AüİFD Cilt XLIV (2003) Sayı 1 s. 373-398

Esrar Dede'nİn Mübarek-Name Adlı Mesnevİsİ

HikmetATİKDr., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Abs/raet: Masnavı of Asrar Dada Names Mubarek-Nama. In addition tohis Dıvan, he has amesnevı which is titled Mübarek-name. Among his otherworks are Tezkire-i Şuara-yı Mevleviyye, Fütüvvet-name, and Lügat-iTalyan. We aim present the life of Esrar Dede, his literary career, and hiswork Mübarek-name. Esrar Dede had grown under the influence of the lastrepresentative of Dıvan literature Şeyh Galip. His poems are sensual,emotionaland ariful.Key Words: Esrar Dede, Mübarek-name, Sema', Aşk, Mevlevf.

GirişEsrar Dede, 18. Yüzyılın ikinci yarısında yetişen, şairliği ve

tezkireciliği ile ön plana çıkan önemli bir Mevlevı şairidir. Kaynaklar i748 ıyılında İstanbul Sütlüce'de doğduğunu ve asıl adının Mehmet olduğunubelirtir .ı

Kaynaklarda Esrar'ın toplum içindeki statüsü ve tahsili hakkında yeterlibilgi olmamasına rağmen yazmış olduğu eserler onun ilrnf ve edebı yönüyleilgili bilgileri ihtiva etmektedir. Eserlerinden onun ilrnf ve edebı yönünü

i Esrar Dede'nin doğum tarihini Saadettin Nüzhet Ergun, Türk Şairleri (İstanbul 1936,III ii344- i352) adlı eserinde 1748 olarak verir. Fakat bu tarih hiçbir kaynağadayanmamaktadır. Daha sonraki yapılan çalışmalarda da bu tarih kabul edilerek çalışmalardevam etmiştir. Biz de makalemizde bu tarihe itibar ediyoruz.

2 Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Şairleri IIli i344-1 352 İstanbul 1936, ılhan Genç, Esrar Dede,Tezkire-i Şuara-yı Mevleviyye. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2000, s. X.

374 A ÜİFD Cilt XLIV (2003) Sayı i

anlamak mümkündür. Mesela Tezkire3 ve Dıvan'ındaki Arapça ve Farsçaşiirler onun bu dillere de vakıf olduğunu gösterir. Ayrıca Dıvan'ındabulunan Rumca mülemma,4 ve Lügat-i Talyan5 adlı eserinden de bu dilleride bildiği anlaşılmaktadır.

Ancak, Esrar'ın bu dilleri nerede, nasıl ve hangi seviyede bildiğine dairtam bilgiler kaynaklarda mevcut değildir. Bu kadar fazla lisanı bir aradabilmesi ve bu dillerde şiirler yazıp eserler vermesi, Esrar'ın çok iyi bir tahsiliolduğunu ve kendisine sağlanan tahsil imkanlarını çok iyi değerlendirdiğinigöstermektedir.

Yine Esrar'ın yazmış olduğu üç nüsha Şeyh Galip Divanı onun birazda hat sanatı çalıştığını ve yazısının çok güzelolduğunun önemli birdelilidir.6

Belirttiğimiz gibi Esrar Dede, Mevlevı bir şairdir ve bu tarikata ŞeyhGalip vasıtasıyla girmiştir.? Sadettin Nüzhet Ergun, Esrar'ın Mevlevf1iğegirişi hakkında İhsan Mahvı'nin basılmamış olan eseri "MevlevıŞairleri"nden Esrar'daki Galip sevgisinden ve Mevlevıliğe girişindenbahsederek şu bilgileri veriyor: " ...Bu sebeple Şeyh Galib'in Esrar Dedeüzerinde feyyaz bir tesiri vardır, fakat bu tesir Esrar Dede 'nin eşarındanziyade hüviyyet-i dervışanesinde, irfan-ı manevısinde görülmektedir. EsrarDede tari'k-i feyz refik-i Mevlevı'de mazhar olduğu mertebe-i ulviyeyi ŞeyhGalip Dede'nin hadeka-i marifetinden müşahede ettiği için:

Şadr-an-şadr eriştik bu demeDile gelmem kime geldim giderim

Zan olan yerde vücfidum yoJ.<.durZann-ı Galip'de veli müstetlrim

demiş, bütün irfaniyle şeyhine medyun olduğunu ilan etmiştir."sYine Esrar'ın Divan ve Tezkire'sindeki kendi ifadelerinden, ondaki

Şeyh Galip sevgisi çok bellidir. Dıvan'daki şu beyit bu sevgiyi göstermeyegüzel bir örnektir:

"Reh-i Monla-yı Rfimda EsrarMürşidim her makarnda Galip'dir,,9

3 Tezkire için bkz .. ilhan Genç. age., s. XI.4 Esrar Dede, Divan, 1257, s. 40.5 Lügat-i Ta/yan, Millet Ktp., Ali Emin, Manzum. no: 766.~tıhan Genç, age., s. XII, Saadcttin Nüzhet Ergun, age. IILI i344.ılhan Genç, age., s.xvııı.

8 S. Nüzhet Ergun, age., 1II/1345.9 Esrar Dcde, Divan, Takvim-i Vekayi Matbaası, 1257, s. 63.

Esrar Dede'njn Mübarek-Name Adlı Mesnevfsj 375

Mevlevfliğe intisap eden Esrar Dede'nin bundan sonraki hayatı, mürşidiolan Şeyh Galib'in denetimi ve gözetimi altında devam etmiştir. Onunla heran beraber olacak kadar yakın dostluk kuran ve sohbetlerinde süreklibulunan Esrar, mürşidinin yanından hiç ayrılmamıştır.1O

Esrar'ın Mevlevflikten önceki hayatı çok silik, içe dönük ve sessizdir.Bu sessiz olma özelliği daha sonra da devam etmiştir. Kendine GalataMevlevfhanesi'nde bir oda verilmiştir.1l Esrar, bu odada münzevf bir şekildeyaşamış ve hayatını şiir yazarak verimli bir şekilde sürdürmüştür.

Esrar Dede, 27 Receb 2 i1126 Ocak i796 tarihinde vefat etmiştir. GalataMevlevfhanesi 'nin bahçesine Mevlevf dervişi Fasih Dede 'nin yanınadefnedilmiştir. ıı

Esrar Dede'nin ölümü büyük yankılar uyandırmıştır. Galip bu duyguluve vefalı müridinin vefatına çok üzülmüştür. Şeyh Galip bunu kaleme aldığıbir mersiyeyle anlatmıştır.13 Bu çok hüzünlü bir dille yazılan mersiyeedebiyatımızın ve de Galip'in eşsiz şiirlerinden biridir.

Esrar, Divan Edebiyatı geleneğiyle yetişmesine rağmen asıl ününüMevlevflik dairesinde kazanmıştır. Şiirlerinde Mevlevfliğe ait terim vetemaları işlemiştir.

Şiirinde ve irfanında en büyük etki sahibi Şeyh Galiptir. O, yukarıda dabelirttiğimiz gibi Şeyh Galiple çok iyi bir dosttur. Onun şiir sohbetlerinekatılarak ondan çok etkilenmiştir. Zaten onu Mevlevfliğe kazandırıp şiir vesanat yönünü geliştiren mürşidi Şeyh Galiptir.

Esrar şiirlerine de yansıdığı gibi çok duygulu ve rind-meşreb bir şairdir.Divan'ındaki "Duygulu, içli ve rind kişilik taşıyan tasavvuff şiirleri onunoldukça başarılı olduğunu kanıtlamaktadır." 14 Yazdığı gazellerde "dertmotifi"ni işleyişi onun duygu lu bir şair olduğuna örnektir.

Esrar Dede'nin kaleme aldığı beş tane eseri vardır. Bunlar: Dıvan,lsTezkire-i Şu 'ara-yı Mevlevıyye;6 Lügat-i Talyan, Fütüvvet-niimel7 veMübarek-niime' dir.

Bu eserlerden Mübarek-name dışındakiler üzerinde yapılan çalışmalarıdipnotlarda belirtmiştik. Mübarek-niime'nin nüshaları ve metni üzerinde iseilk defa biz bu çalışmayı ortaya koymuş bulunmaktayız.

Lo Bkz. Saadettin Nüzhet Ergun, age., III11345.il S. Nüzhet Ergun, age.,lIf/1345.12 S. Nüzhet Ergun, age., III/1345.13 M.Muhsin Kalkışım, Şeyh Galip Divan'ı, Akçağ Yay., Ankara 1995, s.433.14 ılhan Genç, age., s. XXXII.15 Osman Horata, Esrar Dede Hayatı, Eserleri ve Şiir Dünyası, KB. Yay., Ankara 1998.16 ılhan Genç, age., s. 32.17 Hasan A.I.iKasır, "Türk Edebiyatında Fütüvvet-n~meıcr ve Esrar Dede Fütüvvet-namesİ",Atatürk Univ, Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, Haluk Ipekten Armağanı, 1993, s.107.130.

376 AüİFD Cİlt XLIV (2003) Sayı i

l-Mübarek-NameMübarek-name, Esrar Dede'nin Mevlevf ayinlerinde yapılan semanın

mahiyetini anlatmak üzere kaleme aldığı1s 145 beyitlik bir küçükmesnevfdir. Fil'ilarün Fa'ilarün Fa'ilarün Fa'ilün kalıbıyla yazılmıştır.Esrar, eserin giriş kısmında Mevlana'yı över. Bu övgü bazen çok fazlaabartılır. Öyle ki Esrar kainatın Mevlana'nın feyzinin nuruyla zuhur ettiğinisöyleyecek kadar övgüsünü ileri götürür.

Esrar Dede daha sonra da sema'ı detaylı olarak edebf bir dille anlatır.Ona göre sema meclisi; matemi-sevinci, soğuğu-sıcağı bir arada bulunduran;dervişleri aşk şarabının deryasına gark eden bir meclistir.

Mübarek-name'nin Süleymaniye Kütüphanesinde iki orijinal nüshası vematbu Divan'ın (İst. 1257) sonunda bir nüshası bulunmaktadır (s.148-153).Mübarek-name ile ilgili daha geniş bilgi ve değerlendirme, eserin metniverildikten sonra bu çalışmamızda yapılacaktır.

Ll. Mübarek-Name'oio NüshalarıYaptığımız kütüphane çalışmaları ve katalog taramalarında Esrar Dede

tarafından kaleme alınmış olan Mübarek-name'nin iki tane yazma nüshasınaulaştık. Bunlar;

1.1.1. SI Nüshası, Mübfırek-name-est, Süleymaniye Kütüphanesi, HaletEf., No: 694 (vr 115a-l19a)

İstinsah Tarihi: 1809Müstensih : İsmail b. MustafaVarak: 4, ölçü: 220x150 (265xI20), satır: 19, yazı: talik, cilt: kırmızı

meşin kaplı karton kapak, etrafı yaldızlı, kağıt : aharlı beyaz kağıt,zencirekli .

Başı: Bareka'llah ey 'uh1m-ı vaI:ıdet-iMonla-yı 'aşl.cIj:ai:ret-i Ij:ünkar-ı Ekber memleket-ara-yı 'aşl.c

Sonu: 'Aşl.c-ıMevlana'dan itme gönlümü ya Rab cüdaAncal.col lazım bana dünya vü 'ul.cbabir yana

Esrar'ın Dıvan'ının da bulunduğu bu nüshada, Halet Efendiye ait vakıfmührü, Mustafa Nuri Dede adına bir mühür ve Hekimbaşı Mesud Efendiyeait mülkiyet mührü vardır. Bu nüsha 143 beyitten oluşmuştur.

1.1.2. S2 Nüshası, MübQrek-name-i Esrar Dede, SüleymaniyeKütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi, No: 3741 (vr 141b-146b):

İstinsah Tarihi: 8 haziran 1839Müstensih : Hacı Hüseyin Yaver

iR ılhan Genç, age., 5.32.

Esrar Dede'nin Mübarek-Name Adlı Mesnevisi 377

Varak: 6 , ölçü: 170xl20 ( 265x120) , satır: 15, yazı: nestalik, cilt:sırtı ve kenarları meşin kaplı, üzeri ebrulu karton kapak; kağıt: aharlı beyazkağıt.

Başı: Baı-eka'lIah ey 'uIGm-1va!)det-i Monla-yı 'aş~Ijazret-i Ijünkar-ı Ekber memleket-aı-a-yı 'aş~

Sonu: ,Aş~-ı Mevlana'dan itme gönlümü ya Rab cüdaAnca~ ol lazım bana dünya vü 'u~ba bir yana

Başında Hacı Mahmut Efendi'nin vakıf mührü olan ve yine Esrar'ınDivan'ını da içeren bu nüshada müstensih kaynaklı hatalar çoktur. Ayrıca bunüshada, Hz. Peygamberimizin isimleri, Mevlana'nın adı, Şems-i Tebrizı vediğer tasavvuf büyükleriyle birlikte ismi geçen bazı şahıslar kırmızımürekkeple yazılmıştır. Eser 145 beyittir.

Esrar Dede tarafından kaleme alınan Mübarek-name'nin, klasikmesnevı geleneğinden farklı olduğu söylenemezse de onun ele alınarak birmakale içerisinde de olsa günümüz okuruna kazandırılmasının faydasağlayacağına inandığımızdan üzerinde bu iddiasız çalışmayı gerçekleştirdik.

Mübarek-name'nin tenkitli metninin oluştururken, yukarıda tanıttığımızve elimizde bulunan iki yazma nüshadan faydalandık. çalışmamızda, tenkitlimetin hazırlanmasında kullanılmakta olan bilimsel usullere riayet ederekMübarek-name'nin tam bir nüshasını oluşturduk.

2. Mübarek-Name'nin Metni

Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilÜnI-Bareka'lIah ey 'ulum-ı va!)det-i Monla-yı 'aş~Ijazret-i Ijünkar-ı Ekber memleket-ara-yı ' aş~

2- Menşe' -i ser-çeşme-i nur-i !)a~ı~atdir özünCami' -i esraı--ı erkan-ı ıarf~atdir sözün

3- Nur-ı feyzinden ?:uhur itmiş bu cümle kainatzahnı gösterınede bal~a meraya-yı şıf1it

4- Şemssin mablu~ şem' -i !)üsnünün pervanesiRişte-i envarının can baglu bir dıvanesi

i memleket-adi-yı : mülket-ara-yı Sı.4 ~üsnünüfi : ~üsnüfi Sı.

378 AüİFD Cilt XLIV (2003) Sayı i

5- ~ble-i ehl-i n~ar aldı anınçün !)azretifiKim bilür herkes 'aHi I.cadr-ina~ar mahiyyetin

6- Hep 'avaIimden idüp ceylan geldin ademeKünbed-i ~aI.c-1'anaşırda idersin zemzeme

7- Nagmelerle eyledin her dürlü ta!)mfd ü şenaGah tenzih gah teşbih gah illa gah la

8- Admı gerçi Celalü '1-J:IaI.cI.cRfimf söyledinLik gah Adem gem Ijatem gehi J:Iaydar didin

9- Ademiyyet batemiyyet vaşfının 'unvanıdırCan-ı 'alemsin vücfidun kainatın canıdır

10- Devr-i A!)med'de ~uhfirun aldı batmü'l-evliyaSende ~ahir aldı hep esrar-ı batmü'l-enbiya

11- Evliya-i !)ai:reti'I-15uds-iMu!)ammed ser-te-serIjatemiyyet sendedir diyü şehadet itdiler

12- ŞeYb Şadrü'I-J:IaI.cI.cu I.cu~bu'l-'irifin tbn-i 'ArabSenden abz itdi Fütfi!)at-ı tlahiyyatl heb

13- Şeh Feridü'd-din-i 'Anir u Senayi mfi-be-mfiEyledi dergahma şıdI.c-1dil ile ser-fürfi

14- Ey mu!)aI.cI.ciI.clersana burhan-ı tebşir aldılarBende aldı sana a şahan ki hep pir aldılar

15- Senden abz itdi rüsfimun Şeh Baha-i NaI.cşbendZülfüne aldı senin sünbül gibi bir merd bend

5 bilür: bulur S2.7 gehi Ijatem : - S i.IOhep:-S2.12 itdi : itdiler S2.14 ey: ol S2.

Esrar Dede'nin Mübarek-Name Adlı Mesnevisi

16- Gülşenf gül-zar-ı ' aş~ında senin bülbül gibiRGşenf çeşm-i çeragın ya~dı senden gül gibi

17- NGr-ı va~det ~ulmet-i keşret celal ile cemalNeydigin aiilar iki ~arf-i lebinden ehl-i ~al

18- Meşnevı' den mışr' ayni old ı mürşid ~alibeBir beyit pesdir yeter irşad 'a~l-ı ~alibe

19- La ile illa'yı beyne'l-'uşbu'ayn eyler 'ıyanMa~har-ı ~at oldugın iden bilür ehl-i beyan

20- Zfr-i destine alup kevn ü mekanın gerdişin'Uşbu'ayn ile açar ıman ü küfrün bıbaşın

21- Destine ma~har yedü 'Ilah sırrı bı -çGn ü çeraŞübhe yo~dur bende ey 'ayn-i Mu~ammed Muş~afii

22- Mer~aba ey m~har-ı esrar-ı cümle enbiyaMer~aba ey ~airetiii burhiin-ı can-ı evliya

23- Mer~abii ey rG~u'I-~udüs ayınedar-ı ~airetiiiMer~aba 'İsa vü can müştii~-ı feyi-i şol:ıbetin

24- Mer~aba ey NG~-ı ~Gfiin-ımeiiihir mer~abiiMer~abii kim bendedir dünyii vü mii-fihii sana

25- Mer~abii ey kiiinatın mublisi hem biilişiMer~aba sensin kemale erdiren her na~Işl

26- Mer~aba ey mihr-i 'iilem-tiib-ı can-ı can-ı canEy nihiin-ender-nihan olan tecellf-i 'ıyiin

2 ı bi -çün ü : bi çün - S2.23 ey: - S2.

379

380 AÜİFD CiltXLIV (2003) Sayı i

27- Merl)aba ey şuretin terkfb-i ma'nf-i ilahMerl)aba ey milket-i ma'nfde 'aif padişah

28- Merl)aba ey şah-ı Manşuru'I-Hva-i mn-i nevMerl)aba ey Rum'da il)ya iden 'ayfn-i nev

29- Ehl-i Rum'u eyleyen 'ayfn-i 'aş~a aşna~udretiyle vaz' iden her guşeye bir reh-nüma

30- Nun ile on sekiz bin 'alemi mem1ı1iden,Arş ü ferşin arasın pür-nefba-i hu hu iden

31- Pertev-i ruhsannın yek }em'ası hurşfd-i şuzŞemsi pervane ider envarı itdikçe pervaz

32- Kim ki bir kerre dise ya l:Ia:iret-i Monla-yı RumŞüphesiz euş eyler ol dilde yenabi'-i 'u1ı1m

33- ~ufl-i gene-i 'ilm-i muıla~dır o nam-ı MüetebaOLisimle açılır dergah-ı 'irfan-ı IJuda

34- İsm kim meema'a-i ism-i Celalu'llahdırzatına va~ıf olanlar l:Ia~'ıla agahdır

35- Fitne-i devrana ba'Iş eünbiş-i ebrasudur,Alemi I)aşr eyleyen yek na'ra-i ya hu'sudur

36- Aşiyan itmiş vüefid-ı pakini 'An~a-yı 'aş~~alıb-ı ra'nası olmuş şuret-i zfba-yı 'aş~

37- Zfihir olmuş 'aleme bu şfiret-i ra'na ileVelve1e salmış cihana şev~-i huy u I)ay ile

30 ferşin : ferş S i /pür : bir S i.32 MonHi-yl : MonHi-j S i / diş eyler ol dilde: ol dilde diş eyler S i.33 OLisimle: O ismiyle S i.37 ra'na : zfba S ı.

Esrar Dede'nİn Mübarek-Name Adlı Mesnevisİ

38- Şureti şuret degildir canı can-ı ma'nfdirŞuretinin geldigi 'alem cihan-ı ma'nfdir

39- Şfireti şuret degil 'ayıne-i dıdardır,Aş~dır başdan başa kendisini i:?:hardır

40- Kendisin bu 'aleme i:?:hardanmakşudı varYohsa mümkin mi ola şuret o nfir-i Kirdigar

41- Ma~şadı ol kim cihanı eyleye agah-ı 'aş~Ta bileler kimdigin 'alem o şahen-şah-ı 'aşI.c

42- 'Aş~dır ismi şerffi şonra Mevlana dimiş,AşI.ciken kendüsini 'alemde 'aşı~ eylemiş

43- Bir bölük üftade-i 'aşI.cile ~ılmış müstevıŞonra dönmüş adların ~oymuş gürfih-i Mevlevı

44- Her birisi ' aşI.cdangayri vücudun münkiri,Aş~dır zıra ser-a-ser kainatın ma:?:harı

45- Oldılar müstehlik-i derya-yı bı-payan-ı ~atBaşlarından aşdı emvac-ı :?:uhurat-ıŞıfat

46- La-mekana irdiler gülbang-ı rObanflerin'Arşın üstünde çalarlar kös-i şultanflerin

47- Reh-neverd-i 'aşI.c1kim durmaz sema' -I ra~ş iderHem sefer-ender-valandır hem vaıan-ender-sefer

48- RaI.cşa-imihr-i vücudunda iderler reş-i nurŞeş cihet envarına hem ma:?:haru hem durdur

40 kendisini: kendisi bir S2.43 ~ılmış : itmiş S2 II gürı1h-ı : gerde-i SI.44 zira : - S 1.45 zat : 'aş~ Si.48 Bu beyit SI nüshasında yok.

381

382 AüİFD Cilt XLIV (2003) Sayı i

49- Çün elif Çlzı nedareddir sema'ın 'arifiSaye 1)ag-ı istiva-yı şemsin oldur va~ıfı

50- Yek medar üzre döner pergar-ı tedbıratdırAsuman-ı candan te'şır-i 'ulviyyatdır

5ı-Aldı her bir devri bir 'ayıne-i aşar-ı I:Ia~İştiya~ından göründi şuret-i dıdar-ı I:Ia~

52- Guşe güşe mihr ü mah (u) abter-i çarb-ı cemalDevrinin kesbince te' şırin bulur da'irde 1)al

53- çarı] çarı] ecram-ı 'ulviyyat-ı eflak-ı vücudOLzaman a1)kamının icrasına eyler vürud

54- Devr devr ol afitabın pertevi efzün olurDem-be-dem germiyyet-i aşar-ı dıger-gün olur

55- İbtidanı çarl]da 'arif bilür kim ka' inatYek-medar-ı no~ra-i fat üzredür eyler şıfat

56- Hem ikincide bi1ür kim no~ranın sırrı beyanDevr-i da'ir sür'at-i no~rayla zahirdir heman

57- No1.<ranınesrannı şonra beyan idem sanaDal]i ilerüde ol sırra olursun aşina

58- Şimdi bu devri n beyanın dinle guş-ı I]uş ileDa'iditı afila bu manzume-i pür-cuş ile

49 elif : elfe Sıii saye-i : şane-i S2 i oldur: oldı S2.50 perkar-ı : perka Sı.5ıdevri: devr S2.53 ecram : eczam S2 i cllak-ı : ella Sıii at:ıkamınıii : ai:ıkamıii S2.55 Bu beyit Sınüshasında yok.56 sım: tizi S2.57 ol: o sı.58 bu devriii: budur ki S2 ii pür : - S i.

Esrar Dede'nİn Mübarek-Name Adlı Mesnevisİ

59- Şalişin al)kamı bf-nuı~ı zeban eyler ~uhGrBil üçüncünün rumGzun nGr nGr-ı nGr-ı nGr

60- Yol.<.üçüncüde beyan olmaz neler ~ahir olurVardıgın dem anla kim ne şfveler bahir olur

61- Turra-i zülf-i şanem aldı gülG-gfrim benimYobsa vaşf-ı l)üsnüne yetmişdi ta~rim benim

62- I.<flü ~alim mG-be-bGyagmaya virdi kaküli.Kılcafikrim ~almadı araya girdi kaküli

63- İl.<.tidarımI.<.almadıgüftare amma neyleyem:&almasınbu nev-suban naI.<.ışheman ben söyleyem

64- Feyz-i Mevlana beni ıGtf-i gGya eylediNuıl.<.umırGl)-i 'inayatıyla il)ya eyledi

65- Çıl.<.madanser-rişte-i Esrar elimden ey IjudaEyle bu levl)-i beyanın l)üsn-i tekmflin 'aıa

66- Cünbiş-i gönlüm meded dest-i rızadan çı~masınSırr-ı güftarım derGn-i aşinadan çı~masın

67- Söyle ey kilk-i suban-pfra inayet va~tidirYardan luıf u kerem feyz-i hidayet val.<.tidir(

68- İstima' eyle sema'ın sırrını ey MevlevfTa ki feyzinde ~uhGr itsin fütı1l)-ıma'nevf

69- Nüh felek nabGd iken var idi 'alemde sema',Alem-i ~at idi yogiken (bu) adernde sema'

63 ben : - sı.67 feyi-i hidayet :'inayet SI.

383

384 AÜİFD Cilt XLIV (2003) Sayı 1

70- Ui-mekanıfi afitab-ı bi-zevalidir sema'Bairetifi mir'at-ı envar-ı cemalidir sema'

7ı-Ravia-i mülk-i sema' oldı behişt-i 'aşı~anIjal~ olup nur-i scma'yile sirişt-i 'aşı~an(

72- Her birisi 'aş~-ı Mevlana'yile l)ayretdedirIjaliya müstagra~-ı didar olup ccnnetdedir

73- Va'de-i ferdayı bilmez 'aşı~-ı şeydalarıBu'l-'aceb divanelerdir l)aldir ferdaları

74- Öyle MevHina'ya 'aşı~dır ki ol l)ayranlarŞıd~ ile Mevla'sıdır 'alemdeki şuIıanlar

75- Cenneti ~ayd eyleyüp bir guşe-i dergahmaEylemiş tertfb-i meclis dudman-ı rahma

76- Cem' idüp ol meclise mal)şul-i sur u matemiLübb idüp bir bezme almış germ ü serd-i 'alemi

77- Ta ki ser-mest olalar bir cam ile ehl-i fenaGar~-ı derya-yı şarab-ı feyi olup ser-ta be-pa

78- Öyle bir meclisdir ol meclis ki sa~si IjudaGuşe guşe mest-i müstagra~ hezaran evliya

79- Ruh-ı Al)med zfb-i şadrıdır o bezm-i dil-keşifiSırr-ı Baydar sagarıdır ol şarab-ı bi -gışıfi

80- Devr-i Adem gerdiş-i peymanesinden münceliMeclisinde dönmede devriyye-i sırr-ı 'Ali

8ı-Sırr-ı devr-i Adem anda 'alemü 'I-ekber odurSırr-ı devr-i 'alem anda ademü'l-ekber odur(

71 mülk-i sema' : mülk-i - S2.SI alemü'l : ademü'I Sı.

Esrar Dede'nİn Mübarek-Name Adlı Mesnevisİ

82- 'Aş~dır ol meclisin germiyyet-i bazan hep,Aş~a agah olmayan eıvarına eyler 'acep

• 83- 'Aş~dır sal.<fvü cam ü bade vü nu~l ünedım,Aş~dan ğayri vücudun aşlı yo~ Allah 'alim

84- 'Aş~ olur ser-ta-~adem nüh cur'a-nuş-ı sağanNeş'e-i 'aşliyyesiyle ülfet eyler her biri(

85- 'Aş~ kim ehl-i dile rindanedir her cilyesiNeş'e-i :?atınbilen insanadır her cilyesi

86- 'Aş~ ol gencfnedir kim macerası dildedir

Perdesi ma~m:?una zıddiyyet-i kamildedir(

87- 'Aş~ old i cami'ül-ezdad-ı aşar-ı vücud

Cem'an ü far~an ami'ila mütte~id bud u nebud(

88- 'Aş~ sırrı faş-ender-faş iken bu 'aleme

Perde perdedir gelen idrak ibn-i Ademe(

89- 'Aş~ bi'~-~at 'aleme ıiisvalığa mecburdurŞureta geh ~ays ü geh Ferhad ü geh ManşOr'dur

90- Adını andıkça Esrar'ı ider rüsva-yı mestGezdirir meY-banelerde bı-ser ü bı-pa-yı dest(

91- Bilmem ol sal.<fbu gün mest eyleyüp neyler beni,A~lımı yağmalayıp aşufte-gu eyler beni(

84 eür' a-nı1ş : eür' a-gı1ş S i.86 ol: o Si.87 bı1d u : bı1d - S2.88 perde perdedir: per ender perde Si.90 br-pa-yı des! : br-pa-yı mes! S i.91 bu gün me st eyleyüp : bu gı1ne mes! idüp S i.

385

386 AüİFD Cilt XLIV (2003) Sayı 1

92- Oldı bu göfilüm barab-ender-barab-ender-barabOldıgı günden beri ta cur'asında neş'e-yab

93- Ah ah ey 'aş~-ı kafir ah ah ey bı-vefaEyledin alJvalimi yek-ser tebah ey bı-vefa(

94- Ey gönül ey malJşer-i gavga-yı 'aş~-i fitne-serEyledin Esrar'ı da kendin gibi bı-pa vü ser

95- Gerdun-i cana ta~ıp zencır-i şev~in ' aş~-ı pakRuy-i 'a~lı nabun-ı eyvah eyler çak çak(

96- Dürlü dürlü fitneden yüz gösterüp 'alemlere,Aşı~ı mulJtac ider zehr-ab-dan merhemlere(

97- Ey nice Manşur-ı l:Ia~-guyl şanem-ban itdi 'aş~Ey nice ~utbun mekanın kafiristan itdi 'aş~(

98- Eyelinden 'aciz Eflatun u CalinuslarEyanın derdiyle çak çak olur namuslar

99- Ey nice temkinler yagmaya virdi derd-i 'aş~Ijırmen-i 'a~lı bütün esdi şavurdı derd-i 'aş~

100- 'Aş~dır 'alemleri gavgalara duş eyleyenIjun-İ 'uşşa~ı döküp derya-yı pür-cuş eyleyen(

i

LOı-Fitnesiyle rOy-i lJan u bale baglar ba'zısınBerhemen-veş zülfden zünnara baglar ba'zısın(

93 yek-ser teb5h : ah yek tebah S2.95 na-biin : na men S i.96 zehr-ab-dan-ı : zehr iden S i.97 şanem-ban : şafban S i.100 pür : bin S2.101 ro-yi: derd-i S2 II Berhemen-veş: peri-bin-veş S2.

Esrar Dede'nİn Mübarek-Name Adlı Mesnevisİ

102- 'Aş~ old i feylesofi' eyleyen agter-perest,Aş~ itdi millet-i tersayı peygamber-perest

103- 'Aş~ itdi A/:ımed-i Mugtarı ma'şı1~-1 IjudaKendiyi kendinde sevdi ijazret-i Rabbü'l-vera

104- 'Aş~ ol cananedir kim kainat dil-gastesiijı1r-1cennet turra-i tarrarının ser-bestesi

ıo5-Ijanuman-1 'aşı~a ateş urup başdan başaUrdurur agir ser-i sevdasını taşdan taşa(

106- Gamzesine duş olanların onulmaz yaresiGar~a-i derya-yı gun olur dil-i şad paresi(

107- TIg ber-kef olsa bir kez ma/:ıvolur milk-i cihançarg-ı heftümde düşer geri beyane el-eman

ıog-Ijasm-ı canı Zal u Sam 'ın ~ahraman-ı fitnesiPadişahlar hep esfr-i na-tuvan-ı fıtnesi

109- Perde-ender perde-ender-perdedir bazarlıgıYardır amma sever gayet ile agyarlıgı

ii0- 'Aşı~ına bildirip kendisini bin naz iderŞonra 'aşı~dan dönüp arz-ı niyaz-ı agaz ider

111- Eyleyip suz u güdaz eyler hezar efgan uzarKendi J:ıüsnünden diler kendisin itsin kam-kar

112- Tutf vü mir'at-veş 'aşı~ olup /:ıayret-eda,Aş~ ider pfş ü pes-i mir'at-ı /:ıaşr-ima-cera

105 abir ser-i sevdasını: ser-i sevdasını fibir S2.106 duş: dost S2.

387

388 AüİFD Cilt XLIV (2003) Sayı 1

i13- 'Aş~ l:Ia~~'lfi 'aşı~ı l:Ia~~ ise 'aş~ıfi 'aşı~ıFar~ olunmaz bir tarafdan fa'i~ından la}Ji~l(

114- Şems-i va}Jdet-tab-1 nüh eflak-ı hüviyyetdir ol

İsmdir amma müsemma-yı rububiyyetdir ol

i i 5- "Künlü kenz" esrarını ıma ider her nüktesi

"Lı me'allah" remzini ifşa ider her nüktesi

ı ı6- 'A.şı~ıfi ah-ı derı1nı nur-i A}Jmed'den gelür

,Aş~-ı 'aşı\'<'nale hep kuy-i Mu}Jammed'den gelür

iı7-l:Ia~ Cenab-ı A}Jmed'i gönderdi kim bu 'aleme

Sırr-ı 'aş~ı eylesin tebliğ ibn-i A.deme

ı18- Evvela nazil olan ayet ki "bismi'lIlih"dırNo\.<.tanıfiremzin pes-i ba'da gören agahdır

ıi9- Anca~ ol bir no\.<.tanıfitefsıridir IS:ur'an hep

Oldı herkes sırrını ta}J\.<.i'\.<.de}Jayran hep

120- No\.<.tanıfisırrına va\.<.ıfIjayder-i Kerrar'dır

l:Iamil-i 'ilm-i ledünru A}Jmed-i Mubtar'dır

121- Nur-ı A}Jmed no\.<.ta-iIjayder'de oldı ber-\.<.arar

Medd-i ~ıııü'ş-şems ol ser-bal\.<.a(y)ı eyler medar

122- Şems-i Tebrizı ki oldur no\.<.ta-iateş-feşanVirdi her bir ~erresi Tur-ı tecelli'den nişan

123- Mevc-i deryayı şada-yı Şems-i Tebriz itdi cuş

Çarb-ı çarumda Mesl}Ja guş idüp oldı bamuş

JI3f:1a~:-Sı.i i8 olan ayet: itdigi S i .i22 tecellfden : tecelliidan S2.

Esrar Dede'nİn Mübarek-Name Adlı Mesnevisİ

124- Şems sırrı bir '~ım esrardır ey MevlevıLık laf~ u ~arfe şIgmaz ol rumuz-ı ma'nevı

125- Dfde çünki na~ra-dar-ı canib-i Tebriz olurEşkimin her ~aıresi derya-yı ateş-bız olur

126- Asuman-ı fikrime ism-i şerifi çün gelürCism-i baki ser-be-ser burşıd-i ateş-riz olur

127- 'Aş~dır ser-ta-~adem ol no~ıa-i devr-i 'AIf

I:Iazret-i Ijünkar'dandır bu rivayat-i celı

i28- No~ıa tefsır olsa ger ~at-ı 'Alı ~ahir olur

Ijayder'in ma'nası Şemsü'd-dın'den bahir olur

129- Şems tefsır olsa ser-ta-pa beyan-ı 'aş~dırZfrt-ı paki şu'le-paş-1 asuman-ı 'aş~dır

130- 'Aş~ tefsır olsa Mevlana Celalü'd-dın çı~ar

OL mu'ammadan anın resm itdigi 'ayın çı~ar

13i-'Aş~ Mevlana'ya m~har oldugiyçün 'aş~dırŞanma kim ol 'aş~a ma~har oldugiyçün 'aş~dır

132- Ijanedanında anın terbiye gördü ibtidaŞonra 'aş~ım diyü şaldı 'aleme şad macera

133- Tıfl-ı bane-perveridir ol Ijüdavend'in ki 'aş~

ijüsnünün pamali oldı Mışr u Bagdad u Dımaş~

125 di'de: di'dede Si.126 fikrime: tekrime S2.i29 ser-m-pa beyan-ı: ser-ta beyaban-ı Si.132 ibtida : anın S i.133 Ijildavend'in : Ijüdavend S 1 II l:Iüsnünün : l:Iüsnilne S i i u : - S i.

389

390 AÜİFD Cilt XLIV (2003) Sayı 1

134- 'Aşl.<ın oldur neydigin ta'lfm iden ta AdemeBelki' aşI.<ı'aşı'< idüp irsal iden bu 'aleme

135- Derd-i 'aşl.<a duş iden devranı ol meh-paredir

Cümle' aşl.<ından anın kevn ü mekan ayaredir

136- I:Ialet-i zfbasının Qayranı 'alem bfş ü kem

'Aşl.<ının aşuftesidir ehl-i dil Rum u 'Acem

137- Münteha-yı menzil-i 'uşşal.<dır ol bar-gah

Asitan-ı feyz-i Monla'ya düşer her merd-i rah

138- Her sülukun mültecasıdır nigah-ı pfr-i 'aşı'<Ser-bülend-i gayridir şaQib-külah-1 pfr-i 'aşı'<

139- Zfr-i destinden olur saliklere tal.<sfm 'aşı'<

Bi'l-fi'il celb-i rızasıyla olur tesırm 'aşı'<

140- Sufiyanın baliya oldur veliyy-i ni'meti

Evliyanın I.<uvvet-i candır ziya-ı şOQbeti

141- Mülket-i Rum'un buşuşan ba'Iş-i il.<balidirAl ü evladı bu mülkün şimdi Qüsn-i I.<alidir

142- AI ü evladıyla eflake zemfn itmekde nazCümle ol dergaha eyler ka'inat 'arz-ı niyaz

i43- On sekiz bin iilemin evlad-ı Monla canıdırRah-ı taQkfl.<inbütün ol ~atlar burhanıdır

144- Ya llahf Al-i Mevlana'yı eyle müstedamljaşre dek evlad-ı Şıddfl.<f'ye vir Qüsn-i devam

ı38 gayridir. garidir S2.14ıQüsn-i ~iilidir : Qüsn ü ~alidir Sı.142 •arz-ı niyaz : •arz u niyaı SI.ı44 Qüsn-i devam: hüsn ü devam S ı.

Esrar Dede'nin Mübarek-Name Adlı Mesnevisi

145-' Aş\.<-ıMevlana'dan itme göfilümü ya Rab cüdaAnca\.<ol lazım bana dünya vü 'u\.<babir yana

391

3. Müb3rek-Name'nin DeğerlendirmesiEsrar Dede'nin Şeyh Galip vasıtasıyla Mevlevfliğe girdiğini, kısa bir

zamanda girdiği tarikatı benimsediğini, şiirlerinde mensup olduğu tarikatınözelliklerini yansıttığını ve çok içli bir şair olduğunu yukarıda belirtmiştik.

Şimdi de Esrar Dede'nin Mübarek-name'sinin işlemiş olduğu temalarıesas alarak değerlendirmesine geçelim. Takdir edileceği gibi eserin bütünmuhtevası ve sanatlarını da içine alan bir çalışma, makale boyutlarını çokzorlayacağından sadece eserde geçen ana temaları ele alarak budeğerlendirıneyi yapmayı uygun gördük. Bir de şunu belirtmeliyiz ki elealdığımız bir konuyla ilgili olarak eser içinde bir çok beyit var olabilir ve herbeyitte de farklı bir yorum ya da bakış açısı bulunabilir. Bizdeğerlendirmemizde temelolabileceğine inandığımız ifadelerin geçtiğibeytleri almayı ve açıklamalarını yapmayı düşündük.

3.L.Aşk: Esrar'ın Mübiirek-name'sinde sıkça kullandığı ve Mübarek-name'de en çok geçen tema aşktır. Aşkın değişik tanımları, teşbih vemecazlarla anlatılır. Mevlana'nın aşkı nasıl değerlendirdiğini vurgulayaraksöze başlayıp onun asıl isminin aşk olduğunu söyler.

Şureti şaret degil 'ayfne-i dfdardır,Aş\.<dırbaşdan başa kendisini I~hardır(39)ı9

Ma\.<şadıol kim cihanı eyleye agah-ı 'aş\'<Ta bileler kimdigin 'alem o şahen-şah-ı 'aşı'<

,Aşl.<dırismi şerffi sonra Mevlana dimiş,Aşı,<ile kendüsini 'alemde 'aşıl.<eylemiş(41-42)

Esrar'a göre; Mevlana'nın asıl gayesi bütün alemi aşkdan haberdaretmekdir. Aşk hiçbir zaman fani şeylere bağlanıp heba edilmemeli, aşkın asılgayesi bilinmeli. Yani insanlar mecazf aşka değil hakiki aşka yönelmeli.Hakikf aşk ise ancak Yüce Allah'a duyulan aşkdır. Allah dostlarına göreaşkların en güzeli ve en ulvfsi Cenab-ı Allah'a karşı duyulanıdır.

Esrar şu beyitlerle aşkın önemini anlatırken onun aşığı ne halleredüşürdüğünden bahseder.

19 Buradaki sayı Müb5rek-name'nin beyit numarasını belirtmektedir.

392 AÜİFD Gıt XLIV (2003) Sayı i

Ey nice Manşur-ı J:Iak-gfiyl şanem-bfuı itdi 'aş\'<'Ey nice \.<.u~bunmekanın kafiristan itdi 'aş\'<'(97)

Eyelinden 'aciz Efla~un u Calinusıai°

Eyanın derdiyle çak çak olur namuslar (98)

,Aş\.<.dır'alemleri gavgalara duş eyleyen

Ijun-i 'uşşa\.<.ıdöküp deryayı pür-cuş eyleyen (100)

Esrar, aşkın alemde kavga sebebi olduğundan, aşıkların kanınıakıttığından. aşığın aklını başından nasıl aldığından, Hallac-ı Mansur'unaşkından dolayı darağacına gitmesinden bahsederek aşkın, aşığın başınagetirebileceği şeylere işaret eder. Herkesin aşkın elinden ne kadar acizolduğundan, aşk derdinden ar ve namustan nasıl vazgeçtiğini beyitlerindeifade eder. Hatta Eflatun gibi büyük bir filozofun bile aşkı anlama ve

anlatmaktan aciz olduğunu söyler.Esrar'a göre aşk öyle bir şeydir ki; filozofu yıldızlardaki güzellik ve

ahenge hayran bırakarak onlara taptırır. Aşk ile bir putperest peygamberlerinmesajındaki güzelliklere vurulur ve peygamberliğini kabul eder.

'Aş\.<.oldı feylesofi eyleyen abter-perest'Aş\.<.itdi millet-i tersayı peygamber-perest (102)

Cenab-ı Allah da Hz Muhammed'e "habibirn" derken aslında kendini

yani yarattığı güzelliği sevmektedir.

'Aş\.<.itdi A1)med-i Mubtarı ma'şu\'<'-ı IjudaKendüyi kendinde sevdi Ijazret-i Rabbü'l-vera (103)

'Aş\.<.J:Ia\.<.\.<.'ln'aşı\.<.ıJ:Ia\.<.\.<.ise 'aş\.<.ın'aşıl.oFar\.<.olunmaz bir ıarafdan fa'i\.<.ından la1)i\.<.1(1 13)Mevlana ile Şems-i Tebrizi'nin arasındaki sevgiden bahsederken de

Mevlana'nın ilmini Şems'den aldığını ve mürşidiyle bütünleştiğini anlatır.Esrar'ın ifadesiyle, Şems tefsir olsa ortaya aşk çıkar, aşk tefsir olunca da

Mevlana ortaya çıkar.

ıu Calinus: Bergama'da doğup Roma'da yaşayan bilyük bir Grek filozofu.

Esrar Dede 'nİn Mübarek-Name Adlı Mesnevfsİ

Şems tefsır olsa ser-ta-pa beyan-ı 'aş~dırZfrt-i paki şu'le-paş-1 asuman-ı 'aş1.<dır

,Aş~ tefsır olsa Mevlana Celalü'd-dın çı~arOLmu'ammadan anın resm itdigi 'ayın çı~ar (129-130)

,Aş~dır sa1.<fvü cam ü bade vü nu~l ünedım,Aş~dan gayri vücOdun aşlı yo~ Allah 'aif m (83)

393

3.2. Hz. Peygamber: Hz Peygamberimiz de Mübdrek-niime'de sıkça vesıfatları vurgulanarak geçer. Esrar, bir beyitte aşığın içinden gelen o yanık veiçli ahın Hz. Peygamber'in nOrundan geldiğini ve aşığın inlemelerinin deO'nun olduğu yere duyduğu özlemden geldiğini vurgular. Çünkü buradaanlatılan aşık bir Hak aşığıdır.

,Aşı~ın ah-ı derOnı nOr-i Al)med'den gelir'Aş~-ı 'aşı~ nale hep kOy-i Mul)ammed'den gelir (116)

Başka bir beyitte de, Allah'ın Hz. Muhammed'i insanlara aşkı tebliğetmek için gönderdiğini söyler.

I:Ia~ Cenab-ı Al)med'i gönderdi kim bu 'alemeSırr-ı 'aş~ı eylesün teblıg ibn-i Ademe (117)

Yine bir beyitte Hz. Peygamberin ilm-i ledün sahibi olduğunu ve birnokta olan ilmin Hz. Ali tarafından bilindiğini, ilmin onda karar kıldığınıbelirtir.

I:Iamil-i 'ilm-i ledünnı Al)med-i MubtardırNo15.ıanın sırrına va~ıf I:Iayder-i Kerrardır

NOr-1 Al)med no15.ta-iI:Iayder'de old i ber kararMedd-i ~ıllü'ş-şems ol ser-bal15.ayl eyler medar (120-121)

3.3. Diğer Peygamberler: Esrar Dede, eserinde, Hz. Muhammet'tenbaşka bazı peygamberleri de zikreder. Eserde insanlığın atası ve ilkpeygamber Hz. Adem, Hz. NOh ve Hz. Isa geçmektedir. Hz. NOh tufanzikredilerek geçerken Hz. İsa'dan da Mesıh ve Isı olarak bahsedilmektedir.

394 A ÜİFD Cilt XLIV (2003) Sayı 1

Merl:ıaba rGl:ıu'I-~udüs ayınedar-ı I:ıazretinMerl:ıaba 'İsı vü can miişta15-ı feyz-i şol:ıbetin

Merl:ıaba ey NGI:ı-ı tGfan-ı me~ahir merl:ıabaMerl:ıaba kim bendedir dünya vü ma-fiha sana (23-24)

3.4. Hz. Ali: Hz. Ali de Hz. Peygamber'le birlikte bazı beyitlerdezikredilir. Onun ilminden. ilminin öneminden ve Hz. Peygamber' e olanyakınlığı belirtilerek beyitlerde geçer.

Nur-ı Al:ımed no~ta-i ijayder'de oldı ber-~ararMedd-i ~ıııü'ş-şems ol ser-bal~ayı eyler med ar

ijamil-i 'ilm-i ledünnı Al:ımed-i MubtardırNo~çanın sırrına va~ıf ijayder-i Kerrardır (120-121)

3.5. Hadisler: Mübfırek-Ilame'de tasavvufi eserlerde sık kullanılan ha-dislerden sadece iki tanesi geçmektedir.

"Künlü kenz" esrarını ıma ider her nüktesi21

"Li me'alla/ı" remzini ifşa ider her nüktesi (115)22

3.6. MevHina Sevgisi: Tarikata girdikten sonra şairimizde öyle birMevlana aşkı ortaya çıkar ki Mübfırek-nanıe'deki şu beyit onun Mevlanasevgisinde geldiği zirveyi anlatır;

NGr-i feyzinden ],:uhur itmiş bu cümle kii'inatzatını göstermede balI:-a meraya-yı şıfat (3)Esrar, bu beyitte iilemin Mevlana'nın nurundan ortaya çıktığını

söyleyerek Hz. Peygambere ait bir sıfatı Mevlana'ya atfetmiştir.Esrar'da büyük ve coşkulu bir Mevlana sevgisi vardır. Bu yüzden

Mübdrek-l1ame'nin ilk beyitlerini Mevlana'yı överek yazmaya başlar. Dahasonra da Mevlana'nın değişik yönlerini farklı teşbihler ve kıyaslar yaparak

II Bu hadisin tam meali şudur; "Ben gizli bir hazine idi m bilinmek istedim ve Beni bileninsanlar yarattım." Aclilnı, Şeyh ısmail b. Muhammed, Keşfü'l-Hafii, IILI 32.

22 Hadisin tam metninin meali şöyledir: "Benim Allah katında öyle hir halim vardır ki, benimo halime, ne bir melek yaklaşabilir, ne bir peygamber ulaşalıilir." Aclilnf, Şeyh ısmail b.Muhammed, age., I11I73.

Esrar Dede 'njn Mübarek-Name Adlı Mesnevisj .395

övmeye devam eder. Peygamberlere mahsus olan bir çok özelliği onaatfederek övgüsünü daha da ileri götürür.

Hep 'avalimden idüp cevlan geldin ademeKünbed-i !a~-ı 'anaşırda idersin zemzeme

Nagmelerle eyledin her dürlü tabmfd ü şenaGah tenzfh gah teşbfh gah illa gah la

Adını gerçi Celalü'l-ija~~ Rumf söyledinLık gah Adem gem Ijatem gehf ijaydar didin

Ademiyyet batemiyyet vaşfının 'unvanıdırCan-ı 'alemsin vücudun kainatın canıdır

Devr-i Abmed'de ?:uhurun aldı batmü'l-evliyaSende ?:ahir old i hep esrar-ı batmü'l-enbiya (6-10)

Esrar Dede, bu beyit1erde Mevlana'yı överek onun sözlerinin hepsininbir olan Allah'ı övme ve O'na hamddan ibaret olduğunu, adını CeHileddinRumf olarak belirttiği halde, bazen Adem, bazen Hatem (hatemü'l-enbiyaolan Hz. Muhammed), bazen de Haydar (Hz. Ali) olarak söylediğini belirtir.

Adem olmasının, O'nun aynı zamanda Hatem olmasının da bir vasfıolduğunu, yani Mevlana'nın yaptığı tasavvufi terbiye ile peygamberlerinhepsinin varisi olduğunu söylemektedir. Çünki bütün peygamberler Allahtarafından insanları iyi ve güzelolana yönlendirmek için gönderilmiştir.Mevlana da insanları sevgiye, aşka ve dostluğa davet ederkenpeygamberlerin yaptığı bir görevi yapmaktadır.

Diyamondi Keçeoğlu da bir yazısında Mevlana için "Mevlana'daMusevf, Musa'sını bulur. Isevf, Isa'sını bulur. Mevlana'da Muhammedfhem Musa'yı, hem ısa'yı hem de bütün peygamberlerin ve her iki cihanınsultanı olan Habib-i Hüda, Peygamberimiz Efendimizi bulur.,,23 diyerekMevlana 'nın özelliğini vurgulamaktadır. Her dinden insan tarafındansevilmesi ve fikirlerinin kabul edilerek değer verilmesi Mevlana'nın nekadar evrensel değerlere sahip bir kişi olduğunun bir göstergesidir. Esraraslında övgüsünü bu kadar ileri götürmekde haksız da sayılmaz.

Esrar Dede şu beyitle Mevlana 'nın bu misyonuna bütün evliyanınşahit1ik ettiğini söylemektedir.

2.1 Mustafa Özdamar. Yaman Dede. Marifet Yay., Istanbul 1994. s.449.

396 AÜİFD Cilt XLIV (2003) Sayı i

Evliya-i Qaireti'l-l.<.uds-iMUQammed ser-te-serIjatemiyyet sendedir diyü şehadet itdiler (ll)

Daha sonra da Muhiddin İbn-i Arabı, Feridüddin Attar ve Senayı gibibüyük zatlann da Mevlana'nın dergahında yetişmiş olduğunu, onun feyziyleeserler ortaya koyduğunu belirtir. "Merhaba" ile başlayan ve Mevlana'yaövgülerin yer aldığı beyitlerle ona olan sevgisini dile getirir.(22-28)

MerQaba ey kainatın mublisi balisiMerJ:ıabasensin kemale erdiren her nal.<.ışı(25)

3.7. Mesnevf: Mevlana'nın en önemli eseri olan ve kendisinin ağzındanbizzat söylediği, Hüsamettin Çelebi'nin kaleme almış olduğu Mesnevı'denbahsederken, akıl sahiplerini irşad ettiği, hatta onun bir beytinin bile irşadayetebileceğini vurgular.

Meşnevı'den mısra'ayni oldı mürşid talibeBir beyit pesdir yeter irşad-ı 'al.<.l-ıgalibe (l8)

3.8. Mevlevflik: Esrar Dede, Mevlevflerden bahsederken de şöyle der:

Bir bölük üfıade-i 'aşl.<.ile itmiş müstevıŞonra dönmüş adların l.<.0ymuşgürılh-i Mevlevı (43)

Yani" Bir bölük aşığı aşkla aynı kıvama getirmiş, daha sonra da dönüpbunlara Mevlevı adını vermiş." Burada 'dönüp' kelimesiyle Mevlevfliktekisemaya da işaret edilmektedir.

3.9. Sema': "Mevlevı ayinlerinde dönmek, oynamak, güzel ses vemüzikle vecde gelmek,,24 gibi manalarına gelen sema' da Mübarek-name'deçokca kullanılmaktadır. Esrar, bir beyitte sema'ı daha dokuz felek yok ikenbile vardı diye belirtir.

Nüh felek nabı1d iken var idi 'alemde sema',Alem-i ~at idi yogiken (bu) adernde sema'(69)

Başka bir beyitte de, sema'ın aşıkların cenneti olduğunu ve aşıklarıngöz yaşının sema'dan yaratıldığını söyler.

24 İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ yay., Ankara 1995.5.475.

Esrar Dede 'nİn Mübarek-Name Adlı Mesnevisİ

Rav:la-i mülk-i sema' old ı behişt-i 'aşı\.<.anIjal\.<.olup nOr-i sema' yile sirişt-i 'aşı\.<.an(7 i)

397

Yani; "Sema' ülkesinin bahçesi aşıkların cennetidir. Aşıkların gözyaş-ları sema'ın nOrundan yaratılmıştır."

Esrar, sema'ın önemini de şu beyitle açıklar:

Öyle bir meclisdir ol meclis ki saJ.efsiIjüdaGOşe gOşe mest-i müstagra\.<.hezaran evliya (78)

Yani; "Sema' meclisi öyle bir meclistir ki, orada Aııah sakidir ve omecliste binlerce evliya sarhoş dolaşır."

3.10. Şahıslar: Esrar Dede, MübQrek-name'de bazı efsanevıkahramanlar ve tasavvuf büyüklerinden de bahseder. Bunlar, Nakşibendı,Dede Ömer Ruşenı, İbrahim Gülşenf, Kays, Ferhad, Hallac-ı MansOr, İbn-iArabı, Calinus, Ellatun, İran mitolojisinin efsane kahramanları Zal veSam'dır.

Gülşenı gül-zar-ı 'aş\.<.ıfidasenin bülbül gibiROşenl çeşm-i çeragın ya\.<.dısenden gül gibi (16)

Senden abz itdi rüsOmun Şeh Baha-i Na\.<.şbendZülfüne oldı senin sünbül gibi bir merd bend (I 5)

,Aş\.<.bi'~-~at 'aleme rusvalıga mecbOrdurŞOreta geh ~ays ü geh Ferhad ü geh Manşur'dur (89)

Ijaşm-ı canı Zal ü Sam'ın \.<.ahraman-ıfitnesiPadişahlar hep esır-i na-tuvan-ı fıtnesi (I 08)

3.11. Şems-i Tebrizi':Şems-i Tebrizı, Mevlana'nın mürşidi olduğundanMübQrek-name'de bahsi sıkça geçmektedir. Esrar, denizlerin dalgalarınınonun sadasıyla coştuğunu, onun ilmiyle ateşler saçan bir nokta olduğunu veo ateşin her bir zerresinin Tur Dağında Aııah'ın tecellisinden bir nişanolduğunu anlatır.

Şems-i Tebrizı ki oldur no\.<.ıa-iateş-feşanVirdi her bir ~erresi rOr-i tecellfden nişan

Mevc-i deryayı şada-yı Şems-i Tebriz itdi cuşÇaru-ı çarumda Mesı~a gOş idüp old ı hamuş (122-123)

398 AüİFD Cilt XLIV (2003) Sayı i

Başka bir beyitte de Şems'in tefsirinden ortaya aşk çıkacağını ve aşkıntefsirinden de ortaya Mevlana'nın çıkacağını söyler.

Şems tefsır olsa ser-ta-pa beyan-ı ' aş~dırZilt-ı paki şu'le-paş-ı asuman-ı ' aş~dır (129)

4. SonuçMübarek-name Esrar Dede'nin kaleme aldığı önemli bir mesnevıdir.

Her ne kadar klasik mesnevı geleneği dışına çıkamasa da eser ihtiva ettiğikonularla dikkat çekmektedir. Aşk, sema', Mevlana ve Mevlevılikkonusunda söylenen sözler çok manidardır. Esrar'ın içinden gelen Mevlanasevgisini ifade ediş tarzı da çok içli ve samimfdir.

Esrar Dede'nin Mübarek-name adlı mesnevısi günümüze kadar gelmişve üzerinde şimdiye kadar ilmı bir çalışma yapılmamıştır. Biz buçalışmamızda eserin nüshalarını tespit ederek sağlam bir metin ortayakoyduk. Böylece, geçmişte kaleme alınmış olan bir eseri de günümüz okurve araştırıcılarına kazandırmaya çalıştık.