estudo sobre o sector d€¦ · Índice estudo ssobre oo ssector de seguros dde asistencia...

CCoonnssuullttoorrííaa ddee RReegguullaacciióónn ee CCoommppeetteenncciiaa

EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr d

Contido dee sseegguurrooss ddee

a

1. Introdución

2. Os seguros de asistencia sanitaria

3. Marco normativo

assiisstteenncciiaa ssaanniittaarriiaa eenn GGaalliicciiaa ddeennddee oo ppuunnttoo

ddee vviissttaa ddaa ccoommppeetteenncciiaa

4. Análise do mercado

5. Prácticas restritivas da competencia e axudas públicas

6. Conclusións

7. Bibliografía

Outubro 2009

c/ Serrano, 1, 1º 28001 Madrid Telf.: +34 91 78106 51 Fax: +34 91 577 39 94 [email protected] www.solchagarecio.es

Este documento foi realizado por Solchaga Recio & asociados por encargo do Tribunal

Galego de Defensa da Competencia

Índice EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee

aassiisstteenncciiaa ssaanniittaarriiaa eenn GGaalliicciiaa ddeennddee oo ppuunnttoo ddee vviissttaa ddaa ccoommppeetteenncciiaa

páxina

1. INTRODUCIÓN 1

2. OS SEGUROS DE ASISTENCIA SANITARIA 3

2.1. Características do produto 3

I. O seguro privado individual 4 II. O seguro privado colectivo 10 III. O seguro colectivo público 10

2.2. Os seguros de saúde en Galicia 13

3. MARCO NORMATIVO 18

3.1. Marco normativo dos seguros 18 3.2. Marco normativo sanitario 21

4. ANÁLISISE DO MERCADO 23

4.1. Mercado relevante 23

I. Mercado de produto 24 II. Mercado xeográfico 26 III. Conclusión 27

4.2. Estrutura dos mercados e cotas de mercado 27

I. O seguro de asistencia sanitaria en España 27 II. O seguro de asistencia sanitaria en Galicia 30 III. Os mercados de seguros de asistencia sanitaria en Galicia

de contratación privada e pra colectivos públicos 33

a) Os mercados de seguridade de asistencia sanitaria privada nas provincias galegas 35

b) Os mercados de seguros de asistencia sanitaria pra Colectivos públicos nas provincias galegas 35

4.3. Mercados verticais 36

I. Servizos médicos 37 II. Servizos hospitalarios 38

4.4. Barreiras á entrada 41

I. Legais 41 II. Técnicas 42 III. Económicas 43 IV. Conclusión 44

4.5. O poder de negociación dos compradores 44

EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee aassiisstteenncciiaa ssaanniittaarriiaa eenn GGaalliicciiaa ddeennddee

oo ppuunnttoo ddee vviissttaa ddaa ccoommppeetteenncciiaa

Índice

4.6. Conclusión: Análise de posición de dominio e da dependencia económica 45

5. PRÁCTICAS RESTRITIVAS DA COMPETENCIA E AXUDAS PÚBLICAS 49

5.1. Abuso de posición de dominio 49 5.2. Abuso da situación de dependencia económica 50 5.3. Prácticas colusorias 51 5.4. Axudas públicas 52 5.5. Conclusións 53

6. CONCLUSIÓNS 54

7. BIBLIOGRAFÍA 56

.



1. Introdución

1. Introdución

En España, o Sistema Nacional de Saúde cubre a practicamente a totalidade da poboación, coexistindo cunha actividade importante de seguros sanitarios privados. Así, a maioría dos usuarios destes seguros conta cun sistema de dobre cobertura, xa que o sistema público é obrigatorio para todos os traballadores, ca excepción dos funcionarios públicos, que deben elixir entre a asistencia pública é a privada.

Estas características da oferta fixeron que os seguros de asistencia sanitaria privada se teñan especializado en ofrecer unhas prestacións complementarias e suplementarias. Por esta razón, co paso dos anos foi aumentando o número de persoas que, a pesar de ter cubertas moitas das súas necesidades sanitarias a través do sistema público, optou por demandar servizos provenientes do sistema asegurador sanitario.

Seguindo esta tendencia, o presente informe ten o obxectivo de analizar o sector de seguros de asistencia sanitaria en Galicia co fin de analizar en qué medida se produce unha competencia efectiva .

Ofrécese en primeiro lugar unha panorámica do sector onde se especifican as diferentes modalidades de seguros sanitarios segundo as características do contratante e as características particulares que se derivan. Analízanse tamén as características do sector en Galicia en comparación co resto de Comunidades Autónomas para destacar as particularidades do mercado galego.

A continuación realízase un repaso da normativa aplicable a este sector. A natureza do sector dos seguros e a importancia da asistencia sanitaria para o conxunto da poboación levaron o lexislador a realizar unha misión tutelar. A regulación sectorial está, pois, enfocada a garantir que a empresa aseguradora cumpre efectivamente cas súas obrigacións cando o beneficiario do seguro se atope nunha situación na que necesite estas prestacións unha vez cumpridos os requisitos e pagos das primas oportunas. As entidades aseguradoras deben, polo tanto, cumprir unha serie de requisitos e presentar unhas garantías financeiras adecuadas. Ademais, hai toda unha serie de mecanismos de intervención a través dos cales a Administración pode mediar en caso de que non se cumpran as exixencias. Así, tendo en conta as importantes interrelacións entre a asistencia sanitaria e o mercado de seguros de asistencia sanitaria, exponse tamén a normativa, tanto nacional como autonómica, que afecta ó sistema sanitario.

O seguinte apartado do informe ten o obxectivo de realizar un análise de mercado ca pretensión de determinar se existen empresas que ostenten un certo poder de mercado. Para poder realizar esta análise, será necesario delimitar correctamente o mercado relevante para analizar a continuación a súa estrutura, estudar o grado de concentración que presenta, a posible existencia de barreiras á entrada e o poder negociador dos compradores. A primeira vista, a elevada dispersión do sector parece indicar un bo nivel competitivo. Sen embargo, esta non é unha boa aproximación da realidade, xa que persisten uns importantes niveis de concentración cun forte protagonismo das principais compañías debido a, en gran medida, un intenso proceso de

1

2

EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee


1. Introdución

concentración no sector. Polo tanto, é necesario analizar en maior profundidade a situación para determinar o nivel efectivo de competencia que mostra o mercado.

A continuación analizarase a medida na que se pode presumir a existencia de indicios de abuso das posicións de dominio. Analizaranse, entre outras cousas, as prácticas que teñan sido obxecto de estudo por parte do Tribunal de Defensa da Competencia en distintas zonas da xeografía española.




3


2.1. Características do produto

En España, o Sistema Nacional de Saúde (SNS) cubre practicamente a toda a poboación,1 coexistindo cunha actividade de seguros sanitarios privados relativamente importantes. Esta cobertura privada está destinada maioritariamente a ofrecer unha dobre cobertura, complementaria ó sistema público, que xeralmente é de obrigada adscrición para os traballadores. A excepción constitúea o colectivo de funcionarios públicos, que poden elixir entre a cobertura do SNS ou un sistema de seguros sanitarios privados, sen dobre cobertura e substitutivos entre eles.

Os servizos de seguro de asistencia sanitaria poden prestarse a través dunha modalidade de asistencia sanitaria concertada. Neste caso, a asistencia préstase a través de centros concertados pola entidade aseguradora ou pola modalidade de reembolso de gastos, na que o cliente escolle libremente o provedor da asistencia sanitaria e o asegurador reembolsa total ou parcialmente o costo da prestación dos servizos médicos.

A modalidade maioritaria no noso país é, con diferenza, a de asistencia sanitaria concertada. Tal e como se observa na seguinte táboa, a modalidade de reembolso de gastos é unha alternativa moi minoritaria. En España, a cota desta modalidade é de só o 9 por cento, tanto en termos de volume de primas como en número de asegurados. En Galicia, esta modalidade é aínda menos habitual, cunha cota do 4 por cento.

En xeral, os usuarios dos seguros sanitarios privados pódense clasificar en tres grandes bloques, en función do orixe do contratante. Por un lado, o seguro pode ser privado individual. Neste caso, o particular contrata unha póliza para si mesmo ou para o seu ámbito familiar. Por outro lado,

1 Tecnicamente non se trata dunha cobertura universal, aínda que a efectos prácticos cubre á práctica totalidade da poboación, xa que estipula o acceso ó sistema dos pequenos colectivos non cubertos.

Táboa 1. Cota do seguro de reembolso de gastos en Galicia por provincia

Volume de primas Número de asegurados

A Coruña 4% 3%Lugo 8,0% 7,2%

Ourense 5,8% 11,1%Pontevedra 3,7% 3,0%

Galicia 4,3% 4,0%España 9,1% 9,0%

Fonte: ICEA




poden ser privados colectivos e, neste caso, unha empresa contrata unha póliza para os seus empregados a modo de beneficio en especie. Finalmente, o seguro pode ser de colectivo público, no que o funcionario público optou por un sistema de seguro sanitario privado en detrimento da sanidade pública.

I. O seguro privado individual

No caso dos seguros privados individuais, o seguro constitúe un servizo complementario ó sistema público de saúde. En xeral, entre as razóns que levan ós cidadáns a contratar unha póliza de asistencia sanitaria destacan:

Permite obter unha atención máis personalizada e con vantaxes adicionais, como a habitación individual en caso de hospitalización ou a atención a través de teléfono e Internet.

Permite o acceso directo ó especialista, fronte á sanidade pública, que obriga a pasar previamente pola atención primaria excepto no caso das urxencias.

Ofrece un maior dereito de opción entre médicos e hospitais.

Conta cunhas lista de espera menores.

Pode permitir acudir a clínicas especialistas e prestixiosas no estranxeiro.

En calquera caso e, por regra xeral, existen determinadas situacións, especialmente para algúns problemas graves de saúde e para intervencións de alta tecnoloxía, nos que os asegurados cunha póliza privada optan por acudir a Seguridade Social. Esta especificidade, derivada do carácter complementario do seguro, contribúe a reducir bastante os costos de provisión dos servizos médicos e hospitalarios.

A pesar de que este tipo de seguros contaba con incentivos fiscais no IRPF no pasado, actualmente só se desgrava no caso dos traballadores autónomos en réxime de estimación directa.

En Galicia, as seis primeiras empresas por volume de facturación –Adeslas, Asisa, Sanitas, Caser, Aegon e MAPFRE Cajasalud- alcanzan unha representatividade de máis do 90 por cento do mercado. Todas elas ofrecen varias modalidades de póliza de seguro sanitario que se adaptan ás necesidades concretas de cada cliente. Para analizar as características xerais e comúns a todas elas, así como as diferenzas a nivel das prestacións ou prezos que poidan representar, realizouse unha comparativa da modalidade máis completa da que dispón cada compañía.

As Condicións Xerais de cada seguro están dispoñibles nas páxinas Web de cada entidade e mostran unha descrición detallada dos servizos cubertos, dos que non están incluídos no prezo da prima e dos períodos de carencia e copagos ós que quedan sometidos os clientes unha vez se formaliza a contratación.

4




Entre os servizos con cobertura que inclúen todas as compañías:

Medicina primaria

Urxencias

Especialidades (inclúe cobertura básica bucodental: extraccións, curas e limpeza de boca). Todas as compañías ofrecen o seguro dental aparte.

Medicina preventiva

Medios de diagnóstico

Hospitalización

Tratamentos especiais

Outros (ambulancias, matronas, preparación ó parto, podoloxía)

Na outra banda atópanse as exclusións non cubertas por estes seguros e que coinciden en descartar:

Danos físicos consecuencia de guerras, terrorismo, etc. Os causados por epidemias, radiacións nucleares ou que proveñan de cataclismos.

Asistencia sanitaria cuberta por seguro de accidentes de traballo e enfermidades profesionais.

Fármacos e medicamentos.

Asistencia sanitaria derivada do alcoholismo ou adicción ás drogas.

Asistencia sanitaria necesaria para lesións producidas por prácticas ou deportes de risco.

Enfermidades, lesións,… existentes antes da data de efecto da alta do asegurado na póliza, e que sendo coñecidas, non se presentaran no cuestionario de saúde.

Tratamentos puramente estéticos

Tratamentos por esterilidade ou infertilidade

Transplantes de órganos

Fisioterapia

Operacións de corrección da vista

Outros

5




Ademais, os períodos de carencia varían segundo a compañía e a prestación, aínda que poden resumirse en:

Medios de diagnóstico:

de alta tecnoloxía: 3 meses

intervencionistas: 6 meses

Hospitalización:

ambulatoria: 3 meses

intervención cirúrxica: 8-10 meses, salvo ligadura de trompas e vasectomía: 6 meses.

Tratamentos especiais:

Electrorradioterapia, laserterapia, nucleotomía: 3 meses

Diálise, quimioterapia, oncoloxía radioterápica, etc.: 10 meses

Finalmente, todas as compañías dispoñen dunha serie de tarefas que o asegurado ten que abonar cada vez que faga uso dunha determinada prestación para favorecer o uso responsable da asistencia sanitaria e contribuír ó costo dos servizos. Os copagos máis comúns establecidos polas aseguradoras son os seguintes:

ATS, podoloxía: entre 0,50 e 1,40 euros segundo a compañía.

Medicina xeral, pediatría e puericultura: entre 1 e 2,50 euros.

Urxencias, ambulancia, ingresos hospitalarios: entre 4 e 5,20 euros.

Psicoloxía / psicoterapia: varían entre os 8 e os 11,70 euros por sesión.

Rehabilitación: entre 1,80 e 4 euros.

Preparación ó parto: o proceso completo ten un costo de 12 euros, e outras compañías como Asisa establecen un costo de 4 euros por sesión.

Diagnóstico de alta tecnoloxía, resonancias, TAC, PET: entre 6 e 11,70 euros.

Resto de servizos: entre 2,50 e 3 euros por cada prestación.

A través dos seguintes supostos, ilústranse de maneira aproximada as diferenzas de prezos de cada compañía para o caso de elixir a póliza de asistencia sanitaria particular ou familiar de carácter máis completo, tendo en conta tanto o sexo como a idade.

Previamente, é necesario apuntar que, en xeral, hai unha discriminación de prezos segundo a provincia, distinguindo normalmente os territorios insulares e Cataluña do resto de España. Os honorarios dos médicos e os prezos dos hospitais, máis elevados nestas zonas, fan que se encarezan as primas. En calquera caso, os prezos nas catro provincias galegas son idénticos nas seis compañías.

6

7




SUPOSTO 1.- En primeiro lugar comparamos a cantidade que tería que pagar unha muller de 25 anos co importe que debería pagar un home da mesma idade e polos mesmos servizos. Residentes en Galicia.

O prezo que tería que pagar a muller oscilaría entre os case 51 euros como mínimo e os 64 como máximo, sendo sempre a prima que debería pagar maior no caso da muller que do home, que tería que pagar unha prima de entre 43 e 59 euros. Asisa Salud e Aegon non diferencian por razón de sexo, senón que establecen diferentes tramos de idade para definir os prezos das primas.

SUPOSTO 2.- Unidade familiar de 4 membros: home de 40 anos, muller 35 anos, fillo 10 anos e filla 5 anos. Residentes en Galicia.

A diferenza entre o seguro máis barato e o máis caro é de 95.31 euros mensuais. Sanitas é a aseguradora máis cara fronte a Aegon, a máis económica, debido a que non realizan distinción entre home e muller, o que supón un abaratamento nas primas, xa que a muller en idade fértil encarece as primas do resto das aseguradoras. Ademais, o importe que se debe pagar en Aegon inclúe un desconto do 25 por cento se a póliza é subscrita por catro persoas.

Gráfico 1. Comparativa das primas para as diferentes aseguradoras

64,459

63,4 60,77 61,76

50,9650,61

59

51,43 49,93

61,76

42,7

0

10

20

30

40

50

60

70

ADESLASCOMPLETA

ASISA SALUD SANITAS MULTI CASER SaludIntegral

AEGON mássalud

MAPFRECajasalud

euro

s/m

es

Muller 25

Home 25

Fonte: Páxinas Web de cada compañía

8




SUPOSTO 3.- Home e muller de 64 anos que contratan un seguro de asistencia sanitaria separadamente. Esta idade é a idade límite que contemplan as compañías para contratar a póliza. Residentes en Galicia.

A idades máis avanzadas, a tendencia que seguen os prezos invértese e, como regra xeral, é máis caro o seguro dun home que o dunha muller, ó contrario do que ocorría en idades máis baixas. Ademais, os importes do seguro increméntanse para ambos sexos considerablemente. O suposto 1 sirve para exemplificar esta situación: o home e a muller de 25 anos pagaban como media de todas as tarefas das compañías uns 55 euros mensuais por persoa. Con 64 anos, este importe increméntase un 46.1 por cento, ata os 119.3 euros de media.

Gráfico 2. Comparativa do prezo dunha póliza familiar

196,5

221,47

243,96

192,84

148,65

174,92

0

50

100

150

200

250

300

ADESLASCOMPLETA

ASISA SALUD SANITAS MULTI CASER SaludIntegral

AEGON mássalud

MAPFRECajasalud

euro

s/m

es





9

Con carácter xeral, é maior a prima dunha muller que a dun home entre os 20 e os 59 anos, tramo de idade no que a muller require unha maior atención médica, especialmente xinecolóxica. Sen embargo, a partir da idade de xubilación a cantidade das primas aumenta considerablemente en maior medida nos homes.

Estas diferenzas obedecen a unhas diferenzas nos gastos médicos medios en función destes parámetros. Desta maneira, a provisión da asistencia sanitaria é maior a medida que aumenta a idade do asegurado, ca única excepción dos menores de cinco anos, que requiren una atención maior. Do mesmo xeito, os costos asociados á natalidade explican a diferenza de prezo entre as mulleres en idade fértil fronte ós homes no mesmo tramo de idade.

Finalmente, é necesario destacar que, dende un punto de vista máis amplo, o seguro privado en España e relativamente barato, en gran parte debido ó seu carácter complementario. Desta maneira, o prezo é considerablemente menor ós prezos de seguros de características equivalentes en calquera outro país europeo.2

2 PriceWaterHouseCoopers. “Elecciones saludables: El papel cambiante de las aseguradoras sanitarias”. Outubro 2007.

Gráfico 3. Comparativa das primas para as diferentes aseguradoras

146,08

117,34 119,25125,65

97,26

119,65

137,58

117,34 119,25110,79

97,26

124,22

0

20

40

60

80

100

120

140

160

ADESLASCOMPLETA

ASISA SALUD SANITAS Oro CASER SaludIntegral

AEGON mássalud

MAPFRECajasalud

euro

s/m

es

Home 64

Muller 64





II. O seguro colectivo privado

Estes seguros colectivos presentan unha serie de especificidades fronte ós individuais, xa que teñen uns canais de distribución diferenciados e un prezos sensiblemente menores. Os seguros colectivos ofrecen descontos importantes debido ós aforros en gastos de xestión e, ademais, son fiscalmente vantaxosos. Son produtos que se poden crear a medida e poden incluír solucións mixtas de asistencia sanitaria concertada e reembolso de gastos.

En termos fiscais, o contrato dun seguro de asistencia sanitaria para os membros do equipo que así o subscriban non se considera retribución en especie e, polo tanto, non tributan no IRPF do traballador cun límite de 500 euros anuais por cada membro da familia incluído na póliza. Por este motivo, resulta máis económico no ámbito da negociación salarial pagar o seguro que aumentar o soldo na mesma cantidade.

Por último, outra característica que diferenza ós seguros colectivos dos individuais é a tarefa que pagan todos os asegurados, que é a mesma independentemente da idade e sexo do individuo.

Determinadas compañías aseguradoras, ademais de ofrecer modalidades de seguro de asistencia sanitaria para particulares ou familias, dispoñen de outros seguros dirixidos a PEMES ou grandes empresas, para que contraten o seguro médico dos seus empregados obtendo a cambio importantes vantaxes económicas, fiscais e sociais que benefician tanto ó empresario como ó traballador.

Un exemplo é o caso de Sanitas, que ofrece o servizo para empresas distinguindo entre PEMES e grandes empresas. Supón un aforro de ata o 40 por cento sobre o prezo das primas particulares e ofrece adicionalmente outros descontos, como o do 4 por cento se o pago se realiza anualmente e de un 2 por cento se todo o persoal é administrativo.

III. O seguro colectivo público

Os colectivos públicos de funcionarios, persoal xudicial e forzas armadas dispoñen dun réxime especial de asistencia sanitaria a través de mutualidades que concertan os seguros de asistencia con compañías privadas ou coa propia Seguridade Social. Polo tanto, os colectivos públicos dispoñen de dous sistemas a elixir, ben a través do Sistema Nacional da Saúde (concerto firmado co Instituto Nacional da Seguridade Social (I.N.S.S) e a Tesourería Xeral da Seguridade Social), ou ben a través de entidades de asistencia sanitaria privada a través dun concerto que estas firman coa mutualidade.

A elección entre ambos sistemas pódese modificar cada ano con carácter ordinario, no mes de xaneiro, existindo a posibilidade de realizalo de maneira extraordinaria en determinados casos excepcionais.

Só o 15 por cento dos funcionarios opta pola cobertura do Sistema Nacional de Saúde e trátase de casos que están normalmente relacionados con traballadores que teñen problemas de saúde máis

10




11

graves ou que requiren intervencións de alta tecnoloxía.3 O restante 85 por cento opta polas mutualidades e as entidades privadas cas que cada unha delas ten concerto. Para o ano 2009 son as seguintes:

MUFACE. Mutualidad General de Funcionarios Civiles del Estado:

ADESLAS

ASISA CASER

DKV SEGUROS

IGUALATORIO MÉDICO QUIRÚRGICO COLEGIAL DE SANTANDER

NUEVA EQUITATIVA

MAPFRE CAJA SALUD

MUGEJU. Mutualidad General Judicial:

ADESLAS

ASISA

CASER

DKV SEGUROS

NUEVA EQUITATIVA

SANITAS

MAPFRE CAJA SALUD

ISFAS. Instituto Social de las Fuerzas Armadas:

SANIDAD MILITAR

SERVICIO DE SALUD DE LAS CC.AA

ADESLAS

ASISA

DKV SEGUROS

NUEVA EQUITATIVA

MAPFRE CAJA SALUD

3 Mossialos E. y Thomson S. “Voluntary Health Insurance in the European Union”. European Observatory on Health Systems and Policies. 2004.




12

As condicións do concerto das tres mutualidades son esencialmente as mesmas, diferenciándose polo colectivo público o que van dirixidas e polas entidades cas que acordan a prestación dos servizos de asistencia sanitaria.

O obxecto do concerto é facilitar a asistencia sanitaria ós mutualistas e beneficiarios en todo o territorio nacional. A carteira de servizos que ofrecen as mutualidades será como mínimo igual á do Sistema Nacional de Saúde e, para iso, a entidade ca que se firma o concerto porá todos os medios propios ou concertados que sexan necesarios, debendo dispoñer dun determinado número de medios en todo o territorio nacional.

Ademais, existen obrigacións de prestación asistencial en función do número de habitantes de cada municipio. Por exemplo, todos os municipios de ata 20.000 habitantes deben dispoñer dunha atención primaria que inclúa a asistencia sanitaria a nivel ambulatorio, domiciliario e de urxencia, pediatría, servizos de enfermería, matrona e fisioterapia.

As mutualidades abonan ás entidades unha cantidade por persoa e mes xa estipulada no concerto firmado entre elas, segundo o número de beneficiarios que existen o día un do mes que se trate, diferenciando as primas por idades. Para 2009 as primas máximas estipuladas son:

74,65 € para aquelas persoas que o día 31.12.2008 tiveran 70 ou máis anos.

62,12 € para os beneficiarios de entre 60 e 70 anos.

55,11 € para toda persoa menor de 60 anos.

Os dereitos dos beneficiarios comezan no momento de quedar adscritos, non existindo nesta modalidade para colectivos públicos ningún prazo de carencia para ningún tipo de asistencia requirida. No momento en que o suxeito dáse de baixa extínguense todos os dereitos que tiña ca entidade que presta o servizo.

O ámbito, tal e como ocorre cos seguros particulares privados, é provincial, cunhas prórrogas dos concertos que se realizan ano a ano e por escrito en torno ó mes de outubro do ano precedente.

O reparto entre as distintas empresas é normalmente estable, pero si que houbo saídas de algunhas das entidades. Por exemplo, Sanitas abandonou MUFACE en 1989 ó considerar que xa non lle resultaba rendible. En 2006 entrou de novo en MUGEJU que, aínda que ten unhas primas iguales, conta cunha sinistralidade máis baixa.4

A pesar de esta reducida rendibilidade, a contratación cas mutualidades públicas, especialmente MUFACE, aporta volume de negocio ás entidades aseguradoras, o que lles permite aumentar a súa capacidade de negociación cos hospitais e cas clínicas.

En calquera caso, a demanda deste tipo de servizos por parte dos asegurados presenta unha particularidade moi importante con respecto ós seguros privados e é que non se orienta polo prezo, senón fundamentalmente pola calidade dos servizos, o cadro de facultativos e de centros hospitalarios concertados.

4 Expansión. “La asistencia sanitaria de los funcionarios desata la polémica”. 29 de marzo de 2008.

13




2.2. Os seguros de saúde en Galicia

Segundo as últimas cifras publicada pola patronal dos seguros UNESPA, en 2007 a penetración a nivel nacional do seguro de saúde situouse nun 21.97 por cento da poboación.

O gráfico que se presenta a continuación mostra que Madrid, Ceuta e Melilla, Baleares, Aragón, Cataluña e o País Vasco son as Comunidades Autónomas cunha taxa de penetración superior a media española.

Do mesmo xeito, o gráfico revela, ademais, que a presenza do seguro de saúde privado na poboación está baseada principalmente no seguro de asistencia sanitaria, que provea os servizos médicos que requiran os seus clientes a cambio dunha prima de seguro. Sen embargo, o seguro de reembolso, que actúa facendo fronte a unha parte dos gastos médicos xerados polo paciente, ten unha penetración considerablemente inferior. De maneira xeral, o nivel de penetración calculado sobre a poboación en ambos tipos de seguros tende a gardar unha determinada proporcionalidade, aínda que, en certas ocasións, como ocorre en Baleares, Cataluña, a Comunidade Valenciana, Canarias ou Navarra, o seguro de reembolso ten unha presenza superior á que se podería esperar.

No caso de Galicia, as cifras de penetración do seguro de asistencia sanitaria sitúana como a duodécima Comunidade Autónoma, cinco puntos básicos por debaixo da media nacional. En canto a modalidade de reembolso dos gastos, e igual que ocorre no resto de Comunidades Autónomas, esta ten unha difusión moito menor entre os demandantes de seguros de saúde, cunha proporción de 15 a 1.

Gráfico 4. Penetración do seguro de saúde na poboación

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Mad

rid

Ceu

ta e

Mel

illa

Bal

eare

s

Ara

gón

Cat

aluñ

a

País

Vas

co

Espa

ña

Can

tabr

ia

And

aluc

ía

Cas

tilla

Leó

n

C. V

alen

cian

a

A R

ioxa

Gal

icia

Can

aria

s

Mur

cia

Estr

emad

ura

Cas

tilla

La

Man

cha

Ast

uria

s

Nav

arra

Asistencia Sanitaria Reembolso

Fonte: UNESPA, 2007.

14




É preciso destacar que, tanto en primas como no importe das prestacións pagadas de asistencia sanitaria inclúense tamén as correspondentes á totalidade do seguro dental. Tendo en conta que a proporción das primas e dos asegurados que supón o seguro dental é moi reducida –unicamente representa un 1.86 por cento das primas-, no estudio non se realiza esta división cando se fala do seguro de asistencia sanitaria.

Os datos dispoñibles na Enquisa de Presupostos Familiares (EPF) correspondente ó ano 2006 sitúan ós seguros de saúde a un nivel de gasto case homologable ó seguro da vivenda. Así, por cada 1.000 euros gastados en todos os elementos de consumo, os fogares españois dedicaron unha media de 5.2 euros ó pago de seguros de saúde. Hai que ter en conta que o seguro de saúde está menos estendido que outros seguros, como o de vivenda, o que fai que as primas por asegurado sexan maiores no caso do seguro sanitario.

Como se pode observar no Gráfico 5, en Galicia o porcentaxe de gasto en seguro de saúde sobre o total é do 0.19 por cento, polo que esta Comunidade Autónoma sitúase bastante lonxe da media nacional. Sen embargo, é destacable o feito de que unicamente tres Comunidades logran superar esta media: Baleares, Cataluña e Madrid.

Cabe mencionar que, de maneira xeral, os ratios de densidade do seguro, calculados como o número de primas por habitante, solen facer uso de cifras de negocio territoriais que ocasionalmente poden presentar elementos equívocos, derivados na súa maioría dos produtos colectivos que en ocasións dan cobertura a traballadores situados en realidade en Comunidades Autónomas diferentes ás que se produce o débeda da prima. Este é o motivo polo que a información obtida a través da EPF permítenos calcular o gasto per cápita de cada rexión de

Gráfico 5. Porcentaxe de gasto en seguro de saúde sobre o total, por CCAA

0,0%

0,2%

0,4%

0,6%

0,8%

1,0%

1,2%

1,4%

1,6%

Bal

eare

s

Cat

aluñ

a

Mad

rid

Tota

l

País

Vas

co

Can

tabr

ia

C.

Val

enci

ana

Can

aria

s

And

aluc

ía

Ara

gón

Mur

cia

Cas

till

a La

Man

cha

Cas

till

a Le

ón

Estr

emad

ura

Gal

icia

Nav

arra

Ast

uria

s

Ceu

ta e

Mel

illa

A R

ioxa

Fonte: EPF 2006




15

maneira máis aquilatada á realidade en cada territorio. A vantaxe de obter os datos de esta enquisa reside en que, ó estar realizada directamente nos fogares, aborda a mesma realidade dende o punto de vista de quen realiza o gasto de maneira efectiva.

Da mesma maneira que a penetración do seguro de saúde en Galicia e o porcentaxe que este representa sobre o total está por debaixo da media nacional, o gasto por persoa neste tipo de seguro sitúase lonxe dos 53.7 euros anuais que de media dedica unha persoa no conxunto do Estado ó seguro de saúde. Tal e como se pode comprobar no Gráfico 6, en Galicia cada persoa destina, de media, 18.9 euros da súa renda ó ano a este tipo de seguro.

Polo tanto, segundo os indicadores de penetración e gasto, o uso deste tipo de seguros en Galicia é comparativamente baixo. En calquera caso, esta relativa baixa penetración parece responder ás condicións socioeconómicas da rexión, xa que variables como a renda, a idade da poboación ou o grado de urbanización da rexión son variables explicativas moi importantes á hora de determinar a demanda deste tipo de seguro.

En primeiro lugar, o nivel de renda está relacionado de maneira significativa ca demanda deste tipo de seguros. Deste modo, o grado de correlación entre a renda per cápita das Comunidades Autónomas e a penetración deste tipo de seguros é próximo ó 50 por cento. Do mesmo xeito, tal e como apuntou o Tribunal de Defensa da Competencia nunha das súas resolucións,5 “pódese indicar que o seguro de asistencia sanitaria presenta as características de un ben normal, cunha elasticidade da renda lixeiramente superior á unidade, de maneira que o consumidor medio tende a dedicar un porcentaxe lixeiramente superior dos seus recursos a este tipo de seguro a medida

5 Informe do TDC do Expediente de Concentración Económica C89/05 IGUALATORIOS MÉDICOS.

Gráfico 6. Estimación do gasto por habitante e ano no seguro de saúde

020406080

100120140160180

Bal

eare

s

Cat

aluñ

a

Mad

rid

País

Vas

co

Tota

l

Can

tabr

ia

C.

Val

enci

ana

Ara

gón

Can

aria

s

And

aluc

ía

Mur

cia

Cas

till

a Le

ón

Cas

till

a La

Man

cha

Nav

arra

Gal

icia

Ast

uria

s

Estr

emad

ura

A R

ioxa

Ceu

ta e

Mel

illa

euro

s

Fonte: UNESPA. 2006.

16




que a súa renda real crece”. Polo tanto, a menor renda per cápita de Galicia en comparación co resto de Comunidades Autónomas explica, en parte, os niveis de demanda dos seguros de saúde.

Outra das características que cabe destacar dos seguros de saúde é que experimentan un comportamento diferente se atendemos a criterios de idade ou sexo das persoas que os contratan. No Gráfico 7 pódese ver que o maior gasto en seguros de saúde prodúcese durante o período comprendido entre os 30 e os 64 anos e que se reduce de maneira considerable nos anos da terceira idade. Da mesma maneira, os maiores porcentaxes de gasto recaen nos homes, sexa cal sexa o rango de idade que consideremos.

Do mesmo modo que a renda podería contribuír a explicar o baixo nivel de penetración do seguro de saúde, a súa poboación, máis envellecida que en outras zonas do país, podería ser outro dos factores que expliquen a menor demanda de seguros de saúde nesta Comunidade Autónoma.

Finalmente, o Gráfico 8 evidencia que a demanda dos seguros de saúde ten unha maior difusión nos núcleos urbanos. Así, o 42.5 por cento do gasto en seguros de saúde realízase en concellos de máis de 100.000 habitantes, mentres que só o 35.6 por cento da poboación reside en concellos deste tamaño. Os concellos de menos de 10.000 habitantes acumulan máis do 26 por cento da poboación, e menos do 20 por cento do gasto en seguros realízase neste tipo de concello.

Gráfico 7. Distribución do gasto en seguro de saúde por idade

do sustentador principal do fogar

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Entre 16 e 29 anos Entre 30 e 44 anos Entre 45 e 64 anos 65 ou máis anos

Homes

Mulleres

Fonte: INE

17




Gráfico 8. Distribución do gasto en seguros de saúde por tamaño do concello

43,9%

11,8%15,0%

9,4%

19,8%

35,6%

11,8%15,2%

11,3%

26,1%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Máis de 100.000habitantes

De 50.000 a100.000 habitantes

De 20.000 a 50.000habitantes

De 10.000 a 20.000habitantes

Menos de 10.000habitantes

Seguro de saúde

Poboación

Fonte: EPF 2006

Por tanto, a baixa penetración dos seguros de saúde en Galicia pode ser parcialmente explicada como unha consecuencia do carácter máis rural desta Comunidade en comparación con outras rexións do noso país.

3. Marco normativo EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee


3. Marco normativo

As entidades que realizan a súa actividade no ramo dos seguros de asistencia sanitaria en Galicia seguen a normativa aplicable a través da regulación do sector asegurador.

De maneira complementaria, tendo en conta as importantes interrelacións entre o mercado de seguros de asistencia sanitaria e o da propia asistencia sanitaria, a normativa relativa á apertura e funcionamento dos centros sanitarios resulta fundamental para entender o sector. Efectivamente, para prestar servizos de seguros de asistencia sanitaria é preciso poder ofrecer acceso a servizos de asistencia sanitaria privada, xa sexa por conta propia ou a través de terceiros operadores.

Por iso, nesta sección examínase a normativa aplicable a ambos mercados, con especial atención ós requisitos legais que se deben cumprir para poder operar no sector dos seguros de asistencia sanitaria en Galicia.

3.1. Marco normativo dos seguros

A lexislación reguladora do seguro privado tense caracterizado pola súa misión tutelar a favor dos asegurados e beneficiarios amparados por un contrato de seguro. En efecto, que o contrato de seguro supoña o cambio dunha prestación presente e certa (prima) por outra futura e incerta (indemnización) esixe garantir a efectividade da indemnización cando eventualmente se produza un sinistro. É este interese público o que xustifica a ordenación e supervisión das entidades aseguradoras pola Administración pública co obxecto de comprobar que manteñen unha situación de solvencia suficiente para cumprir co seu obxecto social.

Segundo o artigo 149.1.11ª da Constitución Española de 1978, a competencia exclusiva en materia de bases de ordenación de seguros recae no Estado. A ordenación e supervisión estatal, que reclaman unha unidade de mercado e os principios de división e dispersión dos riscos, ten lugar mediante o sistema de autorización administrativa de vínculo permanente, en virtude do cal examínanse os requisitos financeiros, técnicos e profesionais precisos para acceder ó mercado asegurador; contrólanse as garantías financeiras e o cumprimento das normas de contrato seguro e actuariais durante a súa actuación neste mercado; e, finalmente, determínanse as medidas de intervención sobre as entidades aseguradoras que non axusten a súa actuación a estas normas, podendo chegar, incluso, á revogación da autorización administrativa concedida ou á disolución da entidade aseguradora cando careza das exixencias mínimas para manterse no mercado.

A regulación específica do sector de seguros está constituída fundamentalmente pola Lei 30/1995, do 8 de novembro, de Ordenación e Supervisión dos Seguros Privados (LOSSP), pola Lei 9/1992, do 30 de abril, de Mediación en Seguros Privados e pola Lei 50/1980, do 8 de outubro, de Contrato Seguro, que define o contrato seguro como aquel polo que o asegurador obrígase , mediante o cobro dunha prima e para o caso de que se produza o evento que é obxecto de cobertura, a indemnizar, dentro dos límites pactados, o dano producido ó asegurado ou a satisfacer un capital, unha renda ou outras prestacións pactadas.

18



19

Os requisitos que deben cumprir as entidades aseguradoras veñen establecidos no Real Decreto Lexislativo 6/2004, do 29 de outubro, polo que se aproba o Texto Refundido da Lei de Ordenación e Supervisión dos Seguros Privados, lexislación que, ademais, clasifica o seguro, dividíndoo en distintos ramos6, un dos cales, o de enfermidade, inclúe a asistencia sanitaria e establece que as prestacións poden ser: a tanto alzado, de reparación e mixta das dous anteriores.

Segundo o artigo 5 deste Real Decreto, os requisitos necesarios para obter e conservar a autorización administrativa para o acceso á actividade como entidade aseguradora de asistencia sanitaria son:

a. Adoptar unha das seguintes formas xurídicas: sociedade anónima, mutua, cooperativa ou mutualidade de previsión social, e, no seu caso, facilitar información sobre a existencia de vínculos estreitos con outras persoas ou entidades.

b. Limitar o seu obxecto social á actividade aseguradora, con exclusión de calquera outra actividade comercial. Sen embargo, a posibilidade de que presten tamén asistencia sanitaria non constitúe unha infracción deste principio, xa que a LOSSP, no seu artigo 12.2 sinala que “A Dirección Xeral de Seguros comprobará os medios técnicos dos que dispoñan as entidades aseguradoras que pretendan operar no ramo de enfermidade, concedendo prestacións de asistencia sanitaria para levar a cabo as operacións que se comprometeran a efectuar e solicitará das autoridades sanitarias un informe sobre a adecuación dos medios e do funcionamento previo dos mesmos ás prestacións que pretenda conceder e á lexislación sanitaria correspondente”.

c. Presentar e aterse a un programa de actividades que cubra as exixencias patrimoniais, financeiras e de solvencia e que preste a asistencia a que, no seu caso, se comprometa. Ademais, o programa incluirá a xustificación das previsións que presente e da adecuación a estas dos medios e recursos dispoñibles.

d. As sociedades anónimas e as cooperativas de seguros a prima fixa deberán ter un capital mínimo de 2.103.542,37 euros. No caso das entidades aseguradoras que unicamente practiquen o seguro de enfermidade concedendo prestacións de asistencia sanitaria e limiten a súa actividade a un ámbito territorial con menos de dous millóns de habitantes, será suficiente a metade do capital.

e. Indicar as contribucións e participacións no capital social dos socios, facendo constatar expresamente qué socios teñen a condición de empresa de seguros, entidade de crédito ou empresa de servizos de inversión, así como, no seu caso, as participacións, independentemente da súa cantidade, das que sexa titular calquera socio nunha empresa de seguros, unha entidade de crédito ou unha empresa de servizos de inversión.

6 Os riscos clasifícanse en 19 ramos diferentes: Accidentes, Enfermidade, Vehículos terrestres, Vehículos ferroviarios, Vehículos aéreos, Vehículos marítimos, lacustres e fluviais, Mercadorías transportadas, Incendio e elementos naturais, Outros danos dos bens, Responsabilidade civil en vehículos terrestres automóbiles, Responsabilidade civil en vehículos aéreos, Responsabilidade civil en vehículos marítimos, Responsabilidade civil en xeral, Crédito, Caución, Perdas pecuniarias diversas, Defensa Xurídica, Asistencia e Decesos.



20

f. Estar dirixidas de maneira efectiva por persoas que reúnan as condicións necesarias de honorabilidade e de cualificación ou experiencia profesional.

Do mesmo xeito, a Dirección Xeral de Seguros esclareceu, nun escrito do 12 de xullo de 2001, que o asegurador pode ser titular dos medios materiais necesarios para a prestación dos servizos sanitarios, de forma que “a titularidade dos centros hospitalarios propios a través de participacións accionariais non constitúe infracción do principio de exclusividade do obxecto social”.

A solicitude de autorización debe presentarse na Dirección Xeral de Seguros e Fondos de Pensións e deber ir acompañada dos documentos acreditativos do cumprimento dos requisitos ós que se refiren os apartados anteriores7. Unha vez recibida a autorización, que concederá o Ministerio de Economía e Facenda por ramos, esta será válida en todo o Espazo Económico Europeo, o que permitirá á entidade aseguradora exercer en réxime de dereito de establecemento ou en réxime de libre prestación de servizos. Reciprocamente, as entidades aseguradoras domiciliadas en outros Estados Membros poderán exercer as súas actividades en España, respectando as disposicións determinadas por motivos de interese xeral e as de ordenación e supervisión das entidades aseguradoras.

Neste mesmo Decreto permítese a extensión das actividades dunha entidade aseguradora a outros ramos distintos ós autorizados, para o cal precisa dunha autorización administrativa. A ampliación da autorización administrativa estará suxeita a que a entidade aseguradora cumpra os seguintes requisitos:

a. Ter cubertas as súas provisións técnicas e dispoñer do marxe de solvencia necesario e, ademais, se para os ramos nos que se solicita a extensión de actividade se esixe un capital social ou fondo mutual e un fondo de garantía mínimo máis elevados dos anteriores, deberá dispoñer deles.

b. Presentar un programa de actividades de conformidade cas exixencias patrimoniais, financeiras e de solvencia, e que preste a asistencia a que, no seu caso, se comprometera.

Finalmente, a regulación tamén prevé o establecemento de sucursais en España por parte de entidades aseguradoras domiciliadas en países non membros do Espazo Económico Europeo. Estas entidades deben cumprir os requisitos que detallamos a continuación:

7 As entidades autorizadas deben inscribirse no Rexistro administrativo de entidades aseguradoras. A constitución da entidade aseguradora debe realizarse mediante escritura pública que debe ser inscrita no Rexistro Mercantil. A solicitude de autorización administrativa debe presentarse tras esta inscrición. Na denominación social deben incluírse as palabras “seguros” ou “reaseguros”, ou ambas á vez, conforme ó seu obxecto social, quedando reservadas en exclusiva para estas entidades. As mutuas, cooperativas e mutualidades de previsión social deben expresar a súa natureza na denominación e indicar se son “a prima fixa” ou “a prima variable”. As entidades aseguradoras teñen a obrigación de constituír e manter en todo momento as previsións técnicas suficientes para o conxunto das súas actividades; deben dispoñer dun marxe de solvencia suficiente para o conxunto da súa actividade, así como manter un fondo de garantía consistente en 2.200.000 euros. Respecto as tarefas das primas, prevalece o principio de suficiencia, polo que as mesmas deben permitir á entidade satisfacer o conxunto de obrigacións derivadas dos contratos do seguro, non estando suxeitas a autorización administrativa nin á obrigación de remisión á Dirección Xeral de Seguros e Fondos de Pensións.



a. Estar autorizadas no seu país, cunha antelación mínima de cinco anos.

b. Establecer unha sucursal xeral que teña un obxecto limitado á actividade aseguradora con domicilio permanente en España.

c. Presentar e cumprir un programa de actividades.

d. Aportar e manter na súa sucursal en España un fondo de cantidade non inferior ó capital social ou fondo mutual mínimo esixido ás entidades españolas e, ademais, aportar e manter en España un fondo de garantía non inferior ó mínimo establecido na Lei.

e. Axuntar certificado da autoridade supervisora do seu país acreditativo de que cumpren ca súa lexislación, concretamente en materia de marxe de solvencia.

f. Nomear un apoderado xeral, con domicilio e residencia en España.

3.2. Marco normativo sanitario

A Constitución Española recoñece, no seu artigo 43, o dereito dos cidadáns á protección da saúde, responsabilizando ós poderes públicos da organización e tutela da saúde pública a través de medidas preventivas e de prestacións e servizos necesarios, establecendo no mesmo precepto que a lei determinará os dereitos e deberes de todos ó respecto. No desenrolo de estas previsións, as Cortes Xerais ditaron a Lei Orgánica 3/1986, do 14 de abril, de Medidas Especiais en Materia de Saúde Pública; a Lei 14/1986, do 25 de abril, Xeral de Sanidade; a Lei 25/1990, do 20 de decembro, do Medicamento, e a Lei 15/1997, do 25 de abril, sobre Habilitación de Novas Formas de Xestión do Sistema Nacional de Saúde, que, xunto ca Lei 7/1985, do 2 de abril, Reguladora das Bases do Réxime Local, constitúen o marco legal básico ó que debe axustarse o sistema sanitario no ámbito do Estado español.

O sistema sanitario público complementase co sector sanitario privado, o cal poderá exercer libremente a súa actividade de conformidade co disposto nos artigos 35 (dereito á libre elección de profesión), 36 (libre exercicio de profesións tituladas) e 38 (liberdade de empresa) da Constitución. Do mesmo modo, a mencionada Lei 14/1986 de saúde pública ocupase das actividades sanitarias privadas, recoñecendo o dereito ó exercicio libre das profesións sanitarias, no seu artigo 88, e a liberdade de empresa no sector sanitario, no artigo 89.

A Lei 16/2003, do 28 de maio, de cohesión e calidade do Sistema Nacional de Saúde vai máis alá en materia de coordinación e cooperación, dispoñendo que, mediante Real Decreto, se determinarán con carácter básico as garantías mínimas de seguridade e calidade que deberán ser esixidas para a regulación e autorización por parte das comunidades autónomas de apertura en posta en funcionamento no seu respectivo ámbito territorial de centros, servizos e establecementos sanitarios.

Pola súa banda, o Estatuto de autonomía de Galicia, dentro do marco que contempla a Constitución nos artigos 148 e 149 no relativo a distribución de competencias entre o Estado e as Comunidades Autónomas, confire a esta Comunidade plena capacidade para o desenrolo lexislativo e a execución da lexislación básica do Estado en materia de sanidade interior.

21

22



Dentro do sistema sanitario de Galicia e para a súa concepción integrada, na Lei 7/2003 do 9 de decembro de Ordenación Sanitaria recoñece a importancia da actividade sanitaria privada para o exercicio da universalidade dos dereitos de prestación dos servizos de saúde, promoción e exercicio da equidade e o seu necesario equilibrio territorial na Comunidade Autónoma.

En canto ós centros sanitarios, a Lei 14/1986 do 25 de abril, Xeral de Sanidade (LXS) somete a autorización administrativa previa a súa instalación e o seu funcionamento. Pola súa banda, o RD 1277/2003 do 10 de outubro, regula as bases de procedemento de autorización e a potestade das Comunidades Autónomas para autorizar os centros situados no seu ámbito territorial e establece os requisitos dirixidos a garantir que o centro, servizo ou establecemento sanitario conta cos medios técnicos, instalacións e profesionais mínimos necesarios para desenrolar as actividades ás que vai destinado. Ademais, establece unha clasificación, denominación e definición común para todos os centros, servizos e establecementos sanitarios, públicos e privados, imprescindibles para a creación de un Rexistro Xeral.

Os requisitos mínimos esixidos poderán ser complementados en cada Comunidade Autónoma pola Administración sanitaria correspondente para os centros, servizos e establecementos sanitarios do seu ámbito. No ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia, a Lei 7/2003, do 9 de decembro de Ordenación Sanitaria de Galicia non establece impedimento ó establecemento de centros hospitalarios de carácter privado, debendo respectarse os requisitos administrativos que en canto a dotación e funcionamento impón o Decreto 186/2003, do 6 de marzo, para conceder a oportuna autorización de funcionamento. Así, con carácter excepcional e por tempo limitado, o Servizo Galego de Saúde poderá autorizar o uso dos centros e servizos que non pertenzan a rede galega de atención sanitaria de utilización pública co fin de atender necesidades asistenciais que non poden ser satisfeitas cos seus propios recursos. A estes centros e servizos débeselles aplicar o establecido no artigo 14.3 da Lei de Ordenación Sanitaria de Galicia durante o tempo de vixencia da súa autorización en uso, polo cal quedan sometidos á supervisión, á inspección e ó control que estableza a Consellería de Sanidade.

Por último, os concertos de asistencia hospitalaria quedan recollidos nos artigos 89 e 90 da citada LXS, que recoñece a liberdade de empresa no sector sanitario e a potestade das administracións públicas sanitarias de establecer concertos para a prestación de servizos sanitarios con medios alleos, estando estes centros sometidos a homologación.8

8 Segundo o artigo 90 da Lei 14/1986 Xeral de Sanidade, as Administracións Públicas darán prioridade, cando existan análogas condicións de eficacia, calidade e costos, ós centros sanitarios dos que sexan titulares entidades que teñan un carácter non lucrativo.

4. Análise do mercado EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee


4. Análise do mercado

O análise dun mercado dende o punto de vista da competencia fai referencia fundamentalmente á determinación das situacións de posicións de dominio e de dependencia económica. Isto constitúe un paso previo para a detección e o análise das prácticas anticompetitivas.

O primeiro paso para poder determinar se as empresas que operan no mercado dispoñen dunha posición de dominio é establecer o mercado relevante, tanto en termos de produto como do seu alcance xeográfico.

Isto permite determinar as cotas das que dispón cada unha das empresas en cada un dos mercados para determinar os niveis de concentración e as posicións da empresa líder fronte ós seus competidores.

Sen embargo, a posición de dominio dunha empresa non queda determinada unicamente pola súa cota de mercado senón que é necesario tomar en consideración outros factores que poden influír na capacidade da empresa para actuar sen ter en conta a reacción dos seus competidores. Entre eses factores destaca a presenza de barreiras de entrada, a integración vertical existente no mercado e o poder de negociación dos compradores..

Unicamente tras analizar todos estes puntos é posible chegar á conclusión de se unha ou varias empresas teñen unha posición de dominio no mercado relevante, así como de se existe ou non dependencia económica entre algunhas empresas de este mercado.

4.1. Mercado relevante

Para analizar un sector dende a óptica da competencia, é necesario empezar por examinar e delimitar o mercado relevante. Este concepto fai referencia a aqueles bens ou servizos que, por ter similares características e finalidades de uso, cobren as mesmas necesidades de consumo dos demandantes nun mercado dado. Ademais, hai que considerar as posibilidades de substituír o ben ou servizo por outros; así como a competencia potencial de axentes económicos que participan en mercados relacionados.

A correcta delimitación do mercado relevante é indispensable para establecer posibles posicións de dominio. Unha definición de mercado relevante excesivamente ampla (que inclúa bens e servizos que, aínda que sexan similares, non son percibidos polos consumidores como substitutos efectivos) podería levar a deducir erroneamente que un axente económico non ostenta posición de dominio nun mercado relevante e que, polo tanto, non pode abusar desta posición. Sen embargo, unha definición de mercado relevante demasiado estreita podería levar a conclusión de que un axente económico abusou dunha posición dominante realmente inexistente.

23



24

I. Mercado de produto

Tal e como establece a Comisión Europea, “o mercado de produto de referencia comprende a totalidade dos produtos e servizos que os consumidores consideren intercambiables ou substituíbles en razón das súas características, o seu prezo ou o uso que se prevea facer deles”.9

Para o caso concreto do sector do seguro, esta definición inclúe o conxunto de actividades económicas relacionadas directamente ca actividade aseguradora, por medio da cal un suceso incerto –risco asegurado- transfórmase total ou parcialmente para un individuo ou un colectivo mediante o pago dunha prima nunha indemnización certa previamente pactada. Varias decisións da Comisión Europea10 coinciden en que o mercado asegurador debe dividirse, como mínimo, entre os seguros de vida, os de non vida e os reaseguros.

Os seguros de non vida poden subdividirse en tantos ramos como riscos cobren, xa que teñen características, primas e utilidades diferentes. Así, o seguro dun ramo non é substituíble, dende o punto de vista da demanda, polos seguros de outros ramos. Esta división conceptual vese no artigo 6 do Real Decreto Lexislativo 6/2004, do 29 de outubro, polo que se aproba o texto refundido da Lei de Ordenación e Supervisión dos Seguros Privados, que clasifica os seguros xerais ou seguro directo distinto do seguro de vida en 19 ramos, un dos cales fai referencia o seguro de enfermidade, que inclúe a asistencia sanitaria.

Neste sentido, dentro do ramo dos seguros de enfermidade, debe diferenciarse entre:

a. Seguro de enfermidade por subsidios. Garantírase o pago dunha indemnización ou subsidio diario en caso de enfermidade e/ou hospitalización do asegurado para compensar a perda de ingresos económicos que o proceso de enfermidade poida ocasionarlle.

b. Seguro privado de asistencia sanitaria. En caso de enfermidade ou accidente, proporciona ó asegurado e os seus beneficiarios asistencia médica, hospitalaria e cirúrxica. Esta asistencia pódese producir a través de centros concertados pola entidade aseguradora (modalidade de asistencia sanitaria concertada) ou ben mediante a libre elección polo asegurado dunha empresa que presta servizos, reembolsándose nese caso total ou parcialmente o costo dos servizos médicos nos que se incorra (modalidade de reembolso de gastos).

O Tribunal de Defensa da Competencia considerou que o seguro de asistencia sanitaria constitúe un mercado de produto separado do resto.11 Efectivamente, este tipo de seguros, que inclúe as modalidades de asistencia sanitaria concertada e de reembolso de gastos, cubre un risco

9 Apartado 7 da Comunicación da Comisión Europea 97/C 372/03. 10 Entre as decisións da Comisión Europea pódense indicar as seguintes: IV/M.759 SUNALLIANCE/REOYAL INSURANCE; IV/M.812 ALLIANZ/VEREINTE; IV/M.862 AXA/UAP; IV/M.985 CREDIT SUISSE/WINTERTHUR; IV/M.1062 ALLIANZ/ AG; IV/M.1142 COMMERCIAL UNION/GENERAL ACCIDENT, IV/M.1172 FORTIS AG/GENERAL BANK; COMP/M.2676 SAMPO/VARMA/IF HOLDING/JV; COMP/M.3254-VIDACAIXA/SWISSLIFE ESPAÑA; COMP/M.3265 VIDACAIXA/SCH PREVISIÓN y COMP/M.3384 – AEGON/CAM/JV MEDITERRANEO VIDA. 11 Informe do TDC no Expediente de Concentración Económica C89/05 IGUALATORIOS MÉDICOS.



25

específico e distinto do resto de seguros.12 Ademais, ten unhas características,13 primas14 e utilidades15 diferenciadas, que limitan suficientemente a súa substitución dende o punto de vista da demanda como para configurarse nun mercado de produto separado.

Por outro lado, tal e como se detallou na Sección 2.1, a demanda deste tipo de seguros provén tanto dos particulares que contratan pólizas individuais ou familiares, como de determinados colectivos. Esta demanda por parte de colectivos pódese diferenciar entre os colectivos públicos e privados. No primeiro caso, fan referencia as mutualidades de empregados de administracións públicas, MUFACE, ISFAS e MUGEJU, que manteñen concertos con entidades de seguro privado para ofrecer ós seus mutualistas esta alternativa de seguro obrigatorio. No segundo caso, os colectivos privados que demandan os seguros privados de asistencia sanitaria son normalmente empresas ou agrupacións similares que ofrecen ós seus empregados ou asociados a posibilidade de ter cobertura privada, beneficiándose das súas complementariades (servizos excluídos ou non cubertos plenamente polo Estado) e suplementos (ofrece un acceso máis rápido, unha maior capacidade de elección e un trato máis personalizado).

Estes seguros colectivos presentan unha serie de especificidades fronte ós individuais. A distribución dos seguros colectivos prodúcese a través de canais específicos e os seus prezos tamén son distintos ós das pólizas individuais. Desta maneira, ofrécense descontos importantes debido a uns menores problemas de selección adversa16 e ó aforro en gastos de xestión, ademais de ser fiscalmente vantaxosos. Os seguros colectivos son, ademais, produtos feitos a medida e poden incluír solucións mixtas de asistencia sanitaria concertada de reembolso de gastos. Por último, outra característica que diferenza ós seguros colectivos dos individuais é a tarefa que pagan todos os asegurados, a mesma independentemente da idade e o sexo do individuo.

A existencia de dous segmentos de demanda tan diferenciados non é, sen embargo, un motivo suficiente para considerar dous mercados de seguros diferenciados. Así o considera o Tribunal de Defensa da Competencia en varias sentencias17 xa que esta segmentación da demanda

12 O obxecto do seguro, a cobertura dun risco sobre as persoas, está claramente diferenciado respecto ó do resto de seguros, que se encargan de cubrir as continxencias sobre as cousas (danos materiais, incendio, fogar, vehículos de transporte) ou sobre a actividade empresarial ou exercicio profesional (crédito, insolvencia, desemprego, perda de ingresos ou riscos comerciais). 13 A súa finalidade primordial é a reparación do asegurado a través da prestación dos servizos médicos, non sendo a contraprestación económica o seu obxectivo último, a diferenza do que sucede nos seguros que tratan de cubrir situacións de invalidez, xubilación ou falecemento, entre outras. Substitúese, en definitiva, o concepto de indemnización polo de prestación de servizos. 14 As primas determínanse en gran medida en función dos costos dos servizos sanitarios que configuran a prestación subxacente, e están calculadas con criterios actuariais. 15 A súa utilidade fundamental é a redución da carga social para o asegurado derivada da asistencia sanitaria e o seu desexo de que esta asistencia sanitaria sexa privada, configurando esta asistencia unha “cesta de servizos” suficientemente diferenciada. 16 No sector dos seguros, a selección adversa é un concepto económico que fai referencia ás situacións nas que a xente que elixe voluntariamente mercar un seguro é a máis propensa a sufrir o risco cuberto xa que os individuos que están expostos a un maior risco son os que valoran máis o seguro. 17 Consúltese, por exemplo, o Informe do TDC no Expediente de Concentración Económica C89/05 IGUALATORIOS MÉDICOS.



26

correspóndese máis co mecanismo habitual de discriminación de prezos para optimizar beneficios que ca existencia de mercados separados. Ademais, tanto nos seguros individuais como nos seguros colectivos privados, o asegurado pode optar por non contratalo.

Sen embargo, dentro da demanda proveniente dos colectivos se é posible delimitar un mercado diferenciado, correspondente ó dos colectivos públicos. Efectivamente, existen uns feitos diferenciais moi importantes entre os seguros de asistencia sanitaria dos colectivos públicos respecto ó resto. En primeiro lugar, o mutualista pode cambiar de entidade, sexa o SNS ou sexa unha das compañías que están no concerto, a principios de cada ano. A demanda destes servizos por parte do mutualista non se orienta polo prezo, senón fundamentalmente pola calidade dos servizos, o cadro de facultativos e de centros hospitalarios concertados. Ademais, as aseguradoras e as mutualidades establecen concertos subscritos sobre a base dunha prima fixa por persoa que determina a mutualidade, independentemente do lugar de residencia do mutualista.18

De feito, o Tribunal considera que, neste caso, a sanidade pública, en lugar de considerarse como un condicionante da demanda ou un limitador do poder de mercado das empresas pode considerarse como un competidor máis.

Por todo o anterior, o mercado de produto é distinto dependendo de se trata de seguros de asistencia sanitaria privada ou de seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos.

II. Mercado xeográfico

Segundo o establecido na Comunicación da Comisión Europea relativa á definición de mercado de referencia, “o mercado xeográfico de referencia inclúe a zona na que as empresas desenrolan actividades de subministro dos produtos e de prestación dos servizos de referencia, na que as condicións de competencia son suficientemente homoxéneas e que pode distinguirse de outras zonas xeográficas próximas debido, en particular, a que as condicións de competencia nela prevalecestes son sensiblemente distintas a aquelas”.19

As decisións do Tribunal de Defensa da Competencia20 coincidiron en definir o mercado dos seguros de asistencia sanitaria como un mercado provincial. Isto debese a que, en primeiro lugar, existen distintas provincias nas que empresas privadas de seguros de asistencia médica que cobren exclusivamente o mercado provincial están fortemente arraigadas. Dende o punto de vista da demanda, os consumidores do seguro de asistencia sanitaria tratan de minimizar o costo e o tempo de desprazamento á hora de satisfacer as súas necesidades de asistencia sanitaria, polo que o alcance xeográfico da competencia non pode ser moi amplo. Ademais, para captar novos asegurados e garantir unha boa atención ós clientes é necesario que as aseguradoras dispoñan de presenza física en cada provincia.

18 Para un maior grado de detalle sobre as características dos seguros contratados por ambos colectivos, pódese consultar a Sección 2.1. 19 Apartado 8 da Comunicación da Comisión Europea 97/C 372/03. 20 Consúltense, a modo de exemplo, as seguintes resolucións do TDC: 305/91, IMECOSA; 469/99, ASEGURADORES MÉDICOS BIZKAIA e 473/99, IGUALATORIO MÉDICO QUIRÚRXICO CANTABRIA. Informe C89/05 IGUALATORIOS MÉDICOS.



27

É necesario destacar tamén que os prezos das primas difiren entre as provincias debido, principalmente, a que o costo sanitario en cada unha delas depende de factores como a oferta existente de facultativos, a dispoñibilidade dos centros e o costo para as aseguradoras dos servizos que prestan.

Finalmente, para o caso concreto do mercado de seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos, só as compañías que teñen presenza propia ou sub concertada en todas as provincias e, polo tanto, operan en todo o territorio nacional, poden optar o concerto cas mutualidades. Sen embargo, a elección última do mutualista orientase sempre pola proximidade ó lugar de residencia, polo que as compañías facilitan catálogos de servizo provinciais.

En consecuencia, o mercado xeograficamente relevante sería o provincial e estaría dividido nas catro provincias galegas: A Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra.

III. Conclusión

En resumo, o mercado relevante do sector dos seguros de asistencia sanitaria en Galicia quedaría definido polos mercados de asistencia sanitaria privada e os mercados de asistencia sanitaria de colectivos públicos en cada unha das provincias galegas.

4.2. Estrutura dos mercados e cotas de mercado

I. O seguro de asistencia sanitaria en España

En España opera un elevado número de compañías de seguro privado de asistencia sanitaria; sen embargo, a alta dispersión do sector é compatible cuns niveis de concentración significativos. Segundo os últimos datos dispoñibles, unicamente tres compañías (Adeslas, Sanitas e Asisa) absorben case o 60 por cento das primas a nivel nacional e se consideramos as dez primeiras entidades o porcentaxe ascende a case o 87 por cento. A pesar disto, o nivel de concentración dos seguros sanitarios, medido por diversos índices, tende a ser relativamente reducido en comparación con outros ramos de seguros xerais.21

21 Montijano, F. “Un análisis del grado de concentración y la demanda de seguros en la década de los noventa”. Boletín económico ICE. nº 2688. (2001).

28



Como queda demostrado na Táboa 2, Adeslas é o primeiro asegurador nacional de asistencia sanitaria por volume de negocio, cunha cota no ano 2008 de case o 24 por cento do mercado; o seu seguinte competidor, Sanitas, posúe practicamente o 20 por cento do volume de primas total.

En canto o reparto dos asegurados segundo o orixe da contratación que se definiu como mercado relevante na sección anterior, unha ampla maioría concentrase na asistencia sanitaria privada. Así, tal e como se reflexa na Táboa 3, a asistencia sanitaria dos colectivos públicos MUFACE, ISFAS e MUGEJU supón unicamente unha cuarta parte do total do sector, tanto en termos de número de asegurados como en volume de primas.

Dentro do mercado de libre elección, que supón o restante 75 por cento do sector, establécese unha diferenza a efectos informativos entre o segmento individual e o dos colectivos non públicos. En termos do volume de primas, máis da metade da facturación total de asistencia sanitaria concentrase en seguros individuais, mentres que os seguros colectivos privados recadan o 21 por cento das primas. En canto o número de asegurados, a proporción dos seguros individuais é menor, o que reflexa unhas primas maiores por asegurado para os seguros individuais que para os contratados polas empresas.

Táboa 2. Primas de Asistencia Sanitaria en España 2008

Posto Entidade Volume (miles €) Cota

1 Adeslas 1.151.708,39 23,93%

2 Sanitas 954.164,33 19,83%

3 Asisa 753.596,42 15,66%

4 Mapfre Familiar 309.067,64 6,42%

5 DKV Seguros 228.984,61 4,76%

6 Caser 211.321,88 4,39%

7 Asistencia Sanitaria Colegial 165.858,06 3,45%

8 IMQ 151.378,95 3,15%

9 Aresa 149.900,03 3,11%

10 FIATC 101.824,93 2,12%

11 AXA Winterthur Salud 87.881,15 1,83%

12 Quinta de Salud La Alianza 77.662,20 1,61%

13 AEGON Salud 70.177,13 1,46%

14 Mutua General de Catalunya 65.094,46 1,35%

15 Antares 37.405,88 0,78%

… Resto de entidades 296.431,56 6,16%

4.812.457,64 100,00%

Fonte: ICEA

Primas

TOTAL



29

Esta segmentación, que se analiza por rexións, non é homoxénea en todas as Comunidades Autónomas, tal e como se observa no Gráfico 9. Deste modo, o porcentaxe de asegurados que supón a asistencia sanitaria privada oscila amplamente, sendo case do 90 por cento en Cataluña e inferior ó 50 por cento en Estremadura, Ceuta e Melilla. Estas diverxencias explícanse, en parte, polas diferenzas rexionais en termos de funcionarios por habitante.22

Galicia ocupa unha posición intermedia nesta clasificación, con máis dun 63 por cento dos asegurados de orixe privado, unha cifra algo inferior á media nacional.

22 La Vanguardia. “Extremadura tiene el doble de funcionarios por habitante que Cataluña”. 15 marzo 2009.

Táboa 3. Composición do negocio de asistencia sanitaria

Modalidades Volume de Primas % Primas Total Asegurados % Asegurados

Asistencia Sanitaria Privada 3.645.822.387 73,66% 5.978.892 74,76%

Individuais 2.593.621.624 52,40% 3.576.497 44,72%

Colectivos Privados 1.052.200.763 21,26% 2.402.395 30,04%

Asistencia Sanitaria Colectivos Públicos 1.303.782.710 26,34% 2.018.788 25,24%

Total Asistencia Sanitaria 4.949.605.097 100,00% 7.997.680 100,00%

Fonte: ICEA

Gráfico 9. Asegurados por Comunidades Autónomas en 2008

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Cat

aluñ

a

Bal

eare

s

País

Vas

co

Can

tabr

ia

Mad

rid

Ara

gón

C.

Val

enci

ana

A R

ioxa

Can

aria

s

Gal

icia

And

aluc

ía

Nav

arra

Cas

tilla

La

Man

cha

Cas

tilla

León

Mur

cia

Ast

uria

s

Estr

emad

ura

Ceu

ta e

Mel

illa

% Asistencia Sanitaria Privada % Asistencia Sanitaria Colectivos Públicos

Fonte: ICEA

30



II. 0 seguro de asistencia sanitaria en Galicia

Igual que ocorre no agregado do Estado, Adeslas é a principal compañía de seguros de asistencia sanitaria, representando o 63 por cento do sector en termos de facturación. Asisa e Sanitas son a segunda e a terceira entidade aseguradora respectivamente, cuns porcentaxes de aproximadamente un 10 por cento, considerablemente aloxadas de Adeslas.

Aparte destas tres empresas, a nivel de Comunidade Autónoma, operan varias compañías entre as que destacan, por orden de importancia: Caser, Aegon e Mapfre CajaSalud. O resto de entidades non alcanzan a sumar un 5 por cento do mercado.

A nivel provincial, o reparto deste ramo asegurador é bastante similar ó agregado da Comunidade Autónoma, aínda que existen certas particularidades en cada unha delas. Adeslas, igual que a nivel do Estado e da Comunidade de Galicia, é a primeira entidade aseguradora que opera en todas as provincias galegas, representando máis do 60 por cento do sector en todas elas.

Asisa é a segunda compañía en tres das catro provincias, sendo terceira, sen embargo, na provincia con maior número de asegurados, A Coruña. No caso de Sanitas, a súa posición é especialmente boa na Coruña, superando o 10 por cento da facturación do sector. Sen embargo, en Pontevedra a súa posición baixa ata a cuarta praza, superada por Asisa e Caser.

No caso da Coruña, destaca ademais a presenza dunha empresa de alcance autonómico con presenza significativa, Hércules Salud. Con case un 4 por cento da facturación do sector na Coruña, o seu ámbito de actividade está basicamente circunscrito a esta provincia.

Gráfico 10. Distribución do volume de primas das principais entidades aseguradoras en Galicia

10,8%

9,3%

5,6%

4,7%2,2% 4,4%

63,1%

Adeslas

Asisa

Sanitas

Caser

Aegon

Mapfre CajaSalud

Resto

Fonte: Elaboración propia a partir de datos de ICEA, TDC, INADE, UNESPA, La Voz de Galicia, Mercado de Dinero, El Economista, Sanitas, e-Informa

31



A

Gráfico 11. Distribución do volume de primas das principais aseguradoras por provincias

16,1%

7,6%

3,6%2,8% 4,0%

65,8%

Adeslas Asisa SanitasDKV Caser Resto

14,6%

8,1%

1,7%4,4%

7,2%

3,7%

60,4%

Adeslas AsisaCaser SanitasAegon Mapfre CajaSaludResto

4,5%

6,5%

11,7% 63,9%

6,4%

2,9%4,1%2,4%

Adeslas SanitasAsisa AegonCaser Hércules SaludMapfre CajaSalud Resto

15,6%

6,5%

4,1%2,8%

3,9%

67,1%

Adeslas AsisaSanitas CaserMapfre CajaSalud Resto

Fonte: Elaboración propia a partir de datos de ICEA, TDC, INADE, UNESPA, La Voz de Galicia, Mercado de Dinero, El Economista, Sanitas, e-Informa

Lugo

PontevedraOurense

A Coruña



32

Como ocorre no caso de España, o sector dos seguros de asistencia sanitaria galego presenta certo grado de dispersión pero combinado cunha alta concentración.23 Deste modo, os cinco primeiros competidores teñen unha cota de mercado superior ó 90 or cento en todas as provincias galegas.

Ó observar a Táboa 4 pódese comprobar que Lugo e Ourense son as provincias nas que o grado de concentración é maior, xa que só as catro primeiras entidades aseguradoras concentran máis do 93 por cento do sector, un porcentaxe moi superior ó nacional e ó da Comunidade Autónoma, onde as catro primeiras compañías dispoñían dun 66 por cento e un 89 por cento do volume de primas total, respectivamente.

En canto ó reparto dos asegurados segundo o orixe da contratación que se definiu como mercado relevante na Sección 4.1, o 63 por cento dos asegurados provén da asistencia sanitaria privada. O restante 37 por cento é o resultado da elección do persoal funcionario a través dos colectivos públicos MUFACE, ISFAS e MUGEJU.

Sen embargo, esta distribución non é homoxénea entre as provincias galegas, xa que, por un lado, A Coruña e Pontevedra teñen cerca de dous terceiras partes dos asegurados cun seguro de orixe privado, mentres que, polo outro, Lugo e Ourense presentan unha proporción moito menor, cun 46 por cento e un 53 por cento, respectivamente.

23 Á hora de calcular o grado de concentración do sector non facemos uso do indicador HHI, xa que para o seu cálculo é necesario dispoñer das cotas de todas a entidades aseguradoras que operan no mercado. No seu defecto utilizamos para o análise os indicadores de concentración c1, c2, c3,c4 e c5, que indican de maneira progresiva a cota de mercado acumulada ata a quinta empresa que opera no sector.

Táboa 4. Nivel de concentración no sector dos seguros de asistencia sanitaria

Indicador Concentración

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia España

c1 63,86% 67,06% 65,84% 60,35% 63,05% 23,93%

c2 75,56% 82,66% 81,93% 74,95% 73,85% 43,76%

c3 82,06% 89,20% 89,54% 83,02% 83,18% 59,42%

c4 88,46% 93,29% 93,18% 90,21% 88,78% 65,84%

c5 92,97% 96,08% 95,97% 94,61% 93,44% 70,60%

Fonte: Elaboración propia a partir de datos de ICEA, TDC, INADE, UNESPA,La Voz de Galicia, Mercado de Dinero, El Economista, Sanitas, e-Informa



33

III. Os mercados de seguros de asistencia sanitaria en Galicia de contratación privada e para colectivos públicos

Os datos dispoñibles referentes ás cotas de mercado de cada unha das empresas non diferencian entre o volume de primas en seguros de asistencia sanitaria privada e de colectivos públicos, tal e como resulta da definición do mercado de produto relevante. Sen embargo, é posible aventurar que a cota de Adeslas, líder indiscutible do mercado, será incluso superior no mercado de asistencia sanitaria pública e menor se unicamente considerásemos a asistencia sanitaria privada. Efectivamente, tal e como se recolle nunha sentencia do Tribunal de Defensa da Competencia,24 no ano 2004, a cota que posuía Adeslas dentro dos seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos a nivel nacional ascendía ó 36.29 por cento, porcentaxe moi superior ós 17.5 por cento de cota que rexistraba na asistencia sanitaria privada. A media ponderada entre ambos colectivos supuña unha cota de mercado para Adeslas a nivel nacional do 33.5 por cento.

Efectivamente, non todas as compañías están presentes no mercado dos seguros colectivos públicos, xa que existen uns determinados requisitos para unirse a calquera dos concertos existentes (MUFACE, ISFAS, MUGEJU). De feito, no ano 2009, só 10 entidades aseguradoras tiñan convenios para prestar asistencia sanitaria para colectivos públicos.25

24 Informe do TDC do Expediente de Concentración Económica C89/05 IGUALATORIOS MÉDICOS.. 25 No ano 2009, unicamente sete aseguradoras renovaron o concerto de asistencia sanitaria con MUFACE: Adeslas, Asisa, Mapfre Caja Salud, Caser, DKV Seguros, Igualatorio Médico Quirúrgico Colegial e Nueva Equitativa (Nótese que Sanitas non se atopa dentro deste concerto). O novo convenio para a asistencia sanitaria de beneficiarios do ISFAS para o ano 2009 corresponde ás sociedades: Asisa, Adeslas, Mapfre, DKV e Nueva Equitativa. Do mesmo xeito, Adeslas, Asisa, Caser, DKV, Nueva Equitativa, Sanitas e Mapfre Caja Salud dispoñen de concerto de asistencia sanitaria con MUGEJU en 2009.

Táboa 5. Distribución dos asegurados en asistencia sanitaria en Galicia

Provincia% Asegurados

Asistencia Privada% Asegurados

Colectivos Públicos

A Coruña 66,06% 33,94%

Lugo 46,24% 53,76%

Ourense 52,81% 47,19%

Pontevedra 65,86% 34,14%

Total 63,27% 36,73%

Fonte: ICEA



34

No caso das provincias galegas, a pesar de que non existen datos dispoñibles sobre as cotas de mercado das empresas en cada un destes dous mercados por separado –mercado de seguro privado e mercado de colectivos públicos- cabe volver a prever que a cota do líder en todas as provincias, Adeslas, será superior para o mercado dos colectivos públicos, especialmente na Coruña e Pontevedra, e inferior no mercado dos seguros privados.

Este extremo quedaría confirmado polos datos usados polo Tribunal de Defensa da Competencia nun expediente con datos de 200326 que afectaba á provincia de Pontevedra. Así, mentres que a cota de mercado de Adeslas nesa provincia era do 66 por cento para o total dos asegurados, a súa cota era de só un 46 por cento para os seguros privados e de un 81 por cento para os colectivos públicos. Isto débese a que case o 53 por cento dos asegurados por Adeslas en Pontevedra formaban parte dalgún colectivo público, mentres que, a nivel agregado para a provincia, só o 40 por cento formaban parte deste colectivo.

Por tanto, as altas cotas rexistradas en todas as provincias por parte de Adeslas serán máis modestas no mercado dos seguros privados. Así, pódense realizar estimacións sobre as cotas de mercado de Adeslas nos distintos mercados supoñendo que a estrutura do mercado é análoga para as outras provincias galegas en 2008.27

Do mesmo xeito, e tendo en conta as similitudes que existen entre Adeslas e Asisa en termos de cobertura ó sector dos colectivos públicos,28 é posible extrapolar estes datos e proxectar as cotas de mercado de Asisa nos dous mercados das catro provincias.

Finalmente, Sanitas, pola súa banda, non dispón apenas de asegurados dentro do mercado de colectivos públicos, polo que a súa cota está determinada case exclusivamente polos asegurados privados.29

26 Resolución N-04064 ADESLAS/XESTIÓN SANITARIA GALLEGA. 27 Á hora de realizar as estimacións supúxose que a sobreponderación de asegurados públicos en Adeslas en Pontevedra e a proporción que representa a cota de Adeslas en asistencia sanitaria privada sobre a de colectivos públicos se mantén constante e é a mesma para as demais provincias galegas. 28 Suponse que se mantén a mesma proporción entre o número de asegurados en colectivos públicos e privados que no caso de Adeslas. 29 Sanitas só ten concerto ca Mutualidade Xeral Xudicial, MUGEJU, precisamente o colectivo público máis pequeno, representando só o 1 por cento do total das primas do sector e o 4 por cento do total do subsector da administración pública.



35

Ademais do grado de concentración do mercado, normalmente é habitual analizar a estabilidade das cotas de mercado ó longo do tempo, xa que, por exemplo, se presentan unhas elevadas volatilidades e continuos cambios de líder, poden constituír un indicio importante de ausencia de poder de mercado e dinamismo competitivo. Desafortunadamente, non existe unha serie estatística pública que permita este tipo de análise. Aínda así, os datos dispoñibles de informes anteriores do Tribunal de Defensa da Competencia parecen indicar que se produciu unha lenta erosión da cota de mercado de Adeslas nos últimos anos en ambos mercados por parte das outras grandes aseguradoras presentes en Galicia.30

a. Os mercados de seguros de asistencia sanitaria privada nas provincias galegas

Con estas estimacións, é posible constatar como a cota de mercado de asistencia sanitaria privada de Adeslas non superaría o 50 por cento en ningún dos mercados provinciais. Do mesmo xeito, a cota de Asisa nestes mercados manteríase por debaixo do 12 por cento, chegando incluso a un valor do 4.5 por cento na Coruña.

Sen embargo, a cota de Sanitas é relativamente maior da que era no agregado do sector, xa que a práctica totalidade do seu volume de facturación provén da contratación privada. De este xeito, sitúase como a segunda compañía con maior cota de mercado, por detrás de Adeslas, e cunhas cotas que oscilan entre o 11 e o 17 por cento.

b. Os mercados de seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos nas provincias galegas

No mercado de seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos, as estimacións realizadas sinalan que Adeslas ten unha cota de mercado moi alta en todas as provincias, superando as tres cuartas partes do mercado en todas elas.

30 Resolución N-04064 ADESLAS/XESTIÓN SANITARIA GALLEGA.

Táboa 6. Estimación das cotas de mercado das principais aseguradoras

Sanitas

Privado Público Privado Público Privado

A Coruña 47,7% 81,0% 4,5% 7,7% 17,7%

Lugo 46,3% 78,7% 10,7% 18,2% 14,0%

Ourense 46,7% 79,0% 11,4% 19,4% 14,4%

Pontevedra 45,1% 76,6% 10,8% 18,5% 10,9%

Fonte: Elaboración propia a partir de datos del TDC

AsisaAdeslas



36

O outro gran competidor do sector, Asisa, ten unhas cotas de mercado moito menores, pero tamén relevantes, que chegan case o 20 por cento en tres das catro provincias. Só na Coruña é algo menor a súa cota, cun 7.7 por cento.

Entre ambas compañías, a cota de mercado conxunta supera o 95 por cento en Lugo, Ourense e Pontevedra. Só no caso da Coruña teñen unha cota de mercado conxunta algo inferior, aínda que tamén moi importante, cun 89 por cento de cota.31

Sen embargo, as cotas de mercado para os colectivos públicos son moito maiores, superando sempre as tres cuartas partes do mercado e, incluso, superando o 80 por cento no caso da Coruña. Estes datos supoñen unha cota de mercado para Adeslas moi importante xa que, aínda que é o líder do mercado a nivel nacional, ten unha cota de só o 33 por cento, seguida de Asisa cun 29 por cento e, a maior distancia, de Mapfre e Caser, cun 7.7 por cento e un 7 por cento de cota, respectivamente.32

4.3. Mercados verticais

Os servizos de seguro de asistencia sanitaria, tal e como se sinalou na Sección 2.1, préstanse de forma maioritaria a través dunha modalidade de asistencia sanitaria concertada, polo que a asistencia prodúcese a través de centros concertados pola entidade aseguradora. Así pois, o mercado de servizos hospitalarios privados e de atención médica especializada, tamén denominado de servizos de asistencia sanitaria privada, configúrase como un mercado de servizos relacionado verticalmente co do seguro de asistencia sanitaria.

Segundo o Tribunal de Defensa da Competencia, “Os servizos de asistencia sanitaria privada inclúen unha cesta de servizos e prestacións, como probas de diagnóstico, dereitos de quirófano, gastos de estancia e de asistencia especializada, entre outros, suficientemente diferenciados dende o punto de vista da demanda como para configurar un mercado separado.”33 A nivel xeográfico, o Tribunal considera este mercado como provincial, xa que a diferenza de prezos entre as provincias é importante e as preferencias dos consumidores oriéntanse por unha asistencia sanitaria próxima, cos menores costos e tempo de desprazamento posibles.

A competencia no mercado de servizos privados de asistencia sanitaria prodúcese por dúas variantes. Por unha parte, os hospitais e os facultativos compiten por formar parte do catálogo de servizos ofrecidos polas compañías de seguros (competencia polo asegurador) e, por outra, compiten por atraer ós pacientes ó seu propio centro ou consulta fronte a outros que forman parte do catálogo dunha mesma aseguradora (competencia polo asegurado).

31 O resto do mercado está copado seguramente por Mapfre CajaSalud e Caser, dúas empresas cunhas cotas de mercado a nivel nacional para o segmento público do 7,7 e do 7 por cento, respectivamente. 32 Diario Expansión. “La asistencia sanitaria de los funcionarios desata la polémica”. 29 marzo 2008. 33 Consúltese, Expediente C-89/05 Igualatorios Médicos.



37

Pola súa banda, as entidades aseguradoras dispoñen dun cadro médico que provén, por un lado, dos contratos de arrendamento de servizos de profesionais da medicina privada e de concertos con centros hospitalarios privados e, polo outro, dos centros sanitarios que teña en propiedade.34

Deste xeito, hai que sinalar que as especificidades dos mercados de seguros de asistencia sanitaria privada e os mercados de asistencia sanitaria de colectivos públicos conflúen nun mesmo mercado ó marxe da modalidade concreta da póliza.

I. Servizos médicos

As compañías aseguradoras en xeral contan cun catálogo de médicos suficientemente amplo como para cubrir as necesidades sanitarias dos seus clientes. Esta é, ademais, unha das razóns, ademais da rapidez e a facilidade de acceso ós especialistas, pola que se contratan os servizos das entidades aseguradoras

En Galicia, o porcentaxe de médicos privados respecto ó agregado do Estado e lixeiramente inferior ó seu peso relativo en termos de poboación. Deste xeito, no ano 2006, o porcentaxe de médicos privados de Galicia no total do Estado foi do 4.55 por cento, por debaixo do porcentaxe que representa a poboación de Galicia en España, próximo ó 6 por cento. Sen embargo, se realizamos unha comparación co resto de Comunidades Autónomas, tal e como se pode apreciar no seguinte gráfico, podemos observar que isto constitúe a tónica xeral en case todas as Comunidades Autónomas, a excepción de Cataluña, Madrid e Baleares. A razón non é unha falta de médicos no noso país, senón a súa distribución desigual, xa que se concentran maioritariamente en Cataluña ou Madrid.

34 Segundo UNESPA, as pólizas de asistencia sanitaria con cobertura total de servizos solen prestar as seguintes garantías: medicina xeral domiciliaria e en consultorio, puericultura e pediatría para menores de once anos; cirurxía xeral, cirurxía do aparato locomotor, xinecoloxía, obstetricia, aparato circulatorio e respiratorio, aparato dixestivo; neuropsiquiatría, oftalmoloxía, otorrinolaringoloxía, odontoloxía; partos; asistentes sanitarios en domicilio; servizo de urxencia; análises clínicos, toda clase de exploracións radiolóxicas con fins de diagnóstico; transfusións, electroterapia, anestesioloxía; e sanatorio cirúrxico e alta cirurxía especializada.

Gráfico 12. Distribución do total de médicos privados por CCAA

0%5%

10%15%

20%25%

30%35%

Catalu

ña

Mad

rid

Andalu

cía

Valen

cia

País

Vasco

Galici

a

Baleare

s

Canari

as

Castil

la e L

eón

Mur

cia

Castill

a La

Man

cha

Asturia

s

Aragó

n

Estre

madur

a

Navarr

a

Canta

bria

A Riox

a

Médicos

Poboación

Fonte: Organización Médica Colexial



38

Se excluímos da mostra Cataluña e Madrid, que, polas súas características socio demográficas constitúen uns casos particulares dentro das Comunidades Autónomas, o porcentaxe de médicos de Galicia é do 8.9 por cento, fronte ó 8.5 por cento que representa a súa poboación.

Por tanto, en xeral, parece que a dotación de facultativos privados en Galicia estaría en liña co resto do país.

II. Servizos hospitalarios

Os centros hospitalarios están clasificados en distintas categorías,35 pero as autoridades de competencia teñen sinalado que os hospitais xerais compiten con determinados centros especializados se a súa gama de servizos inclúe esta especialidade.36 Así, as forzas da competencia vinculan ós hospitais xerais cos especializados e, indirectamente, a estes entre eles mesmos, permitindo considerar globalmente a oferta de todos os centros hospitalarios (públicos e/ou privados) ó delimitar o mercado de servizo.

Os hospitais privados fináncianse fundamentalmente a través de tres fontes: os concertos ca sanidade pública, que os inclúen como centros concertados ou que pactan con estes convenios específicos de asistencia hospitalaria para atender as listas de espera de determinadas patoloxías, os seguros privados e os pagos directos do paciente. A segunda fonte de ingresos son os concertos públicos, con aproximadamente unha cuarta parte da facturación total. O restante 11 por cento corresponde a clientela privada pura.

35 O Anexo II do R.D. 1277/2003, do 10 de outubro sobre bases xerais sobre autorización de centros, servizos e establecementos sanitarios establece o catálogo de centros distinguindo hospitais xerais, hospitais especializados dedicados fundamentalmente a determinadas patoloxías ou pacientes de determinado grupo de idade ou con características comúns, hospitais de media e longa estancia e hospitais de saúde mental. 36 Expediente C-89/05 Igualatorios Médicos.

Gráfico 13. Facturación das Clínicas e Hospitais Privados en España por tipo de Ingreso en 2008

Concertos Públicos

26%

Convenios con Cías.

Aseguradoras63%

Pacientes Privados

11%

Fonte: DBK



39

En Galicia, a prestación de servizos hospitalarios está caracterizada por unha presenza similar de hospitais privados e públicos, sendo privados 30 dos 70 hospitais da Comunidade. Sen embargo, os hospitais públicos son considerablemente máis grandes, polo que, ó falar en termos de número de camas, a cota de mercado dos hospitais privados é do 25 por cento.37 Esta cifras non son moi distintas do que ocorre a nivel nacional onde, dos 920 hospitais, 476 son privados, cunha cota de mercado en número de camas do 34 por cento.

Por provincias, a cota de mercado dos hospitais privados é especialmente maior en Pontevedra, onde hai 12 hospitais privados que teñen o 40 por cento das camas da provincia. No caso da Coruña, o número de hospitais privados é similar, 11, pero a súa cota de mercado é de só un 20 por cento, a metade que en Pontevedra. Finalmente, Lugo e Ourense teñen unha presenza de hospitais privados moi reducida, cunhas cotas de mercado inferiores ó 10 por cento.

En canto ós niveis de ocupación dos hospitais, Galicia ten uns niveis de ocupación lixeiramente por enriba da media nacional, cun 82.4 por cento fronte ó 81.1 por cento nacional.38 En calquera caso, non parece que Galicia teña unha infradotación hospitalaria, xa que o ratio de camas en funcionamento por habitante é un 7.4 por cento maior que a media nacional.

Ás veces, as empresas de seguros teñen participacións significativas na propiedade dos hospitais, polo que o análise das estruturas accionariais resulta relevante para determinar posibles restricións á competencia. A integración vertical defínese como a toma de control das diferentes etapas do proceso de produción, dende o procesamento inicial das materias primas ata a súa distribución final; neste caso, a toma de control por parte das entidades aseguradoras de centros de atención hospitalaria. En xeral, grazas a este tipo de integracións, as aseguradoras conseguen economías de

37 O Tribunal de Defensa da Competencia considera que o número de camas hospitalarias é un bo indicador para calcular as cotas de mercado por ser unha variable representativa da oferta, homoxénea para a totalidade do territorio nacional e estar dispoñible a través de unha fonte de información pública e fiable. Sen embargo, os datos sobre facturación non cumpren estes requisitos. Consúltese, Expediente C-89/05 Igualatorios Médicos. 38 Fonte: INE. Estatística de Indicadores Hospitalarios. 2005.

Táboa 7. Distribución de hospitais e camas por provincias galegas

Número de hospitais

Cota de mercado (en camas

hospitalarias)



hospitalarias)



hospitalarias)



hospitalarias)

A Coruña 2 6% 9 14% 0 0% 16 80%

Lugo 0 0% 2 9% 0 0% 7 91%

Ourense 0 0% 3 10% 0 0% 7 90%

Pontevedra 1 2% 12 40% 1 0,3% 10 58%

Total 3 3% 26 21% 1 0,1% 40 75%

Fonte: Catálogo Nacional de Hospitales 2009

Hospitais privado-benéficos Hospitais privado non benéficos Hospitais MATEP Hospitais Públicos



40

escala derivadas da coordinación de ambas actividades e dun maior poder de negociación; reducen a inseguridade ca que exercen, tanto en canto a dispoñibilidade dos servizos hospitalarios como de asegurados; e aliñan os incentivos para orientar as inversións ás actividades máis rendibles.

Sen embargo, as integracións verticais poden supoñer ó mesmo tempo a obtención dun poder de mercado que derive nun abuso de cara ós competidores, expulsando a competidores eficientes, e aumentando as barreiras á entrada. Deste xeito, se unha empresa ten poder de mercado no mercado hospitalario podería trasladalo ó mercado de seguros. Para iso, podería ofrecer a exclusividade dos servizos hospitalarios ós seus asegurados ou cobrar uns prezos desproporcionados a outras aseguradoras polos servizos hospitalarios co obxectivo de aumentar os costos dos competidores.

Dos 26 hospitais privados que hai en Galicia, só un é propiedade dunha compañía aseguradora. Trátase da Clínica Fátima, adquirida en 2004 por Adeslas, mediante unha operación que derivou no análise do Servizo de Defensa da Competencia. A adquisición produciuse conxuntamente ca a da aseguradora NUSSA e un centro auxiliar á Clínica Fátima.39 Sen embargo, o Servizo decidiu non remitir o expediente ó Tribunal de Defensa da Competencia ó considerar que a operación non obstaculizaba o mantemento dunha competencia efectiva. Para esta conclusión, o Servizo tivo en conta que a Clínica Fátima tiña un índice de ocupación do 60 por cento, o que supuña un incentivo para manter e reforzar a atención de pacientes doutras compañías porque tiña unha capacidade excedentaria importante. A isto hai que sumarlle o feito de que a capacidade dos outros centros hospitalarios próximos, algúns incluso maiores que a propia clínica adquirida, tampouco estaban en pleno uso. Deste xeito, considerouse que os incentivos de Adeslas non levarían a un peche do mercado, xa que as outras aseguradoras contaban con oferta dispoñible suficiente para concertar a asistencia dos seus asegurados en outros centros privados.

Cinco anos despois, a tese do Servizo de Defensa da Competencia parece que foi a correcta xa que, a día de hoxe, a clínica Fátima segue operando cas principais aseguradoras presentes en Galicia.

4.4. Barreiras á entrada

Para analizar o grado de competencia que caracteriza ó sector dos seguros de asistencia sanitaria en Galicia é necesario comprobar se existen barreiras significativas á entrada que bloqueen o paso ós novos operadores que desexen abrirse camiño neste mercado.

As barreiras á entrada defínense como todos os obstáculos ou dificultades que unha empresa ten que superar para entrar a formar parte dun novo sector produtivo e, polo tanto, son unha medida de competitividade do mercado.

En termos xerais, as barreiras á entrada poden ser de tres tipos:

39 Resolución N-04064 ADESLAS/XESTIÓN SANITARIA GALLEGA



41

Legais: Os trámites administrativos que deben seguir para obter as correspondentes licencias e permisos, así como as leis e regulamentos vixentes nun determinado sector, constitúen o primeiro tipo de barreira de entrada.

Técnicas: En xeral, as economías de escala que se obteñen ó elevar o volume ou escala de produción frean ou dificultan o acceso ó sector por parte de novas empresas, xa que para poder competir en costos cas xa existentes as novas empresas terán que ser de gran tamaño. Hai sectores produtivos, por exemplo, nos que a creación de novos canais de distribución resulta moi custoso e os existentes son moi herméticos, por iso, a dificultade no acceso a estes canais constitúe unha vía para restrinxir a entrada ás empresas competidoras.

Económicas: A necesidade de investir grandes cantidades de capital para crear a empresa constitúe outra barreira de entrada a un sector. Segundo sexa este sector e, dependendo da natureza da súa actividade produtiva, as empresas necesitarán investir, para poder competir, maiores ou menores sumas de capital.

I. Legais

Tal e como se apuntaba no apartado referente ó marco normativo dos seguros de asistencia sanitaria, a regulación específica deste sector está constituída principalmente pola Lei de Ordenación e Supervisión dos Seguros Privados (LOSSP) e o Regulamento que a desenrola, pola Lei 9/1992, do 30 de abril, de Mediación en Seguros Privados e pola Lei 50/1980, do 8 de outubro, do Contrato de Seguro.

O sistema de autorización administrativa vixente permite examinar os requisitos financeiros, técnicos e profesionais precisos para acceder ó mercado asegurador, controlar as garantías financeiras e o cumprimento das normas de contrato de seguro e actuariais e, en último lugar, determinar as medidas de intervención sobre as entidades aseguradoras que non axusten a súa actuación a estas normas. No caso de que unha compañía non cumprise con algúns dos requirimentos expostos na normativa, poderíase chegar á revogación da autorización administrativa concedida e incluso á disolución da entidade aseguradora se se chegara a demostrar que carece das exixencias mínimas para manterse no mercado.

A pesar diso, a lexislación existente no sector dos seguros de asistencia sanitaria non ten o efecto de restrinxir o acceso a novos competidores, xa que as posibles barreiras que se puidesen crear están dirixidas unicamente á tutela dos beneficiarios amparados por un contrato de seguro e, en último lugar, á protección dos pacientes.

Tal e como o expresou o Tribunal de Defensa da Competencia en varias decisións, “este esquema normativo de control de solvencia e protección do asegurado é de aplicación na case totalidade dos Estados da economía libre e non reviste, neste caso, unha importancia fundamental á hora de determinar a presión competitiva que poidan exercer os competidores nos mercados relevantes”.40

40 Informe do TDC do Expediente de Concentración Económica C89/05 IGUALATORIOS MÉDICOS.



42

II. Técnicas

A infraestrutura esencial que un novo operador require á hora de entrar no mercado dos seguros de asistencia sanitaria componse basicamente dun cadro médico, que lle permita ofrecer un catálogo de servizos sanitarios propio e suficientemente amplo, e dun cadro hospitalario, igual de determinante para levar a cabo as súas actividades. O progresivo aumento da integración vertical derivado da toma de control de entidades posuidoras de hospitais por parte das entidades aseguradoras podería constituír un difícil obstáculo para os novos operadores que queiran acceder ó mercado, xa que as inversións necesarias ás que deberían facer fronte nese caso son moi elevadas.

Desta relación entre os mercados verticais do seguro e os da prestación de asistencia sanitaria derívase a necesidade para un novo operador de ofrecer acceso a servizos de asistencia sanitaria privada por conta propia ou a través de terceiros operadores.

Se o novo entrante desexa configurar un catálogo de servizos sanitarios propios, é necesario que os facultativos da provincia teñan liberdade para establecer concertos de asistencia con varias compañías á vez e non estean suxeitos a incentivos que determinen un trato de favor para ningunha aseguradora. Para comprobar este extremo basta con darse conta de que o nome de moitos dos médicos galegos repítese nos cadros médicos de distintas entidades aseguradoras,41 polo que a exclusividade non é unha característica que defina os contratos dos médicos que prestan os seus servizos no ámbito privado de Galicia. Así, a posibilidade de que os médicos pertenzan a varias entidades ó mesmo tempo fai que non teñan ningún interese en realizar unha diferenciación no trato que lle dan as aseguradoras nin os seus asegurados. Ademais, este argumento quedaría ratificado polas conclusións do Tribunal de Defensa da Competencia,42 que afirma que os facultativos teñen absoluta liberdade para formar parte dos cadros médicos de varias compañías á vez. En palabras do Tribunal, “hai liberdade de concertación por parte das aseguradoras e dos centros privados de tal maneira que la maioría teñen concertos con varias compañías”.

En canto á actividade hospitalaria, na mesma sentencia do Tribunal négase a existencia de impedimentos ó establecemento de centros hospitalarios privados en Galicia para os potenciais entrantes no mercado. Tal e como establece a Lei 7/2003, non hai ningún tipo de limitación á hora de establecer novos centros privados.

Tendo en conta a inexistencia de obstáculos que impidan que novos operadores entren a formar parte do mercado facéndose cun cadro médico e hospitalario que poidan ofertar ós seus clientes, pódese concluír que non hai barreiras significativas de entrada técnicas no sector dos seguros de asistencia sanitaria galego que poidan influír de maneira negativa na competencia.

41 Esta información está dispoñible nas páxinas Web das compañías de seguros. 42 Consúltese, Resolución N-04064 ADESLAS/GESTIÓN SANITARIA GALLEGA.



43

III. Económicas

Normalmente, os altos volumes de inversión necesarios para que unha empresa poida empezar a desenrolar a súa actividade dentro de un sector afectan seriamente á competencia nese mesmo sector. Así, os gastos en publicidade ou en tecnoloxías propietarias poden chegar a constituír unha barreira de entrada para aquelas empresas que queiran abrirse camiño dentro dun determinado mercado. Moitas veces tamén pode resultar difícil o acceso a certos mercados porque a experiencia e a reputación, derivada habitualmente da importancia das campañas de promoción e publicidade que se requiren para competir de maneira efectiva cas empresas xa establecidas, isto é, a diferenciación do produto, non están ó alcance de calquera compañía.

As barreiras económicas de entrada tamén poderían aparecer en situacións nas que as empresas presentes no mercado xa estean inmersas nun proceso de creación dun gran exceso de capacidade ou nas que os costos ós que teñen que facer fronte os clientes para cambiar de provedor actúen como elemento que disuada a entrada.

No caso dos seguros de asistencia sanitaria, a principal barreira de entrada de novos competidores podería derivarse dos gastos necesarios para levar a cabo a actividade hospitalaria, xa que o gasto publicitario ou tecnolóxico non é comparable co de outros sectores. Sen embargo, os desembolsos das inversións necesarias para dotar os centros e o cumprimento dos requisitos administrativos non son o suficientemente elevados como para que constitúan un obstáculo para os potenciais entrantes no mercado.

Do mesmo xeito, os costos de cambio de subministrador poden constituír unha barreira económica importante á entrada, na medida en que este dificulte a erosión da cota de mercado por parte de un novo entrante.43

En principio, factores como a fidelidade dos asegurados a súa entidade aseguradora por cuestións como a tradición familiar, a dificultade á hora de comparar diferentes pólizas, a posibilidade de ter que aportar informes médicos, o período de carencia inicial, ou incluso a inseguridade na elección do novo seguro ca posible perda dos privilexios que tiña en caso de volver a antiga compañía, poderían implicar uns cambios de cambio de subministrador importantes.

Sen embargo, os datos de rotación no mercado son moi elevados. O nivel de actividade comercial rexistrado nos últimos anos e o elevado volume de altas e baixas anuais demostran que existe unha alta inestabilidade da carteira e unha escasa fidelidade do cliente á aseguradora que contrata. Así, a Dirección Xeral de Seguros e Fondos de Pensións do Ministerio de Economía e Facenda, constata como “o elevado volume de altas e baixas anuais mostra unha patente inestabilidade da carteira e escasa fidelización da clientela”, xa que é habitual observar taxas de

43 Hai que ter en conta, sen embargo, que a literatura académica sinala que os costos de cambio de subministrador, en certas circunstancias, poden ter un efecto pro competitivo. Para un análise máis detallado, pódese consultar McSorley, Padilla e Williams, “Switching Costs”, DTI-OFT Discussion Paper Nº5 (2003).



44

rotación que superan o 10 por cento da carteira.44 Ademais, a maior parte das baixas veñen motivadas por petición ou a causa do asegurado, sendo residuais os niveis de baixas por decisión de non renovación por parte da compañía.

IV. Conclusión

Tendo en conta os datos analizados, non parece que as barreiras á entrada existentes nos mercados relevantes creen un freo á competencia no sector. De feito, o Tribunal de Defensa da Competencia afirma que, para o caso específico de Galicia, “no mercado de asistencia sanitaria e de gastos de enfermidade non existen restricións á actividade máis alá das do cumprimento dos requisitos establecidos polo regulador”.

4.5. O poder de negociación dos compradores

A posición negociadora e as prácticas comerciais dos compradores nun mercado relevante afectan de maneira inevitable á competencia e, polo tanto, inflúen en se unha empresa pode considerarse que ten ou non posición de dominio. En efecto, ó falar da noción de posición de dominio establécese que unha empresa é dominante se “se comporta de maneira independente dos seus competidores e clientes”. En outras palabras, se o comportamento competitivo da empresa está moi restrinxido polos seus clientes, este non pode ser dominante.

O poder negociador dos consumidores pódese definir entón como a capacidade dun comprador de influír nos termos e nas condicións de compra, como ocorre por exemplo co prezo do produto ou servizo, de maneira que as empresas do mercado non poidan actuar independentemente dos seus consumidores.

Ó valorar a existencia de poder negociador dos consumidores, hai que ter en conta principalmente a súa concentración no mercado relevante, así como os costos ós que se teñen que enfrontar para cambiar de subministrador.

No caso concreto do sector dos seguros sanitarios, para poder determinar se existe poder negociador por parte dos consumidores hai que analizar por separado cada un dos mercados relevantes. Así, no mercado dos seguros privados de asistencia sanitaria atopámonos ante unha demanda moi atomizada, centrada sobre todo nos seguros individuais. En canto ós clientes colectivos privados, o seu poder de negociación é maior, podendo chegar a ser considerable para algunhas grandes empresas. En xeral, pódese concluír que o poder de influír nos termos e condicións de contratación dos seguros de asistencia sanitaria de contratación privada non é moi elevado.

Sen embargo, no mercado dos seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos, o poder negociador da demanda é moito maior. Efectivamente, o prezo que pagan as mutualidades de funcionarios da Administración central polo seu seguro de saúde é moito menor, tal e como 44 “Conclusiones obtenidas de las respuestas al cuestionario sobre determinados aspectos técnicos y de gestión de clientes en los seguros de salud”. Dirección Xeral de Seguros e Fondos de Pensións. Ministerio de Economía e Facenda, 2007



45

demostran os análises de prezos da Sección 2.1. Como consecuencia, as queixas das propias aseguradoras teñen sido constantes. Como exemplo pódese mencionar que, nos últimos anos, Unespa ten advertido da inviabilidade do seguro sanitario dos funcionarios.45 Aínda máis, recentemente, a patronal aseguradora, en reunións co Secretario de Estado de Economía, volveu a transmitir a súa preocupación polo que consideran baixos prezos que pagan as mutualidades de funcionarios da Administración polo seu seguro de saúde.46

Ademais, o poder negociador das mutualidades públicas, especialmente MUFACE, é maior pola necesidade que teñen as empresas aseguradoras de seguir mantendo entre a súa carteira de clientes a un grupo tan grande, xa que lles proporciona unhas importantes economías de escala. Deste xeito, un maior volume contribúe a elevar o poder negociador da aseguradora cos hospitais e as clínicas provedoras de servizos. Ademais, para as empresas integradas verticalmente, facilitan a amortización das altas inversións realizadas.

4.6. Conclusión: Análise de posición de dominio e da dependencia económica

A posición de dominio está definida como a capacidade de unha empresa para modificar no seu proveito o prezo ou outras características do produto por dispoñer do poder económico e da independencia do comportamento suficiente como para poder actuar sen tomar en consideración as posibles reaccións dos provedores, competidores ou os consumidores.

A posición de dominio dunha empresa non pode ser valorada tendo en conta un único factor, senón que é unha cuestión de grado que depende das circunstancias relevantes en cada caso. Sen embargo, aínda que non hai unha maneira preestablecida para concluír se en verdade unha empresa ten posición de dominio, existe unha serie de condicionantes que afectan a súa determinación.

En xeral, as cotas de mercado son o elemento máis importante na valoración da existencia de dominancia, aínda que unicamente son un bo indicador da existencia de poder de mercado e non son decisivas por elas soas. Se ben as cotas de mercado non poden ser valoradas de maneira automática, a Comisión Europea estableceu unha serie de pautas xerais relativas á importancia de certos niveis de cotas de mercado. Segundo o seu criterio:

Unha cota por enriba do 70 por cento xera unha presunción de dominancia importante.47

Unha cota entre un 50 e un 70 por cento pode ser tida en conta como evidencia dunha dominación menor pero aínda así importante.48

Unha cota de entre un 40 e un 50 por cento non é unha proba concluinte da presenza ou ausencia de posición dominante, pero require a valoración de factores adicionais para a súa confirmación.49

45 Expansión. “Unespa advierte de la inviabilidad del seguro sanitario de los funcionarios”. 14 abril 2008. 46 Expansión. “Vergara estudiará el precio del seguro de los funcionarios”. 5 abril 2009. 47 Consúltese Caso IV/M.68, Tetra Pak/Alfa-Laval 48 Consúltese Caso 322/81, NV Nederlandsche Baden-Industrie Michelin v Commission (1983) ECR 3461.



46

Unha cota por debaixo do 40 por cento non suxire a existencia de posición de dominio, a menos que existan outros factores relevantes.50

En calquera caso, a determinación da posición de dominio dunha empresa require a proba de que os seus competidores son incapaces de restrinxir o comportamento desta empresa no mercado. As restricións competitivas exercidas polos rivais son, polo tanto, unha parte crítica na valoración da existencia de dominancia. En xeral, cando a Comisión atopa que a diferenza entre a empresa dominante e os seu competidor máis próximo en termos de cotas de mercado supera o 20 por cento, considera que existe unha alta probabilidade de dominancia,51 consideración á que se lle da máis peso cando a diferenza entre a empresa líder e o seu competidor máis próximo permanece estable durante un período de tempo significativo.52

Sen embargo, como xa indicamos, para que exista posición de dominio non é suficiente con analizar as cotas de mercado, xa que ademais deben valorarse outros factores que poidan influír na capacidade desta para exercer a súa vantaxe comparativa. Unha empresa con altas cotas de mercado pode, polo tanto, comportarse de xeito independente sempre e cando o mercado conte cunhas barreiras de entrada suficientes. Efectivamente, a ausencia de barreiras á entrada insuperables para outras compañías que queiran entrar no mercado, xa sexan de carácter técnico, económico ou legal, fai que exista certa competencia potencial que mitiga esta posición de dominio e é, entón, unha parte moi relevante á hora de identificar a situación dunha empresa no mercado respecto ó resto dos seus competidores.

En último lugar, outro factor que convén analizar é o poder negociador dos consumidores, que, como xa apuntamos na Sección 4.5, pode restrinxir o comportamento competitivo das empresas.

Tendo en conta todos estes factores, o análise de posición de dominio realízase nos mercados relevantes definidos na Sección 4.1: o mercado dos seguros de asistencia sanitaria privada e o mercado de seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos en cada unha das provincias galegas.

No que respecta ó mercado privado, nas catro provincias Adeslas é a compañía que concentra as maiores cotas, que oscilan entre o 45 por cento de Pontevedra e o 48 por cento da Coruña. Sanitas é a segunda aseguradora, cunhas cotas entre o 11 e o 18 por cento. Asisa, pola súa banda, atópase máis lonxe destas empresas xa que, aínda que en Ourense e Pontevedra concentra o 11 por cento do mercado, na Coruña só dispón do 4.5 por cento.

49 Consúltese Caso 85/76, Hoffman-La Roche & Co AG v Commission (1979) ECR 461, para. 58. Consúltese tamén, no contexto de control de fusións, Caso IV/M. 784 Kesko/Tuko, confirmado na súa apelación no Caso T-22/97, Kesko Oy vs Commission (1999) ECR II-3775. 50 Consúltese Virgin/British Airways, OJ 2000 L 30/1, par. 91-94. 51 Consúltese Caso T-102/96, Gencor Ltd v Commission (1999) ECR II-753, par. 202 (facendo referencia ó Caso 85/76, Hoffman-La Roche & Co AG v Commission (1979) ECR 461, par. 48) 52 Consúltese, por exemplo, Caso IV/M.214, Du Pont/ICI, par. 4; Caso IV/M.53, Aérospatiale-Alenia/de Havilland, par. 28; Caso IV/M. 269, Shell/Montecatini, par. 61-62; e Caso COMP/M.1741, MCIWorldCom/Sprint.



Seguindo as consideracións da Comisión Europea, os porcentaxes de Adeslas, que superan en máis dun 20 por cento ós da súa competidora máis directa en todas as provincias galegas, mostran unha clara posición de dominio desta empresa nestes mercados. Sen embargo, a ausencia de barreiras á entrada insuperables mitiga esta posición dominante.

Ademais, a presenza de grupos internacionais como DKV, que aínda que actualmente non teñen unha presenza destacada en Galicia, tamén actúan como competencia potencial limitando a posición das principais aseguradoras, xa que contan cunha capacidade financeira substancial. Deste xeito, os beneficios extraordinarios que se derivarían dunha situación pouco competitiva promoverían a entrada destes grandes grupos.

No mercado dos seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos, Adeslas volve a ser a compañía cas cotas de mercado máis elevadas, as case chegan practicamente a duplicar as do mercado privado. Na Coruña, esta aseguradora concentra o 81 por cento do mercado e no resto de provincias a súa cota media é do 78 por cento. Estes porcentaxes tan elevados fan que a parte do mercado que lles queda ó resto de empresas que operan neste mercado sexa moi reducida. Así, Asisa, principal competidor de Adeslas, ten unhas cotas que oscilan entre o 19 e o 8 por cento.

As cotas de Adeslas revelan unha clara posición de dominio nos mercados de seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos, aínda que, como ocorría no mercado de asistencia sanitaria privada, esta posición vese matizada pola ausencia de barreiras á entrada relevantes e, nesta ocasión, pola presenza dunha demanda cun alto poder negociador. Efectivamente, tal e como analizamos na Sección 4.5, o poder negociador é moito maior precisamente no mercado dos seguros de asistencia sanitaria para colectivos públicos.

No segundo lugar, non hai que esquecer a presenza do Sistema Nacional de Saúde, que actúa como un importante produto substituto, limitando as posibles actuacións das aseguradoras que, entre outras cousas, puidesen afectar á calidade dos servizos que receben os consumidores finais deste tipo de servizos.

Finalmente, é necesario analizar a posición de dominio das aseguradoras con respecto ós provedores de servizo, principalmente hospitais, para determinar se existen situacións de dependencia económica.

Tal e como describimos na Sección 4.3, a maior parte dos ingresos das clínicas privadas non benéficas procede das empresas aseguradoras, cun 63 por cento da facturación. Ademais, o sistema de costos dun hospital, nos que os costos fixos representan unha parte importante do total, propicia a aparición de situacións de dependencia. Efectivamente, para un hospital é moi importante contar cun volume de negocio importante para obter rendibilidade das inversións, sendo moi difícil axustar á baixa posteriormente a capacidade das instalacións. Por tanto, as posicións de dominio de Adeslas nos mercados polo miúdo sitúan ós hospitais galegos nunha situación de dependencia económica.

47

48



En conclusión, dentro do sector dos seguros de asistencia sanitaria galego, Adeslas é a compañía que posúe unha maior cota de mercado, tanto a nivel privado como de colectivos públicos. Neste último ámbito é onde a súa posición de dominio resulta moito maior, aínda que o poder de negociación da demanda neste caso é moito maior. Ademais, os hospitais galegos atópanse nunha situación de dependencia económica con respecto a Adeslas.





Ata o momento, as prácticas restritivas da competencia que teñan sido analizadas polo antigo Tribunal de Defensa da Competencia no sector dos seguros de asistencia pódense dividir en tres tipos. En primeiro lugar, abríronse expedientes por supostas prácticas de abuso de posición de dominio e, en segundo, por abuso de situacións de dependencia económica. Finalmente, en terceiro lugar, houbo expedientes por prácticas colusorias entre varias aseguradoras.

O factor que define á posición de dominio é a capacidade da empresa para desenrolar unha estratexia comercial no mercado sen temor á reacción que esta estratexia poida desencadear nos seus competidores ou clientes. Á hora de determinar a súa existencia é fundamental, polo tanto, a delimitación do mercado relevante para determinar se, efectivamente, existe unha posición de dominio que permita realizar actividades ilícitas dende o punto de vista da competencia.

O concepto de abuso de dependencia económica está intimamente relacionado co de abuso de posición de dominio, aínda que neste caso a práctica prodúcese de cara ó provedor e non de cara ó cliente.

As prácticas colusorias veñen definidas, pola súa banda, pola existencia de acordos entre empresas para impedir, restrinxir e falsear a competencia no mercado e, en consecuencia, son actividades prohibidas pola lexislación referente ó Dereito da Competencia.

Deste xeito, hai que mencionar as axudas públicas como outra das competencias de análise das autoridades da competencia que, aínda que non están consideradas como prácticas anticompetitivas, poden chegar a constituír unha barreira á competencia nun determinado mercado. Por iso convén analizar tamén o réxime de axudas ó que está sometido o sector dos seguros de asistencia sanitaria.

5.1. Abuso de posición de dominio

O abuso de posición de dominio é a explotación inadecuada do control monopólico dun mercado co fin de controlar a competencia. Este control pode ser dunha empresa –dominancia individual- ou de máis dunha –dominancia colectiva-, pero necesariamente ten que producirse nunha situación de poder de mercado previo.

Estas prácticas son de natureza diversa, incluíndo os prezos excesivos, a discriminación en materia de prezos, a fixación de prezos predatorios, as negativas a tratar e a vender, as ventas vinculadas.

No sector dos seguros de saúde, o Tribunal de Defensa da Competencia analizou en varias ocasións posibles situacións de abuso de posición de dominio. Unha destas prácticas foi a imposición da exclusividade ós médicos dunha entidade aseguradora para evitar que prestaran os seus servizos simultaneamente en outras aseguradoras de asistencia sanitaria, pechando así o mercado ó resto de competidores ó ter que ofrecer un cadro médico máis restrinxido.

49




50

Efectivamente, existen varias resolucións do Tribunal de Defensa da Competencia,53 provocadas pola denuncia a outras aseguradoras, por levar a cabo este tipo de actuacións. En todas elas o Tribunal decidiu declarar anticompetitivas este tipo de prácticas e impuxo multas para sancionar estas condutas prohibidas pola lexislación vixente. O Tribunal entendía que a prohibición de prestar servizos a outras entidades non pode conducir máis que a acentuación da posición dominante da empresa que está exercendo esta práctica, á redución das posibilidades de actuación das competidoras e, incluso, a súa eliminación do mercado ó verse sen cadros médicos en algunhas localidades.

5.2. Abuso da situación de dependencia económica

A Lei de Defensa da Competencia non proporciona unha definición precisa do concepto de dependencia económica, aínda que vincula esta situación á falta de alternativas equivalentes para o desenrolo da actividade da empresa cliente ou provedora. Segundo os criterios empregados polo Tribunal de Defensa da Competencia en varias das súas resolucións,54 unha empresa atópase en posición de dependencia económica respecto de outra, que ten unha situación de poder relativo no mercado, se non pode prescindir das relacións comerciais que mantén con esa empresa sen que a súa capacidade no mercado se vexa afectada de maneira significativa. Así, mentres que a posición de dominio consiste nunha posición de fortaleza económica e independencia de comportamento de carácter absoluto en relación cun determinado mercado, a situación de dependencia económica é unha posición de fortaleza de carácter relativo, é dicir, de unha empresa fronte a outra, pudendo ser indiferentemente provedor ou cliente.

Dentro das prácticas que poidan ser consideradas como abuso da dependencia económica figuran, entre outras, a ruptura, aínda que sexa parcial, de unha relación comercial establecida sen que exista un aviso previo ca antelación necesaria ou a obtención, baixo ameaza de rupturas das relacións comerciais, de prezos, condicións de pago, modalidades de venta, pago de cargos adicionais e outras condicións de cooperación comercial non recollidas nas condicións de venta que se teñan pactadas.

Nun principio, poderíase pensar que esta integración “augas arriba” estendería de maneira automática e sen risco económico algún a posición de dominio que teñen no mercado dos seguros de asistencia a outro distinto, o hospitalario.

Sen embargo, o Tribunal non considerou que esta práctica sexa anticompetitiva, xa que, no caso analizado, existían outras compañías competidoras cun tamaño e uns recursos económico financeiros similares, polo que non existía en realidade unha situación de dependencia económica. Deste xeito, facíase pouco probable a capacidade de restrinxir a competencia de maneira efectiva e de operar con independencia da súa reacción.

53 Expte. 473/99 Igualatorio Médico Quirúrgico Cantabria e Expte. 497/00, Seguros Médicos Ciudad Real. 54 Consúltense as Resolucións do 22 de xullo de 1993 (Expte. A 53/1993), 27 de abril de 1994 (Expte. R 75/1994) e 29 de xaneiro de 1997 (Expte. MC 17/1996).




51

Ademais, a Resolución sinalou que, sempre e cando exista unha xustificación económica, non se pode considerar abusivo que unha entidade aseguradora decida dar servizos ós seus asegurados con especial preferencia polas clínicas que son da súa propiedade ou nas que ten participación, así como que estas sexan usadas prioritariamente polos seus asegurados. Do mesmo xeito, tampouco pode ser considerado abusivo o feito de que se esixa dos profesionais, que de maneira voluntaria elixiron traballar con ela, o compromiso de usar con preferencia os servizos médicos destas clínicas ou das que teñan subscrito un concerto ca aseguradora ca que colaboran.

Na Comunidade Autónoma de Galicia, aínda que non consta ningunha denuncia relacionada co abuso dunha situación de dependencia económica, hai que facer referencia a un caso que involucrou á principal aseguradora, Adeslas, con dous dos hospitais máis importantes na área de Santiago de Compostela: La Rosaleda e Nuestra Señora de la Esperanza.55 Nestes hospitais, o porcentaxe de pacientes que pertence a esta aseguradora é moi elevado, próximo ó 80 por cento,56 quedando así de manifesto a clara dependencia económica. Naquela ocasión, os dous hospitais viron inviable continuar co convenio mantido ata entón con Adeslas xa que presentaba unha conxelación de tarefas que consideraban imposibles de asumir. A pesar das diferenzas que se mantiveron durante meses, o conflito solucionouse e os contratos renováronse con ambos.57

5.3. Prácticas colusorias

As prácticas colusorias son acordos horizontais destinados a fixar condicións do mercado, como os prezos ou o reparto xeográfico, e son considerados como unha das condutas máis lesivas da competencia e do benestar xeral.58 Ó mesmo tempo, son moi difíciles de identificar e de probar en ausencia de colaboración por parte dos propios partícipes nos acordos.

Sen embargo, en xeral, existen factores estruturais nos mercados que propician en certa maneira a aparición destas prácticas anticompetitivas. Entre estes factores destacan o grado de concentración existente, a posibilidade de entrada de novos competidores, o poder dos consumidores, a sensibilidade da demanda ós cambios de prezos, a evolución desta ó longo do tempo, a homoxeneidade do produto, a simetría entre as empresas do mercado ou a presenza destas en varios mercados á vez, entre outros. Outros dos factores que inflúe na facilidade das empresas para levar a cabo a colusión son a transparencia nos prezos e o grado de facilidade co que as empresas poden observar as accións do resto dos seus competidores e intercambiar información, o que axudaría o cumprimento de acordos colusorios.59

Estes factores condicionan en gran medida, por tanto, a probabilidade de que en un determinado mercado se observe un comportamento colusorio. O mercado dos seguros sanitarios ten algún

55 El Correo Gallego. “Peligro de crac para 40.000 socios de Adeslas en el área de Santiago”. 31 outubro 2007. 56 Galicia-Hoxe. “Médicos de La Rosaleda temen el cese del contrato con Adeslas”. 31 outubro 2007. 57 La Voz de Galicia. “Adeslas mantiene los convenios con hospitales privados de la ciudad”. 11 decembro 2007. 58 Ministerio de Economía e Facenda. “Libro Blanco para la Reforma del Sistema Español de Defensa de la Competencia”. Enero 2005. 59 Para un análise máis detallado, Motta, M. “Competition Policy. Theory and Practice”. Ed. Cambridge.




52

destes factores que facilitan os acordos e, polo tanto, non é estraño que o Tribunal de Defensa da Competencia teña realizado varios expedientes neste ámbito.

Entre as prácticas colusorias analizadas ata o momento atópase, igual que ocorría nas acusacións de posición de dominio, a vinculación en exclusiva dos médicos que forman parte do cadro médico, neste caso de varias entidades, para impedir que prestaran os seus servizos a outras aseguradoras que operan no sector.60 De maneira análoga ó que ocorría cos abusos de posición de dominio, o Tribunal decidiu declarar anticompetitiva esta práctica xa que considerou que o seu fin primordial era o de obstaculizar o acceso ó mercado doutras compañías competidoras e tivo como consecuencia a imposición de multas económicas ás outras entidades participantes no acordo.

En último lugar, existe un precedente de sanción á aseguradora do País Vasco ‘Igualatorio Médico Quirúrgico’ (IMQ) por impoñer prezos mínimos nas consultas dos dentistas.61 O Tribunal de Defensa da Competencia, tras ter analizado a estrutura competitiva dos mercados relevantes e constatar que o IMQ ten unha posición dominante no mercado de Vizcaia dos seguros sanitarios e no dos servizos dentais, chegou a conclusión de que existía unha cláusula no “Contrato de Dispoñibilidade de Servizos Profesionais Sanitarios de Odontoloxía” que obrigaba a todos os dentistas do cadro da Póliza Dental de IMQ a aplicar ós seus pacientes privados os prezos mínimos fixados no Contrato sen posibilidade de ofrecer descontos, que poderían estenderse ós propios clientes do IMQ. O Tribunal, polo tanto, considerou que esta obrigación restrinxía a competencia e prexudicaba ós consumidores vizcaínos de servizos dentais.

5.4. Axudas Públicas

En Europa, a prestación sanitaria ós cidadáns é competencia exclusiva de cada un dos Estados Membros. Así, existen sistemas de seguros de enfermidade altamente regulados, universais e de varios pagadores en países como Alemaña, Francia, Bélxica e Austria, onde existe un seguro médico universal financiado mediante “fondos de enfermidade” non lucrativos, regulados, que recadan fondos e pagan facturas sanitarias segundo unha estrutura negociada de honorarios.

No caso particular de Francia, existe unha cobertura sanitaria universal, na que o sector público devolve xeralmente o 70 por cento dos costos ordinarios sanitarios á maior parte dos pacientes (por exemplo, as consultas a médicos), e paga directamente o 100 por cen dos tratamentos custosos o de longo prazo, incluída a hospitalización. Os seguros privados, na maioría sen ánimo de lucro e mutuas, proporcionan unha cobertura suplementaria .

O tratamento fiscal dos seguros sanitarios varía, polo tanto, duns países a outros. Na maioría dos países da OCDE os seguros privados non receben un tratamento fiscal neutro. En España, por exemplo, igual que en outros países con Sistema Nacional de Saúde como Gran Bretaña, Portugal ou Italia, a conxestión da rede pública provocou a creación dun réxime fiscal moi favorable para os seguros de asistencia sanitaria. Máis concretamente, foi na reforma fiscal de 1999 cando no

60 Expte. 464/99, Aseguradoras Médicas Vizcaya. 61 Expte. 1/2007, Igualatorio Médico Quirúrgico

53




noso país se estableceron as condicións fiscais actuais para os seguros contratados polas empresas, que a partir de aquel momento comezaron a desgravar á taxa estándar do imposto de sociedades (35 por cento), e se decidiu que se mantivese a exención do IVA para estes seguros, ademais da eliminación da dedución do 15 por cento sobre o gasto sanitario individual.

Este tratamento fiscal non se pode considerar como prexudicial para a competencia, na medida en que resulta neutro á hora de decantarse entre distintas alternativas. En outros países, como en Francia, o sistema fiscal está enfocado a favorecer a determinados provedores de seguros, as mutuas.

5.5. Conclusións

Ata o momento non houbo ningún proceso relativo a prácticas anticompetitivas nos mercados de seguros sanitarios en Galicia.

Sen embargo, si que se produciron prácticas anticompetitivas en outras Comunidades Autónomas tanto no ámbito dos acordos horizontais como de abusos de posición de dominio e de dependencia económica.

En xeral, as prácticas concretas máis habituais fan referencia á vinculación en exclusiva dos médicos que forman parte do cadro médico, ben sexa dunha ou varias entidades, para impedir que prestaran os seus servizos a outras aseguradoras que operan no sector. Nestas ocasións o Tribunal declarou anticompetitivas estas prácticas xa que obstaculizaban o acceso ó mercado do resto das empresas competidoras.

Outra das prácticas detectadas está relacionada ca imposición de prezos mínimos e, igual que ocorría ca vinculación do persoal médico, foi considerada polo Tribunal como anticompetitiva.

En último lugar, existiron acusacións de abuso de posición de dependencia económica, unha delas relacionada ca intervención directa das aseguradoras nas actividades hospitalarias. Nesa ocasión o Tribunal desestimou a denuncia xa que, segundo o seu criterio, non se pode considerar abusivo que unha entidade aseguradora decida dar servizos ós seus asegurados mostrando a súa preferencia polas clínicas que son da súa propiedade ou nas que ten participación, nin tampouco o feito de que se esixa dos profesionais o compromiso de usar con preferencia os servizos de estas clínicas ou das que teñen subscrito un concerto ca aseguradora ca que colaboran.

Na provincia da Coruña e, máis concretamente na cidade de Santiago de Compostela, existen antecedentes que poderían constituír un indicio sobre un posible abuso dunha situación de dependencia económica. En concreto, os dous hospitais privados da zona estiveron a punto de romper as relacións con Adeslas tras unhas duras negociacións contractuais.

Finalmente, en canto ás axudas públicas, non poden ser consideradas como factores que afectan negativamente á competencia, xa que o tratamento fiscal dos seguros sanitarios no noso país resulta neutro en comparación co tratamento vixente en outros países europeos.

6. Conclusións EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee aassiisstteenncciiaa ssaanniittaarriiaa eenn GGaalliicciiaa ddeennddee


6. Conclusións

De maneira complementaria ó sistema público de saúde, existen dúas modalidades de asistencia sanitaria: a asistencia sanitaria concertada e a de reembolso de gastos, aínda que esta última é moi minoritaria, tanto a nivel estatal como no caso particular de Galicia, onde apenas alcanza unha cota do 4 por cento. Os seguros sanitarios privados poden clasificarse por un lado en seguros individuais privados, en privados colectivos e, en último lugar, o seguro pode ser de colectivo público.

O análise dun sector dende o punto de vista da competencia require en primeiro lugar a definición do seu mercado relevante. Así, varias sentencias do Tribunal de Defensa da Competencia concluíron que o mercado relevante dos seguros de asistencia sanitaria en Galicia está definido polos mercados de asistencia sanitaria privada e os mercados de asistencia sanitaria de colectivos públicos en cada unha das provincias galegas.

A nivel de Comunidade Autónoma, Adeslas, de xeito similar o que ocorre no agregado do Estado, é a principal compañía de seguros de asistencia sanitaria, representando o 63 por cento do sector en termos de facturación. Asisa e Sanitas son a segunda e a terceira entidade aseguradora respectivamente, cuns porcentaxes de aproximadamente o 10 por cento. A nivel provincial, o reparto de cotas é bastante similar ó da Comunidade Autónoma, aínda que con certas particularidades.

Á hora de diferenciar entre grupos de asistencia sanitaria privada e de colectivos públicos, obsérvase que Adeslas ten unha cota superior no mercado de asistencia sanitaria pública e menor se unicamente consideramos a asistencia sanitaria privada en todas as provincias galegas, xa que un alto porcentaxe dos seus asegurados, superior ó 50 por cento, forma parte dalgún colectivo público. Así, a súas cotas na asistencia sanitaria privada non superan en ningunha provincia galega o 50 por cento, mentres que os porcentaxes na pública chegan ata o 80 por cento en algunhas provincias.

De maneira similar, Asisa tamén dispón dunha maior cota de mercado ó considerar a asistencia sanitaria para colectivos públicos mentres que Sanitas, pola súa banda, apenas dispón de asegurados nestes mercados, polo que a súa cota está determinada case exclusivamente polos asegurados privados.

O sector dos seguros de asistencia sanitaria galego presenta un elevado nivel de concentración debido, sobre todo, as altas cotas que ten Adeslas. Deste xeito, os cinco primeiros competidores teñen unha cota de mercado superior ó 90 por cento en todas as provincias galegas.

En calquera caso, pódese concluír que non existe ningún impedimento insuperable á entrada de novas entidades no mercado dos seguros sanitarios galegos, tal e como sinalou o Tribunal de Defensa da Competencia.

54

55

6. Conclusións EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee aassiisstteenncciiaa ssaanniittaarriiaa eenn GGaalliicciiaa ddeennddee


Deste xeito, a nivel de mercado de asistencia sanitaria para colectivos públicos existe un poder de negociación dos consumidores moi relevante, ó tempo que compite co Sistema Nacional de Saúde. Todo isto axuda a mitigar en parte a posición de dominio de Adeslas nestes mercados.

Finalmente, tamén cabe destacar a situación de dependencia económica que teñen os hospitais privados lucrativos con respecto a Adeslas, xa que dependen en gran medida do convenio que manteñen con esta empresa.

A pesar da posición de dominio de Adeslas no mercado, non se rexistraron ata o momento prácticas restritivas da competencia por parte desta empresa nin de ningunha outra aseguradora que opera en Galicia. Sen embargo, isto non debe levar as autoridades da competencia a deixar a súa actitude vixilante.

Efectivamente, as prácticas detectadas en outros mercados xeográficos converten en plausible a posibilidade de que se produzan situacións análogas en Galicia que fagan necesario un análise por parte das autoridades da competencia relevantes.

En xeral, ademais, esta vixilancia debería estar enfocada especialmente a asegurar que non existan políticas de exclusividade ós médicos dunha ou varias entidades aseguradoras e a que non se produzan casos de fixación de prezos mínimos, obrigatorios ou recomendados, polos servizos médicos prestados.

7. Bibliografía EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee


7. Bibliografía

Comisión Europea

Caso 322/81, NV Nederlandsche Baden-Industrie Michelin v Commission. ECR 3461.

Caso 85/76, Hoffman-La Roche & Co AG v Commission (1979) ECR 461.

Caso Comp /M.3254 Vidacaixa/Swisslife España.

Caso Comp /M.3265 Vidacaixa /SCH Previsión.

Caso Comp/M.1741, MCIWorldCom/Sprint.

Caso Comp/M.2676 Sampo/Varma/IF Holding/JV.

Caso Comp/M.3384 AEGON/CAM/JV Mediterráneo Vida.

Caso IV/M. 269, Shell/Montecatini.

Caso IV/M. 784 Kesko/Tuko.

Caso IV/M.1062 Allianz/AG.

Caso IV/M.1142 Commercial Union/General Accident.

Caso IV/M.1172 Fortis AG/General Bank.

Caso IV/M.214, Du Pont/ICI.

Caso IV/M.53, Aérospatiale-Alenia/de Havilland.

Caso IV/M.68, Tetra Pak/Alfa-Laval.

Caso IV/M.759 Sunalliance/Reoyal Insurance.

Caso IV/M.812 Allianz/Vereinte.

Caso IV/M.862 AXA/UAP.

Caso IV/M.985 Credit Suisse/Winterthur.

Caso T-102/96, Gencor Ltd v Commission (1999) ECR II-753.

Caso T-22/97, Kesko Oy vs Commission (1999) ECR II-3775.

Caso Virgin/British Airways, OJ 2000 L 30/1.

Comisión Europea. Comunicación 97/C 372/03.

Comisión Nacional da Competencia (Antes Tribunal de Defensa da Competencia)

Expediente C101/06 Adeslas/Global Consulting/Lince.

Expediente C89/05 Igualatorios Médicos.

56

7. Bibliografía EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee


Resolución Expte. 1/2007 Igualatorio Médico Quirúrgico.

Resolución Expte. 464/99 Aseguradoras Médicas Vizcaya.

Resolución Expte. 469/99 Igualatorio Médico Vizcaya.

Resolución Expte. 473/99 Igualatorio Médico Quirúrgico Cantabria.

Resolución Expte. 473/99 Igualatorio Médico Quirúrgico Cantabria.

Resolución Expte. 497/00 Seguros Médicos Ciudad Real.

Resolución Expte. A 53/1993 de 22 de xullo de 1993.

Resolución Expte. C-0051/08 Adeslas /Policlínica San José.

Resolución Expte. C-0085/08 Adeslas /Grupo Lince.

Resolución Expte. MC 17/1996 de 29 de xaneiro de 1997.

Resolución Expte. r 521/02 Hospital Madrid/ASISA.

Resolución Expte. R 75/1994 de 27 de abril de 1994.

Resolución N-04064 Fusión Adeslas/Gestión Sanitaria Gallega.

Consumer Eroski. Informe “Sanidad a la carta, previo pago. Ventajas e inconvenientes de la sanidad privada”. Setembro 2005.

DBK. Estudio sectores de DBK “Clínicas Privadas”. Abril 2009.

Diario EcoDiario.

Diario El Correo Gallego.

Diario El Economista.

Diario Expansión.

Diario Galicia-Hoxe.

Diario La Vanguardia.

Diario La Voz de Galicia.

Diario Mercado de Dinero.

E-informa. Información de empresas.

57

58

rafía EEssttuuddoo ssoobbrree oo sseeccttoorr ddee sseegguurrooss ddee


7. Bibliog

Goberno Vasco. Departamento de Facenda e Administración Pública. “El seguro de asistencia sanitaria en la Comunidad Autónoma de Euskadi”. 2008.

ICEA. Investigación Cooperativa entre entidades aseguradoras e fondos de pensións. “El Seguro de Salud. Estadística Año 2008”.

Inade. Instituto Atlántico del Seguro. “Informe del Sector Asegurador Gallego”. Datos 2003.

INE. Estatística de Indicadores Hospitalarios. 2005.

McSorley, Padilla e Williams, “Switching Costs”, DTI-OFT Discussion Paper Nº5 (2003).

Ministerio de Economía e Facenda. “Libro Blanco para la Reforma del Sistema Español de Defensa de la Competencia”. Enero 2005.

Ministerio de Economía e Facenda. Dirección General de Seguros y Fondos de Pensiones. “Conclusiones obtenidas de las respuestas al cuestionario sobre determinados aspectos técnicos y de gestión de clientes en los seguros de salud”. 2007.

Ministerio de Sanidade e Consumo. Catálogo Nacional de Hospitais 2009.

Montijano, F. “Un análisis del grado de concentración y la demanda de seguros en la década de los noventa”. Boletín económico ICE. nº 2688. (2001).

Mossialos E. e Thomson S. “Voluntary Health Insurance in the European Union”. European Observatory on Health Systems and Policies. 2004.

Motta, Massimo. “Competition policy. Theory and practice”. Ed. Cambridge.

O’Donoghue, Robert e Padilla, A. Jorge. “The law and economics of article 82 EC”. Ed. Hart Publishing.

Organización Médica Colegial. “Informe OMC demografía médica” 2009.

Páxinas web: Adeslas, Sanitas, Asisa, Caser, Aegon, MAPFRE Cajasalud, INADE.

PriceWaterHouseCoopers. “Elecciones saludables: El papel cambiante de las aseguradoras sanitarias”. Outubro 2007.

UNESPA. Unión Española de Entidades Aseguradoras e Reaseguradoras. “Memoria Social del Seguro Español” 2008.

estudo sobre o sector d€¦ · Índice estudo ssobre oo ssector de seguros dde asistencia...

Documents