ethniko programma 2013-2015

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΥπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων

Πολιτισμού και Αθλητισμού

Εθνικό ΠρόγραμμαΔιά Βίου Μάθησης 2013-2015

Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο

ISBN 978-960-8063-96-9

© ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Ιούνιος 2013 Συντονισμός έκδοσης Βασίλης Σιμόπουλος, Καλλιόπη Κύρδη

Φιλολογική επιμέλεια Γιώργος Σιμόπουλος

Σχεδιασμός εντύπου A4art_design ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Αχαρνών 417 και Κοκκινάκη, 111 43 Τηλέφωνα: 213.131.1692/1623 www.gsae.edu.gr ISBN 978-960-8063-96-9

Ε Θ Ν Ι ΚΟ Π Ρ Ο Γ ΡΑ Μ Μ Α ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ (2013-2015)

Στρ α τ ηγ ι κό Π λ α ί σ ι ο

5 ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΒΜ (2013-2015): ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Χαιρετισμοί ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [7-9]

1. Εισαγωγικά ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2. Επενδύοντας στην εκπαίδευση και την κατάρτιση .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2.1 Η θέση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην στρατηγική «Ευρώπη 2020» ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 2.2 Προς μια στρατηγική δεξιοτήτων και ικανοτήτων ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 2.3 Απασχόληση και ανεργία ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 2.4 Προβλέψεις για τα επαγγέλματα και τις δεξιότητες .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 2.5 Απαξίωση των δεξιοτήτων.... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 2.6 Κινητικότητα και Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων – Διά Βίου Συμβουλευτική ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

3. Διά Βίου Μάθηση και εθνική στοχοθεσία για την εκπαίδευση και την κατάρτιση ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 3.1 Μείωση του ποσοστού πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 3.2 Απόκτηση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων που απαιτούνται για το μέλλον ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 3.3 Ενίσχυση της συμμετοχής στην ανώτατη εκπαίδευση, καθώς και της κινητικότητας ... . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 3.4 Υψηλής Ποιότητας Προσχολική Αγωγή και Μέριμνα ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 3.5 Συμμετοχή στη Διά Βίου Μάθηση και σύνδεση με την αγορά εργασίας ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

4. Στρατηγικές προτεραιότητες για τη ΔΒΜ (2013-2015) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 4.1 Αύξηση και διεύρυνση της συμμετοχής των ενηλίκων (16-66+ ετών) στη ΔΒΜ - άρση δυσκο-

λιών πρόσβασης ευπαθών κοινωνικά ομάδων ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 4.2 Αναβάθμιση των γνώσεων-δεξιοτήτων-ικανοτήτων των ενηλίκων και σύνδεσή τους με την

αγορά εργασίας ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 4.3 Βελτίωση της ποιότητας στην παρεχόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

4.4 Δικτύωση των φορέων ΔΒΜ - Αποκέντρωση των δομών και υπηρεσιών ΔΒΜ και σύνδεσή τους με βιώσιμη τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

4.5 Σύνδεση τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

5. Αντί επιλόγου .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 5.1 Θεσμικές και διοικητικές παρεμβάσεις .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 5.2 Χρηματοδότηση του Εθνικού Προγράμματος ΔΒΜ και διάθεση πόρων ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 5.3 Κριτήρια κατηγοριοποίησης των ομάδων-στόχων της ΔΒΜ ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

Βιβλιογραφικές αναφορές ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [39-41]Συντομογραφίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Γλωσσάρι .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Παράρτημα .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

7 ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΒΜ (2013-2015): ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 7

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

Η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος και του εθνικού συστήματος Διά Βίου Μάθησης αποτελεί κεντρική επιλογή της Κυβέρ-νησης. Σε αυτό το πλαίσιο προχωρήσαμε σε ό,τι αφορά στην τριτο-βάθμια εκπαίδευση στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του Σχεδίου «Αθηνά» με στόχο τον εξορθολογισμό του ακαδημαϊκού χάρτη της χώρας και τη σύνδεσή του με τις εθνικές και περιφερειακές αναπτυ-ξιακές προτεραιότητες. Ταυτόχρονα, επαναφέρουμε την αξιολόγηση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αξιολόγηση που

αφορά στο σύνολο του εκπαιδευτικού συστήματος, δηλαδή δομές, διαδικασίες και φυσικά διδακτικό δυναμικό, καθώς ο στόχος μας είναι η ποιοτική αναβάθμιση, και η αξιολόγηση αποτελεί ένα απαραί-τητο εργαλείο για την υλοποίηση του στόχου αυτού.

Αντιστοίχως λειτουργούμε και στη Διά Βίου Μάθηση, καθώς πρωταρχικό μέλημα των παρεμβάσεών μας, τόσο του εθνικού όσο και του περιφερειακού σκέλους του Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης, είναι αφενός να υπηρετήσει την ανάπτυξη και τις αναπτυξιακές προτεραιότητες στους μεγαλύτερους τομείς παραγωγής της χώρας και, αφετέρου, να συμβάλει στην καταπολέμηση της ανεργίας, η οποία καταπολέμηση μπορεί να προέλθει ως απότοκο της ανάπτυξης αλλά συνιστά και παράγοντα μόχλευ-σής της.

Προκειμένου να υπηρετηθούν οι παραπάνω στόχοι, η Κυβέρνηση αναγνωρίζει ως κεντρικές προτε-ραιότητες στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης:

■ την παροχή γενικής εκπαίδευσης υψηλού επιπέδου για το σύνολο του πληθυσμού, με ιδιαί-τερη μέριμνα για τις ευπαθέστερες κοινωνικές ομάδες, με στόχο την εξασφάλιση της προ-σωπικής, κοινωνικής και επαγγελματικής ανάπτυξης όλων των πολιτών

■ την ενίσχυση, αναμόρφωση και αναβάθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης

■ την επεξεργασία πολιτικών που να επιτυγχάνουν συνεκτικότητα και επάλληλη συνάφεια σε όλο το φάσμα δραστηριοτήτων τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης –γενικής ή επαγ-γελματικής– από την προσχολική ηλικία μέχρι και μετά τη συνταξιοδότηση, με στόχο την κάλυψη όλων των αναγκών

■ την ανάγκη οριζόντιων συνεργειών μεταξύ συναφών πολιτικών και συναφών φορέων στο επίπεδο εμπέδωσης εθνικών στόχων, με στόχο οι πολιτικές να είναι αποτελεσματικότερες

■ την αποκέντρωση της Διά Βίου Μάθησης: είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι μετά από έναν αιώνα συγκέντρωσης, προχωρούμε στην αποκέντρωση των δημοσίων ΙΕΚ στις Περιφερεια-κές Αυτοδιοικήσεις της χώρας

■ και τέλος τη σύνδεση της Διά Βίου Μάθησης με την αγορά εργασίας.

Σημαντικό βήμα στις πολιτικές μας αποτελεί η επανεξέταση των αποδιδόμενων επαγγελματικών δικαιωμάτων, με στόχο την απόδοσή τους σε κατηγορίες εργαζομένων που τα στερούνται εδώ και δεκαετίες.


Μέσα στο επόμενο διάστημα προχωρούμε στην κατάθεση Σχεδίων Νόμου για το Λύκειο και το Τεχνο-λογικό Λύκειο. Σε ό,τι αφορά στο Τεχνολογικό Λύκειο, βασιζόμενοι στο θεσμό της μαθητείας, πρωτο-πορούμε με το δυαδικό σύστημα, με στόχο τη διαμόρφωση ενός πλαισίου τεχνικής εκπαίδευσης που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες της χώρας.

Κλείνοντας: Πιστεύω ακράδαντα ότι η κρίση στην οποία βρίσκεται η χώρα μας οφείλεται, πέρα από τη δημοσιονομική συγκυρία, στην επί χρόνια λανθασμένη αξιοποίηση του ανθρωπίνου κεφαλαίου. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των παθογενειών ξεκινά με πολιτικές που αρχίζουν από το Νηπιαγω-γείο και φτάνουν μέχρι τα Ιδρύματα της Τριτοβάθμιας και τα προγράμματα Διά Βίου Μάθησης.

Γιατί μόνο έτσι θα βγάλουμε τη χώρα από την κρίση, διασφαλίζοντας ότι μακροπρόθεσμα οι επόμενες γενιές δεν θα βρεθούν σε αντίστοιχες περιπέτειες.

ΚωΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων,Πολιτισμού και Αθλητισμού


ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

Στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση η επένδυση στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση θεωρείται πλέον απαραίτητη και σημαντική προϋ-πόθεση τόσο για την ανάκαμψη, όσο και για την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Η επένδυση αυτή οφείλει να μείνει σταθερή ακόμη και στη βαθύτατη κρίση που διανύουμε. Οι τέσσερις πυλώνες των πολιτικών για την εκπαίδευση και την κατάρτιση –η βασική εκπαίδευση (έως και την ανώτερη δευτεροβάθμια), η τριτοβάθμια, η τεχνολογική-επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, καθώς και η εκπαίδευση ενηλίκων– είναι

απολύτως απαραίτητο να αναλάβουν τον διακριτό τους ρόλο και να συνεργαστούν, προκειμένου να υποστηριχθεί η πρόσβαση του ανθρώπινου δυναμικού στην αγορά εργασίας και η διασφάλιση της απασχόλησης, καθώς και η κοινωνική συνοχή.

Στην κατεύθυνση αυτή, το παρόν Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015), που εγκρίθηκε ομόφωνα από το Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση στη συνεδρίασή του της 28ης Μαΐου 2013, θέτει το μεσοπρόθεσμο στρατηγικό πλαίσιο για τη ΔΒΜ στη χώρα. Ένα πλαίσιο συναντίληψης σχετικά με την περιγραφή των δυνατών και αδύνατων σημείων και την απο-σαφήνιση των πολιτικών που θα υπηρετήσουν, από την οπτική της Διά Βίου Μάθησης, τις αναπτυξια-κές προτεραιότητες της χώρας. Το Στρατηγικό Πλαίσιο αναδεικνύει επίσης τα προαπαιτούμενα, ώστε οι δράσεις που θα αναπτυχθούν και θα χρηματοδοτηθούν κατά την επόμενη προγραμματική περίοδο (2014-2020) να είναι συνεκτικές, αποτελεσματικές και αποδοτικές.

Στο Εθνικό Πρόγραμμα, όλα τα σημεία αναφοράς [benchmarks] που έχουν τεθεί για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, αναπλαισιώνονται με βάση τη στρατηγική Διά Βίου Μάθησης. ως βασικοί στόχοι αναγνωρίζονται: η ενίσχυση της προσχολικής αγωγής όπου παρατηρείται μεγάλη υστέρηση· η μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και η αναβάθμιση των προσφερόμενων ικανοτήτων στους μαθητές και στις μαθήτριες· η αύξηση του ποσοστού ολοκλήρωσης των σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση· η κινητικότητα μεταξύ των βαθμίδων και τύπων εκπαίδευσης και κατάρτισης και η σύν-δεσή τους με την αγορά εργασίας.

Στο πλαίσιο αυτό, η εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων, η οποία απευθύνεται χρηματοδοτικά σε ηλι-κίες 24 - 65 ετών αλλά από την άποψη των πολιτικών συμπεριλαμβάνει άτομα ηλικίας από 16 ετών και μετά τη συνταξιοδότηση, αναδεικνύεται σε πολιτική προτεραιότητα. ως στρατηγικές προτεραιότητες τίθενται: η αύξηση και η διεύρυνση της συμμετοχής των ενηλίκων στη ΔΒΜ, με έμφαση στην άρση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων (δηλ. των δυσκολιών πρόσβασης ευπαθών κοινωνικά ομάδων και εκείνων που έχουν περισσότερο ανάγκη)· η αναβάθμιση των δεξιοτήτων / ικανοτήτων, σε όλα τα επίπεδα· η βελτίωση της ποιότητας στην παρεχόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων· η δικτύωση και η απο-κέντρωση δομών και υπηρεσιών διά βίου μάθησης, και η αποτελεσματική σύνδεσή τους σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο· η σύνδεση, τέλος, τυπικής, μη τυπικής, άτυπης μάθησης.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι καλούμαστε να απαντήσουμε σε πρωτόγνωρες προκλήσεις. Τα απτά απο-τελέσματα στην (επαν)εκπαίδευση και (επανα)κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας, είναι το στοίχημα εφαρμογής του στρατηγικού πλαισίου ΔΒΜ.

ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΝΤζΟΛΑ

Γενική Γραμματέας Διά Βίου Μάθησης

1. ΕΙΣΑΓωΓΙΚΑ

Το μεσοπρόθεσμο Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) λαμβάνει υπόψη του:

■ Το Εθνικό Θεσμικό Πλαίσιο για τη Διά Βίου Μάθηση (Ν. 3879/2010, όπως τροποποιημένος ισχύει) και ιδίως το άρθρο 6 που αναφέρεται στην αρμοδιότητα της Γενικής Γραμματείας Διά Βίου Μάθησης ως στρατηγικού οργάνου της ΔΒΜ στην Ελλάδα και το άρθρο 15 που αναφέ-ρεται στο περιεχόμενο του Εθνικού Προγράμματος ΔΒΜ.

■ Το Εθνικό Πλαίσιο Μεταρρυθμίσεων 2011-2014.

■ Το Εθνικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα κατά τις διατάξεις των άρθρων 70 έως 74 (Δημοκρατικός Προγραμματισμός) του ν. 1622/1986.

■ Τη στρατηγική για την Ευρώπη του 2020 και τους πρωταρχικούς στόχους που έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

■ Το στρατηγικό πλαίσιο και τους στρατηγικούς στόχους της ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα της Εκπαίδευσης και της Κατάρτισης («ΕΚ 2020») για την περίοδο 2010-2020.

■ Τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής συνεργασίας σε πολιτικές Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, κατά την περίοδο 2012-2014, όπως έχουν προσδιοριστεί στο Ανανεωμένο Ευρωπαϊκό Θεμα-τολόγιο [European Agenda for Adult Learning].

■ Τους μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους που έχουν καθοριστεί για τη δεκαετία 2011-2020 στο πλαίσιο της Διαδικασίας της Κοπεγχάγης και το Ανακοινωθέν της Μπρυζ [Bruges] για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στην Ε.Ε.

■ Το Πλαίσιο Δράσης της Belém για τις πολιτικές της εκπαίδευσης ενηλίκων, που υιοθετήθηκε το 2009 από τα κράτη-μέλη της Unesco, στην 6η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για την Εκπαί-δευση Ενηλίκων Confintea VI.

Συγχρόνως, σε επίπεδο χρηματοδοτικών προτεραιοτήτων, συνυπολογίζει:

■ Τις δράσεις διά βίου μάθησης που χρηματοδοτούνται κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2007-2013 από το ΕΣΠΑ, συμπεριλαμβανομένων των δράσεων που υλοποιούνται από τα Επιχειρησιακά Σχέδια φορέων.

■ Το πρόγραμμα ΔΒΜ της Ε.Ε., στο πλαίσιο του οποίου η Γενική Διεύθυνση Εκπαίδευσης έχει εντάξει επιμέρους προγράμματα (Grundtvig, Leonardo, Erasmus, Jean Monet, Comenius) και το διάδοχο του Erasmus for All για την περίοδο 2014-20, όπως θα οριστικοποιηθεί εντός του 2013.

■ Τους θεματικούς στόχους της νέας προγραμματικής περιόδου 2014-2020 για τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία.

■ Την ανάγκη κάλυψης των αιρεσιμοτήτων [conditionalities] σχετικά με την εκπαίδευση και τη Διά Βίου Μάθηση, ενόψει της νέας προγραμματικής περιόδου 2014-2020.


2. ΕΠΕΝΔΥΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ

Τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ευρώπη καλούνται να λειτουργήσουν σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από δύο μείζονος σημασίας εξελίξεις: Αφενός τις συνέπειες της οικονομικής κρί-σης και της κρίσης χρέους στις αγορές εργασίας αλλά και σε κάθε διάσταση της κοινωνικής και ατο-μικής ζωής των πολιτών. Αφετέρου τη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού και τις συνέπειες που αυτή επιφέρει στην αγορά εργασίας.

Επειδή η λειτουργία των συστημάτων εκπαίδευσης απαιτεί τη διασφάλιση χρηματοδότησής τους, σε εποχές περιορισμένων δημόσιων οικονομικών και αυστηρής δημοσιονομικής προσαρμογής για πολλά κράτη-μέλη, η συζήτηση περί αποτελεσματικότητας1 και αποδοτικότητας2 των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης βρίσκεται στο επίκεντρο.

Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία (ΟΟΣΑ 2012), σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, με εξαίρεση την Εσθονία, οι δημόσιες αποδόσεις, δηλαδή το δημόσιο όφελος από την επένδυση στην ανώτερη δευτεροβάθμια και τη μεταδευτεροβάθμια (μη τριτοβάθμια) εκπαίδευση και κατάρτιση, είναι θετικές.

Η κοινωνική ανταποδοτικότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι ακόμη μεγαλύτερη, εν μέρει γιατί τμήμα της δαπάνης το αναλαμβάνουν τα άτομα. Η αποδοτικότητα δε της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συνδέεται πολύ στενά με την ποιότητα και την ισότητα ευκαιριών στην πρωτοβάθμια και τη δευτερο-βάθμια εκπαίδευση.

Έτσι, αν και σε μια πρώτη προσέγγιση, οι μειωμένοι προϋπολογισμοί στα κράτη-μέλη οδηγούσαν στη σκέψη μείωσης των δαπανών για τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, στην πρώτη φάση της κρίσης (2009-2010) δεν υπήρξαν σημαντικές αλλαγές. Στη δεύτερη φάση της κρίσης (2011-2012) παρατηρήθηκε μείωση της τάξης του 5% στον προϋπολογισμό ορισμένων χωρών. Στο 1/3 των χωρών οι συνέπειες της κρίσης έγιναν περισσότερο αισθητές στα οικονομικά του ανθρώπινου δυναμικού, δηλ. στους εκπαιδευτικούς, καθώς και στην ανανέωση και επάρκεια του εξοπλισμού των σχολικών μονάδων.

Όμως η εκπαίδευση και η κατάρτιση είναι μέρος της λύσης για την υπέρβαση της κρίσης, και σε ευρω-παϊκό και σε εθνικό επίπεδο. Τα οφέλη των κοινωνιών και των οικονομιών από την επένδυση στην εκπαίδευση είναι πολλαπλά και, ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία, η επένδυση αυτή έχει ακόμα μεγα-λύτερη δυναμική για ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, η έμφαση στην αποδοτικότητα μπορεί να διασφαλίσει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης.


2.1 Η θέση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στη στρατηγική «Ευρώπη 2020»Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» για «έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» χαρακτηρίζει τη Διά Βίου Μάθηση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων ως ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο πολιτικής για την αντιμετώπιση:

■ της τρέχουσας οικονομικής κρίσης

■ της γήρανσης του πληθυσμού

■ της ευρύτερης οικονομικής και κοινωνικής στρατηγικής της Ε.Ε., στο πλαίσιο της παγκοσμιο-ποίησης.

Και στην Ελλάδα, όπως και στις υπόλοιπα κράτη-μέλη, διαπιστώνεται η ανάγκη ενός στρατηγικού πλαι-σίου που θα καλύπτει τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης των κρατών-μελών στο σύνολό τους, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης («ΕΚ 2020»), όπου η ΔΒΜ είναι θεμελιώδης έννοια. Σε αυτήν βασίζεται όλο το πλαίσιο, το οποίο έχει σχεδι-ασθεί ώστε να καλύπτει κάθε είδους μάθηση (τυπική, μη τυπική, άτυπη) σε όλα τα επίπεδα: από την προσχολική και την πρωτοβάθμια έως την τριτοβάθμια εκπαίδευση, την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, καθώς και την εκπαίδευση και κατάρτιση των ενηλίκων.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης3 έχει σκιαγραφηθεί ένα συνολικό όραμα για την ΕΕΚ το 2020. Απόλυτη προτεραιότητα στη χώρα μας είναι να καταστεί η αρχική ΕΕΚ (Α-ΕΕΚ) ελκυστική επιλογή μάθησης. Στη δε συνεχιζόμενη ΕΕΚ (Σ-ΕΕΚ) πρέπει να τεθούν σε προτεραιότητα η βελτίωση της ποιότητάς της, η αναγνώριση των μαθησια-κών αποτελεσμάτων που παρέχει και η αποτελεσματικότερη σύνδεσή της με την αγορά εργασίας.

Στο πλαίσιο της ΔΒΜ, η οποία καλύπτει τη μόρφωση από την προσχολική ηλικία μέχρι και μετά την ηλικία απόσυρσης από την ενεργό οικονομικά ζωή, η Εκπαίδευση Ενηλίκων (ιδιαίτερα στις ηλικίες 25-64 ετών) αποτελεί ζωτικό στοιχείο της μαθησιακής διαδρομής, διότι αφορά όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης –γενικής ή επαγγελματικής– που ακολου-θούν οι ενήλικοι μετά την αρχική εκπαίδευση και κατάρτισή τους. Στην κρίση που διανύουμε, η Εκπαί-δευση Ενηλίκων μπορεί να διαδραματίσει μείζονα ρόλο στην εκπλήρωση των στόχων της στρατηγι-κής «Ευρώπης 2020», καθώς4:

■ Παρέχει τη δυνατότητα, ιδίως στους πολίτες με χαμηλά προσόντα ή μεγαλύτερης ηλικίας, να βελτιώσουν –ανεξάρτητα από την ηλικία τους– την ικανότητα προσαρμογής τους στις αλλα-γές που επέρχονται στην αγορά εργασίας και την κοινωνία.

■ Αποτελεί μέσο για την αναβάθμιση ή τον αναπροσανατολισμό των δεξιοτήτων όσων πλήττο-νται από την ανεργία ή βρίσκονται σε μεταβατική περίοδο στη σταδιοδρομία τους.

■ Συμβάλλει στην κοινωνική ένταξη, την ενεργό συμμετοχή στα κοινά και την προσωπική ανά-πτυξη.

■ Συμβάλλει στην άμβλυνση κοινωνικών ανισοτήτων που προέρχονται από την ανισοκατα-νομή μορφωτικών πόρων μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων (ειδικά στις κοινωνικές ομάδες που μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ευπαθείς), και άρα στην κοινωνική συνοχή.

■ Συμβάλλει στην ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας και στην ενίσχυση της απασχόλησης.


Συγχρόνως, γίνεται ολοένα και περισσότερο αποδεκτό ότι η Εκπαίδευση Ενηλίκων αποτελεί επί του παρόντος τον αδύναμο κρίκο των εθνικών συστημάτων Διά Βίου Μάθησης. Η συμμετοχή στη ΔΒΜ ενηλίκων (25-64 ετών) μειώνεται αντί να αυξάνεται (από 9,8% το 2005 σε 9,1% το 2010), ενώ έχει τεθεί ως στόχος το 2020 να φτάσει το 15% κατά μέσο όρο στην Ε.Ε.

ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Πρωταρχικό μέλημα των παρεμβάσεων τόσο του εθνικού όσο και του περιφερειακού σκέλους του Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης είναι:

■ Να υπηρετήσει την ανάπτυξη5 και τις αναπτυξιακές προτεραιότητες στους μεγαλύτε-ρους τομείς παραγωγής της χώρας6 και στους αναδυόμενους υποκλάδους7.

■ Να συμβάλει στην καταπολέμηση της ανεργίας, η οποία (καταπολέμηση) μπορεί να προέλθει ως απότοκο της ανάπτυξης αλλά συνιστά και παράγοντα μόχλευσής της.

Προκειμένου να υπηρετηθούν οι παραπάνω στόχοι, η Κυβέρνηση αναγνωρίζει ως κεντρι-κούς στόχους στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης:

■ Την παροχή γενικής εκπαίδευσης υψηλού επιπέδου για το σύνολο του πληθυσμού, με ιδιαίτερη μέριμνα για τις ευπαθέστερες κοινωνικές ομάδες, η οποία θα εξασφαλίζει την προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ανάπτυξη όλων των πολιτών.

■ Την ενίσχυση, αναμόρφωση και αναβάθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΚ).

■ Την επεξεργασία πολιτικών που να επιτυγχάνουν συνεκτικότητα και επάλληλη συνά-φεια σε όλο το φάσμα δραστηριοτήτων τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης –γενικής ή επαγγελματικής– από την προσχολική ηλικία μέχρι και μετά τη συνταξιο-δότηση.

■ Την ανάγκη οριζόντιων συνεργειών μεταξύ συναφών πολιτικών και συναφών φορέων στο επίπεδο εμπέδωσης εθνικών στόχων (όπως Υπουργεία Παιδείας και Εργασίας – ΟΑΕΔ, Διοικητικής Μεταρρύθμισης, Εσωτερικών).

2.2 Προς μια στρατηγική δεξιοτήτων και ικανοτήτωνΜια από τις μεγαλύτερες αδυναμίες της χώρας μεταπολιτευτικά είναι η απουσία στρατηγικής και συνε-κτικών πολιτικών για την ανάπτυξη και τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού. Στον πυρήνα μιας τέτοιας στρατηγικής βρίσκεται η ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων8. Περαιτέρω, η ύπαρξη δεξιο-τήτων στον πληθυσμό δεν επαρκεί, αλλά απαιτείται μια στρατηγική ενεργοποίησης και μια στρατηγική αξιοποίησης.

Όλα τα διαθέσιμα στοιχεία9 υποδεικνύουν ότι άτομα με χαμηλές δεξιότητες απειλούνται περισσότερο από την ανεργία και τη φτώχεια, ενώ στη ζωή τους θα εξαρτώνται, σε μεγάλο βαθμό, από κοινωνι-κές παροχές. Την ίδια στιγμή, παρά την υψηλή ανεργία, ο αριθμός των ατόμων με υψηλές δεξιότη-τες παραμένει μικρός, και εμφανίζονται ελλείψεις σε επαγγέλματα υψηλής εξειδίκευσης, όπως στις επιστήμες της υγείας, σε επαγγέλματα συναφή με τη διδασκαλία, τις νέες τεχνολογίες, το περιβάλλον αλλά και στις πωλήσεις και στις υπηρεσίες.


Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, και ειδικότερα το μορφωτικό επίπεδο των νέων, παρατηρείται ένα υψηλό ποσοστό αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ένα αρκετά χαμηλό ποσοστό αποφοίτων επαγ-γελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Παρά την υψηλή ανεργία στους νέους, η οποία συνδέεται κυρίως με την οικονομική κρίση, καταγράφονται ταυτόχρονα και ελλείψεις σε δεξιότητες ανθρώπινου δυναμικού διαφόρων επαγγελμάτων που απαιτούν μέσο ή υψηλό επίπεδο προσόντων. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ότι υπάρχει πρόβλημα αναντιστοιχίας μεταξύ της ζήτησης για συγκεκριμένα επαγ-γέλματα ή ειδικότητες και των επιλογών εκπαίδευσης και κατάρτισης εκ μέρους των νέων.

2.3 Απασχόληση και ανεργία10 Η Ελλάδα κατέχει την πρωτιά στην ανεργία των νέων (15-24) στην Ε.Ε.: έχει διογκωθεί σε επίπεδα ρεκόρ ξεπερνώντας το 55% και πλήττοντας σφοδρότατα τις γυναίκες.

Συγχρόνως σημειώνονται αλλαγές στη διάρθρωση της ανεργίας και δυσχεραίνεται η θέση των μεγα-λύτερων ηλικιακά ομάδων: Όσο αυξάνεται η ηλικία, τα ποσοστά ανεργίας είναι χαμηλότερα, αλλά το ποσοστό ετήσιας μεταβολής τους αυξάνεται κατακόρυφα11. Επίσης, με την οικονομική κρίση στην Ελλάδα έχει επιδεινωθεί ραγδαία όχι μόνο το πρόβλημα της ανεργίας, αλλά και το οξύτατο πρόβλημα της μακροχρόνιας ανεργίας.

Τα ποσοστά ανεργίας στην Ελλάδα διαφοροποιούνται σημαντικά σε περιφερειακό και τοπικό επί-πεδο12. Γενικά, η μείωση της απασχόλησης είναι μεγαλύτερη σε περιοχές όπου συγκεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό κυρίως βιομηχανικές δραστηριότητες (Στερεά Ελλάδα, Κεντρική Μακεδονία), ενώ μικρότερη σε περιοχές που είναι προσανατολισμένες στον τουρισμό και στις υπηρεσίες (Ιόνια Νησιά, Νότιο Αιγαίο).

Τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας παρουσιάζονται:

■ Σε αυτούς που δεν έχουν πάει καθόλου σχολείο: 35,8% ■ Στους πτυχιούχους ΑΤΕΙ: 26%■ Στους κάτοχους απολυτηρίου μέσης εκπαίδευσης: 26%

Σε αυτές τις κατηγορίες εκπαίδευσης παρατηρούνται και οι μεγαλύτερες αποκλίσεις μεταξύ γυναι-κείας και ανδρικής ανεργίας (31,6% έναντι 20,7% στους αποφοίτους ΑΤΕΙ και 31,4% έναντι 22,5% στους αποφοίτους λυκείου).

Οι άνεργοι πολλαπλασιάζονται ανεξάρτητα από τη βαθμίδα εκπαίδευσης που κατέχουν, αν και δεν πλήττονται όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης το ίδιο. Με βάση στοιχεία του 2011:

■ Οι κάτοχοι πτυχίου ΑΤΕΙ (23,1%) υπερβαίνουν τον εθνικό μέσο όρο. Το τελευταίο πιθανώς συνδέεται με το βάθος της κρίσης στη μεταποίηση και στις κατασκευές.

■ Οι κάτοχοι διδακτορικού ή μεταπτυχιακού τίτλου (11,9%) ή πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευ-σης (14,8%) παρουσιάζουν ανεργία χαμηλότερη του μέσου εθνικού ποσοστού (20,7%)13.


2.4 Προβλέψεις για τα επαγγέλματα και τις δεξιότητεςΣε ευρωπαϊκό επίπεδο14 θέσεις εργασίας αναμένεται να δημιουργηθούν κυρίως στο ανώτερο και το κατώτερο επίπεδο του εργασιακού φάσματος, γεγονός που θα έχει ως συνέπεια την αύξηση του κινδύνου πόλωσης της απασχόλησης. Οι περισσότερες νέες θέσεις εργασίας θα αφορούν στις υπηρεσίες. Η τάση θα είναι για θέσεις εργασίας μεγαλύτερης έντασης δραστηριοτήτων, ενώ οι παραδοσιακές εργασίες θα είναι σε μείωση. ωστόσο, στις θέσεις που απαιτούν προσόντα μεσαίου επιπέδου, όπως αυτά που προέρχονται από την επαγγελματική κατάρτιση, θα εξακολουθήσει να απασχολείται το μισό εργατικό δυναμικό της Ευρώπης.

Ειδικότερα για την Ελλάδα, οι τάσεις στην απασχόληση τη δεκαετία 2010-202015 αναμένεται να καταγράψουν σε σχέση με το επίπεδο προσόντων ISCED16:

■ Αύξηση κατά 9,5% για υψηλά προσόντα (ISCED 5-6).■ Αύξηση κατά 6,9% για μεσαία προσόντα (ISCED 3-4).■ Μείωση κατά 29,9% για χαμηλά προσόντα (ISCED 0-2).

〔 Κλειδί για τη βιώσιμη ανάπτυξη και για το μέλλον της χώρας είναι η επένδυση στην εκπαίδευση, την επιμόρφωση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Η επένδυση αυτή είναι για την Κυβέρνηση μεταξύ των προτεραιοτήτων στις πολιτικές ανάπτυξης.

Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα σχετικά με τη στρατηγική ανάπτυξης δεξιοτήτων είναι ότι δεν διαθέτουμε, όπως και αρκετές άλλες χώρες, καθαρή εικόνα για το επίπεδο ικανοτήτων και δεξιοτήτων του πληθυσμού στην παρούσα φάση. Το κενό αυτό φιλοδοξεί να καλύψει η έρευνα PIAAC του ΟΟΣΑ για την αποτίμηση των δεξιοτήτων των ενηλίκων (16-65 ετών), η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη σε 32 χώρες. Τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου της έρευνας, στον οποίο δεν συμπεριλαμβάνεται η Ελλάδα, θα ανακοινωθούν τον Οκτώβριο του 2013.

Η σημασία ωστόσο των συγκεκριμένων δεξιοτήτων που μελετώνται είναι δεδομένη: γραμματισμός, αριθμητισμός και επίλυση προβλήματος σε σύνθετα τεχνολογικά περιβάλλοντα συνιστούν απολύτως αναγκαίες δεξιότητες / ικανότητες για την συμμετοχή στην αγορά εργασίας αλλά και ευρύτερα στην κοινωνική ζωή. Σημαντικές για το μέλλον της Ευρώπης είναι οι βασικές δεξιότητες στις επιστήμες, την τεχνολογία και τα μαθηματικά, καθώς αποτελούν τη βάση τεχνολογικής δημιουργίας και καινοτομίας.

Συγχρόνως, αναγκαία φαίνεται η ανάπτυξη εγκάρσιων δεξιοτήτων/ικανοτήτων [transversal skills /competences], οι οποίες, εκτός από τις ψηφιακές ικανότητες, συμπεριλαμβάνουν τον τρόπο με τον οποίο οι ΤΠΕ, η επικοινωνία και η επιχειρηματικότητα χρησιμοποιούνται για να ενισχύσουν την καινοτομία.

Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις ότι, όπως οι δεξιότητες τεχνολογίας πληροφοριών έχουν γίνει σημαντικές για πολλές πλευρές της επαγγελματικής ζωής, έτσι και οι πράσινες δεξιότητες θα γίνουν εξίσου σημαντικές για όλες σχεδόν τις θέσεις εργασίας18. Σε ό,τι αφορά στην εξέλιξη των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την ενασχόληση με πράσινες επαγγελματικές δραστηριότητες, κάποιες από αυτές θα γίνουν υποχρεωτικές, νέες θα αναδυθούν, ενώ οι δεξιότητες που απαιτούνταν για την άσκηση παραδοσιακών επαγγελμάτων θα αποκτήσουν έναν πιο «πράσινο» χαρακτήρα.


Από την άλλη πλευρά, οι κοινωνικές συνέπειες της κρίσης καθιστούν αναγκαία την καλλιέργεια ικανοτήτων ζωής [life skills]19: ικανοτήτων για προσαρμοστική, θετική συμπεριφορά που διευκολύνουν τα άτομα να χειριστούν αποτελεσματικά τις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής.

Κατά συνέπεια, πρέπει να στρέψουμε από τώρα την προσοχή μας στον σχεδιασμό πολιτικών για την ανάπτυξη και βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού.

〔 Πρόκληση για την Κυβέρνηση αλλά και τους κοινωνικούς εταίρους αποτελεί η υιοθέτηση μιας μακροπρόθεσμης προοπτικής για την ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων στον πληθυσμό, ακόμη και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης.

2.5 Απαξίωση των δεξιοτήτωνΚεντρική θέση στη στρατηγική δεξιοτήτων της Κυβέρνησης κατέχει η κατανόηση του φαινομέ-νου της απαξίωσης των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και η αντιμετώπισή του. Σύμ-φωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία:

■ Οι ανειδίκευτοι και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίν-δυνο απαξίωσης των δεξιοτήτων τους.

■ Οι δεξιότητες που φαίνονται να απαξιώνονται ταχύτερα είναι οι ξένες γλώσσες (όταν δεν χρησιμοποιούνται βιωματικά) και η χρήση υπολογιστών και ΤΠΕ (όταν δεν υπάρχει επι-μόρφωση σε νέα λογισμικά και εργαλεία).

■ Μεγάλη είναι και η απαξίωση των δεξιοτήτων όσων απασχολούνται σε εργασίες που απαι-τούν λιγότερες δεξιότητες.

■ Σε απαξίωση των δεξιοτήτων οδηγεί και η διακοπή εργασίας: όσο μεγαλύτερο είναι το διάστημα παραμονής εκτός εργασίας, τόσο μεγαλύτερη η απαξίωση.

Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ε Σ

> Να γίνει συστηματική συλλογή στοιχείων20 σχετικά αφενός με τις δεξιότητες αναδυόμενων ειδικοτήτων και τομέων της οικονομίας, αφετέρου τις δεξιότητες που προσφέρει η παρεχό-μενη εκπαίδευση και κατάρτιση, έτσι ώστε να περιοριστεί η αναντιστοιχία μεταξύ ζήτησης και προσφοράς σε δεξιότητες (skills gap / shortage).

> Να δοθεί έμφαση στα μαθησιακά αποτελέσματα και να εστιάσει η επιμόρφωση στην ανά-πτυξη δεξιοτήτων που θα πιστοποιούνται.

> Να αυξηθούν τα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης κατά τη διάρκεια της εργασίας.

> Να υπάρξουν μέτρα υποστήριξης της ανάπτυξης των δεξιοτήτων των εργαζομένων από το κράτος και τις επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας αναγνώρισης και πιστοποίησης, τα οποία θα αξιοποιούν σχετικές διεθνείς εμπειρίες, κατάλληλα προσαρμο-σμένες στις ελληνικές συνθήκες.

> Να ενισχυθεί η ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων όπως αυτές της επίλυσης προβλημάτων, της επι-κοινωνίας, των πράσινων δεξιοτήτων, της διά βίου διαχείρισης σταδιοδρομίας και της επι-χειρηματικότητας.


2.6 Κινητικότητα και Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων – Διά Βίου ΣυμβουλευτικήΗ δυνατότητα των εκπαιδευομένων να κινούνται εύκολα μεταξύ των διαφορετικών τύπων εκπαίδευ-σης (π.χ. πανεπιστημιακή και επαγγελματική) και των διαφόρων επιπέδων εκπαίδευσης είναι κεντρι-κής σπουδαιότητας. Η κινητικότητα αυτή προϋποθέτει τη διαπερατότητα των συστημάτων εκπαίδευ-σης και κατάρτισης, η οποία είναι και προϋπόθεση για τη σύνδεση της μάθησης που αποκτάται στο σχολείο, με αυτή που αποκτάται μετά από αυτό, κατά την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο, διά βίου. Εμπεριέχει δηλαδή αξιοποίηση της συνεχιζόμενης / συνεχούς εκπαίδευσης και κατάρτισης που παρέ-χεται σε επίπεδο αγοράς εργασίας ή στο πλαίσιο εθελοντικής εργασίας, καθώς και τη δυνατότητα ανα-γνώρισης της προηγούμενης (τυπικής, μη τυπικής, άτυπης) μάθησης.

Προκειμένου να υπάρξει το απαραίτητο κοινό πλαίσιο αναφοράς, για όλα τα επίπεδα και όλους τους τύπους προσόντων (γενική, επαγγελματική, μεταδευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση και κατάρτιση), η θεσμοθέτηση του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων και η αντιστοίχισή του με το Ευρωπα-ϊκό Πλαίσιο Προσόντων αποτελούν κομβικά ζητήματα που έχουν δρομολογηθεί21, τα οποία θα διευ-κολύνουν την επικύρωση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων που αποκτώνται από την μη τυπική εκπαί-δευση και άτυπη μάθηση, αλλά και την αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων σε συνέχεια της απόκτησης διαφόρων τίτλων εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Τα μαθησιακά αποτελέσματα, που αντιστοιχούν σε γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες, θα πρέπει να αποτιμώνται με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η δυνατότητα σύνδεσης και συνέχειας των μαθη-σιακών διαδρομών, τόσο στη γενική, όσο και την επαγγελματική, τη μεταδευτεροβάθμια και την πανε-πιστημιακή εκπαίδευση και κατάρτιση. Κάτι τέτοιο θα μειώσει τα εμπόδια και θα προσφέρει περισσό-τερες εκπαιδευτικές και επαγγελματικές διαδρομές και ευκαιρίες, προκειμένου να ξεπεράσει τη σημε-ρινή προβληματική επικοινωνία μεταξύ των βαθμίδων και των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρ-τισης. Επιπλέον επιδιώκεται να προωθηθεί η εκπαιδευτική και επαγγελματική κινητικότητα μέσω της μεταφοράς πιστωτικών μονάδων, οι οποίες θα πιστοποιούν και θα συσσωρεύουν τη μάθηση και την εκπαιδευτική και επαγγελματική επάρκεια, από το ένα εκπαιδευτικό και εργασιακό πλαίσιο στο άλλο, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Αναγκαία συνθήκη επίσης για την εφαρμογή του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων είναι η διασφάλιση ποιότητας, κυρίως με τη θεσμοθέτηση συγκεκριμένου πλαισίου αξιολόγησης δομών και εκπαιδευτι-κών διαδικασιών εκπαιδευτικών φορέων του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου σε επίπεδα και κάτω από την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πρέπει να ολοκληρωθεί η προσαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα ευρωπαϊκών εργαλείων και δικτύων (CAF, EQAVET, EFQM, QALLL, ECVET), έτσι ώστε να μπορέσουν να αποτελέσουν πρότυπα για το εθνικό πλαίσιο διασφάλισης ποιότητας (Κοινό Πλαίσιο Αξιολόγησης στην Εκπαίδευση, «π3» κ.λπ.).

Στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών πολιτικών, βρίσκεται και η διά βίου συμβουλευτική σταδιοδρομίας. Οι τομείς των σχετικών προτεραιοτήτων περιλαμβάνουν: α) την ενθάρρυνση της διά βίου απόκτησης δεξιοτήτων των πολιτών για τη διαχείριση της σταδιοδρομίας τους, β) τη διευκόλυνση της πρόσβα-σης όλων των πολιτών σε υπηρεσίες Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Συ.Ε.Π.), γ) την ανάπτυξη συστημάτων διασφάλισης ποιότητας στην παροχή υπηρεσιών Συ.Ε.Π. και δ) την ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ εθνικών, περιφερειακών και τοπικών φορέων22.



> Να αναπτυχθεί το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων και να αντιστοιχηθούν με ενιαίο τρόπο, στα-διακά, τα μαθησιακά αποτελέσματα σε όλους τους τύπους και τα επίπεδα εκπαίδευσης / κατάρτισης.

> Να γίνει αντιστοίχιση των πιστοποιητικών και των επαγγελματικών προσόντων με τα επί-πεδα του NQF και του EQF ώστε να αυξηθεί η αναγνωρισιμότητά τους στην αγορά εργα-σίας και τους πολίτες.

> Να ενισχυθεί η διασύνδεση μη τυπικής εκπαίδευσης και άτυπης μάθησης και να προχω-ρήσει η επεξεργασία εθνικού σχεδιασμού για την αποτύπωση και επικύρωση της άτυπης μάθησης.

> Να υπάρξει διασφάλιση ποιότητας των μαθησιακών αποτελεσμάτων και συνεργασία φορέων από τους τομείς της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της πιστοποίησης επαγγελ-ματικών προσόντων.

> Να θεσμοθετηθεί εθνικό πλαίσιο διασφάλισης ποιότητας, για τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς Διά Βίου Μάθησης.

> Να ενισχυθεί η επαγγελματική κινητικότητα τόσο σε επίπεδο διεθνές όσο και σε εργασιακό επίπεδο23, αξιοποιώντας διαθέσιμα εργαλεία και ευκαιρίες κινητικότητας24.

3. ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΟΧΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ

Στην Ελλάδα, όπως και στην Ευρώπη, γίνεται ολοένα και πιο κατανοητό ότι η επένδυση στην εκπαί-δευση και την κατάρτιση πρέπει να ξεκινά από τις αρχικές της βαθμίδες. Άλλωστε, η ίδια η συμμετοχή στην εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων είναι ευθέως ανάλογη του βαθμού και του επιπέδου συμμε-τοχής στην αρχική εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και η έλλειψη βασι-κών ικανοτήτων θεωρείται διεθνώς ένα από τα κυριότερα εμπόδια για τη συμμετοχή στην εκπαίδευση ενηλίκων.

Στις σελίδες που ακολουθούν θα εξεταστούν οι συνάφειες της ΔΒΜ με την εθνική στοχοθεσία για την εκπαίδευση και την κατάρτιση στο πλαίσιο της «ΕΚ 2020». Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με τα επίπεδα αναφοράς μέσων ευρωπαϊκών επιδόσεων [benchmarks]25 που έχουν τεθεί, η κατάσταση στην Ελλάδα παρουσιάζεται ως εξής:

3.1 Μείωση του ποσοστού πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείουΚαθώς αυξάνονται οι ανάγκες σε υψηλές δεξιότητες και εξειδικεύσεις, η ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (δηλ. το λύκειο) θεωρείται πλέον ως το ελάχιστο απαραίτητο μορφωτικό επίπεδο για το σύνολο των ευρωπαίων πολιτών.

Το πρόβλημα της πρόωρης εγκατάλειψης γίνεται καλύτερα αντιληπτό από τις συνέπειές του:

Σε όλη την Ευρώπη 54,8% όσων εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο είναι είτε άνεργοι είτε μη ενερ-


γοί, και αναμένεται περαιτέρω επιδείνωση, αφού, σύμφωνα με την έρευνα του CEDEFOP, η ζήτηση σε επαγγέλματα για αποφοίτους γυμνασίου, που μειώθηκε κατά 20,4% μεταξύ 2000 και 2010, θα μειωθεί κατά 18,9% μεταξύ 2010 και 2020.

Αλλά και αυτοί που εισέρχονται στην αγορά εργασίας καταλαμβάνουν μάλλον επισφαλείς και κακο-πληρωμένες θέσεις και έχουν ανάγκη από υποστηρικτικά κοινωνικά προγράμματα στη διάρκεια της ζωής τους.

Η Ελλάδα αποδίδει καλύτερα από το μέσο όρο της Ε.Ε. σχετικά με την πρόωρη εγκατάλειψη του σχο-λείου (μειώθηκε από 15,5% το 2006 σε 13,1% το 2011). ωστόσο, ο εθνικός μέσος όρος κρύβει σημα-ντικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων γεωγραφικών περιοχών, των τύπων των σχολείων και των κοι-νωνικών ομάδων.

Στη χώρα μας, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, το εκπαιδευτικό σύστημα εμφανίζεται λιγότερο ικανό να κρατήσει στην ανώτερη δευτεροβάθμια τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια (16,1% έναντι 10,1%, το 2011) και τους αλλοδαπούς μαθητές/τριες, εκείνους δηλαδή που έχουν γεννηθεί σε άλλη χώρα καθώς και παιδιά μεταναστών που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα (44,9%).


> Να υπάρξουν συντονισμένα μέτρα για την αποτελεσματική μετάβαση (χωρίς απώλειες) από τη μία βαθμίδα της εκπαίδευσης στην άλλη: νηπιαγωγείο→δημοτικό, δημοτικό→γυμνάσιο, και, κυρίως, γυμνάσιο→λύκειο.

> Να μελετηθεί η δυνατότητα αύξησης του ορίου της υποχρεωτικότητας, συμπεριλαμβάνο-ντας τη σημερινή Α’ Λυκείου.

> Να αντιμετωπιστεί η μεγάλη διαρροή στην επαγγελματική εκπαίδευση, μέσα από την ανα-μόρφωση των προγραμμάτων και των εκπαιδευτικών υλικών, τη διαρκή κατάρτιση του εκπαιδευτικού προσωπικού και τη σύνδεση των προγραμμάτων σπουδών με την αγορά εργασίας, σε συνδυασμό με την παροχή εξατομικευμένων υπηρεσιών συμβουλευτικής επαγγελματικού προσανατολισμού και σταδιοδρομίας.

> Να υπάρξουν μέτρα για την ενίσχυση του ενδιαφέροντος των αγοριών.

> Να υπάρξουν μέτρα για την ενίσχυση της παραμονής στο εκπαιδευτικό σύστημα των αλλο-δαπών μαθητών/τριών.

> Να υπάρξουν μέτρα για την πιο στενή σύνδεση και συνεργασία σχολείου – οικογένειας, με έμφαση στις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες.

> Να ενισχυθεί η αυτονομία των σχολικών μονάδων, ώστε να εξειδικεύονται οι κεντρικοί εθνι-κοί άξονες της εκπαιδευτικής πολιτικής με βάση τα δεδομένα της σχολικής μονάδας και της εκπαιδευτικής κοινότητας.

> Να υπάρξουν μέτρα εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών και των στελεχών της γενικής εκπαί-δευσης στα περιεχόμενα, τις διαδικασίες και τους όρους συγκρότησης προγραμμάτων ΔΒΜ για την αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής και τη βελτίωση των γονεϊκών δεξιοτήτων.

Στη μείωση του ποσοστού της πρόωρης εγκατάλειψης μπορούν να συμβάλουν και δύο θεσμοί της Εκπαίδευσης Ενηλίκων, τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας και οι Σχολές Γονέων. Πιο συγκεκριμένα:


■ Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, που απευθύνονται σε ενήλικες (άνω των 18 ετών), οδηγούν στην απόκτηση τίτλου ισότιμου με το Απολυτήριο Γυμνασίου. Το σημερινό ποσοστό, της τάξης περίπου του 15%, των σπουδαστών τους που ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 18-24 πρέ-πει να επιδιωχθεί να αυξηθεί. Παράλληλα πρέπει να αναπτυχθεί εναλλακτική εκπαιδευτική δομή για ενήλικες που θα προσφέρει τίτλο ισότιμο με το Απολυτήριο Λυκείου, και η οποία θα επιχειρήσει να προσελκύσει το μέγιστο ποσοστό πληθυσμού της ίδιας ηλικιακής ομάδας.

■ Οι Σχολές Γονέων αποτελούν έναν από τους μακροβιότερους και πιο επιτυχημένους θεσμούς της Eκπαίδευσης Eνηλίκων στη χώρα μας. Δεδομένης της θετικής συσχέτισης της συνερ-γασίας οικογένειας – σχολείου στη φοίτηση και στην επίδοση των παιδιών, η θεματολογία των Σχολών Γονέων ανανεώνεται με επίκεντρο την καλύτερη ενημέρωση των γονέων για το εκπαιδευτικό περιεχόμενο και τις μεθοδολογίες του σύγχρονου σχολείου, την επιμόρφωσή τους σχετικά με τη δημιουργία μορφωσιογόνου περιβάλλοντος στο σπίτι και την αξιοποίηση άτυπων περιβαλλόντων μάθησης (π.χ. βιβλιοθήκες, μουσεία κ.λπ.).

3.2 Απόκτηση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων που απαιτούνται για το μέλλονΗ απόκτηση δεξιοτήτων-κλειδιών των ατόμων, είτε πρόκειται για βασικές δεξιότητες όπως η ανά-γνωση, τα μαθηματικά και οι (θετικές) επιστήμες, είτε για οριζόντιες δεξιότητες όπως οι ξένες γλώσσες, οι ΤΠΕ και η επιχειρηματικότητα, είναι κεντρικός στόχος για τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτι-σης. Είναι σημαντικό τα νέα παιδιά να αποκτήσουν στη διάρκεια της φοίτησής τους στα εκπαιδευτικά συστήματα δεξιότητες και ικανότητες, τις οποίες στη συνέχεια θα χρειαστεί να βελτιώσουν και να επι-καιροποιήσουν στη διάρκεια της ζωής τους μέσω της Διά Βίου Μάθησης.

Με βάση τα στοιχεία του PISA του 2009, η βελτίωση σε σχέση με τα αποτελέσματα του 2006 είναι μικρή. Στην Ελλάδα, η σχολική εκπαίδευση δείχνει να παράγει μάλλον αδύναμα αποτελέσματα: το ποσοστό των μαθητών και μαθητριών με χαμηλές επιδόσεις στην ανάγνωση, τα μαθηματικά και τις (θετικές) επιστήμες παραμένει πάνω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. Παράλληλα, το χάσμα μεταξύ μετανα-στών και γηγενών εξακολουθεί να υφίσταται έντονα.

Σε σχέση με το στόχο που έχει τεθεί για το 2020 (οι χαμηλές επιδόσεις να μην ξεπερνούν το 15% του μαθητικού πληθυσμού), στην Ελλάδα τα κορίτσια τα καταφέρνουν καλύτερα από τα αγόρια στην ανά-γνωση (13,2% με χαμηλή επίδοση έναντι 29,7% των αγοριών), και στις θετικές επιστήμες (22,4% με χαμηλή επίδοση έναντι 28,2% των αγοριών). Μόνο στην ανάγνωση ο στόχος έχει ήδη επιτευχθεί για τα κορίτσια, ενώ μεγάλη είναι η απόκλιση στα μαθηματικά και για τα δύο φύλα (Μ.Ο. 32,2%, 28,4% αγό-ρια και 32,1% κορίτσια).

Αναφορικά με την εκμάθηση ξένων γλωσσών, η οποία αποτελεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε έναν κόσμο διεθνών συναλλαγών, η πρώτη ευρωπαϊκή συγκριτική έρευνα για τις γλωσσικές ικανότητες26 που έγινε σε μαθητές των τελευταίων τάξεων του γυμνασίου έδειξε ότι τα επίπεδα γλωσσομάθειας, τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη ξένη γλώσσα, είναι συνολικά χαμηλά. Στην κατάταξη των 16 εκπαιδευτικών συστημάτων που συμμετείχαν στην έρευνα, η Ελλάδα καταλαμβάνει για την 1η ξένη γλώσσα την 7η θέση, ενώ για τη 2η γλώσσα πέφτει στην 13η θέση.

Σε ό,τι αφορά την ψηφιακή ικανότητα, η οποία αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του Ψηφια-κού Θεματολογίου για την Ευρώπη27 δεν διαθέτουμε ακόμη άμεση αποτίμηση των δεξιοτήτων ΤΠΕ. Οι


συγκρίσεις μεταξύ χωρών βασίζονται στις δεξιότητες ΤΠΕ που δηλώνουν οι ίδιοι οι κάτοχοί τους: Η Ελλάδα με 51% στις ηλικίες 16-74 να δηλώνουν ότι δεν έχουν καθόλου γνώση υπολογιστή καταλαμ-βάνει την τρίτη χειρότερη θέση.

H επιχειρηματικότητα28 εισέρχεται με αργούς ρυθμούς στα εκπαιδευτικά συστήματα. Βάσει των στοι-χείων του Global Entrepreneurship Monitor, που καταγράφει σε ετήσια βάση τις στάσεις/αντιλήψεις των ενηλίκων σχετικά με την επιχειρηματικότητα, το 50% των Ελλήνων –το 5ο υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη– θεωρεί ότι διαθέτει τις απαιτούμενες δεξιότητες και γνώσεις για να ξεκινήσει μια επι-χείρηση.

Τέλος οι κοινωνικές ικανότητες / ικανότητες πολιτειότητας συνδέονται με τον στρατηγικό στόχο της προ-αγωγής της ισότητας, της κοινωνικής συνοχής και της ενεργού πολιτειότητας, και αναφέρονται στη γνώση κοινωνικών και πολιτικών εννοιών και δομών, όπως η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η ισότητα, και τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα. Οι μαθητές και οι μαθήτριες στη χώρα μας δείχνουν29 να γνωρίζουν καλά ορισμένες διαστάσεις της πολιτειότητας, όχι όμως και τους δημοκρατικούς θεσμούς, γεγονός που υποδεικνύει ότι καλλιεργείται στους μαθητές το ιδεολογικό πλαίσιο χωρίς όμως να επι-τυγχάνεται η σύνδεση με την κοινωνική πραγματικότητα. Γενικότερα, η 20ή θέση ανάμεσα στις 24 χώρες, στην οποία κατατάσσονται οι Έλληνες μαθητές, γεννά ακόμα μεγαλύτερη απαισιοδοξία, αν υπολογιστεί ότι, όπως έδειξε η σχετική έρευνα, η σχέση μεταξύ των γνώσεων για την πολιτειότητα και των στάσεων και αντιλήψεων είναι μικρή.

Από μια σύντομη αναδρομή στις εξελίξεις που σημειώνονται στον ευρωπαϊκό χώρο την τελευταία δεκαετία στον τομέα της ΔΒΜ, καθώς και στους μηχανισμούς που αναπτύσσονται για την επιτυχή εφαρμογή των σχετικών πολιτικών, προκύπτει ότι ιδιαίτερο βάρος αποδίδεται στην παρουσίαση της έννοιας και του περιεχομένου των προδιαγραφών του μαθησιακού αποτελέσματος, εργαλείο το οποίο πιστεύεται ότι παρέχει ένα κοινό και αξιόπιστο μεθοδολογικό πλαίσιο αξιολόγησης διαφορε-τικών μορφών μάθησης και σύνδεσης του περιεχομένου της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η πρόσβαση των πολιτών στη Διά Βίου Μάθηση υποστηρίζεται καλύτερα μέσα από την πιστοποίηση και τη συνυφασμένη με αυτήν διασφάλιση της ποιότητας όλων των συστημάτων και των επιμέρους διαδικασιών της ΔΒΜ.


> Να υπάρξουν μέτρα για την καλύτερη απόδοση των αγοριών στην ανάγνωση και τις θετικές επιστήμες, και του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού στα μαθηματικά.

> Να υπάρξουν μέτρα για την καλύτερη απόδοση των αλλοδαπών μαθητών/ τριών.

> Να καλλιεργηθεί η ανάπτυξη του συνόλου των βασικών δεξιοτήτων / ικανοτήτων (κοινωνι-κών, ψηφιακών, γλωσσικών κ.ά.), καθώς και των εγκαρσίων ικανοτήτων για τη ΔΒΜ, από τις χαμηλότερες βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος και με αποτελεσματικότερο τρόπο μέσα από το σχολικό πρόγραμμα.

> Να υπάρξει ευρύτερη χρήση των ανοικτών online πόρων και δικτύων στις τάξεις, έπειτα από κατάρτιση όλων των εκπαιδευτικών στη χρήση των ΤΠΕ στη μάθηση και τη διδασκαλία, και κατάλληλο εξοπλισμό των σχολικών μονάδων, με πρόβλεψη για τον εκσυγχρονισμό τους.


> Να ενθαρρυνθεί η καλλιέργεια δημιουργικότητας και επιχειρηματικού πνεύματος, μέσα από τα προγράμματα σπουδών.

> Να ολοκληρωθεί η ανάπτυξη του συστήματος πιστοποίησης εκροών ως τμήμα ενός ολο-κληρωμένου συστήματος διασφάλισης ποιότητας της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

3.3 Ενίσχυση της συμμετοχής στην ανώτατη εκπαίδευση, καθώς και της κινητικότητας

Η ανώτατη εκπαίδευση, μέσα από τη σύνδεσή της με την έρευνα και την καινοτομία, έχει κρίσιμο ρόλο στην παροχή του ανθρώπινου δυναμικού υψηλών δεξιοτήτων, το οποίο έχει ανάγκη η Ευρώπη για τη δημιουργία επαγγελμάτων, ανάπτυξης και ευημερίας.

Το ποσοστό συμμετοχής της χώρας μας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι χαμηλότερο του μέσου όρου της Ε.Ε. (28,9% το 2011 έναντι του ευρωπαϊκού 34,6%) και αυξάνεται με αργούς ρυθμούς την τελευταία δεκαετία (25,4% το 2000). Η Ελλάδα έχει θέσει για το 2020 τον τέταρτο χαμηλότερο στόχο σε σχέση με το Μ.Ο. της Ε.Ε. (32% έναντι του ευρωπαϊκού 40%). Συνολικά, η Ελλάδα έχει σημειώσει πολύ μικρή πρόοδο στην εφαρμογή των δομών της Διακήρυξης της Bologna. Αυτή η έλλειψη ενδέχεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην καθιέρωση του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων.

Στις ηλικίες 30-34 ετών τα ποσοστά των ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι:

■ χαμηλότερα για τα αγόρια από ό,τι για τα κορίτσια (26,2% έναντι 31,7%)

■ πολύ χαμηλά για τους μη γηγενείς (μόλις 9,5%).

Αισθητή απόσταση υπάρχει και στην επιλογή πεδίων ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες.

Η κινητικότητα των σπουδαστών βρίσκεται στην καρδιά των ευρωπαϊκών πολιτικών και θα υπάρξει σημαντική χρηματοδοτική ενίσχυση την περίοδο 2014-2020. Ο στόχος για το 2020 έχει τεθεί από τη Louvain/Leuven το 2009: τουλάχιστον 20% των αποφοίτων να έχουν περάσει στο εξωτερικό σχετικά με τις σπουδές τους ελάχιστη περίοδο τριών μηνών, που να αντιστοιχεί σε 15 ECTS πιστωτικές μονά-δες. To ποσοστό εγγραφών που έχουν σχέση με την κινητικότητα αυξήθηκε στην Ελλάδα από 2,7% το 2005 σε 4,3% το 2010 (EU27: 6,4% και 6,7%) και η κινητικότητα πιστωτικών μονάδων από 0,5% σε 0,7% αντίστοιχα (EU27: 1,0% και 1,2%).

Εξίσου σημαντική κρίνεται η ενίσχυση της φυσικής κινητικότητας των εκπαιδευτικών όλων των βαθμί-δων εκπαίδευσης, καθώς διευκολύνει την επιστημονική ανταλλαγή, τη δικτύωσή τους και την ένταξή τους σε κοινότητες πρακτικής και μάθησης.


> Να μελετηθούν προσεκτικά και να εφαρμοστούν με αυστηρά ποιοτικά κριτήρια οι δυνατό-τητες αύξησης της διαπερατότητας μεταξύ των εκπαιδευτικών κύκλων, και ειδικότερα της πρόσβασης σε ΑΕΙ και ΑΤΕΙ, αποφοίτων της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

> Να υπάρξουν μέτρα για την υποστήριξη της φοίτησης και της ολοκλήρωσης των σπουδών, μέσω της παροχής φοιτητικής μέριμνας.


> Να υπάρξουν μέτρα για τη διευκόλυνση της φοίτησης εργαζομένων φοιτητών και ενηλίκων μεγαλύτερης ηλικίας, κυρίως μέσω της παροχής προγραμμάτων σπουδών παρατεταμένης διάρκειας [part-time].

> Να υπάρξει «άνοιγμα» αντικειμένων ή/και κλάδων σπουδών σε μη παραδοσιακούς φοιτη-τές.

> Να υπάρξει η μέγιστη αξιοποίηση των ΤΠΕ για την οργάνωση της διδασκαλίας, συμπεριλαμ-βανομένων στοιχείων e-learning για ένα μέρος των σπουδών. Να ενισχυθεί η κινητικότητα των σπουδαστών, αλλά και των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων.

> Να μελετηθούν οι δεξιότητες και οι ικανότητες που καλλιεργούνται στα προγράμματα σπουδών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

> Να επεκταθούν η πρακτική άσκηση και η μαθητεία σε περισσότερους κλάδους σπουδών, να εφαρμόζονται με όρους ποιότητας και αποτελεσματικότητας και να υπάρχει δυνατότητα πραγματοποίησής τους στο εξωτερικό.

> Να διευρυνθεί η χορήγηση πιστωτικών μονάδων, καθώς και η λήψη του Diploma Supplement Label σε αντιστοίχιση με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο.

> Να ενισχυθεί η συμβουλευτική σταδιοδρομίας για την υποστήριξη της κινητικότητας των σπουδαστών.

> Να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα διασφάλισης αλλά και ελέγχου ποιότητας των παρεχόμενων σπουδών.

Στην ενίσχυση της συμμετοχής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση συμβάλλει, από την πλευρά της Εκπαί-δευσης Ενηλίκων, το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Πιο συγκεκριμένα, κατά το ακαδημαϊκό έτος 2011-2012, 23.957 φοιτητές/τριες ήταν συνολικά εγγεγραμμένοι στο ΕΑΠ, με μέση τιμή ηλικίας τα 38 έτη (το 14,4% από αυτούς είναι μέχρι 30 ετών).

Το ΕΑΠ μπορεί να επεκταθεί, ώστε να καλύψει την αυξημένη ζήτηση που εκδηλώνεται για προγράμ-ματα σπουδών στο χώρο των Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, καθώς και της Πληροφορι-κής. Θα πρέπει επίσης να ενεργοποιηθεί άμεσα η δυνατότητα που δίνει το θεσμικό πλαίσιο της τριτο-βάθμιας εκπαίδευσης για τη σύσταση Σχολών ΔΒΜ στα υπάρχοντα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευ-σης.

3.4 Υψηλής Ποιότητας Προσχολική Αγωγή και ΜέριμναΗ Προσχολική Αγωγή και Μέριμνα είναι ένα κρίσιμο πρώτο βήμα σε μια μακρά διαδικασία διά βίου μάθησης. Το σχετικό ευρωπαϊκό σημείο αναφοράς προβλέπει ότι η συμμετοχή στη προσχολική εκπαί-δευση θα πρέπει να φτάσει στο 95% το 2020, τη στιγμή που στη χώρα μας από 70,9% το 2006 έφτασε το 73,5% το 2010.

Στην πραγματικότητα, στην Ελλάδα από τα τέλη του 2006 καθορίστηκε η υποχρεωτικότητα ενός έτους του νηπιαγωγείου, για τις ηλικίες 5-6, ενώ για τις ηλικίες 4-5 η φοίτηση είναι προαιρετική30. Και σε αυτή τη βαθμίδα του εκπαιδευτικού συστήματος, η ποιότητα της παρεχόμενης προσχολικής εκπαίδευ-σης και μέριμνας έχει πολύ μεγάλη σημασία. Οι συνηθέστεροι δείκτες που χρησιμοποιούνται, χωρίς


ωστόσο να υπάρχουν ακριβή στοιχεία για την Ελλάδα, είναι η αναλογία νηπίων / προσωπικού και η συνολική δαπάνη.

Σε ό,τι αφορά την προσχολική φοίτηση γηγενών μη κυρίαρχων εθνοπολιτισμικών ομάδων, στην Ελλάδα μόνο το 10% των παιδιών Ρομά συμμετέχουν στην προσχολική εκπαίδευση (έναντι λ.χ. του 70% στην Ισπανία και Ουγγαρία).


> Να εφαρμοστεί παιδαγωγικό πρόγραμμα31 (καταρχάς πιλοτικά) για την καλλιέργεια, αγωγή και φροντίδα παιδιών από την ηλικία των 3 ετών.

> Να υπάρξουν μέτρα ώστε να προληφθούν οι εκπαιδευτικές δυσκολίες για παιδιά που αντιμε-τωπίζουν κίνδυνο εγκατάλειψης του σχολείου και κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού.

> Να ενισχυθεί η φοίτηση των παιδιών Ρομά, διευκολύνοντας την πρόσβαση στην εκπαίδευση (π.χ. μέσω κινητών μονάδων εκπαίδευσης), και παρέχοντας παράλληλα στις οικογένειες υπηρε-σίες συμβουλευτικής, διαπολιτισμικής διαμεσολάβησης και διαγενεακής μάθησης.

3.5 Συμμετοχή στη Διά Βίου Μάθηση και σύνδεση με την αγορά εργασίαςΗ εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα στη διαδικασία μάθησης στη ζωή κάθε ατόμου. Από τη συνεχιζόμενη κατάρτιση εξαρτάται η διατήρηση και ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων, προκειμένου να υπάρξει προσαρμογή σε δομικές αλλαγές και τεχνικές εξελίξεις, η παραμονή στη δου-λειά, η εξέλιξη της καριέρας ή η επιστροφή στην αγορά εργασίας.

Από τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων, πάλι, εξαρτάται η προσωπική ανάπτυξη, δηλ. η ανάπτυξη της προ-σωπικότητας των ατόμων, η ενεργός συμμετοχή στο κοινωνικο-πολιτισμικό γίγνεσθαι και τη δημόσια ζωή, αλλά και η κινητικότητα προς τα επάνω (one-step-up) όσων έχουν χαμηλά προσόντα και δεξιότη-τες και επιθυμούν να βελτιώσουν την απασχολησιμότητά τους. Η ανάπτυξη, μέσω της γενικής εκπαίδευ-σης ενηλίκων, πολλαπλών δεξιοτήτων σε διάφορους τομείς βοηθά τους εκπαιδευόμενους να λειτουργή-σουν αποτελεσματικά ως ενεργά μέλη σε μια κοινωνία που συνεχώς μεταβάλλεται, και τους παρέχει επι-πλέον εφόδια για την ένταξη και παραμονή τους στην αγορά εργασίας, πέρα από αυτά που προσφέρουν τα προγράμματα κατάρτισης σε συγκεκριμένους τομείς.

Ο ευρωπαϊκός στόχος για 15% συμμετοχή στη ΔΒΜ το 2020 απέχει αρκετά από το να είναι ρεαλιστικός για τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. Αντίθετα, τα τελευταία πέντε χρόνια παρατηρείται μικρή υποχώρηση των ποσοστών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η Ελλάδα βρίσκεται στις χαμηλότερες θέσεις της κατάταξης, μαζί με τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία, χωρίς να μπορεί να κινηθεί πάνω από το 3% (το 2010), για να ξαναπέσει στο 2,4% (το 2011). Δεν εμφανίζει αξιοσημείωτη διαφορά στη συμμετοχή αντρών και γυναικών (2,6 % και 2,3% αντίστοιχα, το 2011). Σε ό,τι αφορά τους αλλοδαπούς, και σε αντίθεση με τη γενική ευρωπαϊκή τάση αυξημένης συμμε-τοχής τους στη ΔΒΜ (ΕU27 9,9% σε σχέση με τον Μ.Ο. 9,5%), κυρίως λόγω της συμμετοχής τους σε προ-γράμματα γλωσσομάθειας αλλά και λόγω των υψηλότερων ποσοστών ανεργίας, στην Ελλάδα κυμαίνε-ται σε χαμηλά επίπεδα (1,2%). Πολύ χαμηλό είναι και το ποσοστό ατόμων που συμμετέχουν στη ΔΒΜ με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο: μόλις 0,4%, όπως και στις υπόλοιπες χώρες.


Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με την άτυπη μάθηση. Το κενό αυτό πρέ-πει να καλυφθεί στην κατεύθυνση και της σχετικής Σύστασης της 20ής Δεκεμβρίου 2012 (2012/C 398/01). Με τη Σύσταση αυτή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της στρατηγικής της για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την ανάπτυξη, παρακινεί τα κράτη-μέλη να καθιερώσουν, έως το 2015, εθνικά συστήματα ια την επικύρωση της μη τυπικής και άτυπης μάθησης. Πάντως, με βάση στοιχεία του 2007, η γενική τάση που διαφαίνεται στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα είναι υψηλά ποσοστά συμμετοχής των ενηλίκων σε άτυπη μάθηση (44,7%), υψηλότερα από ό,τι σε μη τυπική (32,7%) ή τυπική (6,3%), γεγονός που καθιστά το πεδίο αυτό εξαιρετικής σπουδαιότητας για τις πολιτικές εκπαίδευσης ενηλίκων.

Από την επισκόπηση των προσπαθειών που καταβάλλουν οι διάφορες ευρωπαϊκές χώρες στον τομέα της αναγνώρισης της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης προκύπτει η κοινή τάση για ενοποίηση των συστημά-των και απλοποίηση των διαδικασιών, με μεγαλύτερη εγκυρότητα και περισσότερη διαφάνεια.

Ακριβή εικόνα για τις πραγματικές δεξιότητες / ικανότητες του ενήλικου πληθυσμού στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη, του πώς συνδέονται με τις εκπαιδευτικές και μαθησιακές διαδικασίες ή το κατά πόσον ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του εργασιακού χώρου, δεν έχουμε. Όπως προαναφέρθηκε, η έρευνα PIAAC του ΟΟΣΑ θα προσφέρει για πρώτη φορά άμεσα και αξιόπιστα δεδομένα – για την Ελλάδα το φθινόπωρο του 2016.


> Να αυξηθεί η συμμετοχή ατόμων με χαμηλά προσόντα (αποφοίτων γυμνασίου) σε προ-γράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, μέσα από την ενίσχυση δράσεων παρότρυνσης, την παροχή κινήτρων για πρόσβαση και συμμετοχή, καθώς και τη θέσπιση ευκολιών φροντίδας, ώστε άντρες και γυναίκες να βοηθούνται να συνδυάζουν επαγγελματικές και οικογενειακές ευθύνες τους με τη μάθηση.

> Να αναδειχθεί η σημασία και να ολοκληρωθεί η διαδικασία θέσπισης εθνικού συστήματος πιστοποίησης εκροών της μη τυπικής και άτυπης μάθησης, σε συνεργασία με τους κοινωνι-κούς εταίρους και την εκπαιδευτική κοινότητα που έχει δρομολογηθεί32 .

> Να αξιοποιηθούν τα πορίσματα του PIAAC για τις πολιτικές ανάπτυξης δεξιοτήτων / ικανο-τήτων στους ενήλικες, καθώς και τα εργαλεία ανίχνευσης των αναγκών σε δεξιότητες, τα οποία θα αναπτυχθούν από τη συνεργασία του ΟΟΣΑ με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

> Να αναπτυχθούν άμεσες και εύκολα προσβάσιμες, ποιοτικές και αποτελεσματικές υπηρε-σίες για τους ενήλικες κάθε ηλικίας σε θέματα διά βίου επαγγελματικής ανάπτυξης, αυτοδι-αχείρισης της σταδιοδρομίας τους και πληροφόρησης για δυνατότητες πιστοποίησης προ-σόντων και διά βίου μάθησης.


4. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΒΜ (2013-2015)

Στο Εθνικό Πρόγραμμα ΔΒΜ αναγνωρίζονται οι ακόλουθες στρατηγικές προτεραιότητες, οι οποίες θα πρέ-πει να ληφθούν υπόψη τόσο κατά την αναθεώρηση των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, όσο και κατά το σχεδιασμό του Συμφώνου Εταιρικής Συνεργασίας, τη νέα προγραμματική περίοδο (2014-2020):

4.1 Αύξηση και διεύρυνση της συμμετοχής των ενηλίκων (16-66+ ετών) στη ΔΒΜ - άρση δυσκολιών πρόσβασης ευπαθών κοινωνικά ομάδων

Ανεξάρτητα από τις δυσχέρειες33 που καθιστούν δύσκολη εν γένει τη συγκέντρωση αξιόπιστων στατιστι-κών στοιχείων σχετικά με τη συμμετοχή των ενηλίκων στη ΔΒΜ, γεγονός παραμένει ότι είτε μετρούμενη με «παράθυρο χρόνου» τον τελευταίο μήνα είτε τον τελευταίο χρόνο, η συμμετοχή Ελλήνων πολιτών στη ΔΒΜ κινείται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα και σημειώνει σημαντική απόκλιση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Επιπρόσθετα, στη χώρα μας, η ΔΒΜ αντί να αμβλύνει τις κοινωνικές και εκπαιδευτικές ανισότητες, τις ενισχύει, καθώς το ποσοστό συμμετοχής των πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι περίπου διπλάσιο από το ποσοστό συμμετοχής των αποφοίτων της δευτεροβάθμιας και οκταπλάσιο των απο-φοίτων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η συμμετοχή σε δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτι-σης ενηλίκων34 έχει επίσης τα ακόλουθα ποιοτικά χαρακτηριστικά:

■ Φθίνει στις μεγαλύτερες ηλικίες, και φαίνεται να μηδενίζεται μετά την ηλικία των 55 ετών.

■ Είναι κατά πολύ μικρότερη στους εργάτες, στους αγρότες και τους βιοτέχνες, σε σύγκριση με τα στελέχη των επιχειρήσεων και των τραπεζών.

■ Πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις επενδύουν πολύ λιγότερο στην εκπαίδευση του προσω-πικού τους σε σύγκριση με τις μεγάλες επιχειρήσεις.

■ Σημαντικά μεγαλύτερο είναι το ποσοστό συμμετοχής των απασχολούμενων σε σύγκριση με τους ανέργους και με τους οικονομικά μη ενεργούς.

■ Οι πιθανότητες συμμετοχής των κατοίκων αστικών περιοχών σε σύγκριση με τους κατοίκους ημιαστικών και αγροτικών περιοχών είναι σχεδόν διπλάσιες, ενώ ιδιαίτερα δύσκολη είναι η συμμετοχή κατοίκων ορεινών, απομακρυσμένων και νησιωτικών περιοχών.

■ Ιδιαίτερα περιορισμένη είναι η συμμετοχή ενηλίκων ατόμων με αναπηρία και γενικά ατόμων από ευάλωτες κοινωνικά ομάδες.

〔 Η αποφυγή της πόλωσης στο πεδίο της ΔΒΜ, ανάμεσα στην τάση για «υπερεκπαίδευση» όσων έχουν υψηλό επίπεδο και την τάση για «υποεκπαίδευση» όσων δεν έχουν τις αναγκαίες δεξιότητες, αποτελεί πρωταρχικό μέλημα της Κυβέρνησης.

Τα σημαντικότερα εμπόδια, από την πλευρά των ενηλίκων που δεν επιθυμούν να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης, φαίνεται να είναι οι οικογενειακές δραστηριότητες, προσωπικοί λόγοι, η ηλικία και τα προβλήματα υγείας. Ενήλικες που επιθυμούν να συμμετάσχουν επι-καλούνται για τη μη συμμετοχή τους35 κυρίως τις οικογενειακές υποχρεώσεις τους, τη δυσκολία συν-


δυασμού της εκπαίδευσης με το ωράριο εργασίας, και το κόστος της εκπαίδευσης, σε ποσοστό που έχει τριπλασιαστεί λόγω κρίσης.

Τα βασικά κίνητρα συμμετοχής των ενηλίκων είναι η επαγγελματική αναβάθμιση και το ενδιαφέρον για μάθηση, ενώ χαμηλά στην ιεράρχηση βρίσκονται οι παράγοντες που σχετίζονται με την προσωπική οικογενειακή ζωή και την κοινωνική συμμετοχή. Θετική συσχέτιση υπάρχει ανάμεσα στη συμμετοχή σε εθελοντικές οργανώσεις ή συνδικάτα και τη συμμετοχή σε προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων (περίπου διπλάσια ποσοστά).

Αξίζει να σημειωθεί ότι η απόκτηση πιστοποιητικού ή βεβαίωσης βρίσκεται προς το τέλος της ιεράρ-χησης των παραγόντων συμμετοχής αλλά και σχετικά χαμηλά στα εμπόδια, ιεράρχηση που πιθανόν να συνδέεται με τη σημερινή χαμηλή αναγνωρισιμότητα των πιστοποιητικών μη τυπικής εκπαίδευσης36.


> Συστηματική ενημέρωση του πληθυσμού για τα προσφερόμενα προγράμματα εκπαίδευ-σης και κατάρτισης που απευθύνονται σε ενήλικες (π.χ λειτουργία του step.gov, ενημερω-τικά σποτ, τοπικές δράσεις ενημέρωσης πόρτα πόρτα).

> Επιμόρφωση των στελεχών του Δημοσίου για το περιεχόμενο της ΔΒΜ και τη μεθοδολογία της Εκπαίδευσης Ενηλίκων.

> Δραστηριότητες δημοσιότητας της ΔΒΜ και αύξησης της ελκυστικότητάς της, με ιδιαίτερη στόχευση στις ομάδες που εμφανίζουν περιορισμένη συμμετοχή στη ΔΒΜ (άτομα ηλικίας 50+, άνεργοι, κάτοικοι απομακρυσμένων και δυσπρόσιτων περιοχών, αγρότες, εργάτες, βιο-τέχνες κ.ά.).

> Καλλιέργεια κουλτούρας ΔΒΜ σε όλες τις βαθμίδες στης εκπαίδευσης.

> Αξιοποίηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και της ηλεκτρονικής μάθησης για μεγαλύ-τερη ευελιξία, προσβασιμότητα και διεύρυνση της συμμετοχής στο σύνολο των εκπαιδευτι-κών δομών ενηλίκων (ΣΔΕ, ΚΔΒΜ, ΔΙΕΚ κ.λπ.).

> Προαγωγή ευέλικτων οδών και μεθόδων μάθησης για ενηλίκους.

> Αναθεώρηση του εκπαιδευτικού πλαισίου και του κανονισμού λειτουργίας των ΣΔΕ που λει-τουργούν εντός Σωφρονιστικών Καταστημάτων.

> Ανάπτυξη προγραμμάτων και εκπαιδευτικού υλικού για άτομα με αναπηρία, διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την ένταξή τους στις υπάρχουσες δομές ΔΒΜ και δημιουργία ειδι-κών προγραμμάτων σύνδεσης της κατάρτισής τους με την αγορά εργασίας.

> Πολιτικές για εκπαιδευτικές δραστηριότητες που θα απευθύνονται σε άτομα μεγαλύτερης (άνω των 55) ή τρίτης ηλικίας (65 και άνω), καθώς και σε οικονομικά μη ενεργούς πολίτες.

> Ενίσχυση δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης ατόμων σε απεξάρτηση.

> Ενίσχυση δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης μεταναστών, με έμφαση στην ελλη-νομάθεια.

> Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην παροχή πληροφόρησης και Συμβουλευτικής Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Σταδιοδρομίας.


4.2 Αναβάθμιση των γνώσεων-δεξιοτήτων-ικανοτήτων των ενηλίκων και σύνδεσή τους με την αγορά εργασίας

Προκειμένου η εκπαίδευση και η κατάρτιση, τυπική και μη τυπική, να συνδεθούν με τις συνθήκες του οικονομικού πεδίου, απαιτείται μια σαφής αποτύπωση του παραγωγικού και αναπτυξιακού προτύπου της χώρας σε μεσοπρόθεσμη βάση. Από την άλλη πλευρά, οι αποσπασματικές απόπειρες να απορ-ροφηθούν άνεργοι που παρακολούθησαν προγράμματα των ΚΕΚ σε αντίστοιχες θέσεις στην αγορά εργασίας την προηγούμενη δεκαετία υπήρξαν σε μεγάλο βαθμό άκαρπες, γεγονός που υπογραμμίζει τις πιθανότητες έκπτωσης της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης σε μια αμφιβόλου αποτελε-σματικότητας επιδοματική πολιτική.


> Αναβάθμιση του περιεχομένου της Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ), μέσα από τον διαρκή εκσυγχρονισμό των Ειδικοτήτων και νέους Οδηγούς.

> Συνέχιση και ενίσχυση της τυπικής εκπαίδευσης ενηλίκων, δηλ. του δικτύου των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας.

> Ανάπτυξη των δομών μη τυπικής εκπαίδευσης ενηλίκων, κυρίως των Κέντρων Διά Βίου Μάθησης και αξιοποίηση της περιφερειακής αποκέντρωσης των δομών και δράσεων ΔΒΜ για την προσέγγιση και ενημέρωση ευρύτερου αλλά και στοχευμένου κοινού.

> Επεξεργασία Εθνικής Στρατηγικής για τον Γραμματισμό, από την προσχολική εκπαίδευση έως την εκπαίδευση ενηλίκων.

> Ανάπτυξη νέων προγραμμάτων δεξιοτήτων για ενήλικες που θα αξιοποιούν τα δεδομένα της έρευνας PIAAC, όπως «βασικές δεξιότητες στο χώρο εργασίας», «γραμματισμός και νέες τεχνολογίες» κ.ά.

> Εκπόνηση Εθνικού Σχεδίου Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας ΔΒΜ.

> Αναβάθμιση και επέκταση του θεσμού της Πρακτικής Άσκησης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης: ΕΠΑΛ, ΕΠΑΣ, ΙΕΚ, ΑΤΕΙ, ΑΕΙ.

> Έμφαση σε δράσεις που απευθύνονται σε εργάτες, αγρότες και βιοτέχνες, με την ενίσχυση και τη συνεργασία των φορέων που οργανώνουν ανάλογα εκπαιδευτικά προγράμματα.

> Ενίσχυση πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων στην παροχή προγραμμάτων εκπαίδευ-σης του προσωπικού τους, μέσα από τη δημιουργία συμπράξεων σε τοπικό ή κλαδικό επί-πεδο [clusters].

> Αξιοποίηση του θεσμικού πλαισίου της Κοινωνικής Οικονομίας σε συνδυασμό με δρά-σεις εκπαίδευσης-κατάρτισης για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (π.χ. άτομα σε απεξάρτηση,, φυλακισμένους, άτομα με αναπηρίες κ.λπ.)

> Ενεργός συμμετοχή και συνεργασία με ευρωπαϊκά και διεθνή δίκτυα δεξιοτήτων και μετα-φορά καλών πρακτικών.


4.3 Βελτίωση της ποιότητας στην παρεχόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκωνΗ διασφάλιση και βελτίωση της ποιότητας στις δομές και τα προγράμματα ΔΒΜ, καθώς και της επάρ-κειας των Εκπαιδευτών Ενηλίκων, είναι βασικές προτεραιότητες38.


> Θεσμοθέτηση Εθνικού Πλαισίου Ποιότητας στη ΔΒΜ, τόσο για τον δημόσιο όσο και για τον ιδιωτικό τομέα.

> Ενίσχυση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας, με την ανάπτυξη νέων παιδαγωγικών μεθόδων και περιβάλλοντος δημιουργικής μάθησης στην Εκπαίδευση Ενηλίκων.

> Συγκέντρωση και διάχυση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και των καλών πρακτικών στο χώρο της ΔΒΜ, μέσω ενός εστιακού σημείου.

> Πιστοποίηση της Εκπαιδευτικής Επάρκειας και συνεχής επιμόρφωση των Εκπαιδευτών Ενη-λίκων και των Συμβούλων Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Σταδιοδρομίας.

> Ενοποίηση των μητρώων όλων των εκπαιδευτών που δραστηριοποιούνται στην Εκπαί-δευση και Κατάρτιση Ενηλίκων.

> Εξασφάλιση της ποιότητας των παρόχων Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Ενηλίκων, καθώς και των παρόχων Συμβουλευτικής Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Σταδιοδρομίας, και βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών του προσωπικού.

4. 4 Δικτύωση των φορέων ΔΒΜ – Αποκέντρωση των δομών και υπηρεσιών ΔΒΜ και σύνδεσή τους με βιώσιμη τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη

Η δικτύωση των φορέων επιτρέπει την άρση των αλληλεπικαλύψεων και τη δαφοροποίηση των δρά-σεων έτσι ώστε να καλύπτονται διαφορετικές ανάγκες διαφορετικών ομάδων-στόχων. Συγχρόνως, είναι γνωστό ότι παρατηρούνται σημαντικές ανισότητες όσον αφορά τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες και τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα μεταξύ των περιφερειών της Ε.Ε.39 Οι περιφερειακές αυτές ανισότητες στη μάθηση εμποδίζουν την ισόρροπη περιφερειακή και οικονομική ανάπτυξη. Υπό την έννοια αυτή, οι πολιτικές πρέπει να είναι ειδικά σχεδιασμένες και όχι γενικού χαρακτήρα.


> Μετάβαση των Δημόσιων ΙΕΚ στις Περιφέρειες και σύνδεσή τους με τις προτεραιότητες της περιφερειακής ανάπτυξης.

> Διερεύνηση των αναγκών για κατάρτιση σε περιφερειακό επίπεδο, με βάση συγκεκριμένες κατηγορίες εκπαιδευομένων και τομείς οικονομικής δραστηριότητας.

> Ανάπτυξη συστήματος παρακολούθησης Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης ανά Περιφέρεια.

> Πλήρης ανάπτυξη των Δημοτικών Κέντρων Διά Βίου Μάθησης στους Καλλικρατικούς Δήμους.


> Ανάπτυξη πληροφοριακού συστήματος διασύνδεσης φορέων ΔΒΜ σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

> Αξιοποίηση δυνατοτήτων ηλεκτρονικής μάθησης, π.χ. e-ΚΔΒΜ, Τμήματα εκτός έδρας στα ΣΔΕ κ.ά.

> Ανάπτυξη προσιτών συστημάτων πληροφόρησης και προσανατολισμού [guidance] σε τοπικό επίπεδο.

> Αξιοποίηση υφιστάμενης τεχνογνωσίας και υποδομών της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης (ΕΠΑΛ, τεχνικά λύκεια, Ι.Ε.Κ., ΚΔΒΜ, ΑΕΙ, ΑΤΕΙ) και ενίσχυση της ελκυστικότητάς της και της σύνδεσής της με την αγορά εργασίας.

4.5 Σύνδεση τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησηςΗ όλο και μεγαλύτερη έμφαση στην ανάγκη στενότερης σύνδεσης ανάμεσα στους διαφορετικούς τύπους και υποσυστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθιστά επιτακτικότερη στη χώρα μας τη θέσπιση ενός ενιαίου συστήματος αναγνώρισης και πιστοποίησης προσόντων, που να συμπεριλαμ-βάνει όλες τις μορφές εκπαίδευσης, κατάρτισης και επαγγελματικής εμπειρίας. Σε συνδυασμό με τη μεταστροφή των πολιτικών της χώρας προς τα μαθησιακά αποτελέσματα, το υπό διαμόρφωση Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων και το Εθνικό Σύστημα Πιστοποίησης Εκροών, θα παρέχει τη δυνατότητα στα άτομα να αξιοποιήσουν αυτά που γνωρίζουν και να κατανοούν τι είναι ικανά να κάνουν μετά την ολο-κλήρωση μιας μαθησιακής διαδικασίας, από την εκπαίδευση, την κατάρτιση, τη μη τυπική ή άτυπη μάθηση, καθώς και από την επαγγελματική και κοινωνική τους εμπειρία.


> Ανάπτυξη Εθνικού Συστήματος Πιστοποίησης Εκροών μη τυπικής εκπαίδευσης και άτυ-πης μάθησης.

> Ανάπτυξη Εθνικού Πλαισίου Αποτύπωσης και Επικύρωσης της Άτυπης Μάθησης (Εθνικού Πλαισίου Προσόντων).

> Λειτουργία Μητρώου Φορέων Άτυπης Μάθησης και σύστημα καταγραφής και παρακολού-θησης των φορέων άτυπης μάθησης.

> Συνέργεια μη τυπικής, τυπικής και άτυπης μάθησης, μέσω των Σχολών Γονέων και του επα-νακαθορισμού της θεματολογίας τους40.

> Ανασχεδιασμός των ζΕΠ με την οπτική της ΔΒΜ.

> Επιμόρφωση των στελεχών όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, στις αρχές της Διά Βίου Μάθησης, και αξιοποίηση του θεωρητικού πλαισίου της Εκπαίδευσης Ενηλίκων για την εκπαίδευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων.

> Αξιοποίηση της συμβουλευτικής επαγγελματικού προσανατολισμού και σταδιοδρομίας για την καλλιέργεια κουλτούρας Διά Βίου Μάθησης.


5. ANTI EΠΙΛΟΓΟΥ

5.1 Θεσμικές και διοικητικές παρεμβάσεις Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της στοχοθεσίας που παρουσιάστηκε στις προηγούμενες σελίδες είναι η συνολική ανατροπή του υφιστάμενου καθεστώτος κατακερματισμού, αποσπασματικό-τητας, έλλειψης οριζόντιας επικοινωνίας και διαλόγου μεταξύ «πολιτικής αρχής – διοίκησης – φορέων παροχής ΔΒΜ – κοινωνικών εταίρων», από τη φάση του σχεδιασμού μέχρι εκείνη της υλοποίησης. Για το λόγο αυτό:

■ Οι φορείς που εμπλέκονται στη ΔΒΜ είτε αυτοί παρέχουν υπηρεσίες ΔΒΜ, είτε είναι φορείς της διοίκησης και των κοινωνικών εταίρων, δικτυώνονται σε εθνικό επίπεδο (Εθνικό Δίκτυο ΔΒΜ βλ. Παράρτημα), ώστε να έχουν τη θεσμική δυνατότητα να δρουν συλλογικά. Οι φορείς ΔΒΜ εγγράφονται σε ενιαίο Μητρώο Φορέων ΔΒΜ. Σε αντίστοιχο Μητρώο θα εγγραφούν και οι εκπαιδευτές μετά την έκδοση σχετικής ΥΑ.

■ Μέσω της λειτουργίας συλλογικών οργάνων (Συμβούλιο ΔΒΜ και Σύνδεσης με την Απασχό-ληση, Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Επιτροπή Παρακολούθησης Εθνι-κού Προγράμματος ΔΒΜ41 ) δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για το σχεδιασμό και τον ανα-σχεδιασμό ενιαίας στρατηγικής, καθώς και τη συναρμογή της με την απασχόληση.

■ Παρακολουθείται από τη ΓΓΔΒΜ βάσει τυποποιημένου υποδείγματος το σύνολο των δρά-σεων των φορέων ΔΒΜ, ώστε να υπάρχει έγκαιρη θεραπεία αστοχιών του σχεδιασμού και αδυναμιών της υλοποίησης. Στο τέλος κάθε έτους γίνεται απολογισμός των δράσεων της ΔΒΜ (Ετήσια Έκθεση για τη ΔΒΜ στην Ελλάδα), εντοπίζονται καλές πρακτικές, και εξάγονται γενικά συμπεράσματα και βελτιωτικές προτάσεις.

Η εφαρμογή και ενεργοποίηση του ανωτέρω θεσμικού πλαισίου και των τυχόν συμπληρώσεών του προϋποθέτει ενιαία επιτελική αρχή και ισχυρή πολιτική βούληση και προτροπή. Η αλλαγή της διοι-κητικής πρακτικής και η υπέρβαση της κατάτμησης των αρμοδιοτήτων «δίκην φεούδων» δεν είναι απλή διοικητική διαδικασία. Είναι θέμα βαθύτατα πολιτικό, αφορά σε κρίσιμες πλευρές της διοικητι-κής μεταρρύθμισης, και για το λόγο αυτό δεν μπορεί να εναποτεθεί στην καλή προαίρεση των υπηρε-σιακών παραγόντων. Είναι άλλωστε γνωστό ότι οι καινοτομίες, όσο οφθαλμοφανώς αναγκαίες και αν είναι, ανατρέπονται συνήθως κατά τη φάση της υλοποίησης.

5.2 Χρηματοδότηση του Εθνικού Προγράμματος ΔΒΜ και διάθεση πόρωνΌπως επισημάνθηκε και στην αρχή του κειμένου, οι δημόσιες επενδύσεις στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης συνιστούν προτεραιότητα. Τυχόν μείωση των κονδυλίων σήμερα, υπό την πίεση της κρίσης και της δημοσιονομικής προσαρμογής, θα έχει αρνητικές συνέπειες μεσοπρόθεσμα και μακρο-πρόθεσμα στις δεξιότητες και ικανότητες του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας αλλά και της Ευρώπης.

Το γεγονός αυτό καθιστά επιτακτικότερη την αύξηση της αποτελεσματικότητας των επενδύσεων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Η αύξηση αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσω της βελτίωσης της ποιό-τητας της παροχής εκπαίδευσης και μέσω της επικέντρωσης στην πρόληψη της εκπαιδευτικής απο-


τυχίας και τις παρεπόμενες συνέπειές της κατά την ενηλικίωση (ποσοστά απασχόλησης, απολαβές, υγεία, κοινωνικό αποκλεισμό κ.λπ.).

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί από το 2000 και εξής, η δημόσια επένδυση στο προσχολικό επί-πεδο παραμένει χαμηλότερη από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη βαθμίδα. Εξαιρετικά χαμηλή είναι και η επένδυση στην εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων. Ειδικότερα στους ενηλίκους, η προσπάθεια θα πρέπει να στραφεί αποφασιστικά και στοχευμένα στην ενίσχυση των ανέργων με περισσότερα και πλέον εξειδικευμένα προσόντα. Προς αυτήν την επιδίωξη πρέπει να κατευθυνθεί κατά προτεραιότητα το μεγαλύτερο μέρος των πόρων. Από τους διαθέσιμους πόρους, συγκριτικά λιγότεροι θα πρέπει να αφιερωθούν σε δράσεις που κρίνονται απολύτως αναγκαίες για να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα της ΔΒΜ και υπό τον όρο ότι συμβάλλουν αμέσως στην πρόσβαση των ανέργων στην αγορά εργασίας.

Από την άλλη πλευρά, καίριο ρόλο στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των επενδύσεων κατέχει η αξιοποίηση συνεργειών και συμπληρωματικότητας και ο διϋπουργικός και διατομεακός πολιτικός συντονισμός, ιδιαίτερα όσον αφορά στα χρηματοδοτικά προγράμματα, ώστε να αποφεύγεται η κατα-σπατάληση πόρων που οφείλεται σε αλληλεπικαλύψεις. Στο πλαίσιο αυτό κρίνεται εξαιρετικά σημα-ντικός ο συντονισμένος σχεδιασμός των επιμέρους επιχειρησιακών, βάσει των εθνικά καθορισμένων προτεραιοτήτων και η βέλτιστη συνδυαστική αξιοποίηση των άλλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων και πρωτοβουλιών, όπως το Erasmus for All. Η σύνδεση του χώρου της μάθησης με την αγορά εργασίας και τις επιχειρήσεις, με τον κατάλληλο πολιτικό σχεδιασμό είναι δυνατό να αποβεί πολλαπλά ωφέ-λιμη, καθώς οδηγεί στην προσέγγιση και διερεύνηση των ζητούμενων από την αγορά ικανοτήτων και δεξιοτήτων, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται οι επενδύσεις σε ξεπερασμένα προσόντα. Παράλληλα, η αγορά εργασίας μπορεί να συμβάλει με τους δικούς της πόρους, είτε αυτοί λαμβάνουν τη μορφή μαθητείας, πρακτικής άσκησης, μάθησης στην εργασία, πάρκων έρευνας και καινοτομίας είτε έχουν αμιγώς χρηματοδοτικό χαρακτήρα.

5.3 Κριτήρια κατηγοριοποίησης των ομάδων-στόχων της ΔΒΜΙδιαίτερα ευαίσθητο είναι το θέμα της κατηγοριοποίησης των ωφελουμένων με βάση συγκεκριμένα κριτήρια (πράγμα που δεν αφορά βέβαια μόνο τη ΔΒΜ). Η κρίση έχει πλήξει ομάδες πληθυσμού πέραν εκείνων που συνήθως προσφεύγουν στα προγράμματα ανθρωπίνων πόρων. Ανάμεσά τους, απόφοι-τοι ανωτάτων και ανωτέρων σχολών, συχνά με μεταπτυχιακή εκπαίδευση, που διαθέτουν υψηλή εξει-δίκευση και έχουν καταλάβει στο παρελθόν υπεύθυνες θέσεις.

Γι’ αυτό η προσέγγιση θα πρέπει να είναι πολυκριτηριακή και να καλύπτει ευρύ πεδίο πληροφοριών (είδος και επίπεδο γνώσεων, εργασιακή εμπειρία, γλωσσική επάρκεια και γλωσσομάθεια, ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση, γενικότερη παιδεία και καλλιέργεια κ.λπ.). Η διαμόρφωση κατά το δυνατόν ομοιογενών ομάδων εκτιμάται ως απολύτως αναγκαία για την ικανοποιητική απόδοση της ΔΒΜ.

Δράσεις και προγράμματα ΔΒΜ που προσφέρονται από τον δημόσιο τομέα και τους βασικούς κοινω-νικούς εταίρους42 απευθύνονται, όπως αποτυπώθηκε και στην Έκθεση για τη ΔΒΜ το 201243, σε:

■ Ανέργους, λιγότερο ή περισσότερο μακροχρόνιους (Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφά-λισης και Πρόνοιας), συγκεκριμένης ειδικότητας (π.χ. Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου) ή εποχιακούς (π.χ. Υπουργείο Τουρισμού).


■ Δημοσίους Υπαλλήλους και Υπαλλήλους ΟΤΑ γενικά (π.χ. Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθ-μισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μέσω των Περιφερειών, των Δήμων και του ΕΚΔΔΑ).

■ Δημοσίους Υπαλλήλους συγκεκριμένων Υπουργείων (π.χ. Εξωτερικών, Εσωτερικών, Δικαιο-σύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων).

■ Επαγγελματίες αρμοδιότητας συγκεκριμένων Υπουργείων (π.χ. Υγείας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων).

Στις κατηγορίες αυτές πρέπει να προστεθούν ως διακριτές ομάδες-στόχοι και οι ακόλουθες:

■ Ενήλικες (16 ετών και άνω) με χαμηλά προσόντα και δεξιότητες, που δεν έχουν ολοκληρώσει ανώτερη δευτεροβάθμια γενική ή τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση.

■ Νέοι εκτός εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης [NEET], ηλικίας 20-29 ετών.

■ Ευαίσθητες κοινωνικά κατηγορίες: μονογονεϊκές οικογένειες, άτομα άνω των 65, μετανάστες, αιτούντες άσυλο, Ρομά, φυλακισμένοι, αποφυλακισμένοι, εξαρτημένοι, άτομα με αναπηρία, πτωχοί, άστεγοι, κάτοικοι ακριτικών / δυσπρόσιτων / νησιωτικών περιοχών.

■ Εργαζόμενοι 55+ (active ageing).

Στο αμέσως προσεχές διάστημα, το Στρατηγικό Πλαίσιο θα πρέπει να εξειδικευτεί και να προκύψουν ετήσια επιχειρησιακά σχέδια δράσης.


ΣΗΜΕΙωΣΕΙΣ

1. Mε τον όρο αποτελεσματικότητα [effectiveness] εννοούμε τις εκροές [output] που παράγουν τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, όπως λ.χ. τον αριθμό αποφοίτων ή το επίπεδο δεξιοτήτων τους όταν ολοκληρώνουν την εκπαίδευση-κατάρτισή τους, αλλά και πιο μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα για το άτομο (π.χ. καλύτερα εισο-δήματα) και γενικά την κοινωνία (παραγωγικότητα, αύξηση ΑΕΠ, μεγαλύτερη φοροδοτική ικανότητα κ.ά.).

2. Η αποδοτικότητα [efficiency] αναφέρεται στην αποτελεσματικότητα των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρ-τισης σε σχέση με τις χρηματικές εισροές [input] προκειμένου να παραχθούν αυτές οι εκροές, είτε προέρχονται από κυβερνητικές δαπάνες, τον ιδιωτικό τομέα, προσωπικές δαπάνες ή δίδακτρα.

3. Διαδικασία της Κοπεγχάγης 2002, Ανακοινωθέν της Bruges 2010.

4. Σχετική επισήμανση στο Ψήφισμα του Συμβουλίου (2011/C 372/01) σχετικά με ένα Ανανεωμένο Θεματολόγιο για την Εκπαίδευση των Ενηλίκων.

5. Βλ. έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ανάπτυξη συμφωνίας εταιρικής σχέσης και προγραμμά-των στην Ελλάδα για την περίοδο 2014-2020, 13 Νοεμβρίου 2012.

6. Βάσει της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας τους, στην Ελλάδα οι μεγαλύτεροι τομείς παραγωγής είναι: λια-νικό και χονδρικό εμπόριο, βιομηχανία – μεταποίηση τροφίμων, τουρισμός, ενέργεια, αγροτική παραγωγή - γεωρ-γικές καλλιέργειες.

7. Στη σχετική μελέτη της McKinsey (2012) ως αναδυόμενοι δυναμικοί υποκλάδοι της ελληνικής οικονομίας προσ-διορίζονται έξι κύριοι (παραγωγή γενοσήμων φαρμάκων, ιχθυοκαλλιέργειες, ιατρικός τουρισμός, φροντίδα για την τρίτη ηλικία και τους χρόνια ασθενείς, δημιουργία περιφερειακών διαμετακομιστικών κόμβων, διαχείριση αποβλήτων) και δύο δευτερεύοντες (εξειδικευμένες κατηγορίες (ελληνικών) τροφίμων, μεταπτυχιακά προγράμ-ματα κλασικών σπουδών). Ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης της Ελλάδας, βασιζόμενο στους πέντε μεγάλους κλάδους και στους οκτώ αναδυόμενους υπο-κλάδους που αναφέρθηκαν φέρεται ως ικανό να δημιουργήσει εντός 10 ετών €49 δισ. σε ετήσια Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (€55 δισ. σε όρους ΑΕΠ) και 520.000 νέες θέσεις εργασίας.

8. Η δημιουργία πλαισίων και στρατηγικών ανάπτυξης δεξιοτήτων έχει ωφεληθεί από την ακαδημαϊκή έρευνα αλλά έχει προωθηθεί κυρίως από φορείς και οργανισμούς εθνικής και υπερεθνικής εμβέλειας που έχουν εμπλοκή σε θέματα αγοράς εργασίας, ανάπτυξης, εκπαίδευσης, κατάρτισης και επαγγελματικού προσανατολισμού. Ανά-μεσα σε αυτούς οι G20, Unesco, USAID, WHO, ILO, OECD, E.U. Από τους οργανισμούς αυτούς άμεσο ενδιαφέρον για την διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής και πολιτικής κατάρτισης στην Ελλάδα έχουν ο ΟΟΣΑ, η Ευρω-παϊκή Ένωση και ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας του ΟΗΕ. Αυτό συμβαίνει για προφανείς λόγους: αφενός έχουν την πληρέστερη και πιο συγκροτημένη προσέγγιση, αφετέρου η Ελλάδα συμμετέχει και στους τρεις οργανισμούς, ενώ και αυτοί αλληλεπιδρούν έντονα μεταξύ τους στα συγκεκριμένα ζητήματα.

9. Βλ. CEDEFOP, Quantifying skill needs in Europe (2013).

10. Βλ. ΕΙΕΑΔ 2012.

11. Π.χ. η ανεργία στα άτομα 55-64 ετών το Σεπτέμβριο του 2012 ήταν 13,5%, αλλά έχει αυξηθεί σε σχέση με το προηγούμενο έτος κατά 62,7%. Το ποσοστό ανεργίας των ατόμων 65-74, που παραδοσιακά ήταν εξαιρετικά χαμηλό στην Ελλάδα, έφτασε το 2012 το 6,9%, καταγράφοντας αύξηση 130%.

12. Το υψηλότερο ποσοστό καταγράφεται στην περιφέρεια Δυτ. Μακεδονίας (30%) και το χαμηλότερο στα Ιόνια Νησιά (14,3%). Σε επίπεδο Νομών, τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας παρουσιάζουν η Φλώρινα (26,8%), η Εύβοια (24,8%), η Καστοριά (24,3%), η Ξάνθη (23,3%) και η Μαγνησία (22,9%).

13. Οι τάσεις που περιγράφονται από τα στοιχεία της έρευνας του ΕΙΕΑΔ του 2012 και αναφέρονται σε στοιχεία του 2011, ενισχύονται περαιτέρω το 2012, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το Δ’ τρίμηνο του 2012. Έτσι, η ανεργία των νέων (15-24 ετών) έφτασε από το 55% στο 64%. Η ίδια τάση διόγκωσης παρατηρείται στην ομάδα αυτών που δεν έχουν πάει καθόλου σχολείο (από 35% σε 41,9%) και στους πτυχιούχους ΑΤΕΙ (από 26% σε 29,1%). Αντίστοιχα, σε αυτές τις ομάδες διευρύνεται η απόκλιση μεταξύ γυναικείας και ανδρικής ανεργίας (47,9% έναντι


37,1% σε όσους δεν έχουν πάει καθόλου σχολείο και 35,3% έναντι 23,4 στους αποφοίτους ΑΤΕΙ). Τέλος, επιβεβαι-ώνεται η τάση διεύρυνσης της ανεργίας σε όλα τα εκπαιδευτικά επίπεδα, παρόλο που δεν πλήττονται όλα τα επί-πεδα εκπαίδευσης το ίδιο, αφού, με βάση τα στοιχεία του Δ’ τριμήνου του 2012 η ανεργία των πτυχιούχων ΑΤΕΙ έφτασε στο 29,1%, ενώ η ανεργία όσων κατέχουν διδακτορικό η μεταπτυχιακό τίτλο έφτασε στο 14,3% και των πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο 16,6% (με εθνικό μέσο όρο ανεργίας το Δ’ τρίμηνο του 2012 26%).

14. Σύμφωνα με την πρόβλεψη του CEDEFOP.

15. Greece: Skills forecast του CEDEFOP (2013).

16. Σχετικά με την εξάβαθμη Διεθνή Πρότυπη Ταξινόμηση της Εκπαίδευσης της Unesco, βλ. Παράρτημα.

17. Ορίστηκαν σε σύσταση του Συμβουλίου της Ε.Ε. του 2006 και αφορούν βασικές ικανότητες για τη Διά Βίου Μάθηση. Σε κάποιες περιπτώσεις στα κείμενα της Ε.Ε. αντιστοιχίζονται με τις παλαιότερα χρησιμοποιούμενες Core Skills (βλέπε παρακάτω), ενώ άλλοτε φαίνεται να περιλαμβάνουν και τις life Skills (επίσης βλέπε παρακάτω). Χοντρικά αντιστοιχίζονται επίσης σε αυτό που ο ΟΟΣΑ περιγράφει ως transferable skills, χωρίς να τοποθετούνται απαραίτητα στο ίδιο υψηλό επίπεδο, ούτε να προαπαιτούν τυπική εκπαίδευση.

18. Cedefop, Δεξιότητες για πράσινες θέσεις εργασίας. Ενημερωτικό Σημείωμα, Ιούλιος 2010.

19. Ορίστηκαν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας [World Health Organization] ως ικανότητες για προσαρ-μοστική, θετική συμπεριφορά που επιτρέπουν σε άτομα να χειριστούν αποτελεσματικά τις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της καθημερινής ζωής. Αντιπροσωπεύουν ψυχο-κοινωνικές δεξιότητες, προσδιορίζουν επιθυμητές συμπεριφορές και περιλαμβάνουν –στον ευρύτερο ορισμό τους– αναστοχαστικές δεξιότητες, όπως η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και η κριτική σκέψη. Σύμφωνα με τον ορισμό της UNICEF αντιστοιχίζονται σε γενικές γραμμές σε τρεις κατηγορίες: γνωστικές για ανάλυση και χρήση πληροφορίας, προσωπικές για διαχείριση εαυτού και διαπροσωπικές για επικοινωνία και αποτελεσματική αλληλεπίδραση με άλλους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο χρη-σιμοποιείται ο όρος People Skills για την τρίτη τουλάχιστον από τις κατηγορίες. Αποκτώνται βιωματικά [«learning by doing»].

20. Σε αυτήν την προσπάθεια να συμπεριλαμβάνεται και η αξιοποίηση σχετικών ερευνών, που υπάρχουν, αλλά παραμένουν άγνωστες ακόμη και μεταξύ ειδικών, εξαιτίας του ελλείμματος στη ροή και ανταλλαγή πληροφοριών.

21. Με στόχο τη διαμόρφωση εθνικής πολιτικής σχετικά με το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων της χώρας, ο Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π., ως αρμόδιος, σύμφωνα με το ν. 4115/2013, φορέας, συνέταξε Πρόταση για το Εθνικό Πλαίσιο Προ-σόντων, η οποία λαμβάνει υπόψη τις τρέχουσες ανάγκες της χώρας και ανταποκρίνεται στις σχετικές ευρωπαϊ-κές και διεθνείς εξελίξεις. Επιδίωξη του προτεινόμενου Πλαισίου είναι να αποτελέσει ένα συνεκτικό και κατανο-ητό σύστημα κατάταξης όλων των τίτλων/προσόντων που χορηγούνται κατ’ αρχάς από το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα, έτσι ώστε να μπορούν να περιγραφούν και να αποτιμηθούν. Η πρόταση αυτή έχει διαβιβαστεί προς έγκριση στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού.

22. Βλ. σχετικά Ψήφισμα Συμβουλίου Υπουργών Παιδείας της Ε.Ε. «Ανάπτυξη πολιτικών, συστημάτων και πρακτι-κών σχετικά με τον διά βίου προσανατολισμό» (2004) και Ψήφισμα Συμβουλίου Υπουργών Παιδείας της Ε.Ε. για την «Καλύτερη ένταξη του διά βίου προσανατολισμού στις στρατηγικές διά βίου μάθησης» (2008).

23. Σημαντική στην κατεύθυνση αυτή είναι η διασύνδεση με την Ευρωπαϊκή Πύλη Επαγγελματικής Κινητικότητας (EURES) και με υπηρεσίες προώθησης της απασχόλησης άλλων κρατών.

24. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται παράλληλα στην αντιμετώπιση του φαινομένου ‘brain drain’ - ο όρος αναφέρε-ται στη μεγάλης κλίμακας μετανάστευση ατόμων με υψηλές τεχνικές δεξιότητες και γνώσεις.

25. Προκειμένου να υπάρξει καλύτερη παρακολούθηση και διευκόλυνση στη χάραξη πολιτικών, έχουν τεθεί πέντε ευρωπαϊκά σημεία αναφοράς [benchmarks], και τα κράτη μέλη, μέσω εθνικών προτεραιοτήτων και ενερ-γειών, καλούνται να συμβάλουν στη συλλογική επίτευξη των ευρωπαϊκών κριτηρίων.

26. Βλ. First European Survey on Language Competences 2011.

27. Πρόκειται για μίας από τις 7 εμβληματικές πρωτοβουλίες για την Ευρώπη 2020, βλ. και Παράρτημα.


28. ως ικανότητα-κλειδί περιλαμβάνει τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την ανάληψη κινδύνου, καθώς και την ικανότητα σχεδιασμού και παρακολούθησης πλάνου δράσης προκειμένου να επιτευχθούν συγκεκριμέ-νοι στόχοι.

29. Το 2009 πραγματοποιήθηκε διεθνής μελέτη για την πολιτειότητα (ICCS).

30. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (22), η φοίτηση στο νηπιαγωγείο ή δομές μέριμνας που έχουν σχολικό πρόγραμμα ξεκινά από 3 ετών, χωρίς να είναι υποχρεωτική, με μεγάλα όμως ποσοστά φοίτησης. Στην Ελλάδα, καθώς η επέκταση της υποχρεωτικής φοίτησης για τις ηλικίες 5-6 δεν συνοδεύτηκε από την αντίστοιχη επέκταση των κτιριακών υποδομών και την αύξηση του προσωπικού, η προαιρετική φοίτηση των νηπίων 4-5 ετών κινείται σε χαμηλά επίπεδα. Έτσι, οι ηλικίες 3-5 καλύπτονται κατά κύριο λόγο από παιδικούς σταθμούς, δημοτικούς και ιδιωτι-κούς, που δεν υπάγονται στο ΥΠΑΙΘΠΑ ούτε υποχρεούνται να ακολουθούν επίσημο σχολικό πρόγραμμα. Επιπλέον οι δημοτικοί παιδικοί σταθμοί δεν είναι αρκετοί για να καλύψουν τη ζήτηση και δέχονται τα νήπια επί πληρωμή, εκτός αν τα εισοδηματικά κριτήρια επιβάλλουν τη δωρεάν φοίτηση (1750 δημοτικοί παιδικοί σταθμοί λειτουρ-γούν σε όλη την Ελλάδα, ενώ υπάρχουν Δήμοι που δεν διαθέτουν ούτε έναν και εκκρεμούν αιτήσεις για τη δημι-ουργία άλλων 977. Υπολογίζονται σε 45.000 τα παιδιά που δεν «χωρούν» στους δημοτικούς παιδικούς σταθμούς).

31. Όπως λ.χ. το παιδαγωγικό πρόγραμμα που εκπονήθηκε από το ΤΕΑΠΗ του ΕΚΠΑ για τους παιδικούς σταθ-μούς που εποπτεύονται από το Υπουργείο Εσωτερικών, ως μεταφορά / προσαρμογή της σχετικής καλής πρακτι-κής του Βερολίνου.

32. Σχετικά έργο, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, ώστε να προχωρήσει μια κεντρική συστημική παρέμβαση για το χώρο της ΔΒΜ, εκτελεί ο ΕΟΠΠΕΠ.

33. Ήδη από το 1977 οι εμπειρογνώμονες του ΟΟΣΑ (OECD 1977, 9-16) έχουν επισημάνει τους ακόλουθους παρά-γοντες: (α) ασάφεια ως προς το εύρος και τον τύπο των δραστηριοτήτων που καλύπτει η εκπαίδευση ενηλίκων (π.χ. δραστηριότητες άτυπης μάθησης), (β) σύγχυση ως προς την έννοια της «συμμετοχής», (γ) ύπαρξη μεγάλου αριθμού φορέων που παρέχουν διαφόρων τύπων εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε ενηλίκους, (δ) απουσία μέρι-μνας των εθνικών αρχών για τη συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων, (ε) αναξιοπιστία των μεθόδων που χρησι-μοποιούνται για τη συλλογή στατιστικών στοιχείων, (στ) ποικιλία και ανομοιογένεια των μεθόδων που χρησιμο-ποιούνται από τις εθνικές αρχές, (ζ) ταυτόχρονη συμμετοχή ενηλίκων σε περισσότερα του ενός προγράμματα. Επιπρόσθετα, μεγάλης σημασίας είναι ορισμένα ζητήματα ως προς τη συγκρισιμότητα των στατιστικών στοι-χείων (Καραλής 2013): (α) ο τρόπος που τίθενται οι σχετικές ερωτήσεις προς τους συμμετέχοντες σε μια έρευνα, (β) το παράθυρο χρόνου που επιλέγεται (τελευταίος μήνας ή τελευταίο έτος), (γ) το εύρος ηλικιών που καλύπτει η έρευνα, (δ) ο πληθυσμός-στόχος των ερευνών (γενικός ή υποσύνολό του), (ε) η σύγχυση μεταξύ των όρων «συμ-μετοχή» και «συμμετέχων».

34. Γ.Γ. – ΕΣΥΕ 2009 (από Έκθεση προς Πρωθυπουργό). Καραντινός 2010.

35. Περίπου 2 στους 3 πολίτες που εκφράζουν πρόθεση συμμετοχής τελικά δεν συμμετέχουν, προφανώς λόγω των εμποδίων που επικαλούνται (Καραλής 2013, 89).

36. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του Καραλής 2013, 88, επικρατέστερο σχήμα για την ερμηνεία της συμ-μετοχής είναι η πρόταση «μου αρέσει να μαθαίνω, συμμετέχω σε πρόγραμμα, είμαι αποδοτικός στην εργασία μου» έναντι της πρότασης «συμμετέχω για το πιστοποιητικό, αυξάνω τα τυπικά προσόντα, διεκδικώ (διατηρώ) μια (καλύτερη) θέση εργασίας».

37. Ειδικότερα, τα νέα προγράμματα σπουδών Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΑΕΚ) που εκπονούνται επιδι-ώκουν τη δημιουργία ενός πλαισίου αρχικής κατάρτισης προσανατολισμένου στον καταρτιζόμενο, στις μαθησια-κές ανάγκες και κυρίως στο να ενσωματώσουν τη λογική των μαθησιακών αποτελεσμάτων.

38. Η ΓΓ ΔΒΜ, στα πλαίσια του ΕΣΠΑ, αναπτύσσει έργο που αφορά στο σύστημα ποιότητας στη ΔΒΜ (π3), με τη συνεργασία όλων των συναρμόδιων φορέων) Το π3 θέτει ένα πλαίσιο αρχών για τη διασφάλιση της ποιότητας στη Διά Βίου Μάθηση, παρέχοντας στους εμπλεκόμενους φορείς ένα συμπληρωματικό εργαλείο για τον σχεδιασμό, την παροχή και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της Διά Βίου Μάθησης, καθώς:


• ορίζει την ποιότητα, αξιοποιώντας υφιστάμενες και θέτοντας νέες εξειδικευμένες αρχές ποιότητας, στις τρεις συνιστώσες της διά βίου μάθησης, δηλαδή στις εισροές, στις διαδικασίες και στις εκροές και

• παρέχει μετρήσιμους ποιοτικούς και ποσοτικούς δείκτες για την αξιολόγηση της εφαρμογής των αρχών ποιότη-τας από τους εμπλεκόμενους φορείς.

39. Έμφαση στη συνεργασία σχολείου – οικογένειας για τη μείωση της σχολικής διαρροής και τη βελτίωσης της επίδοσης των παιδιών, προγράμματα οικογενειακού γραμματισμού για επάνοδο των ενηλίκων στη ΔΒΜ, αξιο-ποίηση άτυπων εκπαιδευτικών περιβαλλόντων, όπως Μουσεία, Βιβλιοθήκες, Μνημεία κ.ά. από γονείς με τα παι-διά τους.

40. Έχει συνταχθεί και έχει υπογραφεί από τον Υπουργό ΠΑΙΘΠΑ, εκκρεμεί δε η υπογραφή από τους συναρμόδι-ους Υπουργούς, απόφαση για τη σύσταση και λειτουργία της προβλεπόμενης στο Ν. 3879/2010 Επιτροπής Παρα-κολούθησης του Εθνικού Προγράμματος ΔΒΜ.

41. Δημοφιλέστερες είναι οι καταρτίσεις στις ΤΠΕ, είτε σε βασικές γνώσεις είτε εξειδικευμένα, για τις ανάγκες των Υπηρεσιών, οι οποίες θα πρέπει εφεξής να συνδυαστούν περισσότερο με την εξάσκηση στην επίλυση ρεαλιστι-κών προβλημάτων. Με σχετική πυκνότητα απαντάται και η κατάρτιση από ποικίλους φορείς στα λεγόμενα πρά-σινα επαγγέλματα, συμπεριλαμβανομένων βιολογικών καλλιεργειών, καθώς και κατάρτισης ενεργειακών επιθε-ωρητών.

42. Η πρώτη, μη συστηματική, απόπειρα καταγραφής δράσεων και προγραμμάτων ΔΒΜ που προσφέρονται από τον ιδιωτικό τομέα και φορείς άτυπης μάθησης ανέδειξε μια ποικιλία θεματικών, που θα επιχειρηθεί να καταγρα-φούν συστηματικότερα κατά το 2013.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Ballas, D., Lupton R., Kavroudakis, D., Hennig, B., Yiagopoulou V., Dale, R., & Dorling, D. (2012). Mind The Gap. Education Inequality Across EU Regions. An independent report authored for the European Commission by the NESSE network. European Union. Από το http://ec.europa.eu/education/news/20120914docs_en.htm [προ-σπελάστηκε 18 Μαρτίου 2013].

Cedefop (2010). The skill matching challenge. Analysing skill mismatch and policy implications. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Cedefop (2012a). Από τον σχεδιασμό στην πράξη – η υλοποίηση των ευρωπαϊκών στόχων για την κατάρτιση. Ενημε-ρωτικό Σημείωμα, Ιανουάριος 2012.

Cedefop (2012b). Δεξιότητες: ένα στοίχημα για την Ευρώπη. Ενημερωτικό Σημείωμα, Μάρτιος 2012.Cedefop (2012c). International qualifications. Luxembourg: Publications Office of the European Union.Cedefop (2012d). Πώς αποφεύγεται η απαξίωση των δεξιοτήτων. Ενημερωτικό Σημείωμα, Ιούλιος 2012.Cedefop (2012e). Τα πλαίσια επαγγελματικών προσόντων, εργαλεία διαφάνειας και αλλαγής: Ενημερωτικό Σημεί-

ωμα, Οκτώβριος 2012.Cedefop (2012f ). Διαπερατότητα συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης: λιγότερα εμπόδια, περισσότερες ευκαι-

ρίες. Ενημερωτικό Σημείωμα, Οκτώβριος 2012.Cedefop (2012g). Future skills supply and demand in Europe. Forecast 2012: Research Paper, No 26. Luxembourg:

Publications Office of the European Union.Cedefop (2013a). Παλιοί εργαζόμενοι – νέες ευκαιρίες. Ενημερωτικό Σημείωμα, Φεβρουάριος 2013.Cedefop. (2013b). Ποιότητα, αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία εμπιστοσύνης στα προσόντα: Ενημερωτικό Σημεί-

ωμα. Μάρτιος 2013.Cedefop (2013c). Quantifying skill needs in Europe. Occupational skills profiles: methodology and application:

Research Paper, No 30. Luxembourg: Publications Office of the European Union.Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού (2012). Εργασία και Απασχόληση στην Ελλάδα. Ετήσια

Έκθεση 2012. Αθήνα: ΕΙΕΑΔ.Ελληνική Δημοκρατία - Υπουργείο Οικονομικών (2011). Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων 2011-2014. Ελλάδα.

Από το <http://epan2.antagonistikotita.gr/uploads/7_Ethniko_Programma_Metaruthmisewn_2011_14.pdf> [προσπελάστηκε 27 Μαρτίου 2013].

Ελληνική Στατιστική Αρχή (2013). Έρευνα Εργατικού δυναμικού: ∆΄ Τρίµηνο 2012. Από το <http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/PAGE-themes?p_param=A0101&r_param=SJO01&y_param=2012_04&mytabs=0> [προσπελάστηκε 20 Απριλίου 2013].

Eurofound (2012). NEETs - Young people not in employment, education or training: Characteristics, costs and policy responses in Europe. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

European Commission, European Qualifications Framework, Cedefop (2010).. Criteria and procedures for referencing national qualifications levels to the EQF. Ares(2009)89092. Από το <http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/eqf/criteria_en.pdf> [προσπελάστηκε 27 Μαρτίου 2013].

European Commission. Directorate-General for Education and Culture (2009). Summary Report on the Peer Learning Activity on One Step Up. London, 20 – 22 April 2009.

European Commission (2011a). Communication: Tackling early school leaving: A key contribution to the Europe 2020 Agenda, Brussels, 31.1.2011 COM(2011) 18 final.

European Commission (2011b). First European Survey on Language Competences: Final Report. Από το < http://ec.europa.eu/languages/eslc/docs/en/final-report-escl_en.pdf> [προσπελάστηκε 29 Μαρτίου 2013].

European Commission (2012a). Entrepreneurship Education at School in Europe. National Strategies, Curricula and Learning Outcomes. Brussels: Education, Audiovisual and Culture Executive Agency, P9 Eurydice and Policy Support.

European Commission (2012b). Supporting the Teaching Professions for Better Learning Outcomes: Commission Staff Working Document, Strasbourg, 20.11.2012SWD(2012) 374 final.

European Commission (2012c). Assessment of Key Competences in initial education and training: Policy Guidance: Commission Staff Working Document, Strasbourg, 20.11.2012 SWD (2012) 371 final.


European Commission (2012d). Language competences for employability, mobility and growth: Commission Staff Working Document, Strasbourg, 20.11.2012 SWD(2012) 372 final.

European Commission (2012e). Education and Training Monitor: Commission Staff Working Document, Strasbourg, 20.11.2012 SWD(2012) 373 final.

European Commission (2012f ). Rethinking Education: Country Analysis - Part I: Commission Staff Working Document, Strasbourg, 20.11.2012 SWD(2012) 377 final.

European Commission (2013). Progress towards the common European objectives in education and training for 201013]0/2011 - Indicators and benchmarks, Brussels. Από το http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/indicators10_en.htm [προσπελάστηκε 10 Απριλίου 2013].

European Union (2012). Strategies for improving participation in and awareness of adult learning: European Guide. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Eurostat (2013). Participation in early childhood education. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tps00179&plugin=1μ [προσπελάστηκε 22 Ιανουαρίου 2013].

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2010). Ευρώπη 2020. Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη: Ανακοίνωση της Επιτροπής. Βρυξέλλες, 3.3.2010 COM(2010), τελικό.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2011). Προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα: Παροχή σε όλα τα παιδιά μας του καλύτερου δυνατού ξεκινήματος για τον κόσμο του αύριο: Ανακοίνωση της Επιτροπής. Βρυξέλλες, 17.2.2011 COM(2011) 66 τελικό.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2012a). Θέση των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά µε την ανάπτυξη συµφω-νίας εταιρικής σχέσης και προγραμμάτων στην Ελλάδα για την περίοδο 2014-2020: Έγγραφο εργασίας. 13 Νοεμβρίου 2012. Από το<http://www.espa.gr/elibrary/121113_Thesi_EE_gia_symfonia_kai_programmata_stin_Ellada_2014-2020.pdf> [προσπελάστηκε 15 Απριλίου 2013].

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2012b). Ανασχεδιασμός της εκπαίδευσης: επενδύοντας στις δεξιότητες για καλύτερα κοινω-νικοοικονομικά αποτελέσματα: Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών. Στρασβούργο, 20.11.2012 COM(2012) 669 final.

Xavier, S.R., Kelley, D, Kew J., Herrington, M., & Arne Vorderwülbecke (2013). Global Entrepreneurship Monitor: 2012 Global Report. Από το <http://www.gemconsortium.org/docs/download/2645> [προσπελάστηκε 20 Απρι-λίου 2013).

GHK (2010). Action Plan On Adult Learning Basic Skills Provision For Adults: Policy And Practice Guidelines: Final report, November – 2010. Από το <http://www.kslll.net/Documents/ALWG_Basic%20skills%20guidelines_final%20report.pdf> [προσπελάστηκε 18 Μαρτίου 2013].

ICF GHK. One Step Up in Later Life - Learning for Active Ageing and Intergenerational Solidarity: Conference Report. European Commission, Brussels, 19-21 November. Από το http://ec.europa.eu/education/adult/doc/confageing/report_en.pdf [προσπελάστηκε στις 17 Μαρτίου 2013].

Καραντινός, Δ. (2010). Συμμετοχή στη διά βίου μάθηση: τάσεις και προοπτικές. Στο Βεργίδης, Δ. και Α. Κόκκος (επιμ.) Εκπαίδευση Ενηλίκων, διεθνείς προσεγγίσεις και ελληνικές διαδρομές. Αθήνα: Μεταίχμιο, σσ. 43-62.

Καραλής, Θ. (2013). Κίνητρα και εμπόδια για τη συμμετοχή των ενηλίκων στη Διά Βίου Εκπαίδευση. Αθήνα: ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ.

Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις. N. 4019, ΦΕΚ 216/30-9-2011.McKinsey & Company (2011). Η Ελλάδα 10 Χρόνια Μπροστά: Προσδιορίζοντας το νέο Εθνικό Μοντέλο Ανάπτυξης –

Σύνοψη: Μελέτη σε εξέλιξη. Αθήνα.OECD (1977). Learning Opportunities for Adults (v. IV: Participation in Adult Education). Paris: OECD.OECD (2012). Review of the Central Administration (Greek Version), OECD Public Governance Reviews. Paris: OECD

Publishing.


OECD (2012). Better Skills, Better Jobs, Better Lives. A Strategic Approach to Skills Policies. Paris: OECD Publishing.Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2006). Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 18ης Δεκεμβρίου 2006 σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου μάθησης (2006/962/ΕΚ). Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 394/10, 30.12.2006.

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2008). Σχέδιο ψηφίσματος του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών συνερχομένων στο πλαίσιο του Συμβουλίου της 21ης Νοεμβρίου 2008 για την «Καλύτερη ένταξη του διά βίου προσανατολισμού στις στρατηγικές διά βίου εκπαίδευσης και κατάρτι-σης» (2008/C 319/02). Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 319, 13.12.2008. Από τo http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:319:0004:0007:EL:PDF [προσπελάστηκε 20 Απριλίου 2013].

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2009). Συμπεράσματα του συμβουλίου, της 12ης Μαΐου 2009, σχετικά με ένα στρατηγικό πλαίσιο για την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης (ΕΚ 2020), Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 119/02, 28.5.2009. Από το http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2009:119:0002:0010:EL:PDF [προσπελάστηκε 20 Απριλίου 2013].

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2011). Συμπεράσματα του Συμβουλίου για την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα: παροχή σε όλα τα παιδιά μας του καλύτερου δυνατού ξεκινήματος για τον κόσμο του αύριο, Επί-σημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 175/03, 15.6.2011. Από το http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2011:175:0008:0010:EL:PDF [προσπελάστηκε 20 Απριλίου 2013].

The Bruges Communiqué on enhanced European Cooperation in Vocational Education and Training for the period 2011-2020: Bruges Communiqué, 7 December 2010. Από το <http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/vocational/bruges_en.pdf> [προσπελάστηκε 20 Δεκεμβρίου 2012].

UNESCO (2009). Global Report on Adult Learning and Education. Hamburg: UNESCO Institute for Lifelong Learning.UNESCO (2010a). Confintea VI. Sixth international conference on adult education: final report. Hamburg: UNESCO

Institute for Lifelong Learning. Από το <http://www.unesco.org/en/confinteavi> [προσπελάστηκε 15 Μαρ-τίου 2013].

UNESCO (2010b). Exploiter le pouvoir et le potentiel de l’apprentissage et de l’éducation des adultes pour un avenir viable. Cadre d’action de Belém. 6th international conference on adult education Belém, Brazil, 1-4 December 2009. Από το <http://www.unesco.org/fileadmin/MULTIMEDIA/INSTITUTES/UIL/confintea/pdf/working_documents/Belem%20Framework_Final_%20fr.pdf> [προσπελάστηκε 15 Μαρτίου 2013].

UNESCO (2010c). Global Report on Adult Learning and Education. Hamburg: UNESCO/ILL.University of Florence-Department of Educational Sciences and Cultural and Training Processes. (2010). Enabling

the low skilled to take their qualifications «one step up»: Final Report. Από το <http://ec.europa.eu/education/more-information/doc/2010/lowskill.pdf> [προσπελάστηκε 29 Μαρτίου 2013].

ΥΠΑΙΘΠΑ - Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης (2013). Έκθεση για τη Διά Βίου Μάθηση στην Ελλάδα. Αθήνα: Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης.

Ψήφισμα του Συμβουλίου σχετικά με ένα ανανεωμένο ευρωπαϊκό θεματολόγιο για την εκπαίδευση των ενηλίκων (2011/C 372/01). Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 372, 20.12.2011.


Σ Υ Ν ΤΟ Μ Ο Γ ΡΑ Φ Ι Ε Σ

Α-ΕΕΚ Αρχική Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση

ΑΕΠ Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν

ΓΓΔΒΜ Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης

ΓΓ Νέας Γενιάς Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς

CAF Common Assessment Framework

CEDEFOP European Centre for the Development of Vocational Training

ConfinteaConférence Internationale sur l’Education des Adultes [International Conference on Adult Education]

ΔΒΜ Διά Βίου Μάθηση

ΔΙΕΚ Δημόσιο Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης

ΕΑΠ Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

EBSN European Basic Skills Network

ECTS European Credit Transfer System

ECVET European credit transfer system for vocational education and training

Ε.Ε./E.U. Ευρωπαϊκή Ένωση/European Union

ΕΕΚ Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση

EFQM European Foundation of Quality Management

ΕΙΕΑΔ Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού

ΕΚΔΔΑ Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης

ΕΚΠΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΕΛΣΤΑΤ Ελληνική Στατιστική Αρχή

EQAVET European Quality Assurance in Vocational Education and Training

EQF European Qualification Framework

e-ΚΔΒΜ electronic- Κέντρα Διά Βίου Μάθησης

ΕΚ 2020 Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2020

ΕΟΠΠΕΠ Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού

ΕΠΑΛ Επαγγελματικό Λύκειο

ΕΠΑ.Σ Επαγγελματική Σχολή

ΕΣΠΑ Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς

ΖΕΠ ζώνη Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας


G20 Group of 20

ΙΕΚ Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης

ILO International Labour Organization

ΚΔΒΜ Κέντρα Διά Βίου Μάθησης

ΝΕΕΤ Α young person who is not in education, employment or training

NQF National Qualification Framework

OECD Organization for Economic Co-operation and Development

ΟΟΣΑ Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης

ΟΤΑ Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης

PIAAC Program for the International Assessment of Adult Competencies

PISA Programme for International Student Assessment

ΣΔΕ Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας

Σ-ΕΕΚ Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση

ΤΕΑΠΗ Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία

ΤΕΙ Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα

ΤΠΕ/ICTΤεχνολογία Πληροφορίας και Επικοινωνιών/Information and Communications Technology

Unesco United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

UNICEF United Nations Children’s Fund

USAID United States Agency for International Development

QALLL Quality Assurance in Lifelong Learning

WHO World Health Organization

ΟΑΕΔ Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού

π3 Εθνικό Πλαίσιο για τη Διασφάλιση της Ποιότητας στη Διά Βίου Μάθηση

ΣΔΕ Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας

ΣΕΚ Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Κατάρτιση

ΣΓ Σχολή Γονέων

ΣυΕΠ Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός

ΤΠΕ Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνίας

ΥΑ Υπουργική Απόφαση


ΓΛωΣΣΑΡΙ

Έννοια Ορισμός

Διά Βίου Μάθηση Όλες οι μορφές μαθησιακών δραστηριοτήτων στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, που αποσκοπούν στην απόκτηση ή την ανάπτυξη γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων, οι οποίες συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, στην επαγγελματική ένταξη και εξέλιξη του ατόμου, στην κοινωνική συνοχή, στην ανάπτυξη της ικανότητας ενεργού συμμετοχής στα κοινά και στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη. Περιλαμβάνει την Τυπική Εκπαίδευση, τη Μη Τυπική Εκπαίδευση και την Άτυπη Μάθηση.

Τυπική Εκπαίδευση Η εκπαίδευση που παρέχεται στο πλαίσιο του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, οδηγεί στην απόκτηση πιστοποιητικών αναγνωρισμένων σε εθνικό επίπεδο από τις δημόσιες αρχές και αποτελεί μέρος της διαβαθμισμένης εκπαιδευτικής κλίμακας. Στην Τυπική Εκπαίδευση εντάσσεται καιη Γενική Τυπική Εκπαίδευση Ενηλίκων.

Τυπικό Εκπαιδευτικό Σύστημα Το σύστημα της πρωτοβάθμιας, της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Μη Τυπική Εκπαίδευση Η εκπαίδευση που παρέχεται σε οργανωμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος και μπορεί να οδηγήσει στην απόκτηση πιστοποιητικών αναγνωρισμένων σε εθνικό επίπεδο. Περιλαμβάνει την Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση, τη Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Κατάρτιση και τη Γενική Εκπαίδευση Ενηλίκων.

Άτυπη Μάθηση Οι μαθησιακές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εκτός οργανωμένου εκπαιδευτικού πλαισίου, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, στο πλαίσιο του ελεύθερου χρόνου ή επαγγελματικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων.


Γενική Εκπαίδευση Ενηλίκων Περιλαμβάνει όλες τις οργανωμένες μαθησιακές δραστηριότητες που απευθύνονται σε ενηλίκους και στοχεύουν στον εμπλουτισμό γνώσεων, στην ανάπτυξη και βελτίωση ικανοτήτων και δεξιοτήτων, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και της ιδιότητας του ενεργού πολίτη, καθώς και στην άμβλυνση των μορφωτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Παρέχεται από φορείς της Τυπικής Εκπαίδευσης και από φορείς της Μη Τυπικής Εκπαίδευσης.

Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Το πλαίσιο κατάταξης προσόντων με τη μορφή μαθησιακών αποτελεσμάτων, σύμφωνα με ένα σύνολο κριτηρίων επίτευξης επιπέδων μάθησης. Στο Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων τα μαθησιακά αποτελέσματα κατηγοριοποιούνται σε γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες, χωρίς να διασπάται ο ενιαίος χαρακτήρας της μάθησης.

Μαθησιακά αποτελέσματα Η αποτύπωση όλων αυτών που ο εκπαιδευόμενος γνωρίζει, κατανοεί και μπορεί να κάνει μετά την ολοκλήρωση μιας μαθησιακής διαδικασίας.

Προσόν Το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας αξιολόγησης και επικύρωσης, ύστερα από διαπίστωση από τον αρμόδιο φορέα ότι ένα άτομο έχει επιτύχει μαθησιακά αποτελέσματα που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές.

Αρχική Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (IVET)

Γενική ή Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση που παρέχεται στο πλαίσιο του συστήματος Αρχικής Εκπαίδευσης, συνήθως πριν από την έναρξη της επαγγελματικής ζωής. Περιλαμβάνει ορισμένες περιπτώσεις κατάρτισης μετά την έναρξη της επαγγελματικής ζωής (π.χ. επανακατάρτιση). Μπορεί να πραγματοποιηθεί σε οποιοδήποτε επίπεδο της γενικής ή της επαγγελματικής εκπαιδευτικής πορείας ή μαθητείας.

Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (CVET)

Εκπαίδευση ή κατάρτιση που πραγματοποιείται μετά την Αρχική Εκπαίδευση ή την ένταξη στην εργασία, και η οποία αποσκοπεί στη βελτίωση ή την αναβάθμιση γνώσεων ή/και ικανοτήτων, στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων για την αλλαγή καριέρας ή την επανακατάρτιση και στη συνέχιση της προσωπικής ή επαγγελματικής ανάπτυξης. Περιλαμβάνει οποιοδήποτε είδος εκπαίδευσης (γενική, εξειδικευμένη ή επαγγελματική, τυπική ή μη τυπική).


Μεταδευτεροβάθμια (μη τριτοβάθμια) εκπαίδευση

Βρίσκεται μεταξύ της ανώτερης δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Εξυπηρετεί τη διεύρυνση των γνώσεων των αποφοίτων της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα προγράμματα αυτά είναι σχεδιασμένα να προετοιμάσουν τους εκπαιδευόμενους για σπουδές στον πρώτο κύκλο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή για άμεση είσοδο στην αγορά εργασίας. Συνήθως έχουν συνολική διάρκεια από 6 μήνες έως 2 χρόνια. Δεν οδηγούν σε τίτλο σπουδών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι σπουδαστές που γίνονται δεκτοί σε προγράμματα μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν, συνήθως, ολοκληρώσει την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Μαθητεία (Apprenticeship) Συστηματικές περίοδοι εναλλασσόμενης κατάρτισης μεγάλης διάρκειας, σε εργασιακό χώρο και σε εκπαιδευτικό ινστιτούτο ή κέντρο κατάρτισης. Η μαθητεία διέπεται από σύμβαση εργασίας με τον εργοδότη και προβλέπεται αμοιβή για τον μαθητευόμενο (μισθός ή αποζημίωση). Ο εργοδότης αναλαμβάνει την υποχρέωση να παράσχει στον μαθητευόμενο κατάρτιση που οδηγεί στην ενασχόληση με συγκεκριμένο επάγγελμα.

Εισροές Οι ανθρώπινοι, οικονομικοί και φυσικοί πόροι που χρησιμοποιούνται στη μαθησιακή διαδικασία και ιδίως οι δομές, τα επαγγελματικά περιγράμματα, τα προγράμματα και οι εκπαιδευτές.

Εκροές Τα άμεσα αποτελέσματα της μαθησιακής δραστηριότητας, δηλαδή οι γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες που αποκτά το άτομο, ανεξάρτητα από τη διαδρομή επίτευξής τους.

Διά βίου συμβουλευτική Η επιστημονική βοήθεια, στήριξη και ενδυνάμωση που παρέχεται στα άτομα στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης, έτσι ώστε να προσδιορίζουν και να επιτυγχάνουν τους προσωπικούς και τους επαγγελματικούς στόχους τους.

Diploma Supplement Label Διάκριση που παρέχεται σε ένα Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ανώτατης Εκπαίδευσης η οποία πιστοποιεί την ορθή χορήγηση του Παραρτήματος Διπλώματος. Πρόκειται για έγγραφο που παρέχεται μαζί με το πτυχίο και περιγράφει τις γνώσεις και τις δεξιότητες που έχει αποκτήσει o κάτοχός του.

step.gov πλατφόρμα για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με δράσεις κατάρτισης, απασχόλησης, κοινωνικής ένταξης και δια βίου μάθησης


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1

Στρατηγική «Ευρώπη 2020»

Στόχοι Ε.Ε. Ελλάδα

1. Επίπεδο απασχόλησης (%) 75% 70%

2. Έρευνα και Ανάπτυξη (% ΑΕΠ) 3% υπό αναθεώρηση

3. Μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου -20% -4%

4. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 20% 18%

5. Ενεργειακή απόδοση - μείωση της κατανάλωσης ενέργειας (σε Mtoe)

αύξηση κατά 20% της ενεργειακής απόδοσης

ίση με 368 Mtoe2,70%

6. Πρόωρη εγκατάλειψη της σχολικής εκπαίδευσης (%) 10% 9,7%

7. Τριτοβάθμια εκπαίδευση (%) 40% 32%

8. Μείωση του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (σε αριθμό ατόμων)

20.000.000 450.000

Εμβληματικές Πρωτοβουλίες για μια έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς οικονομική ανάπτυξη

Έξυπνη Ανάπτυξη

1. Ψηφιακό θεματολόγιο για την Ευρώπη

2. Ένωση καινοτομίας

3. Νεολαία σε κίνηση

Βιώσιμη Οικονομική Ανάπτυξη

4. Μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους της

5. Μια βιομηχανική πολιτική για την εποχή της παγκοσμιοποίησης

Οικονομική Ανάπτυξη χωρίς Αποκλεισμούς

6. Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας

7. Ευρωπαϊκή πλατφόρμα κατά της φτώχειας

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:2020:FIN:EL:PDF


Πίνακας 2

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ «ΕΚ2020»

Στρατηγικοί Στόχοι

1. Υλοποίηση της διά βίου μάθησης και της κινητικότητας – απαιτείται πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή των στρατηγικών διά βίου μάθησης, την εκπόνηση εθνικών πλαισίων προσόντων συνδεδεμένων με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων και τη δημιουργία περισσότερο ευέλικτων οδών μάθησης. Η κινητικότητα θα πρέπει να επεκτείνεται, ενώ θα πρέπει να εφαρμόζεται ο ευρωπαϊκός χάρτης ποιότητας για την κινητικότητα.

2. Βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης – όλοι οι πολίτες πρέπει να μπορούν να αποκτήσουν βασικές ικανότητες και όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να γίνουν ελκυστικότερα και αποτελεσματικότερα.

3. Προαγωγή της ισοτιμίας, της κοινωνικής συνοχής και της ενεργού συμμετοχής στα κοινά – η εκπαίδευση και η κατάρτιση θα πρέπει να δίνουν τη δυνατότητα σε όλους τους πολίτες να αποκτούν και να αναπτύσσουν τις δεξιότητες και τις ικανότητες που είναι αναγκαίες για την απασχολησιμότητά τους, καθώς επίσης να υποστηρίζoυν την περαιτέρω μάθηση, την ενεργό συμμετοχή στα κοινά και το διαπολιτισμικό διάλογο. Τα εκπαιδευτικά μειονεκτήματα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με υψηλής ποιότητας εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς από τις μικρές ηλικίες.

4. Ενίσχυση της καινοτομίας και της δημιουργικότητας καθώς και του επιχειρηματικού πνεύματος, σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης – θα πρέπει να προάγεται η απόκτηση εγκάρσιων ικανοτήτων από όλους τους πολίτες και να διασφαλίζεται η λειτουργία του τριγώνου γνώσης (εκπαίδευση-έρευνα-καινοτομία). Θα πρέπει να προάγεται η συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καθώς και των ευρύτερων μαθησιακών κοινοτήτων με την κοινωνία των πολιτών και άλλους ενδιαφερόμενους.

Συμπληρωματικός Στόχος Ευρωπαϊκού Ανανεωμένου Θεματολογίου για την Εκπαίδευση Ενηλίκων

5. Βελτίωση της βάσης γνώσεων για την εκπαίδευση ενηλίκων και παρακολούθηση του τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων.

http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/general_framework/ef0016_el.htm


Πίνακας 3

Το Ανακοινωθέν της Bruges σχετικά με την ενισχυμένη ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της ΕΕΚ (2011-2020)

Στρατηγικοί Στόχοι για την περίοδο 2011-20 Βραχυπρόθεσμα εφικτοί στόχοι για τα έτη 2011-14

1. Να καταστεί η Α-ΕΕΚ ελκυστική επιλογή μάθησης

2. Ενίσχυση της αριστείας, της ποιότητας και της καταλληλότητας τόσο της Α-ΕΕΚ όσο και της Σ-ΕΕΚ • διασφάλιση της ποιότητας • ποιότητα των διδασκόντων, εκπαιδευτών και άλλων επαγγελματιών της ΕΕΚ • καταλληλότητα για την αγορά εργασίας

3. Ευέλικτη πρόσβαση στην κατάρτιση και τα επαγγελματικά προσόντα

4. Ανάπτυξη μιας στρατηγικής προσέγγισης για τη διεθνοποίηση της Α-ΕΕΚ και της Σ-ΕΕΚ και την προώθηση της διεθνούς κινητικότητας

1. Οργάνωση δραστηριοτήτων με σκοπό την προώθηση της ελκυστικότητας και της αριστείας της ΕΕΚ (π.χ. εκστρατείες, διαγωνισμοί δεξιοτήτων)

2. Στήριξη δραστηριοτήτων που επιτρέπουν στους νέους μαθητές της υποχρεωτικής εκπαίδευσης να εξοικειωθούν με τα επαγγέλματα και δυνατότητες σταδιοδρομίας

3. Εφαρμογή ενδεδειγμένων μέτρων για την υλοποίηση της σύστασης EQAVET και προώθηση των εθνικών πλαισίων διασφάλισης της ποιότητας για την ΕΕΚ

4. Κατά περίπτωση εξασφάλιση της κατάλληλης ενσωμάτωσης βασικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων διαχείρισης της σταδιοδρομίας στα προγράμματα σπουδών της Α-ΕΕΚ, καθώς και της απόκτησής τους με τις δυνατότητες κατάρτισης που προσφέρει η Σ-ΕΕΚ

5. Οι κυβερνήσεις, οι κοινωνικοί εταίροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών ΕΕΚ πρέπει να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα ώστε • να μεγιστοποιηθεί η μάθηση στο χώρο της εργασίας περιλαμβανομένης της μαθητείας, ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των μαθητευόμενων στην Ευρώπη ως το 2012 • να δημιουργηθούν ευκαιρίες ενίσχυσης της κινητικότητας και της συνεργασίας μεταξύ ιδρυμάτων ΕΕΚ και επιχειρήσεων (κερδοσκοπικών και μη) • να παρέχονται στα ιδρύματα ΕΕΚ παρατηρήσεις σχετικά με την απασχολησιμότητα των αποφοίτων ΕΕΚ

6. Συνέχιση των εργασιών με στόχο την καθιέρωση συστημάτων παρακολούθησης για τη μετάβαση από τη μάθηση στην εργασία

7. Για να μεγιστοποιηθεί η συμβολή της ΕΕΚ στο στόχο αναφοράς του 15% για τη συμμετοχή των ενηλίκων στη ΔΒΜ που προβλέπει η «ΕΚ 2020», να επανεξεταστεί η εφαρμογή κινήτρων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων για όλους τους συμμετέχοντες ενδιαφερόμενους παράγοντες και να αναληφθεί κατάλληλη δράση, ώστε να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή στην Σ-ΕΕΚ

8. Να εφαρμοστεί η σύσταση του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Επαγγελματικών Προσόντων (ΕΠΕΠ): • ανάπτυξη συνολικών εθνικών πλαισίων επαγγελματικών προσόντων (NQF), που να στηρίζονται στην προσέγγιση των μαθησιακών αποτελεσμάτων, χρήση του NQF ως καταλύτη για μεγαλύτερη διαπερατότητα μεταξύ της ΕΕΚ και της ανώτατης εκπαίδευσης, για την ανάπτυξη και τη διατήρηση της ΕΕΚ σε μεταδευτεροβάθμια / ανώτερα επίπεδα του ΕΠΕΠ για τη δημιουργία ευέλικτων μαθησιακών διόδων • συσχετισμός των επιπέδων του NQF με τα επίπεδα του ΕΠΕΠ ως το 2012


5. Καλλιέργεια της καινοτομίας, της δημιουργικότητας και του επιχειρηματικού πνεύματος και προώθηση της χρήσης ΤΠΕ (τόσο στην Α-ΕΕΚ όσο και στη Σ-ΕΕΚ)

9. Να αναπτυχθούν και να προαχθούν η εφαρμογή διαδικασιών επικύρωσης της μη τυπικής και άτυπης μάθησης, που στηρίζεται από το ΕΠΕΠ/NQF και ο επαγγελματικός προσανατολισμός

10. Να παρέχονται ολοκληρωμένες (εκπαίδευση, κατάρτιση, απασχόληση) υπηρεσίες επαγγελματικού προσανατολισμού στενά συνδεδεμένες με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας

11. Προώθηση της υλοποίησης του ECVET σύμφωνα με τη σύσταση και συμμετοχή στη δοκιμή του ECVET για κινητικότητα

12. Εφαρμογή κατάλληλων μέτρων για την τόνωση της κινητικότητας στην ΕΕΚ, όπως: • Ενθάρρυνση περισσότερων σπουδαστών της Α-ΕΕΚ και επαγγελματιών της Σ-ΕΕΚ να συμμετάσχουν στη διακρατική κινητικότητα • Ενθάρρυνση των τοπικών και περιφερειακών αρχών, καθώς και των φορέων παροχής ΕΕΚ, να αναπτύξουν μία παιδεία και στρατηγικές διεθνοποίησης, περιλαμβανομένης της μεθοριακής κοινότητας • Αντιμετώπιση των νομικών και διοικητικών φραγμών που σχετίζονται με τη διακρατική κινητικότητα μαθητευόμενων και εκπαιδευόμενων • Ενθάρρυνση των εμπορικών επιμελητηρίων, των επιχειρηματικών και άλλων συναφών οργανώσεων να στηρίξουν τις επιχειρήσεις υποδοχής (και αποστολής), ώστε να προσφέρουν κατάλληλες συνθήκες στους μαθητευόμενους και εκπαιδευόμενους στο πλαίσιο της διακρατικής κινητικότητας • Ενίσχυση της εκμάθησης γλωσσών και απόκτησης διαπολιτισμικών ικανοτήτων στα προγράμματα σπουδών της ΕΕΚ • Βέλτιστη χρήση άλλων ενωσιακών εργαλείων (π.χ. EQF, EQAVET, Europass) για την ενίσχυση της αμοιβαίας αναγνώρισης επαγγελματικών προσόντων και ικανοτήτων.

13. Ενθάρρυνση των συμπράξεων για τη δημιουργικότητα και την καινοτομία (φορείς παροχής ΕΕΚ, ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και κέντρα σχεδίου, καλών τεχνών, έρευνας και καινοτομίας)

14. Ενθάρρυνση αποτελεσματικής και καινοτόμου ποιοτικής χρήσης της τεχνολογίας από όλους τους φορείς παροχής ΕΕΚ (περιλαμβανομένων των δικτύων και συμπράξεων δημόσιου – ιδιωτικού τομέα) που θα στηρίζεται από τον αναγκαίο εξοπλισμό, υποδομές και δίκτυα, με συνεχείς βελτιώσεις ανάλογα με τις εξελίξεις στην τεχνολογία και στην παιδαγωγική γνώση

15. Εφαρμογή μέτρων για την ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας, λ.χ. με την προώθηση της απόκτησης των ορθών βασικών ικανοτήτων, τη διευκόλυνση πρακτικής άσκησης σε επιχειρήσεις και τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από εταιρίες


6. Α-ΕΕΚ και Σ-ΕΕΚ χωρίς αποκλεισμούς -προώθηση της ισότητας, της κοινωνικής συνοχής και της ενεργού ιδιότητας του πολίτη

16. Εφαρμογή προληπτικών και διορθωτικών μέτρων για τη μέγιστη συμβολή της ΕΕΚ στην καταπολέμηση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου

17. Εξέταση ειδικών μέτρων που αποσκοπούν στην αύξηση της συμμετοχής στην εκπαίδευση και κατάρτιση ομάδων με χαμηλού επιπέδου δεξιότητες και ομάδων που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο του αποκλεισμού, μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη ευέλικτων διόδων για τη Σ-ΕΕΚ και με τη χρήση ενδεδειγμένων κατευθυντήριων γραμμών και υπηρεσιών στήριξης

18 Χρήση των ΤΠΕ για να επιτευχθεί όσο το δυνατό μεγαλύτερη πρόσβαση στην κατάρτιση και την προώθηση της ενεργού μάθησης, καθώς και για να αναπτυχθούν νέες μέθοδοι στην ΕΕΚ, που βασίζεται τόσο στην εργασία όσο και στο σχολείο, ούτως ώστε να διευκολυνθεί η συμμετοχή των ομάδων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο αποκλεισμού

19. Χρήση υφιστάμενων συστημάτων ελέγχου για τη στήριξη της συμμετοχής στην ΕΕΚ των ομάδων που κινδυνεύουν

Οριζόντιοι Στόχοι

7. Μεγαλύτερη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων παραγόντων στον τομέα της ΕΕΚ και μεγαλύτερη προβολή των επιτευγμάτων της ευρωπαϊκής συνεργασίας στην ΕΕΚ

8. Συντονισμένη διακυβέρνηση των ευρωπαϊκών και εθνικών μέσων στους τομείς της διαφάνειας, της αναγνώρισης, της διασφάλισης της ποιότητας και της κινητικότητας

9. Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της πολιτικής στον τομέα της ΕΕΚ και άλλων συναφών τομέων πολιτικής

10. Βελτίωση της ποιότητας και της συγκρισιμότητας των δεδομένων για τη χάραξη της πολιτικής της Ε.Ε. στον τομέα της ΕΕΚ

11. Αξιοποίηση της στήριξης της Ε.Ε.

20. Καθιέρωση στρατηγικών επικοινωνίας για διάφορες ομάδες ενδιαφερόμενων, που να εστιάζονται στην εφαρμογή και την προστιθέμενη αξία εργαλείων (ECVET, ECTS, συσχετισμός των NQF με το ΕΠΕΠ, σύστημα διασφάλισης της ποιότητας σύμφωνα με το EQAVET)

21. Συγκρότηση μηχανισμών διαρθρωμένης συνεργασίας μεταξύ του τομέα της ΕΕΚ και των υπηρεσιών απασχόλησης σε όλα τα επίπεδα (πολιτικής και υλοποίησης), που να περιλαμβάνουν τους κοινωνικούς εταίρους

22. Συμβολή στη βελτίωση, σε ενωσιακό επίπεδο, των δεδομένων για τους σπουδαστές της Α-ΕΕΚ, μεταξύ άλλων σχετικά με την κινητικότητα και την απασχολησιμότητα.

http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/vocational/bruges_en.pdf


Πίνακας 4

Επίπεδα Μόρφωσης-ISCED (UNESCO), 1997

ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

0 Προσχολική εκπαίδευση

Περιλαμβάνει το νηπιαγωγείο και τον παιδικό σταθμό. Καλύπτει την εκπαίδευση σε ηλικίες των 3-5 και 5-7 ετών, μέχρι την έναρξη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

1 Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, πρώτο στάδιο της βασικής εκπαίδευσης

Περιλαμβάνει το δημοτικό σχολείο και αρχίζει με την έναρξη της διδασκαλίας ή εκπαίδευσης, με βάση ένα σύστημα κατηγορίας (ένας μόνο διδάσκων στην τάξη που διδάσκει γλώσσα, μαθηματικά και άλλα αντικείμενα).

2 Κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ή δεύτερο στάδιο της βασικής εκπαίδευσης

Βασική εκπαίδευση με σύστημα εκπαιδευτικών (ξεχωριστοί εκπαιδευτικοί για κάθε μάθημα).Σχεδιασμένη στη βάση της ολοκλήρωσης της βασικής εκπαίδευσης, συνήθως σε ένα μοντέλο προσανατολισμένο στα μαθησιακά αντικείμενα. Βασίζεται στα αποτελέσματα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED, επίπεδο 1) με στόχο να θέσει τα θεμέλια της Διά Βίου Μάθησης και της ανάπτυξηςτου ανθρώπινου δυναμικού.

3 Ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Το δεύτερο στάδιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης χρησιμοποιείται και για τη γενική ή επαγγελματική κατάρτιση. Η αποφοίτηση σημαίνει είτε προετοιμασία για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, είτε άδεια εργασίας σε μια συγκεκριμένη επαγγελματική κατηγορία ή και τα δύο. Καλύπτει την εκπαίδευση για ηλικίες από 15/16 και 18/20.

4 Μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση μη Πανεπιστημιακή

Αφορά το επίπεδο μετά την ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά όχι την τριτοβάθμια. Σε αυτήν ανήκουν, στην Ελλάδα, τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ - I.S.C.E.D.:4)

5 Πρώτο επίπεδο Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης

Πρόκειται για τον βασικό τίτλο σπουδών σε όλα τα Α.Ε.Ι. (Πανεπιστήμια και Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα), και τα Μεταπτυχιακά Διπλώματα Ειδίκευσης (π.χ. Master - MS.c, Μ.Eng, M.B.A. κ.λ.π.). I.S.C.E.D.:5A

6 Δεύτερο επίπεδο Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης

Αφορά σε προγράμματα Α.Ε.Ι. που οδηγούν σε μεταπτυχιακό δίπλωμα, π.χ. Διδακτορικό δίπλωμα, Ph.D (Doctor of Philosophy) κ.λπ. Προϋποθέτει την κατάθεση διδακτορικής διατριβής.


Οι αναφορές στην έκθεση έχουν γίνει βάσει του προηγουμένου πίνακα. Από το 2011 τα επίπεδα Μόρφωσης-ICSED έχουν διαφοροποιηθεί ως εξής:

ISCED 2011 ISCED 1997

ISCED 01 -

ISCED 02 ISCED 0

ISCED επίπεδο 1 ISCED επίπεδο 1




ISCED επίπεδο 5 (πρώτο επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης- προετοιμασία για την αγορά εργασίας)

ISCED επίπεδο 5ISCED επίπεδο 6 (Πτυχίο Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης-πλήρης κύκλος, πτυχίο τύπου Bachelor)

ISCED επίπεδο 7 (Μεταπτυχιακά Διπλώματα Ειδίκευσης)



Πίνακας 5

ΕΘΝΙΚ

Ο ΔΙΚ

ΤΥΟ

ΔΙΑ

ΒΙΟ

Υ Μ

ΑΘΗΣΗΣ

(Ν

. 387

9/20

10 ω

ς ισχύ

ει)

ΦΟΡΕ

ΙΣ ΔΙΟΙΚΗΣ

ΗΣ

Γενική

Γρα

µµατεία Διά Βίου Μάθησης

(Γ

.Γ.Δ

.Β.Μ

.)

Μονάδες

των Περιφερειών

(περιφερειακό πρόγρα

µµα)

Μονάδες

των Δή

µων

(τοπικό πρόγρα

µµα)

Εθνικός Οργανισ

µός Πιστοποίησης

Προσόντων

& Επαγγελ

µατικού

Προσανατολισµού

(Ε

.Ο.Π

.Π.Ε

.Π.)

Εθνικό

Κέντρο Δη

µόσιας

Διοίκησης

&

Αυτοδιοίκησης

(Ε

.Κ.Δ

.Δ.Α

.)

Στο Εθνικό

Δίκτυο Διά Βίου Μάθησης

ανήκουν

επίσης:

Α

) Φορείς και

οι δοµές

του

τυπικού

εκπαιδευτικού

συστή

µατος, όπως είναι

τα Ιδρύ

µατα

της

Ανώτατης Εκπαίδευσης

και

τα Ινστιτούτα

Διά

Βίου Εκπαίδευσης των ιδρυ

µάτων αυτών.

Β

) Φορείς που

οργανώνουν

προγράµ

µατα

ενδοεπιχειρησιακής κατάρτισης, τα

οποία

χρη

µατοδοτούνται από

δηµόσιους

πόρους, ως προς τη διαµόρφωση

του

εκπαιδευτικού

πλαισίου

των προγρα

µµάτων αυτών.

Γ)

Το Ίδρυ

µα Ποι

µαντικής

Επι

µορφώσεως της Ιεράς

Αρχιεπισκοπής

Αθηνών

(Ι.Π

.Ε.),

απόφαση

της

Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας

της

Ελλάδος

κατά το

µέρος

που

παρέχει

υπηρεσίες διά βίου

µάθησης

αποκλειστικά σε

θέµατα ποιµαντικής επιµόρφωσης.

ΦΟΡΕ

ΙΣ ΠΑΡ

ΟΧΗ

Σ ΥΠ

ΗΡΕΣΙΩΝ

Ινστιτούτα

Επαγγελ

µατικής Κατάρτισης

(Ι.Ε

.Κ.)

Φορείς άτυπης µάθησης

Κέντρα Διά Βίου Μάθησης

– Επίπεδο

Ένα

(Κ

.Δ.Β

.Μ. –

Ι)

Λοιπές δηµόσιες και

ιδιωτικές σχολές

επαγγελµατικής

κατάρτισης


– Επίπεδο

Δύο

(Κ

.Δ.Β

.Μ. –

ΙΙ)

Σχολεία Δεύτερης

Ευκαιρίας

(Σ.Δ

.Ε.)

&

Σχολές

Γονέων


των Δή

µων

Ίδρυ

µα Νεολαίας και

Διά

Βίου Μάθησης

(Ι

.ΝΕ.ΔΙ

.ΒΙ.Μ

.)

Φορείς παροχής

υπηρεσιών συ

µβουλευτικής

και επαγγελ

µατικού προσανατολισ

µού

Κέντρα Προώθησης στην Απασχόληση

(Κ.Π

.Α.)

Α) Φορείς του

δηµόσιου και ευρύτερου

δη

µόσιου

τοµέα

Β

) Φορείς επαγγελ

µατικών ενώσεων και

επιµελητηρίων

Γ) Φορείς τριτοβάθ

µιων συνδικαλιστικών

οργανώσεων εργαζο

µένων και εργοδοτών

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΥπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων

Πολιτισμού και Αθλητισμού

Εθνικό ΠρόγραμμαΔιά Βίου Μάθησης 2013-2015

Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ι Κ Ο Π Λ Α Ι Σ Ι Ο

ISBN 978-960-8063-96-9