etiek, korporatiewe bestuur en sakereg geg105

Skrywer: Elzette le Roux

Sakereg

Etiek,Korporatiewe Bestuur en

kontrakteregetiese standaardewetlike raamwerk

arbeidswetgewingsekuriteit

besluitnemingremedies

voorwaardes

vereis

tes

www.akademia.ac.za

c Kopiereg 2016

Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa)Skrywer: Elzette le Roux

Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk

’n Publikasie van Akademia.

Alle regte voorbehou.

Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, CenturionPosadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

Tel: 0861 222 888E-pos: [email protected]

Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word

nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal

aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg

Inleiding Bladsy 1

INHOUDSOPGAWE

Inleiding ............................................................................................................................... 7

Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 9

Woordomskrywing vir evaluering .................................................................................... 11

Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek ............................................ 13

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 13

1.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 14

1.3 Verrykende bronne ............................................................................................................. 14

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 14

1.5 Inleiding ................................................................................................................................ 16

1.6 Raamwerk van reëls .......................................................................................................... 16

1.7 Wat is etiek? ........................................................................................................................ 16

1.8 Rekenmeesters en etiek ................................................................................................... 17

1.9 Etiese kode vir rekenmeesters ......................................................................................... 19

1.10 CIMA se etiese riglyne ....................................................................................................... 20

1.11 Rekenmeester se kwaliteite .............................................................................................. 21

1.12 Persoonlike ontwikkeling en lewenslange leer .............................................................. 21

1.13 Samevatting ........................................................................................................................ 23

1.14 Selfevalueringsvrae ........................................................................................................... 23

1.15 Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 23

Studie-eenheid 2: Etiese konflik ..................................................................................... 25


2.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 25



2.5 Inleiding ................................................................................................................................ 26

2.6 Etiek staan in ŉ verhouding .............................................................................................. 27

2.7 Gevolge van onetiese gedrag .......................................................................................... 29

2.7.1 Jy as rekenmeester ........................................................................................................ 30

2.7.2 Die rekenmeestersprofessie ......................................................................................... 30

2.7.3 Die gemeenskap ............................................................................................................. 30


Bladsy 2 Inleiding

2.8 Etiese konflik ....................................................................................................................... 30

2.8.1 Etiese konflik en botsing van belange ......................................................................... 30

2.8.2 Situasies waar etiese konflik en botsing van belange voorkom .............................. 31

2.8.3 Identifisering van etiese dilemmas .............................................................................. 32

2.9 Oplossing vir etiese konflik ............................................................................................... 32

2.10 Samevatting ........................................................................................................................ 33

2.11 Selfevaluering ..................................................................................................................... 33


Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur ........................................................................ 35


3.2 Voorgeskrewe handboeke ................................................................................................ 35



3.5 Inleiding ................................................................................................................................ 37

3.6 Wat is korporatiewe bestuur? ........................................................................................... 37

3.7 Redes vir swak korporatiewe bestuur ............................................................................. 37

3.7.1 Probleme met agente .................................................................................................... 38

3.7.2 Gebrek aan insae van aandeelhouers ........................................................................ 38

3.8 Die behoefte aan beter korporatiewe bestuur ................................................................ 39

3.9 Ontwikkeling van korporatiewe bestuur in die Verenigde State van Amerika, Suid-

Afrika, Verenigde Koninkryke en Europa.................................................................................... 39

3.9.1 Verenigde State van Amerika ....................................................................................... 40

3.9.2 Suid-Afrika ....................................................................................................................... 40

3.9.3 Verenigde Koninkryke.................................................................................................... 41

3.9.4 Europa .............................................................................................................................. 41

3.10 Simptome van swak korporatiewe bestuur .................................................................... 41

3.11 Suid-Afrikaanse regulatoriese raamwerk ........................................................................ 42

3.12 Beginsels teenoor reëls ..................................................................................................... 43

3.13 Funksie van die direksie .................................................................................................... 43

3.14 Interaksie tussen etiek, die reg en korporatiewe bestuur............................................. 44

3.15 Samevatting ........................................................................................................................ 45

3.16 Selfevaluering ..................................................................................................................... 46



Inleiding Bladsy 3

Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels ......... 47





4.5 Inleiding ................................................................................................................................ 49

4.6 Strafregtelike- en sivielregtelike aanspreeklikheid ........................................................ 50

4.6.1 Strafreg ............................................................................................................................ 50

4.6.2 Sivielreg ........................................................................................................................... 50

4.7 Eienskappe en bronne van Engelse reg ......................................................................... 51

4.8 Hofbeslissings en howe se gesag ................................................................................... 52

4.8.1 Howe se gesag ............................................................................................................... 52

4.8.2 Ratio decidendi en obiter dictum .................................................................................. 53

4.8.3 Oorredende- en bindende gesag ................................................................................. 53

4.9 Wetgewing ........................................................................................................................... 54

4.10 Reg van die Europese Unie .............................................................................................. 54

4.11 Deliktereg en ander onregmatige dade .......................................................................... 54

4.11.1 Deliktuele nalatigheid ..................................................................................................... 55

4.12 Kousaliteit ............................................................................................................................ 55

4.13 Professionele nalatigheid .................................................................................................. 56

4.14 Regstelsels oor die wêreld ................................................................................................ 56

4.15 Islamitiese reg (Sjaria-wette) ............................................................................................ 57

4.16 Internasionale reg ............................................................................................................... 57

4.17 Samevatting ........................................................................................................................ 58

4.18 Selfevaluering ..................................................................................................................... 58


Studie-eenheid 5: Kontraktereg ...................................................................................... 59





5.5 Inleiding ................................................................................................................................ 63

5.6 Vereistes vir ŉ geldige kontrak ......................................................................................... 63


Bladsy 4 Inleiding

5.7 Formaliteite .......................................................................................................................... 64

5.8 Wilsooreenstemming ......................................................................................................... 64

5.8.1 Aanbod en aanname...................................................................................................... 64

5.8.2 Totnietgaan van aanbod................................................................................................ 65

5.8.3 Aanvaarding van die aanbod (aanname) ................................................................... 66

5.9 Teenprestasie ..................................................................................................................... 66

5.10 Bedoeling ............................................................................................................................. 68

5.11 Wanvoorstelling .................................................................................................................. 68

5.11.1 Wat is wanvoorstelling? ................................................................................................. 68

5.11.2 Tipes wanvoorstelling .................................................................................................... 68

5.11.3 Remedies vir wanvoorstelling ....................................................................................... 69

5.12 Bepalings van die kontrak ................................................................................................. 69

5.12.1 Uitdruklike bepalings ...................................................................................................... 69

5.12.2 Stilswyende en inbegrepe bepalings ........................................................................... 70

5.13 Voorwaardes en waarborge.............................................................................................. 70

5.14 Verkoop van goed en lewering van dienste ................................................................... 71

5.15 Bepalings wat uitsluit ......................................................................................................... 71

5.16 Onbillike kontraktuele bepalings ...................................................................................... 71

5.17 Vervulling van die kontrak ................................................................................................. 71

5.18 Remedies vir kontrakbreuk ............................................................................................... 73

5.18.1 Skadevergoeding ........................................................................................................... 73

5.18.2 Ander gemeenregtelike remedies ................................................................................ 73

5.18.3 Ander billike remedies ................................................................................................... 73

5.18.4 Beperkinge op remedies ............................................................................................... 74

5.19 Samevatting ........................................................................................................................ 74

5.20 Selfevaluering ..................................................................................................................... 75


Studie-eenheid 6: Arbeidsreg ......................................................................................... 77





6.5 Inleiding ................................................................................................................................ 79


Inleiding Bladsy 5

6.6 Verskil tussen ŉ werknemer en onafhanklike kontrakteur ........................................... 79

6.6.1 Definisie van ŉ "werknemer" ......................................................................................... 79

6.6.2 Onderskeid tussen werknemer en onafhanklike kontrakteur .................................. 79

6.7 Die dienskontrak ................................................................................................................. 80

6.7.1 Bepalings by implikasie en diensbesonderhede op skrif.......................................... 80

6.7.2 Werknemer se verpligtinge ........................................................................................... 80

6.7.3 Werkgewer se verpligtinge ............................................................................................ 81

6.7.4 Wetlike verpligtinge ........................................................................................................ 81

6.7.5 Wysiging van die diensvoorwaardes ........................................................................... 81

6.7.6 Aaneenlopende dienskontrak ....................................................................................... 81

6.8 Ontslag van ŉ werknemer ................................................................................................. 82

6.8.1 Diensbeëindiging deur kennisgewing .......................................................................... 82

6.8.2 Diensbeëindiging deur ontslag ..................................................................................... 82

6.8.3 Onregmatige ontslag...................................................................................................... 82

6.8.4 Onbillike ontslag ............................................................................................................. 82

6.9 Die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswetgewing en gevolge van

nienakoming .................................................................................................................................... 83

6.10 Samevatting ........................................................................................................................ 84

6.11 Selfevaluering ..................................................................................................................... 84


Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies......................................... 85





7.5 Inleiding ................................................................................................................................ 88

7.6 Verskillende ondernemingsvorme ................................................................................... 89

7.6.1 Alleeneienaarsaak .......................................................................................................... 89

7.6.2 Vennootskap ................................................................................................................... 90

7.6.3 Maatskappyreg ............................................................................................................... 90

7.6.4 Soorte maatskappye ...................................................................................................... 91

7.6.5 Implikasies van regspersoonlikheid ............................................................................. 92

7.6.6 Vergelyking tussen openbare en private maatskappye ........................................... 92


Bladsy 6 Inleiding

7.7 Oprigting van ŉ maatskappy ............................................................................................. 92

7.7.1 Akte van oprigting ........................................................................................................... 93

7.7.2 Bevoegdheid van ŉ maatskappy .................................................................................. 93

7.7.3 Direksievergaderings ..................................................................................................... 94

7.7.4 Die reg om te stem ......................................................................................................... 94

7.7.5 Resolusies van aandeelhouers .................................................................................... 95

7.8 Aanstel van direkteure ....................................................................................................... 95

7.8.1 Beëindiging van direkteurskap ..................................................................................... 95

7.8.2 Magte en pligte van direkteure ..................................................................................... 96

7.9 Regte van aandeelhouers ................................................................................................. 96

7.9.1 Meerderheidsaandeelhouers ........................................................................................ 96

7.10 Aandele ................................................................................................................................ 96

7.11 Bestuur-van-kapitaal-beginsel .......................................................................................... 97

7.12 Vermoë van ŉ maatskappy om ŉ lening te bekom ....................................................... 98

7.13 Verdeling van magte .......................................................................................................... 99

7.14 Maatskappysekretaris ........................................................................................................ 99

7.15 Samevatting ........................................................................................................................ 99

7.16 Selfevaluering ................................................................................................................... 100

7.17 Selfevalueringsriglyne ..................................................................................................... 100

Bronnelys ........................................................................................................................ 101

Woordelys in Engels en Afrikaans ................................................................................. 103


Inleiding Bladsy 7

INLEIDING

Een van die pilare wat ŉ suksesvolle sakeonderneming ondersteun, is die implementering

van etiese standaarde, ŉ streng wetlike raamwerk onderliggend tot al die kommersiële

aktiwiteite en die toepassing van korporatiewe bestuur. Verskeie areas van sakereg word

aangeraak soos kontraktereg, arbeidswetgewing, die administrasie van finansieringsbronne,

asook die bestuur van maatskappye. In die sakewêreld word globale sakeondernemings

geken aan die gebruik om alternatiewe regstelsels ook in ag te neem en nie bloot net die

Engelse regstelsel nie. Etiese standaarde is ontwikkel in die rekeningkundige beroep en dit

is van uiterste belang vir al CIMA (Chartered Institute of Management Accountants) lede om

die hoogste standaard van etiese gedrag toe te pas.

Die tipiese aandeelhouers of ander belanghebbendes in ŉ sakeonderneming wil ŉ mate van

sekuriteit hê in hoe bestuur optree en besluitneming uitvoer. Korporatiewe bestuur is

ontwikkel ten einde publieke belang te beskerm teen die aksies en besluite van bestuur en

die direksie. Die basiese elemente van die Engelse regstelsel asook alternatiewe regstelsels

word bespreek in die konteks van ŉ sakeonderneming. ŉ Goeie begrip van hoe die reg

bepaal of ŉ kontraktuele ooreenkoms gevorm is en die wetlike status van die kontraktuele

voorwaardes is noodsaaklik vir die beskerming van ŉ sakeonderneming se bedrywighede.

Voorts sal die beëindiging van ŉ kontrak, asook die remedies beskikbaar in gevalle van

kontrakbreuk en geen prestasie ook bepaal word deur ŉ deeglike studie van kontraktereg.

Dit is tot voordeel van die sakeonderneming en werknemers om aspekte rondom

dienskontrakte en die beskikbare remedies by die beëindiging van dienskontrakte uiteen te

sit.

Daar is ook bepaalde gesondheids- en veiligheidsvereistes waaraan die sakeperseel moet

voldoen ten einde werknemers se welstand te beskerm. Die oorkoepelende regstatus, aard

en administrasievereistes van maatskappye wat aandele bied op die Johannesburgse

Effektebeurs (JSE) word ook behandel soos dit bepaal word deur die Maatskappywet no. 71

van 2008.

Vir hierdie vak is die volgende handboeke voorgeskryf:

Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2013.

Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press.

Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B.

& Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.

Kaapstad: Juta.


Bladsy 8 Inleiding

BPP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics,

Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar

Wheatons.

Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui

word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te

lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.

Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek,

asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.


Vakleeruitkomste Bladsy 9

VAKLEERUITKOMSTE

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak ETIEK, KORPORATIEWE BESTUUR EN SAKEREG (GEG105)

sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van:

• Die belangrikheid van besigheidsetiek

• Etiese konflik

• Korporatiewe bestuur

• ŉ Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels

• Kontraktereg

• Arbeidsreg

• Korporatiewe administrasie en finansies

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om die volgende te bespreek en op ŉ stel feite toe te pas:

• die belangrikheid van etiek in besigheid, en meer spesifiek vir die professionele

rekenmeester;

• die noodsaaklikheid van CIMA lede om die hoogste standaarde en etiese gedrag te

openbaar;

• die verskillende maniere waarop etiese gedrag gereguleer word;

• die ontstaan en oplos van etiese dilemmas en konflik van belange;

• die ontwikkeling van korporatiewe bestuur, binne die konteks van die bestuur van

maatskappye;

• die impak van korporatiewe bestuur op direkteure en bestuurstrukture van

maatskappye en die voordeel daarvan vir aandeelhouers;

• die belangrikste aspekte van die Engelse regstelsel en die beginsel van deliktereg;

• die belangrikste aspekte van alternatiewe regstelsels;

• die totstandkoming van ŉ kontrak en die regstatus van kontraktuele verpligtinge;

• die ontbinding van ŉ kontrak en die remedies vir die verbreking en/of nienakoming

van ŉ kontrak;


Bladsy 10 Vakleeruitkomste

• die noodsaaklike elemente van ŉ dienskontrak en die remedies vir die beëindiging

van die dienskontrak;

• die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswette op werkgewers en

werknemers;

• die aard, regstatus en administrasie van ondernemingsvorme; en

• die reg met betrekking tot die finansiering en bestuur van maatskappye wat deur

aandeelhouding beperk word.


Woordomskrywing vir evaluering Bladsy 11

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING

In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort

Analiseer Om iets te ontleed

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel/ens


Bladsy 12 Woordomskrywing vir evaluering

Notas


Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek Bladsy 13

STUDIE-EENHEID 1: DIE BELANGRIKHEID VAN BESIGHEIDSETIEK

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te

demonstreer van die volgende:

• Die belangrikheid van etiek in besigheid, en meer spesifiek vir die professionele

rekenmeester.

• Die noodsaaklikheid van CIMA lede om die hoogste standaarde en etiese gedrag

te openbaar.

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• die waardes en beginsels, wat professionele rekenmeesters met die nodige

toewyding voorsien om in die gemeenskap se beste belang en met

verantwoordelikheid op te tree, toe te pas;

• die noodsaaklikheid van ŉ raamwerk van wette, regulasies en standaarde in ŉ

onderneming te verduidelik en toe te pas;

• die aard van etiek en die toepassing daarvan in ŉ onderneming en die

rekenmeestersprofessie, te verduidelik;

• tussen omvattende reëls- en raamwerkbenaderings van etiek te kan onderskei;

• die behoefte vir deurlopende persoonlike ontwikkeling en lewenslange leer te

verduidelik;

• die behoefte om eienskappe soos betroubaarheid, verantwoordelikheid,

stiptelikheid, respek en vriendelikheid te verduidelik;

• die etiese beginsels van integriteit, objektiwiteit, professionele vaardigheid,

vertroulikheid en redelike sorg te verduidelik;

• konsepte van onafhanklikheid, toerekeningsvatbaarheid, sosiale

verantwoordelikheid en skeptisisme (ondersoekend) te verduidelik;

• die redes hoekom CIMA en IFAC ŉ Code of Ethics for Professional Accountants

het, te verduidelik.


Bladsy 14 Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek

1.2 Voorgeskrewe handboek



Wheatons.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:

Hoofstuk 17, paragrawe 1-7 (bladsye 401-426)

Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K., Siebrits, J. &

Woermann, M. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town:

Oxford University Press.


Hoofstuk 13 (bladsy 240-264)

1.3 Verrykende bronne

Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy het nie nodig om hierdie

bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou

agtergrondkennis in die vak verbreed.

• International Federation of Accountants (IFAC). 2010. Code of ethics for professional

accountants. In Handbook of international quality control, auditing, review, other

assurance and related services pronouncements. 1st Edition. New York: IFAC.

• South African Institute of Chartered Accountants (SAICA). 2010. SAICA Handbook.

Volume 3. Durban: LexisNexis.

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Benadering van

voldoening

Benadering gebaseer op reëls. Individue het ŉ duidelike idee van

wat verwag word omdat bepaalde reëls voorgeskryf word,

byvoorbeeld reëls is in ŉ reëlboek vervat.

Besigheidsetiek Die toepassing van etiese waardes op gedrag in die

onderneming.

Bronne van reëls Die reg (strafreg en sivielreg), regulasies en gedragskodes



CIMA Chartered Institute of Management Accountants

CPD Continuing Professional Development – Deurlopende

professionele ontwikkeling

Etiek ŉ Stel morele beginsels (verskillend van die reg of geloofswette)

wat aanvaarbare optrede aandui.

Etiese benadering Benadering gebaseer op ŉ raamwerk (riglyne) en nie reëls nie

wat die individu toelaat om self te besluit of ŉ optrede gepas is in

bepaalde omstandighede.

Etiese kode Standaarde wat die optrede van lede van ŉ bepaalde professie

reguleer deur die spesifisering van verwagte standaarde ten

opsigte van vaardighede, professionele gedrag en integriteit.

IFAC International Federation of Accountants

Integriteit Belangrike beginsel van eerlikheid en openheid wat ook

professionele optrede op ŉ konsekwente wyse insluit.

Konfidensialiteit Die plig om die sekuriteit van inligting te waarborg tensy daar ŉ

wetlike of professionele plig bestaan om die inligting te openbaar.

Lewenslange leer Die beginsel dat ŉ individu nooit ophou om te leer nie en hom- of

haarself beskikbaar stel vir nuwe idees, besluite, vaardighede en

optredes.

Objektiwiteit ŉ Kombinasie van onpartydigheid, intellektuele eerlikheid en

afwesigheid van konflik van belange. Die vermoë om persoonlike

belang te skei van ŉ besluit.

Persoonlike

ontwikkeling

Ontwikkeling van persoonlike kwaliteite soos

kommunikasievaardighede, selfgeldendheid, tydsbestuur en

interpersoonlike verhoudinge. Hierdie vaardighede word deur die

individu self ontwikkel.

Professionele

gedrag

Optrede wat nie die professie sal diskrediteer nie en wat strook

met alle wette en regulasies.

Professionele

vaardighede en

redelike sorg

Lewering van diens deur redelike kennis, vaardighede en

deeglikheid toe te pas met ŉ bewustheid van aspekte wat

belangrik is. ŉ Plig om op datum te bly met verwagte standaarde.

SAICA South African Institute of Chartered Accountants



SAIPA South African Institute of Professional Accountants

1.5 Inleiding

Hoewel jy waarskynlik nog nie baie met etiek gedurende jou studies te doen gekry het nie,

het jy waarskynlik in jou persoonlike lewe al met etiek te doen gekry. Etiek is baie belangrik

vir ŉ rekenmeester en is waarskynlik iets waarmee jy deurgaans in jou werk as

rekenmeester te doen gaan kry. Jy kan gerus ook twee etiese vrae onthou, naamlik wie

gaan deur my optrede baat? Wat gaan die effek van my optrede wees?

In hierdie studie-eenheid gaan ons oorweging skenk aan die ontwikkeling van ŉ raamwerk

van reëls deur die gemeenskap. Ons gaan bespreek wat onder etiek verstaan word en

hoekom dit relevant is vir rekenmeesters en ondernemings. Die etiese kodes en kwaliteite

wat ŉ rekenmeester moet openbaar, gaan ondersoek word. Ter afsluiting gaan ons fokus op

die belangrikheid van persoonlike ontwikkeling en die beginsel van lewenslange leer.

1.6 Raamwerk van reëls

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 17, paragrawe 1.1-1.3

Mense ontwikkel gewoonlik ŉ raamwerk van reëls om gedrag te reguleer. Hierdie regulering

van gedrag handhaaf nie net orde in die samelewing nie, maar gee ook duidelike riglyne vir

ŉ bepaalde gemeenskap deur die daarstel van reëls en standaarde. Sonder bepaalde reëls,

regulasies en standaarde kan die wêreld, ŉ gemeenskap, ŉ onderneming uitbreek in chaos

en ophou om te funksioneer – effektief te funksioneer. Neem kennis van hierdie raamwerk

van reëls om jou ook in staat te stel om met toewyding in belang van die gemeenskap op te

tree.

Reëls is egter nie staties nie, maar moet soms ook ontwikkel soos tye en gemeenskappe

ontwikkel. Lees gerus in jou handboek (Hoofstuk 17: paragraaf 1.1) hoe die gemeenskap

ontwikkel het. Neem ook in besonder kennis van die behoefte vir reëls, soos uiteengesit in

die voorgeskrewe handboek paragraaf 1.2.

In paragraaf 1.3 word die verskillende bronne van reëls bespreek. Neem gerus kennis van

hierdie bronne, maar ook die verduideliking van elk, wie dit kan skep en wie dit kan afdwing

(soos in die tabel in jou handboek, Hoofstuk 17: bladsy 403 uiteengesit).

1.7 Wat is etiek?

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 17: paragraaf 2

Voordat jy etiek kan toepas is dit nodig om te weet wat met etiek bedoel word. Die handboek

(Hoofstuk 17: paragraaf 2) verduidelik etiek as ŉ stel morele beginsels wat gedrag begelei.



Neem egter kennis dat etiek nie dieselfde as die reg (landswette) of godsdienstige reëls is

nie. Neem kennis van die res van die bespreking in paragraaf 2.

Volgens CIMA (Hoofstuk 17: bladsy 406) word etiek in ŉ onderneming beskryf as die

toepassing van etiese waardes in die gedrag van die onderneming. Neem kennis van die

etiese waardes van ŉ onderneming, asook die drie elemente t.o.v. etiek soos verder beskryf

in paragraaf 2.1.

Die belangrikheid van vertroue word ook benadruk in paragraaf 2.1.1. Bestudeer hierdie

aspek, tesame met paragraaf 2.1.2, wat beleide en verslae van korporatiewe

verantwoordelikheid bespreek.

Doen self:

Kyk of jy die vrae aan die einde van paragraaf 2 in die handboek (BPP Learning Media,

2012: 405) kan beantwoord.

1.8 Rekenmeesters en etiek

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 17: paragrawe 3.1-3.5

As rekenmeester kan jy dikwels gekonfronteer word met daaglike keuses en bevindings wat

jy moet maak. Jou siening en waardes kan egter bepaal watter keuse jy gaan uitoefen en of

die gemeenskap jou gaan vertrou om die goeie keuse te maak.

In die handboek (Hoofstuk 17: bladsy 409) word redes waarom rekenmeesters eties optree,

uiteengesit. Leer hierdie vyf redes om ook die aard van etiek te kan verduidelik.

Dit is belangrik dat ŉ rekenmeester eties optree, maar ŉ rekenmeester moet ook op hoogte

bly van wat die bepaalde gemeenskap, waarbinne hy/sy funksioneer, se waardes is. Hierdie

waardes, en ook die verwagtinge van ŉ gemeenskap, kan deurlopend verander soos die

gemeenskap ook verander. Die veranderende waardes van ŉ gemeenskap kan soms ŉ

rekenmeester verdwaald agter laat, maar daar is gelukkig ŉ riglyn vir rekenmeesters,

naamlik Code of Professional Ethics.

Lees gerus paragraaf 3.1 van BPP Learning Media, asook Kretzschmar et al. (2013:

Hoofstuk 13) en raak bekend met wat die International Federation of Accountants (IFAC

hierna) is en wat sy funksie is.

In paragraaf 3.2 van BPP Learning Media word na sewe beginsels, wat betrekking op

individue in die openbare sektor in die Verenigde Koninkryke (UK) het, verwys. Neem kennis

van daardie sewe beginsels, aangesien dit universele beginsels is wat orals toegepas kan

word.



Figuur 1.1: Sewe beginsels in openbare sektor

(Aangepas uit BPP Learning Media, 2012: paragraaf 3.2)

Professionele liggame, byvoorbeeld CIMA, is in werking gestel om die openbare belang, in ŉ

bepaalde professie, te beskerm. Ten einde professionele persone, byvoorbeeld

rekenmeesters, leiding te gee oor etiese optrede en keuses om uit te oefen, is ŉ etiese kode

(Code of ethics of Code of conduct) saamgestel.

Leer die definisie van ŉ etiese kode in BPP Learning Media (Hoofstuk 17: paragraaf 3.3) en

wees in staat om die twee teoretiese uitgangspunte te verduidelik. Tref ook onderskeid

tussen die twee benaderings, naamlik:

Sewe Beginsels

Publieke Belang

Integriteit

Objektiwiteit

Toerekenings-vatbaarheid

Openheid

Eerlikheid

Leierskap



Figuur 1.2: Twee teoretiese benaderings in ontwikkeling van ŉ etiese kode

(Aangepas uit BPP Learning Media, 2012: 411)

Maak ook seker dat jy die bespreking in Kretzschmar et al. (2013: 247) bestudeer en kan

verduidelik wat ŉ Code of Professional Ethics is, met verwysing na die basiese beginsels

uiteengesit in die IFAC Code of Ethics en ook die raamwerk benadering wat in 2005 deur

IFAC aanvaar is (Kretzschmar et al. 2013: 249).

Daar is verskeie redes vir die ontwikkeling van ŉ etiese kode. Neem kennis van wat daardie

verskillende redes, soos uiteengesit in Hoofstuk 17 (paragraaf 3.5), kan wees.

1.9 Etiese kode vir rekenmeesters


Die International Federaton of Accountants (IFAC) is ŉ internasionale liggaam wat die

grootste rekenmeestersliggame, van meer as 130 lande, verteenwoordig. Die South African

Institute of Chartered Accountants (SAICA) en die South African Institute of Professional

Accountants (SAIPA) word op IFAC verteenwoordig.

IFAC het ten doel om die hoë standaarde van professionele rekenmeesters te ontwikkel en

te bevorder. Ten einde hierdie standaarde te handhaaf, het IFAC se etiese komitee ŉ Etiese

kode vir rekenmeesters ontwikkel. CIMA is ook ŉ lid van IFAC en het ook etiese kodes,

amper soortgelyk aan dié van IFAC, ontwikkel.

Neem kennis van die doel van hierdie etiese kodes, soos uiteengesit in Hoofstuk 17

(paragraaf 4), om dit te kan verduidelik en toe te pas.

Etiese kodes - Teoretiese benaderings

Voldoening

Reëls

Etiek

Raamwerk



1.10 CIMA se etiese riglyne


Die etiese riglyne wat CIMA gee is die basiese riglyne wat rekenmeesters in hul

professionele doen en late moet toepas. CIMA het die raamwerk-benadering (in plaas van ŉ

benadering geskoei op die voldoening van reëls) gevolg, aangesien die meeste

ondernemings vanuit vertroue en selfregulering funksioneer.

CIMA se etiese riglyne is verkrygbaar op die webtuiste, naamlik www.cimaglobal.com. Jy

moet hierdie riglyne bestudeer, ken en kan toepas.

Volgens die handboek (Hoofstuk 17: paragraaf 5.1) is die fundamentele etiese beginsels die

volgende:

Figuur 1.3: Fundamentele etiese beginsels

(Aangepas uit BPP Learning Media, 2012)

Leer hierdie beginsels (Hoofstuk 17: paragrawe 5.1.1-5.1.5) sodat jy dit kan verduidelik en

toepas.

CIMA identifiseer ook die bedreigings ten opsigte van die basiese etiese beginsels. Neem

kennis van hierdie bedreigings uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 17: paragraaf 5.2) om

hierdie bedreigings te kan identifiseer en elimineer.

Voorbeeld 1.1

Jy, as rekenmeester, moet die finansiële state van jou familiebesigheid versorg. Dit kan

sekere belastingimplikasies tot gevolg hê en ook persoonlike voordeel vir jou inhou indien

die onderneming bepaalde winste toon of nie. Jy werk met die onderneming se syfers en

Integriteit

Objektiwiteit

Professionele vaardighede en sorg

Konfidensialiteit

Professionele optrede



kan op papier aantoon of die onderneming ŉ "goeie" of "slegte" boekjaar gehad het. Jou

eie belang (en soms konflik van belange) kan ŉ bedreiging vir etiese beginsels inhou.

Neem kennis van die teorie t.o.v. reëls, soos uiteengesit in Hoofstuk 17 (paragraaf 5.3),

aangesien etiek van jou kan verwag om toe te sien dat ander ook binne bepaalde reëls en/of

beginsels optree.

Doen self:

Oorweeg elk van die fundamentele beginsels en kyk of jy aan ŉ voorbeeld kan dink waar

iemand oneties sal optree.

Nota: Sien die voorbeelde aan die einde van paragraaf 5 in die handboek.

1.11 Rekenmeester se kwaliteite


Doen self:

Oor watter persoonlike kwaliteite, dink jy, moet ŉ rekenmeester beskik?

ŉ Rekenmeester wat graag die fundamentele beginsels wil handhaaf, beskik oor sekere

eienskappe (kwaliteite). Hierdie eienskappe kan persoonlike en/of professionele kwaliteite

wees.

Neem kennis van die persoonlike kwaliteite soos uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 17:

paragraaf 6.1) sodat jy kan verduidelik waarom dit nodig is vir ŉ rekenmeester om hierdie

persoonlike kwaliteite te ontwikkel.

Jy moet ook die professionele kwaliteite, soos uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 17:

paragraaf 6.2), ken om die noodsaaklikheid daarvan te kan verduidelik.

Doen self:

Kyk of jy die vraag in die handboek (Hoofstuk 17: bladsy 420) kan beantwoord.

1.12 Persoonlike ontwikkeling en lewenslange leer




Vir ŉ rekenmeester om op die voorpunt van kennis en vaardighede te kan wees en

sodoende ŉ effektiewe diens aan kliënte te kan lewer, is dit nodig dat hy/sy persoonlik

ontwikkel en groei deur die beginsel van lewenslange leer toe te pas.

Volgens die handboek (Hoofstuk 17: bladsy 421) is persoonlike ontwikkeling die

ontwikkeling van persoonlike kwaliteite soos kommunikasievaardighede, selfgeldendheid,

tydsbestuur en interpersoonlike verhoudinge. Hierdie vaardighede word deur die individu self

ontwikkel.

Lewenslange leer is die beginsel dat ŉ individu nooit ophou om te leer nie en hom- of

haarself beskikbaar stel vir nuwe idees, besluite, vaardighede en optredes.

Neem kennis van die redes waarom persoonlike ontwikkeling en lewenslange leer belangrik

is, soos in die handboek (Hoofstuk 17: paragraaf 7.1) uiteengesit.

Daar is verskeie benaderings tot persoonlike ontwikkeling en lewenslange leer. Een

daarvan is CIMA se professionele ontwikkelingsiklus soos uiteengesit in die handboek

(Hoofstuk 17: paragraaf 7.2). Neem kennis van die fases in hierdie siklus om dit te kan

verduidelik.

Figuur 1.4: CIMA se professionele ontwikkelingsiklus


Neem gerus kennis van die verskillende aktiwiteite wat as deurlopende professionele

ontwikkeling (CPD) geag word (Hoofstuk 17: paragraaf 7.2.1.). Besoek gerus die SAICA en

SAIPA se webtuistes vir meer inligting rakende deurlopende professionele ontwikkeling. Die

webadresse is die volgende: http://www.saipa.co.za/ en http://saica.co.za/.

Definieer

Assesseer

OntwerpOptrede

Reflekteer

Evalueer



1.13 Samevatting

Mense het ŉ raamwerk van reëls ontwikkel om optrede te reguleer. Hierdie raamwerk is

beïnvloed deur familie, kultuur, gemeenskappe en mense se opvoedkundige omgewings.

Wanneer mense ter sprake is, is etiek betrokke. Etiek, wat onderskei moet word van die reg

en geloof, bestaan uit morele beginsels wat weer as riglyn vir optrede dien. ŉ Rekenmeester

se waardes en optrede beïnvloed alles wat hy/sy doen – hetsy persoonlik of professioneel.

Dit het ook ŉ impak op die persepsie van die gemeenskap oor die professie, asook die

vertroue wat die gemeenskap in die professie plaas. Professionele liggame, soos CIMA,

SAICA en SAIPA, het ŉ verpligting om die publiek se belange ook te beskerm deurdat dit

toesien dat lede van daardie liggame volgens bepaalde riglyne optree. Die IFAC is ŉ

internasionale liggaam wat die grootste rekenmeestersliggame regoor die wêreld

verteenwoordig. IFAC se doel is om hoë standaarde vir rekenmeesters te ontwikkel en hul

kwaliteit van diens te verseker. CIMA se etiese riglyne bevat die basiese beginsels wat lede

in hul professionele lewens moet nastreef. ŉ Rekenmeester beskik oor persoonlike en

professionele kwaliteite. Dit is nodig dat jy hierdie kwaliteite nie net moet ken nie, maar ook

toepas in jou persoonlike en professionele loopbaan. Persoonlike ontwikkeling is baie

belangrik en vind ook plaas saam met die beginsel van lewenslange leer. Al hierdie etiese

riglyne bied ook aan ŉ rekenmeester die raamwerk waarbinne hy/sy kan ontwikkel en groei

om sodoende die groter gemeenskap te kan dien.

1.14 Selfevalueringsvrae

Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 17 (bladsye 424-425) in die handboek. Die

antwoord op die vrae sal jy op die volgende bladsy na die vrae aantref. Dit is belangrik dat jy

nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om

die vraag te voltooi.

1.15 Selfevalueringsriglyne

Gebruik die studiegids en handboek om jou antwoorde vir die selfevalueringsvrae te vind.

Doen ook gerus die vrae uiteengesit in die vrae-bank (Question Bank) van die handboek

(vrae 81-87). Werk eers deur hierdie vrae voordat jy na die volgende studie-eenheid

beweeg.



Notas


Studie-eenheid 2: Etiese konflik Bladsy 25

STUDIE-EENHEID 2: ETIESE KONFLIK


Kennis en begrip



• Die verskillende maniere waarop etiese gedrag gereguleer word.

• Die ontstaan en oplos van etiese dilemmas en konflik van belange.

Vaardighede


• die verhouding tussen etiek, korporatiewe bestuur, die reg en sosiale

verantwoordelikheid te verduidelik;

• die gevolge van onetiese gedrag teenoor ŉ individu, die professie en die

gemeenskap, te verduidelik;

• gevalle waar etiese dilemmas en konflik van belange bestaan, te identifiseer; en

• te verduidelik hoe etiese dilemmas en konflik van belange opgelos kan word.

2.2 Voorgeskrewe handboek



Wheatons.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:

Hoofstuk 19, paragrawe 9.1-9.2.3 (bladsye 472-474)





Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy Hoofstukke 5 en 9 lees.


Bladsy 26 Studie-eenheid 2: Etiese konflik





• Rossouw, G.J. 1994. Rational interaction for moral sensitivity: a post-modern

approach to moral decision-making in business. Journal of Business Ethics,

13(1):11-20.

Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid kan jy Hoofstukke 5 en 9 lees.




Botsing van belange ŉ Persoon het ŉ verpligting ten opsigte van twee of meer partye

wat tot gevolg het dat ŉ persoon nie langer vir een van die partye

werk kan verrig nie.

Etiek ŉ Stel morele beginsels wat as riglyn vir gedrag funksioneer. Dit

is riglyne van wat verwag word van ŉ persoon se optrede.

Etiese konflik Gevalle waar twee of meer etiese waardes nie met mekaar

ooreenstem nie, alternatiewelik waar verpligtinge van botsende

aard op ŉ persoon geplaas word.

Kodifiseer ŉ Beginsel is in ŉ "wetboek" opgeteken en maak die beginsel

nou regtens bindend op ŉ persoon.

Kontraktuele

verpligtinge

ŉ Verpligting wat vanuit ŉ vrywillige ooreenkoms ontstaan.

Verbreking van ŉ kontraktuele verpligting is nie oortreding van ŉ

wetlike verpligting nie.

Wette Reëls wat deur die wetgewende gesag in die land saamgestel is

en wat deur individue en ondernemings nagekom moet word.

2.5 Inleiding

Etiese beginsels het geen impak indien daar nie gevolge bestaan vir onetiese optrede nie. In

hierdie studie-eenheid gaan ons kyk wat die gevolge van onetiese optrede is vir die

rekenmeester as persoon, maar ook die rekenmeestersprofessie en die gemeenskap as

geheel. Etiek staan nie alleen nie, maar funksioneer binne verskeie omgewings, soos



korporatiewe bestuursomgewings, wette, sosiale verantwoordelikheid en natuurlik die

persoon se onmiddellike omgewing.

In hierdie studie-eenheid gaan ons ook by gevalle stilstaan wat in etiese dilemmas kan

ontaard sodat jy ook hierdie risiko's kan identifiseer en voorkom.

Ons gaan ook na ŉ raamwerk kyk wat jou kan help om moontlike etiese dilemmas en/of

konflikte op te los.

2.6 Etiek staan in ŉ verhouding

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 19: 9.1-9.2.3

Etiek funksioneer nie alleen nie, maar is interafhanklik van korporatiewe bestuur en die reg.

Jy sal onthou dat ons in die vorige studie-eenheid gesien het dat etiek ŉ stel morele

beginsels is wat as riglyn funksioneer vir die gedrag van individue en ondernemings. Elke

individu en/of onderneming (deur middel van sy individue) kan bepaal watter rigting daardie

individue gaan inslaan deur die besluite wat geneem word, Aangesien ŉ onderneming se

eienaars en bestuurders nie altyd dieselfde persone of entiteite is nie, is dit belangrik dat die

bestuurders van ŉ onderneming in die beste belang van die eienaars en/of aandeelhouers

moet optree.

Verfris jou geheue

Wat is die verskil tussen etiek en wette?

Antwoord:

Etiek is hoe die gemeenskap van ŉ individu en/of onderneming verwag om op te tree

aan die hand van sekere waardes en beginsels.

Wette is reëls wat deur die wetgewende gesag in die land saamgestel is en wat deur

individue en ondernemings nagekom moet word.

Bestudeer paragraaf 9.2.1 van die handboek (BPP Learning Media, 2012) en neem kennis

van gevalle waar etiese beginsels ook gekodifiseer is.

ŉ Voorbeeld hiervan is waar dit oneties is om iets van iemand te neem, sonder die persoon

se toestemming. Dit is nie net oneties om ŉ ander persoon, sonder sy toestemming, van sy

saak te vervreem nie, maar dit is ook diefstal en strafbaar volgens ons land se wette. Net so

is dit oneties om, in ŉ onderneming, ŉ kliënt se geld te gebruik asof dit jou eie is, maar dit is

ook onwettig om bedrog te pleeg en van die trustgeld te steel.



Dit is egter nie moontlik om alle situasies deur wetgewing te reguleer nie en dit laat ruimte vir

professionele rade en liggame wat as reguleerders optree om toe te sien dat goeie

korporatiewe bestuur plaasvind.

Lees gerus Kretzschmar, et al., 2013:20 & 23 rakende Business ethics en Ethics and the

law om jou kennis rakende die wisselwerking tussen etiek, korporatiewe bestuur en die

reg uit te brei.

Die gedeelte in BPP Learning Media (Hoofstuk 19: paragraaf 9.2.2) handel oor regulerende

wetgewing in die Verenigde Koninkryke en Europese lande. In Suid-Afrika het ons ook

regulerende wetgewing ten opsigte van korporatiewe bestuur. Enkele wette en riglyne van

Suid-Afrika word hieronder uiteengesit:

Naam van die wet Waarop fokus die wet?

Maatskappywet 71 van 2008 Reguleer die funksionering van

maatskappye

King III Verslag 1 September 2009 Raamwerk van regulasies waaraan

maatskappye moet voldoen, alternatiewelik

verduidelik hoekom hulle nie voldoen nie

Consumer Protection Act 68 of 2008 Reguleer en beskerm besigheid met

verbruikers

Wet op Outeursreg 98 van 1978 Beskerm die regte van outeurs van

verskillende werke

National Credit Act 34 of 2005 Reguleer die verlening van krediet en

openbaarmaak van daardie inligting

Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 Reguleer arbeidsverhoudinge

Tabel 2.1: Regulerende wetgewing in Suid-Afrika

(Aangepas uit http://www.acts.co.za/)

Jy sal opmerk dat sommige wette hierbo in Engels geskryf word. Die rede daarvoor is omdat

die Engelse teks deur die President onderteken is en dit dan amptelik die naam van daardie

wet is. Die wette met Afrikaanse name se teks is in Afrikaans ook onderteken.

Afgesien van die regulering in Suid-Afrika deur wetgewing, bestaan daar tog grys areas

m.b.t. besigheidsetiek waar die wetgewing ook nie noodwendige duidelikheid bied nie.



Daardie grys areas word dan opgehelder deur vernuwende beginsels rakende moraliteit,

etiek en standaarde vir optrede wat nie noodwendig deur wetgewing afgedwing kan word

nie. Lees gerus die kommentaar soos vervat in die handboek (Hoofstuk 19: paragraaf 9.2.3)

in die verband.

Een van die aspekte wat in die King III Verslag (Institute of Directors in South Africa, 2009)

ook aangeraak is, is die optrede van ŉ onderneming ten opsigte van sosiale geregtigheid. ŉ

Onderneming funksioneer nie los van die gemeenskap nie en moet dit ook daarom

onderhou. Lees gerus Kretzschmar, et al., 2013: 152-155 sodat jy die verhouding tussen

etiek en sosiale verantwoordelikheid kan verduidelik.

Voorbeeld 2.1

Solidariteit Helpende Hand bied sedert 2007 jaarliks die Skooltassieprojek aan. Meer as

21 000 tassies is al sedert 2007 aan behoeftige Graad 1 leerlinge geskenk. Met hierdie

projek poog Helpende Hand om ŉ onmisbare bydrae in kinders, en meer spesifiek ook

behoeftige Graad 1 leerlinge, se lewens te maak. Die projek stel kinders in staat om hul

skoolloopbaan op gelyke voet met hul klasmaats te begin.

ŉ Onderneming kan betrokke raak by die gemeenskap deur ŉ skooltassie te borg teen

R200; te help met die pak van die tassies; en/of betrokke te wees met die uitdeel van die

tassies.

Hierdie betrokkenheid van ŉ onderneming dra by tot die sosiale verantwoordelikheid van

die onderneming.

Figuur 2.1: Voorbeeld ter illustrasie van sosiale verantwoordelikheid

(Aangepas uit http://helpendehand.co.za/skooltassie/)

2.7 Gevolge van onetiese gedrag


Onetiese gedrag het nie net gevolge vir jou as persoon of moontlike rekenmeester nie, maar

ook vir die rekenmeestersprofessie en die gemeenskap.



2.7.1 Jy as rekenmeester

Die gesegde lui: "Die waarheid kom altyd uit". Neem kennis van die moontlike risiko's vir jou

as rekenmeester, uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 18: paragraaf 1.1), wanneer

onetiese gedrag aan die lig kom, sodat jy die risiko's kan verduidelik.

2.7.2 Die rekenmeestersprofessie

Die gemeenskap plaas ŉ hoë premie van vertroue in die rekenmeestersprofessie. Indien

hierdie vertroue dus verbreek word, hou dit ernstige gevolge vir die professie in. Let op die

moontlike gevolge vir die gemeenskap, soos uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 18:

paragraaf 1.2), sodat jy die gevolge kan verduidelik.

2.7.3 Die gemeenskap

Soos vroeër bespreek, kan die wyse waarop ŉ rekenmeester sy/haar werk verrig, ŉ invloed

op die gemeenskap hê. Daar is egter ook wyer implikasies op die gemeenskap indien ŉ

rekenmeester oneties optree. Neem kennis van hierdie implikasies uiteengesit in die

handboek (Hoofstuk 18: paragraaf 1.2), sodat jy die implikasies kan verduidelik.

Doen self:

Kyk of jy die vraag in die handboek (Hoofstuk 18: bladsy 429) kan beantwoord.

2.8 Etiese konflik


Omdat daar implikasies en gevolge vir onetiese gedrag bestaan, is dit nodig dat ŉ

rekenmeester ŉ etiese probleem kan identifiseer en daarmee handel. Heelwat dilemmas kan

uitdagings vir ŉ persoon se integriteit, asook besigheidsvaardighede wees en daarom is dit

juis belangrik om etiese dilemmas vooraf te kan identifiseer.

2.8.1 Etiese konflik en botsing van belange

Etiese konflik is gevalle waar twee of meer etiese waardes nie met mekaar ooreenstem nie,

alternatiewelik waar verpligtinge van botsende aard op ŉ persoon geplaas word.

Voorbeeld 2.2

ŉ Kollega deel in vertroue met jou dat ŉ ander kollega (maar ook ŉ vriend van jou) se

vrou ŉ buite-egtelike verhouding het. Dit sal eties wees om hierdie inligting vertroulik te

hou, maar dit voel ook vir jou oneties om nie jou vriend in te lig van sy vrou se buite-



egtelike verhouding nie.

Hierdie etiese konflik kan jou in ŉ baie moeilike posisie plaas.

Botsing van belange kom voor wanneer ŉ persoon ŉ verpligting ten opsigte van twee of

meer partye het wat tot gevolg het dat ŉ persoon nie langer vir een van die partye werk kan

verrig nie.

Voorbeeld 2.3

Jy ontvang opdrag om ŉ onderneming se state te oudit. Toe jy deur die instruksie lees,

sien jy dat dit jou familie-onderneming se state is wat jy moet oudit. Indien jy voortgaan

met die oudit van hierdie state, kan dit jou onafhanklikheid ten opsigte van die proses

beïnvloed. Jy gaan nou ŉ keuse moet uitoefen of jy voortgaan met die oudit van die

familie-onderneming se state of nie, aangesien jy belang het by beide situasies – die

oudit van die state, asook die onderneming wie se state dit is.

Lees gerus die handboek (Hoofstuk 18: paragraaf 2.1) se bespreking oor hierdie gedeelte

sodat jy kan onderskei tussen etiese konflik en botsing van belange.

2.8.2 Situasies waar etiese konflik en botsing van belange voorkom

Etiese konflik ontstaan wanneer spanning tussen vier stelle waardes bestaan.

Figuur 2.2: Vier waardestelle


Neem kennis van hierdie waardestelle en die bespreking daarvan soos uiteengesit in die

handboek (Hoofstuk 18: paragraaf 2.2). Jy moet dit ken om die situasies waar dit voorkom,

te kan identifiseer.

Gemeenskapswaardes Persoonlike waardes

Korporatiewe waardes Professionele waardes

Waardestelle



Neem ook kennis van die verskil tussen kontraktuele verpligtinge en wetlike verpligtinge

soos bespreek in die handboek (Hoofstuk 18: paragraaf 2.2.1), sodat jy die belangrikheid

van etiese optrede binne ŉ kontraktuele verhouding kan verstaan. Neem kennis dat etiese

optrede soms van jou kan verwag om ŉ kontraktuele verpligting te verbreek.

In die handboek (Hoofstuk 18: paragraaf 2.2.2) word die spanning tussen die vier

waardestelle verduidelik. Neem gerus kennis daarvan sodat jy ook die spanning ten opsigte

van hierdie waardestelle kan verduidelik.

2.8.3 Identifisering van etiese dilemmas

Rekenmeesters gaan voortdurend, gedurende hul loopbane, gekonfronteer word met etiese

dilemmas en botsing van belange.

Kyk of jy die vrae in die handboek (Hoofstuk 18: paragraaf 2.3) kan beantwoord sodat jy

hierdie probleme in die toekoms kan identifiseer.

2.9 Oplossing vir etiese konflik


Etiese konflik kan sy oorsprong vanuit verskeie situasies hê, byvoorbeeld druk vanaf

kollegas, familie of vriende; misleidende inligting; persoonlike verhoudinge met kollegas of

kliënte. Verskeie situasies, wat wissel van kleiner insidente tot baie ernstige optredes, kan

dus aanleiding tot etiese konflik gee.

Afgesien van die CIMA etiese kode, kan persone ook van ŉ ander proses gebruik maak om

hul situasie te evalueer. Neem kennis van daardie proses uiteengesit in die handboek

(Hoofstuk 18: paragraaf 3) sodat jy ŉ etiese dilemma kan evalueer om dit te kan oplos.

ŉ Rekenmeester het verskillende opsies om uit te oefen wanneer ŉ etiese kwessie hanteer

moet word. Jy kan dit, ondermeer:

a) direk onder SAIPA of SAICA se aandag bring;

b) binne die onderneming aan die lig bring deur byvoorbeeld ŉ anonieme oproep;

c) eksterne organisasies, byvoorbeeld verskaffers of agente kontak;

d) naamloos iets aanmeld.

Die handboek (Hoofstuk 18: paragraaf 3.1) sit die verskillende stappe wat gevolg kan word

in die oplos van etiese konflik, uiteen. Lees hierdie stappe saam met CIMA se etiese kode

sodat jy kan verduidelik hoe om etiese konflik op te los.


Bladsy 33

2.10 Samevatting

Etiek staan in ŉ verhouding met die land se wette en regulasies, maar ook met die

gemeenskap en sosiale verantwoordelikheid daarmee saam. Onetiese optrede sal gevolge

vir die persoon, die professie en die gemeenskap as geheel hê. Om ŉ rekenmeester in staat

te stel om etiese konflik te verhoed en/of op te los, is dit nodig om te weet wat etiese konflik

en botsing van belange is en vanuit watter waardestelsels en/of situasies dit kan ontstaan.

Die bestaan van etiese konflik los ŉ persoon egter nie net met probleme nie, maar daar is

ook stappe wat gevolg kan word om daardie etiese konflikte op te los.

2.11 Selfevaluering

Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 18 (bladsy 436) in die handboek. Die

antwoord op die vrae sal jy op die volgende bladsy na die vrae aantref. Dit is belangrik dat jy

nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om

die vraag te voltooi.




(vrae 88-90). Werk eers deur hierdie vrae voordat jy na die volgende studie-eenheid

beweeg.


Bladsy 34

Notas


Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur Bladsy 35

STUDIE-EENHEID 3: KORPORATIEWE BESTUUR


Kennis en begrip



• Die ontwikkeling van korporatiewe bestuur, binne die konteks van die bestuur van

maatskappye.

• Die impak van korporatiewe bestuur op direkteure en bestuurstrukture van

maatskappye en die voordeel daarvan vir belanghebbendes.

Vaardighede


• korporatiewe bestuur te definieer;

• die wisselwerking tussen korporatiewe bestuur en besigheidsetiek en

maatskappyreg te verduidelik;

• die internasionale geskiedenis van korporatiewe bestuur te verduidelik;

• tussen die benadering van omvangryke reëls en die benadering van beginsels, ten

opsigte van korporatiewe bestuur, te onderskei;

• die impak van korporatiewe bestuur op direkteure se magte en verpligtinge te

verduidelik;

• verskillende direksiestrukture, funksies van die direksie en sosiale

verantwoordelikheid te beskryf;

• verskillende beleide wat beste praktyke vestig, te beskryf; en

• die regulerende korporatiewe raamwerk vir maatskappye en voordele vir

belanghebbendes te verduidelik.

3.2 Voorgeskrewe handboeke



Wheatons.


Bladsy 36 Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur






Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy Hoofstuk 9 lees.

Institute of Directors in South Africa. 2009. King 3 Code of Corporate Governance for

South Africa. [Online] Beskikbaar op

https://african.ipapercms.dk/IOD/KINGIII/kingiiireport/

Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy Hoofstuk 2 lees.


Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Hoewel daar inligting in

Hoofstuk 2 is wat jy moet ken, kan die res van die inhoud van die verslag jou

agtergrondkennis verbreed.

• Die King III verslag is ook elektronies beskikbaar op die Institute of Directors in South

Africa se webtuiste: Institute of Directors in South Africa. 2009. King 3 Code of

Corporate Governance for South Africa. [Online] Beskikbaar op





Agent ŉ Direkteur van ŉ maatskappy word ŉ agent wanneer hy/sy

opdrag ontvang om namens die maatskappy kontrakte met derde

partye aan te gaan.

Belanghebbendes Enige groep wat die onderneming se funksionering kan

beïnvloed of wat deur die onderneming beïnvloed kan word.

Belangstellende

rolspelers

Diegene wat belangstel in die optrede van die onderneming.

Hierdie belanghebbendes is dikwels meer invloedryk as die

finansiële belanghebbendes as gevolg van die invloed wat hulle



op die onderneming kan uitoefen.

Die reg Verpligte reëls wat individue en ondernemings moet nakom

Finansiële

belanghebbende

Diegene met ŉ finansiële verhouding met die onderneming.

Indien die onderneming finansieel swaarkry, sal hierdie

belanghebbendes ook swaarkry.

Korporatiewe

bestuur

Die stelsel wat ondernemings bestuur (rigting gee) en kontroleer

3.5 Inleiding

In hierdie studie-eenheid gaan ons die beginsel van korporatiewe bestuur van nader bekyk.

Korporatiewe bestuur gaan oor hoe maatskappye beheer en bestuur word. In hierdie

konteks sal die "bestuur" van ŉ maatskappy meer te make hê met rigting aan die

maatskappy gee, eerder as in die konteks van bestuur (manage).

Ons gaan vasstel of daar ŉ skakel bestaan tussen korporatiewe bestuur, maatskappyreg en

etiek en hoekom dit nodig was dat iets soos korporatiewe bestuur oor die jare heen

ontwikkel het.

3.6 Wat is korporatiewe bestuur?


Volgens die King I verslag (Kretzschmar, et al., 2013:164) word korporatiewe bestuur

gedefinieer as: The system by which companies are directed and controlled. Dit impliseer

dus hoe sakeondernemings beheer en/of bestuur word. ŉ Onderneming met goeie

korporatiewe bestuur het effektiewe beheer oor die funksionering en effektiwiteit van so ŉ

onderneming en die bestuur word deur die belanghebbendes (byvoorbeeld aandeelhouers)

verantwoordelik gehou (sien die handboek, bladsy 442)

Lees gerus ook Kretzschmar, et al., 2013: 164 vir vyf ander voorstelle van definisies van

korporatiewe bestuur sodat jy korporatiewe bestuur kan definieer.

3.7 Redes vir swak korporatiewe bestuur


Swak korporatiewe bestuur kan die oorsaak wees van probleme met agente van ŉ

onderneming (byvoorbeeld direkteure) of ŉ gebrek aan insae van aandeelhouers. Volgens

BPP Learning Media (2012: 442) word korporatiewe bestuursprobleme dikwels deur gebrek

aan kontrole oor direkteure en senior bestuur veroorsaak. Dit beteken dat direkteure en/of



senior bestuur soms oneties, net vir eie gewin optree sonder om aanspreeklik gehou te word

daarvoor.

Lees gerus die gedeelte in Kretzschmar, et al. (2013: 164) onder die opskrif: Why corporate

governance is important sodat jy die redes vir swak korporatiewe bestuur kan beskryf.

3.7.1 Probleme met agente

Probleme met korporatiewe bestuur word dikwels ervaar a.g.v. die verwydering van magte

tussen die eienaars van ŉ maatskappy (die aandeelhouers) en die bestuur van die

maatskappy (die direksie). Uiteraard is hierdie probleem nie so groot in private

maatskappye, waar die direkteure ook dikwels die aandeelhouers is, nie.

Lees die bespreking oor agente in die handboek, paragraaf 2.1.

Neem ook kennis van die bespreking in paragraaf. 2.1.1 betreffende belanghebbendes

sodat jy dit kan beskryf.

Die belanghebbendes van ŉ onderneming word in twee groepe verdeel.

Figuur 3.1: Twee tipes belanghebbendes

(BPP Learning Media, 2012)

3.7.2 Gebrek aan insae van aandeelhouers

Die aandeelhouers van maatskappye kan dikwels uit private beleggers en/of groter

instansies bestaan. Neem kennis dat die direksies van maatskappye onder die beheer van

die aandeelhouers staan.

Lees die bespreking in die handboek, paragraaf 2.2 rakende die impak van aandeelhouers

op ŉ maatskappy.

Belanghebbendes

Belangstellende rolspelers

Finansiële belanghebbendes



Neem ook kennis van die bespreking in Kretzschmar, et al., 2013:166 onder die opskrif:

The importance of sound corporate governance to shareholders and other stakeholder

groups.

Voorbeeld 3.1

Besoek gerus http://ir.reunert.co.za/2013/corporate-governance/governance-report/ om te

sien hoe ŉ maatskappy se verslagdoening daar uitsien. Dit kan die gevolg wees van

volgehoue druk en insae vanaf die maatskappy se aandeelhouers.

Flink dink! Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media (2012: 444) aan die einde van

paragraaf 2.2 kan beantwoord.

3.8 Die behoefte aan beter korporatiewe bestuur


Die grootste motiveerders agter die behoefte vir meer effektiewe korporatiewe bestuur is

drieledig, naamlik:

a) toenemende globalisering en internasionalisering;

b) uitdagings ten opsigte van finansiële verslagdoening; en

c) toenemende korporatiewe verleenthede.

Lees gerus die bespreking hiervan in die handboek, paragraaf 3 sodat jy die

noodsaaklikheid van korporatiewe bestuur kan beskryf.

Neem ook kennis van die bespreking in Kretzschmar, et al., 2013: 167 onder die opskrif:

The importance of sound corporate governance to the company itself; en

The importance of corporate governance to a country.

3.9 Ontwikkeling van korporatiewe bestuur in die Verenigde State van Amerika,

Suid-Afrika, Verenigde Koninkryke en Europa


Neem kennis van die ontwikkeling van korporatiewe bestuur in die Verenigde State van

Amerika (VSA), Suid-Afrika, die Verenigde Koninkryke sowel as in Europa. Hierdie lande het

ŉ wesenlike rol in die belangrike fokus op korporatiewe bestuur vandag, gespeel. Jy moet

aan die einde van hierdie gedeelte die geskiedenis van korporatiewe bestuur kan beskryf.



3.9.1 Verenigde State van Amerika

In die VSA was daar grootliks drie aspekte wat die ontwikkeling van korporatiewe bestuur

aangevuur het.

Figuur 3.2: Aspekte wat korporatiewe bestuur in die VSA aangevuur het


Lees gerus die gedeelte in die handboek, paragraaf 4.1, sodat jy die Amerikaanse

geskiedenis van korporatiewe bestuur kan beskryf. Neem ook kennis van die gevallestudie

in die handboek (bladsy 446) wat as voorbeeld kan dien.

3.9.2 Suid-Afrika

Die ontwikkeling van korporatiewe bestuur in Suid-Afrika het reeds gedurende die 1990s

begin. Vandag het ons land van die mees gesofistikeerde reëls en praktyke rakende

korporatiewe bestuur (BPP Learning Media, 2012: 446).

Lees gerus die gedeelte in die handboek, paragraaf 4.2 sodat jy die Suid-Afrikaanse

geskiedenis van korporatiewe bestuur kan beskryf. Let veral op die benadering van die

eerste King-komitee se verslag wat in 1994 vrygestel is. Neem ook kennis dat die King III

Verslag wat in 2009 vrygestel is die Maatskappywet 71 van 2008 ondersteun.

Neem ook kennis van die bespreking in Kretzschmar, et al., 2013: 167-169 onder die

opskrifte:

A brief history of corporate governance; en

Why the increased focus on corporate governance since 1980?

Aktiewe bestuur

Enron, Arthur Andersen en Worldcom

Noue samewerking tussen ouditeure en kliënte



3.9.3 Verenigde Koninkryke

Verskeie korporatiewe skandale het dit genoodsaak dat regeringskomitees saamgestel is

om goeie korporatiewe bestuur in die Verenigde Koninkryke (VK) te ontwikkel. Neem gerus

kennis van die ontwikkeling van die UK Corporate Governance Code soos uitgeengesit in

die handboek, paragraaf 4.3, sodat jy dit kan beskryf.

Lees gerus ook die gevallestudie aan die einde van paragraaf 4.3.6 in die handboek

(bladsy 449) om die ontwikkeling van korporatiewe bestuur in die VK te verstaan.

3.9.4 Europa

Die Europese Kommissie se siening was dat elke staat verantwoordelikheid moet dra vir sy

eie korporatiewe bestuur. Lees gerus in die handboek (paragraaf 4.4) wat hierdie

ontwikkeling in Europa behels het, sodat jy dit kan beskryf.

Toets jouself! Kyk of jy die vraag in die handboek aan die einde van paragraaf 4.4 kan

beantwoord.

3.10 Simptome van swak korporatiewe bestuur


Ten einde swak korporatiewe bestuur te probeer verhoed en uitskakel, is dit nodig vir ŉ

onderneming om beste praktyke te implementeer. Voordat jy beste praktyke by jou

onderneming kan implementeer, is dit nodig om swak korporatiewe bestuur te kan

identifiseer.

In die handboek word agt simptome van swak korporatiewe bestuur beskryf. Lees gerus

paragraaf 5 (bladsye 450-452) aandagtig deur, sodat jy die simptome kan identifiseer en

beskryf. Neem ook kennis van die elemente van korporatiewe bestuur uiteengesit in

daardie paragraaf.



Figuur 3.3: Elemente van korporatiewe bestuur


Toets jouself! Kyk of jy die vraag in die handboek aan die einde van paragraaf 4.4

(bladsy 450) kan beantwoord.

3.11 Suid-Afrikaanse regulatoriese raamwerk

Bestudeer die handboek: Kretzschmar, et al., 2013: 172-181

In die voorgeskrewe handboek (BPP Learning Media, 2012) handel paragraaf 6 van

Hoofstuk 19 oor die Verenigde Koninkryke se regulatoriese raamwerk. Lees dit gerus deur

om ŉ oorsig daaroor te kry. Hoewel daar baie ooreenkomste tussen Suid-Afrika se

raamwerke en die VK se raamwerke met betrekking tot korporatiewe bestuur is, is dit egter

nodig dat jy ook moet weet wat Suid-Afrika se regulatoriese raamwerk behels sodat jy ook

die raamwerk se bydrae tot beste praktyke kan beskryf en die regulatoriese raamwerk kan

verduidelik.

In Suid-Afrika gebruik ons grotendeels die King III verslag en die Maatskappywet 71 van

2008 as riglyne wanneer dit kom by korporatiewe bestuur. Lees gerus die gedeelte in

Kretzschmar, et al., 2013: 172-177 onder die hoofopskrif: The King Committee om die

regulatoriese raamwerk in Suid-Afrika, asook die voordeel wat dit vir belanghebbendes

inhou, te kan verduidelik.

Bestuur van risiko

Riglyne vir beste

praktyke

Etiese raamwerk

Toepassing van die wet

Toerekenings-vatbaarheid



Lees ook die gedeelte in Kretzschmar, et al., 2013: 177-179 wat handel oor Integrated

Reporting sodat jy die tipes beleide en prosedures wat in Suid-Afrika vereis word, kan

verduidelik.

Dit is ook belangrik om kennis te neem van die ouditprofessie se rol ten opsigte van

korporatiewe bestuur. Neem daarom kennis van die gedeelte in Kretzschmar, et al., 2013:

179-181 wat handel oor Governance role of the auditing profession.

3.12 Beginsels teenoor reëls


Daar is ŉ deurlopende debat of die riglyne vir korporatiewe bestuur in die vorm van basiese

beginsels of in die vorm van volledige reëls uiteengesit moet word.

In die VK en Suid-Afrika word ŉ basiese beginsel- en riglynbenadering gevolg. Daarteenoor

gebruik die VSA eerder ŉ benadering wat op reëls gebaseer is.

Neem gerus kennis van die argumente ten gunste van die beginsel-gebaseerde benadering,

asook die argumente ten gunste van die reëls-gebaseerde benadering sodat jy tussen die

twee benaderings kan onderskei.

Dink ŉ bietjie...

Watter benadering sal jy graag wil volg in jou onderneming? Onthou ook dat die King III

verslag geskoei is op ŉ beginsel-benadering omdat ŉ maatskappy die verslag se riglyne kan

toepas, óf verduidelik hoekom dit nie toegepas word nie, met ander woorde ŉ apply-or-

explain-benadering in plaas van ŉ comply-or-else-benadering (Kretzschmar, et al., 2013:

173).

3.13 Funksie van die direksie


Die maatskappy se direksie is verantwoordelik vir die beleidsbesluite, asook die strategiese

besluite van die maatskappy. Dit is daarom belangrik dat geskikte persone aangestel word

as direkteure van ŉ maatskappy.

Afgesien van die hantering van ŉ maatskappy se funksies is dit ook die taak van ŉ direksie

om behoorlike korporatiewe bestuurstandaarde vir daardie maatskappye vas te stel.

Neem gerus kennis van die UK Corporate Governance Code se beskrywing van ŉ direksie

en die take wat ŉ direksie moet uitoefen, soos in die handboek (paragraaf 8.1) uiteengesit.



Neem ook kennis van paragraaf 8.5 wat handel oor die strukture van ŉ direksie in die VK.

Lees dit aandagtig deur sodat jy die direksie se strukture kan verduidelik.

Neem verder kennis van paragrawe 8.7 en 8.8 sodat jy ook die funksie van die direksie en

plig ten opsigte van sosiale verantwoordelikheid kan verduidelik.

Neem kennis!

In Suid-Afrika gee die King III verslag in Hoofstuk 2 die beskrywing vir die direksie, die

riglyne vir die funksionering van direksies en die plig ten opsigte van sosiale geregtigheid

uiteen. Lees hierdie hoofstuk deur sodat jy ook die impak van korporatiewe bestuur op die

direksie kan beskryf. Besoek gerus die webtuiste by


3.14 Interaksie tussen etiek, die reg en korporatiewe bestuur


Die regulering van die wet, korporatiewe bestuur, sosiale verantwoordelikheid en etiek gee ŉ

goeie aanduiding van die interaksie tussen al hierdie velde. Neem gerus kennis van die

verhouding tussen die wet, korporatiewe bestuur, sosiale verantwoordelikheid en etiek soos

in die tabel in die handboek, paragraaf 9.3 uiteengesit.

Onthou ook dat daar ŉ verskil is tussen gedrag wat deur etiek gereguleer word en gedrag

wat deur die reg gereguleer word. Lees die bespreking hiervan in die handboek,

paragraaf 9.3.1 sodat jy die verskil kan beskryf.

Elkeen van hierdie faktore (die reg, korporatiewe bestuur, sosiale verantwoordelikheid en

etiek) het ŉ invloed op korporatiewe gedrag, met ander woord die optrede, funksionering en

bestuur van ŉ onderneming. Neem kennis van die bespreking hiervan in die handboek,

paragraaf 9.4. Neem ook kennis van die diagram (bladsy 476) wat hierdie interaksie uitbeeld

sodat jy die interaksie kan verduidelik.



Figuur 3.4: Invloed van faktore op korporatiewe gedrag


3.15 Samevatting

Korporatiewe bestuur is die stelsel wat sakeondernemings bestuur en kontroleer. Die riglyne

wat vir korporatiewe bestuur bestaan kan nie waarborg dat swak bestuur nooit sal plaasvind

nie. Daar is egter redes hoekom swak korporatiewe bestuur bestaan. Die effektiwiteit van

goeie korporatiewe bestuur het ŉ invloed om verskeie belanghebbendes van die

onderneming. Die impak van swak bestuur benadruk die behoefte aan goeie korporatiewe

bestuur. Die simptome en elemente van korporatiewe bestuur maak die identifisering

daarvan makliker. Korporatiewe bestuur in Suid-Afrika het nie net uit die lug geval nie, maar

oor ŉ hele klomp jare ontwikkel. Die geskiedenis daarvan verduidelik waar dit vandaan kom

en wat die raamwerk daarvan is.

Aangesien goeie korporatiewe bestuur nie net op reëls geskoei is nie, maar ook op

beginsels, is dit belangrik om die verskil tussen reëls en beginsels te kan verduidelik.

Die direksie is die onderneming se liggaam wat die reëls en/of beginsels van goeie

korporatiewe bestuur moet toepas. Die funksie, rol en aard van die direksie moet dus

beskryf kan word.

ŉ Onderneming funksioneer nie in isolasie nie, maar word deur verskillende faktore (soos

die reg, korporatiewe bestuur, sosiale verantwoordelikheid en etiek) beïnvloed. Hierdie

voortdurende interaksie moet verduidelik en beskryf kan word om ook die reaksie van die

onderneming te verstaan.

Korporatiewe Gedrag

Die reg

Korporatiewe Bestuur

Sosiale Verantwoordelikheid

Etiek



3.16 Selfevaluering

Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 19 in die handboek (bladsy 479). Die

antwoorde op die vrae sal jy op die volgende bladsy na die vrae aantref. Dit is belangrik dat

jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om

die vrae te voltooi.




(vrae 91-95 bladsy 498). Werk eers deur hierdie vrae voordat jy na die volgende studie-

eenheid beweeg.


Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels Bladsy 47

STUDIE-EENHEID 4: VERGELYKING TUSSEN ENGELSE REG EN

ALTERNATIEWE REGSTELSELS


Kennis en begrip



• Die belangrikste aspekte van die Engelse regstelsel en die beginsel van deliktereg.

• Die belangrikste aspekte van alternatiewe regstelsels.

Vaardighede


• te verduidelik hoe die sivielreg en strafreg gedrag binne ŉ gemeenskap reguleer;

• die bronne van die Engelse reg te verduidelik;

• die werking van die howe se gesag te illustreer en die beginsels van deliktereg,

asook die toepassing daarvan op professionele adviseurs, te verduidelik;

• die eienskappe van regstelsels in ander lande te beskryf;

• die elemente van Inheemse reg (byvoorbeeld Sharia) te beskryf; en

• die funksie van internasionale regulasies te beskryf.




Wheatons.






Bladsy 48 Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels



Kaapstad: Juta.

Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid kan jy Hoofstuk 1, asook paragraaf 2.2.4.4.2 in

Hoofstuk 2 bestudeer.





Hosten, W.J., Edwards, A.B., Bosman, F. & Church, J. 1998. Introduction to South African

Law and Legal Theory. 2nd Edition. Cape Town: Juta.

Kleyn, D. & Viljoen, F. 2010. Beginnersgids vir Regstudente. 4de Uitgawe. Juta Law.




Misdryf Die pleeg van ŉ handeling wat deur ŉ landswet verbied word en

tot nadeel van die gemeenskap is

Strafreg Die staat kla ŉ beskuldigde, wat ŉ misdryf gepleeg het, aan

omdat die gemeenskap, as geheel, deur die misdryf benadeel

word

Onregmatige

optrede

ŉ Handeling of versuim wat skade of persoonlikheidskrenking

aan ŉ ander veroorsaak

Sivielreg Reguleer dispute oor regte en verpligtinge tussen persone

onderling. Dit is dus persoon teen persoon (regspersoon en/of

natuurlike persoon) in ŉ siviele saak. Dit dien ook as beheer oor

ŉ gemeenskap se gedrag waar dit oortreders beveel om

kompensasie aan slagoffers te betaal

Hofbeslissings Besluite wat, gebaseer op konsekwentheid, deur howe geneem

word

Gesag van howe Sodra ŉ hof uitspraak oor ŉ beginsel/argument/regsaspek gegee



het, vestig dit gesag

Ratio decidendi Die rede vir die hofbeslissing

Obiter dictum Terloopse opmerking

Stare decisis Die beslissing bly staan

Deliktuele

aanspreeklikheid

Die inbreukmaking op iemand anders se reg wat aanleiding gee

tot nadeel vir daardie persoon op wie se reg inbreuk gemaak is

Deliktuele

nalatigheid

Die versuim om redelike sorg te dra veroorsaak ŉ verlies

Res ipsa loquitur Die feite spreek vanself

Kousaliteit ŉ Verband tussen die onregmatige handeling en die skade

Eiser Die persoon wat die eis van skadevergoeding teen die oortreder

instel

Verweerder Die persoon wat die eiser se versoek om skadevergoeding,

teenstaan

Eiusdem generis Van dieselfde aard

In pari materia In ŉ gelyksoortige geval

Noscitur a sociis Betekenis van ŉ woord word bepaal deur woorde wat dit vergesel

Expressio unuis

exclusio alterius

Vermelding van die een is uitsluiting van die ander

4.5 Inleiding

Die reg funksioneer nie in isolasie nie, maar in gemeenskappe. Om die reg ten volle te kan

verstaan is dit ook nodig om die geskiedenis van die reg, asook die faktore wat tot die reg se

ontstaan gelei het, te verstaan. Die reg in Suid-Afrika bestaan uit verskillende bronne.

Aangesien CIMA nie net in Suid-Afrika toepassing vind nie, is dit daarom ook nodig dat jy

kennis moet dra van internasionale bronne van die reg. Net soos in die Engelse reg, tref die

Suid-Afrikaanse reg ook onderskeid tussen strafreg en sivielreg. Die funksionering van ŉ

onderneming vind meestal binne die sivielreg toepassing, byvoorbeeld kontraktereg en

arbeidsreg. Ons gaan in hierdie studie-eenheid na die onderskeid tussen straf- en sivielreg

kyk om te kan sien hoe ŉ gemeenskap se gedrag deur die reg gereguleer word. Ons gaan

ook kyk na wat deliktereg is en hoe dit in die professie toepassing vind.



Engelse reg het nie net in Suid-Afrika aanleiding gegee tot ons regstelsel nie, maar ook in

ander lande van die wêreld. Dis daarom ook nodig om te sien hoe daardie regstelsels lyk en

hoe dit van ons stelsel verskil, indien enige.

4.6 Strafregtelike- en sivielregtelike aanspreeklikheid

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 1, paragraaf 1

(bladsye 4-5)

4.6.1 Strafreg

Soortgelyk aan die Engelse reg, beskou die Suid-Afrikaanse reg ook ŉ misdryf (misdaad) as

ŉ onregmatige handeling, met ander woorde ŉ handeling wat deur ŉ wet verbied word. Die

staat is die een party en ŉ beskuldigde (of meer as een beskuldigde) is die ander party/e.

Die doel van die vervolging is om, na skuldigvinding van die beskuldigde, die misdadiger te

straf vir die misdryf wat hy/sy gepleeg het.

Lees gerus BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 1, paragraaf 1.2 se bespreking rakende die

Engelse strafreg sodat jy kan verduidelik hoe die strafreg ŉ gemeenskap reguleer. Neem

ook kennis dat, (soortgelyk aan Suid-Afrika) indien ŉ beskuldigde skuldig bevind is aan die

misdryf en ŉ boete opgelê word, daardie geld van die boete nie aan die benadeeldes

oorbetaal word nie, maar aan die Staat.

Neem kennis!

In Suid-Afrika is dit ook die Polisie wat help met die vervolging, maar anders as

die Crown Prosecution Service (CPS) in Engeland, is dit die vervolgingsgesag in

Suid-Afrika wat namens die Staat die beskuldigde vervolg.

Die Suid-Afrikaanse regstelsel maak nie voorsiening vir ŉ Jurie-stelsel soos in

Amerika en soms in Engeland nie. Ons strafsake word dus voor ŉ Landdros (in

die laer howe en minder ernstige misdrywe) of ŉ Regter (in die hoër howe en

ernstiger misdrywe) aangehoor.

In Suid-Afrika word na die sake in die strafhof verwys as, byvoorbeeld S v

Pistorius omdat die saak in die naam van die staat gebring word.

(The South African Judiciary, 2014)

4.6.2 Sivielreg

In sivielregsake is dit een persoon wat teen ŉ ander persoon optree. Lees gerus die

bespreking in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 1, paragraaf 1.3 oor sivielreg en wat dit

behels sodat jy kan verduidelik hoe die sivielreg ŉ gemeenskap reguleer.



Hierdie gedeelte oor sivielreg in die handboek is ook in ons Suid-Afrikaanse reg van

toepassing.

Neem kennis!

Dit is nie die tipe handeling (misdryf of nalatigheid) wat strafreg en sivielreg van mekaar

onderskei nie, maar eerder die regsgevolge van die handeling. (BPP Learning Media,

2012: 5). Een handeling kan ŉ strafsaak en ŉ siviele saak tot gevolg hê, maar die howe,

prosedures en terminologieë van die twee sake gaan verskil.

Voorbeeld:

ŉ Voetganger word deur ŉ persoon, wat onder die invloed van alkohol die motor bestuur,

raakgery. ŉ Strafsaak kan hieruit voortspruit as gevolg van die misdryf (bestuur onder

die invloed van alkohol) wat gepleeg is. ŉ Siviele saak kan ook hieruit voortspruit uit

hoofde van die persoon wat seergekry het se eis vir pyn en lyding.

Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media, 2012 onder Hoofstuk 1, paragraaf 1.4 kan

beantwoord.

4.7 Eienskappe en bronne van Engelse reg


(bladsye 5-7)

Volgens BPP Learning Media (2012: 5) is daar twee historiese bronne van die Engelse reg,

naamlik die gewoontereg en "billikheidsreg"; en drie huidige bronne van die Engelse reg,

naamlik hofuitsprake, wetgewing en Europese reg.

Lees gerus die bespreking in die handboek, BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 1

paragraaf 2.2, rakende die historiese ontwikkeling van die gewoontereg en billikheidsreg in

Engeland.

Neem kennis dat:

Volgens Hiemstra (2000:46) is die woord equity in die sin van die regsreëls wat in

Engeland voor die Judicature Act 1873 toegepas is, onvertaalbaar en is ŉ vertaling ook

nie nodig nie. In die breë sin word equity vir hierdie doeleindes met "billikheid"

weergegee.



Lees ook Schulze, et al., 2015: paragrawe 1.1.1-1.1.3 om te sien hoe die Suid-Afrikaanse

reg ontwikkel het. Jy sal opmerk dat die Engelse reg ŉ belangrike invloed op ons regstelsel

gehad het.

Die bronne van die Suid-Afrikaanse reg, volgens Schulze, et al. (2015: paragraaf 1.2)

word as die volgende aangedui:

• Statutêre reg en wetgewing – gesaghebbende bron

• Gewoontereg (soortgelyk aan die Engelse gewoontereg) – gesaghebbende bron

• Hofbeslissings – gesaghebbende bron

• Ou skrywers – gesaghebbende bron

• Buitelandse reg (soos die Engelse reg) – oorredende gesag

• Handboeke en regstydskrifte – oorredende gesag

Lees Schulze, et al., 2015: paragraaf 1.2 noukeurig deur sodat jy die bronne van die Suid-

Afrikaanse reg ook kan verduidelik.

4.8 Hofbeslissings en howe se gesag

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 1, paragrawe 3.1-3.3,

3.9-3.12

4.8.1 Howe se gesag

Volgens BPP Learning Media (2012: 7) volg ŉ landdros of regter drie basiese stappe voordat

hy/sy by ŉ bevinding uitkom, naamlik:

Figuur 4.1: Drie basiese stappe vir ŉ beslissing

Aangepas uit BPP Learning Media (2012)

a) Ondersoek al die feite om te bepaal watter feite wesenlik is tot die saak

b) Oorweeg die regsbeginsels wat met die saak verbandhou

c) Pas die reg op die feite van die saak toe

Ondersoek feiteOorweeg

regsbeginselsToepassing



Nadat hierdie aspekte oorweeg is, maak die voorsittende beampte (soos ŉ landdros of

regter) sy/haar bevinding wat dan bindend op ander instansies en howe is. Dit skep gesag

van die howe.

Lees die gedeelte in die handboek wat oor die gesag van howe handel, noukeurig deur

sodat jy die gesag van howe kan verduidelik. Jy sal die gedeelte vind in BPP Learning

Media, 2012: Hoofstuk 1, paragraaf 3.2. Neem ook kennis wat die doel van die howe se

gesag is.

In Schulze, et al., 2015: paragraaf 1.3 sal jy die bespreking rakende die howe in Suid-

Afrika aantref. Lees dit noukeurig deur sodat jy ook kan verstaan hoe die howe in Suid-

Afrika ingedeel is. Afgesien van die vyftien afdelings van Hoë Howe met jurisdiksie wat in

Schulze, et al. (2015: paragraaf 1.3.3) genoem word, is daar ook ŉ rondgaande Hoë Hof van

die Noord-Gauteng se Hoë hof wat minstens twee keer per jaar in Polokwane sit. (The

Department of Justice and Constitutional Development Republic of South Africa, 2014)

Lees die Afrikaanse bespreking van die onderwerp oor howe se gesag in Schulze,

et al., 2015: paragraaf 1.4. Die howe se gesag word ook die Stare decisis-leerstuk

genoem.

4.8.2 Ratio decidendi en obiter dictum

Ten einde konsekwentheid in hofuitsprake te verseker, moet die ratio decidendi van die

hofsaak vasgestel word. Dit is die ratio decidendi van ŉ uitspraak wat ander howe bind. Die

status van die betrokke hof sal ook sy gesag bepaal. So sal ŉ uitspraak in ŉ Hoë hof, die

Laer howe bind om dieselfde uitspraak (op dieselfde feite) te gee.

Lees die handboek (BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 1, paragraaf 3.3) se bespreking

van ratio decidendi en obiter dicta sodat jy die gesag van die howe, aan die hand hiervan,

kan bespreek.

Jy kan ook die bespreking van hierdie onderwerp in Schulze, et al., 2015: paragraaf

1.6 lees.

4.8.3 Oorredende- en bindende gesag

Lees die gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 1, paragraaf 3.9 deur om te

verstaan hoe die bindende gesag van howe werk. Neem ook kennis van hoe, volgens BPP

Learning Media (2012: Hoofstuk 1, paragraaf 3.10), bindende gesag vermy kan word.

Lees die bespreking van die toepassing van bindende gesag op die hiërargie van

howe, soos bespreek in Schulze, et al., 2015: paragraaf 1.4.3



4.9 Wetgewing

Bestudeer:

• BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 1, paragraaf 4 (bladsye 15-21)

• Schulze, et al., 2015: paragraaf 1.5

Wetgewing vorm deel van die bronne van die reg. Lees die gedeelte in BPP Learning Media,

2012: Hoofstuk 1, paragraaf 4 (wat handel oor Engelse wetgewing) sodat jy die bronne van

die Engelse reg kan verduidelik.

Neem egter kennis van die gedeelte in Schulze, et al., 2015: paragrawe 1.5.1-1.5.4 sodat jy

wetgewing as bron van die Suid-Afrikaanse reg ook kan verduidelik.

4.10 Reg van die Europese Unie


(bladsye 21-25)

Engeland is deel van die Europese Unie en daarom is dit belangrik, vanuit ŉ Engelse

perspektief, om kennis te dra van hierdie bron van die Engelse reg. Lees die gedeelte in die

handboek wat oor die reg van die Europese Unie handel sodat jy die bronne van die

Engelse reg kan verduidelik.

Die reg van die Europese Unie sal toepassing in Suid-Afrika vind as deel van internasionale

reg wat ŉ oorredende gesag vir ons howe kan wees (Schulze, et al., 2015: paragraaf 1.2.5).

Toets jouself!

Kyk of jy die vrae aan die einde van Hoofstuk 1 in die handboek (BPP Learning Media,

2012: 27-28) kan beantwoord.

Die antwoorde op die vrae sal jy op die bladsy na die vrae aantref. Dit is belangrik dat jy

nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy

om die vrae te voltooi.

4.11 Deliktereg en ander onregmatige dade

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 2, paragrawe 1 en 2

(bladsye 32-33)

Volgens BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 2, paragraaf 1.1 word ŉ delik van ander

onregmatige dade onderskei op grond van die volgende:

a) ŉ delik is nie kontrakbreuk nie



b) ŉ delik is nie ŉ misdryf / misdaad nie

Indien ŉ delik gepleeg is, kan die benadeelde vanuit ŉ siviele hof dagvaarding uitreik en vra

vir kompensasie. Die eisoorsaak is gewoonlik verlies wat gely is en daarom word

skadevergoeding geëis. Lees die res van die bespreking in BPP Learning Media, 2012:

Hoofstuk 2, paragraaf 1 sodat jy ŉ delik kan verduidelik.

Lees die bespreking van ŉ delik, soos bespreek in Schulze, et al., 2015: paragraaf

2.2.4.4.2 sodat jy die definisie en inhoud kan beskryf.

Volgens BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 2, paragraaf 1) en Schulze, et al. (2015:

paragraaf 2.2.4.4.2) vorm ŉ onregmatige daad die basis van ŉ delik. Sien die definisie van ŉ

onregmatige daad, soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: paragraaf 2.2.4.4.2) en ken

die elemente daarvan, naamlik:

a) ŉ Handeling

b) Onregmatigheid

c) Skuld

d) Kousaliteit

e) Skade of persoonlikheidskrenking

4.11.1 Deliktuele nalatigheid

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 2, paragrawe 2-4

Volgens BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 2, paragraaf 2) is nalatigheid die

belangrikste oorsaak van ŉ moderne delik.

Neem kennis van die elemente van nalatigheid wat bewys moet word soos uiteengesit in

BPP Learning Media, 2012: 33, voordat ŉ persoon kan aanvoer dat deliktuele nalatigheid

plaasgevind het.

Deliktuele nalatigheid veroorsaak verlies deurdat die plig om sorg te dra nie nagekom word

nie. Lees die bespreking in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 2, paragrawe 3 en 4)

rakende die verpligting om sorg te dra en die verbreking van daardie verpligting.

4.12 Kousaliteit


(bladsye 37-39)

Die eiser moet kan aandui dat die delik die oorsaak is van die skade of die pyn wat die eiser

gely het.



Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 2, paragraaf 5

rakende skade of verlies wat iemand gely het.

Jy moet ook die gedeelte in Schulze, et al. (2015: paragraaf 2.2.4.4.2.(a) – (e) lees om

die verband tussen die

• onregmatige handeling en die verlies of skade;

• asook die regverdigingsgronde

te kan verduidelik.

4.13 Professionele nalatigheid


(bladsye 40-44)

Die reg rakende nalatige professionele advies het meestal vanuit die Engelse regskonteks

ontwikkel. Neem veral kennis van die bespreking in die handboek BPP Learning Media,

2012: Hoofstuk 2, paragrawe 6.1-6.5 ten opsigte van die ontwikkeling van die reg rakende

nalatige professionele advies. Hierdie ontwikkeling vind spesifiek toepassing op ouditeure.

Jy moet dit kan illustreer.

Neem ook kennis van die bespreking van die Caparo-saak in BPP Learning Media, 2012:

Hoofstuk 2, paragraaf 6.3 (bladsy 41) aangesien hierdie saak die grondslag vir die huidige

regsposisie rakende nalatige professionele advies vanaf ouditeure lê.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag op bladsy 44 van die handboek (BPP Learning Media, 2012) kan

beantwoord.

4.14 Regstelsels oor die wêreld


(bladsye 53-58)

Verskillende regstelsels van regoor die wêreld kan baie van mekaar verskil. Lees die

gedeeltes in die handboek, wat handel oor die onderstaande lande se regstelsels, sodat jy

die eienskappe van elk kan beskryf.



Europese Unie Engeland Duitsland Denemarke Poland Frankryk

Italië Siprus Griekeland

Buite Europese

Unie Rusland VSA Sjina Maleisië Sri-Lanka

Tabel 4.1: Regstelsels oor die wêreld

BPP Learning Media (2012)

4.15 Islamitiese reg (Sjaria-wette)


(bladsye 58-61)

Die Sjaria-wette is op die Islam geloof gebaseer. Dit impliseer dat hierdie reg nie net ŉ

sosiale funksie het nie, maar ook oor godsdienstige praktyke heers.

Neem kennis van die bespreking in die handboek in Hoofstuk 3, paragrawe 5.2-5.5 (bladsye

59-61) sodat jy die aspekte van die Islamitiese reg kan beskryf.

4.16 Internasionale reg


Die ander regstelsels wat sover bespreek is, het oor ŉ spesifieke land se regstelsel gegaan,

maar internasionale reg handel oor die optrede tussen verskillende lande, asook die optrede

tussen individue en organisasies en/of ondernemings van verskillende lande.

Neem kennis van die verskillende soorte internasionale reg, naamlik privaat- en publiekreg

in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 3, paragrawe 6.1-6.4 sodat jy die funksie van

internasionale regulering kan beskryf.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag op bladsy 64 van die handboek (BPP Learning Media, 2012) kan

beantwoord.



4.17 Samevatting

Die gemeenskap word verskillend deur siviel- en strafreg gereguleer. Hierdie regulering het

vanuit bepaalde regsbronne ontstaan. Dit is daarom noodsaaklik dat jy die verskillende

bronne van die Engelse reg (asook die Suid-Afrikaanse reg) moet kan verduidelik. Die

verskillende regsbronne het ook ŉ impak op die regspreking in ŉ land. Die howe kan egter

nie lukraak uitsprake maak nie, maar bly gebonde aan hoër howe se uitsprake ten opsigte

van dieselfde of soortgelyke feite. Jy behoort nou in staat te wees om hierdie werking van

die howe se gesag te kan illustreer deur dit ook op onregmatige dade (delikte) en nalatige

professionele advies van ouditeure toe te pas. Die regstelsel van ŉ land is nie die enigste

regstelsel wat ŉ impak op daardie land het nie, maar internasionale reg en regstelsels van

ander lande kan ŉ invloed speel.

4.18 Selfevaluering

Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstukke 1-3 (bladsye 27-29; 46-48; 69-70) in die

handboek. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal

voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vraag te voltooi.




(vrae 1-15). Werk eers deur hierdie vrae voordat jy na die volgende studie-eenheid beweeg.


Studie-eenheid 5: Kontraktereg Bladsy 59

STUDIE-EENHEID 5: KONTRAKTEREG


Kennis en begrip



• Die totstandkoming van ŉ kontrak en die regstatus van kontraktuele verpligtinge.

• Die ontbinding van ŉ kontrak en die remedies vir die verbreking en/of nienakoming

van ŉ kontrak.

Vaardighede


• die noodsaaklike elemente van ŉ basiese, geldige kontrak te identifiseer;

• situasies waar die reg vereis dat ŉ kontrak spesifieke formaliteite moet nakom, te

identifiseer;

• te verduidelik hoe die reg bepaal wanneer die kontrakterende partye

wilsooreenstemming ten opsigte van die ooreenkoms bereik het;

• die rol wat oorweging in die proses van wilsooreenstemming speel, te verduidelik;

• te verduidelik wanneer die kontrakterende partye die bedoeling het om te

kontrakteer en hoe wanvoorstellings die bereiking van wilsooreenstemming kan

belemmer;

• te verduidelik hoe die bepalings van ŉ kontrak tot stand kom en die kontrak se

status bepaal;

• die impak van stilswyende bepalings op die wetgewing van verkoopkontrakte,

leweringskontrakte en dienskontrakte te beskryf;

• die beheer wat die reg op uitsluitende, beperkende en onbillike voorwaardes

uitoefen, te beskryf;

• die faktore wat die kontrak beëindig, te beskryf;

• te verduidelik hoe die reg op verydeling ŉ remedie vir nienakoming van ŉ kontrak

bied; en

• die remedies vir ernstige en minder ernstige kontrakbreuk te verduidelik.


Bladsy 60 Studie-eenheid 5: Kontraktereg




Wheatons.







Kaapstad: Juta.


Hoofstuk 3, paragrawe 3.1-3.2



Hoofstuk 8, paragrawe 8.1, 8.3 en 8.6


Hoofstuk 12, paragrawe 12.3, 12.4 en 12.5





Christie, R.H. & Bradfield, G.B. 2011. The law of contract in South Africa. 6th Edition.

LexisNexis.






Aanname

(aanvaarding van

aanbod)

ŉ Verklaring van die geadresseerde se bedoeling dat hy/sy

instem tot die terme van die kontrak presies soos dit in die

aanbod uiteengesit is.

Beding/bepaling ŉ Stelling deur ŉ kontrakterende party gemaak met die bedoeling

om regte en verpligtinge te skep.

Contra proferentem

reël

Woorde word strenger opgeneem teen die party wat dit uiter.

Engelsregtelike

voorwaarde

ŉ Belangrike beding wat kritiek is vir die voortbestaan van die

kontrak. Die verbreking van hierdie voorwaarde kan aanleiding

gee tot die vernietiging van die kontrak (definisie volgens die

Engelse reg soos beskryf in BPP Learning Media, 2012: 108),

Engelsregtelike

waarborg

ŉ Minder belangrike beding in ŉ kontrak. Indien ŉ waarborg nie

nagekom word nie maak dit nie die kontrak tot niet nie, maar

bestaan die kontrak steeds voort en kan die benadeelde party

skadevergoeding eis en bewys (soos per definisie in BPP

Learning Media, 2012: 108).

Essentialia Noodsaaklike elemente (bedinge) van ŉ kontrak wat dit in ŉ

bepaalde kategorie plaas. Die tipe kontrak word geïdentifiseer

aan die hand van die essentialia.

Incidentalia Spesiale behoeftes wat deur die partye tot die kontrak gevoeg is

nadat die essentialia bepaal is en moontlike naturalia ontstaan

het.

Kontrak ŉ Ooreenkoms aangegaan tussen twee of meer persone (dit sluit

regspersone en/of natuurlike persone in) met die ernstige

bedoeling om regtens afdwingbare verbintenisse te skep.

Leerstuk van

verydeling

ŉ Eksterne gebeurtenis, sonder die skuld van enige

kontrakterende partye, bring verandering in ŉ fundamentele deel

van die kontrak mee en veroorsaak dan dat die kontrak nie

langer uitgevoer kan word nie.



Naturalia Natuurlike bedinge wat deur regswerking by elke kontrak van

daardie spesifieke soort (soos deur die essentialia geïdentifiseer

is) teenwoordig is.

Natuurlike persoon ŉ Mens – insluitend ŉ baba tot ŉ volwassene

Nietig Iets bestaan nie meer nie. Byvoorbeeld ŉ kontrak wat nietig is,

het geen regte en verpligtinge wat afgedwing kan word nie.

Quantum meruit Bedrag van verryking. Die onskuldige party tydens kontrakbreuk

eis ŉ bedrag gelykstaande aan dit waarmee die kwaadwillige

party verryk is.

Regspersoon Regsentiteit wat nie ŉ mens is nie, maar ook as regsubjek deur

die reg erken word.

Remedie Hulpmiddel

Skadevergoeding ŉ Regsmiddel daarop gemik om die onskuldige party (tydens

kontrakbreuk) in dieselfde finansiële posisie te plaas as waarin

hy/sy sou wees indien die kontrak behoorlik uitgevoer sou wees.

Vernietigbaar ŉ Remedie dat, byvoorbeeld ŉ kontrak tot niet verklaar kan word,

met ander woorde dat die regte en verpligtinge vernietig kan

word en geen regskrag het nie

Voorwaarde ŉ Tipe beding (wat nie alle bedinge insluit nie) wat die werking en

gevolge van ŉ kontrak afhanklik stel aan die nakoming of

nienakoming van ŉ spesifieke toekomstige gebeurtenis (definisie

volgens die Suid-Afrikaanse reg soos in Schulze, et al.,

2015: 8.3).

Waarborg ŉ Kontraktuele beding waar een kontrakparty absolute

aanspreeklikheid vir behoorlike prestasie aanvaar en onderneem

dat gebreke aan die produk afwesig is (soos per definisie in

Schulze, et al., 2015: paragraaf 8.6),

Wanvoorstelling Die voordoening, deur een persoon aan ŉ ander, van ŉ feit wat

onwaar is voordat die kontrak gesluit is, maar wat die onskuldige

party oorhaal om die kontrak te wil sluit.



5.5 Inleiding

Ten einde ŉ geldige kontrak te sluit is daar sekere vereistes waaraan sodanige kontrak moet

voldoen. In hierdie studie-eenheid gaan ons daardie vereistes identifiseer en beskryf. ŉ

Kontrak moet nie altyd op skrif wees om geldig te wees nie, maar in sommige gevalle is dit

wel ŉ vereiste. Ons gaan kyk na daardie formaliteite wat vereis word sodat jy dit kan

identifiseer. Dit is baie belangrik dat, vir die sluiting van ŉ geldige kontrak, die partye die

bedoeling moet hê om te kontrakteer. Ons gaan kyk hoe daar bepaal kan word of die

kontrakterende partye inderdaad sodanige bedoeling gehad het, of bloot verkeerdelik so laat

blyk het. Dit is verder nodig om die bepalings van ŉ kontrak te kan beskryf aangesien dit ook

die status van ŉ kontrak bepaal. Een van die maniere om ŉ kontrak te beëindig is om die

kontrak uit te voer. Daar is ook verskeie ander maniere om ŉ kontrak te beëindig. In hierdie

studie-eenheid gaan ons ook kyk wat daardie maniere van beëindiging van ŉ kontrak is en

ook watter hulpmiddels tot ŉ persoon se beskikking is indien die kontrak verbreuk is.

5.6 Vereistes vir ŉ geldige kontrak


(bladsye 74-76)

Volgens Schulze, et al. (2015: paragraaf 3.1) is ŉ kontrak ŉ ooreenkoms tussen twee (of

meer) persone (onthou dat dit regspersone en/of natuurlike persone kan insluit) met die

ernstige bedoeling om regtens afdwingbare verbintenisse te skep.

ŉ Geldige kontrak is dus ŉ regtens bindende ooreenkoms wat deur twee of meer persone

se wilsooreenstemming tot stand kom.

Neem kennis van die drie vereistes in die Engelse reg wat, vir die totstandkoming van ŉ

kontrak, teenwoordig moet wees soos vermeld in BPP Learning Media (2012: paragraaf 1.2,

bladsy 74). Sonder hierdie vereistes kan ŉ kontrak nie bestaan nie.

Figuur 5.1: Vereistes vir geldige kontrak


Wilsooreenstemming

Oorweging

Bedoeling



Lees die bespreking in Schulze, et al. (2015: paragraaf 3.2) rakende die vereistes vir die

totstandkoming van ŉ geldige kontrak vanuit die Suid-Afrikaanse reg konteks.

Afgesien van die bogenoemde basiese drie vereistes vir die vorming van ŉ kontrak, is daar

ander faktore wat ook ŉ rol in die geldigheid van ŉ kontrak kan speel. Neem kennis van

hierdie ander faktore soos bespreek in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4,

paragraaf 1.3) sodat jy dit kan identifiseer.

5.7 Formaliteite


(bladsye 76-78)

Die algemene reël is dat geen formaliteite vir die totstandkoming van ŉ kontrak vereis word

nie, maar dit gebeur soms dat formaliteite wel vir sommige kontrakte voorgeskryf word. ŉ

Kontrak het dus ook nie nodig om op skrif te wees om geldig te wees nie, tensy dit so

voorgeskryf word (deur wetgewing of deur die partye).

Neem kennis van die bespreking in die handboek BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4,

paragrawe 2.3-2.7) sodat jy die gevalle waar formaliteite vereis word, kan identifiseer.

Neem dan ook kennis van die bespreking in Schulze, et al. (2015: paragraaf 7.3) rakende

kontrakte waarby formaliteite vereis word sodat jy ook daardie gevalle kan identifiseer.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media (2012: 78) kan beantwoord. Probeer eers die

vraag beantwoord voordat jy kyk wat die antwoord is.

5.8 Wilsooreenstemming


(bladsye 78-86)

5.8.1 Aanbod en aanname

Wilsooreenstemming is die basis van elke kontrak. ŉ Kontrak kan slegs tot stand kom indien

die partye ooreenstemming het oor die regte en verpligtinge wat tot stand gaan kom.

Hierdie bedoeling van die partye om regte en verpligtinge te skep word deur die maak van ŉ

aanbod en die aanvaarding van die aanbod (aanname), gekommunikeer.

Lees die bespreking in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4, paragrawe 3.1-3.4)

aandagtig deur sodat jy kan verduidelik hoe kontrakterende partye ŉ ooreenkoms bereik

het. Neem ook kennis van hoe ŉ aanbod (vir die skep van regte en verpligtinge) verskil van



ander verklarings (sonder die bedoeling om regtens gebonde te wees) soos uiteengesit in

BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4, paragraaf 3.1 op bladsy 79).

Jy moet ook die bespreking rakende die vereistes vir die aanbod en aanname in Schulze, et

al. (2015: paragraaf 4.2.2) lees sodat jy dit kan verduidelik.

5.8.2 Totnietgaan van aanbod

ŉ Aanbod bly nie vir ewig van krag nie, maar kan ook beëindig word op, ondermeer die

volgende wyses:

Figuur 5.2: Voorbeelde van beëindiging van ŉ aanbod


Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4, paragraaf 3.3),

van elkeen van hierdie voorbeelde van hoe ŉ aanbod beëindig kan word sodat jy dit kan

verduidelik.

ŉ Persoon wat nie die aanvanklike aanbod presies so wil aanvaar nie, kan altyd ŉ

teenaanbod maak. Die teenaanbod funksioneer dan as ŉ nuwe aanbod en dien ook as

aanduiding dat die aanvanklike aanbod van die hand gewys is.

Voorbeeld 5.1: ŉ Teenaanbod

Johan bied aan om sy motor aan Fred vir R75,000 te verkoop. Fred het egter net

R60,000 beskikbaar vir ŉ nuwe motor en noem aan Johan dat hy nie R75,000 kan betaal

nie, maar R60,000 vir die motor kan aanbied. Johan stem in en verkoop toe sy motor aan

Fred.

Van die hand wys

Tydsverloop

Herroep van aanbod deur aanbieder

Nienakoming van voorwaarde

Afsterwe



Die aanvanklike aanbod was dié van Johan aan Fred. Omdat Fred nie ingestem het om

Johan se motor vir die aanvanklike koopsom te koop nie, maar ŉ ander bedrag voorgestel

het, het hy Johan se aanbod in effek van die hand gewys. Die alternatiewe bedrag wat

Fred voorgestel het, was dus die nuwe aanbod. Johan het nou die keuse gehad om Fred

se aanbod te aanvaar of nie. Johan se aanvaarding van Fred se aanbod dui op

wilsooreenstemming oor die koopsaak en die koopprys. Die partye het regte en

verpligtinge tot stand laat kom en gevolglik dan ook ŉ kontrak.

5.8.3 Aanvaarding van die aanbod (aanname)

Aanname is, volgens Schulze, et al. (2015: paragraaf 4.2.1), ŉ verklaring van die

geadresseerde se bedoeling dat hy/sy instem tot die terme van die kontrak presies soos dit

in die aanbod uiteengesit is. Die aanvaarding van die aanbod is dus ŉ onvoorwaardelike

positiewe handeling.

Neem kennis van die bespreking hiervan in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4,

paragraaf 3.4) sodat jy kan verduidelik wanneer partye wilsooreenstemming bereik het.

Dit is noodsaaklik dat die aanvaarding van die aanbod gekommunikeer moet word. Lees die

bespreking, in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4, paragrawe 3.5-3.6), van hoe

aanname gekommunikeer kan word en op watter tydstip die kontrak dan tot stand kom.

Lees gerus ook die gedeelte in Schulze, et al. (2015: paragraaf 4.3) sodat jy die tydstip en

plek waar ŉ kontrak tot stand kom kan verduidelik.

5.9 Teenprestasie


(bladsye 87-94)

In die konteks van kontraktereg kan die Engelse woord consideration met "teenprestasie"

vertaal word. Teenprestasie is, volgens BPP Learning Media (2012: 87), dit wat elke party

na die kontrak toe bring, met ander woorde ŉ onderneming (belofte) in ruil vir ŉ handeling of

nog ŉ onderneming. Teenprestasie is wat die kontrak uitvoerbaar maak. Moenie

teenprestasie met teenaanbod verwar nie.

Teenprestasie is meestal ŉ regskonsep in die Engelse reg. Lees die gedeelte in die

handboek, BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4, paragraaf 4.2), rakende die

verduideliking van teenprestasie. Neem kennis dat ŉ uitgevoerde (executed consideration)

en uitvoerbare kontrak/teenprestasie (executory consideration) Engelsregtelik geldig is,

maar nie ŉ afgelope teenprestasie (past consideration) nie.



Voorbeeld 5.2: Uitgevoerde teenprestasie

Die teenprestasie is ŉ handeling. Ben het sy duur horlosie verloor en loof ŉ

kontantbedrag van R800 uit vir die persoon wat dit kan opspoor en aan hom terugbesorg.

René tel die horlosie op en bring dit vir Ben. Die belofte van Ben om die R800 te betaal,

word bindend die oomblik toe René die handeling uitvoer. Die teenprestasie (om die

horlosie te vind en terug te besorg) is dus uitgevoerde teenprestasie.

Voorbeeld 5.3: Uitvoerbare teenprestasie

Die teenprestasie is nog ŉ belofte, nie ŉ handeling nie. Lara benodig ŉ handboek vir haar

BCom graad, maar die boekwinkel het nie die boek in voorraad nie. Lara bestel solank

die boek en Alet, die winkelbestuurder, onderneem om die boek vir haar te bestel. Lara

onderneem om die boek in ontvangs te neem en daarvoor te betaal. Nie een van die

partye het ŉ handeling verrig nie, maar albei het beloftes aan mekaar gemaak.

Engelsregtelik sal dit kontrakbreuk wees indien enige van die partye nie hul belofte

nakom sonder die ander se instemming nie.

Voorbeeld 5.4: Afgelope teenprestasie

Wanneer die belofte vir prestasie gemaak word, het die handeling reeds plaasgevind. Die

taak is afgehandel en daarna volg die belofte eers. Die teenprestasie het reeds verloop

en daarom is die belofte van nul en gener waarde.

Sien die bespreking van die hofsaak, Re McArdle 1951, in BPP Learning Media

(2012: 88).

Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 4, paragraaf 4.3)

rakende die regsgeldigheid van ŉ teenprestasie. Let op na die vertaling van die

Engelsregtelike terme (adequate en sufficient) in die vakterminologietabel in hierdie gids. Die

hofsake in die handboek, onder hierdie paragraaf 4.3 (bladsy 89), verduidelik die begrippe

sodat jy die funksie van teenprestasie in die afdwing van ŉ kontrak kan verduidelik.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media (2012: 92) kan beantwoord. Probeer eers die

vraag beantwoord voordat jy kyk wat die antwoord is. Indien jy nie die vraag korrek kan

beantwoord nie, gaan weer deur Hoofstuk 4, paragraaf 4.



5.10 Bedoeling


(bladsye 94-96)

Beide partye tot die kontrak moet die ernstige bedoeling hê om kontraktueel verbind te word,

met ander woorde om bindende regte en verpligtinge te skep. ŉ Sogenaamde gentleman's

agreement het nooit die bedoeling om regte en verpligtinge te skep nie en daarom kan die

partye ook nie die ernstige bedoeling hê om kontraktueel gebonde te wees nie.

Lees gerus die bespreking in Schulze, et al. (2015: paragrawe 4.1.1-4.1.4) hieroor. Jy moet

ook die gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 4, paragraaf 5 bestudeer sodat jy,

vanuit ŉ Engelsregtelike oogpunt, kan verduidelik wanneer partye geag te wees die

bedoeling te hê om kontraktueel gebind te wees.

5.11 Wanvoorstelling


(bladsye 97-101)

5.11.1 Wat is wanvoorstelling?

ŉ Kontrak wat aangegaan is uit hoofde van een party se wanvoorstelling is vernietigbaar

deur die persoon aan wie die wanvoorstelling gemaak is.

Gebruik die gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 4, paragraaf 6.1 om te bepaal

of ŉ stelling inderdaad ŉ wanvoorstelling is of nie. Lees gerus ook die beskrywing van die

onbehoorlike verkryging van wilsooreenstemming deur wanvoorstelling in Schulze, et al.

(2015: paragraaf 4.4.2.1).

5.11.2 Tipes wanvoorstelling

Wanvoorstelling vind nie net opsetlik plaas nie, maar daar is verskillende tipes

wanvoorstelling wat kan plaasvind.



Figuur 5.3: Tipes wanvoorstelling


Lees die gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 4, paragraaf 6.2 sodat jy die tipes

wanvoorstelling kan identifiseer. Lees ook die verduideliking daarvan in Schulze, et al.

(2015: paragraaf 4.4.2.1.1).

5.11.3 Remedies vir wanvoorstelling

Die algemene reël is dat wanvoorstelling ŉ kontrak vernietigbaar maak en nie noodwendig

nietig nie. Lees die bespreking in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 4, paragraaf 6.3

aandagtig sodat jy kan verduidelik hoe ŉ kontrak vermy kan word indien wanvoorstelling

plaasgevind het.

5.12 Bepalings van die kontrak


(bladsye 106-107)

Partye tot die kontrak maak tydens onderhandelings dikwels stellings of verklarings.

Sommige van hierdie stellings of verklarings het die bedoeling om die partye te bind, maar

ander kan beskou word as terloopse opmerkings of bloot voorstelle waaruit geen

kontraktuele verbintenisse voortspruit nie. Die stellings wat as bindend geag word, is ŉ

bepaling (of die ander woord is ook “beding”). Bepalings kan uitdruklik, stilswyend of by

implikasie wees.

Lees gerus paragraaf 8.1 in Havenga, et al. vir ŉ goeie verduideliking van wat ŉ beding is.

5.12.1 Uitdruklike bepalings

Volgens BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 5, paragraaf 2) impliseer die vryheid van

partye om te kontrakteer dat die partye self kan kies watter bepalings in hul kontrak vervat

Opsetlike wanvoorstelling

Nalatige wanvoorstelling

Onskuldige wanvoorstelling



moet word. Bepalings wat so deur kontrakterende partye besluit word om in ŉ kontrak te

voeg, is uitdruklike bepalings.

Lees ook paragrawe 2.1-2.2 van Hoofstuk 5 in BPP Learning Media (2012) sodat jy kan

verduidelik hoe uitdruklike bepalings tot stand kom en hoe jy en/of die hof ŉ bepaling sal kan

uitken as ŉ uitdruklike bepaling.

Neem ook kennis van paragraaf 8.1(a) van Havenga, et al.

5.12.2 Stilswyende en inbegrepe bepalings

Sommige bepalings word nie uitdruklik deur die kontrakterende partye in ŉ kontrak ingesluit

nie, maar kan deur die konteks van die kontrak, deur regswerking, die howe of praktyk

geïmpliseer word.

Lees die bespreking in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 5, paragraaf 2.3) om te

verduidelik hoe stilswyende en inbegrepe bepalings tot stand kom. Lees ook die bespreking

in Schulze, et al. (2015: paragraaf 8.1(b)-(c)).

5.13 Voorwaardes en waarborge


(bladsye 108-110)

Bepalings van ŉ kontrak word gewoonlik in voorwaardes of waarborge geklassifiseer. Maak

seker dat jy die verskil tussen ŉ voorwaarde en ŉ waarborg ken sodat jy die status van die

beding kan verduidelik. Die verskil tussen die twee bedinge word in BPP Learning Media

(2012: Hoofstuk 5, paragraaf 3.1) uiteengesit.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media (2012: 109) kan beantwoord om te bepaal of jy

die betekenis van ŉ waarborg en ŉ voorwaarde verstaan. Probeer eers die vraag

beantwoord voordat jy kyk wat die antwoord is. Indien jy nie die vraag korrek kan

beantwoord nie, gaan weer deur Hoofstuk 5, paragraaf 3.1.

In Schulze, et al. (2015: paragrawe 8.3 en 8.6) word die definisie van ŉ voorwaarde en ŉ

waarborg onderskeidelik gegee. Lees deur hierdie twee paragrawe om seker te maak dat jy

verstaan wat daarmee bedoel word.

Soms is dit nie baie duidelik of ŉ bepaalde beding ŉ voorwaarde of ŉ waarborg is nie.

Volgens BPP Learning Media (2012: 109) word daar na sodanige bedinge verwys as

onbenoemde bedinge of bepalings (Sien BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 5,



paragraaf 3.2). Die howe klassifiseer dit as sodanig en oorweeg dan die kontrakterende

partye se bedoeling met die kontrak om te bepaal of dit ŉ voorwaarde of ŉ waarborg was.

5.14 Verkoop van goed en lewering van dienste


(bladsye 110-114)

In die Engelse reg is daar spesifieke wetgewing wat die bron van inbegrepe bedinge is. Lees

die gedeelte in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 5, paragrawe 4.1-4.5) aandagtig deur

sodat jy in staat kan wees om die impak van hierdie wetgewing (Sale of Goods Act 1979)

op die verkoop van goed en die lewering van dienste kan beskryf.

5.15 Bepalings wat uitsluit


(bladsye 114-118)

Uitsluitende bepalings in kontrakte het in die verlede tot groot onsekerheid en gevoel van

onbillikheid gelei. Gevolglik het die Engelse howe en wetgewing begin poog om meer

duidelikheid te bied op hierdie gebied. Lees die gedeelte in BPP Learning Media, 2012:

Hoofstuk 5, paragrawe 5.1-5.2 om te beskryf hoe wetgewing die gebruik van uitsluitende

bepalings beheer. Lees gerus die hofsake wat in daardie gedeeltes bespreek word om as

voorbeelde te kan gebruik in jou beskrywing.

Neem verder kennis van Hoofstuk 5, paragrawe 5.3-5.5 in BPP Learning Media (2012) om te

sien hoe die howe die uitsluitingsklousule interpreteer.

5.16 Onbillike kontraktuele bepalings


(bladsye 119-123)

Die gebruik van onbillike kontraktuele bepalings word ook deur Engelsregtelike wetgewing

beheer. Neem kennis van die wetgewing wat in die lewe geroep is, soos uiteengesit in BPP

Learning Media (2012: Hoofstuk 5, paragrawe 6.1-6.3) sodat jy kan beskryf hoe die Engelse

reg die gebruik van onbillike bepalings beheer.

5.17 Vervulling van die kontrak


(bladsye 123-126), asook Hoofstuk 6, paragrawe 1-3 (bladsye 132-139)



Die mees algemene manier om die kontrak te vervul is om die kontrak uit te voer, met ander

woorde om dit te doen wat die kontrak van die partye verwag. Die uitvoering van die kontrak

moet volledig en presies wees, tensy die partye anders ooreengekom het.

Lees BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 5, paragrawe 7.1-7.3) sodat jy die vervulling van

die kontrak aan die hand van prestasie (uitvoering van die kontrak) kan beskryf.

Lees ook Schulze, et al. (2015: paragraaf 12.3) vir die beskrywing van vervulling van ŉ

kontrak.

Dit kan soms gebeur dat een party die prestasie van ŉ ander party verhoed. In so geval het

die onskuldige party gewoonlik ŉ skadevergoedingseis (of ŉ eis vir die verrykte bedrag) teen

die kwaadwillige party. Lees gerus die bespreking hiervan in BPP Learning Media (2012:

Hoofstuk 5, paragraaf 7.4).

Lees ook BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 5, paragrawe 7.5-7.7 en Hoofstuk 6,

paragrawe 1-3) sodat jy die ander faktore wat aanleiding kan gee tot die beëindiging van ŉ

kontrak kan beskryf.

Neem veral kennis van die leerstuk van verydeling soos bespreek in BPP Learning Media

(2012: Hoofstuk 6, paragraaf 2) en dat dit ŉ geldige rede kan bied vir die beëindiging van ŉ

kontrak.

Neem ook kennis van die bespreking in Schulze, et al. (2015: paragrawe 12.4-12.5) rakende

terugtrede en kansellasie van die kontrak en beëindiging deur ooreenkoms.

Figuur 5.4: Faktore wat kontrak kan beëindig


Beëindiging

Vervulling

Verydeling Ooreenkoms

Kontrakbreuk



5.18 Remedies vir kontrakbreuk


(bladsye 139-148)

5.18.1 Skadevergoeding

Indien een party nie die bepalings van die kontrak nakom nie, verbreek daardie party die

kontrak. Die onskuldige party het dan remedies (hulpmiddels) om hom- of haarself op te

beroep. Volgens die Engelsregtelike bepalings moet daar vasgestel word:

a) Wanneer die skade plaasgevind het

b) Wat die omvang van die skade is

Lees die gedeelte in BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 6, paragrawe 4.1-4.5) om te kan

verduidelik hoe die skade wat deur kontrakbreuk veroorsaak is, bepaal word.

Lees ook die gedeelte in Schulze, et al. (2015: paragraaf 11.4) sodat jy die remedie van

skadevergoeding kan verduidelik.

5.18.2 Ander gemeenregtelike remedies

In BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 6, paragraaf 5) word ook ander gemeenregtelike

remedies ten opsigte van kontrakbreuk bespreek. Lees hierdie paragrawe van bladsye

144-145 ook aandagtig deur sodat jy hierdie remedies kan verduidelik.

5.18.3 Ander billike remedies

Ander remedies as reeds hierbo genoem, is ook tot die onskuldige party se beskikking. ŉ

Hof kan byvoorbeeld ŉ bevel gee dat die kontrak nagekom moet word en dat die

kwaadwillige party sy/haar gedeelte van die kontraktuele verpligtinge moet nakom. Lees

meer hieroor in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 6, paragraaf 6.1.

Schulze, et al. (2015: paragraaf 11.2) gee ook ŉ verduideliking oor die posisie in Suid-Afrika.

Lees dit ook deur sodat jy hierdie remedie vir die uitvoering van die kontrak kan

verduidelik.

ŉ Hof kan ook genader word om ŉ bevel te gee dat ŉ handeling, ingevolge die kontrak nie

moet plaasvind nie. Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 6, paragraaf 6.2 se

bespreking hiervan deur sodat jy ook hierdie remedie kan verduidelik. Sien ook Schulze, et

al. (2015: paragraaf 11.2.3) se bespreking van ŉ verbiedende interdik.

ŉ Verdere remedie wat aangewend kan word, is om die kontrak ter syde te stel. Hoewel dit

streng gesproke nie ŉ remedie vir kontrakbreuk is nie, maar eerder ŉ reg wat in sommige



omstandighede voorkom, word dit onder hierdie gedeelte van die studie-eenheid bespreek.

Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 6, paragraaf 6.3 (bladsy 147) sodat jy die

tersydestelling van ŉ kontrak kan verduidelik.

5.18.4 Beperkinge op remedies

Neem kennis dat daar sekere Engelsregtelike beperkinge op hierdie kontraktuele remedies

bestaan. Neem kennis daarvan in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 6, paragraaf 7 sodat

jy dit kan verduidelik.

5.19 Samevatting

ŉ Geldige kontrak is ŉ bindende regsdokument wat deur die wedersydse ooreenstemming

tussen partye tot stand kom. Hoewel daar sekere bepalings in ŉ kontrak is wat uit regsweë

bepaal word, kan die partye self ook op sekere bepalings ooreenkom. Die aanvaarding van

die bepalings van ŉ kontrak gee aanleiding tot die totstandkoming van bepaalde regte en

verpligtinge. Dit is daarom nodig om te kan bepaal wanneer die partye ooreenstemming

bereik het, aangesien dit sal bepaal wanneer die regte en verpligtinge van die kontrak in

werking tree. Die oorweging van hierdie moontlike regte en verpligtinge kan egter nie op

grond van wanvoorstellings plaasvind nie, maar behoorlike inligting wat deur die partye

gekommunikeer word.

Kontrakte bevat nie net bepalings nie, maar kan ook sekere voorwaardes en waarborge

bevat. Hierdie voorwaardes en waarborge kan ook nie net blindelings deur die partye by ŉ

kontrak ingesluit word nie, maar dit word soms ook deur wetgewing gereguleer, veral in die

Engelse reg.

ŉ Kontrak word grotendeels beëindig deur die uitvoering van die bepalings van die kontrak.

Die partye kan egter ook by ooreenkoms bepaal wanneer die kontrak sal eindig. Indien een

of albei van die partye nie die kontrak behoorlik uitvoer nie, is daar sekere hulpmiddels tot

die onskuldige party se beskikking. Sodanige verbreking van die kontrak kan ook soms

aanleiding gee tot die beëindiging van die ooreenkoms en die vergoeding van die onskuldige

party. Die rede vir die sluiting van ŉ kontrak is egter om die doel van die kontrak uit te voer.

Partye wat dus benadeel word deur die verbreking van hierdie ooreenkoms het sekere

remedies tot hul beskikking om te kompenseer vir die verbreking van die kontrak.



5.20 Selfevaluering

Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 4, 5 en 6 in BPP Learning Media (2012:

bladsye 103, 128 en 150 onderskeidelik). Die antwoorde op die vrae sal jy op die bladsye na

die vrae aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae

heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vrae te voltooi.




(vrae 16-30 op bladsye 485-488). Werk eers deur hierdie vrae voordat jy na die volgende

studie-eenheid beweeg.



Notas


Studie-eenheid 6: Arbeidsreg Bladsy 77

STUDIE-EENHEID 6: ARBEIDSREG


Kennis en begrip



• Die noodsaaklike elemente van ŉ dienskontrak en die remedies vir die beëindiging

van die dienskontrak.

• Die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswette op werkgewers en

werknemers.

Vaardighede


• die verskil tussen werknemers en onafhanklike kontrakteurs te verduidelik;

• te verduidelik hoe die inhoud van ŉ dienskontrak saamgestel word;

• die verskil tussen ŉ onbillike ontslag en ŉ onregmatige ontslag te verduidelik;

• te verduidelik hoe werknemers en werkgewers deur beroepsgesondheid

en -veiligheidswetgewing geraak word;

• die gevolge daaraan verbonde om nie die beroepsgesondheid

en -veiligheidswetgewing na te kom nie, te beskryf.




Wheatons.





Bladsy 78 Studie-eenheid 6: Arbeidsreg



Kaapstad: Juta.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:

Hoofstuk 17, paragraaf 17.2

Hoofstuk 17, paragraaf 17.3





Grogan, J. 2014. Workplace Law. 11th Edition. Juta.




Dienskontrak ŉ Kontrak van diens of vakleerlingskap, uitdruklik of

geïmpliseerd, mondelings of skriftelik.

Diskriminasie Die handeling of optrede wat iemand, op grond van ras, geslag,

gestremdheid, geloof, seksuele oriëntasie, ouderdom,

huwelikstatus, swangerskap, ensovoorts, minder gunstig hanteer

as ander.

Konstruktiewe

ontslag

Die werknemer bedank as gevolg van die werkgewer se

verbreking van die kontrak.

Onbillike ontslag Die inhoud of oorsaak van die ontslag en/of die proses wat

gevolg is vir die ontslag was gebrekkig.

Onregmatige ontslag ŉ Werknemer word sonder die nodige hoeveelheid kennisdae

ontslaan.

Summiere ontslag ŉ Werknemer word sonder kennisgewing onmiddellik ontslaan.

Werknemer ŉ Individu wat ŉ dienskontrak gesluit het of onder ŉ dienskontrak

in diens staan (Employment Rights Act 1996)



Werknemer Enige natuurlike persoon, uitgesluit ŉ onafhanklike kontrakteur,

wat vir ŉ ander persoon of die staat werk, en wat vergoeding

ontvang, of geregtig is om vergoeding te ontvang en/of bydra tot

die uitvoering van die besigheid van die werkgewer (Wet op

Arbeidsverhoudinge 66 van 1995).

6.5 Inleiding

Die Arbeidsreg het vanuit die Gemenereg as ŉ toepassing van kontraktereg ontwikkel. Meer

onlangs het wette ten opsigte van arbeidsaangeleenthede ontwikkel om meer beskerming

aan werknemers te verleen. Werknemers word, ondermeer teen uitbuiting, onbillike

behandeling, diskriminasie en onveilige werksomstandighede beskerm. Hierdie studie-

eenheid fokus meestal op die Engelsregtelike beginsels, soos deur CIMA voorgeskryf, maar

dit is ook belangrik dat jy van die arbeidsregbeginsels in die konteks van die Suid-Afrikaanse

reg moet kennis neem.

6.6 Verskil tussen ŉ werknemer en onafhanklike kontrakteur


(bladsye 156-158)

6.6.1 Definisie van ŉ "werknemer"

Alvorens die verskil tussen ŉ werknemer en ŉ onafhanklike kontrakteur ondersoek kan word,

is dit noodsaaklik om eers stil te staan by die beskrywing van ŉ werknemer. Neem kennis

van die definisie van ŉ werknemer, soos uiteengesit in BPP Learning Media, 2012:

Hoofstuk 7, paragraaf 1 op bladsy 156.

Lees ook die beskrywing van ŉ werknemer soos uiteengesit in Schulze, et al., 2015:

paragraaf 17.3.1.1. Die Wet op Arbeidsverhoudinge, Wet 66 van 1995, gee ŉ breedvoerige

beskrywing van ŉ werknemer soos toegepas in die Suid-Afrikaanse konteks.

6.6.2 Onderskeid tussen werknemer en onafhanklike kontrakteur

Beide die Engelsregtelike en Suid-Afrikaanse definisies van ŉ werknemer sluit ŉ

onafhanklike kontrakteur daarby uit.

Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 7, paragraaf 1 op bladsy 156 sodat jy die verskil

tussen die twee kan verduidelik. Lees ook die gedeelte in Schulze, et al., 2015: paragraaf

7.3.1.2 vir ŉ verduideliking van die onderskeid tussen die twee.

Neem veral kennis van die verskillende toetse wat toegepas kan word (soos deur die howe

bepaal) ten einde te onderskei tussen ŉ werknemer en onafhanklike kontrakteur. Jy sal die



verduideliking van hierdie toetse in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 7,

paragrawe 1.1-1.3 op bladsye 157-158, asook Schulze, et al., 2015: paragrawe

17.3.1.2.1-17.3.1.2.3 aantref.

6.7 Die dienskontrak


(bladsye 162-171) en Hoofstuk 8, paragrawe 1-2 (bladsye 180-186)

Dink bietjie hieroor...

Moet ŉ dienskontrak (tussen werknemer en werkgewer) op skrif wees om geldig te

wees, of sal ŉ mondelinge dienskontrak ook ŉ regsgeldige kontrak wees?

Volgens BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 7, paragraaf 3 op bladsy 162) word ŉ

dienskontrak soortgelyk as enige ander kontrak hanteer deurdat die daarstel van ŉ aanbod

en die aanvaarding van die aanbod regte en verpligtinge tussen partye skep. ŉ Dienskontrak

kan daarom uitdruklik of by implikasie, dus skriftelik of mondelings gesluit word.

Lees gerus in Schulze, et al., 2015: paragraaf 17.2.1 die beskrywing van ŉ dienskontrak.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 7, bladsy 162 kan

beantwoord.

6.7.1 Bepalings by implikasie en diensbesonderhede op skrif

Sommige kontraktuele bepalings van ŉ dienskontrak het deur gebruik en die praktyk

ontwikkel. Daar is egter sekere aspekte van indiensneming wat skriftelik weergegee moet

word. Neem kennis hiervan in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 7, paragrawe 3.1-3.2

sodat jy die samestelling van die inhoud van ŉ dienskontrak kan verduidelik. Lees ook

paragraaf 17.2.4 in Havenga, et al. vir 'n verduideliking hiervan.

6.7.2 Werknemer se verpligtinge

Die diensverhouding uit hoofde van die kontrak tussen werknemer en werkgewer plaas

sekere verpligtinge op die werknemer. Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 7,

paragrawe 4.1-4.2 en Schulze, et al., 2015: paragraaf 17.2.6 sodat jy die verpligtinge van ŉ

werknemer, en gevolglik die regte van ŉ werkgewer, kan verduidelik.



6.7.3 Werkgewer se verpligtinge

Die werknemer het nie alleen verpligtinge nie, maar die bepalings van ŉ dienskontrak plaas

ook sekere verpligtinge op ŉ werkgewer. Neem kennis van hierdie verpligtinge soos in

BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 7, paragraaf 4.3 en Schulze, et al., 2015: paragraaf

17.2.5 uiteengesit. Jy moet die werkgewer se verpligtinge en die werknemer se regte kan

verduidelik.

6.7.4 Wetlike verpligtinge

Daar rus nie net verpligtinge op die werknemer en/of werkgewer vanuit die kontrak se

bepalings nie, maar daar rus ook ŉ wetlike plig op die partye om sekere aspekte na te kom.

Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 7, paragraaf 5 sodat jy kan verduidelik hoe,

vanuit ŉ wetlike oogpunt, ŉ dienskontrak tot stand kom.

In die Suid-Afrikaanse konteks voorsien die Wet op Basiese Diensvoorwaardes, Wet 75 van

1997, die wetlike vereistes van die basiese diensvoorwaardes waaraan gehoor gegee moet

word.

6.7.5 Wysiging van die diensvoorwaardes

Onthou!

Wat deur ooreenkoms bereik is, kan slegs weer deur ooreenkoms gewysig word.

Lees die gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 7, paragraaf 6 wat met die

wysigings van diensvoorwaardes te make het. Gebruik hierdie inligting om die saamstel

van die inhoud van ŉ dienskontrak te verduidelik.

6.7.6 Aaneenlopende dienskontrak

Sekere regte is tot ŉ werknemer se beskikking indien daar nie onderbreking in die

werknemer se dienskontrak is nie. Engelsregtelik word die diens aanvaar om aaneenlopend

te wees, tensy die teendeel uit die ooreenkoms blyk. Volgens BPP Learning Media (2012:

180) kan ŉ werknemer hom/haar op die remedie van onbillike ontslag berus indien die

werknemer, met ŉ aaneenlopende dienskontrak, se diens onbillik beëindig word. Andersins

kan die werknemer se diens beëindig word wanneer die kontraktermyn verstryk.

6.7.7 Diskriminasie in die werkplek

Wetgewing (Engelsregtelik en Suid-Afrikaanse wetgewing) verbied bepalings in ŉ

dienskontrak wat diskriminerend van aard is. Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 8,



paragrawe 2.1-2.11 deur sodat jy kan verduidelik hoe die inhoud van ŉ dienskontrak, sonder

om te diskrimineer, saamgestel word.

Lees ook die gedeelte in Schulze, et al., 2015: paragraaf 17.3.2.4 rakende die beskerming

teen onbillike diskriminasie in Suid-Afrika.

6.8 Ontslag van ŉ werknemer


(bladsye 189-198)

6.8.1 Diensbeëindiging deur kennisgewing

Indien ŉ werknemer se diens by wyse van kennisgewing beëindig word, moet daar aan die

minimum kennistydperk, soos deur wetgewing voorgeskryf, voldoen word. Die inhoud van

die kontrak kan ook tydperke en/of vereistes bepaal. Lees die bespreking in BPP Learning

Media, 2012: Hoofstuk 8, paragraaf 4.1 rakende diensbeëindiging deur kennisgewing.

Lees gerus ook paragraaf 17.3.2.2.1(a) in Schulze, et al. (2015) in die verband.

6.8.2 Diensbeëindiging deur ontslag

Neem kennis van die verskil tussen summiere ontslag en ŉ konstruktiewe ontslag soos

bespreek in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 8, paragraaf 4.2 sodat jy dit kan vergelyk.

Konstruktiewe ontslag word ook in Schulze, et al., 2015: paragraaf 17.3.2.2.1(e) bespreek.

6.8.3 Onregmatige ontslag

Indien ŉ werknemer, deur korter kennisgewing as wat die wet of die kontrak bepaal, of

sonder kennisgewing ontslaan word, word dit as ŉ onregmatige ontslag beskou. Dit is ŉ

gemeenregtelike beginsel van die Engelse reg. Die werknemer het in so ŉ geval ŉ eis vir

skadevergoeding teen die werkgewer. Lees meer oor hierdie aspek in BPP Learning Media,

2012: Hoofstuk 8, paragraaf 5 sodat jy hierdie vorm van ontslag met ŉ onbillike ontslag kan

vergelyk. Neem ook kennis van die remedies tot die werknemer en/of werkgewer se

beskikking (BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 8, paragraaf 5.3) in die geval van

onregmatige ontslag.

6.8.4 Onbillike ontslag

Onbillike ontslag is ŉ konsep wat deur die arbeidsreg ontwikkel is. Elke werknemer het die

reg om nie onbillik ontslaan te word nie (Schulze, et al., 2015: paragraaf 17.3.2.2). Lees die

gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 8, paragraaf 6 wat hierdie reg om nie

onbillik ontslaan te word nie, verder beskryf sodat jy die verskil tussen onbillike en



onregmatige ontslag kan verduidelik. Neem ook kennis van die moontlike billike redes vir ŉ

ontslag (BPP Learning Media, 2012: paragraaf 6.6).

In Schulze, et al., 2015: paragraaf 17.3.2.2.2 en die sub-paragrawe word onbillike ontslag

verder verduidelik.

Sommige vorms van ontslag word geag outomaties onbillik te wees aangesien geen

proses wat moontlik gevolg word ooit die ontslag billik sal maak nie. Hierdie ontslag, tesame

met die proses wat eintlik met ŉ ontslag gevolg moet word, is in BPP Learning Media, 2012:

Hoofstuk 8, paragrawe 6.8-6.10 en Schulze, et al., 2015: paragraaf 17.3.2.2.2.1 bespreek.

Lees dit aandagtig deur om dit te kan verduidelik.

Maak ook seker dat jy weet wat die remedies tot die werknemer se beskikking is, ten tye

van ŉ onbillike ontslag. Jy sal meer oor hierdie remedies in BPP Learning Media, 2012:

Hoofstuk 8, paragraaf 6.11 kan lees.

Toets jouself!

Beantwoord die vraag in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 8, bladsy 198 sonder om

eerste na die antwoord te kyk.

6.9 Die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswetgewing en gevolge van

nienakoming


(bladsye 186-189)

Gesondheid en veiligheid in die werkplek moet nie net statutêre beginsels wees nie, maar ŉ

lewenswyse van elke werknemer. Lees die gedeelte in BPP Learning Media, 2012:

Hoofstuk 8, paragrawe 3.1-3.3 sodat jy kan verduidelik hoe die gesondheids- en

veiligheidswetgewing die werknemers en werkgewers raak.

Indien ŉ werknemer en/of werkgewer nie gehoor aan hierdie wetgewing gee nie kan daar

verreikende gevolge vir een of albei wees. Lees paragrawe 3.4-3.5 van BPP Learning

Media, 2012: 188-189 sodat jy die gevolge van die nienakoming van hierdie wetgewing kan

beskryf.



6.10 Samevatting

Dit is noodsaaklik om tussen ŉ dienskontrak (met ŉ werknemer) en ŉ kontrak vir die lewering

van dienste (met ŉ kontrakteur) te onderskei aangesien hierdie kontrakte verskillende

implikasies, regte en verpligtinge het. ŉ Dienskontrak bly steeds ŉ kontrak en daarom geld

algemene kontrakreëls ook by ŉ dienskontrak. Die dienskontrak skep sekere regte vir ŉ

werknemer en werkgewer, maar ook verpligtinge. Dit is hulle kontraktuele verpligting om

daardie verpligtinge na te kom. Net soos ŉ gewone kontrak nie net deur een party beëindig

word nie, kan die werkgewer nie net eensydig ŉ werknemer se dienskontrak beëindig,

sonder om bepaalde prosesse te volg en redes aan te voer nie. Wetgewing bepaal hoe lank

die kennistydperk vir die beëindiging van die dienskontrak moet wees. Indien daar korter

kennis verleen word as wat voorgeskryf word of bepaal is, word dit as ŉ onregmatige ontslag

geklassifiseer. Werknemers het die reg om nie onbillik ontslaan te word nie en indien dit wel

gebeur, het die werknemer bepaalde remedies, byvoorbeeld herindiensneming en/of

kompensasie.

6.11 Selfevaluering

Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 7 en 8 in die handboek (BPP Learning

Media, 2012: bladsye 176-177 en 200-201 onderskeidelik). Die antwoorde op die vrae sal jy

op die bladsye na die vrae aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy

die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vrae te voltooi.




(vrae 31-40 op bladsye 488-490). Werk eers deur hierdie vrae voordat jy na die volgende

studie-eenheid beweeg.


Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies Bladsy 85

STUDIE-EENHEID 7: KORPORATIEWE ADMINISTRASIE EN FINANSIES


Kennis en begrip



• Die aard, regstatus en administrasie van ondernemingsvorme.

• Die reg met betrekking tot die finansiering en bestuur van maatskappye wat deur

aandeelhouding beperk word.

Vaardighede


• die eienskappe van die verskillende ondernemingsvorme en implikasies van

korporatiewe identiteit te beskryf;

• die verskil tussen openbare en private maatskappye te verduidelik;

• die oprigting van ŉ maatskappy, deur registrasie of deur die koop van ŉ

rakmaatskappy, te verduidelik;

• die doel en regstatus van die akte van oprigting te verduidelik;

• die regspersoonlikheid van ŉ maatskappy te verduidelik;

• die voordele en nadele om deur ŉ mediumgrootte maatskappy of ŉ beperkte

maatskappy handel te dryf, te verduidelik;

• die doel en proses van direksievergaderings en algemene

aandeelhouersvergaderings te verduidelik;

• die stemreg van direkteure en aandeelhouers te verduidelik;

• die verskeie resolusies van aandeelhouers te identifiseer

• die aard van verskillende aandele, die proses om dit te bekom en die aanvaarbare

wyses van betaling daarvoor, te verduidelik;

• die bestuur van kapitaal-beginsel en die vermindering van aandeelhouerskapitaal

te verduidelik;


Bladsy 86 Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies

• die vermoë van ŉ maatskappy om versekerde en onversekerde lenings te bekom,

die verskillende vorme van sekuriteit en die registrasieproses te verduidelik;

• die proses vir die aanstel, uittrede, diskwalifisering en verwydering van direkteure

te verduidelik;

• die magte en verpligtinge van direkteure te verduidelik;

• die reëls rakende persoonlike aanspreeklikheid van direkteure in maatskappye wat

insolvent is, te verduidelik;

• die regte van minderheid- en meerderheidsaandeelhouers te verduidelik;

• die verdeling van magte tussen die direksie en aandeelhouers te verduidelik; en

• die kwalifikasies, magte en verpligtinge van die maatskappysekretaris te verduidelik




Wheatons.


Hoofstuk 9, paragrawe 1-10 (bladsy 206-233)








Hoofstuk 19, paragrawe 8.1 (bladsy 467-468)



Kaapstad: Juta.









Hendrikse, J.W. & Hefer-Hendrikse, L. 2012. Corporate Governance Handbook: Principles

and Practise. 2nd Edition. Juta.




Aandele Oordraagbare vorm van eiendom, wat regte en verpligtinge

bevat, wat die belang van ŉ lid in ŉ maatskappy meet.

Akte van oprigting Eenvoudige dokument waarin die betrokke partye vermeld dat

hulle beoog om ŉ maatskappy te stig en beoog om lede daarvan

te wees (Engelsregtelik).

Akte van oprigting

(Suid-Afrikaanse

reg)

Dokument wat die verhouding tussen maatskappy en sy

aandeelhouers, direkteure en ander partye in die maatskappy

uiteensit.

Alleeneienaarsaak/

Eenmansaak

ŉ Tipe sakeonderneming met een eienaar wat al die winste

ontvang maar ook self al die risiko's aan die onderneming

verbonde, dra.

Bestuur-van-

kapitaal-beginsel

Die bestuur van die betaling van kapitaal wat tot voordeel van die

maatskappy se krediteure strek

Ekwiteitsaandele Alle aandele wat nie voorkeuraandele is nie.

Gevolmagtigde ŉ Persoon wat deur ŉ aandeelhouer aangewys is om namens

daardie aandeelhouer by ŉ maatskappyvergadering te stem.

Kapitaal Dit kan in verskeie kontekste binne maatskappyreg gebruik word

en sluit ondermeer uitgereikte aandele, toegewysde aandele of

opgeroepte aandelekapitaal of leningskapitaal in.

Lifting/piercing the

corporate veil

Die eienaars van ŉ maatskappy kan nie agter die maatskappy se

regspersoonlikheid skuil nie, maar kan persoonlik aanspreeklik

gehou word.



Maatskappy ŉ Ondernemingsvorm met aparte regspersoonlikheid van die

eienaars (lede) van die maatskappy en beperkte

regsaanspreeklikheid vir die lede.

Oprigter ŉ Persoon met die instruksie om ŉ maatskappy op te rig en wat

die funksie van ŉ agent vervul, uitgesluit ŉ prokureur of

rekenmeester.

Persoon ŉ Persoon kan ŉ mens en/of ŉ regsentiteit insluit

Subskripsie-

aandeelhouers

Dit is die eerste aandeelhouers in ŉ maatskappy.

Ultra vires Buite bevoegdheid

Vennootskap Regsverhouding tussen twee of meer persone wat ooreenkom

(kontraktueel) om by te dra tot die gemeenskaplike besigheid met

die gemeenskaplike oogmerk van wins.

Voorkeuraandele Aandele wat een of meer regte bevat, byvoorbeeld die betaling

van dividende aan ŉ aandeelhouer.

7.5 Inleiding

Sentraal tot maatskappyreg staan die beginsel van ŉ maatskappy se regspersoonlikheid en

daarmee saam die status om as afsonderlike regspersoonlikheid te funksioneer. Daar is ŉ

verskeidenheid van ondernemings wat bestaan en ons kan onder ŉ verskeidenheid van

maatskappye ook onderskei, byvoorbeeld private-, openbare en beperkte maatskappye.

Daar moet ook onderskeid tussen ŉ alleeneienaarsaak en vennootskap getref word en

daarmee saam die voor- en nadele van elk. In hierdie studie-eenheid gaan ons die gevolge

van hierdie ondernemingsvorme se regspersoonlikheid verder ondersoek.

ŉ Maatskappy of onderneming val nie net uit die lug nie, maar moet van iewers ontstaan.

Ons gaan in hierdie studie-eenheid kyk hoe sodanige onderneming tot stand kom en wat die

prosedures behels.

Die Akte van Oprigting is die dokument wat daardie spesifieke maatskappy beskryf. Dit dui

ook aan wat die maatskappy se bevoegdhede en verpligtinge behels. Die doelstellings van

die maatskappy word van nader bekyk in hierdie studie-eenheid, asook die grondwet van ŉ

bepaalde maatskappy. Ons gaan ook die reëls, wat die keuse van ŉ maatskappynaam en

registrasie daarvan omskryf, ondersoek.

Hoewel ŉ maatskappy oor regspersoonlikheid beskik, bly daar steeds prosedures wat die

optrede van die maatskappy reguleer. In hierdie studie-eenheid gaan ons ondersoek instel



na die prosedures waardeur ŉ direksievergadering en/of ŉ algemene vergadering ŉ

maatskappy bestuur en direkteure se optrede kontroleer.

Direkteure stel nie hulself net aan en kan maak wat hul met ŉ maatskappy wil maak nie. Ons

kyk na aanstel en verwydering van direkteure, asook die pligte wat op hulle rus en in hoe ŉ

mate hulle by magte is om besluite namens die maatskappy te neem. Daar rus sekere

verpligtinge op direkteure en dan ook weer remedies indien hulle nie daardie verpligtinge

nakom nie. Ons gaan ook na die verpligtinge van ŉ maatskappysekretaris kyk.

Die aandele van ŉ maatskappy het ŉ bepaalde funksie. Hierdie studie-eenheid stel ook

ondersoek in na die verskillende tipes kapitaal wat ŉ maatskappy kan verkry en wat

aandeelhouerskapitaal behels. Hierdie kapitaal moet ook tot voordeel van die maatskappy

en/of aandeelhouers bestuur word. Ons gaan dit van nader beskou. Die verstaan van ŉ

maatskappy se aandele en aandeelhouerskapitaal verg ook ŉ blik op die verkryging van

lenings vir ŉ maatskappy. In hierdie studie-eenheid gaan ons ook kyk na hoe die houer van

leningskapitaal homself kan beskerm.

7.6 Verskillende ondernemingsvorme

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 1-7 (bladsy

206-223)

Iemand, soos ŉ entrepreneur, kan vanuit ŉ verskeidenheid van ondernemingsvorme kies om

ŉ onderneming te begin. Maak seker dat jy die verskillende ondernemingsvorme in die

Engelse reg, asook die Suid-Afrikaanse reg, ken deur die verskillende karaktereienskappe

en die gevolge van regspersoonlikheid te kan beskryf.

Sommige ondernemingsvorme sluit ondermeer in:

a) ŉ alleeneienaarsaak/eenmansaak

b) ŉ vennootskap

c) ŉ beperkte maatskappy

d) ŉ beslote korporasie

e) ŉ besigheidstrust

f) ŉ koöperasie

7.6.1 Alleeneienaarsaak

ŉ Alleeneienaarsaak word deur een eienaar besit en bedryf. Die individu wat hierdie tipe

onderneming bedryf ontvang al die winste, maar dra ook al die risiko's van die onderneming.



In BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 1.2 word die voordele en nadele van ŉ

alleeneienaarsaak uiteengesit. Maak seker dat jy dit kan beskryf.

Lees ook paragraaf 21.2 in Havenga, et al. vir ŉ bespreking van hierdie ondernemingsvorm

in die Suid-Afrikaanse konteks.

7.6.2 Vennootskap

ŉ Vennootskap is een van die oudste ondernemingsvorme wat aan die mens bekend is

(Schulze, et al., 2015: paragraaf 21.3.1 en 21.3.2). Neem kennis dat ŉ vennootskap nie ŉ

aparte regspersoon met afsonderlike regspersoonlikheid is nie, maar ŉ kontraktuele

verhouding tussen vennote.

Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9,

paragraaf 2.1-2.9 sodat jy die eienskappe van ŉ vennootskap kan verduidelik.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, bladsy 209, wat

oor die vorming van ŉ vennootskap handel, kan beantwoord.

Omdat die vennootskap nie afsonderlike regspersoonlikheid het nie, dra die vennote

grootliks die aanspreeklikheid. Neem veral kennis van die bespreking hiervan in BPP

Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 2.7 en die skematiese verduideliking op bladsy

212.

Lees ook die gedeelte in Schulze, et al. (2015: paragraaf 21.3) wat oor die vennootskap

handel.

In BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 3 word ŉ Engelsregtelike vorm van

vennootskap, naamlik die vennootskap met beperkte aanspreeklikheid bespreek. Neem

gerus kennis daarvan sodat jy die eienskappe daarvan kan verduidelik.

7.6.3 Maatskappyreg

Die maatskappyreg in Engeland word deur die Companies Act 2006 gereguleer. In Suid-

Afrika word die maatskappyreg deur die Maatskappywet 71 van 2008 gereguleer.

Lees die gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 4.1-4.2 ter

verduideliking van die regspersoonlikheid van ŉ maatskappy sodat jy dit kan verduidelik.

Neem verder kennis dat die lede van ŉ maatskappy beperkte regsaanspreeklikheid het.

Hierdie aspek word volledig in die handboek, BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9,



paragraaf 5 beskryf. Lees dit aandagtig deur sodat jy beperkte aanspreeklikheid as een van

die karaktereienskappe van ŉ maatskappy kan bespreek.

Die gedeelte in Schulze, et al., 2015: paragraaf 21.4.1 en 21.4.2 gee ŉ inleidende

beskrywing van maatskappyreg waarby jy kan baat. Neem kennis hiervan sodat jy ook die

maatskappyregtelike posisie in Suid-Afrika kan beskryf.

7.6.4 Soorte maatskappye

In die Engelse reg word die meeste maatskappye ingelyf onder die Companies Act 2006,

maar daar is enkele uitsonderings waarvan jy kan kennis neem. Aangesien dit

Engelsregtelike terme is, bestaan daar nie werklik Afrikaanse terme vir die volgende

kategorieë regspersone nie:

a) Corporations sole

b) Chartered corporations

c) Statutory corporations

d) Registered companies

e) Community Interest Companies

Lees gerus die beskrywing van elk in die tabel in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9,

paragraaf 6 (bladsy 217-218).

Afgesien van die bovermelde kategorieë word maatskappye meestal onderskei tussen

publieke maatskappye (die naam van die maatskappy eindig met die woord "Beperk" of

"Limited") en private maatskappye (die naam van die maatskappy eindig met "(Eiendoms)

Beperk" of "(Pty) Ltd") en dan ook maatskappye met winsoogmerk of daarsonder.

Lees die gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 6.1-6.6 sodat jy die

eienskappe van maatskappye kan beskryf. Jy moet ook die gedeelte in BPP Learning

Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 7 lees sodat jy ook ander maniere hoe maatskappye

geklassifiseer word, kan beskryf.

Lees ook die gedeelte in Schulze, et al., 2015: paragraaf 21.4.3 wat oor die soorte

maatskappye in Suid-Afrika handel sodat jy dit kan beskryf.

Neem kennis!


(bladsy 229) wat die vergelyking tussen ŉ maatskappy en tradisionele vennootskap

uiteensit.



7.6.5 Implikasies van regspersoonlikheid

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 8-9

(bladsy 224-229)

Die gedeeltes in die handboek, BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 8 en 9

handel oor die gevolge van ŉ maatskappy se regspersoonlikheid en ook die moontlikheid

om eienaars of direkteure van ŉ maatskappy persoonlik aanspreeklik te hou (lifting/piercing

the corporate veil) indien hul deur verkeerde optrede agter die regsaanspreeklikheid van ŉ

maatskappy wil skuil. Lees hierdie gedeeltes aandagtig deur sodat jy die gevolge van

regspersoonlikheid en derhalwe aanspreeklikheid kan beskryf.

Lees ook die gedeelte in Schulze, et al., 2015: paragraaf 21.4.4 en 21.4.6 om die

aanspreeklikheid in die Suid-Afrikaanse konteks te verstaan.

7.6.6 Vergelyking tussen openbare en private maatskappye

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 9, paragraaf 6.6

(bladsy 220-221)

Neem veral kennis van die onderskeid wat tussen openbare en private maatskappye getref

word, soos in die handboek (BPP Learning Media, 2012) uiteengesit. Jy moet die verskil

tussen hierdie entiteite kan verduidelik.

Wenk

Skryf die verskille tussen die twee tipes maatskappye in tabelvorm vir jouself neer, dan

kan jy makliker tussen die twee onderskei.

7.7 Oprigting van ŉ maatskappy


(bladsy 236-249)

ŉ Maatskappy ontstaan nie net nie, maar moet deur iemand opgerig word. So ŉ persoon wat

ŉ maatskappy oprig word die “oprigter" (of in Engels, die promotor) genoem. Neem egter

kennis van die onderskeid wat tussen ŉ prokureur of rekenmeester enersyds, en ŉ oprigter

andersyds, getref word. Die pligte van ŉ oprigter word in BPP Learning Media, 2012:

Hoofstuk 10, paragraaf 1.1 uiteengesit. Jy moet daarvan kennis neem sodat jy die

registrasie van ŉ maatskappy kan verduidelik.

Ten einde ŉ maatskappy te registreer is daar prosedures wat gevolg moet word. Neem

kennis van hierdie proses soos in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 10, paragraaf 3

uiteengesit. Neem veral kennis van die moontlikheid om ŉ rakmaatskappy te koop, soos in



paragraaf 3.3 uiteengesit. Let ook op na die voorgeskrewe boeke, rekords en/of registers

wat deur ŉ maatskappy gehou moet word soos bespreek in paragraaf 4 van dieselfde

hoofstuk.

Jy moet ook die gedeelte in Schulze, et al., 2015: paragraaf 21.4.3 wat oor die oprigting

van maatskappye handel, lees.

Vir interessantheid

Besoek gerus die webtuiste van die Companies and Intellectual Properties Commission

(bekend as CIPC) wat die registrasies van maatskappye in Suid-Afrika hanteer. Die

webtuiste is www.cipc.co.za.

7.7.1 Akte van oprigting


(bladsy 254-260)

Volgens die Engelse reg was die akte van oprigting ŉ meer omslagtige dokument voor die

inwerkingtrede van die Companies Act 2006 (Engelse reg). Lees in BPP Learning Media,

2012: Hoofstuk 11, paragraaf 1 wat die kern van die akte is en wat dit behels sodat jy die

doel daarvan kan verduidelik.

Lees ook die gedeelte in paragraaf 2 van dieselfde hoofstuk in BPP Learning Media (2012:

254) sodat jy die inhoud van die maatskappy se grondwet en wat dit behels, kan

verduidelik.

7.7.2 Bevoegdheid van ŉ maatskappy


(bladsy 260-268)

ŉ Maatskappy het, volgens kontraktuele bepalings, sekere mikpunte, doelwitte of

doelstellings om te bereik en indien daar buite daardie mikpunte opgetree word, tree die

maatskappy ultra vires op.

Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 11, paragraaf 3 sodat jy die bepalings van ŉ

maatskappy en gevolglik sy handelingsbevoegdheid kan verduidelik. Neem daarna kennis

van paragraaf 4 se inhoud wat die maatskappy se grondwet as kontrak verduidelik sodat jy

die bevoegdheid van ŉ maatskappy om te kontrakteer kan verduidelik.

Dit kan gebeur dat die soort maatskappy beperk is in sy handelingsbevoegdheid. Neem

kennis van die bepalings rakende ŉ maatskappynaam en derhalwe bevoegdhede in



paragraaf 5 van dieselfde hoofstuk, sodat jy die maatskappy se vaardigheid om kontrakte te

sluit, kan verduidelik.

7.7.3 Direksievergaderings


(bladsy 276-290)

Dit gebeur selde dat iemand uitsien na ŉ vergadering, maar die belangrikheid van

vergaderings moenie onderskat word nie. Hoewel die maatskappy deur die direkteure

bestuur word, is dit die besluite van die lede (aandeelhouers) wat die bestaan van die

maatskappy affekteer.

Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 12, paragraaf 1-2 sodat jy die nut van

direksievergaderings kan verduidelik. Maatskappye kan egter nie net direksievergaderings

hou nie, maar moet ook algemene vergaderings hou. Lees paragraaf 3 van hierdie hoofstuk

sodat jy die gebruik en prosedure van algemene vergaderings ook kan verduidelik.

Vergaderings beteken nie veel as daar nie besluite geneem word nie. Lees paragraaf 4 van

die hoofstuk sodat jy kan verduidelik watter tipes besluite deur lede van ŉ vergadering

geneem kan word.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 12, bladsy 281, wat oor die

kennistydperk van ŉ spesiale vergadering handel, kan beantwoord.

Daar bestaan sekere prosedures om ŉ vergadering te belê. Neem kennis van die inhoud van

paragraaf 5 (BPP Learning Media, 2012: 283) rakende die byeenroep van ŉ vergadering

sodat jy die proses kan verduidelik.

Vir ŉ vergadering om suksesvol te verloop is dit nodig dat die proses tydens ŉ vergadering

behoorlik verloop. Lees paragraaf 6 ter verduideliking van die proses tydens ŉ vergadering.

7.7.4 Die reg om te stem

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 12, paragraaf 2 en 6

(bladsy 278 en 289)

Soos jy reeds opgemerk het in die vorige gedeelte, asook paragraaf 6 van BPP Learning

Media (2012: 287), is daar ŉ sekere proses wat gevolg moet word wanneer daar tydens ŉ

vergadering gestem word.



Lees weer paragraaf 6.1-6.6 noukeurig deur sodat jy die direkteure en aandeelhouers se reg

om te stem, kan verduidelik.

7.7.5 Resolusies van aandeelhouers


(bladsy 280-282)

Soos bespreek in paragraaf 7.7.3 van die begeleidingsgids blyk dit dat twee tipes besluite

tydens ŉ maatskappyvergadering geneem kan word:

Figuur 7.1: Twee tipes besluite


Kyk weer na paragraaf 4.1-4.3 van BPP Learning Media (2012: Hoofstuk 12) sodat jy die

verskillende besluite sal kan identifiseer.

7.8 Aanstel van direkteure


(bladsy 298-301)

Alvorens die aanstel van direkteure verduidelik kan word, is dit belangrik dat jy eers die

funksie van direkteure verstaan. Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 13, paragraaf 1

(bladsy 298-299) noukeurig deur. Maak daarna seker dat jy die gedeelte in paragraaf 2 van

dieselfde hoofstuk verstaan sodat jy die prosedure vir die aanstel van direkteure kan

verduidelik.

7.8.1 Beëindiging van direkteurskap


(bladsy 303-309)

ŉ Direkteur van ŉ maatskappy kan om enige van die volgende redes nie langer direkteur

wees nie:

a) Bedanking

Besluite

Spesiale besluit Gewone besluit



b) Nie-beskikbaarstelling vir herverkiesing

c) Dood

d) Ontbinding van die maatskappy

e) Verwydering

f) Diskwalifisering

Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 13, paragraaf 4 en 5 sodat jy die beëindiging

van direkteurskap kan verduidelik.

7.8.2 Magte en pligte van direkteure


(bladsy 309-323)

Die direkteure van ŉ maatskappy vervul ŉ bepaalde funksie. Let op na die magte van

direkteure, die beperkinge op daardie magte, verdere bevoegdhede en verpligtinge van

direkteure soos bespreek in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 13, paragraaf 6-9, sodat jy

dit kan verduidelik.

7.9 Regte van aandeelhouers


(bladsy 336-343)

Die beheer van ŉ maatskappy setel in die lede se stemme tydens ŉ algemene vergadering.

7.9.1 Meerderheidsaandeelhouers

Lees BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 14, paragraaf 1 rakende die beheer wat die

meerderheid lede op ŉ maatskappy uitoefen.

7.9.2 Beskerming van minderheidsaandeelhouers

Omdat die meerderheid lede van ŉ maatskappy die besluite neem, moet die minderheid

sekere beskerming geniet. BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 14, Paragraaf 2-3 lig

hierdie onderwerp toe. Neem kennis van hierdie bespreking sodat jy die regte van die

minderheidsaandeelhouers kan verduidelik.

7.10 Aandele

Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 15, paragraaf 1-4, 7 en 9

(bladsy 352-365, 369-372, 376-377)



ŉ Lid van ŉ maatskappy is ŉ persoon wat ingestem het om ŉ lid van die betrokke

maatskappy te word. Dit vind plaas deur inskrywing in die akte (subskripsie), aansoek te

doen vir aandele, of deur die oordra van ŉ ander persoon se aandele. Lees gerus BPP

Learning Media, 2012: Hoofstuk 15, paragraaf 1.1-1.4 sodat jy kan verduidelik hoe ŉ

persoon ŉ aandeelhouer in ŉ maatskappy word, nie langer ŉ aandeelhouer is nie en wat

die minimum aandeelhouers van ŉ maatskappy moet wees. Neem kennis dat daar geen

maksimum getal aandeelhouers is nie.

7.10.1 Verskillende aandele

Voordat daar na die verskillende soorte aandele verwys word, moet jy eers

paragraaf 2.2 en 2.3 van hoofstuk 15 in die handboek (BPP Learning Media, 2012) lees om

seker te maak dat jy weet wat met die term "kapitaal" bedoel word.

Lees daarna paragraaf 3 van dieselfde hoofstuk in die handboek (BPP Learning Media,

2012: 355) sodat jy die aard van die verskillende aandele kan verduidelik.

7.10.2 Verkryging (toewysing) van aandele

Aandele val ook nie net uit die lug nie, maar moet bekom/verkry word. Lees paragraaf 4 van

Hoofstuk 15 in die handboek (BPP Learning Media, 2012: 361) sodat jy kan verduidelik wat

die proses is vir die toewysing van aandele aan ŉ spesifieke aandeelhouer.

7.10.3 Uitreik van aandele

Elke aandeel in ŉ maatskappy het ŉ waarde daaraan gekoppel. ŉ Maatskappy moet die

aandele in ooreenstemming met daardie waarde (en nie teen afslag nie) uitreik. Lees

paragraaf 7 van Hoofstuk 15 in die handboek (BPP Learning Media, 2012: 369) sodat jy die

uitreik van aandele in verskillende maatskappye kan verduidelik. Lees daarna ook

paragraaf 9 van dieselfde hoofstuk om die beginsels rakende finansiële hulp vir die

verkryging van aandele te verduidelik.

7.11 Bestuur-van-kapitaal-beginsel


(bladsy 366-367)

Die bestuur van kapitaal is ŉ maatskappyregbeginsel. Dit handel daaroor dat die

maatskappy nie toegelaat moet word om kapitale betalings, tot nadeel van sy krediteure, te

maak nie, maar dat die uitbetaal van kapitaal deeglik bestuur moet word.

Lees die gedeelte in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 15, paragraaf 5 wat oor die

bestuur van kapitaal handel, deur sodat jy hierdie beginsel kan verduidelik.



7.11.1 Vermindering van aandeelhouerskapitaal


(bladsy 367-369)

Die kapitaal van ŉ maatskappy kan op verskeie maniere verminder word. Neem kennis van

die inhoud in paragraaf 6 van Hoofstuk 15 in die handboek (BPP Learning Media, 2012: 367)

sodat jy die vermindering van kapitaal kan verduidelik. Onthou dat ŉ hof altyd die belange

van die maatskappy se krediteure in gedagte sal hou wanneer daar besluit word om

aandeelhouerskapitaal te verminder.

7.12 Vermoë van ŉ maatskappy om ŉ lening te bekom


(bladsy 384-394)

ŉ Maatskappy het die inbegrepe bevoegdheid om geld te kan leen vir doeleindes van die

besigheid of handel van die maatskappy. Indien ŉ maatskappy ŉ lening aangaan vir

doeleindes buite sy bevoegdheid kan daardie ooreenkoms vir die terugbetaling van die

lening onuitvoerbaar wees indien die geldlener bewus was dat die maatskappy buite sy

bevoegdheid optree.

Lees paragraaf 2 van Hoofstuk 16 in die handboek (BPP Learning Media, 2012: 384) sodat

jy die beginsel van leningskapitaal en skuldbriewe kan verduidelik.

Toets jouself!

Kyk of jy die vraag in BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 16, bladsy 387, wat oor die

regte van aandeelhouers en skuldbriefhouers handel, kan beantwoord.

ŉ Vorderingsreg bied aan ŉ skuldeiser (krediteur) ŉ voorkeureis op die terugbetaal van die

skuld. Lees paragraaf 3 en 4 van Hoofstuk 16 in die handboek (BPP Learning Media,

2012: 388 en 392) sodat jy hierdie beginsel van sekuriteit aan ŉ skuldeiser en die registrasie

van die vorderingsreg kan verduidelik.

Dit is nie net versekerde skuldeisers met afdwingbare regte nie, maar onversekerde

skuldeisers het ook regte en derhalwe remedies tot hul beskikking indien daar inbreuk op hul

regte gemaak is. BPP Learning Media (2012: 393) verduidelik in paragraaf 5 van

Hoofstuk 16 die remedies tot ŉ skuldeiser se beskikking. Lees dit aandagtig deur sodat jy

daardie remedies kan verduidelik.

Dit kan gebeur dat ŉ maatskappy se laste (skuld) sy bates oorskry en dat die maatskappy

gelikwideer moet word. Dit hou sekere gevolge vir die maatskappy se skuldeisers in, maar



kan ook tot persoonlike aanspreeklikheid vir direkteure lei. Lees meer hieroor in

paragraaf 9 van Hoofstuk 13 en paragraaf 6 van Hoofstuk 16 in die handboek (BPP Learning

Media, 2012: 313-323 en 394-395).

7.13 Verdeling van magte


(bladsy 467-472)

Die direksie van ŉ maatskappy verrig ŉ bepaalde funksie, net so ook die aandeelhouers.

Lees paragraaf 8.1, 8.7 en 8.8 van Hoofstuk 19 in die handboek (BPP Learning Media,

2012: 467) sodat jy hierdie verdeling van magte en funksies tussen direkteure en

aandeelhouers kan verduidelik.

7.14 Maatskappysekretaris


(bladsy 324-325)

Volgens die Engelse reg se Companies Act 2006 moet elke openbare maatskappy oor ŉ

maatskappysekretaris beskik en kan private maatskappye ŉ maatskappysekretaris aanstel.

Lees Schulze, et al. (2015) in paragraaf 21.4.4 wat die posisie rakende die aanstel van ŉ

maatskappysekretaris in die Suid-Afrikaanse maatskappyregkonteks is.

7.14.1 Kwalifikasies

Die maatskappysekretaris is een van die maatskappy se amptenare en dit mag ook ŉ

direkteur van die maatskappy wees. Neem kennis van die minimum vereistes vir die

aanstel van ŉ maatskappysekretaris soos verduidelik in paragraaf 10.1 van Hoofstuk 13 in

die handboek (BPP Learning Media, 2012: 324) sodat jy dit kan verduidelik.

7.14.2 Magte en pligte

Die maatskappysekretaris het bepaalde funksies wat volgens die wet vervul moet word.

Neem kennis van hierdie verpligtinge maar ook magte soos in paragraaf 10.2 en 10.3 van

Hoofstuk 13 in die handboek (BPP Learning Media, 2012: 324) uiteengesit sodat jy dit kan

verduidelik.

7.15 Samevatting

Verskeie ondernemingsvorme is tot ŉ entrepreneur se beskikking en elk van hulle het

bepaalde karaktereienskappe wat hul van mekaar onderskei. Die vernaamste wetgewing

wat die funksionering van hierdie ondernemingsvorme reguleer, is ŉ land se maatskappywet

maar ook in sommige gevalle die gemenereg. ŉ Maatskappy is een voorbeeld van ŉ



ondernemingsvorm tot ŉ entrepreneur se beskikking. Verskillende soorte maatskappye

bestaan ook, elk weer met hul eie eienskappe met regte en verpligtinge wat daaruit kan

voortspruit. Maatskappye beskik oor hul eie regspersoonlikheid en dit kan weer bepaalde

implikasies vir direkteure en/of die aandeelhouers van ŉ maatskappy inhou. Die

administrasie van ondernemings is daarom uiters noodsaaklik. Daar is verskeie persone met

ŉ belang by ŉ maatskappy en daarom word deur wetgewing vereis om hierdie belange te

beskerm, maar ook te bestuur.

7.16 Selfevaluering

Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 en 16 in die

handboek (bladsy 231-233, 250-251, 270-271, 294-295, 332-333, 345-346, 379-380 en

397-398 onderskeidelik). Die antwoorde op die vrae sal jy op die bladsye na die vrae

aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi

het nie, selfs al sukkel jy om die vrae te voltooi.




(vrae 41-80 op bladsy 490-496).


Bronnelys Bladsy 101

BRONNELYS

Acts Online. 2013. Table of Contents. [Online] Beskikbaar op http://www.acts.co.za/ [Besoek

op 9 Desember 2014]



Wheatons.

Companies Act & Regulations, Act 71 of 2008 (updated 2011) – Dis in Afrikaans die

Maatskappywet 71 van 2008 (ISBN: 978-0-7021-8598-4)

Companies and Intellectual Properties Commission. 2015. [Online] Beskikbaar op

http://www.cipc.co.za/ [Besoek op 31 Januarie 2015]

Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze,

H. & Stoop, B.C. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th edition. Cape Town:

Juta.

Hiemstra, V.G. & Gonin, H.L. 2000. Drietalige Regswoordeboek. 3de Uitgawe. Juta en Kie,

Bpk.

Institute of Directors in South Africa. 2009. King 3 Code of Corporate Governance for South

Africa. [Online] Beskikbaar op https://african.ipapercms.dk/IOD/KINGIII/kingiiireport/

[Besoek op 9 Desember 2014 en 11 Desember 2014].

International Federation of Accountants. 2014. About IFAC. Membership. [Online]

Beskikbaar op: http://www.ifac.org/about-ifac/membership [Besoek 5 Desember 2014].

Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2012.





Labour Relations Act, Act 66 of 1995 (updated 2010) – Dis in Afrikaans die Wet op

Arbeidsverhoudinge 66 van 1995. (ISBN: 978-0-7021-8549-6)

Reunert Limited. 2013. Annual integrated governance report. [Online] Beskikbaar op

http://ir.reunert.co.za/2013/corporate-governance/governance-report/ [Besoek op 17

Desember 2014]


Bladsy 102 Bronnelys

Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. &

Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad:

Juta.

Snyman, R. 2012. Strafreg. 6de uitgawe. LexisNexis Suid-Afrika.

Solidariteit Helpende Hand. 2014. Projekte: Skooltassie. [Aanlyn] Beskikbaar op

http://helpendehand.co.za/skooltassie/ [Besoek op 10 Desember 2014].

South African Institute of Professional Accountants. 2014. SAIPA CPD Events & Product

Services. [Online] Beskikbaar op: http://www.saipa.co.za/ [Besoek 8 Desember 2014].

The Department of Justice and Constitutional Development Republic of South Africa, 2014.

Courts in South Africa. [online] Beskikbaar by: http://www.justice.gov.za/about/sa-

courts.html#top [Besoek op 23 Desember 2014]

The South African Institute of Chartered Accountants. 2014. Members. Continuing

Professional Development. [Online] Beskikbaar op:

https://www.saica.co.za/Members/ContinuingProfessionalDevelopment/tabid/745/langua

ge/en-ZA/Default.aspx [Besoek 8 Desember 2014].

The South African Judiciary, 2014. About us. [online] Beskikbaar by:

http://www.judiciary.org.za/high-courts.html [Besoek op 23 Desember 2014]


Woordelys in Engels en Afrikaans Bladsy 103

WOORDELYS IN ENGELS EN AFRIKAANS

Afrikaans Engels

Aanbod Offer

Aandeelhouers Shareholders

Aandelekapitaal Share capital

Aanname Acceptance

Aanspreeklikheid Liability

Afgeleide eise Derivative claims

Afgelope teenprestasie Past consideration

Aflosbare aandele Redeemable shares

Akte van oprigting Memorandum of association

Algemene jaarvergadering Annual general meeting (AGM)

Beding/Bepaling Terms

Bedoeling Intention

Bedrieglik Fraudulent

Belanghebbendes Stakeholders

Belangstellende rolspeler Interest stakeholder

Besluit Resolution

Betroubaarheid Reliability

Billikheid Fairness

Billikheidsreg Equity

Botsing van belange Conflict of interest

Deliktereg Law of tort (delict)

Deliktereg Tort

Deliktuele aanspreeklikheid Liable in tort

Deliktuele nalatigheid Tort of negligence

Deurlopende professionele ontwikkeling Continuing professional development (CPD)


Bladsy 104 Woordelys in Engels en Afrikaans

Deursigtigheid Transparency

Die reg The law

Dienskontrak Employment contract

Doelwit Purpose

Eiser Claimant

Ekwiteitsaandele Equity shares

Finansiële belanghebbende Financial stakeholder

Gelyk in waarde met die teenprestasie Adequate

Gesag van howe Judicial precedent

Gevallestudie Case study

Gevolge Consequences

Gevolmagtigde Proxy

Gewone besluit Ordinary resolution

Gewoontereg Common law

Hofbeslissings Case law

Impak Effect

Inbegrepe/geïmpliseerd Implied

Ingelyf Incorporated

Integriteit Integrity

Interdik Injunction

Kompensasie Compensation

Konfidensialiteit Confidentiality

Konsekwentheid Consistency

Konstruktiewe ontslag Constructive dismissal

Kontrak Contract

Kontraktuele verpligtinge Contractual obligations

Korporatiewe bestuur Corporate governance



Kousaliteit Causation

Leningskapitaal Loan capital

Maatskappy Company

Mikpunt Aims / objects

Misdryf Crime

Nalatig Negligent

Nalatigheid Negligence

Objektiwiteit Objectivity

Onafhanklike kontrakteur Independent contractor

Onafhanklikheid Independence

Onbenoemde bepaling/beding Innominate terms

Onbillike ontslag Unfair dismissal

Onderneming Company

Onregmatig/wederregtelik Wrongful

Onregmatige ontslag Wrongful dismissal

Onskuldig Innocent

Ooreenkoms Agreement

Oorweging Consideration

Opperheerskappy Sovereignty

Oprigter Promotor

Opsetlik Fraudulent

Preferente- of voorkeuraandele Preference shares

Professionele optrede Professional behavior

Professionele vaardigheid Professional competence

Prokureur Solicitor

Raamwerk-benadering Framework approach

Rakmaatskappy Company off the shelf


Bladsy 106 Woordelys in Engels en Afrikaans

Redelike sorg Due care

Regsgeldig Sufficient

Regspersoon Corporation

Regspersoonlikheid Legal / corporate personality

Regverdigbaar Justified

Rekenmeester Accountant

Remedie Remedy

Respek Respect

Selfgeldendheid Assertiveness

Sivielreg Civil law

Sjaria-wette Sharia law

Skade Damage

Skeptisisme (ondersoekend) Scepticism

Skuldbrief Debenture

Sosiale verantwoordelikheid Social responsibility

Spesiale besluit Special resolution

Stilswyend Implied

Stiptelikheid Timeliness

Strafreg Criminal law

Subskripsie van aandele Subscriber of shares

Summiere ontslag Summary dismissal

Teenaanbod Counter-offer

Teenprestasie Consideration

Toegewysde aandele Allotted shares

Toerekeningsvatbaarheid Accountability

Uitgereikte aandele Issued shares

Uitgevoerde kontrak Executed consideration



Uitsluitingsklousule Exclusion clause

Uitvoerbare kontrak Executory consideration

Verantwoordelikheid Responsibility

Verenigde Koninkryke United Kingdom

Vernietigbaar Voidable

Verpligting om sorg te dra Duty of care

Versendingsteorie Postal rule

Vervulling van kontrak Discharge of contract

Verydeling Frustration

Veto Override

Voldoening op reëls gebaseer Compliance-based rules

Voorkeureis Prior claim

Voorstelling Representation

Vorderingsreg Charge

Vriendelikheid Courtesy

VSA USA

Wanvoorstelling Misrepresentation

Werkgewer Employer

Werknemer Employee

Wetgewing Legislation

Wetlike reëls Statutory rules

Wettereg Statute law

Een van die pilare wat ŉ suksesvolle sakeonderneming ondersteun, is die implementering van etiese stan-daarde, ŉ streng wetlike raamwerk onderliggend tot

al die kommersiële aktiwiteite en die toepassing van korpo-ratiewe bestuur. Verskeie areas van sakereg word aangeraak soos kontraktereg, arbeidswetgewing, die administrasie van finansieringsbronne, asook die bestuur van maatskappye. In die sakewêreld word globale sakeondernemings geken aan die gebruik om alternatiewe regstelsels ook in ag te neem en nie bloot net die Engelse regstelsel nie. Etiese standaarde is ontwikkel in die rekeningkundige beroep en dit is van uiterste belang vir al CIMA (Chartered Institute of Manage-ment Accountants) se lede om die hoogste standaard van etiese gedrag toe te pas.

Die tipiese aandeelhouers of ander belanghebbendes in ŉ sakeonderneming wil ŉ mate van sekuriteit hê in hoe bestuur optree en besluitneming uitvoer. Korporatiewe bestuur is ontwikkel ten einde publieke belang te beskerm teen die aksies en besluite van bestuur en die direksie. Die basiese elemente van die Engelse regstelsel asook alternatiewe

regstelsels word bespreek in die konteks van ŉ sakeonder-neming. ŉ Goeie begrip van hoe die reg bepaal of ŉ kon-traktuele ooreenkoms gevorm is en die wetlike status van die kontraktuele voorwaardes is noodsaaklik vir die beskerming van ŉ sakeonderneming se bedrywighede.

Voorts sal die beëindiging van ŉ kontrak, asook die reme-dies beskikbaar in gevalle van kontrakbreuk en geen prestasie ook bepaal word deur ŉ deeglike studie van kon-traktereg. Dit is tot voordeel van die sakeonderneming en werknemers om aspekte rondom dienskontrakte en die beskikbare remedies by die beëindiging van dienskontrakte uiteen te sit.

Daar is ook bepaalde gesondheids- en veiligheidsvereistes waaraan die sakeperseel moet voldoen ten einde werkne-mers se welstand te beskerm. Die oorkoepelende regstatus, aard en administrasievereistes van maatskappye wat aandele bied op die Johannesburgse Effektebeurs (JSE) word ook behandel soos dit bepaal word deur die Maatskappywet no. 71 van 2008.

Handboeke

• Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2013.


• Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. &

Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta.

• BPP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate

Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.

www.akademia.ac.za

Sakereg

Etiek,Korporatiewe Bestuur en

etiek, korporatiewe bestuur en sakereg geg105

Documents