euskara, kultura eta kirol saila. arabako foru …eta kudeaketa-eredua. planaren egitura . 12...
TRANSCRIPT
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 1
2 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 3
E U S K A R AS U S T A T Z E K O
P L A NESTRATEGIKOAA R A B A N 2 0 1 9 - 2 0 2 2
EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA ARABAKO FORU ALDUNDIA
4 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 5
Aurkibidea
Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Metodologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Lan taldeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Bilera egutegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Onespena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Helburu nagusia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Planaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Planaren oinarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Planaren arda tzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Laburdurak eta siglak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Arda tzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 A. Gizarte-erabilera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 A .1 Aisia eta Kirola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 A .2 Arlo sozioekonomikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 A .3 Euskarazko hedabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 A .4 Administrazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 A .5 Kultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
6 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
B. Hiztun berriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 B .6 Haurrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 B .7 Gazteak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 B .8 Familia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 B .9 Helduak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 B .10 Etorri berriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 C. Kudeaketa eredua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 C .11 Lidergoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 C .12 Zeharkakotasuna, antolamendua eta koordinazioa . 41 C.13 Baliabideekonomikoaketafinantzabidea . . . . . . . . . . . 42 C .14 Jarraipena eta ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 C .15 Komunikazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44ADIERAZLEEN DESKRIBAPENA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Eranskina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Datu soziolinguistikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Biztanleria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Gaitasun linguistikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Jarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Gizarte erabilera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Ondorioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 7
Metodologia
E uskararen Foru Zerbi tzuak (EFZ) 2014-2017 Plan Estrategikoaren ebaluazioa egin berritan ekin zion 2019-2022 plangin tzarako zumi tza presta tzeari . Zer egin argi izanik ere, berebiziko garran tzia zuen prozedurak:
• Hausnarketa eragin behar zen .
•Jasotzekoetajostekoprozesuaondodefinitubeharzen.
• Aldaketarako proposamen eta ekarpenak parte har tze sozialean oinarritu behar ziren .
Prozesua metodologikoki bidera tzeko IAP izenaz (Ikerketa Ekin tza Parte-har tzailea) ezagu tzen den metodologiaren oinarriak hartu ziren kontuan, ELHUYAR aholkulari tza enpresaren lagun tzarekin .
Talde-hausnarketa eta talde-harremana bidera tzeko prozesuak zabalduz eta prozesu horien bidez, harremanak alda tzeaz gainera, posizionamenduak, egitasmoak eta estra-tegiak eraiki direla esan dezakegu .
IAP egitasmoetan bere hiru osagaiek parte har tzen dute neurri desberdinetan:
• Ikerketak gogoeta-prozesua dakar berarekin; gogoeta-prozesu sistematikoa, kontrolatua eta kritikoa, eta ikerketaren edo egitasmoaren xedea praktikoa da . Hau da, ekin tzarekin edo esku-har tzearekin zuzenki lotuta dago .
• Ekin tza egitasmoaren xedea izateaz gainera, ikasketa-iturri da, ikerketa bera esku har tzeko modua den bezalaxe .
• Parte har tzeak esan nahi du ikerketan inplikatutakoak ez direla ikerketaren ar-duradunak bakarrik izango . Egitasmoaren xede diren komunitateak ez baitira ikerketaren objektu soilak: subjektu aktiboak dira, euren errealitatea ezagu tzen eta alda tzen lagun tzen dutenak .
Sarrera
8 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
LAN-TALDEAK
Arestian esan bezala, parte har tze soziala berma tzea helburu izan da prozesuaren di-seinuan, eta esan daiteke bidea egitea bera ariketa interesgarria izan dela, parte har tze prozesu oro bezalaxe . Halaber, bilera egutegia fun tzioka banatu da ekarpenak taldeka-tzeko,eragingarritasunarenalde,bainabaitaefikaziaetaegingarritasunarenaldeere.Bileretan egiten den ekarpenen jasoketak behar du-eta, bileratik bilerara, beha tzea be-zala balora tzea ere, etengabeko hobekun tzaren logikan eta koheren tzian ere sartuz .
Horiek horrela, hausnarketa eta jasoketarako fun tzio ezberdinetarako hiru lan-talde era-tu dira Euskararen Foru Zerbi tzua eta bilera egutegi baten baitan .
Euskararen Foru Zerbi tzua (EFZ)
Euskararen Foru Zerbi tzuak (EFZ) Plan Estrategiko berria egiteko arduradun nagusi izanik, aukera izan du Arabako Foru Aldundiaren baliabide eta ezagu tza erabil tzeko . Era berean, eskura zituen baliabide eta lidergoa erabiliz Plan Estrategikoak sor tzetik bertatik behar zuen komunikazioaz ere arduratu da .
Horretaz gain, ezinbesteko bi eratako lagun tza behar duela ikusi du:
• Alde batetik, aholkulari tza enpresa profesionala eskutik izatea, era guztietako kontraste eta kon tsultak bidera tzeko, bai diseinuan bai prozesuan .
• Bestetik, Arabako Euskara Zerbi tzuen (AEZ) eskutik joatea, hain zuzen, Plan Estrategikoaren lehen har tzaileak Arabako Euskara Zerbi tzuak eurak izatea bai-tzuen helburu .
Behar den bezala, Euskararen Foru Zerbi tzua (EFZ) izan da Plan Estrategiko honen azken idazketaz arduratu dena . Horiek horrela, prozesua egitura tzeko lan-taldeak fun tzioka bereiztea eta bilera egutegi zeha tz batean bil tzea proposatu zuen .
EuskararenForu
Zerbitzua(EFZ)
Talde Eragilea
(TE)
Lan Mahaia
(LM)
Kontraste Foroa
(KF)
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 9
Talde eragilea (TE) .
Talde Eragilea izan da prozesua antolatu eta irtenbideak bila tzeko ardura izan duen lan-taldea, horrela neurri zuzen tzaileak ezarri ditu, hala behar izan denean, baita al-dian-aldian emai tzak baloratu ere . Azken txostena osa tzea Talde Eragilearen lana izan da, egitura, erronka, eta ekin tzak zehaztuz .
• Guztira 3 orduko 5 bilera, batez beste 3 orduko iraupenekoak .
• 8 partaide . Euskararen Foru Zerbi tzuaren 3 euskara teknikariak, Arabako Eus-kara Zerbi tzuetako 2 teknikari, Elhuyar aholkulari tzako 2 teknikari, eta Euskara, Kultura eta Kirola Saileko zuzendaria .
Lan Mahaia (LM)
Lan-taldearen fun tzioa bikoi tza izan da, alde batetik, ohar tzea planaren eduki zeha tzak partaideak ordezka tzen duen erakundean izan dezakeen eraginaz, eta ondoren, propo-samenak lan tzea edota egitea, zirriborro-dokumentuan jaso tzeko . Hemen ere hanka bitan oinarritu da talde-lana:
• Arabako Euskara Zerbi tzuetako teknikariak (AEZ), hau da, Arabako Kuadrilletako euskara teknikariak zein Arabako udaletakoak, guztira 12 lagun .
• Aldundiko Teknikariak, hainbat sailetakoak: Gizarte Ongizate Foru Erakundeko teknikari bat; Gazteria Foru Erakundeko 2 teknikari; Kultur Ekin tza Zerbi tzuko teknikari bat; Kirol Zerbi tzuko 2 teknikari; Berdintasun, Lankide tza eta Kultu-rartekotasun Zerbi tzuko burua; Euskara Zerbi tzuko 2 teknikari; Ekonomia Sus-tapen Zuzendari tzako teknikari bat; eta Nekazari tza saileko teknikari bat .
3 bilera izan dira . Lehenengo bileran AEZko 12 teknikari bildu dira . Bigarren bileran, AEZko 12 teknikariez gain, Arabako Foru Aldundiko aipatutako sailetako teknikariak ere bildu dira, bigarren bilera horretan 23 teknikari ba tzeraino .
Lan-mahaiaren hirugarren bilera, berriz ere AEZko teknikariekin soilik egin da . Bilerak, batez beste, 3 ordukoak izan dira .
Kontraste Foroa (KF) .
Prozesuan aurrera egin ahala, Plana on tzen zihoan heinean; ho ts, Lan Mahaiak (LM) pro-posatu eta Talde Eragileak (TE) garatutakoarekin, egindakoaren gaineko begirada ob-jektiboa ezar tzeko eta kontrastea bilatuz, gaiaren inguruko hainbat interes-taldetako ordezkariak bildu izan dira .
Oinarria Arabako Euskara Ba tzordea izanik, ordezkari tza zabalagoa lortuz, Kontras-te Foroa (KF) eratu da, honako hauek partaide izanik: Osakide tza, Hezkun tzako berri-tzeguneak, lan mundutik Laneki eta Aenkomer (Arabako Merkatari tza eta Zerbi tzuetako
10 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Enpresariak), Arabako Kirol Federazioen Elkartea (AFDA), Ba tzar Nagusietako ordezka-riak, Eskola Kirolekoak, GEU Elkarteko aisia-lagunak . . .
Esan bezala, horiekin batera, 15 euskara-ba tzordekide, baita Ba tzar Nagusietan ordezkari tza duten zenbait alderdi politikotako kideak ere elkartu ziren Kontraste Foroa (KF) deituriko 2 bileretan; guztira 5 orduz .
BILERA EGUTEGIA
Hurrengo diagraman ikus daitekeen bezala lan-talde bakoi tzak ekarpenak egiteko egu-tegi bati lotu zaio:
APIRILA / ABRIL 2018L M M J V S D
1
2 3 4 5 6 7 8
9 TE 11 12 13 14 15
16 LM 18 19 20 21 2223/30 24 25 26 27 28 29
MAIATZA / MAYO 2018L M M J V S D
1 2 3 4 5 6
7 8 KF 10 11 12 13
14 TE 16 17 18 19 20
21 22 LM 24 25 26 27
28 TE 30 31
EKAINA / JUNIO 2018L M M J V S D
1 2 3
4 5 KF 7 8 9 10
11 12 13 TE 15 16 17
18 19 LM 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30
UZTAILA / JULIO 2018L M M J V S D
1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 TE 14 15
16 17 18 19 20 21 2223/30
24/31 25 26 27 28 29
TE TALDE ERAGILEA
LM LAN MAHAIA
KF KONTRASTE FOROA
ONESPENA
Foru Gobernu Kon tseiluaren 717/2018 Erabakiaren bidez, abenduaren 11koa, one tsi zen Euskararen Erabilera Susta tzeko Plan Estrategikoa Araban (2019-2022), baita jakinara-zpena helarazi ere Ba tzar Nagusietara . ALHAOn argitaratu zen, 147 zenbakian, 2018ko abenduaren 21ean .
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 11
H iztunak eta hiztun-sareak aktiba tzea, eta baldin tzak sor tzen jarrai tzea lurraldean euskaraz bizi tzeko aukerak berma tze aldera, Arabako Foru Aldundiaren lider-goaren babesean, Arabako euskara-zerbi tzuekin lankide tzan, baita euskalgin-
tzarekin eta gainerako gizarte-eragileekin ere .
Helburu nagusia
2 019-2022 aldirako planak helburu nagusi bat proposa tzen du lau urteotan on-do-ondotik jarrai tzeko . Helburu nagusi hau lor tzeko oinarri eta estrategia berriak hartuko dira kontuan, ho ts, lurralde-ikuspegia, lidergoa, elkarlana, koordinazioa
eta partaide tza; baina, eraginkorra eta neurgarria ere izango da; hiztunen ahaldun tzea eta erakundeen aktibazioa bul tza tzeko estrategia komunikatiboak ez dira faltako .
Hau guztia egiteko, plana hiru arda tzetan egituratu da: Gizarte Erabilera, Hiztun Berriak eta Kudeaketa-eredua.
Planaren egitura
12 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Lehenengo arda tzak euskara erabil tzeko uneak eta guneak ditu jomugan, euskararen erabilera aukerak handi tzeko eta indar tzeko herritarren ohiko gizarte-jardueretan. Gi-zarte Erabileraren ardazpean bost azpiarda tz daude, hainbat arlotan egiten den gizarte erabilerara iristeko: Aisian, Kirolean, Kulturan, Arlo Sozioekonomikoan, euskarazko Hedabideetan eta Administrazioan .
Bigarren arda tzak euskarak hiztun berriak beregana tzeko neurriak garatuko ditu eta gi-zarte-esparruetan euskaraz sozializa tzeko proposamenak luzatuko zaizkio norbanakoari . Hiztun berriak bost azpiarda tzetan antolatu dira: Haurrak, Gazteak, Familia, Helduak eta Etorri berriak har tzen ditu azpiarda tz gisa, hiztunak eta norbanakoa izanik helburu .
Hirugarren arda tz bat ere jaso da planean, Kudeaketa-eredua, non lan egiteko era des-kribatu nahi den . Plana nola kudeatu eta gauzatu, zer egin baino, nola egin izango da afera, hau da, Lidergoa, Zeharkakotasuna, antolamendua eta koordinazioa, Baliabide ekonomikoak eta finan tzabidea, Jarraipena eta ebaluazioa eta Komunikazioa .
Hiru arda tzak azpiarda tzetan bana tzeaz gain, hauetako azpiarda tz bakoi tzak hainbat erronka proposa tzen ditu, oso zeha tzak gehienak, bere baitan bil tzen diren ekin tzekin erabat lotuak, izan ere, erronka bakoi tzak bere ekin tza mul tzoa dakar berarekin .
Planaren osagaiak honakoak dira: helburu nagusi bat, 3 arda tz,15 azpiarda tz, 28 erronka eta 76 ekin tza .
HELBURU NAGUSI
13
ARDATZA
15 AZPIARDATZA
28ERRONKA
76EKINTZA
PLAN ESTRATEGIKOA
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 13
Lurralde-ikuspegia Araba osoa kontuan har tzen du Planak, Trebiñu barne eta Gasteiz hiriburuaren garran tzia ahaztu gabe . Arabako eskualdeak desberdinak dira eta eredu bakarrak edo zurrunak ez du balio; kontuan izan behar dira eskualde bakoi tzaren ezaugarriak .
Bereziki lagundu behar dira eskualde ba tzuetako elkarteak, malgutasunez jokatuta; de-netan ezin baitira ezarri helburu berberak eta kontuan hartu behar baitira eskualdeetako egoera soziolinguistikoak .
Halaber, era osagarri batean, kontuan hartu behar da euskararen lurralde guztietako hizkun tza-normalizazioaren ikuspegia, beste lekuetan egiten diren esperien tziak ain-tzat hartuz .
Lidergoa, elkarlana, koordinazioa eta partaide tza Lidergo konpartitua bul tzatu nahi da: Plana Arabako Foru Aldundiaren ardurapekoa iza-nik ere, gainerako eragileen inplikazioa lortu behar da . Lehendabizi, plana arrakasta tsua izateko, erabat beharrezkoa da lidergoa Araban euskararen sustapenaren eta normalkun-tzaren alde horrenbeste lan egin duen euskalgin tzarekin parteka tzea . Era berean uda-lak eta kuadrillak liderrak izan behar dira, bakoi tza bere gunean . Gasteizko Udalarekin elkarlanerako ahalegin berezia egingo da, herrialdean daukan pisu eta eraginarengatik .
Lidergoa Euskararen Foru Zerbi tzuari dagokio, baina Plana aurrera eramateko, helburu eta lan partekatuak planteatuko dira, aukerak emanez beste lidergo ba tzuk ere sor tzea bul tzatuz . Horretarako, mota guztietako eragileekin (barne- eta kanpo-eragileekin) elkarlan zabala bilatuko da . Beraz, horien parte-har tzea eta lana barnean hartuko ditu Planak, elkarlanerako bideak irekita .
Planak babes instituzionala izan behar du; inplikazioa garran tzi tsua da . Gizartean zein Administrazioan, euskara alor guztietako aldagai bihur tzeko neurriak hartuko ditu, ze-harkakotasunez ari tzeko .
Planaren oinarriak
14 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Eraginkortasuna, neurgarritasuna eta estrategia berriakPlanak eraginkorra eta bete beharrekoa izan behar du . Hortaz, helburu erreal, egingarri eta progresiboak izango ditu . Halaber, neurgarria izango da eta aurreikusitako epeetan gauza tzeko modukoa . Era berean, estrategia berriak erabil tzeko ahalegin berezia egingo du, izandako praktika onak ahaztu gabe .
Ahaldun tzea eta aktibazioaAskotariko hiztunak euskarara hurbil tzeko eta haien erabilera areago tzeko portaera ak-tiboak bul tzatuko ditu Planak; sen tsibilizaziotik aurrerago joateko ahalegina egingo da Planaren bidez, arabarren hizkun tza-jarreretatik portaeretara . Aktibazioak izan behar du bai norbanakoarena bai erakundeena .
Euskararen komunikazioa Arabarrak euskarara hurbil tzeko mezu eta estrategia berriak landu eta abiatu nahi ditu Planak, har tzaileen premien arabera egokituak . Gizartea askotarikoa da, eta askotariko mezuak behar dira, subjektuak inplika tzeko .
Euskaraz hizkun tza-gaitasunik handiena gazteen adin tartean dagoenez gero, euskaraz ere badator etorkizuneko proiekzioa . Horregatik, beharrezkoa izango da hainbat arlo-tan egindakoa birpen tsa tzea, berri tzea, adibidez bezeroen kon tsumoan, merkatari tza guneetan, transmisioan…
Euskaraz dakienari aukerak eman nahi dizkio Planak, euskara bera harreman-hizkun tza, lan-hizkun tza, zerbi tzu-hizkun tza eta sormen-hizkun tza ere izan dadin .
Ulermena da gakoa, maila guztietan, eta hiztunen aniztasunaren egoera berria kontuan izanik lan egingo da . Euskararen aldeko mezu egituratua bul tzatuko da, euskararen alde-kotasuna zabal tzeko: aktibazioa, bizikide tza, kon tsen tsua, zoru komuna…
Azkenik, kontuan izan behar da ez dela Arabako Foru Aldundiari edota Arabari dagokion gaia bakarrik, lurraldearen esparrua gainditu egiten duela eta beste erakundeekin batera landu beharra dagoela .
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 15
B.9. Helduak
B.10. Etorri berriak
B.6. Haurrak
B.7. Gazteak
B.8. Familia
B. Hiztun berriak
C.14. Jarraipena eta ebaluazioa
C.15. Komunikazioa
C.11. Lidergoa
C.12. Zeharkakotasuna, antolamendua eta
koordinazioa
C.13. Baliabide ekonomikoak
eta finan tzabidea
C. Kudeaketa-eredua
A.4. Administrazioa
A.5. Kultura
A.1. Aisia eta Kirola
A.2. Arlo
sozioekonomikoa
A.3. Euskarazko hedabideak
A. Gizarte-erabilera
Planaren ardatzak
16 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Laburdurak eta Siglak
AEZ Arabako Euskara Zerbi tzuak (kuadrillek eta Arabako zenbait udalek di-tuzten euskara zerbi tzuak)
AFA Arabako Foru Aldundia
AFDA Arabako Kirol Federazioen Elkartea
EB Euskara Ba tzordea
EFZ Euskararen Foru Zerbi tzua
ESI Erakunde Sanitario Integratua
EZ Euskara Zerbi tzua (Fun tzio Publikoaren barruan dagoena)
Gazteria-IFJ Arabako Gazteriaren Foru Erakundea
GOFE Gizarte Ongizate Foru Erakundea
HAKOBA Herri Aginteak Koordina tzeko Ba tzordea
KF Kontraste Foroa
LM Lan Mahaiak
SLK Soziolinguistika Klusterra
TE Talde Eragilea
A.1.R.1 A arda tza, 1 azpi-arda tza, 1 . erronka
B.7.R.2 B arda tza, 7 azpiarda tza, 2 . erronka
C.13.R.1 C arda tza, 13 azpiarda tza, 1 . erronka
E Ekin tza
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 17
ARDATZAK
18 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 19
H iru arda tzetan antolatuta dago Plana . Izan ere, bi arda tz oinarri-oinarrizkoak dira: gizarte-erabilera eta hiztun berriak; hirugarren arda tza, berriz, Plana kudea tzeko edo lan egiteko modua da, gobernan tza kolaboratiboa lor tzeko .
A. GIZARTE-ERABILERA
Helburu nagusia: arabarrak euskararen inguruan ahaldun-tzea eta euskaldunei euskaraz bizi tzeko aukerak berma-tzeko neurriak susta tzea .
Gizarte-erabileraz hi tz egiten dugunean, oso eremu zabal eta dinamikoaz ari gara . Ho-rregatik, arda tz honen barruan herritarren bizi tzaren hainbat arlo daude, eta horietako ba tzuk bereziki jasota eta jorratuta daude, baldin tza hobeak egon daitezen euskararen erabilerarako .
Azpiarda tzetako asko elkarri loturik daude . Beraz, guru tzatu egiten dira eta elkarreragi-nean kudeatu eta garatu behar dira . Gainera, kontuan hartu behar da euskararen erabilera ez dagoela soilik hiztunaren esku; edo egokiago esanda, ez dela beti izaten hiztunaren hautuzkoa, hainbat aldagairen mende dagoelako:
• Hiztunari dagozkionak: gaitasuna, erraztasuna…
• Inguruneari dagozkionak: harremanetarako euskarazko hiztun-sarea (familia, lagunak, lankideak…), euskaraz ari tzeko guneak (aisialdia, kirola, lantokia…)
20 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Azken bi hamarkadetan euskaraz dakiten arabarren kopurua ia bikoiztu egin da: 2016an, 16 urtetik gorako euskaldunak % 23 ziren, eta elebidun har tzaileak % 16 . Gainera, 14 urte bitarteko ume eta gazte txoen % 96 elebiduna da, biztanleri osoaren ia %13, 40 .280, hain zuzen ere . Azkenik, Arabako ulermenaren mapak adierazten du % 48,2 dela euskara uler tzeko gai .
Beraz, honek guztiak euskarak gizartean duen presen tzia handi tzea ekarriko du, gizar-te-erabilera areagotu egingo da . Baina, horretarako, batetik, hiztunek euskaraz ari tzeko topa tzen dituzten traba, eragozpen eta arazoak leundu behar dira; eta bestetik, arlo guz-tietan euskara erabil tzeko erraztasunak eman eta aukerak ahalbidetu behar dira .
Era berean, herritarrek aukerak eta espazioak behar dituzte euskara erabil tzeko, baita euskarazko produktuak eta baliabideak ere . Beraz, arda tz honetako erronkak horretara bideratuta daude bereziki, euskara erabil tzeko uneak eta guneak sortu eta indar tzera herritarren ohiko gizarte-jardueretan: aisialdia, lana, zerbi tzuak, kultura . . .
GIZARTE-ERABILERA izeneko “A arda tz” honek 5 azpiarda tz ditu:
A.1 Aisia eta Kirola
A.2 Arlo sozioekonomikoa
A.3 Euskarazko hedabideak
A.4 Administrazioa
A.5 Kultura
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 21
A.1 azpiarda tza:
AISIA ETA KIROLA
A.1.R.1Hizkun tza-irizpideak landu eta ezarri, haur eta gazteak tartean direnean, euskarak
lehentasuna izateko.
A.1.R.3Aisia
elkarteetan euskararen
erabilera susta-tzeko elkarlana
bideratu.
A.1.R.4Aisian eta
kirolean MARKA ETA
ERRONKA topaketak
egonkortu eta zabaldu
4 erronka
A.1.R.1 Hizkun tza-irizpideak landu eta ezarri, haur eta gazteak tartean direnean, euskarak lehentasuna izateko.
4 EKIN TZA
E .1 .1 .1 AFAko zerbi tzuen diru-lagun tzen prozeduretan, hi tzarmenetan, babesle tza- eta publizitate-kontratuetan dauden hizkun tza-irizpideak aztertu.*
NOREKIN: EZ, AFAKO ZUZENDARI TZAK .
E .1 .1 .2 EFZren ardurapeko diru-lagun tzen prozeduretan, hi-tzarmenetan, babesle tza- eta publizitate-kontratuetan… hizkun tza-irizpideak txertatu, euskarak lehentasuna izateko .
NOREKIN: EZ, KIROL ZERBI TZUA, KIROL FEDERAZIOAK, GAZTERIA-IFJ . . .
E .1 .1 .3 AFAko zerbi tzuen diru-lagun tzen prozedura, hi tzarmen, babesle-tza- eta publizitate-kontratuetarako hizkun tza-irizpideak pro-posatu.**
NOREKIN: EZ, AFAKO ZUZENDARI TZAK .
E .1 .1 .4 Arabako eskolaz kanpoko ekin tzetan eta eskola-kirolean, euska-raz gauzatuko diren proiektu pilotuak lagundu.
NOREKIN: AEZ, AFDA, ELKARTEAK, BERRI TZEGUNEAK, KIROL ZERBI TZUAK .
* ETA**: A .4 .R .2 ERRONKAN LANDUKO DIREN EKIN TZAK .
A.1.R.2Kirol-
elkarteetan euskararen
erabilera susta-tzeko elkarlana
bideratu.
22 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
A.1.R.2 Kirol-elkarteetan euskararen erabilera susta tzeko elkarlana bideratu.
6 EKIN TZA
E .1 .2 .1 Kirol-federazioetan eta kirol-elkarte eraginkorretan euska-ra-planak bul tzatu.
NOREKIN: AEZ, AFDA, KIROL ZERBI TZUA .
E .1 .2 .2 Kirolean euskararen erabilera susta tzeko egiten ari diren prak-tika onak ezagutu eta, bidezkoa bali tz, gurera egokitu .
NOREKIN: HAKOBA, AFDA .
E .1 .2 .3 Herri-erakundeok kirol-elkarteei eskainitako formazio-saioen hizkun tza-irizpideak aztertu eta, hala badagokio, hobekun tzak proposatu.
NOREKIN: HAKOBA, AFDA .
E .1 .2 .4 Kirol hezi tzaileei baliabideak eskaini: informazioa lortu, forma-zioa eskaini, euskaldun tzeko lerroak ireki, eta euskara teknikoa bermatu .
NOREKIN: EHU, AFDA, KIROL ZERBI TZUA .
E .1 .2 .5 Kirol-eragileak nola ari tzen diren klubetan jaso tzen duen diag-nostikoa oinarri, esku har tzeko neurriak ezarri .*
NOREKIN: AEZ, KIROL ZERBI TZUA .
E .1 .2 .6 Kirol-eragileei lagun tza eta pizgarriak emateko aukera aztertu .
NOREKIN: KIROL ZERBI TZUA, KIROL ERAGILE DESBERDINAK .
* IKUS B .6 .R .2
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 23
A.1.R.3 Aisia elkarteetan euskararen erabilera susta tzeko elkarlana bideratu.
5 EKIN TZA
E .1 .3 .1 Aisia elkarte eraginkorretan euskara-planak bul tzatu.
NOREKIN: AEZ, GAZTERIA-IFJ .
E .1 .3 .2 Aisian euskararen erabilera susta tzeko egiten ari diren praktika onak ezagutu eta, bidezkoa bali tz, gurera egokitu .
NOREKIN: HAKOBA .
E .1 .3 .3 Aisia-elkarteetako ekin tzetan euskararen erabileraren diagnosti-koa* oinarri, esku har tzeko neurriak ezarri .
NOREKIN: AEZ, GAZTERIA-IFJ .
E .1 .3 .4 Aisia eragileen tzat zerbi tzua euskaraz emateko lagun tza lerroak sustatu .
NOREKIN: GAZTERIA-IFJ, ZENBAIT AISIA-ERAGILE .
E .1 .3 .5 Aisia hezi tzaileei baliabideak eskaini: informazioa lortu, forma-zioa eman, euskaldun tzeko lerroak ireki, eta euskara teknikoa bermatu .
NOREKIN: GAZTERIA-IFJ, LANBIDE, HEZI TZAILE-ESKOLAK .
* IKUS B .6 .R .1
A.1.R.4 Aisian eta kirolean MARKA ETA ERRONKA topaketak egonkortu eta zabaldu.
2 EKIN TZA
E .1 .4 .1 Kirolaren MARKA ETA ERRONKA topaketa antolatu, bi urtean behin, eragileekin lankide tzan .
NOREKIN: GASTEIZKO UDALEKO EUSKARA ZERBI TZUA, AFDA, AEZ .
E .1 .4 .2 Aisiaren MARKA ETA ERRONKA topaketa, bi urtean behin anto-latu, eragileekin lankide tzan .
NOREKIN: GASTEIZKO UDALEKO EUSKARA ZERBI TZUA, GAZTERIA-IFJ, AEZ, AISIA-ELKARTEAK .
24 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
A.2 azpiarda tza.
ARLO SOZIOEKONOMIKOA
A.2.R.1Enpresetan euskararen
erabilera sustatu.
A.2.R.3Administrazio eta enpresen
eredugarritasuna landu euskararen
erabilerari dagokionez.
A.2.R.4Merkatari tzan
eta ostalari tzan euskara zerbi tzu-
hizkun tza izan dadin lagundu.
4 erronka
A.2.R.2Lanbide Heziketaren
praktikaldietan euskararen erabilera susta tzeko elkarlana
bideratu.
A.2.R.1 Enpresetan euskararen erabilera sustatu.
4 EKIN TZA
E .2 .1 .1 Lanabes programa elkarlanean oinarritua, sustatu.
NOREKIN: LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK .
E .2 .1 .2 Enpresetan euskara-planak mar txan jar tzeko susta tze-lana planifikatu.
NOREKIN: EUSKO JAURLARI TZA, LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK .
E .2 .1 .3 Euskararen diagnostikoak sustatu enpresetan .
NOREKIN: EUSKO JAURLARI TZA, LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK .
E .2 .1 .4 AFAn indarrean dagoen Erabilera Plana oinarri hartuta, enpre-setan euskararen erabilera areago tzeko, AFAren diru-lagun-tzetarako eta kontrataziorako klausuletan Hizkun tza Irizpi-deak ezar tzeko proposamenak egin.
NOREKIN: EZ, AFAKO ZUZENDARI TZAK, LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK .
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 25
A.2.R.2 Lanbide Heziketaren praktikaldietan euskararen erabilera susta tzeko elkarlana bideratu.
2 EKIN TZA
E .2 .2 .1 . Lanbide Heziketako euskarazko praktikak sustatu enpresetan .
NOREKIN: LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK .
E .2 .2 .2 . Informazio- eta komunikazio-materiala diseinatu eta zabaldu .
NOREKIN: LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK .
A.2.R.3. Administrazio eta enpresen eredugarritasuna landu euskararen erabilerari dagokionez.
2 EKIN TZA
E .2 .3 .1 Lazarraga sariak antolatu, bi urtean behin, lan munduan euska-raren erabilera susta tzeko .
NOREKIN: LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK .
E .2 .3 .2 Lan munduko eragileekin sen tsibilizazio eta hausnarketa saioen plangin tza onartu.
NOREKIN: LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK .
A.2.R.4 Merkatari tzan eta ostalari tzan euskara zerbi tzu-hizkun tza izan dadin lagundu.
EKIN TZA 1
E .2 .4 .1 Merkatari tzan eta ostalari tzan euskararen erabilera susta-tzeko praktika onak ezagutu eta, bidezkoa bali tz, gurera egoki-tu .
NOREKIN: LANABES OSA TZEN DUTEN ERAGILEAK, AFAKO SUSTAPEN EKONOMIKOA .
26 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
A.3 azpiarda tza.
EUSKARAZKO HEDABIDEAK
A.3.R.1 Arabako euskarazko tokiko hedabideen zabalkundean lagundu.
2 EKIN TZA
E .3 .1 .1 Arabako euskarazko hedabideei zuzendutako diru lagun tzen deialdia antolatu urtero
NOREKIN: HAKOBA, AEZ, ARABAKO EUSKARAZKO HEDABIDEAK .
E .3 .1 .2 Arabako euskarazko hedabideekin zabalkunderako lankide tza-planak adostu
NOREKIN: AEZ, ARABAKO EUSKARAZKO HEDABIDEAK .
A.3.R.1Arabako euskarazko
tokiko hedabideen zabalkundean lagundu.
Erronka 1
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 27
A.4 azpiarda tza
ADMINISTRAZIOA
A.4.R.1Arabako administrazioetako
erabilera-planen zabalkundea egin herritarren
artean.
2 erronka
A.4.R.2AFAren baitan indarrean den Planaren arabera,
kontratazioetan eta diru-lagun tzetan hizkun tza-irizpideak txerta tzeko jarraibideak proposatu; era
berean, AFAren euskaldun tzerako eta erabilerarako barne planak bateratu, egokitu eta uztartu Plan
Estrategiko honen helburu, arda tz eta ekin tzekin.
A.4.R.1 Arabako administrazioetako erabilera-planen zabalkundea egin herritarren artean.
2 EKIN TZA
E .4 .1 .1 Tokian tokian, langileei indarrean den Erabilera Planaren za-balkundea egiteko plangin tza adostu .
NOREKIN: EZ, AEZ .
E .4 .1 .2 Tokian-tokian, indarrean den Erabilera Planaren arabera, herri-tarrek euskara zerbi tzu-hizkun tza balia dezaten zabalkundea egin.
NOREKIN: EZ, AEZ .
A.4.R.2 AFAren baitan indarrean den Planaren arabera, kontratazioetan eta diru-lagun tzetan hizkun tza-irizpideak txerta tzeko jarraibideak proposatu; era berean, AFAren euskaldun tzerako eta erabilerarako barne planak bateratu, egokitu eta uztartu Plan Estrategiko honen helburu, arda tz eta ekin tzekin.
5 EKIN TZA
E .4 .2 .1 AFAko zerbi tzuen diru-lagun tzen prozeduretan, hi tzarmenetan, babesle tza- eta publizitate-kontratuetan dauden hizkun tza-irizpideak aztertu.
NOREKIN: EZ, AFAKO ZUZENDARI TZAK .
28 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
E .4 .2 .2 AFAko zerbi tzuen diru-lagun tzen prozedura, hi tzarmen, babesle-tza- eta publizitate-kontratuetarako hizkun tza-irizpideak pro-posatu.
NOREKIN: EZ, AFAKO ZUZENDARI TZAK .
E .4 .2 .3 Indarrean dagoen AFAren Diru lagun tzen Plan Estrategikoa ba-liatuta, bertan euskararen erabileraren adierazleak proposatu, hizkun tza-irizpideak txerta tze aldera .
NOREKIN: EZ, AFAKO ZUZENDARI TZAK .
E .4 .2 .4 AFAren baitan hizkun tza-irizpideen inguruan egindako propo-samenak AEZren esku jarri.
NOREKIN: AEZ, ARABAKO HERRI-ADMINISTRAZIOAK .
E .4 .2 .5 AFAren euskaldun tzerako eta erabilerarako barne planak batera-tu, egokitu eta uztartu Plan Estrategiko honen helburu, arda tz eta ekin tzekin.
NOREKIN: AEZ, EZ
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 29
A.5 azpiarda tza
KULTURA
A.5.R.1Kultura arloko ekin tzetan hizkun tza-
irizpideak txerta tzeko jarraibideak proposatu lankide tzan.
2 erronka
A.5.R.2AFAren baitan kultura arloan dauden
planetan euskararen erabilera ziurta-tzen lagundu.
A.5.R.1 Kultura arloko ekin tzetan hizkun tza-irizpideak txerta tzeko jarraibideak proposatu lankide tzan.
2 EKIN TZA
E .5 .1 .1 AFAko zerbi tzuen diru-lagun tzen prozeduretan, hi tzarmenetan, babesle tza- eta publizitate-kontratuetan dauden hizkun tza-irizpideak aztertu.*
NOREKIN: EZ, AFAKO KULTURA EKIN TZA ZERBI TZUA, KULTURA E TXEA, MUSEOAK .
E .5 .1 .2 AFAko zerbi tzuen diru-lagun tzen prozedura, hi tzarmen, babesle-tza- eta publizitate-kontratuetarako hizkun tza-irizpideak propo-satu.**
NOREKIN: EZ, AFAKO KULTURA EKIN TZA ZERBI TZUA, KULTURA E TXEA, MUSEOAK .
* eta **: Ikus A .4 .R .2
A.5.R.2 AFAren baitan kultura arloan dauden planetan euskararen erabilera ziurta tzen lagundu.
EKIN TZA 1
E .5 .2 .1 AFAren baitan kultura arloan dauden bestelako planekin lankide-tza eta koordinazioa sendotu.
NOREKIN: AFAKO KULTURA EKIN TZA ZERBI TZUA, KULTURA E TXEA, MUSEOAK .
30 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 31
B. HIZTUN BERRIAK
Helburu nagusia: euskarak hiztun berriak beregana tzeko bidean lagun tzea .
Hizkun tzaren belaunez belauneko transmisioa hiztunak berma tzeko tresna izan da, euskara bezalako hizkun tza gu txiagotuetan, familia, hezkun tza eta helduen euskaldun-tzea ere gakoak izanik . Halere, garbi dago hori guztia ez dela nahikoa . Horregatik, gizar-te-esparru ezberdinetan euskaraz sozializa tzeko, fun tsezkoa da euskarak hiztun berriak beregana tzea, hain zuzen ere, aurreko arda tzean landutako gizarte-esparruetan: aisia, kirola, kultura… Hiztun berriak arda tzean, ordea, bereziki kontuan izango dira bide ho-riek helburu dituzten giza-taldeak: haurrak (0-14), gazteak (15-30), familiak, helduak eta etorri berriak .
Arabako haur gehienak (% 92) B eta D ereduetan ikasten ari dira; baina eskola bitartez soilik ez dira euskal hiztun bihur tzen, eta eskolaz kanpoko zenbait alderdi ere landu beha-rra dago haurrak, gazteak eta helduak hiztun oso izan daitezen . Horrela, azken urteotan esperien tzia berri tzaileak jarri dira abian treba tzeko haurrekin, gazteekin eta helduekin ari tzen direnak (kiroletan, udalekuetan, lan-munduan…) .
HIZTUN BERRIAK izeneko “B arda tz” honek 5 azpiarda tz ditu:
B.6 Haurrak
B.7 Gazteak
B.8 Familiak
B.9 Helduak
B.10 Etorri berriak
32 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
B.6 azpiarda tza.
HAURRAK
B.6.R.1Arabako haurrak euskal hiztun oso
bihur tzeko neurri osagarriak sustatu aisialdian.
2 erronka
B.6.R.2Arabako haurrak euskal hiztun oso
bihur tzeko neurri osagarriak sustatu Eskola Kirolean.
B.6.R.1 Arabako haurrak euskal hiztun oso bihur tzeko neurri osagarriak sustatu aisialdian.
2 EKIN TZA
E .6 .1 .1 Araban antolatutako udaleku, jolas- txoko eta ludoteketan eus-kararen erabileraren diagnostikoa egin.
NOREKIN: GAZTERIA-IFJ, FAMILIAK, AISIA-ELKARTEAK, AISIA-ENPRESAK, TOKIKO ERAKUNDEAK .
E .6 .1 .2 Araban antolatutako udaleku, jolas- txoko eta ludoteketan eus-kararen erabileraren diagnostikoa oinarri, haurrei zuzendutako udaleku, jolas- txoko eta ludoteketan euskaraz ari tzeko ja-rraibideak osatu eta zabaldu.
NOREKIN: GAZTERIA-IFJ, FAMILIAK, AISIA-ELKARTEAK, AISIA-ENPRESAK, TOKIKO ERAKUNDEAK .
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 33
B.6.R.2 Arabako haurrak euskal hiztun oso bihur tzeko neurri osagarriak sustatu Eskola Kirolean.
3 EKIN TZA
E .6 .2 .1 Araban antolatutako kirol jardueretako euskararen erabileraren diagnostikoa egin.
NOREKIN: KIROL ZERBI TZUA, FAMILIAK, KIROL ELKARTEAK, FEDERAZIOAK, KLUBAK, TOKIKO ERAKUNDEAK, AEZ .
E .6 .2 .2 Araban antolatutako kirol jardueretako euskararen erabileraren diagnostikoa oinarri, Eskola Kirolean euskaraz ari tzeko ja-rraibideak osatu eta zabaldu.
NOREKIN: KIROL ZERBI TZUA, FAMILIAK, KIROL ELKARTEAK, FEDERAZIOAK, KLUBAK, TOKIKO ERAKUNDEAK, AEZ .
E .6 .2 .3 Haurrekin arituko diren Heziketa Fisiko eta Lanbide Heziketako kirol-moduluetako ikasleak aktiba tzeko sen tsibilizazio saioak eman .
NOREKIN: AEZ, UNIBER TSITATEA, LANBIDE HEZIKETA, AFDA .
34 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
B.7 azpiarda tza:.
GAZTEAK
B.7.R.1Arabako gazteak euskal hiztun oso
bihur tzeko neurri osagarriak sustatu.
Erronka 1
B.7.R.1 Arabako gazteak euskal hiztun oso bihur tzeko neurri osagarriak sustatu.
5 EKIN TZA
E .7 .1 .1 Araban antolatutako kirol- eta aisia-jardueretarako euskararen era-bileraren diagnostikoak oinarri, gazteei zuzenduriko programa eta ekin tzetarako euskaraz ari tzeko jarraibideak osatu eta zabaldu.*
NOREKIN: TOKIKO ERAKUNDEAK, AEZ, GAZTERIA-IFJ, KIROL ZERBI TZUA, GAZTE-ELKARTEAK .
E .7 .1 .2 Gazteek eremu hurbilean euskara erabil tzeko, Arabako gaztelekuak eta bestelako guneak identifikatu eta gune horien zabalkundea egin .
NOREKIN: TOKIKO ERAKUNDEAK, AEZ, GAZTERIA-IFJ, GAZTE-ELKARTEAK .
E .7 .1 .3 Arabako gaztelekuetan eta bestelako guneetan euskaraz ari tzeko estrategiak proposatu eta zabaldu.
NOREKIN: TOKIKO ERAKUNDEAK, AEZ, GAZTERIA-IFJ, GAZTE-ELKARTEAK .
E .7 .1 .4 Gazteen euskararen erabilera susta tzeko mar txan dauden programak ebaluatu eta sustatu: Min tzagune, Ber tso Bizi Gazte, Zineleku, Gazte Sor-tzaileak.
NOREKIN: TOKIKO ERAKUNDEAK, AEZ, GAZTERIA-IFJ, GAZTE- ETA EUSKARA-ELKARTEAK .
E .7 .1 .5 Ingurune digitala gara tzeko aukerak aztertu eta gazteei begira lan-le-rroak sortu .
NOREKIN: AEZ, GAZTERIA-IFJ, GAZTE- ETA EUSKARA-ELKARTEAK .
* IKUS B .6 .R .1 ETA B .6 .R .2
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 35
B.8 azpiarda tza.
FAMILIA
B.8.R.1Guraso berrien hizkun tzaren
transmisioan eragin.
2 erronka
B.8.R.2Osasun Publikoari lagundu familiei zerbi-
tzua euskaraz ematen.
B.8.R.1 Guraso berrien hizkun tzaren transmisioan eragin.
2 EKIN TZA
E .8 .1 .1 Familia berrietan euskararen aktibazioa bul tza tzeko formazio saioak sustatu.
NOREKIN: TOKIKO ERAKUNDEAK, GURASO-ELKARTEAK, ESKOLAK, BERRI-TZEGUNEAK, DENON ESKOLA, BESTE ELKARTEAK…
E .8 .1 .2 Familia berrietan euskaldunen tzat programak eta ekin tzak sus-tatu euskaraz.
NOREKIN: TOKIKO ERAKUNDEAK, GURASO-ELKARTEAK, IKASTE TXEAK, BERRI-TZEGUNEAK, DENON ESKOLA, BESTE ELKARTEAK . . .
B.8.R.2 Osasun Publikoari lagundu familiei zerbi tzua euskaraz ematen.
2 EKIN TZA
E .8 .2 .1 Familia berrien tipologiari lotutako materiala egokitu eta zabal-du lankide tzan.
NOREKIN: OSAKIDE TZA, AEZ .
E .8 .2 .2 Arabako Osakide tzarekin batera zehaztu euskara zerbi tzu-hizkun tza izateko landu beharreko arloak.
NOREKIN: OSAKIDE TZA, ESI ARABAKO EUSKARA ZERBI TZUA, AEZ .
36 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
B.9 azpiarda tza.
HELDUAK
B.9.R.1Arabako euskal hiztun helduen
aktibazioa sustatu.
2 erronka
B.9.R.2Helduak euskaldun tzeko programak
sustatu.
B.9.R.1 Arabako euskal hiztun helduen aktibazioa sustatu.
3 EKIN TZA
E .9 .1 .1 2018ko hiztunen aktibaziorako praktika sozialak baliatuz, elebi-dun helduak identifikatu eta formazio saioak sustatu.
NOREKIN: HAKOBA, SLK, AEZ, TOKIKO ERAKUNDEAK .
E .9 .1 .2 2019rako aurreikusita dauden hiztun helduen aktibaziorako praktika sozialak baliatu eta erakundeetan zabaldu.
NOREKIN: AFA, HAKOBA, SLK, AEZ, TOKIKO ERAKUNDEAK .
E .9 .1 .3 Lan-munduan Araban, elebidun har tzaileak aktiba tzeko estra-tegia berriak abian jarri lankide tzan*
NOREKIN: SLK, LANABES, AEZ .
* IKUS A .2 .R .1
B.9.R.2 Helduak euskaldun tzeko programak sustatu.
2 EKIN TZA
E .9 .2 .1 Arabako herri-administrazioek egonkortu eta zabaldu euskara ikasten ari diren helduei zuzenduriko lagun tza deialdiak.
NOREKIN: HERRI-ADMINISTRAZIOAK, ARABAKO EUSKALTEGIAK, HABE, AEZ .
E .9 .2 .2 Arabako euskaltegiekin batera, helduak euskaldun tzeko lan-le-rroak azter tzeko eta gara tzeko mahaia sortu.
NOREKIN: HERRI-ADMINISTRAZIOAK, ARABAKO EUSKALTEGIAK, HABE, AEZ .
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 37
B.10.R.1 Arabako herrietan etorri berriei zuzendutako gizartera tze- planetan euskara gizartera tze-tresna gisa txertatu.
2 EKIN TZA
E .10 .1 .1 Araban zehar dauden herrietako gizartera tze planetan euskara-ren ikuspegia txerta tzeko proposamena landu lankide tzan .
NOREKIN: GOFE, TOKIKO ERAKUNDEAK, BERDINTASUN, LANKIDE TZA ETA KULTURARTEKOTASUN ZERBI TZUA, BERRI TZEGUNEAK .
E .10 .1 .2 Harrera egiten dutenei egoera soziolinguistikoari buruzko ikas-taroa antolatu lankide tzan.
NOREKIN: GOFE, BERDINTASUN, LANKIDE TZA ETA KULTURARTEKOTASUN ZERBI TZUA, BERRI TZEGUNEAK .
B.10 azpiarda tza.
ETORRI BERRIAK
B.10.R.1Arabako herrietan etorri berriei
zuzendutako gizartera tze- planetan euskara gizartera tze-tresna gisa
txertatu.
Erronka 1
38 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 39
C. KUDEAKETA-EREDUA
Helburu nagusia: Plana arrakasta tsua izan dadin kudeaketa eraginkorra berma tzea . Lidergo instituzionalaren babesean, zeharkakotasuna helburu harturik, koordinatuta ari tzea gizarte-aktibazioran tz, barne- eta kanpo-eragileekin elkar-lanean .
Hirugarren arda tz hau berezia da, aurreko bien abaro izan nahi duelako . Batez ere lan egiteko era deskribatu nahi du; hau da, Plana nola kudeatu eta gauzatu nahi den . Horrela, lidergo konpartitua bul tzatu nahi da, eragileen inplikazioa lortuta, eta aurrera eramateko helburu eta lan partekatuak planteatu nahi dira, elkarlanean, partaide tzarekin, tartean diren guztiak ain tzat hartuta, zeharkakotasunez ari tzeko .
KUDEAKETA-EREDUA izeneko “C Arda tz” honek 5 azpiarda tz ditu:
C.11 Lidergoa
C.12 Zeharkakotasuna, antolamendua eta koordinazioa
C.13 Baliabideekonomikoaketafinantzabidea
C.14 Jarraipena eta Ebaluazioa
C.15 Komunikazioa
40 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
C.11.R.1 Euskararen Foru Zerbi tzuak Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategiko honen lidergoa partekatu euskalgin tzarekin, AEZ eta EZrekin.
3 EKIN TZA
E .11 .1 .1 AEZrekin Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa gara-tzeko dagokion plangin tza adostu eta gauzatu .
NOREKIN: AEZ .
E .11 .1 .2 EZrekin Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa gara tzeko dagokion plangin tza adostu eta gauzatu .
NOREKIN: EZ .
E .11 .1 .3 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa gara tzeko euskalgin tzarekin eta gainerako gizarte-eragileekin dagozkien elkarlana eta ardurak adostu eta gauzatu .
NOREKIN: HAINBAT ERAGILE .
C.11.R.2 Arabako herri-administrazioetako tokian tokiko ordezkari publikoek Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoan proposatutako helburuak bere egin.
1 EKIN TZA
E .11 .2 .1 Arabako herri-administrazioetako tokian tokiko ordezkari publi-koekin euskararen sustapena lan tzeko proposamenak zehaztu lankide tzan.
NOREKIN: AEZ, EZ, TOKIKO ERAKUNDEAK .
C.11 azpiarda tza.
LIDERGOA
C.11.R.1Euskararen Foru Zerbi tzuak Araban
Euskara Susta tzeko Plan Estrategiko honen lidergoa partekatu euskalgin-
tzarekin, AEZ eta EZrekin.
2 erronka
C.11.R.2Arabako herri-administrazioetako
tokian tokiko ordezkari publikoek Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoan
proposatutako helburuak bere egin.
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 41
C.12.R.1 Euskararen Foru Zerbi tzuaren eta bestelako zerbi tzuen arteko kudeaketa aztertu eta hobetu.
4 EKIN TZA
E .12 .1 .1 Arabako Euskara Zerbi tzuekin (AEZ) koordinazioa gara tzeko antolamendu eredu berria adostu.
NOREKIN: AEZ .
E .12 .1 .2 AFAko bestelako sailekin sortu beharreko Lan-mahaian Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoaren proposamenak gara-tzeko lan-eredua adostu.
NOREKIN: AFAKO GAINERAKO SAILAK, EZ .
E .12 .1 .3 Indarrean den Arabako Euskara Ba tzordearen eginkizunak ego-kitu, Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa dela-eta.
NOREKIN: AEZ .
E .12 .1 .4 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoaren garapenean parte hartuko duten bestelako erakunde zein eragileekin lan-eredua adostu.
NOREKIN: OSAKIDE TZA, AFDA, LANABES, AISIA-ELKARTEAK, KIROL-ELKARTEAK, EUSKARA-ELKARTEAK…
C.12 azpiarda tza.
ZEHARKAKOTASUNA, ANTOLAMENDUA
ETA KOORDINAZIOA
C.12.R.1Euskararen Foru Zerbi tzuaren
eta bestelako zerbi tzuen arteko kudeaketa aztertu eta hobetu.
Erronka 1
42 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
C.13.R.1 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa gara tzeko baliabide ekonomikoak ziurtatu.
2 EKIN TZA
E .13 .1 .1 EFZren aurrekontua berraztertu eta Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoaren arda tzen arabera egokitu .
NOREKIN: SAILEKO IDAZKARI TZA TEKNIKOA .
E .13 .1 .2 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoaren tzat finantzabide berriak aztertu eta, hala balegokio, uztartu .
NOREKIN: BESTE HAINBAT .
C.13 azpiarda tza.
BALIABIDE EKONOMIKOAK ETA FINAN TZABIDEA
C.13.R.1Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa gara tzeko baliabide
ekonomikoak ziurtatu.
Erronka 1
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 43
C.14.R.1 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoan adierazleetan oinarritutako jarraipena eta ebaluazioa bermatu.
3 EKIN TZA
E .14 .1 .1 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoaren jarraipena eta ebalua-zioa egiteko kuantitatiboak eta kualitatiboak diren adierazle-sistema erabilgarria eratu.
NOREKIN: AEZ .
E .14 .1 .2 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoaren jarraipen eta ebaluazio-rako prozedura zehaztu: noiz, norekin, nola.
Noiz: Urtearen lehen hiruhilekoan, eta beti ere mar txoaren 31 baino le-hen, AFAk aurreko urteko Plan Estrategikoaren gauzapenaren balan tzea eta urte horretarako jarduera plana aurkeztuko du .
Norekin: AFAk urteko jarduera plana eztabaidatu eta adostuko du Euskalgin tzarekin eta Toki Erakundeekin . Horretarako, behar diren baliabi-deak eta tresnak ezarriko ditu, baina ezinbestean Arabako Euskara Ba-tzordearen bilera deitu beharko du mar txoaren 31 baino lehen .
Nola: Urteko jarduera planak jasoko dituen ekin tzak ahalik eta zeha tzenak izan beharko dira, hurrengo urtean bete tze maila erraz ebaluatu ahal iza-teko . Ondo zehaztuko da ekin tza bakoi tza gara tzeko ardura nori dagokion, baita zer eragile edota instituziorekin batera garatuko den ere . Halaber, ekintzabakoitzerakoaurreikusitakofinantzaziozehatzaere(dirukopuruaetafinantzabidea)azaldukoda.
NOREKIN: AEZ, EZ
E .14 .1 .3 Jarraipena egin eta zehaztu bi urteko kudeaketa-planetan eta, amai-tzeko, planaren ebaluazioa egin eta argitara eman 2023an .
NOREKIN: AEZ
C.14 azpiarda tza
JARRAIPENA ETA EBALUAZIOA
C.14.R.1Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoan adierazleetan
oinarritutako jarraipena eta ebaluazioa bermatu.
Erronka 1
44 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
C.15.R.1 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa aurkeztu eta zabaldu.
2 EKIN TZA
E .15 .1 .1 AFA barnean Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa aurkezteko eta zabal tzeko Komunikazio Plana zehaztu eta ga-ratu .
NOREKIN: AFAREN KOMUNIKAZIO ZUZENDARI TZA, EZ .
E .15 .1 .2 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa aurkezteko eta zabal tzeko Komunikazio Plana zehaztu eta garatu .
NOREKIN: AFAREN KOMUNIKAZIO ZUZENDARI TZA, AEZ, BESTE HAINBAT .
C.15.R.2 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoan oinarrituta euskararen aldeko mezuak gizarteratu har tzailearen arabera.
2 EKIN TZA
E .15 .2 .1 Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa oinarri, bestelako eragileekin elkarlanean aritu har tzaileen araberako mezuak sor tzen.
NOREKIN: AFAREN KOMUNIKAZIO ZUZENDARI TZA, AEZ, BESTE HAINBAT .
E .15 .2 .2 Adostutako askotariko mezuak zabal tzeko Komunikazio Plana zehaztu eta garatu .
NOREKIN: KOMUNIKAZIO ZERBI TZUA .
C.15 azpiarda tza.
KOMUNIKAZIOA
C.15.R.1Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoa aurkeztu
eta zabaldu.
2 erronka
C.15.R.2Araban Euskara Susta tzeko Plan Estrategikoan
oinarrituta euskararen aldeko mezuak gizarteratu har tzailearen arabera.
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 45
AGINTE-KOADROA
ADIERAZLE ESTRATEGIKOAK ABIAPUNTUA HELBURUA
1 Euskararen ulermena Araban (%) . % 48,20 % 52,20
2 Euskararen erabilera Araban (%) . % 4,60 % 6,00
3 Erabilera euskaraz aisian, haur eta gazteen artean (%) .
% 36,26 % 41,26
4 Erabilera euskaraz kirolean, haur eta gazteen artean (%) .
% 56,44 % 61,24
5 Herritarrekiko harremanak administrazioan euskaraz .
% 4,80 % 8
6 Arabako herritarren euskararekiko aldeko jarrera .
% 53,40 % 60
7 Planaren batez besteko betetze-maila . % 0 % 100
8 Planaren ebaluazio kualitatiboa . --- ≥%70
9 Aliatuek egindako ebaluazioa (3 . ardatza) .
--- ≥%70
10 Bezeroek egindako ebaluazioa . --- ≥%70
46 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 47
ERANSKINA
48 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 49
Datu soziolinguistikoak
SARRERA
A zken 30 urteotako Arabako datu soziolinguistikoak eskura izatea lagun tza handia da gizartearen bilakaeraren berri emateko, aski tarte handia baita urteetan hartu diren joeren noranzkoa argiaz ohar tzeko . Zeruan hegazkinaren arrastoak bezala,
Araban euskarak 30 urteotan arrastoa u tzi du datu soziolinguistikoetan, eta eraku tsi gizartearen mugimendu konstanteak noran tz doazen .
Zenbaitetan datuak ez dira hain begirada luzekoak izan, adierazlea berriagoa den seinale, eta era berean sekula ikusi gabeko arrasto ba tzuk badira, arreta jarritako ingurune eta esparru zenbaitetan uste gabeko meha tzeak baitaude ustia tzeko zain .
Guztira, datu asko dira, eta xehetasunak areago, baina 5 ataletan bereizitako datuen bidez euskararen erabileran nagusiki joka tzen duten aldagaien laburpena erakusteko ahalegina egin da .
Honakoak dira bost atalok:
1. BIZTANLERIA
2. GAITASUN LINGUISTIKOA
3. JARRERA
4. GIZARTE ERABILERA
5. ONDORIOAK
50 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
ITURRIAK
Aurkezten diren datu gehienak Eusko Jaurlari tzak Eustaten bidez emandakoak dira, edo Inkesta Soziolinguistikoaren bidez lortutakoak . Hala ere, beste iturri ba tzuetatik ere jaso dira, hala nola, HABEtik edota uniber tsitateetatik . Arabako Foru Aldundiak, berriz, berak jasoz joandako ba tzuk ere badira (Eskola Kirola) edota enkarguz jasotakoak (Arabarren iri tzi eta jarrerak).
• EUSTAT
• Eusko Jaurlari tza, Inkesta Soziolinguistikoa
• Kale neurketak (EKB, SEI, Soziolinguistika Klusterra)
• HABE
• Euskal Herriko Uniber tsitatea, Deustuko Uniber tsitatea, Mondragon Uniber tsitatea, Nafarroako Uniber tsitate Publikoa (Euskararen Adierazle Sisteman jasoa)
• Arabako Foru Aldundia in Aztiker, Arabako iri tzi eta jarrerak .
• Arabako Foru Aldundia in Eskola Kirola 2017ko datuak
• Arabako Foru Aldundia in Siadeco, Arabako Kuadrilletako aisialdi eta kirol alorreko elkar-teetan euskarak bizi duen egoeraren azterketa, 2015
1. BIZTANLERIABiztanleriaren hazkundea batez beste azken 30 urtean ez da eten, baina orain hazkundea geldi tzeko joera har tzeko arriskua erakusten du, gazteen adin taldeak 1986an zuen pisua eta indarra bestelakoa delako 2016an . Oso adierazgarria da 34 urtera bitarteko herri-tarren zatia . Azken 30 urteetan Arabako biztanleria, oro har, 267 .728 izatetik 323 .889 izatera pasa den arren (56 .161 per tsonatan hazi), adin-tarte horretan dagoen biztanle kopurua jai tsi egin da, bai zifra absolututan eta baita erlatibotan ere . Ehunekoei errepara-tzeaosoesanguratsuada:1986anbiztanleriaren% 54,134urtetikbeherakoazen,eta2016an% 34.Aldaketahorrekhainbatarrazoiizanditzake,esaterako,haurrakizatekoadinean gero eta gazte gu txiago izatea biztanleria osoan, edota jaio tza-tasak izan dituen gorabeherak .
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 51
Bigarrengrafikoanikustendanolageroetapisuhandiagoaduten35urtetikaurrerakoadin-taldeek; gu txi bada ere, 2001era adin-talde gazteenak (0-16 urte bitartekoak) izan zuen beherakada handia 2006tik 2016ra pittin bat suspertu da . Ez da hala gerta tzen 17-34 urte bitartekoekin, oraindik ere zifrak jaisten jarrai tzen baitu .
1. Grafikoa / Gráfico 1 Biztanleriaren bilakaera, 1986-2016
Evolución de la población de Álava, 1986-2016350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
>= 6550-6435-4917-34
0-16
198627.42542.33853.13277.74467.089
201665.76567.86279.99756.53853.727
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
2. Grafikoa / Gráfico 2 Biztanleriaren bilakaera adin taldeka, 1986-2016
Evolución de la población por tramos de edad, 1986-2016100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
019911986 1996 2001 2006 2011 2016
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
0-16 urte / años 17-34 urte / años 35-49 urte / años
50-64 urte / años >= 65 urte / años
52 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
2016an Araban dagoen biztanleriaren irudiak mendebaldeko gizartearen ohiko ezauga-rriak ditu (3 . graf): oinarrian eta enborrean ume eta gazte aukeran gu txiegi, adarretan diren heldu eta nagusien pisu eta bizitasunari eusteko . Adinekoen artean, ohi denez, emakumeak gehiago dira .
Biztanleriaren jatorriari dagokionez (4 . graf), Arabako biztanleriak 2001etik 2011ra bitar-tean jaso zuen immigrazioak eragin zuzena edukiko zuen 2006tik 2016ra bitarte adin-tar-te gazteenek izandako hazkundean, izan ere, 8 .616 lagun ziren 2001ean a tzerrian jaioak, eta aldiz 2011n 35 .142 ziren, laukoiztu egin zen aldagaia .
3. Grafikoa / Gráfico 3 Arabako biztanleria adin eta sexuaren arabera, 2016
Población alavesa según edad y sexo, 2016
-15.000 -10.000 -5.000 0 5.000 10.000 15.000
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
Emakumezkoak / Mujeres Gizonezkoak / Hombres
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 53
2. GAITASUN LINGUISTIKOAArabarren gaitasun linguistikoaren bilakaera (5 . graf) esangura tsua izan dela esan de-zakegu,kontuanhartzenbaduguorain30urteelebidunak% 6,7zirela,eta2016anele-bidunakAraban% 28,5direla.30urtean72.401elebidunirabaziditueuskarak.Elebidunhar tzaileen hazkundea —euskaraz ulertu bai, baina hi tz egiteko zailtasunak dituztenak— apalagoaizanarren(1986an,% 16,8ziren)etengabeaereizanda.1986tik2016raarte-ko datuak kontuan hartuta, urte horietan guztietan elebidun har tzaileen batez besteko proportzioa% 21,4koada.Daturikberrienean,hots,2016an,% 19,7dira.Serieosokoehunekorikaltuena2011nlortuzuten(% 26,1),eta2016koneurketanjaitsiegindabe-ren propor tzioa biztanleria osoarekiko . Alabaina, kontuan izan behar da 2011tik 2016ra, elebidun har tzaileak 6,4 puntu jai tsi diren arren, elebidunak 4,7 puntu igo direla .
Elebakarraklautikhirubainogehiagoziren1986an(% 76,5),orain,aldiz,bitikbat(% 51,8).
4. Grafikoa / Gráfico 4 Arabako biztanleriaren jatorriaren bilakaera xehea, 1981-2011
Lugar de origen de la población, 1981-2011
180.000
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
Araba / ÁlavaGipuzkoaBizkaiaEAEtik kanpo / Fuera de la CAEAtzerrian / En el extranjero
1981149.232
6.60810.93488.9302.146
1991152.891
8.50720.74287.3792.928
2001161.615
9.99322.09984.0648.616
2011173.79710.90923.26378.14335.142
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
54 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Era berean, elebidunak eta elebidun har tzaileak batuz gero (6 . graf), esan daiteke 2016an Arabangizarteareniaerdiak(% 48,2);alegia,151.753pertsonekeuskarazulertzendu-tela .
5. Grafikoa / Gráfico 5 Euskara gaitasuna, 1986-2016
Competencia lingüística, 1986-2016
200.000
160.000
120.000
80.000
40.000
0
Elebidunak / BilingüesElebidun hartzaileakBilingües pasivos/asElebakarrak / Monolingües
198617.42243.999
199.807
199122.99553.581
190.981
199640.47954.366
182.166
200145.31268.907
165.241
200674.59367.092
155.884
201174.38381.299
155.942
201689.82361.930
162.991
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
ElebidunakBilingües28,5%
6. Grafikoa / Gráfico 6 Euskara gaitasuna, 2016
Competencia lingüística, 2016
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
Elebidun hartzaileakBilingües pasivos/as19,7%
ElebakarrakMonolingües
51,8%
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 55
Adin taldekako datuek (7 . graf) adierazten dute hiztunen hizkun tza gaitasunaren hazkun-dea progresiboa izan dela, eta badirudi, besteak beste, irakaskun tzan hezkun tza eredu elebidunen hazkundeari dagokiola .
2.1. LEHEN HIZKUN TZA
Gaitasun linguistikoaren datuen a tzetik dagoen ahalegin eta erresisten tziaren arteko aldea ikusteko joko zelaiaren baldin tzak ikusi behar dira, izan ere, Araban lehen hizkun tza (11.graf)nagusia,1986an,% 95gaztelaniaizanzen;2016an,% 86.
Etxekolehenhizkuntzenarteaneuskara% 2,8da2016an,eta,aldiz,% 4,3diraArabanezeuskara, ez gaztelania diren e txeko beste hizkun tzak . Zifra oso txikietan baldin bada ere, kontuan har tzekoa da euskara eta gaztelania biak lehen hizkun tza diren kasua bikoiztu egindelaazkenhogeitahamarurteetan(% 2,8tik% 6,3ra).
7. Grafikoa / Gráfico 7Arabako hizkuntza gaitasunaren bilakaera adin taldeka, 1981-2016 (%)
Evolución de la competencia en euskera por tramo de edades, 1981-2016 (%)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1981
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
2-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 >=75
1986 1991 1996 2001 2006 2011 2016
56 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
2.2. TRANSMISIOA
Hurrengografikoanikustendagurasoeneuskaragaitasunaketaarabarrenlehenhizkuntzak harreman estua dutela . Horrela, gurasoetatik batek berak ere euskaraz ez daki-tenkasuiaguztietan(% 99,8),berensemealabenlehenhizkuntzaerdarada(etabeste% 0,2renkasuanbiakdira).Alabaina,esanguratsuadaalderantzizkonorabideanharre-man horren inten tsitatea jai tsi egiten dela: hau da, bi gurasoek euskaraz dakiten kasue-tan,semealaben% 67,1enkasuandaeuskaralehenhizkuntza;euskaraetaerdaradira% 21,7renkasuan,eta% 11,2renlehenhizkuntzaerdarada.
Lehen hizkun tzan eragiten duen beste faktore bat gurasoen generoa da . Hain justu, da-tuek adierazten dute amak euskaraz dakien kasuetan propor tzio handiagoan izaten direla bihizkuntzaklehenhizkuntza(% 30,4an).Aitadeneaneuskarazdakiena,bihizkuntzaklehen hizkun tza diren propor tzioa erdira jaisten da, baina era berean euskara da lehen hizkuntzakasuen% 3,1eanere(amadeneaneuskarazdakienatipologiahoriezdaagertzen) .
8. Grafikoa / Gráfico 8 Etxeko hizkuntza, 1991-2016 (%)
Primera lengua en el hogar, 1991-2016 (%)
1991
1996
2001
2006
2011
2016
100%80%60%40%20%
Euskara / EuskeraGaztelania / CastellanoBiak / AmbasBeste bat / Otra lengua
20162,8
86,66,34,3
20113,0
90,13,92,9
20062,2
92,63,92,9
20011,9
93,63,51,0
19961,5
94,63,40,5
19911,3
95,52,80,4
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 57
Edonola ere, datuak interpreta tzerakoan kontuan izan behar dira talde bakoi tzaren pisu absolutuak Arabako biztanlerian: ia herritar guztiak lehen hizkun tza moduan erdara izan dutenetankokatzendira(% 93),etaeuskaraedotabiakizandituztenakosokopurutxikietaantzekotanagertzenzaizkigu(% 3,8eta% 3,2,hurrenezhurren).
2. 3. KALE ERABILERA
Kale erabilera datuak azter tzearen helburua gizartearen hizkun tza erabilera zein den adieraztea da, e txetik kanpo, eskolatik kanpo, ia-ia aparteko esku-har tzerik gabeko ere-muetan . Horrela bada, Arabako datuetan dagoen bilakaera hain da txikia ezen ematen du gaitasunlinguistikoakezduelaeraginikgizarteerabileran.Izanere,1986urtean% 3,9koerabilerabaldinbazegoen,30urterakaleerabilerahori% 4,6zen.Esanbeharrikezdago,kale erabilera gertatu dadin gaitasun erlatiboa kontuan hartu behar dela; ho ts, euskaldu-nen den tsitatea, baita bestelako, faktoreak ere, hizkun tza ohiturak eta hizkun tza jokaerak ere, eta hizkun tza hi tz egiteko erraztasuna ere bai1 .
Bestalde, erkaketak gai tz erdi, azken kale-erabilera datuak, oro har, baxuak badira Eus-kalHerriosoan(% 12,6),etaareagohiriburuetan,esandaitekeGasteizkodatua(% 3,7)BilbokoaetaIruñekoabainogoragodagoela(Bilbon% 2,5;Iruñean% 2,9).Aregorago,Arabakoa:% 4,6.
1 EAEn 16 urte edo gehiagoko euskaldunen %26,8k baino ez du erraztasun handiagoa euskaraz egiteko (In VI . Inkesta Soziolinguistikoa) .
9. Grafikoa / Gráfico 9 Familia bidezko sozializazioa, 2016 (%)
Socialización familiar, 2016 (%)
100
80
60
40
20
0
Iturria: Inkesta soziolinguistikoa.Fuente: Encuesta sociolingüìstica.
Biek dakiteAmbos saben
67,1
21,711,2
0,0 0,0 0,2
99,8
3,115,6
81,4
30,4
69,6
Amak dakiSabe la madre
Aitak dakiSabe el padre
Ez batak ez besteakNinguno sabe
Euskara / Euskera Biak / Ambos Erdara / Castellano
58 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
2.4. HEZKUN TZA
7.grafikoanikusiduguArabangaztelaniadelalehenhizkuntzakasuen% 86an.Jarraiandagoengrafikoak(11.graf)erakustenduzeinizandenirakaskuntzabitartezHezkuntza ereduen bilakaera (LH, DBH, Ba txilergo eta Lanbide Heziketan) . Esan bezala, e txeko transmisio-hizkun tza nagusia gaztelania izan arren, hezkun tza eredu elebidunek sor tze beretikgoranzkojoeraizandute,2001etiknagusietengabe.2011nBetaD–% 30,0eta% 40,1,hurrenezhurren,nagusidiraAereduarengainean(% 29,9).2016anareagotzendiraAetaDereduenartekoaldeak:Dereduakzazpipuntuigotzenditu(% 47,7),Aere-duak,berriz,3puntujaitsi(% 23,7).
10. Grafikoa / Gráfico 10 Euskararen erabileraren bilakaera, Araba. 1989-2016 (%)
Uso del euskera en la calle, Álava. 1989-2016 (%)
100
80
60
40
20
0
Iturria: EKB, SEI eta Soziolinguistika Klusterra, Euskararen Kale Erabileraren Neurketak.Fuente: EKB, SEI y Soziolinguistika Klusterra, Medición sobre el Uso del euskera en la calle en Euskal Herria.
1989 1993 1997 2001 2006 2011 2016
Euskara erabileraUso del euskera
Gaztelania / FrantsesezCastellano / Francés
Beste hizkuntzetanOtros idiomas
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 59
2.5. UNIBER TSITATEA
Uniber tsitatera sar tzeko probaren inguruko datuek hainbat joera esangura tsu adieraz-ten dizkigute, urte bakoi tzean aurkeztu diren ikasleak zer ba txilergo eredutatik datozen kontuan har tzen badugu (A ereduan ala D ereduan egin duten ba txilergoa) .
Lehenengo eta behin, ikusten da A eredutik datozen ikasle gehiagok egin dutela uniber-tsitatera sar tzeko proba (2015ko salbuespenarekin) . Ondorio hori zen tzuzkoa da, kon-tuan har tzen badugu Araban ikasle gehiago egon direla matrikulatuta Araban A ereduko ba txilergoan D eredukoan baino 2015/2016 ikasturtera arte .
11. Grafikoa / Gráfico 11 Hezkuntza ereduen bilakaera, 1986-2016 (%)
Modelos educativos, 1986-2016 (%)
100
80
60
40
20
0
A eredua / Modelo AB eredua / Modelo BD eredua / Modelo DX eredua / Modelo X
198683,612,33,01,1
199174,618,55,31,6
199664,516,318,80,4
200150,724,425,00,0
200639,429,431,20,0
201129,930,040,10,0
201623,728,547,70,0
Iturria: EUSTAT, Eskola-jardueraren estatistika.Fuente: Eustat, Estadística de la actividad escolar.
60 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Proban atera tzen dituzten emai tzei erreparatuta beste bi ondorio jaso tzen dira . Aur-kezten diren ikasle guztietatik zenbatek gaindi tzen duten begiratuta, oro har, D eredutik datozen ikasleen ehuneko handiago batek gaindi tzen du (2013ko kasuan izan ezik beste guztietan) . Horrez gain, gaindi tzen dutenek sarrera proban atera tzen duten batez bes-teko nota ere altuagoa da D ereduko ikasleen artean urte guztietan .
12. Grafikoa / Gráfico 12 Unibertsitatean sartzeko probaren emaitzak Arabako Campusean hizkuntz
hautuaren portzentajea, 2010-2016 (%) Opción lingüística en Selectividad del Campus de Álava, 2010-2016 (%)
60
50
40
30
20
10
0
A eredua / Modelo AD eredua / Modelo D
201054,046,0
201153,646,4
201248,651,4
201356,143,9
201453,546,5
201552,347,5
201652,247,8
Iturria: EUSTAT, Eskola-jardueraren estatistika.Fuente: Eustat, Estadística de la actividad escolar.
13. Grafikoa / Gráfico 13 Unibertsitatera sartzeko probara aurkeztutako Arabako ikasleak batxilergo
ereduaren arabera, eta proban ateratako notaren batez bestekoa Alumnado de Álava presentado a la prueba de acceso a la universidad
según el modelo de bachillerato
800700600500400300200100
0
6,8
6,6
6,4
6,2
6,0
5,8
5,6
5,4
A eredua / Modelo AD eredua / Modelo DA eredua / Modelo AD eredua / Modelo D
2010 (n)7056006,26,3
2011 (n)7246275,96,1
2012 (n)652690
66,3
2013 (n)7595846,46,5
2014 (n)7736726,56,6
2015 (n)7506786,56,6
2016 (n)7616976,56,7
Iturria: EUSTAT, Eskola-jardueraren estatistika.Fuente: Eustat, Estadística de la actividad escolar.
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 61
2.6. HELDUEN EUSKALDUN TZEA
Helduen euskaldun tzeak Araban duen pisu estrategikoa ez da txikia, areago Gasteiz be-zalako hiriburuan 10 euskaltegi daudela ikusita . Izan ere, Gasteizek 241 .251 per tsonako masa kritikoa izanik, euskaltegien sare esangura tsua dago . Laudiok eta Amurriok adina ez, baina Agurainek eta Oionek den tsitate txikiagoko udalerriak izanik ere, eskualdeotan badute gu txienez euskaltegi bana, helduen euskaldun tzea lurraldean ere gauza dadin ezinbesteko tresna .
Arabako euskaltegietan izan den ikasle kopuruak joera desberdinak izan ditu azken ha-markadan . 2009tik 2013ra bitarte, beheran tz joan zen progresiboki ikasle kopurua, 6 .817 izatetik 2009an 5 .162 izatera 2013an . Hortik aurrera, aldiz, pixkanaka gora egin du berriro 2015era bitarte (urte horretan 5 .616 izatera iri tsi ziren) . Datuak dauden azken ikastur-tean, 2016an, berriro zer txobait behera egin du zifrak: 5 .578 ikasle izan dira .
Udalerria / Municipio Erakundea / Entidad
AEK
Bai & By
Hegoalde
Ika
Mondragon Lingua
Udaberria
Udal Euskaltegia
AEK
AEK
IKA
Vitoria-Gasteiz
Laudio / Llodio
Amurrio
Agurain / Salvatierra
Oion / Oyón
Guztira / Total
3
1
1
2
1
1
1
1
1
1
15
10
2
1
1
1
15
Kopurua / Cantidad Guztira / Total
14. Grafikoa / Gráfico 14 Arabako euskaltegiak, udalerrika eta erakundeka. 2016-2017 ikasturtea
Euskaltegis de Álava, por municipio y entidad. Curso 2016-2017
Iturria / Fuente: HABE.
62 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Matrikula bilakaeran euskaltegien sarearen irismenaren zenbatekoa ikusi badaiteke ere, agian euskaltegira joateko eskaera azter tzeak eraku tsi dezake gizartearen bilakaera zein den, hizkun tza gaitasuna eskura tzeari buruz .
B2 mailara aurkezturikoen propor tzioa asko igo zen 2015ean, eta aurkeztutakoen % 49,6kgainditzendutejada2017an.
C1ekogainditzeemaitzek,ordea,% 28koproportzioadute.
15. Grafikoa / Gráfico 15 Euskaltegietan Araban euskara ikasleen bilakaera, 2010-2017
Alumnado de euskaltegis en Álava, 2010-2017
Iturria / Fuente: HABE.
8.000
6.000
4.000
2.000
02009-10 2010-11 2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17
16. Grafikoa / Gráfico 16 HABEren B2 mailara aurkeztu eta gaindituak, 2010-2017
Nº de presentados/as a nivel B2 de HABE y nº aprobados/as, 2010-2017
1.000
800
600
400
200
0
Aurkezturikoak / Presentados/asGainditurikoak / Aprobados/as
2010641507
2011613442
2012495307
2013504313
2015683342
2016929433
2017953473
Iturria / Fuente: HABE.
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 63
Ezin ahaztuko ditugu, bestalde, euskara-gaitasunean treba tzeko helduen tzako tres-na arrakasta tsuen artean min tzalagun taldeak . Esan liteke, sortu zirenean izan zuten hazkundea ez dutela geroago izan, baina ezta beherakadarik ere, hau da, urtez urte, min-tzalagun zaharrak joan eta berriak etorri, egonkortu egin den programa da . 2018an 700 lagunetik gora Arabako hiriburuan .
17. Grafikoa / Gráfico 17 HABEren C1 mailara aurkeztu eta gaindituak, 2010-2017
Número de presentados/as al nivel C1 de HABE y número de aprobados/as, 2010-2017
1.200
1.000
800
600
400
200
0
Aurkezturikoak / Presentados/asGainditurikoak / Aprobados/as
2010466303
2011523351
2012396214
2013418226
2015774201
2016847261
20171.158
326
Iturria / Fuente: HABE.
18. Grafikoa / Gráfico 18 Gasteizko mintzalagun programetako helduen kopurua, 2010-2017
Nº participantes en programas de mintzalagun de Vitoria-Gasteiz, 2010-2017
Iturria / Fuente: HABE.
800
600
400
200
02014 2015 2016 2017 2018
64 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
3. JARRERAArestian esan bezala, asko dira hizkun tzaren erabileran eragiten duten baldin tzak . Bes-teak beste, jarrerak eta hizkun tza normalkun tzaren aurrean Arabako gizartean dauden iri tziak .
2016anArabaneuskarasustatzearenaldezeudengehienak(% 53,4)etaezaldeezkontrazeudenekosatzenzutenbigarrentaldeesanguratsuena(% 32,7).Aurkaedotaosoaurkazeudenak% 13,9ziren.
Adin taldeetako hizkun tza jarreretan gizartearen baitan zeuden iri tzien arteko ezberdintasunak nabarmen tzen dira . Aipagarria da 16-24ko adin-taldetik 25-34 adin-taldera gerta tzen zen jarrera aldaketa .
Honekin batera, gogoratu behar dugu 2006an, Araban, aurka edo oso aurka zeudenak %22,3 zirela Inkesta Soziolinguistikoaren arabera . 2016an, ostera, %13,9 ziren . Gizartearen konstante bat bihur tzen ari da euskara susta tzearen alde edo oso alde daudenen iri tzia adin talde guztietan . Bi txia da nola 65 urtetik gorako adin taldean nagusi-tzenzireneuskarasustatzearenaldekoak.Aitonaetaamamagaraianzirenen% 54,9zirensustatzearenaldeedoosoalde.Kontraedoosokontra% 12,3bainoez.
19. Grafikoa / Gráfico 19 Jarrerak, 2016 (%) Actitudes, 2016 (%)
40
30
20
10
0
Oso aldekoaMuy a favor
16,3
37,132,7
9,7
4,2
AldekoaA favor
Ez alde ez aurkaNi a favor ni en contra
AukakoaEn contra
Oso aurkakoaMuy en contra
Iturria: Eusko Jaurlaritza, Hizkuntza Politika eta Kultura Saila, Inkesta Soziolinguistikoa.Fuente: Gobierno Vasco, Departamento de Política Lingüística y Cultura, Encuesta Sociolingüística.
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 65
4. GIZARTE ERABILERAAisian eta kirolean euskararen erabilerari dagokionez, norbanakoak eta gizarte erakundeak (aisia elkarte, kirol elkarte) programa tzen duten jardueren hizkun tza aztertu da . Datuok balio dezakete elkarteek programa tzen dituzten jardueretan euskara zenbat erabil tzen den edo erabili litekeen jakiteko, eta hizkun tza irizpiderik badene tz .
4.1 AISIA
Sustapenak euskararen erabileran izan duen eragina handia da, baina jarraipen sistematikoa egiteko datuen faltan, berariaz egindako estatistika ikerketei esker, esan daiteke alde batetik, aisia eta kirolaren artean erabilera alde handiak daudela, eta bestetik, zenbait programatan, hala nola, udalekuetan euskara nagusitu bada ere, ez dela berdin gerta tzen bestelakoetan, nahiz eskolatik hurbilago dauden jarduerak izan (adibidez, eskolaz kanpoko ekin tzetan), are gu txiago eskolatik urrun dauden bestelako aisia ekin tzetan .
20. Grafikoa / Gráfico 20 Jarrerak, 2016 (%) Actitudes, 2016 (%)
50
40
30
20
10
0
Oso aldekoa / Muy a favorAldekoa / A favorEz alde ez aurka. Ni a favor ni en contraAurkakoa / En contraOso aurkakoa / Muy en contra
16-2429,335,727,55,61,9
25-3416,636,229,910,66,7
35-4917,737,432,48,83,7
50-6412,134,136,412,05,3
>=6513,941,032,89,23,1
Iturria: Eusko Jaurlaritza, Hizkuntza Politika eta Kultura Saila, Inkesta Soziolinguistikoa.Fuente: Gobierno Vasco, Departamento de Política Lingüística y Cultura, Encuesta Sociolingüística.
66 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Lurraldeko eskualderik populatuenetan aisia beti euskaraz egiteko joera dagoela esan genezake . Horrek ez du esan nahi beti gaztelaniaz egiten diren aisia jarduerak ez direnik . Esaterako, Gasteizen beti euskaraz egiten diren jarduerak ez dira gu txi, baina beti gaztelaniaz egiten direnak ere ez; kopuruetan elkarren an tzeko daude . Beraz, aisia euskaraz programa tzeko joera baten aurrean gauden arren, ez da oraindik sistematizatu .
21. Grafikoa / Gráfico 21Euskararen erabilera aisialdiko eremuetan, 2015 (%)
Uso del euskera en los ámbitos de ocio, 2015 (%)
Iturria: Aztiker, "Arabarren euskara ezagutza, erabilera eta iritzia, 2015"Fuente: Aztiker, "Uso, conocimiento y opinión de la ciudadanía de Álava en torno al euskera, 2015"
60
50
40
30
20
10
0
Beti euskarazSiempre en euskera
26,8
EstraeskolarrakExtraescolares
Aisialdiko exkaintzaOferta de ocio
UdalekuakColonias de verano
Euskaraz gaztelaniaz baino gehiagoMás en euskera que en castellano
Euskaraz gaztelaniaz bezainbesteEn euskera tanto como en castellano
Gaztelaniaz euskaraz baino gehiagoMás en castellano que en euskera
Beti gaztelaniazSiempre en castellano
Beste hizkuntza batenEn otro idioma
14,2
13,5
17,7
22,8
5,0
25,0
15,6
20,0
18,1
21,1
0,1
52,8
17,2
6,5
9,0
9,5
5,0
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 67
4.2. KIROLA
Hizkun tza ohiturei eusteko indarra nabaria bada oraindik orain kirolean, gaztelania hu-tsean egiteko ohitura apurka-apurka alda tzen ari da . Hala ere, kirol ekin tzak euskaraz eska tzen dutenetatik lautik batek kirol ekin tzak euskaraz jaso tzen ditu, beste biri elebitan ematen zaizkie, eta lautik batek gaztelania hu tsean jaso tzen ditu .
22. Grafikoa / Gráfico 22Euskararen erabilera aisialdian, eremuka (%)
Uso del euskera en el ámbito del ocio, por regiones, 2015 (%)
Iturria: Aztiker, "Arabarren euskara ezagutza, erabilera eta iritzia, 2015"Fuente: Aztiker, "Uso, conocimiento y opinión de la ciudadanía de Álava en torno al euskera, 2015"
60
50
40
30
20
10
0
Beti euskarazSiempre en euskera
40,6
Aiaraldea VitoriaGasteiz
Lurralde JareakTierras Esparsas
Euskaraz gaztelaniaz baino gehiagoMás en euskera que en castellano
Euskaraz gaztelaniaz bezainbesteEn euskera tanto como en castellano
Gaztelaniaz euskaraz baino gehiagoMás en castellano que en euskera
Beti gaztelaniazSiempre en castellano
Beste hizkuntza batenEn otro idioma
15,6
14,5
9,3
19,9
0,0
24,8
11,3
13,6
19,6
24,3
6,5
26,0
24,5
12,5
15,6
18,8
2,7
68 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
2017-18 denboraldian, Araban, Eskola Kirolean 1 .583 kirol entrena tzaile aritu dira, eta horietatik% 26emakumezkoakdira.Kirolentrenatzailehorietatikguztietatik703k(% 44)gaitasuna du euskaraz, elebiduna da .
Baldin tza horietan programatu den Eskola Kiroleko saioen euskarazko eskain tza ugaria da,baina,entrenatzaileen% 44keuskarazkogaitasunadutela ikusita,euskarazkoeskain tza gaitasunetik beherago dago . Izan ere, saioak (entrenamenduak … ) kopuru erlatiboetanmailakahauexekdira:benjaminak% 29,kimuak% 43,haurrak% 40,etakadeteak% 54.
Hasiberritan, gaztelaniazko jarduerak ugariagoak dira, eta adinean gora, euskarazko jarduerak gehiago dira, kadeteetan doi bat gehiago izateraino euskarazko eskain tza .
23. Grafikoa / Gráfico 23Kirol ekintzak kontsumitu dituztenek egiten duten eskaera, 2015 (%)
Demanda de quienes han utilizado actividades deportivas, 2015 (%)
Iturria: Aztiker, "Arabarren euskara ezagutza, erabilera eta iritzia, 2015"Fuente: Aztiker, "Uso, conocimiento y opinión de la ciudadanía de Álava en torno al euskera, 2015"
100
80
60
40
20
0
Euskaraz nahiPreferiblemente en euskera
25,0
Euskaraz eskainiOfercido en euskera
Bietan eskainiOfrecido en ambos
Gaztelaniaz eskainiOfrecido en castellano
Bietan nahiPreferiblemente en ambas
Gaztelaniaz nahiPreferiblemente en castellano
0,0
0,0
54,2
76,5
75,0
20,8
23,5
25,0
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 69
Bestalde, Arabako kirol elkartekideen hizkun tzaren diagnostiko baten hurbilketa egi-terakoan (25 . graf) erroturik dauden hizkun tza ohiturei eusteko indar handiak daudela ikusten da, elkarteetako fun tzionamendua gaztelaniaz etorri delako urteetan . Aipatu behar da dagoeneko elkarteen fun tzionamenduan hizkun tza arau eta ohitura berriak sar-tzenjoatekoplangintzakegitenhasiakdirela.Elebakarraknagusiizanikere(% 56,2),ezdiragutxifuntzionamenduaelebitanizandadingaitasunadutenelkartekideak(% 43,8).
!!
#"!!
!!*?JE5KI?L! 'G575>B! >DGBK! ?K>5GE?>DI??@! AD=>H@E=5G?@! ID5C@BJED>B! 75E?@! AHG7DK>?E5! ?CDE?G5>B5@!R#[%! CG5VS! ?GGBEHGD>! I5HI?@! AD=>H@E=5! BADEHG?D! ?HJE?>B! D@I5G! A5@ID5>! I5HI?K5! D>HJE?@! I5L!?K>5GE??E5>B!VH@E=DB@5F?@IH5!C5=E?K5@D5=!?EBGGD!I?K5>B!HGE??E5@%!'DN5EH!7?A5G!I5!I5CB?@?>B!?K>5GE??@! VH@E=DB@5F?@IH5@! AD=>H@E=5! 5G5H! ?E5! BADEHG5! 7?GGD5>! J5GE=?@! MB5E?>B! NK5@CD@E=5>!?CDE?@! A5JD5>! IDG?K5%! )K?75>5GG5>! @5CHJD! D=5@D>! ?G?! R]!<[L#SL! ?=! IDG5! CHEOD! VH@E=DB@5F?@IH5!?K?7DE5@!D=5@!I5ID@!C5DE5JH@5!IHE?@!?K>5GE?>DI?5>!R]!;9LZS%!!
!!15H=5>! ABGG?K5L! >DGBK! M5GIH?G5>! ?HJ>5G5=! ?F5E?>B! C5DE5JH@D>! 75! BE?! I5CB?@! C5KI?G5GD!?G5@E=H@?=L! I5EH?>! R#\! %CG5VS! ?G5>HJE?@! IHE?@! NGBD?>=DB5! A5@ID5! 75D@B! A5@ID5CB5! I5P! ;Y!HGE?>B!5ID@!E5GE?5@!IDG?@!'G575>B!>DGBK!?@EG?@5E=5DK?!?IB!A?=DE=5DK??@!]!\\!?K?7DIH@5!I5^!A5H!I5L!K5HED>!ADGH!?K?7DIH@5!I5%!!!
$#$;$[$Z$
"$$"#$";$
*?@M5FD@5> 3DFH5> 65HGG5> 35I?E?5>
)&34/'!3+(4/?>B!-'/0)'3U'+/'3'!#$"\T"Z)K?7DIH@5>
)&34/'!3+(4/?>B!-'/0)'3U'+/'3'!#$"\T"Z)K?75>5GG5>
Euskaldunak / Bilingües
32,0
Ia-euskaldunak / Bilingües pasivos/as
11,8
Erdaldunak / Monolingües
56,2
26. Grafikoa / Gráfico 26 Arabako kirol elkarteetako bazkideen euskara-maila, 2015
Nivel global de euskera de los/as socios/as de las asociaciones deportivas de Álava, 2015
Iturria: Siadeco, "Arabako Kuadrilletako aisialdi eta kirol alorreko elkarteetan euskarak bizi duen egoeraren azterketa, 2015".
Fuente: Siadeco, "Análisis de la situación del euskera en las asociaciones deportivas y de ocio en las Cuadrillas de Álava,
2015".
24. Grafikoa / Gráfico 24 Arabako eskola kiroleko taldeak mailaka eta eskaintzen den
hizkuntzaren arabera (%)Grupos de deporte escolar de Álava según el nivel y el idioma en que se ofrece (%)
80
60
40
20
0
Iturria: Euskararen Foru Zerbitzua.Fuente: Servicio Foral de Euskera
BenjaminakBenjamin
KimuakAlevín
HaurrakInfantil
KadeteCadete
Elebidunak / Bilingües Elebarrak / Monolingües
70 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
Gauzak horrela, kirol jarduerak euskaraz emateko gaitasunik badagoen galderari eran-tzunez, datuek (27 .graf) erakusten duten proiekzioa handia baino handiagoa da: 49 ur-tekoadintarteandirenArabakokirolentrenatzaileedohezitzaileen% 77elebidunada;hau da, lautik hiru elebiduna da .
Ia-euskaldunakBilingües pasivos/as11,8%
25. Grafikoa / Gráfico 25Arabako kirol elkarteetako bazkideen euskara-maila, 2015
Nivel global de euskera de los/as socios/as de las asociaciones deportivas de Álava, 2015
Iturria: Siadeco, "Arabako Kuadrilletako aisialdi eta kirol alorreko elkarteetan euskarak bizi duen egoeraren azterketa, 2015".Fuente: Siadeco, "Análisis de la situación del euskera en las asociaciones deportivas y de ocio en las Cuadrillas de Álava, 2015".
ErdaldunakMonolingües56,2%
EuskaldunakBilingües
32,0%
26. Grafikoa / Gráfico 26 Arabako kirol elkarteetako begirale, entrenatzaile edota hezitzaileen euskara
maila, adinari jarraiki, 2015 (%)Nivel global de euskera de los/as monitores/as, entrenadores/as o
educadores/as de las asociaciones deportivas de Álava
100
80
60
40
20
0
Iturria: Siadeco, "Arabako Kuadrilletako aisialdi eta kirol alorreko elkarteetan euskarak bizi duen egoeraren azterketa, 2015".Fuente: Siadeco, "Análisis de la situación del euskera en las asociaciones deportivas y de ocio en las Cuadrillas de Álava, 2015".
<25 25-49 >=50
Ia-euskaldunak / Bilingües pasivos/as Erdaldunak/ MonolingüesEuskaldunak / Bilingües
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 71
Kirol Elkarteetan kanpo komunikazioan euskara txerta tzeko interes maila ere handia da, % 70etikgorakoa.
27. Grafikoa / Gráfico 27 Arabako kirol elkarteen barne eta kanpo komunikazioan euskararen erabilera
sustatzeko adierazitako interes-maila, 2015 (%)Grado de interés para fomentar el uso del euskera en la comunicación interna y
externa de las asociaciones (%)
60
50
40
30
20
10
0
Iturria: Siadeco, "Arabako Kuadrilletako aisialdi eta kirol alorreko elkarteetan euskarak bizi duen egoeraren azterketa, 2015".Fuente: Siadeco, "Análisis de la situación del euskera en las asociaciones deportivas y de ocio en las Cuadrillas de Álava, 2015".
Oso interesatuaGran interés
Nahiko interesatuaBastante interés
Ez oso interesatuaNo mucho interés
Zehaztu gabeSin determinar
Batere interesatua ezNingún interés
Barne komunikazioanEn la comunicación interna
Kanpo komunikazioanEn la comunicación externa
5. ONDORIOAKArabako gizartean azken 30 urteotan gertaturiko hizkun tza-bilakaerak aurrera begirako proiekzioa zein den eraku ts dezake, eta lagun lezake erabakiak har tzen, zabaldu beha-rrekoildoakidentifikatzendoazenneurrian;areagoherrietagizarteerakundeetaneus-kararen erabilera susta tzeko plan estrategikoak baldin badaude .
5.1 SOZIALIZAZIOA TRANSMISIOA DA
Euskara lehen hizkun tza izan zen bitartean familia bidezko transmisioa berma tzen zen eta horrela eu tsi izan zaio urteetan belaunez belauneko transmisioari . Oso bestelako egoerak bizi dira gaur egun . Esan dezakegu euskararen transmisio uhala e txean baino, kalean dagoela . Izan ere, sozializazio bidez euskara transmiti tzea haur eta gazteen artean euskararen erabilera susta tzeko dauden aukerak balia tzea da .
72 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA
5.2 HIZKUN TZA IRIZPIDEAK TXERTATU
Aisia eta kirol esparruetan gazte-programak egiteko erabil tzen diren hizkun tza irizpideek haur eta gazte elebidun por tzentajea kontuan hartu behar dute (% 80). Horrela, aisia euskaraz programa tzeko ager tzen den joera indartuko bali tz, gaztelaniaz programa tzeko euste indarrak apalduz joango lirateke .
5.3 SEN TSIBILIZATU, IKASI ETA AKTIBATU
Helduen euskaldun tzean asko egin bada ere, Araban, 30-44 adin tartean, 34 .441 elebakar (% 45,5)eta21.585elebidunhartzaile(% 28,5)daude.Beraz,guztira,55.026heldudaudeAraban euskaraz sen tsibilizatu, ikasi edo aktiba tzeko .
5.4 ONDORIO NAGUSIA
Azken 30 urteotako datuak eskuan, aspaldiko partez, esan daiteke Araban gizartearen iaerdiakeuskarazulertzenduela(% 48,8).
Arabako gizartearen etorkizun hurbilak euskaraz uler tzen badu, haienganako hizkun tza politika koherenteak egitekotan, euskaraz egitera behar tzen gaitu . Izan ere, Araban 2 urtetik 34 urte artean, guztira 105 .844 haur eta gazte daude . Haur eta gazte horietatik % 80keuskarazulertzendute.
Gaur egungo mapari erreparatuz gero, Araba euskaraz uler tzen duen lurraldea izanik, euskararen erabilera susta tzeko hiztunen aktibazio- eta ahaldun tze-estrategiak garatu beharko dira .
Oraingo ulermenaren mapak eska tzen du herri-administrazio, eragile eta herritarren artean hizkun tza irizpideen bidez eraturiko mapa berrira egoki tzeko ahalegin berezi bat .
EUSKARA SUSTATZEKO PLAN ESTRATEGIKOA ARABAN. 2019-2022 73
28. Grafikoa / Gráfico 28Gaitasuna adin taldeka, 2016 (%)
Competencia en euskera por edad, 2016 (%)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuak.Fuente: EUSTAT. Censos de Población y Viviendas.
2-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 >=75
Ia-euskaldunak / Bilingües pasivos/as Erdaldunak/ MonolingüesEuskaldunak / Bilingües
74 EUSKARA, KULTURA ETA KIROL SAILA. ARABAKO FORU ALDUNDIA