euskara laburpenak 6-9
TRANSCRIPT
EUSKARA LABURPENA6-9
6.GAIA
Irakurgaia lantzenHerritar
Menditar
Andaluziar
Urtar
Irundar
Lehortar
ORTOGRAFIA 6KOMA NOIZ ERABILI (2) :
Koma artean doaz honelako hitzak edo lokailuz:
➔Berriz, hala ere, behintzat, adibidez, beraz, dena dela, nire iritziz, ondorioz...
●Esaldi batean,esandakoa osatzeko beste esaldi bat tartekatzean:
➔Ainara, Beñaten arreba txikia, gurekin dabil musikan.
ORTOGRAFIA 6KOMA NOIZ ERABILI:
Koma erabiltzen dugu hitz-zerrendak ematen:
➔Zorroan arkatz, bolaluma, koadernoa eta liburua dauzkat.
●Baina hitzaren aurrean ere koma erabiltzen dugu:
➔Berandu da, baina oraindik ez gara etxera joango.
●Norbaiti deitzerakoan, haren izena koma artean jartzen dugu:
➔Aizu, Mikel, etorri ona!
GRAMATIKA 6
KASUA MUGAGABEA MUGATZAILEA - MUGATZAILEA +
NOR -A -AK
NORK -(E)K -ARI -EI
NORI -(R)I -ARI -EI
DEKLINABIDEA
GRAMATIKA 6BURUARI ERAGIN: PENTSATU
GORRIAK IKUSI: AMAIERA IRITSI
NORBAITENAK EGIN: OSO GAIZKI IGARO
BIDEARI ERAGIN: ABIATU
ADARRA JO: TXANTXETAN IBILI
DEKLINABIDEAESAPIDEAK
GRAMATIKA 6NOR IZAN ETORRI NAIZ
NORK UKAN LAGUNDU DIOT
JOAN GARA
EGIN DUGU
APURTU DUZU
LEXIKOA 6HITZ ELKARTUAK:
Hitz bikote asko eta hitza ezabatzean sortzen dira;
➔ Izenetan: aitona-amonak.
➔Aditzetan: joan-etorri.
➔ Izenondoetan: Zuri-beltz.
➔Aditzondoetan: atzera-aurrera
7.GAIA
ORTOGRAFIA 7H letraren erabilera:
Erakusleak h letraz idazten dira, bai eta erakusleetatik sortzen diren hitzak ere: hau, hori, hura, honek, horiek, haiek…
Bi bokal berdinen artean, kasu gehienetan, h letra jartzen da: ohol, zuhur, mahai…
Hiru bokal elkarren segidan agertzen direnean, h ageri ohi da horien artean: oihal, leiho, oihu, lehoi…
Hitanoari dagozkion aditzak h letraz idazten dira beti: haiz, hintzen, hago, hengoen…
GRAMATIKA 7Deklinabidea (partitiboa):
Partitiboa ZERIK kasua da eta Zer? galderari erantzuten dio. Gauza ezezagunei buruz hitz egiteko erabiltzen dugu eta -(r)ik marka du.
➔Ekarri duzu lagunik festara? (Partitiboa da: edozein lagun, ez da lagun jakin bat.
➔Ekarri duzu laguna festara? (Lagun jakin edo ezagun bat; ez da partitiboa.)
LEXIKOA 76.
- Gizakia ikertzen duen aditua: Antropologoa.
- Antzinako zibilizazioak aztertzen dituen aditua: Arkeologoa.
- Giza taldeak eta haien kultura ikertzen dituen aditua: Etnologoa.
LEXIKOA 77.
Harrobi: harri, bereziki eraikuntzarako, ateratzen den tokia.
Harpe: haitzuloa.
Hargin: eraikuntzarako harria lantzen duen pertsona.
Harraska: harrizko aska.
Harmaila: harrizko maila.
Armarria: harrizko eskudoa.
LEXIKOA 7- IKUSLE - KORRIKALARI -
IRUDIGILE
- IRAKURLE - LANGILE - IDAZLE
- ASMATZAILE - FUTBOLARI - GARBITZAILE
Esaera zaharrak:
❖Errementariaren etxean zotza burruntzi.
❖Pilotaria pilotan, errotaria errotan.
❖Jokoan bat irabazle, gehienak galtzaile.
❖Oilo ibiltaria azeriak jaten du.
❖Sei liburu baino, irakasle on bat hobe.
EGILE-ATZIZKIAK: -ARI, -GILE, -GIN, -LE, -TZAILE.
8.GAIA
ORTOGRAFIA 8Jatorri-atzizkiaren idazkera:
Silaba bat edo bi duten izenekin edo kontsonantez amaitzen direnekin, -tar erabiltzen da:
➔kubatar, txinatar, urtar, zarauztar, estralurtar...
●Hala ere, m, n edo l letraz amaitzen direnekin, -dar erabiltzen da:
➔napaldar, veitnamdar…
●Bi silaba baino gehiago dituztenekin, eta bokalez edo t nahiz d letrez amaitutakoekin, -ar erabiltzen da:
➔donostiar, damaskoar…
ORTOGRAFIA 8Jatorri atzizkiaren erabilera:
Jatorria adierazten duten hitzak letra xehez idazten dira beti:
baserritar, israeldar, etxeberriatar…
ORTOGRAFIA 8Jatorri-atzizkiaren idazkera (adibideak):
bizkaitar, bilbotar.
behe nafarra, donibandar.
arabar, gasteiztar.
nafarrar, irundar.
gipuztar, donostiar.
lapurtar, baiontar.
GRAMATIKA 8
DEKLINABIDEA Muga gabea Mugatu singularra Mugatu plurala
Zeren/Noren -(R)ENEtxearen auzoa.
-ARENAutoaren gurpilak.
-ENKatuen begiak.
Nongo -(E)TAKOHerrietako populazioa.
-(E)KOBilboko itsas-museoa.
-ETAKOHerrietako etxe zoragarriak.
GRAMATIKA 8Erlatibozko perpausa:
Batzuetan, izen lagunaren funtzioa betetzeko, hitz bat erabili beharrean, esaldi edo perpaus bat erabiltzen dugu: erlatibozko perpausa.
➔ Ikerren (izenlaguna) bizikleta saldu dut.
➔ Ikerrek duen (erlatibozko perpausa) bizikleta saldu dut.
● Erlatibozko perpausak egiteko, -(e)n menderagailua eransten zaio aditzari.
➔ Ikusiko duzun filma zuzendari ospetsu batek egin du.
➔ Mendian dagoen mutilen bat, nire lagun oberena da.
LEXIKOA 8Esapideak:
Azpikoz gain: goitik-behera.
Barrukoz kanpora: sakelak kanpora atera.
Atzekoz aurrera: brageta aurrean euki eta atzeko sakelak aurrean euki.
LEXIKOA 8Atzizki instrumentalak:
Adibideak (-gai, -gailu, -ki): ikasgai, elikagai, osagai, salgai, beroki, iragarki, aterki, malguki…
Esaera zaharrak:
Pazientzia zauri guztien gozagailu.
Eltze bakoitza bere estalkia.
Ekaitza igaro eta aterkia ireki.
Ederrak ez du edergailurik behar.
9.GAIA
GRAMATIKA 9Deklinabidea:
DEKLINABIDEA MUGAGABEA SINGULAR PLURAL
NORENTZAT -(R)ENTZAT -ARENTZAT -ENTZAT
NOREKIN -(R)EKIN -AREKIN -EKIN
ZEREZ/ZERTAZ -(E)Z -AZ -EZ
GRAMATIKA 9Aditzaren aldiak:
Batzuetan, unean bertan gertatzen ari dela adierazten du:
➔ Iratxe eskolatik dator; Orain, Jon telebista ikusten ari da.
● Beste batzuetan, ekintza beti edo maiz gertatzen dela adierazten digu:
➔ Iratxe hanka luzeak ditu; Jonek telebista ikusten du egunero.
● Besteetan, ekintza bukatuta dagoela adierazten digu:
➔ Gaur goizean, Iratxek ariketa egin du. Atzo, Jonek telebista ikusi zuen.
LEXIKOA 9Atzizki materialak -ki eta -kin (adibideak):
Txerriki; Esneki; Ardiki; Barazki; Eraikin; Harrapakin; Etorkin; Eranskin; Hegazkin…