Evolutie en cultuur

Evolutie en cultuur

Nico M. van StraalenLezing op Lowlands:http://vimeo.com/47855834

Van Altamira tot Lowlands

De mens is een naakte aap

Evolutielijnenbinnen de primaten

HalfapenEchte apen

MensapenMaki’s Lori’s Spookdiertjes Apen van denieuwe wereld

Apen van de oude wereld

Eerste primaten

Fylogenie van de mensapen

DNA sequentie-identiteit onder primaten

Chromosoom 2 (100 kbp vensters)

Marques-Bonet et al. (2009) Ann. Rev. Genomics Hum. Genet. 10, 355-386.

Regulatoire evolutie

Enard et al. (2002) Science 296: 340-343

• Verschillen in genexpressie tussen mens, chimpansee en rhesusmakaak zijn in de hersenen veel groter dan in lever en bloed

Evolutie van genexpressieverschillen

Gilad et al. (2006) Nature 440: 242-245.

Voor elk gen: expressie t.o.v. mens voor chim-pansee, orang-oetan en rhesus-makaak

Lager bij mensapen Hoger bij mensapen

Conclusies uit de genetica Genoom van de mens verschilt nauwelijks van dat

van de mensapen Werking van genen

is meer verschillenddan de structuur vangenen

Regulatie en samen-werking van genen iscruciaal

Opeenvolging van primatenfossielen tijdens het Cenozoïcum

(65 My BP - heden)

Australopithecus afarensis Paranthropus robustus

Homo habilis Homo erectus

Enkele jaartallen

6-7 miljoen jaar geleden: eerste rechtop lopende aapmensachtige wezens (Afrika)

200.000 jaar geleden: ontstaan van Homo sapiens (Afrika)

80.000 jaar geleden: begin van migraties van Homo sapiens (naar Midden Oosten en Azië)

40.000 jaar geleden: eerste Homo sapiens in Europa; culturele explosie

10.000 jaar geleden: landbouwrevolutie verspreidt zich vanuit het Midden Oosten, China en Midden Amerika

Ongeveer 6 miljoen jaar geleden verschenen de eerste “aapmensen”.

• De eerste honininen liepen wel rechtop, maar hadden nog het hersenvolume van de chimpansee• De eerste relatief goed bekende homininen zijn die van het genus genus Australopithecus

Alle oude hominine fossielen worden gevonden in Afrika

Fylogenie van de homininen• Homininen: subfamilie van

de Hominidae• Definiërende kenmerk:

bipedalisme• Ontstaan 6-7 My BP• In totaal 8 Homo-soorten en

9 niet-Homo homininen• Recente vondsten brengen

het aantal soorten homi-ninen op 24!

• Robuuste en graciele lijn• Sterk vertakt evolutie-

patroon met veel dood-lopende lijnen

Cultuur

Oldowan

Acheulien

Moustérien

Homo habilis

Homo erectus

Homo neanderthalensis

Gebruik van stenen werktuigen: vanaf

2,7 miljoen jaar geleden

Figure 11.41

Chimpansee’s gebruiken soms stenen om noten e.d. te kraken, maar deze “werktuigen” worden niet gevormd of veranderd

De culturele revolutie in Europa

40 – 30 ky BP: explosie vanculturele expressie (stenenwerktuigen ornamenten,grottekeningen)

Indicatief voor symbolisch gedrag

Geassocieerd met de komst van anatomisch moderne mensen (Cro-magnon)

Oudere culturen met symbolisch gedrag bestonden mogelijk al in Afrika (tot 71 ky BP)

Grotten met arte-facten van H. sapiens in Europa

Prehistorische schilderingen in de grotten van Lascaux

“De Sixtijnse kapel van de prehistorie”

Plafond van de “polychrome kamer”

The grot van Altamira (Noord Spanje)18.500 - 14.000 y BP, ontdekt in 1879

“Venus”-beeldjes van de Cro-magnon mens

Venus vanWillendorf

Venus van Lespugue

Genetische basis voor culturele evolutie?

Dopaminereceptoren zijn sterkvariabel tussen mensen

Sommige varianten zijngecorreleerd met gedrags-fenotypes (“novelty seeking”)

Het 7R-allel van DRD4 is pas recent ontstaan (50 ky BP!), maar is toch relatief algemeen

Het DRD4-locus is mogelijk onderworpen geweest aan positieve selectie

Ding, Y.-C., et al. (2002) PNAS 99(1), 309-314.

Conclusies uit de paleoantropologie Homo habilis maakte de

eerste stenen werktuigen, 2.5 miljoen jaar geleden

Werktuigen zijn gaandeweg steeds verfijnder geworden

Plotselinge toename van culturele uitingen 40.000 jaar geleden

Wat is cultuur?

Couperin Cinquieme PreludeCouperin_Cinquieme_Prelude_Ordinaire.ogg

Wat is cultuur?

Evolutionair perspectief

Cultuur is een gedrag dat de meeste leden van een groep vertonen, gedurende langere tijd vertoond wordt overgedragen wordt door imitatie en sociaal leren

Cultuur is sociaal overgedragen cumulatieve informatie ten aanzien van gedrag

Wat maakt cultuur cumulatief? Aspecten van culturele transmissie die cumulatieve

culturele uitingen mogelijk maken: “Mind reading” Leren door imitatie Gevoeligheid voor

afkeuring en aan-moediging

Taal Onderwijs!

Evolutie van cultuur beïnvloedt biologische evolutie

Neanderthaler van La Chapelle-aux-Saintes was een oude man Oude en zieke personen konden overleven: werden verzorgd Daardoor kan de genetische samenstelling van een populatie

veranderen

Gladde onder-kaak zonder kiezen

Cultuur ontwikkelt zich in groepen Groepen concurreren met elkaar In groepen ontstaat gemakkelijk

copieergedrag• Vermindert verschillen binnen de groep• Consolideert verschillen tussen groepen

Sociale omgeving èn biologie van de mens ware ideale uitgangspunten voor de evolutie van cultuur

Sterke wederkerigheid: biologische basis voor de evolutie van cultuur

Woede motiveert mensen om iemand te straffen die de norm overschrijdt

Schuld zorgt ervoor dat normen niet gemakkelijk overschreden worden

Schaamte stimuleert correcties op gedrag dat anderen afkeuren

Trots bevordert gedrag dat anderen goedkeurenGintis et al. (2003) Evol.

Human Behav. 24: 153-172

Culturele drift Behoud en

verspreiding van cultureel gedrag zelfs als dat overduidelijk nadelig is

Kuru (prionziekte) bij het Fore-volk van Papoea Nieuw Guinea

Genetische variatie in het Midden-Oosten

Palestijnen zijn genetisch meer verwant aan Joden dan aan andere Arabische volkeren

Conclusies uit psychologie

Cultuur is sociaal overgedragen cumulatief gedrag Culturele evolutie werkt in op biologische evolutie Culturele evolutie kan onderworpen zijn aan drift Cultuur ontwikkelt zich in groepen Sterke wederkerigheid is de basis voor samenwerking

tussen mensen Evolutie van sterke wederkerigheid is mogelijk door

(1) aangeboren emoties (2) culturele groepselectie

Evolutie van cultuur: samenspel van genetica, psychologie en sociale structuur