ewangelia według piłata
TRANSCRIPT
Eric-Emmanuel Schmitt
EWANGELIA WEDŁUG PIŁATA
Ojcu
PROLOG
Rozważania oczekującego na śmierć owego wieczoru, przed pojmaniem
Izrael jest ziemią gajów oliwnych, kamieni, gwiazd i pasterzy, ziemią, gdzie suszy się daktyle
w stodołach na słomie, ziemią trwożnego oczekiwania na Zbawiciela, które sprawia, że
hartują się serca — ziemią cytryn, pomarańcz i nadziei. Izrael jest dla mnie ogrodem,
ogrodem, w którym się urodziłem, tym samym ogrodem, w którym będę musiał niebawem
umrzeć.
Za kilka godzin przyjdą po mnie.
Właśnie się szykują. Żołnierze czyszczą broń. Po ciemnych ulicach rozbiegli się
posłańcy z wieścią, że ma się zebrać sąd. Cieśla gładzi dłonią krzyż, na którym z pewnością
jutro się wykrwawię. Z warg zrywają się szepty; cała Jerozolima już wie, że zostanę pojmany.
Myślą, że mnie zaskoczą, a przecież ja czekam na nich. Przyjdą, by mnie oskarżyć, nie
wiedząc, że znajdą we mnie wspólnika. Boże, spraw, by nie znali miary! Uczyń z nich
głupców i gwałtowników, zaślep nienawiścią. Oszczędź mi wysiłku szczucia ich przeciwko
samemu sobie. Niech mnie zabiją! Byle szybko i dokładnie!
Jak doszło do tego wszystkiego?
Tego wieczoru mógłbym przecież znaleźć się zupełnie gdzie indziej, świętowałbym
Pesach w jakiejś skromnej gospodzie, wespół z pielgrzymami z całego kraju, jak każdy
szanujący się Żyd w tym właśnie czasie. W domu, którego nie mam, czekałaby na mnie żona,
której także nie mam, a zza drzwi wyzierałyby kędzierzawe główki uśmiechniętych dzieci,
uszczęśliwionych, że znów widzą ojca. A oto, do czego doszedłem: oczekuję w tym Ogrodzie
na śmierć, która mnie przeraża.
Jak to wszystko się zaczęło? Czy istnieje jakiś początek przeznaczenia?
Dzieciństwo moje było pełne marzeń. Każdej nocy w Nazarecie latałem nad polami i
wzgórzami. Gdy wszyscy usnęli, otwierałem po cichu drzwi, unosiłem ramiona gotowe do
lotu i moje ciało wzbijało się w górę. Pamiętam dobrze opór powietrza pod łokciami,
powietrza gęstszego i bardziej namacalnego niż woda, przesyconego wilgotnym zapachem
jaśminów, powietrza, które mnie niosło, dokąd chciałem, choć nie czułem znikąd podmuchu
wiatru. Często byłem tak wygodny, że przeciągałem swój siennik do samego progu i od razu
leciałem nad poszarzałą wioską, wyciągnięty na całą długość. Osły unosiły głowy, a ich
czarne oczy, piękne jak u młodej dziewczyny, odprowadzały wzrokiem mój statek żeglujący
wśród gwiazd.
A później ta zabawa w berka. Nic już potem nie było takie jak przedtem.
Wyszliśmy ze szkoły i puściliśmy się biegiem, ile sił w nogach. Nasza czwórka była
nierozłączna: Mosze, Ram, Kesed i ja. Dotarłszy do kamieniołomów Gzeth, zaczęliśmy się ni
z tego, ni z owego ścigać. Nigdy jeszcze nie chciałem tak bardzo wygrać. Zacząłem się
wspinać na olbrzymią skalną iglicę, przeskakując z występu na występ, wstrzymując oddech;
wspinałem się i wspinałem, aż stanąłem na półce skalnej, szesnaście łokci nad ziemią. Ze
stojących w dole kolegów zostały już tylko mycki włosów i wychodzące z nich bezpośrednio
nóżki. Nie mieli pojęcia, gdzie mogłem się podziać. Żaden nie wpadł na to, by spojrzeć w
górę.
Byłem tak niedostępny, że przestałem już być uczestnikiem zabawy. Po kilku
minutach wydałem z siebie gromki okrzyk, obwieszczając swoją obecność. Wykręcali szyje,
aż wreszcie spostrzegli mnie i zaczęli klaskać w dłonie.
— Brawo, Jeszuo! Brawo!
Nigdy by nie przypuszczali, że potrafię wspiąć się aż tak wysoko. Byłem szczęśliwy.
Czułem smak zwycięstwa. A potem Kesed krzyknął:
— Zejdź teraz do nas! Lepiej się bawić w czwórkę. Poderwałem się, chcąc zejść, i
nagle obleciał mnie strach.
Nie miałem pojęcia, jak to zrobić. Skulony, dotykałem raz po raz skały, na którą się
wspiąłem: była całkiem gładka. Oblałem się potem. Co robić?
I nagle olśniło mnie: polecieć! Wystarczyło wzbić się w powietrze jak co noc.
Podszedłem na sam brzeg skały z rozpostartymi ramionami. Obejmujące mnie
zewsząd powietrze nie było jednak tak gęste i płynne, jak to pamiętam. Nie tylko nie chciało
mnie unieść, lecz wprost przeciwnie, wyłącznie moje barki, tylko one, utrzymywały z trudem
ciężar wyciągniętych ramion... Trwałem tak niczym figura odlana z brązu... Zazwyczaj
wystarczało, bym odbił się lekko na piętach i już leciałem, lecz tym razem moje pięty
stawiały opór, nie mogłem ich oderwać od ziemi. Miałem wrażenie, że gdybym się odbił, po
prostu runąłbym z góry jak kamień. Dlaczego nagle stałem się taki ciężki?
Ogarnęło mnie zwątpienie, czułem, że barki mam jakby z ołowiu. Czyżbym
kiedykolwiek rzeczywiście latał? Czy to nie był sen, po prostu sen? Zmąciło się wszystko,
przybliżyła ziemia.
Ocknąłem się na plecach mego ojca, Josefa, po którego pobiegł Mosze. Ojciec
schodził ze skały, umiejętnie wyszukując stopą niedostrzegalne punkty oparcia.
Gdy znaleźliśmy się na dole, uściskał mnie. Taki już był mój ojciec; inny by mnie
zwymyślał, a on wziął mnie w ramiona.
— Przynajmniej dzisiaj się czegoś nauczyłeś.
Uśmiechnąłem się do niego. Nie od razu pojąłem, czego się wówczas nauczyłem.
Teraz już wiem: pożegnałem się wtedy z dzieciństwem. Oddzieliłem od siebie nici
snów i rzeczywistości, odkryłem, że z jednej strony było marzenie senne, w którym
poruszałem się swobodniej niż ptak drapieżny, z drugiej istniał świat rzeczywisty, twardy jak
skała, o którą się o mało co nie roztrzaskałem.
Wtedy także dotarło do mnie, że mogłem umrzeć. Ja! Jeszua! Do tej pory śmierć mnie
nie dotyczyła. Oczywiście, napatrzyłem się dosyć na trupy w kuchni i na podwórkach
gospodarstw, ale to nie to samo. Przecież to były zwierzęta! Tu i ówdzie opowiadano mi, że
jakaś ciotka czy wujek zeszli z tego świata, ale cóż to za porównanie: przecież to byli
staruszkowie! A ja nigdy nie byłem i nie będę stary. Nie będę zwierzęciem ani starcem. Ja
przyszedłem, aby żyć zawsze... Byłem nieśmiertelny, nie czułem w sobie śmierci. Nie miałem
nic wspólnego ze śmiercią. A jednak poczułem na karku wilgotny oddech tej zabawy w berka.
W ciągu następnych miesięcy otworzyły mi się szeroko oczy, choć wolałbym, aby pozostały
zamknięte. Nie, nie miałem władzy nad wszystkim. Nie, nie pozjadałem wszystkich
rozumów. Prawdopodobnie nie byłem nieśmiertelny. Jednym słowem: nie byłem Bogiem.
Myślę, że podobnie jak wszystkie dzieci na początku czułem się ściśle zjednoczony z
Bogiem. Aż do siódmego roku życia nie miałem pojęcia o tym, że świat mógłby mi stawić
jakikolwiek opór. Czułem się królem stworzenia, wszechpotężnym, wszechwiedzącym i
nieśmiertelnym... Uważać siebie za Boga to najnaturalniejsza w świecie skłonność dzieci,
które nigdy nie były bite.
Dorośleć to wyzbywać się złudzeń. Dorośleć to spaść z wysokiego konia. Dorosłości
nauczyły mnie jedynie rany, przemoc, kompromisy i rozczarowania. Cały wszechświat nagle
został odczarowany. Bo co to jest człowiek? To po prostu ktoś-kto-nie potrafi. Kto-nie może
wszystkiego poznać. Kto-nie może wszystkiego zrobić. Kto-nie potrafi nie umrzeć.
Uświadomienie sobie własnych ograniczeń sprawiło, że roztrzaskał się obraz mego
dzieciństwa. Doroślałem, to znaczy pomniejszałem sam siebie w świetle utraty złudzeń. W
wieku siedmiu lat zdecydowanie przestałem być Bogiem.
Tego wieczoru Ogród jest jeszcze uśpiony, banalny jak noc wiosenna. Świerszcze
zapamiętały się w miłosnym śpiewie. Uczniowie śpią. W powietrzu ani śladu lęku, który w
sobie czuję.
A może żołnierze jeszcze nie wyszli z Jerozolimy? Może Jehuda się zląkł i wycofał w
ostatniej chwili?
Szybciej, Jehudo, wydaj mnie! Oświadcz im, że jestem oszustem, że uważam się za
Mesjasza, że chcę im odebrać władzę. Oskarż mnie. Potwierdź ich najgorsze podejrzenia. No
już, Jehudo, szybciej! Niech mnie wreszcie schwytają i zgładzą.
Dla nich cała historia na tym się zakończy. Dla mnie najwyższy czas, aby się
rozpoczęła.
Jak to się stało?
Skąd ja się tutaj wziąłem?
To zawsze inni obwieszczali mi kształt mego przeznaczenia; potrafili odczytać zapis,
którym byłem, a którego ja sam nie potrafiłem rozszyfrować. Tak, zawsze inni stawiali mi
diagnozę, tak jak w przypadku choroby.
— Co chciałbyś robić w przyszłości?
Pewnego dnia do warsztatu przyszedł ojciec. Siedziałem na podłodze, cały w
złocistych wiórach; oddawałem się marzeniom, zatapiając palce w strużynach.
— Co chciałbyś robić w przyszłości?
— Nie wiem... Może tak jak ty... będę cieślą?
— A gdybyś tak został rabbim?
Patrzyłem na ojca, nie rozumiejąc Rabbi? Rabbi z naszej wioski, rabbi Izaak był
trzęsącym się staruchem z długą, jakby spleśniałą brodą, jeszcze starszą niż on sam; nie, nie
widziałem siebie zupełnie w takiej roli. A poza tym miałem jakieś niejasne poczucie, że
rabbim nie można zostać, lecz jest się nim od początku. Rabbim trzeba się było urodzić. Ja
zaś byłem zwyczajnie Jeszuą, Jeszuą z Nazaretu, to znaczy kimś, kto siebie nie przeskoczy.
— Zastanów się.
Po czym ojciec pochylił się nad heblem, by zestrugać deskę. Rozmyślałem leniwie o
tym, co usłyszałem, tym bardziej zdziwiony propozycją ojca, że dni spędzone w chederze nie
obywały się bez zgrzytów. Mosze, Ram i Kesed nigdy nie domagali się dodatkowych
wyjaśnień. Bez szemrania przyjmowali do wiadomości wszystko, czego nas uczono. Ja
zasłużyłem sobie na przydomek „Jeszua-męczydusza”. Wszystko prowokowało mnie do
zadawania pytań. Dlaczego nie wolno pracować w dzień szabatu? Dlaczego nie jada się
wieprzowiny? Dlaczego Bóg karze, zamiast przebaczać? Odpowiedzi rzadko mnie
satysfakcjonowały, jako że nasz nauczyciel obwarował się nie znoszącym sprzeciwu: „Takie
jest prawo”. Pytałem więc: „Co usprawiedliwia prawo?” „Z czego się bierze tradycja?”
Domagałem się tylu wyjaśnień, że czasami miałem zakaz odzywania się przez cały dzień.
Pragnąłem, by wszystko miało jakiś sens. Zbyt wiele pragnąłem.
— Tatusiu, czy rabbi Izaak ma o mnie dobre zdanie?
— Bardzo dobre. To on przyszedł wczoraj, aby pomówić ze mną o tobie.
Zdziwiłem się jeszcze bardziej. Nękając wciąż pytaniami rabbiego Izaaka, sądziłem,
że daję mu w ten sposób odczuć jego ignorancję.
— Ten święty człowiek uważa, że tylko poprzez religię możesz odnaleźć spokój
ducha.
Uwaga ta zrobiła na mnie jeszcze większe wrażenie niż pozostałe. Spokój? Czy mnie
zależało na spokoju?
Niemniej, zdanie to zostało wypowiedziane i codziennie dźwięczało mi w uszach: „A
gdybyś tak został rabbim?”
Wkrótce potem ojciec umarł. Upadł nagle, w samo południe, kiedy niósł zamówioną
skrzynię na drugi koniec wioski; jego serce przestało bić na skraju drogi.
Płakałem po nim bez przerwy przez trzy długie miesiące. Łzy obeschły już na
policzkach mych braci i sióstr, ucichła także matka, bacząc, by nas nie zasmucać, lecz ja
wciąż szlochałem. Oczywiście, opłakiwałem tego, który odszedł, mego ojca o sercu czulszym
niż drewno, którego obróbką się trudnił. Przede wszystkim jednak płakałem, ponieważ nie
powiedziałem mu nigdy, jak bardzo go kocham. Nieomalże życzyłem sobie, by zamiast
odejść tą raptowną śmiercią, doświadczył był długiego konania: przynajmniej mógłbym mu
wówczas powtarzać, jak bardzo go kocham.
W dniu, w którym przestałem płakać, nie byłem już tym samym człowiekiem, co
przedtem. Każdemu, kogo spotkałem, mówiłem, że go kocham. Pierwszego obdarzyłem tym
wyznaniem kolegę ze szkolnej ławki, Moszego. Usłyszawszy mnie, zrobił się czerwony na
twarzy:
— Co ci się stało, że wygadujesz takie głupstwa?
— To nie są głupstwa. Mówię, że cię kocham.
— Ale takich rzeczy się nie mówi!
— Dlaczego?
— Och, Jeszuo, nie rób z siebie idioty!
„Idiota, kretyn”, co wieczór wracałem z bagażem nowych obelg. Matka starała się mi
wytłumaczyć, że istniało niepisane prawo, na mocy którego nie należy publicznie wyrażać
swoich uczuć.
— Co to za prawo?
— Prawo wstydliwości.
— Ależ mamo, nie ma czasu do stracenia, spieszmy się powiedzieć ludziom, że ich
kochamy. Przecież każdy może nagle umrzeć, prawda?
Gdy to mówiłem, płakała uśmiechając się przez łzy, głaskała mnie po włosach, by
uśmierzyć żar moich myśli.
— Mój mały Jeszuo — mówiła — nie trzeba za mocno kochać. Inaczej będziesz
bardzo cierpiał.
— Ależ ja nie cierpię. Ja po prostu czuję, że wzbiera we mnie gniew.
Każdy dzień bowiem dostarczał mi nowych powodów do gniewu. Moje irytacje miały
żeńskie imiona: Judyta, Rachela...
Nasza sąsiadka Judyta miała osiemnaście lat i zakochała się w pewnym Syryjczyku.
Gdy ten przyszedł prosić o jej rękę, rodzice Judyty odmówili mu: ich córka nie poślubi
mężczyzny, który nie przestrzega żydowskiego prawa. Zamknęli j ą na klucz w domu. W
tydzień później Judyta się powiesiła.
Rachelę zmuszono do małżeństwa z bogatym hodowcą bydła, mężczyzną dużo od niej
starszym, potężnym, brzuchatym i owłosionym, czerwonym na twarzy, okrutnikiem, który
często ją bił. Pewnego razu zaskoczył ją w ramionach młodego pasterza, jej rówieśnika. Cała
wioska wzięła udział w kamienowaniu cudzołożnicy. Przez dwie godziny umierała pod
ciosami rzucanych w nią kamieni. Całe dwie godziny. Setki kamieni na dwudziestoletnim
ciele Racheli. Bite dwie godziny. W taki sposób prawo Izraela występuje w obronie
małżeństw zawartych wbrew naturze.
Wszystkie te zbrodnie dokonywały się w imieniu Prawa.
Autorem zaś Prawa był Bóg.
Zdecydowałem, że odtąd nie będę już kochał Boga.
Obciążyłem Boga wszelakim głupstwem i przeniewierstwem ludzi. Pragnąłem, żeby
na świecie było więcej sprawiedliwości i miłości. Cały wszechświat był w moich oczach
dowodem na słabość Boga lub jego opieszałość. Od rana do wieczora przygotowywałem
argumenty, które mogłyby posłużyć w procesie przeciwko Bogu.
Świat usposabiał mnie buntowniczo. Dotychczas żywiłem nadzieję, że okaże się
piękny jak zapisana stronica, harmonijny niczym śpiew modlitewny. Oczekiwałem, że Bóg
będzie najlepszym, najbardziej starannym i uważnym rękodzielnikiem, przywiązującym wagę
tyleż do całości, co do szczegółów, że zadba o sprawiedliwość i o miłość. Otóż Bóg nie
dotrzymywał swych obietnic.
— Boję się o ciebie, Jeszuo. Co z tobą zrobić?
Rabbi gładził się po brodzie.
Co ze mną zrobią? Wobec zła odczuwałem gniew, który nie chciał mnie opuścić. W
pierwszym okresie mego życia bez wątpienia najmocniej odczuwałem gniew, ów rodzaj
braku zgody na niesprawiedliwość i odmowę układania się z nią: nie zgadzam się na to, by
rzeczy były takie, jakie są; chcę, aby były takie, jakie być powinny. Co ze mną zrobią?
Otwarłem znów warsztat stolarski ojca. Byłem najstarszy, musiałem więc zarobić na
utrzymanie moich braci i sióstr. Heblowałem i gromadziłem deski, by wykonywać z nich
skrzynie, konstrukcje dachowe, stoły. Nie radziłem sobie z tym wszystkim tak dobrze jak
ojciec, lecz będąc jedynym stolarzem w całej wiosce, nie musiałem się obawiać konkurencji.
Mój warsztat stał się świątynią płaczu, jak nazywała go matka. Mieszkańcy wioski
ściągali tutaj ze swymi kłopotami i z najdrobniejszymi codziennymi sprawami. Słuchałem bez
słowa ich opowieści całymi godzinami, stawałem się jednym wielkim uchem zwróconym w
ich stronę. Na koniec znajdowałem dla nich kilka miłych słów, wynikających zwykle z
opisywanej przez nich sytuacji, a oni wracali do domu pocieszeni. Skłaniało ich to zapewne
do większej wyrozumiałości dla desek, które niezbyt udatnie ociosywałem.
Nie zdawali sobie sprawy, że rozmowa z nimi była dla mnie pokrzepiająca w tym
samym stopniu, co dla nich, a mój gniew topniał coraz bardziej. Usiłując wprowadzić
nazaretańczyków w strefę pokoju i miłości, sam w tę stronę zmierzałem. Trzeba było żyć
dalej i pomagać żyć innym; wobec tej konieczności mój bunt tracił na sile. Uświadamiałem
sobie coraz bardziej, że Boga powinno się dopiero stworzyć.
W tym właśnie czasie Rzymianie zajęli Galileę, a ja odkryłem, że jestem Żydem.
Dopiero wtedy, kiedy dotarło do mnie, że słowo „Żyd” brzmi obraźliwie, uświadomiłem
sobie, że nim jestem. Rzymianie zatrzymywali się w Nazarecie tylko po to, żeby sobie
odświeżyć gardło, zachowując się przy tym z niebywałą arogancją, podkreślaną spluwaniem
przez zęby, niczym jakiś gatunek nadludzi uważających, że urodzili się po to, aby rządzić. Z
innych wiosek dochodziły do nas pogłoski o ich wyczynach, o liczbie zabitych patriotów, o
zgwałconych dziewczętach i splądrowanych domach. Nasz naród zawsze był obiektem
niezliczonych inwazji, dominacji, prób rozciągania nad nim kurateli, jakby życie pod
okupacją było jego stanem normalnym. Izrael pamięta o swoich nieszczęściach, tak że gdy
nachodziły mnie wieczorne smutki, mawiałem sobie niekiedy, iż gdyby zabrakło mu wiary,
żyłby już może tylko rozpamiętywaniem doznanych krzywd. Z chwilą gdy Rzymianie
wkroczyli do Galilei i upokorzyli ją, stałem się prawdziwym Żydem. Inaczej mówiąc,
zacząłem żyć oczekiwaniem. Na tego, który miał nas wybawić. Upokarzali naszych ludzi,
upokarzali naszą wiarę. Jedyną aktywną odpowiedzią na dojmujące doznanie wstydu, jaki
odczuwałem, było oczekiwanie na Mesjasza.
W Galilei roiło się od mesjaszy. W odstępach nie większych niż pół roku pojawiał się
kolejny wybawiciel. Zawsze przybywał brudny, wychudzony, z pustym brzuchem, ze
spojrzeniem wbitym w jeden punkt, ale za to nie zamykały mu się usta. Nie brano go na serio,
lecz mimo wszystko słuchano, tak „na wszelki wypadek”, jak mawiała moja matka.
— Na wypadek czego?
— Na wypadek, gdyby był prawdziwym Mesjaszem. Nieodmiennie obwieszczał
koniec świata, panowanie ciemności, z których ocaleją jedynie sprawiedliwi, nastanie nocy,
która oswobodzi nas od wszystkich Rzymian. Trzeba przyznać, że w życiu takim jak nasze,
wypełnionym nieustającą pracą, dobrze było od czasu do czasu przystanąć, by posłuchać
płomiennych opowieści tych nawiedzonych. Wygłaszali tyle nieopisanych bredni, a
zwłaszcza potrafili nam napędzić tyle strachu, co prawda bez żadnych konsekwencji, że stali
się naszym ulubionym widowiskiem. Niektórzy z nich byli nawet zdolni do takiego
oddziaływania na tłum, że ludzie zaczynali głośno płakać. Takich ceniono wysoko. Nie
odciskali jednak na nas trwałego piętna. W rzeczywistości wszyscy oni mieli dar snucia
opowieści, a Żydzi je uwielbiają.
Matka spoglądała zafrasowana na wykonane przeze mnie sprzęty:
— Nie wychodzi ci to za dobrze, Jeszuo.
— Staram się.
— Ale nawet bardzo się starając, kaleka bez nogi nie przeskoczy muru.
Nie znosiłem tego jej pełnego konsternacji zatroskania. Sądziłem, że moim
przeznaczeniem było kontynuowanie tego, co robił mój ojciec. Porzuciłem już wszelką
nadzieję, że zostanę rabbim. Wprawdzie spędzałem długie godziny sjesty na modlitwie i
lekturze, ale robiłem to sam, z własnego wyboru, pogrążony w dyskusjach z sobą samym.
Wielu nazaretańczyków uważało mnie za złego wyznawcę wiary: rozpalałem ogień w dzień
szabatu, doglądałem chorego brata lub młodszej siostry nawet wtedy, gdy szabat już się
rozpoczął. Postarzały rabbi Izaak niepokoił się z powodu tych moich zachowań, lecz nie
dopuszczał, by inni gorszyli się nimi ponad miarę.
— Jeszua jest bardziej pobożny, niż wam się wydaje; dajcie mu czas na zrozumienie
tego, co wy już zrozumieliście.
Do mnie jednak odzywał się surowo:
— Czy wiesz, że za to, co ty wyprawiasz, kamienuje się ludzi?
— Nie robię nic złego.
Nie ciągnęło mnie wcale do tego, aby zostać rabbim, wciąż bowiem podsycałem w
sobie upartą nieufność w stosunku do ludzi, którzy wszystko najlepiej wiedzą, i do praw,
którym obca jest głębsza refleksja. Religia w swej ustalonej postaci, zorganizowanej,
zhierarchizowanej, przeżuwała martwe słowo, postradawszy ducha dla litery. Toteż ja
starałem się odnaleźć słowo Boże poprzez milczenie i medytację.
— Kiedy masz zamiar się ożenić, mój Jeszuo? Popatrz na Mosze, Rama i Keseda:
wszyscy już mają dzieci. A twoi młodsi bracia też postarali się już o to, abym została babką.
Na co czekasz? — pytała matka.
A ja na nic nie czekałem, po prostu o tym nie myślałem.
— Nie zastanawiaj się, mój kochany, tylko się żeń! Najwyższy czas, abyś zaczął
traktować życie poważniej.
„Poważniej!” A wi ęc i ona, ona także w to wierzyła! Podobnie jak cała wieś, matka
wbiła sobie do głowy, że ja nic, tylko dybałem na cnotę niewieścią!
Uwodziciel z Nazaretu... Zauważywszy, że często spędzałem całe godziny na
dyskusjach czy spacerach z tą lub tamtą, wyciągano stąd wniosek, że flirtowałem na potęgę.
To prawda, że gustowałem w towarzystwie kobiet, a one lubiły obcować ze mną. Ale nie
zaszywaliśmy się w krzakach czy stodołach, aby się obłapiać, lecz całkiem zwyczajnie
rozmawialiśmy. Nic poza tym. Rozmawialiśmy. Kobiety wyrażają siebie w sposób bardziej
autentyczny i bezpośredni; ich usta są bliżej serca.
Gdy wracałem ze spotkania, Mosze spoglądał na mnie kpiąco:
— Nie wmówisz mi chyba, że nic tam ze sobą nie robiliście?
— Ależ tak. Rozmawialiśmy o życiu, o naszych grzechach.
— Dobra, dobra... Mężczyzna zwierza się kobiecie ze swoich grzeszków głównie po
to, aby dorzucić do ich listy jeszcze jeden...
Matka niepokoiła się coraz bardziej:
— Kiedy nareszcie się ożenisz? Nie masz chyba zamiaru skończyć jako stary
kawaler? Nie chcesz mieć dzieci?
Nie, prawdę mówiąc, nie chciałem mieć dzieci. Nie czułem się dostatecznie dojrzały,
aby je spłodzić, miałem wrażenie, że sam wciąż jeszcze jestem synem. Czy mógłbym wziąć
za rękę dziecko? Dokąd bym je poprowadził? I co bym mu powiedział?
Niemniej jednak naciski ze strony matki, sióstr i braci przybierały coraz bardziej na
sile: dlaczego się nie żenisz?
I wtedy na mojej drodze stanęła Rebeka.
Myślimy, że powietrze jest przejrzyste, a nagle odkrywamy, że nie da się go
przeniknąć: uśmiech Rebeki rozdarł przestrzeń i padł na mnie. Stanąłem jak wryty, z twarzą
w ogniu aż po szyję, czując suchość w ustach. Zawładnę ła mną w ciągu sekundy. Byłem jej
zdobyczą. Co tak na mnie podziałało? Czy to jej ciężki warkocz, kruczoczarny z błękitnawym
odcieniem? Czy biel jej karnacji, delikatna jak wnętrze płatka lilii? Czy spokój emanujący z
jej oczu, zielonych i złotych jak łąka, na której można się wyciągnąć w letni wieczór? Czy
sprawiły to jej ruchy płynne, jakby dopiero co pożegnały się z tańcem? Jej ciało smukłe i
giętkie, prześwitujące i na powrót znikające w fałdach tuniki, jakby w trakcie zabawy w
chowanego? Z całą siłą spadła na mnie oczywistość: Rebeka była bardziej kobieca niż
wszystkie kobiety razem wzięte; ona je wszystkie w sobie zawierała, a zarazem była kimś
więcej. Była jedyna na świecie. To była ona.
Nie musiałem się nawet wysilać na miłosne podchody. Wyraz moich oczu powiedział
jej wszystko... Myślę, że ona mnie pokochała od pierwszego spojrzenia, którym ją
obdarzyłem. Od razu rozpoznaliśmy się nawzajem.
Nasze rodziny szybko zorientowały się, o co chodzi, i nie szczędziły nam zachęty.
Rebeka nie była z Nazaretu. Mieszkała w Nain i pochodziła z rodziny bogatych płatnerzy.
Matka moja uroniła łzę szczęścia, widząc, że poświęciłem całe oszczędności na zakup złotej
zapinki; nareszcie jej syn zapragnął tego samego co wszyscy.
Postanowiłem, że któregoś wieczoru poproszę ją o rękę. Zaprosiłem Rebekę do
gospody nad rzeką. Taras tonął w świetle lamp oliwnych i w cieniu lip, a stoły czekały na
zakochanych. Domyślając się zawczasu, o co chciałem ją prosić, Rebeka wystroiła się jeszcze
piękniej niż zwykle. Twarz jej okalały klejnoty niczym malutkie lampki, które miały rzucać
światło na nią i tylko na nią.
— Dopraszam się łaski!
Jakiś starzec z dzieckiem, w łachmanach, wyciągali ku nam brudne i zniszczone
dłonie:
— Dopraszam się łaski! Westchnąłem zniecierpliwiony.
— Przyjdźcie później — rzekła sucho Rebeka.
Starzec wraz z dzieckiem oddalili się bez szemrania.
Podano kolację. Mięso było soczyste, ryby i inne potrawy z mnóstwem przypraw
podkreślały świąteczną aurę.
Starzec i dziecko usiedli nad brzegiem rzeki, raz po raz spoglądając łakomym
wzrokiem w kierunku naszego stołu. Wypraszany przez wszystkich, stary człowiek
zapamiętał sobie jednak słowa Rebeki, żeby przyjść później. Czyhał tylko na znak, aby
znowu podejść. Jego pokorny wzrok drażnił mnie, tak że starałem się siedzieć sztywno, byle
tylko nie spojrzeć nawet w jego stronę.
Rebeka, ożywiona wypitym winem, tryskała humorem i radością życia. Śmiała się z
byle czego. Mnie także, wciągniętemu w klimat tego miłosnego zaczadzenia, wydawało się,
że stanowimy teraz pępek świata, że nigdy jeszcze ziemia nie nosiła pary tak młodzieńczej,
pięknej i pełnej życia jak my owego wieczoru.
Przy deserze ofiarowałem Rebece zapinkę. Czy olśnił ją blask klejnotu, czy mój gest?
Niespodziewanie wybuchnęła płaczem.
— Jestem taka szczęśliwa — wyjąkała na koniec.
Nagle mnie także łzy puściły się z oczu. Jednocząc nas, sprawiały, że zaczęliśmy
przytulać się do siebie, czując w sobie narastające pragnienie cielesnego zespolenia.
— Dopraszam się łaski państwa!
Stary człowiek wraz z dzieckiem powrócili, wygłodniali i z wyciągniętymi rękoma.
Rebeka wydala z siebie stłumiony okrzyk irytacji i natychmiast wezwała karczmarza. Dała
wyraz swemu oburzeniu: nie można już nawet w spokoju zjeść kolacji. Potakiwałem jej
tchórzliwie. W tamtej chwili myślałem tylko o Rebece, o ciele Rebeki, które pragnąłem wziąć
w ramiona.
Karczmarz, wymachując groźnie ścierką, przepędził dwoje żebraków.
Rebeka uśmiechnęła się do mnie.
Noc głodu pochłonęła starca i dziecko.
Patrzyłem na stojące przed nami talerze, pełne jeszcze wszystkiego, czego, najedzeni
do syta, nie zjedliśmy, patrzyłem na złotą zapinkę, którą przed chwilą ofiarowałem Rebece,
patrzyłem na szczęście nasze i zaniemówiłem.
Nagle powiało chłodem.
— Odprowadzę cię do domu.
Nazajutrz zerwałem nasze zaręczyny.
Wszyscy uważali, że wina leży wyłącznie po mojej stronie. Ja sam nigdy niczego nie
wyjaśniłem, nie odpowiadając nawet na błagania matki. Tak samo postąpiłem wobec Rebeki.
Prawda jest taka, że tego wieczoru nad brzegiem rzeki, przeżytego w miłosnej euforii,
która kazała nam obejmować się ciasno ramionami i przytulać do siebie, otrząsając się na
widok nędzy, odkryłem, jak bardzo egoistyczne potrafi być szczęście. Szczęście chroni się
przed wszystkimi, zamyka za sobą drzwi, zamyka okiennice i zapomina o całym świecie,
wznosząc wokół siebie niezdobyte mury. Szczęście zakłada, że nie chcemy widzieć świata
takim, jakim jest. Owego wieczoru szczęście ukazało mi się jako Coś nie do zniesienia.
Nad szczęście przełożyłem miłość. Ale nie tę miłość, którą czułem do Rebeki, miłość
wyłączną, to szaleńcze zauroczenie jedną tylko osobą. Nie chciałem już takiej miłości,
pragnąłem miłości do ludzi. Miłość to było uczucie, które powinienem był okazać
zgłodniałemu starcowi i dziecku. Uczucie, które powinienem zachować dla tych, którzy nie
grzeszą urodą, nie są ani na tyle zabawni, ani interesujący, by przyciągać do siebie innych;
jednym słowem, miłość do ludzi niezbyt miłych.
Nie byłem stworzony do szczęścia. A nie będąc stworzony do szczęścia, nie byłem
także stworzony dla kobiet. Rebeka mimo woli mi to uświadomiła. W pół roku później
wyszła za mąż za bardzo urodziwego rolnika z Nain, stając się wierną i kochającą żoną.
— Mój biedaku, jak to możliwe, że jesteś taki mądry, a tyle głupstw popełniasz? —
pytała matka. — Nie rozumiem cię.
— Mamo, nie nadaję się do zwyczajnego życia.
— Mój Boże, a do czego się nadajesz? Gdyby przynajmniej twój ojciec jeszcze żył.
Czego ty właściwie chcesz?
— Nie wiem. To nie ma znaczenia. Małżeństwo nie było mi sądzone.
— Ale co tobie jest sądzone, mój chłopcze? Cóż to takiego? Ach, gdyby twój ojciec
żył...
Czy znalazłbym się tutaj, w tym Ogrodzie, czekając na własną śmierć, już czując jej
odór, gdyby ojciec był przy życiu? Czy odważyłbym się na to wszystko?
Parając się w dalszym ciągu ciesielstwem, stałem się w Nazarecie kimś w rodzaju
mędrca, do którego, w tajemnicy przed rabbim, przychodziło się po radę, kiedy trzeba było
się zmagać z kłopotami życiowymi. Pomagałem mieszkańcom wioski wznosić się ponad
sytuacje, które przeżywali.
I tak Mosze, mój przyjaciel Mosze, z którym nie rozstawałem się od dzieciństwa,
stracił starszego syna. W naszej wiosce rzadko zdarzało się widzieć mężczyznę, który by tak
rozpaczał po śmierci dziecka, jako że ojcowie, świadomi tego, jak bardzo kruche jest ludzkie
życie, starali się nie przywiązywać zbytnio do swych latorośli, kiedy były jeszcze całkiem
małe.
Mosze, wstrząśnięty, przybiegł schronić się u mnie w warsztacie.
— Dlaczego on? Miał tylko siedem lat.
Biedny Mosze, z zaciśniętymi powiekami, by powstrzymać łzy, mój mały Mosze, z
głową zaciśniętą jak pięść, z włosami zjeżonymi aż do wewnątrz, mój mały Mosze cierpiał.
Nie akceptował tej śmierci, buntował się.
— Dlaczego on? Dlaczego tak młodo? On nigdy nie zgrzeszył, nie miał na to czasu.
To niesprawiedliwe.
Niesprawiedliwe... Cierpiał jego umysł: próbował zrozumieć i nie mógł.
— Dlaczego Bóg go zabrał? Czy to możliwe, żeby istniał Bóg, który pozwala zabijać
dzieci?
Mówiłem do Moszego łagodnie:
— Nie próbuj zrozumieć tego, czego nie da się zrozumieć. Aby znieść ciężar tego
świata, trzeba zrezygnować ze zrozumienia tego, co ciebie przekracza. Nie, śmierć nie jest
niesprawiedliwa, ponieważ ty nie wiesz, czym jest śmierć. Wiesz tylko to, że odebrała ci
syna. Ale gdzie on jest? Co czuje? Nie trzeba się buntować; zamilcz, przestań mędrkować,
miej nadzieję. Nie wiesz i nigdy się nie dowiesz, w jaki sposób myśli Bóg. Wiesz tylko to, że
Bóg nas kocha.
— Ta miłość nie jest sprawiedliwa.
— Co to jest sprawiedliwość? To samo dla wszystkich? Bóg daje wszystkim
jednakowo: życie, a potem śmierć. Reszta zależy od ludzi i okoliczności.
Mosze nie był przekonany. Nie chciał już wierzyć. Jego ból był zbyt wielki. W obliczu
zła jego wiara się kruszyła. Przychodził codziennie do warsztatu, szlochał, grzmiał, a bywało,
że mój spokój wyprowadzał go z równowagi:
— Czy ty naprawdę nic nie czujesz? Kiedy twój ojciec umarł, opłakiwałeś go! Co
wtedy myślałeś?
— Gdy ojciec odszedł, powiedziałem sobie, że nie ma już chwili do stracenia, by
okazać miłość tym, których kocham, że nie mogę już dłużej z tym zwlekać. Nie, Mosze, ja
cierpię wobec zła, cierpienie jednak nie jest powodem do nienawiści, lecz okazją do tego, aby
kochać.
Podniósł ku mnie głowę. Jakby nareszcie zrozumiał. Ciągnąłem dalej:
— Twój pierworodny umarł? Kochaj go więc jeszcze bardziej. A zwłaszcza kochaj
innych, tych, którzy ci zostali, i mów im to. Nie zwlekaj. To jedyna rzecz, której śmierć może
nas nauczyć: że nie ma nic pilniejszego jak miłość.
Od tego dnia Mosze przestał płakać. Oczywiście, w dalszym ciągu odczuwał żal za
utraconym, lecz zamęt myśli i emocji skrystalizował się u niego w czyste uczucie. Nic nie
może ukoić zgryzoty, ale serce prawdziwie czujące potrafi ją przetworzyć w dobroczynne
działanie.
Minęło kilka lat. Zdawało mi się, że nareszcie odnalazłem swoje miejsce. Sprzęty i
wiązania dachowe, które wychodziły spod moich rąk, nie stały się doskonalsze, moje rady
jednak zyskiwały wciąż na wartości. Przynosiłem ulgę znękanym duszom naszej wioski.
W tym czasie stary rabbi Izaak ugiął się pod ciężarem swoich lat, wkrótce potem zaś
Świątynia Jerozolimska przysłała nam nowego rabbiego, Nahuma, wielce biegłego w Piśmie.
W ciągu kilku tygodni zorientował się, że w wiosce dawano posłuch innemu głosowi niż jego
własny. Kazał sobie powtórzyć to, co mówiłem, po czym, wściekły, wtargnął do mojego
warsztatu:
— Kim ty jesteś, by sądzić, że masz prawo komentowania Pisma? Za kogo się
uważasz, żeby udzielać porad innym?
Czy skończyłeś szkolę rabinacką? Czy praktykowałeś nauki Pisma, tak jak myśmy je
praktykowali?
— To nie ja im doradzam, lecz światło z głębi moich modlitw.
— Jak śmiesz tak mówić! Potrafisz tylko heblować deski, a zachciewa ci się być
przewodnikiem innych. Nie wolno ci się wypowiadać w imieniu Pisma, a jeszcze mniej w
imieniu Boga! Świątynia potępia takich pyszałków jak ty. W Jerozolimie zostałbyś skazany
na ukamienowanie!
Nahum porządnie mnie nastraszył.
Bez wątpienia Nahum miał rację: niepostrzeżenie dla siebie samego stałem się
doradcą duchowym wioski, napominając jednych, godząc innych, gdzie indziej budząc
słuszny gniew, przemawiając wszędzie w imieniu Boga... Podjąłem się tego zadania
najnaturalniej w świecie i do głowy mi nawet nie przyszło, że robię coś nadzwyczajnego, aż
tu nagle ten młody rabbi powiada, że zgrzeszyłem zaślepieniem i pychą!
Ukamienowany! Przewidywania Nahuma były słuszne. Osobliwość mojego
zachowania, moje przeciwstawienie się Świątyni mogły mnie doprowadzić do
ukamienowania. Nahum mi groził. Poczułem lęk.
Dwie rzeczy umknęły uwagi zarówno jego, jak i mojej: że przyjdzie dzień, w którym
ja sam zapragnę tego rodzaju śmierci i że Rzymianie sprowadzą do Jerozolimy zwyczaj i
mękę ukrzyżowania. Jutro będę konał właśnie na krzyżu.
— Czy wiesz, że ludzie opowiadają wciąż o twoim bracie ciotecznym, Johananie?
Oczy matki błyszczały.
— O którym?
— O synu mojej kuzynki Elżbiety, przecież wiesz... Opowiadają o nim, że ma dar
prorokowania.
Źle trafiła. Cała ciekawość, którą budzili we mnie wcześniej fałszywi prorocy i
fałszywi mesjasze, wyczerpała się. Próbowałem znaleźć sobie miejsce w życiu. A oto teraz
młody rabbi gwałtownie podważył zasadność moich poczynań.
Matka nie ustępowała. Czy z powodów religijnych, czy skłaniała ją do tego duma
rodzinna? W każdym razie nie przestawała mówić o swoim krewniaku:
— Johanan stanął nad brzegiem Jordanu i obmywa z grzechów wszystkich, którzy do
niego przychodzą, zanurzając ich wraz z głową w wodzie. Dlatego nazywają go Johanan
Obmywający.
Wróciłem do warsztatu. Ale nikt już nie śmiał przyjść do mnie, chociażby po to, by
obstalować deski. Nahum musiał ich skutecznie odstraszyć.
W jakiś czas później, stopniowo, ludzie zaczęli się ze mną umawiać na potajemne
spotkania. Chcieli ze mną rozmawiać tak jak przedtem. Pod koniec dnia spotykaliśmy się z
dala od wioski, w pobliżu jeziora, i tam czułem z niezbitą pewnością, że w naszych duszach
gości pokój i pokrzepienie, że w fiołkowych wodach zmierzchu łowię ciszę płynącą od Boga,
tę samą ciszę, którą odnajdujemy w modlitwie, w dłoniach złączonych pod gwiaździstym
niebem.
Nahum dowiedział się o tych spotkaniach i przybiegł z krzykiem.
Miał rację.
Czyż nie stałem się potworem próżności? Czy to normalne, utrzymywać, że odnalazło
się prawdę w sobie, a nie w Księgach? Czy takie zadufanie było dopuszczalne? Odczuwałem
potrzebę oczyszczenia, potrzebowałem pomocy przewodnika, a nawet mistrza. Musiałem
spotkać się z Johananem, aby obmył mnie z moich grzechów.
Podążałem za krętym biegiem Jordanu.
Johanan odprawiał swój obrzęd w Betanii. W pobliżu miejsca, gdzie się znajdował,
droga zaroiła się od pielgrzymów, a fale ludzi przetaczały się szybciej niż nurt rzeki.
Nadpływali ze wszystkich stron, z Damaszku, z Babilonu, z Jerozolimy i z Idumei.
W zakolu dolnego Jordanu rozbito zaimprowizowany obóz: kilka namiotów, ognisk,
przy których skupiły się całe rodziny, setki mężczyzn i kobiet.
Sylwetka Johanana Obmywającego odcinała się na tle płytkich wód rzeki, tworzącej w
tym miejscu kolano pod osłoną skalistego brzegu. Nie kończący się sznur pielgrzymów trwał
w karnym milczeniu na skarpie. Tylko ptaki nawoływały się nad wodami.
Johanan przypominał karykaturę proroka: wychudzony, ze zmierzwioną i zbyt długą
brodą, miał na sobie tylko wielbłądzie skóry, wokół których uwijały się z bzykaniem muchy,
przyciągane przez bijącą z nich smrodliwą woń. Ogromne oczy wpatrywały się w przestrzeń z
niezwykłą, aż onieśmielającą intensywnością. Wyglądał tak ostentacyjnie prostacko, że
zakrawało to niemal na pozę. Poczułem się upokorzony; to była parodia wszystkiego, czego
pragnąłem, jakaś kpina z moich najgłębszych aspiracji.
Wpatrywałem się uważnie w tłum pielgrzymów ściągających tutaj, aby się oczyścić
przed zapadnięciem zmierzchu.
Zdumiewająca rzecz: byli wśród nich nie tylko Żydzi, lecz także Rzymianie,
najemnicy syryjscy, krótko mówiąc, ludzie, którzy nigdy nie obcowali z Torą i nie znali
zupełnie naszego Pisma. Czego oni tutaj szukali? Co takiego obiecywał im Obmywający,
czego nie znajdowali w swoich wierzeniach?
Podszedłem bliżej do dwóch ostatnich pielgrzymów, czekających na swoją kolej.
— Idę do niego — powiedział gruby.
— A ja nie pójdę — odpowiedział chudy. — W końcu nie wiem, dlaczego miałbym
się oczyszczać, przestrzegam przecież skrupulatnie naszego Prawa.
— Nędznicy! Pyszałki i bestie nieczyste!
Gromki głos Obmywającego dochodził aż do nas. Musiał mieć słuch niezwykle
wyczulony, gdyż trudno było przypuścić, by człowiek, ogłuszony szumem wód rzeki, mógł
nas z takiej odległości usłyszeć.
Johanan Obmywający wykrzykiwał teraz, zwracając się najwyraźniej do chudzielca:
— Plemię jaszczurcze! Wieprzu nieczysty! Uważasz się za nieskalanego, bo
przestrzegasz pustych formułek Prawa! Nie wystarczy myć rąk przed każdym posiłkiem i
świętować szabat, by ustrzec się od grzechu. Dopiero wtedy, gdy wzbudzisz skruchę w swoim
sercu, możesz uzyskać odpuszczenie grzechów.
Ta przemowa poruszyła mnie niezwykle silnie. Czyż nie wyrażał on głośno tego
wszystkiego, nad czym ja sam, w cichości ducha, przemyśliwałem od tylu lat?
Johanan krzyczał dalej, a jego rosłym, wynędzniałym ciałem wstrząsał gniew.
Wyczuwało się, że ten gniew był niewyczerpany i nie znał litości dla nikogo. Uświadomiłem
sobie jasno, że nawet jeżeli Johanan nie był prorokiem, to z pewnością był niezwykle prawym
człowiekiem.
Chudy pielgrzym nie spodziewał się, że ściągnie na swoją głowę taką lawinę obelg i
wyzwisk. Zażenowany, spoglądał bezradnie na swego towarzysza.
— Zbliż się! — zawołał Johanan. Mężczyzna postąpił kilka kroków w wodzie.
— Całkiem nagi! Jak w chwili, gdy wyszedłeś z brzucha matki!
Mężczyzna, sam nie wiedząc jak i dlaczego, usłuchał go, zerwał z siebie odzienie i
ruszył w stronę Johanana, golutki jak noworodek.
Johanan chwycił jego głowę w swoje wielkie kościste dłonie. Wpatrywał się w oczy
chudzielca z takim napięciem i uwagą, jakby miał w nie wbić gwóźdź.
— Żałuj za grzechy. Idź za dobrem. Ze wszystkich sił pragnij oczyszczenia. Bo
inaczej...
Co się kryło w tym człowieku: strach, posłuszeństwo, szczerość? W każdym razie
zdawał się do głębi żałować swych przewin i Johanan, po upływie kilku sekund,
zdecydowanym ruchem wepchnął go pod wodę. Przytrzymał go tam tak długo, aż ukazały się
bąbelki, i dopiero wtedy pozwolił mu wynurzyć się i złapać oddech.
— Idź. Grzechy twoje są ci odpuszczone.
Podtopiony mężczyzna, jeszcze nie mogąc ochłonąć, wyszedł na brzeg, zataczając się.
Gdy tylko znalazł się na stałym lądzie, upadł i z głową wtuloną między kolana zaczął
szlochać.
Jego gruby towarzysz rzucił się, aby go pocieszyć, lecz chudzielec podniósł głowę i
wyszeptał:
— Dzięki Ci, Boże, dzięki... Dzięki Ci za zmazanie moich grzechów. Jakże byłem
nieczysty.
Zmierzch przybrał barwę fiołkową. Johanan Obmywający oddalił się, znikając w
grocie, w której spędzał noce. Wieczorem w obozie, przy ognisku, dowiedziałem się, że pijał
tylko wodę i prawie niczego nie brał do ust. Podziwiałem jego siłę ducha, gdyż ja nie
mógłbym się obejść bez mięsa, chleba czy wina.
— Ale dlaczego taki święty człowiek jak on nosi na ciele wielbłądzią skórę? —
wykrzyknął jeden z pielgrzymów. — Wielbłąd to zwierzę nieczyste, tak jak świnia i zając! To
wbrew Prawu!
Stwierdziłem, że nawet ci, którzy go najbardziej podziwiali, najwidoczniej nie
zrozumieli zasadniczego przesłania Johanana: to wierność duchowi, a nie literze Prawa
sprawia, że serce staje się czyste. Wieczorem zawarłem znajomość z Andrajem i Shimonem,
jego młodymi uczniami. Przegadaliśmy część nocy o Johananie i jego nauczaniu,
przeciwstawiającym się zasadom głoszonym przez Świątynię, co czyniło jego sytuację dość
delikatną; porównywaliśmy go, na podstawie tego, co wiedzieliśmy, z mnichami z Qumran, z
owymi esseńczykami, którzy także zanurzali w wodzie grzeszników.
Nazajutrz zająłem stanowisko na skale nad brzegiem wody, skąd mogłem widzieć
Johanana, sam nie będąc przez niego widziany.
Na samym początku postanowił oczyścić Rzymian:
— Zbliżcie się, Rzymianie. A wy, Żydzi, słuchajcie i starajcie się wyciągnąć wnioski
z tego, co zobaczycie i usłyszycie. Nie wystarcza być Żydem, by zasłużyć na zbawienie. Nie
zadowalajcie się powtarzaniem słów „moim ojcem jest Abraham”, gdyż Bóg może wzbudzić
dzieci Abrahama we wszystkich krajach świata, wywołać je nawet z kamieni.
Pięciu żołnierzy rzymskich podeszło do Johanana.
— Co powinniśmy czynić?
— Nie uciekajcie się do przemocy ani nie czyńcie nikomu krzywdy. I zadowalajcie się
waszym żołdem.
Następnie zajął się poborcami podatkowymi:
— Nie ściągajcie z nikogo nic ponad to, co zostało ustalone.
Jeszcze później przyjął bogatych mieszczan:
— Ten, kto ma dwie tuniki, powinien podzielić się z tym, który ich nie ma. A ten, kto
ma co jeść, winien postąpić tak samo.
Gdy słońce stanęło w zenicie, przybyła delegacja z Jerozolimy. To Świątynia wysłała
specjalną komisję, złożoną z kapłanów i lewitów, by wybadać Johanana.
— Kim jesteś?
— Nazywają mnie Johananem Obmywającym.
— Mówią, że w tobie odrodził się prorok Elijahu.
— Tak powiadają. Ale ja nie mówiłem tego nigdy.
— Jeszcze inni powiadają, że jesteś Mesjaszem zapowiadanym przez Pismo.
— Nie jestem Mesjaszem, lecz tym, który obwieszcza jego przyjście. Jestem głosem
wołającym na pustyni: „Prostujcie ścieżki Pańskie”.
— Nie uważasz się więc za Mesjasza?
— Nie jestem godzien rozwiązać rzemyków sandałów Jego. Gdy przyjdzie,
sprawiedliwości stanie się zadość i kara zostanie wymierzona. Ogniem spali grzeszników, jak
się pali plewy po oddzieleniu ich od ziarna.
— A więc, skoro nie jesteś Mesjaszem ani Elijahu, dlaczego zanurzasz ciała w
wodzie? Kto ci dał prawo obmywania ludzi z grzechów?
— Poprzedzam Mesjasza. On już nadchodzi. Pośród was znajduje się ten, który
przyjdzie i któremu ja ustąpię miejsca jeszcze tego wieczoru.
Stojący na brzegu ludzie zaczęli spoglądać po sobie; zastanawiano się, czy słowa
Johanana należało interpretować jako przypowieść. Czy też oznaczały one, że Mesjasz
znajduje się w tej chwili nad brzegiem Jordanu.
— Jestem tylko pochodnią, która oświetla drogę ludzkiej skruchy. Ale on przyjdzie,
już nadchodzi Syn Boży, zapowiedziany przez proroka Daniela.
Słowa te nie wywołały żadnego poruszenia wśród słuchających; najwidoczniej
wszyscy potraktowali je jak symboliczny obraz. Mnie za to zrobiło się jakoś nieswojo.
Miałem nawet przez chwilę wrażenie, że mimo odległości, jaka nas dzieliła, Johanan
Obmywający wpatrywał się we mnie.
Członkowie komisji odjechali uspokojeni do Jerozolimy. W końcu ten nawiedzony
Johanan okazał się nieszkodliwym maniakiem; niech sobie dalej stoi w tej wodzie i obmywa
w niej pielgrzymów, najważniejsze, że nie spiskuje przeciwko władzy. Trudno, trzeba
przymknąć oko na działalność „duchowych przywódców” w rodzaju Obmywających czy
mnichów z Qumran.
Przesunęła się chmura po niebie, a ja wszedłem zdecydowanym krokiem do wody,
aby Johanan mnie oczyścił. Widząc, że zbliżam się ku niemu, Johanan zmarszczył brew.
— Tak, rozpoznaję ciebie.
— Jestem twoim krewniakiem, synem Miriam, która jest siostrzenicą twojej matki,
Elżbiety. Przychodzę z Nazaretu.
Zmarszczył brwi, jakby nie rozumiejąc moich słów. Powtórzyłem więc, ważąc słowa:
— Poznajesz mnie, ponieważ jestem twoim kuzynem.
— Rozpoznaję cię jako Wybrańca Bożego.
Sam wyglądał na zaskoczonego własnymi słowami. Patrzył na mnie, jakby zobaczył
coś nadzwyczajnego. I nagle zaczął wołać na cały głos, tak aby wszyscy słyszeli:
— Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata! Wykrzyczał to z takim
przekonaniem, że oniemiałem.
Tłum stojący na skarpie zamarł. Poczułem na sobie ciężar spojrzeń. Nie wiedziałem,
co mówić ani co począć. Powiedziałem szybko, ściszonym głosem:
— No już, zanurz mnie, proszę. Na co Johanan, wzburzony, zawołał:
— To ja potrzebuję oczyszczenia przez ciebie! To ja przyzywałem cię ze wszystkich
sił i oto przychodzisz do mnie. Miłuję cię.
Tego już było za wiele. Nogi chyba się pode mną ugięły, osunąłem się, a Johanan
wziął mnie w ramiona i wyniósł na brzeg. Tam zajęli się mną natychmiast Andraj i Shimon,
starając się odepchnąć napierający tłum, który chciał wiedzieć, kim naprawdę jestem. Kobiety
opowiadały potem, że w chwili gdy zemdlałem, gołębica zstąpiła z nieba i usiadła na moim
czole.
Ja, oczywiście, niczego nie widziałem.
Od tej chwili tak naprawdę wszystko się zaczęło...
Szafirowa noc, piękna i nieświadoma niczego. Cisza, która nabrzmiewa.
To czekanie sprawia, że wewnętrznie czuję się pusty. Chciałbym mówić, bić się,
działać... A tymczasem wyciągam szyję i nasłuchuję najlżejszego szelestu, by wyłowić zeń
szczęk oręża. Nie spieszy mi się do śmierci, ale chciałbym, aby to czekanie się już skończyło.
Raczej śmierć niż agonia. Dlaczego ci żołnierze tak zwlekają? Przejście od świątyni do Góry
Oliwnej nie powinno im przecież zabrać zbyt wiele czasu...
Lisy mają swe nory, ptaki niebieskie mają swoje gniazda, tylko ja nie mam gdzie
złożyć głowy.
Gdy ocknąłem się z omdlenia, Andraj i Shimon jęli mnie zasypywać pytaniami. Kim
jestem? Czym zajmowałem się do tej pory? Dlaczego Johanan wskazał na mnie jako na
Wybrańca? Dlaczego chciałem uchodzić za zwyczajnego pielgrzyma? Czy mogą pójść za
mną? Poświęcić mi życie?
— Nie jestem nikim nadzwyczajnym. Nie rozumiem tego, co powiedział Johanan.
Jestem po prostu kiepskim cieślą i lichym wyznawcą wiary, który przyszedł z Nazaretu.
— Urodziłeś się w Nazarecie?
— Nie. Urodziłem się w Betlejem, ale to trochę skomplikowane...
— Tak zostało napisane, Micheasz przepowiedział: Wybraniec przyjdzie z Betlejem.
— Coś wam się wydaje.
— Czy jesteś potomkiem rodu Dawida?
— Nie.
— Jesteś pewien?
— To znaczy... Powtarzano w rodzinie jakąś starą legendę, według której... Ale
bądźmy poważni. Czy znacie choćby jedną rodzinę żydowską z Palestyny, która by nie
twierdziła, że wywodzi się bezpośrednio od Dawida?
— A więc to ty: Wybraniec będzie ze szczepu Dawidowego.
— To wcale nie tak!
— Co chcesz nam przekazać?
— Nic. Absolutnie nic.
— Uważasz, że nie jesteśmy ciebie godni? — Ja tego nie powiedziałem. Pozostawało
mi tylko jedno: odejść stąd.
Musiałem odejść od tego całego gadania na mój temat, od wywierania na mnie
najrozmaitszych presji. Od trzydziestu lat wszyscy mieli wyrobione zdanie na temat mego
losu, z wyjątkiem mnie samego. Przygwożdżony dobrymi radami, zagubiony pośród tysiąca
możliwych tropów, zdiagnozowany przez jednych jako bardzo pobożny, przez innych zaś
jako zdeklarowany bezbożnik, uznany, zapoznany, przynaglany, wstrzymywany,
przywoływany, uwielbiany, znieważany, z jednej strony przedmiot kpin, z drugiej zaś —
kultu, słuchany, nagabywany, nie byłem już człowiekiem, lecz pustą karczmą na
skrzyżowaniu dróg, dokąd każdy spieszył wraz z bagażem swego charakteru i przekonań. A ja
jedynie reagowałem na odgłosy dochodzące do mnie ze świata.
Uciekłem.
Poszedłem tam, gdzie nie było już prawie ludzi, gdzie rozciągała się ziemia jałowa,
porośnięta dziką i skąpą roślinnością, gdzie z rzadka jedynie prześwitywały oczka wody i
gdzie nie narażałem się na spotkanie z kimkolwiek.
Na pustyni pragnąłem jednego tylko spotkania: z samym sobą. Wierzyłem, że u kresu
mej samotności odkryję siebie. Jeżeli naprawdę byłem kimś lub czymś, powinienem się o tym
przekonać.
Z początku nic się nie działo. Moje odczucia były całkiem bezosobowe: rozdrażnienie,
zmęczenie, głód, strach o jutro... Później, po upływie kilku dni, gdy przycichł już zamęt
ostatnich tygodni i zacząłem żyć w sposób coraz bardziej ascetyczny, stałem się znowu
dzieckiem z Nazaretu, czystym oczekiwaniem życia, umiłowaniem każdej chwili,
uwielbieniem dla tego, co jest. Poczułem się lepiej, ale w gruncie rzeczy byłem bardzo
rozczarowany. Czy nie istniało coś takiego jak odczucie własnej osobowości? Gdy zdrapie się
skórę dorosłości, zostaje jedynie dziecko? Czyżby więc upływające lata przysparzały nam
jedynie włosów, brody, trosk, sporów z innymi i z sobą, pokus, blizn, zmęczenia,
pożądliwości — i niczego więcej?
Wtedy właśnie otwarła się pode mną głębia, która wstrząsnęła całym moim życiem.
Straciłem równowagę.
To był upadek bez żadnego ruchu.
Siedziałem na szczycie łysego pagórka. Wokół siebie nie widziałem nic prócz
przestrzeni. Jedynym odczuwalnym wydarzeniem był upływ czasu. Pełen spokoju nudziłem
się. Obejmowałem kolana dłońmi i wtedy właśnie, nagle, bez żadnego ruchu, zacząłem
spadać...
Spadałem...
Spadałem...
Spadałem...
Staczałem się w głąb siebie samego. Czy mogłem podejrzewać, że znajdzie się tam aż
tyle stromych skał, aż tak zawrotne przepaście, że pogłos setek tysięcy kroków rozbrzmiewać
może wewnątrz człowieczego ciała? Staczałem się w pustkę.
Im szybciej spadałem, tym głośniejszy stawał się mój krzyk. Ale szybkość upadku
czyniła go niesłyszalnym.
Jeszcze później poczułem, że się rozluźniam. Nabierałem innej konsystencji. Traciłem
ciężar. Coraz mniejsza była różnica między mną a powietrzem. Stawałem się powietrzem.
Dzięki przyspieszeniu odcieleśniałem się. Spadanie uczyniło mnie lekkim. Ostatecznie
stałem się falującym powietrzem.
I powoli dokonała się przemiana.
To byłem i nie byłem ja. Miałem ciało i nie miałem go. W dalszym ciągu myślałem,
lecz nie mówiłem już o sobie „ja”.
Dotarłem do oceanu światła.
Było tam ciepło.
Rozumiałem tam wszystko.
Czułem absolutną ufność.
Zstąpiłem w sam środek kuźni życia, w rozpalony ogień, w którym wszystko się
stapia, ustanawia i decyduje. Wewnątrz siebie nie odnalazłem siebie, lecz coś więcej, coś o
wiele więcej niż moje „ja”, jakieś morze przelewającej się lawy, zmienną i ruchomą
nieskończoność, skąd nie dobywało się żadne słowo, żaden głos czy dyskurs, lecz jakieś nie
znane dotąd, porażające, gigantyczne, niepowtarzalne i niewyczerpane uczucie, że wszystko
jest w stanie łaski.
Doszedł mnie suchy, ledwie dosłyszalny szelest: to jaszczurka wślizgnęła się w
zarośla, przywołując mnie do przytomności. W jednej chwili wynurzyłem się z bezdennej
głębiny na powierzchnię, wyrwany z tajemnego serca ziemi.
Ile godzin mogło upłynąć?
Wokół mnie trwała noc niezmącenie spokojna, użyczając wytchnienia rozpalonym
piaskom, spragnionym wilgoci trawom, niczym codziennej nagrody.
Było mi dobrze. Nie czułem ani pragnienia, ani głodu. Nie dręczyło mnie żadne
napięcie. Osiągnąłem stan całkowitego nasycenia.
Nie odnalazłem siebie w głębi tej pustyni. O nie. Odnalazłem Boga.
Od tej pory codziennie udawałem się w tę nieruchomą podróż. Wspinałem się na
pagórek i zstępowałem w głąb siebie. Chciałem sprawdzić, czy moja tajemnica jest
autentyczna.
I zawsze docierałem do jądra jasności, która była wprost nie do zniesienia; rzucałem
się w jej ramiona, a wtedy czas przestawał istnieć.
Owa jasność prześwitywała dawniej ulotnie poprzez moją dziecinną modlitwę, przez
błysk w spojrzeniu; wiedziałem, że to ona podtrzymywała świat i przyczyniała się do jego
trwania, nie umiałem sobie jednak wyobrazić, że mógłbym do niej dotrzeć. Teraz wiedziałem:
jest we mnie coś więcej niż ja sam. Jest we mnie jakieś wszystko, które nie jest mną, a które
mimo to nie jest mi obce. Jest we mnie jakaś pełnia, coś, co mnie przekracza, a zarazem
stanowi o mnie, ogrom nieznanego, skąd wypływa wszelkie poznanie, jest we mnie
niezrozumiały bezmiar, który czyni możliwym wszelkie zrozumienie, jedność, z której się
wywodzę: Ojciec, którego jestem Synem.
Po trzydziestu dziewięciu dniach przebywania na pustyni zdecydowałem się powrócić
między ludzi. Znalazłem więcej, niż się spodziewałem. A przecież gdy stanąłem znów nad
brzegiem Jordanu i poczułem rześką woń bijącą z głębi jego ciemnych nurtów, ujrzałem na
ziemi martwego węża. Jego ciało z otwartą wciąż paszczą, poddane zaawansowanym
procesom rozkładu, przyciągało całe kolumny mrówek, lecz żółte oczy trupa wciąż zdawały
się patrzeć szyderczo.
Nagle uderzyła mnie myśl: a może byłem kuszony przez diabła? Czyżbym podczas
tych trzydziestu dziewięciu dni uległ podszeptom Szatana? Czyżby moc, która mnie
przepełniała, miała się okazać mocą Ciemności?
Przyszło mi spędzić czterdziestą noc na pustyni.
To była noc, kiedy wszystko, czego wcześniej doświadczyłem, ukazało mi swoją
odwrotną stronę. Tam, gdzie widziałem tylko dobro, dopatrywałem się teraz zła. W tym, co
było w mych oczach spełnieniem wyznaczonego sobie zadania, byłem skłonny dostrzegać
próżność, zadufanie i przyczajoną arogancję. Jak mogłem sądzić, że jestem w przymierzu z
Bogiem? Czy nie popadłem w obłęd? Jak to możliwe, że rozróżniałem to, co właściwe, od
niewłaściwego? Czy nie ulegałem złudzeniu? Jak mogłem przypisywać sobie obowiązek
przemawiania w imieniu Boga? Czy nie dopuszczałem się uzurpacji? Czyż nie groziło mi, że
po powrocie z pustyni wstąpię na drogę szalbierstwa i zacznę wciągać w to innych?
Nie uzyskałem nigdy odpowiedzi na te pytania. Po prostu rankiem, owego
czterdziestego dnia, założyłem się z samym sobą.
Stawką była wiara w to, że moje upadki, moje ważkie medytacje prowadzą mnie do
Boga, a nie do Szatana. Stawką była wiara w to, że mam coś dobrego do zrobienia. Stawką
była wiara w siebie samego.
Nie wiedziałem wówczas, że dalszy przebieg wydarzeń zmusi mnie do jeszcze
poważniejszego, jeszcze bardziej obłędnego układu: tego, który dzisiejszej nocy w tym
właśnie Ogrodzie każe mi czekać dobrowolnie na śmierć.
Na razie jednak nie uprzedzałem niczego. Dołączyłem do pielgrzymów nad brzegiem
Jordanu, w poczuciu, że mam prawo zwracać się do nich w imieniu Mądrości odnalezionej w
głębi moich modlitw.
Andraj i Shimon czekali na mnie w obozie.
Gdy ukazałem się ich oczom, Shimon zawołał z uśmiechem, jakby chciał mnie
wybadać:
— Kim jesteś?
— A jak myślisz?
— Czy jesteś wysłannikiem Boga?
— Rzekłeś.
I to nam wystarczyło. Padliśmy sobie w ramiona, a później Johanan Obmywający raz
jeszcze mnie ochrzcił. Zwrócił się do Andraja i Shimona, swych ulubionych uczniów,
nakazując im opuścić go i pójść za mną, albowiem wielkich rzeczy spodziewał się po mnie.
Wiedziałem, że obieram nie znaną mi dotąd drogę, uczyniłem to jednak bez wahania.
Czasy, które nadeszły, należały do najszczęśliwszych i najbardziej ekscytujących w
moim życiu. W upojeniu odkrywałem tajemnice, które Bóg złożył w głębi moich samotnych
rozważań, i starałem się, dzień po dniu, dawać im wyraz. Przepełniała mnie radość z
przyswajania ich sobie i innym, nie podejrzewając jeszcze, jakie będą tego konsekwencje.
Andraj, Shimon i ja przemierzaliśmy Galileę, ziemię zieloną, żyzną i owocującą.
Żyliśmy, nie troszcząc się o dzień jutrzejszy, śpiąc pod gołym niebem, żywiąc się tym, co
można było zerwać po drodze z drzewa, lub tym, czym poczęstowali nas ludzie. Odkrywając
Boga, odkrywaliśmy zarazem beztroskę.
Gdy nasuwało się jakieś pytanie, odchodziłem od moich towarzyszy, chroniąc się za
jakimś figowcem lub skałą, i zanurzałem się w swoich głębinach. Wracałem stamtąd zawsze,
nawet jeśli nie z odpowiedzią, to z żywą emocją, która podsuwała mi właściwą odpowiedź.
Odwróciłem karty, które podawał mi świat. Widziałem całą tę grę z drugiej strony. A
ludzie źle na niej wychodzili: z nadzieją na wygraną, wyciągali same blotki. Siła. Władza.
Pieniądz. Podczas gdy ja kochałem wykluczonych z tej idiotycznej rozgrywki,
nieprzystosowanych, wyrzuconych poza jej obręb, tych wszystkich, dla których nie było
miejsca przy stoliku: biedaków, cichych i pokornego serca, nieszczęśników, kobiety,
wszystkich prześladowanych.
Biedacy stali się mymi braćmi, moim ideałem. Oni nie usiłują wyrzec się swoich
potrzeb, gdyż to znaczyłoby wyrzec się życia, o nie, oni tak bardzo kochają życie, że zaufali
mu, zawierzyli mu swoje istnienie. Zawsze znajdzie się przecież człowiek, który w przejściu
rzuci im monetę lub okruch chleba. Zaufać życiu, to po prostu uwielbić je. I tak Andraj,
Shimon i ja staliśmy się ubogimi włóczęgami, którym dawano jałmużnę, a to, co nam
zbywało, rozdzielaliśmy natychmiast między innych biedaków. Uważaliśmy bowiem, że
należy nam się wyłącznie ta część, która zaspokajała nasze potrzeby; cała reszta była
luksusem, nie mieliśmy do tego prawa.
Odnajdywaliśmy tyle radości w naszym duchowym spełnieniu, że najnaturalniej w
świecie przyciągaliśmy do siebie nowych, młodych adeptów, a nasza grupa zaczęła się
rozrastać. Ku zgorszeniu niektórych zwracałem się nader często do niewiast i chciałem, by
nam towarzyszyły. Zstępując bowiem do źródła miłości, odkryłem, że cnoty, którymi
obdarzył mnie Bóg, by mnie wspierać, były właściwe kobietom. Bóg przemawiał do mnie jak
matka. Wskazywał mi na te bezimienne bohaterki, które były jego obrazem na ziemi, te
wszystkie dawczynie życia, dawczynie miłości, te, które kąpią co wieczór swoje dzieci,
potrafią utulić ich krzyk, zaspokoić głód, te służebnice od niepamiętnych czasów, których
gesty przynoszą wytchnienie, czystość i rozkosz, te najbardziej uniżone z uniżonych,
wojowniczki dnia codziennego, królowe uważności, cesarzowe czułości, które opatrują nasze
rany i niosą ulgę strapieniom. Mężczyźni stoją na straży społeczeństwa, które płodzi zmarłych
i rozdmuchuje nienawiść. Kobiety są strażniczkami natury, która obdarza życiem i nakazuje
miłość. Moi uczniowie jednak, jako nieodrodni synowie Izraela, wzdragali się przed
uznaniem prawdy, że kobiety wykonują spontanicznie to wszystko, co ich kosztowałoby
niepomiernie wiele wysiłku. Tolerując poniekąd moje spotkania z niewiastami, przymykając
oko na całe gromady kobiet, które za nami ciągnęły, wciąż okazywali im w gruncie rzeczy
nieufność, wypływającą niewątpliwie z nurtującego ich braku akceptacji dla własnego
pożądania.
Obserwowałem z jednakową uwagą tych, którzy przyłączali się do naszej grupy, jak i
tych, którzy mieli przed tym opory. Obserwując możnych, tych, którzy nie mierzą wszystkich
ludzi tą samą miarą, zauważyłem, że potrafili coś, czego ja sam nigdy nie potrafiłem: deptać
ludzkie twarze. Gdy taki, na przykład, poborca podatków nachodzi ustawicznie i nęka jakąś
rodzinę będącą w potrzebie, nie zawaha się, dla własnego interesu, podeptać godność innego
człowieka, sprawić, że straci on twarz. Nigdy nie potrafiłbym tak postępować. Patrząc na
kogokolwiek, widzę zawsze i nieuchronnie człowieka; nie potrafiłbym równocześnie nie
odczuwać całego ciężaru jego życia, wraz z bagażem jego cierpień, wyjawionych czy
zamilczanych, wraz z jego nadziejami, wraz z tym wszystkim, co żłobi, kształtuje i ożywia
jego rysy. Często nawet, stojąc przed człowiekiem, widzę w nim coś więcej niż człowieka:
dziecko, którym kiedyś był, i majaczącego przed nim starca, którym będzie, widzę całą drogę
jego życia, wyboistą i nietrwałą.
Niezrównana była niewinność tych pierwszych miesięcy. Karczowaliśmy nieznane
tereny. Wymyślili śmy nowy sposób życia. Rozprawiliśmy się z nieufnością i niewiarą w
siebie. Mogliśmy już tylko dawać i otrzymywać. Byliśmy wolni. Wypłynęliśmy na pełne
morze.
W oczach możnych byliśmy słabeuszami; dali nam spokój, bo dla nich po prostu się
nie liczyliśmy. Byli w błędzie: jedyne, co mógł każdy z nas, pojedynczo, to znaleźć się na
marginesie świata, zjednoczeni, byliśmy w stanie go przeobrazić.
Od dłuższego już czasu przemierzaliśmy drogi w poszukiwaniu bogactw, których
żadne skarby nie mogły nam zapewnić, gdy kroki zawiodły nas do Nazaretu.
Odnalazłem z radością swoją matkę. Nie chciałem jednak zamieszkać w domu,
wolałem przebywać na świeżym powietrzu, w otoczeniu przyjaciół, otrzymując to, co
niezbędne do życia, dzięki dobrej woli nazaretańczyków i dyskutując z nimi do woli.
Matka i bracia wezwali mnie do domu. Mój młodszy brat był wściekły:
— Przynosisz nam wstyd, Jeszuo! Nic nie mówiąc nikomu, porzuciłeś warsztat
naszego ojca, żeby zostać rabbim; niech ci będzie. Ale teraz śpisz poza domem, żebrzesz w
wiosce, w której się urodziłeś i gdzie wszyscy cię znają, nie zważając na to, że my tu żyjemy,
prowadzimy interesy. Co o nas pomyślą? Opamiętaj się!
— Nie zmienię ani na jotę mojego życia.
— Jeżeli nie chcesz wrócić do pracy, to czy nie mógłbyś przynajmniej sypiać i jadać
w domu?
— A co z moimi przyjaciółmi?
— Właśnie, porozmawiajmy o twoich przyjaciołach. To banda włóczęgów i
darmozjadów, niebieskich ptaków i upadłych dziewcząt! Czegoś takiego nigdy tutaj nie
widzieliśmy. Najlepiej, żeby się stąd zabrali.
— Zabiorę się wtedy razem z nimi.
— Czy chcesz nas upokorzyć aż do ostatka?
W ślad za słowami poszedł cios. Brat mnie spoliczkował. Jego samego zaskoczyła
gwałtowność własnej reakcji i nagle na wzburzonej twarzy dorosłego dostrzegłem niepokój
dziecka, które dopuściło się wykroczenia i teraz się zastanawia, w jaki sposób starszy brat mu
odpowie.
Podszedłem do niego i powiedziałem z czułością:
— Uderz mnie także w lewy policzek.
Uważając moje słowa za prowokację, z nozdrzami drżącymi od wściekłości, gotował
się do kolejnego ciosu, gdy ja rzeczywiście nadstawiłem mu lewy policzek, udowadniając mu
tym samym, że godzę się na jego gniew.
Ryknął zdesperowany, stulił dłoń i wybiegł z pokoju. Pozostali bracia i siostry jęli
mnie obrzucać wyzwiskami, jakbym, nadstawiając drugi policzek, dopuścił się większego
aktu przemocy niż mój młodszy brat.
Zastosowałem w tej sytuacji jedną z nauk, które wyniosłem z moich podróży w głąb
źródła bez dna: miłować bliźniego nawet wtedy, gdy popełni głupstwo. Odpowiadanie agresją
na agresję, w myśl zasady: oko za oko, ząb za ząb, doprowadzało jedynie do spotęgowania zła
i, co gorsza, do jego uprawomocnienia. Odpowiedzieć miłością na agresję znaczyło zadać
gwałt gwałtowi, podstawić mu pod nos lustro, w którym dojrzy swą twarz wykrzywioną
nienawiścią, szpetną, nie do zniesienia. Mój brat uciekł przed tą twarzą.
— Uspokójcie się i zostawcie mnie sam na sam z Jeszuą.
Usłuchali, powierzając mnie matce. Rzuciła mi się na piersi i długo płakała.
Obejmowałem ją łagodnie, wiedząc, że łzy bywają pierwszymi słowami prawdy.
— Jeszuo, kochany Jeszuo, ostatnimi dniami często chodziłam cię słuchać i muszę ci
powiedzieć, że jestem naprawdę niespokojna. Przestałam cię rozumieć. Uwziąłeś się, aby
mówić bez przerwy o swoim ojcu, przytaczasz jego słowa, a przecież mało co go znałeś.
— Ojcem, o którym mówię, jest Bóg, mamo. Radzę się go na osobności, podczas
medytacji.
— Ale dlaczego mówisz o nim „mój ojciec”?
— Bo to jest mój ojciec, tak jak i twój, on jest ojcem nas wszystkich.
— Wciąż mówisz ogólnikami. Twoje rady to same ogólniki. Powiadasz, że trzeba
kochać wszystkich, a czy ty chociaż kochasz swoją matkę?
— Nietrudno jest kochać ludzi, którzy nas kochają.
— Odpowiedz! Nie wymiguj się. Odpowiedz!
— Tak. Kocham cię, mamo. Kocham także moje siostry i braci. Ale to nie wystarczy.
Bo jeszcze trzeba kochać tych, którzy nas nie kochają. A nawet naszych nieprzyjaciół.
— Jeżeli tak, to poczekaj, nieprzyjaciół ci z pewnością nie zabraknie! Czy ty sobie
uświadamiasz, dokąd zmierzasz? Jakie życie sobie gotujesz?
— Moje życie mnie nie interesuje. Interesuje mnie życie jako takie. Jaki trzeba z niego
zrobić użytek. Ja nie chcę żyć tylko dla siebie i umierać dla siebie.
— Co takiego? Nie masz żadnych marzeń osobistych?
— Żadnych. Chcę tylko dać świadectwo. Przekazać innym to, co znajduję w głębi
moich medytacji.
— Inni! Inni! Pomyśl najpierw o sobie! Doprowadzasz matkę do rozpaczy. Tak
bardzo chcę, abyś miał udane życie.
— Mateńko. Ja nie siebie znajduję w sobie.
Znów zaczęła płakać. Lecz te łzy były już trochę bardziej pojednawcze.
— Oszalałeś, mój drogi Jeszuo.
— Dzisiaj mam do wyboru: kariera szaleńca czy kiepskiego cieśli. Wolę być dobrym
szaleńcem.
Roześmiała się przez łzy. Czułem się bezbronny wobec smutku matki. Opuściłem jak
najszybciej Nazaret.
Kłopoty zaczęły się wraz z moimi pierwszymi cudami.
Nie wiem, co przyszłość zachowa ostatecznie z mego życia, nie chciałbym jednak, aby
owa sława i szum wokół mojej osoby, pod których ciężarem już się uginam, a moje stopy
grzęzną w miejscu, były związane z tym, że uważano mnie za sprawcę cudów.
Na samym początku dokonywałem ich niemal bezwiednie. Wszyscy wiedzą, że jedno
spojrzenie, jedno słowo może uzdrowić, a ja nie jestem pierwszym uzdrowicielem na ziemi
palestyńskiej. Obserwowałem ten cały rytuał w dzieciństwie, gdy Natanael, uzdrowiciel z
Kany, podchodził do łoża nieuleczalnie chorych. Trzeba tylko poświęcić swój czas, uwolnić
swoją energię i oddać się całkowicie cierpiącemu. Niekiedy nawet trzeba wziąć na siebie jego
cierpienie. Byle kto może tego dokonać i ja także poczytywałem to sobie za swoją powinność.
To prawda, dotykałem ran, podtrzymywałem na duchu tych wszystkich, którzy wpijali się we
mnie spojrzeniem, to prawda, spędzałem całe noce przy obłożnie chorych, siadywałem przy
słabowitych i kalekach i próbowałem poprzez dotyk przekazać im chociaż trochę tej energii,
która była we mnie; rozmawiałem z nimi, starałem się znaleźć jakieś wyjście z ich cierpienia,
zagrzewałem ich do modlitwy, do odnalezienia w głębi duszy niepojętego źródła miłości. Ci,
którym się to udawało, czuli się potem lepiej. Stan innych pozostawał bez zmian. To prawda,
widziałem, jak sparaliżowani wstawali na równe nogi, ślepi przezierali na oczy, chromi
zaczynali chodzić, trędowatym zabliźniały się rany, kobiety przestawały krwawić, głusi
włączali się do rozmowy, a opętani uwalniali się od demonów. Ale moja sława bierze się
tylko z takich wypadków. Nic nie mówi o tych wszystkich, którzy pozostali przykuci do loża
boleści, bo ani mnie, ani im nie udało się nic na to poradzić. Nie mam żadnej nadzwyczajnej
władzy. Potrafię najwyżej pomóc im w otwarciu się tam, w głębi siebie, na Boga. A nawet i
tego nie potrafię dokonać sam, bez ich współdziałania.
Każdemu choremu musiałem postawić to pytanie:
— Czy masz wiarę? Tylko wiara może cię uratować. Wkrótce doszło do tego, że nikt
już nie zwracał uwagi na moje pytanie. Widziano w nim tylko czczą formułkę. Cisnęli się do
mnie bezładnie, niczym krowy do wodopoju.
— Czy uzdrawiasz choroby skóry?
— A bolesne miesiączki?
Zadawano mi pytania czysto techniczne, zupełnie jakbym był kupcem: czy masz taki a
taki towar na składzie? Odpowiadałem:
— Czy masz wiarę? Tylko wiara może cię uratować. Wszystko na próżno.
Traktowano mnie jak magika. Nie potrafiłem im wytłumaczyć, że cuda nie dzieją się ot, tak
sobie, że mają głęboki sens duchowy, że domagają się wiary podwójnej, wiary chorego i
uzdrowiciela. Przysyłano mi nicponi, niedowiarków, lecz nawet jeśli w dziewięciu
wypadkach niczego nie wskórałem, dziesiąty uzdrowiony sprawiał, że moja sława rosła
niepomiernie.
Nie chciałem więcej uzdrawiać. Nakazałem uczniom, aby nie doprowadzali już do
mnie żadnego chorego. Ale jak się tu oprzeć widokowi prawdziwego cierpienia? Gdy jakieś
kalekie dziecko lub bezpłodna niewiasta zaczynały tonąć przede mną we łzach, decydowałem
się mimo wszystko na interwencję.
Nieporozumienia zaczęły się mnożyć lawinowo. Nie panowałem już nad sytuacją.
Przypisywano mi cuda, które nie miały nic wspólnego z moimi uzdrowieniami. Widziano, jak
rozmnażałem chleby w pustych koszach, wino w opróżnionych do dna stągwiach, ryby w
pustych sieciach; wszystko to rzeczywiście się zdarzyło, ja sam to potwierdzam, ale
wyjaśnienie było z pewnością całkiem naturalne. Wielokrotnie podejrzewałem, że stali za tym
moi uczniowie... Gdy dadzą się ponieść namiętności, są zdolni, jak każdy prawdziwy Żyd, do
przesady w słowach, a co za tym idzie, także do koloryzowania faktów. Czyż to nie oni
aranżowali owe domniemane cuda? Czyż to nie oni nalewali osobiście wino do stągwi? Czy
w arbitralny sposób nie przypisali mi błogosławionego przypłynięcia ławicy ryb na Jeziorze
Tyberiadzkim? Nie mógłbym tego dowieść, ale takie są moje przypuszczenia. Czy mogę im
to zarzucać? Są tylko ludźmi, egzaltowanymi jak wszyscy tutejsi, ludźmi, którzy mnie
uwielbiają i którzy są zmuszeni bronić się przed naszymi nieprzyjaciółmi, usprawiedliwiać się
przed swymi własnymi rodzinami. Odczytują naszą wspólną historię wyłącznie poprzez
namiętność. Chcą przekonywać, a dobra wola i naciąganie faktów idą niekiedy w parze, gdy
się pragnie przekonać innych. Niektórzy, interpretując moje nauki, uciekali się do drobnych
kłamstw: dlaczego by nie posłużyć się kiepskimi argumentami, jeśli te dobre nie odnoszą
skutku? W końcu nieważne, czy jeden cud zdarzył się rzeczywiście, a drugi niekoniecznie!
Naprawdę winni są ci, którzy zgrzeszyli łatwowiernością, ci, którzy chcą, aby ich oszukiwać.
Nasze życie zmieniło się. Gdy nie ciągnęły za nami chmary nieszczęśliwców w
pościgu za cudem, prześladowali nas faryzeusze, kapłani i uczeni w Piśmie, którzy uznali, że
było teraz zbyt wiele uszu gotowych mnie słuchać. Kapłani nie mogli ścierpieć tego, w jaki
sposób osiągam stan wewnętrznego skupienia, nie chcieli słyszeć o zstępowaniu w głąb
siebie, by odnaleźć Ojca, i wynurzaniu się stamtąd z niewyczerpaną miłością. Wierzyli
wyłącznie w literę Prawa i burzyli się przeciwko wszystkiemu, co moja wiara wkładała mi w
usta, wbrew przyjętym obyczajom. Wielokrotnie w dzień szabatu uzdrawiałem, w dzień
szabatu spożywałem pokarmy i w dzień szabatu pracowałem. Co za różnica? To szabat jest
dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu. Usprawiedliwiałem w ten sposób siebie i moich
bliskich. Ale taki był efekt, że mówiłem im wyłącznie o miłości, a przede mną wyrastały
zastępy nieprzyjaciół.
— Jak śmiesz przemawiać w imieniu Boga?
Każda nowa idea jest najpierw traktowana jak idea fałszywa. Faryzeusze nie chcieli
mnie rozumieć. Oskarżali mnie o uzurpację:
— Jak śmiesz przemawiać w imieniu Boga?
— Albowiem Bóg jest we mnie.
— Bluźnisz! Bóg jest daleko od nas. Bóg jest jeden i nieosiągalny. Przepastna
odległość dzieli nas od Boga.
— Zapewniam was, że tak nie jest. Wystarczy, że zanurzę się w sobie, to tak, jakbym
opuścił się aż na dno studni i...
— Bluźnisz!
Szpiegowali mnie i nękali. Cała ich sfora deptała mi po piętach. Ujadali na mnie,
chcieli sprowadzić mnie do litery Prawa. A mnie nie zależało ani na szokowaniu ich, ani na
prowokowaniu, tyle tylko, że nie mogłem nie mówić o tym, co było moją prawdą.
Podczas mojej wyprawy do Jerozolimy, na święto Pesach, nie wypuścili mnie z rąk.
Co dzień zastawiali na mnie nową pułapkę. Dzięki mojej znajomości świętych tekstów
udawało mi się jakoś je wymijać. Ale pewnego ranka przyparli mnie do muru.
— Wywłoka! Dziwka! Ladacznica!
Przywiedli do mnie cudzołożnicę. Wlekli ją za ramiona, półnagą, nie przejmując się
jej trwogą i zawstydzeniem, nie zważając nawet na jej łzy, jakby podsuwali kowadło
siłaczowi, chcąc sprawdzić, czy wytrzyma jego cios.
Byłem w potrzasku. Prawo Izraela jest jednoznaczne: kamienuje się narzeczoną za
zdradę, a tym bardziej żonę oskarżoną o cudzołożenie. Faryzeusze i doktorzy Prawa
przyłapali ją na gorącym uczynku, pozwolili, by kochanek zbiegł co sił w nogach, a teraz
chcieli ją ukamienować w mojej obecności. Wiedzieli dobrze, że ja nie dopuszczę, aby tak się
stało i stokroć bardziej zależało im na tym, aby przyłapać mnie na gorącym uczynku
bluźnierstwa, niż ukarać ją za grzech cudzołóstwa, z którego, prawdę mówiąc, całkowicie
sobie kpili.
Ofiara była piękna i wzruszająca; drżała na całym ciele. Z potarganymi włosami i
poszarpanym odzieniem znalazła się teraz między nami, półżywa ze strachu, między mną,
który chciałem ją ratować, i tamtymi, którzy chcieli mnie pognębić.
Chcąc ich zadziwić, przykucnąłem i zacząłem kreślić jakieś kształty na piasku. To
dziwactwo zbiło ich na chwilę z tropu, a mnie dało czas do zastanowienia. Ale zaraz sfora
znów zaczęła ujadać:
— Zabijemy ją! Ukamienujemy! Słyszysz, Nazarejczyku? Wykończymy ją tutaj w
twojej obecności!
Osobliwa scena: to mnie wygrażali, nie jej. Tą jej śmiercią mnie chcieli zagrozić.
W dalszym ciągu rysowałem. Pozwalałem im wypluć z siebie nienawiść, żeby im
ulżyło; o tyle mniej będę miał do zwalczenia. A później, gdy już niemal sądzili, że
powstrzymam się od interwencji, wstałem i powiedziałem spokojnie:
— Niech ten, co jest bez grzechu, pierwszy w nią rzuci kamieniem.
Znajdowaliśmy się w obrębie Świątyni.
Mierzyłem ich po kolei spojrzeniem, pozbawionym miłości, a wprost przeciwnie —
pełnym gniewu, który musiał w nich wzbudzić niepokój. Moje oczy mówiły:
— A ty, czy nigdy nie zgrzeszyłeś? Widziałem cię w zeszłym tygodniu,
zabawiającego się w karczmie! A ty zgrywasz się na świętoszka, ale ja cię widziałem, jak
obmacywałeś kobietę przy studni! A ty myślisz, że nie wiem, co wyczyniałeś przedwczoraj?
Najstarsi wycofali się jako pierwsi. Odłożyli na bok trzymane w ręku kamienie i
odwrócili się powoli.
Ale młodzi, których już zdążył podniecić smak krwi, opierali się głosowi sumienia.
Spoglądałem na nich ironicznie. Mój uśmiech groził im denuncjacją. Wyraz mej
twarzy mówił:
— Znam wszystkie prostytutki z Judei i z Galilei, więc nie udawajcie przede mną
świętoszków. Mam listy. Wiem wszystko. Mogę na was donieść.
Także i młodzi pospuszczali oczy. Wycofali się.
Tylko jeden wciąż stawiał mi opór. Z wyzywającą miną wytrzymywał moje
spojrzenie. Był najmłodszy z nich wszystkich, miał może osiemnaście lat. Czyżby zapędził
się w swym zacietrzewieniu aż tak, że uważał się za bezgrzesznego? A może był młodym
żonkosiem, który nigdy, nawet w myślach, nie dopuścił się cudzołóstwa? Stał przede mną,
niezłomnie wyprostowany, pewny siebie, najwidoczniej uważając za zgodne z prawem
zabójstwo tej kobiety.
Spojrzałem na niego inaczej. Mój wzrok przestał być wyzywający, zniknęła zeń także
groźba. Spytałem go z czułością:
— Czy jesteś pewien, że nie zgrzeszyłeś? Ja ciebie kocham takim, jakim jesteś, nawet
jeśliś zgrzeszył.
Podskoczył. Zaczął mrugać powiekami. Spodziewał się wszystkiego, z wyjątkiem
miłości.
Koledzy szarpali go za ramię. Mamrotali: „Nie bądź śmieszny! Nie wmówisz nikomu,
żeś nie zgrzeszył, zwłaszcza ty!” Poddał się w końcu i poszedł za nimi.
Zostałem sam na sam z niewiastą, która drżała na całym ciele.
Wciąż się bała, ale to jej zatrwożenie było już inne. Strach przed śmiercią ustąpił
miejsca obawie, że czegoś tutaj nie będzie w stanie zrozumieć.
Uśmiechnąłem się do niej, aby ją wesprzeć na duchu.
— Gdzież są twoi prześladowcy? Czy już nikt cię nie potępia?
— Nikt.
— Ja także cię nie potępiam. Idź. I nie grzesz więcej. Raz jeszcze przechytrzyłem
mych nieprzyjaciół.
Wymijanie tych wszystkich pułapek wyczerpywało mnie. Niemniej moi uczniowie
cieszyli się z tych sukcesów. Odpowiadałem im, że sukces jest zawsze tylko
nieporozumieniem i że liczba naszych wrogów rośnie szybciej niż liczba przyjaciół.
Opuścili śmy Judeę, aby schronić się w Galilei.
Opadałem z sił. Nic tak nie męczy jak mówienie rzeczy, które do nikogo nie docierają,
przemawianie do głuchych, przysparzanie sobie głuchych własnymi słowami.
To wtedy Jehuda z Kariotu zaczął nabierać coraz większego znaczenia w moim życiu.
W odróżnieniu od innych moich uczniów Jehuda pochodził z Judei, a nie z Galilei.
Bardziej wykształcony niż tamci, umiał czytać i liczyć. Szybko został naszym skarbnikiem,
rozdając resztę otrzymywanej przez nas jałmużny napotkanym po drodze biedakom. Wśród
dawnych rybaków znad Jeziora Tyberiadzkiego wyróżniał się manierami i miejskim
akcentem. Wnosił między nas egzotykę Jerozolimy. Lubiłem z nim obcować i dość szybko
zaczął uchodzić za mojego ulubionego ucznia.
Myślę, że żaden jeszcze mężczyzna nie stał się tak drogi memu sercu jak Jehuda. Z
nim, i tylko z nim, mogłem mówić o mojej relacji z Bogiem.
— Zawsze jest tak blisko. Tak blisko.
— Blisko tylko dla ciebie. On jest w tobie. Ale my, my Go nie możemy odnaleźć.
— Ależ tak. Musisz tylko pilniej próbować, Jehudo.
— Próbuję. Codziennie próbuję. I nie znajduję tego niezgłębionego źródła. Ale nie
mam takiej potrzeby, bo przecież żyję obok ciebie.
Przekonywał mnie, że ja miałem inne stosunki z Bogiem niż pozostali ludzie. Nie
byłem rabbim, bo nie znajdowałem oświecenia w świętych tekstach. Nie byłem prorokiem, bo
dawałem tylko świadectwo, niczego nie zapowiadając. Po prostu, dzięki chwilom
zapuszczania się w głąb źródła przenikałem świat na wskroś i pragnąłem go odnowić.
— Nie zakrywaj twarzy, Jeszuo. Wiesz dobrze, co to wszystko znaczy. Johanan
Obmywający powiedział wobec wszystkich: Ty jesteś tym, którego on zapowiada, jesteś
Synem Bożym.
— Jehudo, zabraniam ci powtarzać te głupstwa. Jestem synem człowieczym, a nie
Bożym.
— Więc dlaczego mówisz „Ojciec mój”?
— Dosyć tych kpin.
— Dlaczego mówisz, że odnajdujesz Go w sobie?
— Nie czepiaj się słów. Gdybym był Mesjaszem, wiedziałbym o tym.
— Ale ty to wiesz. Masz wiedzę i posiadasz znaki, nie chcesz ich tylko widzieć.
— Zamilcz! Zamilcz raz na zawsze.
Nie sądzę, aby to on był odpowiedzialny za szerzące się pogłoski. Rozpowszechniały
się one same przez się, jako że Żydzi, podobnie jak wszyscy ludzie, postrzegają rzeczywistość
przez pryzmat swoich pragnień i oczekiwań. A wieść rosła, szerzyła się ze straszliwą siłą,
sięgając dachów Galilei szybciej niż wiosenny grad: Jeszua z Nazaretu był Mesjaszem
zapowiedzianym przez Pismo.
Nie mogłem się już pokazać publicznie, by natychmiast nie osaczano mnie pytaniem:
— Czy jesteś Synem Bożym?
— Kto ci to powiedział?
— Odpowiedz. Czy naprawdę jesteś Mesjaszem?
— To ty rzekłeś.
Nie miałem innej odpowiedzi jak: „to ty rzekłeś”. To jedyne, na co mogłem się
zdobyć. Nie śmiałbym nigdy utrzymywać, że jestem Mesjaszem. Mogłem tylko mówić o
Bogu, o Jego światłości, o mojej światłości, ponieważ ona była we mnie. O niczym więcej.
Ale inni dopowiadali bez skrupułów moje słowa. Przydawali mi znaczenia. Ci, którzy mnie
kochali, czynili to, aby mnie wywyższyć. Ci, którzy mnie nie znosili, czynili to, aby pojmano
mnie jak najszybciej.
— Jehudo, błagam cię, ukróć tę bzdurną paplaninę. Nie ma we mnie nic
nadzwyczajnego. Z wyjątkiem tego, co otrzymałem od Boga.
— Właśnie o tym się mówi, Jeszuo. O tym, co otrzymałeś od Boga. On ciebie wybrał,
wywyższył.
Jehuda mógł przez całą noc rozwodzić się na temat proroctw. W najbardziej
absurdalnych szczegółach mojego życia dopatrywał się spełnienia tego, co głosili Eliasz,
Jeremiasz, Ezechiel czy Ozeasz. Protestowałem, jak mogłem.
— Ależ to śmieszne! To drobiazg! Jak będziesz zwracał uwagę na takie błahostki, to
każdy będzie mógł zostać Mesjaszem!
Znał bardzo dobrze Pismo. Czasami przypierał mnie do muru. Ale ja nigdy mu nie
przyznałem racji. I coraz bardziej dystansowałem się od cudownych uzdrowień, które mi
przypisywano, tym bardziej że uczniowie, z Jehudą na czele, dopatrywali się w nich
kolejnego, po proroctwach, dowodu na to, że byłem Mesjaszem.
Czułem wzbierający we mnie gniew. Ta historia rozpoczęła się pogodnie i w
radosnym uniesieniu w chwili mojego powrotu z pustyni, a przybierała teraz obrót, który
wymykał się spod mojej kontroli. Daleko w tyle pozostał jej piękny początek. Zarówno
przyjaciele, jak i wrogowie widzieli we mnie więcej, niż wynikało z moich słów, wyposażyli
mnie w coś więcej, niż im dawałem.
W tym czasie Herod, zarządca Galilei, wezwał mnie do siebie. Przyjął mnie w swoim
pałacu, poraził mi oczy widokiem bogactw i dworzan, a potem zamknął się ze mną bez
świadków.
— Johanan Obmywający powiedział mi, że jesteś Mesjaszem.
— Rzekłeś.
— Uważam Johanana za prawdziwego proroka. Jestem więc skłonny dać mu wiarę.
— Wierz, w co chcesz.
Herod nie posiadał się z radości. W moich odpowiedziach dosłuchał się potwierdzenia
tego, o co mu chodziło.
— Herodzie, nie jestem Mesjaszem, nie mogę pretendować do tego tytułu. Lubię
towarzystwo ludzi, czuję, że jestem im potrzebny, ale widzę, że będę się musiał tego wyrzec,
by pędzić dalej życie w samotności.
— Nieszczęsny! Nie wyrzekaj się świata niczym jakiś pustelnik czy filozof. I cóż byś
na tym zyskał? Połowa Palestyny jest gotowa pójść za tobą. Kto chce rządzić narodem, musi
się liczyć z tym, czego on pragnie. Ofiarować ludzkości jej złudzenia. Choćby cezar; on
dobrze wiedział, że nie jest synem Wenus, ale został cezarem tylko dzięki temu, że dawał to
wszystkim do zrozumienia.
— Rozumujesz w sposób niegodny, Herodzie, a ja nie chcę zostać ani cezarem, ani
królem Izraela, ani kimkolwiek w tym rodzaju. Nie uprawiam polityki.
— To nieważne, Jeszuo. Pozwól nam zająć się tobą! Gdy wychodziłem z pałacu,
podjąłem decyzję. Koniec z życiem publicznym. Koniec ze wszystkim. Miałem dokonać
żywota w samotności, wycofać się na pustynię. Wyrzekałem się dotychczasowego życia.
Nadszedł czas, by rozwiązać naszą grupę; trzeba było to oznajmić moim uczniom.
Na nieszczęście przeszliśmy do Nain, a po moim pojawieniu się w tej wiosce nic już
dla mnie nie było pewnością.
Od czasów mojego dzieciństwa wielokrotnie odwiedzałem Nain, leżące na południe
od Nazaretu. Gdy przybyłem do miasteczka wraz z uczniami, na jego obrzeżu natknęliśmy się
na kondukt żałobny młodzieńca, który na imię miał Amos.
Jego matka, Rebeka, Rebeka z lat mojej młodości, ta sama Rebeka, którą niegdyś
kochałem i której o mało co nie poślubiłem, szła na przedzie orszaku bezwolna i skamieniała,
jakby ją skazano na życie. Od kilku lat była wdową, a teraz straciła jedynego syna, straciła
wszystko. Gdy jej ogromne oczy spoczęły na mnie, nie było w nich cienia goryczy ani urazy,
cienia protestu. Jej spojrzenie mówiło: miałeś szczęście, że nie założyłeś rodziny i możesz
wziąć na siebie bolączki całej ludzkości, możesz cierpieć w imię ogółu, a nie jako jednostka.
W moich odczuciach litość mieszała się z poczuciem winy. Gdybym został jej
towarzyszem życia, czy potoczyłoby się ono inaczej, czy ominęłaby ją rozpacz z powodu
żałoby?
W przypływie natchnienia poprosiłem niosących ciało, by przystanęli i pozwolili mi
spojrzeć na Amosa. Podszedłem całkiem blisko, ująłem dłonie spoczywającego na marach i
pogrążyłem się w najgorętszej modlitwie mego życia.
— Ojcze mój, spraw, aby ożył. Daj mu prawo żyć jeszcze. Uczyń jego matkę
szczęśliwą.
Rzuciłem się w głąb tej modlitwy jak ktoś oszalały z rozpaczy, niczego się z góry nie
spodziewając; to było tylko schronienie, do którego przywarłem z całej siły.
Dłonie młodzieńca wczepiły się w moje i on sam, powolutku zaczął się podnosić.
Wokół rozległy się okrzyki radości, obie grupy idących, moich uczniów i niedoszłych
żałobników, stopiły się w jedną, przeżywając wspólnie szczęśliwą chwilę. Tylko nas troje
stało oniemiałych, nie mogąc pojąć tego, co się tu zdarzyło, ledwie ośmielając się uwierzyć:
Rebeka, Amos i ja.
Tego samego wieczoru chłopcu otworzyły się usta. Przybiegł wraz z Rebeką i okrył
mnie pocałunkami. A ja trwałem w milczeniu, oszołomiony.
O północy, gdy rozmyślałem w cieniu oliwnego drzewa, znalazł mnie tam Jehuda.
— No więc, Jeszuo, kiedy wreszcie przestaniesz zaprzeczać oczywistościom? Przecież
to ty go wskrzesiłeś.
— Nie jestem tego taki pewien, Jehudo. Wiesz dobrze, jak trudno jest stwierdzić z
całą pewnością, że ktoś umarł. Iluż to ludzi pochowano za życia! Dlatego przecież
umieszczamy ich najpierw w piwnicach lub grotach. Może to dziecko nie umarło naprawdę?
Może tylko zasnęło?
— Czy myślisz, że to możliwe, aby Rebeka, jego matka, mogła się aż tak pomylić? Że
kazałaby zanieść do grobu uśpionego syna?
Znów zaniemówiłem na dłużej. Wolałem już trwać w milczeniu, bo gdybym otworzył
usta, miast dziękować Ojcu za to, że wysłuchał mych modlitw, mógłbym Mu nawymyślać,
tak byłem wzburzony. Miałem dość jego znaków i lęku, który we mnie wzbudzały! Nie
zgadzałem się. Nie chciałem, aby mnie aż tak wyróżniał, zbyt dobrze wiedziałem, do czego to
mnie zobowiązywało. Nie zgadzałem się. Nie ma zgody na los, który mnie czeka! Wydawało
mi się, że staczam pojedynek z Bogiem. On chciał mi narzucić swoje zwycięstwo. Wytrącał
mi broń z ręki. Rozbrajał mnie z wątpliwości. Jeśli mam zostać jego szermierzem, będzie
mnie musiał przekonać. Wiedziałem jednak, że to nie on był górą, że nie osiągnie niczego bez
mojej zgody. Miałem szansę. Mogłem odrzucić jego znaki. Mogłem się nie zgodzić na
przebudzenie, zmagając się na oślep z dręczącymi mnie wątpliwościami. Buntowałem się z
niesłabnącą mocą.
A później ranek przemył niebo, pianie koguta rozdrapało świt. Usnąłem z
wyczerpania.
Gdy otworzyłem oczy, zgodziłem się na to, aby Bóg mnie tak bardzo ukochał.
Zawołałem Jehudę, ulubionego ucznia. Wiedziałem, że to, co mu miałem do
powiedzenia, będzie dla niego największym darem.
— Jehudo, nie wiem, kim jestem. Wiem tylko, że mieszka we mnie ktoś większy niż
ja. Wiem także, poprzez miłość, którą mi daje, że wiele oczekuje ode mnie. Toteż powiadam
ci, Jehudo: założyłem się z samym sobą. W głębi mojego serca założyłem się z samym sobą,
że to ja jestem tym, na którego czeka cały Izrael. Założyłem się z samym sobą, że jestem
naprawdę Synem Bożym.
Jehuda rzucił się na ziemię, otoczył ramionami moje stopy, przytrzymując je w długim
uścisku. Między palcami czułem ciepło jego łez.
Biedny Jehuda! Owładnęła nim bez reszty radość równa mojej. Nie domyślał się, do
jakiej nocy miał nas doprowadzić ów poranek ani czego zażąda od nas mój zakład.
Tego wieczoru, w tym Ogrodzie czeka na mnie śmierć. Drzewa oliwne są tak mroczne
jak ziemia. Pod przychylnym spojrzeniem stręczycielki Luny kochają się wokół świerszcze.
Chciałbym być jednym z dwóch błękitnych cedrów, w których gałęziach nocą chronią się
chmary gołębi, za dnia zaś w ich cieniu rozkładają się hałaśliwe stragany; tak jak one
chciałbym zapuścić korzenie i beztrosko rozdawać naokoło szczęście.
Zamiast tego posiałem ziarno, z którego nie doczekam kwiatów ani owoców.
Nasłuchuję kroków żołnierzy, którzy przyjdą mnie pojmać. Ojcze mój, wlej we mnie moc
wytrwania w tym Ogrodzie obojętnym na moją trwogę, dodaj mi odwagi, abym doszedł aż do
końca mojej drogi i zadania, w które, przez moje szaleństwo, uwierzyłem...
W dniach, które nastąpiły po tym, gdy założyłem się potajemnie sam ze sobą, Herod
kazał aresztować Johanana Obmywającego i osadził go w twierdzy Macherontu. Jego nowa
małżonka, Herodiada, zażądała złożenia w ofierze proroka, który ośmielił się napiętnować
publicznie ich związek.
Johanan, targany niepokojem, odezwał się do mnie ze swego więzienia:
— Czy naprawdę jesteś tym, który miał nadejść? Czy to ty jesteś Mesjaszem? Czy
powinienem czekać na innego?
Wiedziałem, że Johanan wątpił nie w siebie, lecz we mnie. Dziwił się, że obcuję z
prostymi ludźmi, z kobietami lekkich obyczajów. Zarzucał mi, on, tak ascetyczny, że jestem
wraz z moimi uczniami nieumiarkowany w jedzeniu i w piciu. Nie rozumiał wreszcie,
dlaczego tak zwlekam z wyjawieniem swoich zamiarów.
Odpowiedziałem posłańcom:
— Przekażcie Johananowi wiadomość o tym, czego dokonałem: ślepi widzą, kulawi
odzyskują władzę w nogach, trędowaci są oczyszczeni, głusi słyszą, szerzy się dobra nowina.
Niech trwa w pokoju i zaufaniu! Nie wprowadziłbym go przecież w błąd!
Po raz pierwszy zdobyłem się na potwierdzenie, wyraziłem zgodę na swój los.
Niestety, zanim owi ludzie dotarli do niego z posłaniem, Johanan został ścięty.
Na wieść o tym moi uczniowie, z których kilku słuchało wcześniej nauk Johanana,
zapłonęli gniewem.
— Sięgnij po władzę, Jeszuo! Nie pozwól, by ginęli sprawiedliwi! Załóż swoje
królestwo, a my pójdziemy za tobą, cała Galilea podąży za tobą. Jeżeli tego nie uczynisz,
tobie też obetną głowę jak Obmywającemu, albo wymyślą jeszcze coś gorszego!
Patrzyłem na ich wzburzenie, lecz nie mogłem uczynić zadość ich żądaniom. Im
dłużej medytowałem, tym bardziej stawało się dla mnie jasne, że nie była mi pisana władza
ani tron, na którym miałbym zasiąść. Nie miałem być przywódcą ludzi, nie. Przeznaczone mi
było zostać pasterzem dusz. To prawda, chciałem zmienić świat, chciałem go nawet zmienić
w sposób radykalny, lecz nie na tej drodze, ku której oni mnie popychali. Nie stanę na czele
biedaków, cichych i pokornego serca, wyrzutków społeczeństwa, kobiet i nie wywołam
rewolucji politycznej, zdobywając szturmem Palestynę, odbierając możnym tego świata
władzę, bogactwa i zaszczyty; niech zrobią to inni, czerpiąc ze mnie natchnienie. Jedyna
rewolucja, do której wzywałem, miała się toczyć w ludzkiej duszy. Nie miałem żadnych
ambicji w odniesieniu do świata zewnętrznego, świata cezara, Piłata, bankierów i kupców.
Moją największą ambicją był świat wewnętrzny.
— Ziemia została powierzona ludziom; co z nią uczynili? Oddajmy ją z powrotem
Bogu. Znieśmy podział na rasy i narody, zetrzyjmy z powierzchni ziemi nienawiść i przemoc,
zaszczyty i przywileje. Zlikwidujmy drabiny, które jednych stawiają na wyższym szczeblu niż
drugich. Zlikwidujmy pieniądz, który dzieli ludzi na bogaczy i na biedaków, na panujących i
podporządkowanych, pieniądz, który jest siewcą lęku, skąpstwa i poczucia zagrożenia, który
prowadzi do wojen i okrucieństwa, pieniądz, który wznosi mury między ludźmi. Dokonajmy
wszystkich tych egzekucji w naszym umyśle, wykopmy cmentarzysko dla fałszywych idei i
wartości. Żaden tron, żadne berło i żaden miecz nie mogą nas oczyścić i otworzyć na
prawdziwą miłość. Moje Królestwo jest w każdym z nas. Każdy nosi je w sobie pod postacią
jakiegoś ideału, chimery czy tęsknoty za czymś; każdy czuje, że drąży go jakieś sekretne i
słodkie marzenie. Któż z nas nie czuje się synem Ojca, którego nie zna? Któż nie chciałby w
swym bliźnim rozpoznać brata? Moje Królestwo jest już tutaj, oczekiwane, wymarzone.
Poryw miłości jest już w naszych sercach, nie śmiemy się jednak z nim zdradzić w obawie
przed porażką, przed rozczarowaniem. Mówię do was, abyście mieli odwagę być naprawdę
sobą, abyście się odważyli kochać. Boga, choć jest tutaj z nami, trzeba dopiero stworzyć. A
Bóg nie cierpi nieśmiałości.
Galilejczycy słuchali mnie z otwartymi ustami, bo oni zawsze w ten sposób słuchają;
przez uszy nic do nich nie dociera. Moje słowa prześlizgiwały się po nich, lecz nie pojmowali
ich sensu. Cenili tylko moje cuda.
Musiałem podjąć odpowiednie środki. Nakazałem uczniom nie dopuszczać do mnie
żadnego kaleki. Lecz nic nie było w stanie powstrzymać lawiny: nasyłano mi obłożnie
chorych przez okna i dachy. Gdy przebywaliśmy nad Jeziorem Tyberiadzkim, byłem
zmuszony schronić się w łodzi i z daleka przemawiać do mieszkańców wioski, tak by nie
mogli dotykać mych szat i błagać o litość. Na próżno! Wszyscy wysłuchiwali przez
grzeczność moich nauk, jakby przez roztargnienie połykali przekąskę: głównym daniem miał
być zawsze cud.
Zostałem funkcjonariuszem Boga. Aktem, którego oczekiwały po mnie wciąż
wielogodzinne kolejki, moją pieczęcią, moim stemplem identyfikacyjnym było zawsze
dokonanie jakiegoś choćby drobnego wyczynu. Dopiero wtedy wszyscy się rozchodzili:
zwyczajni widzowie w jak najlepszym zdrowiu lub nagle uzdrowieni. Potrząsali głowami,
dogłębnie przekonani, bo przecież wszystko sprawdzili naocznie.
— Tak, tak, zaprawdę on jest Synem Bożym.
Niczego nie rozumieli z tego, co im prawiłem, nie doszukiwali się w tym głębszego
sensu. Znaleźli w mojej osobie bardzo wygodnego orędownika swoich spraw, zawsze w
zasięgu ręki, kogoś, kto miał uprościć im życie.
— Co za szczęście, że mamy go tak blisko, w Galilei! Pewnego dnia przez tłum
mieszkańców wioski, gdzie się zatrzymałem, jęli przedzierać się moi bracia w towarzystwie
matki. Wiedziałem dobrze, że oni pokpiwali sobie ze mnie, z moich rzekomych pretensji do
niezwykłości i z szaleństwa. Wielokrotnie błagali mnie za pośrednictwem posłańców, abym
przestał odgrywać rolę Mesjasza; ponieważ nigdy im nie odpowiedziałem, pojawili się teraz
w charakterze rodzinnego konsylium.
Tłum otaczał gospodę, w której się schroniłem wraz z uczniami.
— Pozwólcie nam przejść — krzyczeli moi bracia — jesteśmy jego rodziną. Mamy
pierwszeństwo. Pozwólcie nam przejść. Musimy z nim pomówić.
W odpowiedzi na te słowa przejęty tłum wreszcie ich przepuścił.
Stanąłem przy drzwiach, aby ich powstrzymać. Wiedziałem, że moje zachowanie
zrani ich do głębi, lecz nie mogłem postąpić inaczej.
— Kto jest moją prawdziwą rodziną? Nie liczą się więzy krwi, lecz pokrewieństwo
duchowe. Kim są moi bracia? Kim są moje siostry? Kim jest moja matka? To każdy, kto po
słuszny jest woli mego Ojca. A wy jesteście pełni nienawiści, nie uznaję was.
Obróciłem się twarzą do stłoczonych wewnątrz moich uczniów i krzyczałem z całej
siły:
— Ktokolwiek pójdzie za mną, jeśli nie porzuci ojca swego i swojej matki, braci i
sióstr, żony i dzieci swoich, nie może być moim uczniem.
Wpuściłem pierwszych nie znanych mi ludzi, którzy znaleźli się w zasięgu mojej ręki,
i zatrzasnąłem drzwi przed nosem moich braci i matki.
Nie było mi nawet zbyt przykro z tego powodu. Chciałem, żeby mnie wreszcie
zrozumiano. Musiałem pokazać na własnym przykładzie, że miłość do ogółu ludzi stawiam
wyżej niż miłość do poszczególnych jednostek.
Bracia moi odstąpili od drzwi, zamroczeni wściekłością. Tylko matka została,
załamana tym, co się stało, czekając nadal pokornie przed drzwiami. W nocy wpuściłem ją do
środka. Płakaliśmy oboje, a nasze łzy mieszały się z sobą.
Nie opuściła mnie już, aż do tej nocy w Ogrodzie. Dołączyła do gromady niewiast,
wraz z Miriam z Magdali; trzymała się dyskretnie gdzieś z tyłu, ot, jedna z wielu, tak że
wszyscy niemal zapomnieli, wraz ze mną samym, że mogła być moją matką. Niekiedy
spotykaliśmy się po kryjomu, wymieniając pospieszne pocałunki. Od czasu mego poróżnienia
się z braćmi czuwa nade mną, gdyż u niej znalazłem zrozumienie. Najbardziej ze wszystkiego
na świecie jestem dumny z tego, że pewnego dnia przekonałem moją matkę.
Z moich myśli zwierzałem się już tylko Jehudzie. Razem czytaliśmy teksty Proroków.
Od czasu, gdy założyłem się potajemnie sam ze sobą, inaczej je odbierałem niż dawniej.
— Musisz powrócić do Jerozolimy, Jeszuo. To w Jerozolimie Mesjasz dostąpi swej
apoteozy, wszystkie teksty są co do tego zgodne. Będziesz poddany upokorzeniom, torturom,
zabiją cię wreszcie, zanim zmartwychwstaniesz. Przeżyjesz tam bardzo trudne chwile.
Mówił o tym spokojnie, a jego wiara go rozświetlała. Tylko on jeden pojął, czym było
naprawdę Królestwo, królestwo bez chwały, bez cienia sukcesów materialnych czy
politycznych. Opisywał mi moje przyszłe konanie ze spokojem pełnym nadziei.
— Na kilka dni umrzesz, Jeszuo, na trzy dni, a potem zmartwychwstaniesz.
— Dobrze by było mieć co do tego pewność.
— Zastanów się, Jeszuo. Sen w ciągu trzech dni czy miliona lat nie trwa dłużej niż sen
w ciągu godziny.
Nie odpowiadałem. Szukałem odosobnienia, by pogrążyć się znów bez reszty w źródle
miłości. Wcześniej nie myślałem nigdy poważnie o śmierci, lecz teraz chciałem dowiedzieć
się czegoś o niej w trakcie medytacji.
Zstępując w głąb siebie i odnajdując Ojca, nie znajdowałem tam niczego
przerażającego. „Wszystko jest usprawiedliwione” — mówił mi. — „Wszystko jest w
porządku. Tylko ciało podlega rozkładowi, robakom, zniszczeniu. To, co istotne, pozostaje”.
Nie było to zbyt ścisłe, lecz krzepiło na duchu. Od czasu do czasu, ze zlewających się
ze sobą fal myśli i doznań, wyłaniało się jeszcze coś innego: że nasze istnienie po tym życiu
zależy od jego doczesnego kształtu, że sprawiedliwy będzie trwał w dobrej o nim pamięci, a
zbrodniarz zostanie na wieki potępiony przez koszmar pozostawionego po sobie
wspomnienia. Gdy tylko jednak próbowałem się do tych intuicji przybliżyć, myśl pierzchała
przede mną jak obłok. Niemniej wszystkie moje podróże wewnętrzne utwierdzały mnie w
przekonaniu, że nie ma się czego obawiać i że śmierć może się w końcu okazać miłą
niespodzianką.
Jerozolima — to było imię mojej troski. Imię mego przeznaczenia. Miejsce mojej
śmierci. Musiałem dokończyć nauczania w Jerozolimie.
Jak każdy pobożny Żyd, udawałem się tam wielokrotnie i na krótko w okresie świąt
Pesach. Teraz musiałem się przygotować na to, że tam już pozostanę. Wyruszyliśmy w drogę.
Nie byłem w stanie ukryć przed samym sobą prawdy: zmieniłem się. Gorycz i
wyrzuty sumienia wślizgiwały się zbyt często w moje serce. Ja, który byłem samą miłością,
stawałem się cierpki, niecierpliwy i rozdrażniony. Ja, który ceniłem sobie nade wszystko
łagodność, byłem w stanie ciskać obelgi w twarz moim przeciwnikom. Podczas gdy moją
intencją było nieść wszędzie Dobrą Nowinę, głosić nadejście Królestwa, łamałem sobie język
na jakichś retorycznych zwrotach i słyszałem swój własny głos, grzmiący, rzucający groźby i
obiecujący najsroższe kary w imieniu Boga. Innym razem, pragnąc głosić pochwałę
najwyższych ludzkich wartości, nie mogłem się powstrzymać, gdy przechodziłem obok
bigotów, zapalających z namaszczeniem swoje świeczniki w dniu Święta Namiotów, żeby nie
zakrzyknąć do nich prowokacyjnie: „Ja jestem światłością, tylko ja!” Już po fakcie
wyrzucałem to sobie, a moja matka w środku nocy przytulała mnie z całej siły, krzepiąc mnie
na duchu i nazywając te chwile wzburzenia oznakami nadziei, która czasem czuje się już
zmęczona.
W Jerozolimie już na samym początku natknąłem się na mur obojętności. Kilku
ludziom naprawdę mądrym, takim jak Nikodem czy Josef z Arymatei, natychmiast zamknęli
usta faryzeusze i członkowie Sanhedrynu, wołając: „Nie spodziewacie się chyba, że jakiś
prorok mógłby przyjść do nas z Galilei!” Słysząc to, mało nie zemdlałem.
Ale po upływie pół roku przestali już ze mnie szydzić. Teraz opluwają mnie,
wygrażają mi i pienią się ze złości. Nabrałem takiego znaczenia w ich oczach, że tego
wieczoru przyjdą mnie zabić.
Jerozolima...
Jerozolima jest fascynująca, lecz z jakimż wysiłkiem przychodzi mi pokochać to
miasto... Jeruzalem, które zabijasz proroków i kamienujesz tych, którzy są do ciebie posłani.
Ileż razy pragnąłem zgarnąć twoje dzieci pod skrzydła, tak jak kwoka ogarnia swe kurczęta!
Ale tyś mnie nie przyjęło, Jeruzalem.
Jeruzalem, nie cenię w tobie tego, z czego każdy Żyd jest tak bardzo dumny.
Gdy spodziewano się, że będę podziwiał odnowioną Świątynię, że rozpłynę się z
zachwytu na widok ciężkich drzwi z pozłacanego drzewa cedrowego, rzeźbionych w owoce
granatu i kwiaty lilii wśród listowia, płóciennych zasłon, haftowanych w szkarłatne hiacynty i
inne kwiaty, podtrzymywanych przez cherubiny z masywnego złota — ja po prostu sobie
myślałem: czy przeżycie piękna wymaga aż takiej przesady? Gdy głośno wychwalano przede
mną wspaniałą organizację ceremonii składania ofiar, gdy wśród przenikliwej woni
zwierzęcych odchodów, poczerniałych jelit i reszty wnętrzności, zwarzonej krwi odkryłem
stada wołów i owiec wystawione na sprzedaż dla bogatych, a gołębie dla biedaków, gdy
przyjrzałem się z bliska tym prostokątnym schowkom, gdzie błyskom inkasowanych monet
towarzyszył przyczajony uśmiech, chwyciłem za bicz i zdemolowałem wszystkie stoiska:
„Zabierajcie to stąd! Dom mego Ojca nie może stać się siedliskiem przekupniów!” Nie
hamując już dłużej wściekłości, waliłem raz po raz w podłogę i w jednej chwili zobaczyłem
przed sobą same plecy i tyłki uciekających w popłochu tchórzy, oszalałych ze zwierzęcego
wprost strachu. To miasto jest brudne i owładnięte skąpstwem, chimeryczne i pełne pogardy.
Za drzwiami i fasadami domów nie kryje się nic nadzwyczajnego. Wszędzie królują pozory,
bogactwo jest na pokaz, religia zaś nie może się obyć bez przepychu. Każdy szpieguje
każdego, trwa wyścig o władzę i stan posiadania. Za to serce nie ma tu nic do gadania,
naiwność uchodzi za śmieszną, pokora za postawę samobójczą. Mieszkańcy miasta nie
życzyli sobie słuchać dobrych rad jakiegoś głupka z Galilei, który wychwala ubóstwo. Zostali
mi moi uczniowie znad Jeziora Tyberiadzkiego; ci nie mieli nic do stracenia poza starą
wysłużoną łodzią i cerowanymi w nieskończoność sieciami. Poza tym znali smak
zwyczajnego życia na wsi i pracy w polu, i być może właśnie dlatego mieli uszy blisko serca?
W Jerozolimie nie odniosłem żadnego sukcesu, nikt też nie był ciekawy moich nauk.
Osiągnąłem tylko to, że z każdym dniem nienawidzili mnie coraz bardziej kapłani, doktorzy
Prawa, saduceusze i faryzeusze. Byli większymi optymistami niż ja, uważali bowiem, że
pewnego dnia mógłbym poruszyć ten naród i skupić go wokół siebie, gdybym tylko
spróbował inaczej myśleć i mówić o Bogu. Poczuli się zagrożeni. Zaczęli obmyślać moją
zgubę. W ich wyobraźni od kilku miesięcy byłem ukamienowany.
Ileż godzin mi upłynęło na bezowocnych próbach ich przekonywania! Na obronie
religii serca przed religią samych tekstów! Tłumaczyłem im, że jedna nie wyklucza drugiej,
albowiem religia serca inspiruje tę drugą. Uczeni w Piśmie, pedanci i pieniacze, zmuszali
mnie do wałkowania wszystkiego od początku, kazali mi być jurystą, egzegetą i teologiem,
zanurzać się po uszy w kontrowersjach prawa kanonicznego, na którym to terenie nie mogłem
im w pełni sprostać, jako że moim jedynym przewodnikiem jest tylko Światłość mieszkająca
we mnie. Wdając się z nimi po raz setny w tę samą dyskusję, zaczynałem już w końcu wątpić,
czy mówimy rzeczywiście o tym samym: o Bogu. Oni bronili zażarcie instytucji, tradycji i
swojej władzy. Ja, z pustymi rękoma, mówiłem im tylko o Bogu.
Przyznawałem, że Bóg dał się poznać wszystkim naszym prorokom, że duch tych
objawień pozostawił trwały ślad w naszych księgach i prawach, że Świątynia, synagoga i
szkoła biblijna to dla większości śmiertelników jedyna i konieczna droga dostępu do
Objawienia. Dorzucałem tylko zwyczajnie, że ja, dzięki czerpaniu ze studni miłości, miałem
bezpośredni dostęp do Boga. To przecież jest więcej warte niż teksty z drugiej ręki!
— Bluźnisz! Bluźnisz!
— Nie przyszedłem obalać, lecz dopełniać.
— Bluźnisz! Bluźnisz!
Wkrótce doszło do tego, że nie mogłem znieść nawet myśli o spędzeniu nocy w
Jerozolimie. Mieliśmy się zatrzymać, ja i moi uczniowie, w domu naszego przyjaciela
Łazarza, w pewnej wiosce w okolicach Betanii, a gdyby zabrakło nam na to czasu — tutaj, na
Górze Oliwnej, poza obrębem murów.
Każdego ranka patrzyłem, jak dzień wschodzący nad pustynią ożywia kolory
Jerozolimy: ochrę jej murów, biel tarasów, złoto Świątyni, głęboką zieleń cyprysów, fasady
domów malowanych ludzkimi rękoma, spłowiałych od blasku lata. Przez dobrą chwilę
miałem złudzenie, że panuję nad miastem: roztaczało się przede mną jak makieta
architektoniczna, lecz natychmiast, bardzo szybko, zaczynało się jarzyć nadmiarem blasków i
kolorów, wznosiło się coraz wyżej ponad nami, jak olśniewające proroctwo lub wystrojona
dziwka.
Od strony placów i ogrodów nie dochodziły jeszcze żadne odgłosy, ale już drogi,
opadające serpentynami ku murom, roiły się od wielbłądników z Damaszku, od kobiet
niosących na głowach kosze pełne winogron lub róż jerychońskich; już za chwilę będą je
sprzedawać w cieniu drzew pistacjowych, u wrót miasta. Wszystkie ścieżki prowadziły do
Jerozolimy. Jerozolima była pępkiem świata. Jerozolima wchłaniała w siebie wszystko.
Uciekłem stamtąd.
Uciekłem przed nienawiścią faryzeuszy, przed zbliżającym się aresztowaniem.
Uciekłem przed śmiercią, która była tuż za mną, węsząc swym wilgotnym i groźnym
pyskiem. Uciekłem w samą porę przed gniewem Poncjusza Piłata, prefekta Rzymu, albowiem
ten potraktował jako pogróżki pod swoim adresem przemowy, w których wieściłem
zbliżający się koniec starego porządku i nadejście Królestwa. Jego szpiedzy przynieśli mi i
podstawili pod same oczy monetę z wyrytym na niej wizerunkiem samego Piłata czy może
cezara, nie bardzo wiem, czyim, jako że ci wygoleni Rzymianie z obciętymi krótko włosami
są wszyscy do siebie podobni.
— Powiedz, Jeszuo, czy trzeba przestrzegać zarządzeń rzymskiego okupanta? Czy
płacenie mu podatków jest rzeczą słuszną?
— Oddajcie cezarowi to, co jest cesarskie, Bogu zaś to, co należy do Boga. Nie jestem
przywódcą wojskowym. Moje Królestwo nie ma nic wspólnego z jego imperium.
Piłatowi spadł kamień z serca, lecz moje oświadczenie definitywnie oddaliło ode mnie
zelotów, zwolenników Barabasza, którzy nie mieliby nic przeciwko temu, gdyby za moją
przyczyną cała Palestyna powstała przeciwko okupantowi, co byłoby tylko wodą na ich młyn.
Nieźle się urządziłem: przysporzyłem sobie wrogów we wszystkich obozach.
Trwożyłem się. Byłem nagi, a słowa moje były bezbronne.
Wyruszyliśmy, aby schronić się na wsi. Chciałem zebrać siły przed ostatnią walką.
Odczuwałem potrzebę zanurzenia się w całodziennej modlitwie, w której mógłbym odnaleźć
swoje źródło, a potem spędzać wieczory na ucztowaniu bez końca wraz z moimi przyjaciółmi,
mężczyznami i niewiastami, dzieląc z nimi gorące uczucie przyjaźni. Nocą powracałem do
źródła, by zakotwiczyć się w Świetle, którego blask zwyciężał wszystkie ciemności.
Nie uginałem się bynajmniej pod ciężarem wahań. Nie cofałem się też przed niczym.
Ale bałem się swojego lęku. Bałem się rozczarować samego siebie, bałem się, że nie stanę na
wysokości zadania. Lękałem się — tak jak lękam się dzisiejszego wieczoru — aby Jeszua z
Nazaretu, syn cieśli, urodzony w zapadłym kącie tej ziemi, nie wziął nade mną góry, nie
zwyciężył mnie całą swoją siłą, swym nieposkromionym pragnieniem życia. Czy uda mi się
zstąpić do źródła miłości, gdy będą mnie biczować? Podczas wbijania gwoździ w moje ciało?
A jeżeli moje cierpienie zasklepi przede mną źródło? Jeśli zostanie mi tylko mój głos, mój
udręczony glos, i będę mógł już tylko wyć z bólu, z głębi sponiewieranego ciała, bełkotać w
agonii?
Jehuda podtrzymywał mnie na duchu:
— Trzeciego dnia powrócisz. Ja będę przy tobie. Obejmę cię mocno.
Jehuda nigdy nie wątpił. Słuchałem go całymi godzinami, słuchałem jego słów
ufnych, wyrwanych z gąszczu moich wątpliwości:
— Trzeciego dnia powrócisz. A ja będę przy tobie. Obejmę cię mocno.
Zbliżał się czas Pesach. Święto Przaśników wydawało mi się odpowiednim
momentem do spełnienia moich zamierzeń, jako że cały lud Izraela gromadził się wówczas na
modłach w Świątyni. Wyruszyliśmy ponownie w kierunku Jerozolimy.
Po drodze musiałem wymijać tłoczących się chorych i kaleki. Nie chciałem już więcej
czynić cudów, które przemawiają tylko do niedowiarków, dostarczając im więcej powodów
do plotkowania niż do poważnej refleksji.
Gdy przybyliśmy do Betanii, Marta i Miriam, siostry Łazarza, rzuciły się ku mnie z
płaczem:
— Jeszuo, Łazarz nie żyje! Umarł trzy dni temu.
W ciągu mego życia byłem świadkiem odejścia wielu bliskich, zdążyłem się oswoić z
szokiem, jakim jest żałoba, ale tutaj, przy źródle w Betanii, sam nie wiem czemu, zacząłem
głośno płakać wraz z dwiema kobietami. Śmierć jakże mi drogiego Łazarza miała w sobie coś
proroczego: oto siły nicości wyrwały go z objęć życia, a mnie wydało się nagle, że zawsze
zwycięży to, co negatywne. Łazarz wyprzedził mnie swoją śmiercią, jakby chciał mi przez to
powiedzieć, że wszystko się już za chwilę dokona.
Jakże wielki był ciężar tej najnaturalniejszej w świecie rozpaczy, która połączyła nas
troje, Miriam, Martę i mnie, splatając ze sobą nasze ciała wstrząsane szlochem i wilgotne od
łez! Czułem przy sobie, w ramionach, te kobiece ciała i myślałem ze zgrozą, że one także
zamienią się w proch.
Gdy oczy nam obeschły, żałość w sercu wciąż była nieutulona. Poprosiłem, by
zaprowadzono mnie do Łazarza.
Odsunięto kamień zamykający wejście do grobowca i wszedłem do groty wykutej w
skale.
Powietrze było przesycone zwalającą z nóg żałobną wonią mirry. Uniosłem całun
spowijający ciało i ujrzałem zapadniętą, zielonkawowoskową twarz mojego przyjaciela,
Łazarza. Położyłem się obok niego na kamiennej płycie. Zawsze uważałem Łazarza za
starszego brata, którego nigdy nie miałem. Oto teraz stał się moim starszym bratem w śmierci.
Zacząłem się modlić. Pogrążyłem się w źródle miłości. Chciałem się upewnić, że go
tam znajdę. Odnalazłem olśniewające Światło, ale niczego się nie dowiedziałem. „Wszystko
w porządku”, powtarzał mój Ojciec, jak zwykle. „Wszystko w porządku, bądź spokojny”.
Gdy wynurzyłem się na powierzchnię, Łazarz siedział obok mnie. Patrzył na mnie
jeszcze zdrętwiały, zdumiony i całkowicie oszołomiony.
— Łazarzu, ty żyjesz! Zdajesz sobie z tego sprawę? Ty żyjesz!
Wydawało się, że nie pojmuje moich słów. Spróbował wymówić coś, rozmiękłymi
wargami, ale nie zdołał.
— Łazarzu, zmartwychwstałeś!
Jego rysy nie wyrażały niczego. Oczy uciekały mu do tyłu, jakby ogarniała go
senność.
Ująłem go pod ramię i wyprowadziłem na światło dzienne.
Nie sposób opisać uczuć jego sióstr i moich uczniów na widok nas, wychodzących z
grobowca. Oddałem Łazarza w ramiona jego bliskich. Poddawał się ich uściskom potulnie,
lecz wciąż sprawiał wrażenie nieobecnego duchem, jakby nie rozumiał, co się z nim dzieje.
Nie był w stanie wymówić słowa. Nie wiem nawet, czy zachował choćby szczyptę dawnej
inteligencji. Był własnym cieniem. Czyżby doznał szoku po zmartwychwstaniu? Powiedziano
mi, że właśnie w takim stanie znajdował się na kilka dni przed śmiercią.
Jakiś szyderczy głos z głębi mojego wnętrza, głos Szatana, powtarzał bez przerwy:
„Czy jesteś pewien, że on naprawdę umarł?”
Zmagałem się z nim, chcąc go uciszyć. Lecz głos przytaczał nowe argumenty:
„No dobrze, powstał z martwych, ale co ma do powiedzenia? Warto było go
wskrzeszać? Pasjonujące świadectwo, prawda?”
Oddaliłem się, zrozpaczony, aby pogrążyć się w modlitwie.
Zadrżałem, czując dłoń Jehudy na moim ramieniu. Promieniał ufnością:
— Trzeciego dnia powrócisz. A ja będę przy tobie. I obejmę cię mocno.
Mój Boże, dlaczego nie mam takiej wiary jak Jehuda? Czy zawsze już będę wątpił?
Żadna z twych odpowiedzi, Boże, nie ugasi żaru moich pytań. Znaki, które mi dajesz, nie
potrafią zdławić mojej trwogi.
Dołączyliśmy do biesiadników otaczających biednego Łazarza, żyjącego, lecz na wpół
żywego. Próbowałem skupić swoje myśli na szczęściu Marty i Miriam, na pieszczotach,
którymi obdarzały tego swojego zwalistego brata, pogrążonego w kamiennym milczeniu, o
twarzy pozbawionej wyrazu. Wciąż jednak dręczyło mnie poczucie odpowiedzialności za
jego powrót do świata żywych i za stan, w którym się znajdował. Ojciec mój dokonał tego
cudu, aby mnie uspokoić, tylko mnie, przekonując, że powstanę z martwych i że w
odróżnieniu od Łazarza — ja będę mówił. To dla mnie poświęcił spokój Łazarza. Łzy
zawstydzenia paliły mi twarz.
Wreszcie doszedł mnie głos z głębi źródła i powiedział mi, że miłość, wielka miłość,
czasem nie ma nic wspólnego ze sprawiedliwością, często nawet musi zdobyć się na
okrucieństwo, i że On także, mój Ojciec, będzie płakał, widząc mnie na krzyżu.
Dotarliśmy aż tutaj, na Górę Oliwną. W ciągu ostatnich godzin tej wyprawy
pragnąłem nade wszystko ochronić moich bliskich. To ja miałem być pojmany, tylko ja, za
bluźnierstwa i bezbożność. Moje błędy nie mogły obarczyć mych przyjaciół. Tylko ja sam
musiałem przyjąć na siebie mój los; trzeba było oszczędzić moich uczniów.
Jak uniknąć zbiorowej kary?
Były tylko dwa wyjścia: poddać się albo spowodować, by ktoś mnie wydał.
W żadnym razie nie mogłem się poddać. Oznaczałoby to uznanie autorytetu
Sanhedrynu. Ukorzenie się przed nim. Wyparcie się całej mojej dotychczasowej drogi.
Zgromadziłem więc wokół siebie dwunastu moich najdawniejszych uczniów.
Czułem, że drżą mi ręce i wargi, bowiem tylko ja jeden wiedziałem, że zebraliśmy się
razem po raz ostatni. Jak każdy Żyd — gospodarz domu — wziąłem chleb, pobłogosławiłem
go i rozdałem siedzącym przy stole. A potem, nie mniej wzruszony, pobłogosławiłem i
rozdzieliłem między nich wino.
— Myślcie zawsze o mnie, o nas, o naszej wspólnej historii. Myślcie o mnie w chwili
zasiadania razem do stołu. Nawet wtedy, gdy mnie już z wami nie będzie, moje ciało będzie
waszym chlebem, a krew moja waszym napojem. Gdy miłość nas połączy, będziemy zawsze
jednością.
Zadrżeli. Nie spodziewali się takich słów w moich ustach.
Patrzyłem na tych szorstkich w sposobie bycia mężczyzn w sile wieku i nagle
zapragnąłem obdarzyć ich czułością. Fala miłości wezbrała w mym sercu.
— Moje kochane dzieci, będę z wami już tylko przez chwilę. Wkrótce świat mnie już
więcej nie zobaczy. Ale wy zawsze mnie będziecie oglądać, albowiem ja będę żył w was i to
będzie dla was źródłem życia. Miłujcie jedni drugich, tak jak ja was umiłowałem. Nie ma
większej miłości, jak oddać życie swoje za przyjaciół.
Niektórzy zaczęli pochlipywać. Nie chciałem, żebyśmy się za bardzo rozrzewnili.
— Kochane dzieci, z początku będziecie płakać, ale później żałość wasza zamieni się
w radość. Niewiasta, kiedy rodzi, przechodzi przez próbę cierpienia, lecz nie pamięta już o
nim, z chwilą gdy nowy człowiek nareszcie przychodzi na świat.
A potem — i to było najtrudniejsze — musiałem przed nimi odsłonić mój plan:
— Zaprawdę, powiadam wam, jeden z was wkrótce mnie wyda.
Wzdrygnęli się, nic z tego nie pojmując. I natychmiast zaczęli krzyczeć i protestować.
Tylko Jehuda milczał. Tylko Jehuda zrozumiał. Jego twarz stała się bledsza od świecy.
Czarne oczy wpiły się we mnie.
— Czy to ja, Jeszuo?
Jehuda pojął ogrom poświęcenia, którego od niego zażądałem. Musiał mnie sprzedać.
Wytrzymałem jego spojrzenie, chcąc dać mu do zrozumienia, że jedynie od niego, ulubionego
ucznia, mogłem zażądać ofiary, która wyprzedzi w czasie moją.
Zrozumiał mnie i odpowiedział grymasem wyrażającym akceptację.
Obaj spuściliśmy oczy, podczas gdy biesiada trwała dalej. Ani on, ani ja, nie mieliśmy
siły dobyć z siebie głosu. Wydawało się, że uczniowie zapomnieli już o całym incydencie.
Wreszcie wstał, podszedł do mnie i szepnął mi do ucha:
— Wychodzę. Muszę się z kimś zobaczyć. Spojrzałem mu prosto w oczy i rzekłem, z
możliwie największą czułością: „Dziękuję”.
A wtedy, nie mogąc już dłużej zapanować nad emocjami, przypadł do mnie,
wczepiając się tak mocno, jakby za chwilę miano nas siłą rozdzielić. Jego łzy spływały w
milczeniu po mojej szyi.
Wreszcie się opanował i szepnął mi na ucho:
— Trzeciego dnia powrócisz. Ale mnie przy tobie nie będzie. I nie wezmę cię w
ramiona.
Tym razem ja go przytrzymałem. Szepnąłem: — Jehudo, Jehudo! Co zamierzasz
uczynić?
— Sprzedam cię Sanhedrynowi. Przyprowadzę straże na Górę Oliwną. Wskażę na
ciebie. A potem pójdę się powiesić.
— Nie, Jehudo, nie chcę tego.
— Ty przecież chcesz umrzeć na krzyżu! A więc ja mogę się powiesić!
— Jehudo, przebaczam ci.
— Ale nie ja!
Wyszedł, przepychając się przez zgromadzonych.
Pozostali uczniowie, jakże dobroduszni i naiwni, zawsze ostatni, by podejrzewać
jakieś łotrostwo czy podstęp, nie zrozumieli niczego z tej sceny.
Ale matka moja, siedząca gdzieś w ciemnym kącie, odgadła wszystko. Z otwartymi
szeroko, zbielałymi od niepokoju oczyma wpatrywała się we mnie, pytała mnie wzrokiem,
domagała się zaprzeczenia. A ponieważ nie zareagowałem, zrozumiała, że miała rację, a z jej
gardła wydobyło się coś w rodzaju skargi tropionego rannego zwierzęcia.
Usiadłem przy niej. I natychmiast chciała mnie podtrzymać na duchu, dać mi do
zrozumienia, że gotowa jest zaakceptować wszystko, że już akceptuje. Uśmiechnęła się do
mnie. Ja także uśmiechnąłem się do niej. I trwaliśmy tak długo przy sobie, a każde z nas
przywarto do uśmiechu tego drugiego.
Patrzyłem na tę twarz, pierwszą, którą ujrzały moje oczy; jutro będzie ostatnią, przy
niej je zamknę. Patrzyłem na te wargi, które niegdyś śpiewały mi kołysanki; nigdy później nie
całowałem innych. Patrzyłem na moją starą matkę, którą tak bardzo kochałem, i szeptałem
jej: „Wybacz mi”.
Tak, to już. Wpatruję się w noc.
Niebo jest aż drapieżnie czarne. Wiatr przynosi mi odór śmierci, odór klatki z lwami.
Za kilka godzin spełni się mój zakład.
Za kilka godzin będzie już wiadomo, czy naprawdę mam zaświadczyć o obecności
mojego Ojca, czy jestem tylko pomyleńcem. Jednym więcej.
Wielki dowód, jedyny dowód wyjdzie na jaw dopiero po mojej śmierci. Jeśli jestem w
błędzie, nie będę nawet niczego świadomy, będę się unosił obojętnie na falach nicości. Jeżeli
racja jest po mojej stronie, spróbuję nie obnosić się z moim triumfem i zaniosę innym Dobrą
Nowinę. Albowiem niezależnie od tego, czy będę miał rację, czy nie, nigdy nie żyłem dla
samego siebie. Nie dla siebie też będę umierał.
Nawet gdyby jeszcze tego wieczora przekonywano mnie, że jestem w błędzie, w
odpowiedzi ponowiłbym swój zakład.
Albowiem jeśli przegram, niczego nie stracę.
Lecz jeśli wygram, wygram wszystko. I wszyscy wygrają razem ze mną.
Boże mój, spraw, abym cały czas, aż do ostatniej chwili, stał na wysokości swojego
zadania. Spraw, aby nie załamało mnie cierpienie!
W porządku, będę się trzymał, wytrzymam wszystko. Nie wydam z siebie krzyku. O
jakże mi trudno jest w to uwierzyć! Jakże oporna jest natura wobec łaski! Dość już tego. Moje
lęki są niczym wobec mej nadziei.
Ale oto już kohorta zbrojnych ukazała się między drzewami. Jehuda niesie pochodnię
i prowadzi żołnierzy. Zbliża się. Wskazuje na mnie.
Boję się.
Wątpię.
Pragnę ratunku.
Ojcze mój, czemuś mnie opuścił?
Ewangelia według Piłata
Piłat do swego drogiego Tytusa
Nienawidzę Jerozolimy. Powietrzem tutejszym nie da się oddychać, bo jest jak trucizna, od
której można zwariować, Wszystko jest jakieś przesadne w tym labiryncie ulic, w których
można tylko zabłądzić, a nie da się nigdzie dojść, wśród tych jezdni, gdzie się wpada na
siebie, miast się poruszać normalnie, w tym jazgocie języków, które ściągnęły tu z całego
Wschodu i trudno się ze sobą porozumieć. Za dużo tu hałasu, ale też za dużo szepce się tutaj
po kątach. Respektują porządek rzymski tylko dlatego, że go nie znoszą. Miasto cuchnie
hipokryzją i stłumionymi namiętnościami. Nawet słońce nad tymi murami wygląda jak
zdrajca. Nie do wiary, że to samo słońce świeci nad Rzymem i błąka się nad Jerozolimą. To
znad Rzymu obdarza światłem, to znad Jerozolimy podżega ciemności, tworzy zakamarki,
które świetnie nadają się do spiskowania, alejki, którymi uciekają złodzieje, świątynie, gdzie
nie postanie stopa Rzymianina. Słońce, które oświetla, i słońce, które wszystko zaciemnia, oto
jakiej dokonałem zamiany, gdy zgodziłem się zostać zarządcą Judei.
Nienawidzę Jerozolimy. Ale jest jeszcze coś, czego nienawidzę bardziej niż
Jerozolimy: to Jerozolima podczas Pesach.
Nie pisałem do ciebie przez trzy dni, bo ani na chwilę nie mogłem osłabić swojej
czujności. Te ich święta przaśników doprowadzają moje nerwy do skrajnego napięcia, a moi
ludzie muszą być cały czas w pogotowiu: podwoiłem straże, rozstawiłem wszędzie patrole,
nakazałem szpiegom nieustannie się wymieniać, wycisnąłem z kapusiów siódme poty,
wzmocniłem kontrole. Gdyby Izrael chciał zagrozić Rzymowi, mógłby to zrobić właśnie w
ciągu tych trzech dni święta Pesach. Miasto jest kompletnie zatkane, zatłoczone; liczba
obecnych w nim Żydów, wraz z przybyłymi, aby wielbić swego jedynego boga w Świątyni,
jest pięciokrotnie wyższa niż normalnie. Nocą ci, którzy nie pomieścili się w gospodach i
domach, biwakują pod murami lub śpią pod gołym niebem na pobliskich wzgórzach. Za dnia
ich religia wymaga ofiar i zamienia Jerozolimę w olbrzymie targowisko połączone z rzeźnią:
tysiące zwierząt ryczących w oczekiwaniu na ubój lub w agonii, rzeki krwi, najpierw płynącej
ulicami, potem zakrzepłej, pełno wszędzie skór, włosia i piór, a wszystko to śmierdzi i
wysycha na słońcu, zanim zostanie pozbierane. Słupy dymu wypełniają ulice, lepią się do
murów. I ta nieznośna woń palonego tłuszczu, która sprawia, że całe miasto wydaje się
pieczone na węglach i składane w ofierze obojętnemu i żarłocznemu bóstwu. W ciągu tych
trzech dni nie opuszczam swojego tarasu, skąd z niesmakiem obserwuję, jak w dole szamocze
się Jerozolima; słyszę okrzyki przewodników przedzierających się zatłoczonymi uliczkami,
przywołujących do siebie pielgrzymów, aby pokazać im groby proroków; tu i ówdzie rozlega
się piskliwe beczenie owiec, gwizdy prostytutek ukrytych w podcieniach i nagle dostrzegam
— niczym srebrny przebłysk sworznia, wślizgującego się w środek tłumu — jednego z tych
nagich złodziei o ciele wysmarowanym oliwą, który ucieka przed pościgiem, zostawiając po
sobie opróżnione sakiewki i koleinę wyzwisk.
Jak co roku, w ciągu tych trzech dni bałem się wszystkiego. Ale jak co roku,
zapanowałem nad sytuacją. Wszystko przebiegło normalnie. Obyło się bez większych
incydentów. Dla porządku aresztowało się piętnastu ludzi, a trzech ukrzyżowało, czyli mniej
niż zazwyczaj.
Będę więc mógł w spokoju udać się do Cezarei, gdzie tak dobrze się czuję; miasto jest
nowoczesne, rzymskie, zbudowane na planie kwadratu, pachnie wyprawioną skórą i
koszarami. Tam, w mojej cytadeli, zapominam niekiedy o niepokoju, ściskającym mnie
zawsze za gardło od czasu przybycia do Jerozolimy. W chwili gdy kończę ten list, drogi
bracie, już świta, rozpoczyna się niedziela, idę spakować bagaż, bo, jak zwykle, noc mi zeszła
na pisaniu do ciebie.
W Judei nabawiłem się już od dawna bezsenności, ale te białe noce umożliwiły naszą
korespondencję, drogi bracie.
Podaję ci dłoń z Palestyny aż do Rzymu. Wybacz, jak zwykle, nieporadność mojego
stylu i miej się dobrze.
Piłat do drogiego Tytusa
— Ciało zniknęło!
Szykowałem się właśnie do zwinięcia w rulon listu, który napisałem wczoraj do
ciebie, gdy centurion Burrus przyniósł mi tę niesłychaną wiadomość:
— Ciało zniknęło!
W jednej chwili dotarło do mnie, że mówił o tym magiku z Nazaretu. I od razu
zamajaczyły przede mną wszystkie potworności, z którymi będę musiał się zmierzyć, jeśli
zwłoki się natychmiast nie znajdą.
Pozwól, że w kilku słowach wyjaśnię ci całą rzecz.
W Judei od kilku już lat wokół niejakiego Jeszui, kontrowersyjnego rabina, zrobiło się
głośno. Początkowo niewiele dałoby się o nim powiedzieć: z wyglądu nic szczególnego,
wymowa zdradzająca wieśniaka z Galilei, dość żenująca w kontaktach z innymi, a przede
wszystkim — przybywał z Nazaretu, z wiochy zabitej deskami, co normalnie powinno było
stanąć na jego drodze do popularności, ale te jego nauki, zawsze trochę tajemnicze i
odbiegające od znanych schematów, jego przycinki, orientalne baśnie, w których słodycz
przeplata się z gwałtownością, jego pobłażliwość dla kobiet, jednym słowem, jego dziwactwa
zjednywały mu stopniowo coraz większą liczbę zwolenników. Bardzo wcześnie, gdy tylko
zaczął przemierzać wzdłuż i wszerz Palestynę, posyłałem moich ludzi na przeszpiegi.
Donosili mi, że ten człowiek wydawał im się nieszkodliwy, że zajmował się wyłącznie
kwestiami religijnymi i że słuchając tego, co głosił, można było wywnioskować, iż jego
wrogami w większym stopniu są kapłani żydowscy niż rzymski okupant. Sami autorzy owych
relacji byli tym zresztą zdziwieni.
Wiedziony podejrzliwością, poddałem solidnej infiltracji grupę jego uczniów,
okalających go coraz szerszym kręgiem, jakby żywili się jego słowami, chciałem bowiem
wiedzieć, dokąd to wszystko prowadzi...
Zważ, że tutejsze sekty religijne zawsze kierują się jakimś ukrytym zamysłem
politycznym. Odkąd Rzym narzucił Żydom swój porządek, wojsko i administrację, to choć
pozwolił tubylcom na swobodne wyznawanie wiary, nietrudno zauważyć, że entuzjazm
religijny stał się dla nich pewną formą nacjonalizmu, świętą kryjówką, w której wykuwa się
ruch oporu przeciw cezarowi. Podejrzewam, że dla niektórych przyznawanie się do żydostwa
oznacza jedynie: jestem przeciwko Rzymowi. Faryzeusze, a nawet saduceusze, nad którymi
sprawuję kontrolę, wielbią tego swojego jedynego boga tylko po to, aby okazywać tym
większą wrogość naszym bóstwom i wszystkiemu, co od nas pochodzi. Co do zelotów,
zdeklarowanych nieprzyjaciół cezara i wszystkich, którzy z nim współpracują, są to groźni
fanatycy, którzy nas nienawidzą, rozbójnicy nie respektujący żadnego prawa, nawet
własnego, którzy zarzucają bezbożność wszystkiemu, czego nie aprobują, i którzy byliby
zdolni, gdybym tylko spuścił ich na chwilę z oka, do zachwiania w posadach naszą tutaj
władzą, a co więcej, w jakimś spazmatycznym wybuchu barbarzyństwa — do zniszczenia
swojego kraju. Chciałem więc dowiedzieć się dokładnie, z kim trzyma ten Jeszua, z
faryzeuszami, saduceuszami czy z zelotami, czy też rzeczywiście był tak naiwnie religijny,
jak twierdzili moi szpiedzy, a w takim wypadku, która z tych grup chciałaby wykorzystać
jego autorytet i posłużyć się nim w walce ze mną. Ku memu wielkiemu zdziwieniu nic z tych
rzeczy się nie wydarzyło. Za to ów magik ściągnął sobie na głowę wszystkich. Zeloci go
nienawidzą, odkąd zaczął usprawiedliwiać obecność na tej ziemi moich żołnierzy i zalecać
płacenie Rzymowi podatków, mówiąc: „oddajcie cesarzowi co cesarskie”, faryzeusze złapali
go na gorącym uczynku pogwałcenia ich Prawa, gdy zlekceważył dzień szabatu. Saduceusze
zaś — ci zdeklarowani konserwatyści, a zarazem wielcy kapłani Świątyni, nie tylko nie mogli
ścierpieć zuchwalstwa tego rabina, który woli kierować się w swoim myśleniu zdrowym
rozsądkiem, niż powtarzać bez sensu te same wciąż święte teksty, lecz w tych dniach
wymogli na mnie wyrok śmierci na niego.
„Co ci to szkodzi? — zapytasz. — Jeśli twoi wrogowie sami się pozbywają jeszcze
jednego twojego potencjalnego wroga, to powinieneś się tylko z tego cieszyć...”
Z pewnością.
„A poza tym, on nie żyje — dorzuciłbyś. — Nie masz się już czego obawiać!”
Oczywiście.
A jednak mam uczucie, że coś w tej sprawie zostało rozstrzygnięte zbyt pochopnie. To
nie ja wymierzyłem sprawiedliwość w imieniu Rzymu, lecz stałem się wykonawcą ich
sprawiedliwości, moich oponentów, sprawiedliwości saduceuszy zaakceptowanej przez
faryzeuszy. Oswobodziłem tych Żydów od innego Żyda, który im wchodził w paradę. Czy na
tym miała polegać moja rola?
Podczas procesu małżonka moja, Klaudia Prokula, zarzuciła mi to całkiem otwarcie.
Jej oczy, osadzone w twarzy pociągłej i myślącej, bez cienia nienawiści ani innych
gwałtownych uczuć, wpatrywały się we mnie uważnie:
— Nie możesz tego zrobić.
— Ależ Klaudio, ten magik został wydany w moje ręce przez kapłanów Sanhedrynu.
Jako prokurator nie mam mu nic do zarzucenia, ale właśnie jako prokurator muszę wyjść
naprzeciw żądaniom kapłanów, jeśli chcę mieć spokój ze strony Świątyni. W tej sytuacji czy
możesz jeszcze wierzyć, że zarządca sprawuje tu jakąś władzę? Zarządca powinien sprawiać
wrażenie, że rządzi, ale jego decyzje są wypadkową innych decyzji i okoliczności.
— Nie możesz mi tego zrobić.
Spuściłem wzrok. Nie miałem już śmiałości wytrzymywać spojrzenia tej kobiety,
którą ubóstwiam i której zawdzięczam moją karierę. Klaudia nie tylko — a ty wiesz o tym
najlepiej — zechciała poślubić, wbrew woli swoich bliskich, niezbyt lotnego osobnika, jakim
jestem, ale jeszcze wymogła na swojej rodzinie, że otrzymałem to bardzo prestiżowe
stanowisko zarządcy Judei, stanowisko, o którym nie mógłbym nawet marzyć bez jej
protekcji, charyzmy i znajomości. Klaudia Prokula kocha mnie i szanuje, lecz jak każda
szlachetnie urodzona rzymska niewiasta przyzwyczajona jest do wypowiadania swojego
zdania i uczestniczenia w męskich dysputach. Nie ścierpiałbym takiej postawy u żadnej innej
kobiety. I tak, czasem z dużym wysiłkiem, powściągam gwałtowne odruchy samca, który
wolałby zmusić ją do milczenia, niż zaakceptować dyskusję z nią jak równy z równą. Nie
chcąc, aby mój prestiż ucierpiał w obecności mężczyzn, uzyskałem tyle, że dyskusje te nie
toczą się publicznie. Ale ona potrafi wykorzystać sytuacje przy drzwiach zamkniętych do tego
stopnia, że nasza wymiana zdań staje się dzięki temu jeszcze bardziej gorąca.
— Nie możesz mi tego zrobić. Gdyby nie Jeszua, nie byłabym już na tym świecie.
Czyniła aluzję do choroby, która przez wiele miesięcy trzymała ją przykutą do łoża
boleści. Klaudia stopniowo się wykrwawiała. Wzywałem do niej po kolei wszystkich lekarzy
z Palestyny, Rzymian, Greków, Egipcjan, a nawet Żydów, żadnemu z nich jednak nie udało
się powstrzymać krwawienia, które zazwyczaj trwa u kobiet przez cztery dni w miesiącu, lecz
nie wiadomo dlaczego u Klaudii Prokuli nie ustawało.
Twarz jej straciła kolory i wszelkie oznaki życia, a bladość jej warg budziła we mnie
przerażenie. Przy najlżejszym ruchu jej serce biło jak szalone, a ja widziałem już zbliżający
się dzień, w którym Klaudia przestanie oddychać.
Ponieważ jedna ze służących opowiedziała jej o magiku z Nazaretu, Klaudia poprosiła
mnie, abym zgodził się go sprowadzić. Zgodziłem się, nie mając już żadnej nadziei; nie było
mnie nawet podczas tej wizyty.
Ten człowiek spędził przy niej całe popołudnie. Jeszcze tego samego wieczoru krew
przestała wypływać z ciała Klaudii.
Nie mogłem w to uwierzyć! Wahałem się jeszcze przez chwilę, czy mam się oddać
gwałtownemu przeżyciu szczęścia, że oto ją widzę uzdrowioną.
— Co on ci zrobił?
— Rozmawialiśmy tylko, nic więcej.
— Jak to, nie dotknął cię nawet, nie osłuchał? Nie zastosował żadnej maści czy innego
smarowidła? Jak on temu zaradził?
— Cały czas tylko rozmawialiśmy. I powiedzieliśmy sobie tyle rzeczy...
Nie miała jeszcze siły opowiadać, ale uśmiechała się do mnie.
Następnego ranka wydała mi się ożywiona i świeża, jakby się przemyła poranną rosą.
Zwróciła się do mnie i powiedziała po prostu:
— Dzięki niemu zaakceptowałam to, że nie możemy mieć dzieci.
Ty wiesz, drogi Tytusie, jakie są te rzymskie arystokratki; wyjeżdżają ci z jakimś
zagadkowym zdaniem, nie spuszczając z ciebie wzroku, a ty musisz udawać, jeśli nie chcesz
wyjść na cymbała, że zrozumiałeś. Chcąc sprostać oczekiwaniu, o jakim świadczył wyraz
twarzy mojej małżonki, przybrałem w odpowiedzi minę wtajemniczonego, z domieszką
zadziwienia, i nigdy więcej do tego nie wracaliśmy.
— Jeszua mnie uratował. A teraz ty uratuj jego.
Odwoływała się do kodeksu honorowego, który nie miał nic wspólnego z moim
stanowiskiem prefekta.
— Każę go publicznie wychłostać. Zazwyczaj takie porządne upuszczenie krwi
wystarcza, by zaspokoić pragnienia tłumu. Być może w ten sposób się jakoś wybroni...
Klaudia skinęła w milczeniu głową. Byliśmy zgodni, myśleliśmy, że magik wyjdzie
cało z opresji.
A jednak scena biczowania nie wywarła zamierzonego efektu i począwszy od tego
momentu, sytuacja wymknęła się spod kontroli. Moi żołnierze wyprowadzili tego człowieka
na dziedziniec fortu Antonia i niebawem rozległ się świst biczy nad jego ciałem. Skazaniec
jednak zachowywał się nad wyraz dziwacznie: nie krzyczał, nie protestował, z jego ust, gdy
spadały nań ciosy, nie wydobył się ani jeden jęk. Był jakby nieobecny. Brak zaangażowania
nie stawiał go ani po stronie występku, ani niewinności. Jeszua wypełniał swoje
przeznaczenie niechętnie, lecz wyrażając na nie zgodę w postaci swej duchowej nieobecności.
Nawet jego ciało nie było ciałem torturowanego. Choć otwierały się rany na skórze i krew z
nich tryskała, z jego ust nie wyrwała się nigdy skarga. Swoim zachowaniem Jeszua naigrawał
się z sędziów i katów, ukazywał, że ta ich sprawiedliwość była parodią sprawiedliwości, a
cierpienie jawiło się jako zaprzeczenie cierpienia. Tłum był rozczarowany. Wzburzenie
widzów zwróciło się przeciwko skazańcowi. W ich opinii aktor był z niego żaden, zarzucali
mu obojętność. Ludzie łaknęli widowiska z pięknym zakończeniem, żądali jego śmierci.
Dołączyłem do Klaudii, ukrytej w cieniu murów. Chciałem ją powiadomić, że nasz
manewr się nie udał. Ale ona patrzyła przez cały czas na to, co się działo. Skuliła się w mych
ramionach, wybuchając łkaniem:
— Zrób coś. Proszę cię, zrób coś.
Gdyby przynajmniej ten Jeszua wylał czwartą część wszystkich łez Klaudii, skłoniłby
bez wątpienia tłum do okazania mu miłosierdzia. Dla mojej żony, bardziej dla niej niż dla
tego magika, o którego niewinności byłem zresztą przekonany, musiałem coś wymyślić.
— Zwyczaj! Zwyczaj z okazji Pesach!
Klaudia zrozumiała mnie w oka mgnieniu. Przestała drżeć na całym ciele,
wynagradzając mnie jednym z tych pełnych podziwu spojrzeń, które, nawet gdybym miał
osiemdziesiąt lat, upewniłyby mnie, że jestem wciąż piękny i młody.
Kazałem moim ludziom przyprowadzić z więzienia słynnego tutejszego bandytę,
który okradł, kogo się tylko dało, i zgwałcił mnóstwo dziewcząt. Okrutnik ten miał zbyt dużą
łatwość w posługiwaniu się nożem i popełnił ostatnio tyle zbrodni, że musieliśmy go
aresztować. Odetchnąłem z ulgą, tym większą, że podejrzewałem tego zbójeckiego herszta o
przygotowywanie armii zelotów do mającego nastąpić w najbliższym czasie zbrojnego
powstania przeciwko mej władzy. Właśnie spędzał w lochu ostatni dzień, albowiem po
południu miał zostać ukrzyżowany w towarzystwie dwóch innych, pomniejszych łotrów.
Zaapelowałem do tłumu, przypominając zebranym zwyczaj, według którego podczas
święta Pesach prokurator Rzymu uwalniał jednego więźnia. Zaproponowałem ludziom, aby
dokonali wyboru między Barabaszem a Jeszuą. Nie miałem najmniejszych wątpliwości, jaka
będzie ich odpowiedź, zważywszy popularność i nieszkodliwość Jeszui, w zestawieniu z
niebezpiecznym i budzącym grozę Barabaszem.
Wśród tłumu zapanowało milczenie. Ludzie byli zaskoczeni. Spoglądali na ledwo
trzymającego się na nogach Jeszuę, z opuszczoną głową, całego we krwi, a potem na
Barabasza, arogancko wyprostowanego, prężącego swe silne nogi i śniade, muskularne ciało,
który całą swoją zuchwałą postawą rzucał im wyzwanie.
Ludzie zaczęli szeptać między sobą. Jedni radzili się drugich. Kilku mężczyzn
przechodziło od grupy do grupy, a ja pomyślałem, że to zapewne uczniowie magika, którzy,
na szczęście, usiłują wpłynąć na ostateczny wyrok. Podniosłem oczy ku murom fortu i
dojrzałem w oknie przenikliwe oczy Klaudii. Uśmiechnęliśmy się do siebie.
Nareszcie głos ludu oznajmił wyrok. Głuchy odgłos narastał, przechodząc w pomruk,
a potem wyraźnie dało się słyszeć jedno słowo, wykrzyczane, skandowane raz po raz, aż
wreszcie rozległ się jeden wielki ryk: „Barabasza!”
Przestałem cokolwiek rozumieć. Tłum żądał uwolnienia złodzieja, gwałciciela i
mordercy. Jeszua nie zrobił nic złego, ot, jakieś tam ekstrawagancje religijne, nie popełnił
jednak niczego, za co można by wydać nań wyrok skazujący, podczas gdy ten skurwiel,
Barabasz, ta masa krwiożerczego i egoistycznego mięsa, ten zbój okrutny, który sprawił, że
nie było wśród zgromadzonych tutaj ani jednej rodziny, która nie miałaby powodów do skargi
na niego, ten oto Barabasz znalazł nieoczekiwanie łaskę w ich oczach!
Wszystko się we mnie buntowało przeciw temu; byłem pełen niesmaku,
rozczarowania, musiałem jednak być posłuszny woli ludu.
Podjąłem wobec tych ludzi zobowiązanie. Nie miałem już wolnych rąk. Toteż przed
nimi chciałem je teraz umyć.
Spełniłem rytualny gest, mający oznaczać: odtąd nie mam z tym nic wspólnego.
Stojąc na podwyższeniu, ponad głowami ryczącego tłumu, obmyłem nadgarstki miękką,
jedwabistą w dotyku wodą, odnajdując jakimś cudem spokój w pocieraniu o siebie dłoni i
przyglądając się, jak w wodzie spływającej z chlupotem do miedzianej misy załamuje się
fragment tęczy.
W głębi ducha myślałem: to nie ja jestem uosobieniem sprawiedliwości na terenie
Judei, lecz reprezentuję Rzym. Równocześnie jednak wkradała się myśl: jeśli Rzym nie jest
uosobieniem sprawiedliwości na wszystkich znanych mi ziemiach, to dlaczego dobrowolnie
mu służę?
Odwróciłem się i po raz ostatni przed powrotem do fortu obrzuciłem spojrzeniem obu
więźniów. I nagle zrozumiałem powody, dla których odmienił się tak drastycznie los tych
dwóch mężczyzn, posyłając jednego na krzyż, drugiego zaś uwalniając z więzienia.
Zrozumiałem, na czym polegał mój błąd, zobaczyłem to, co zobaczył tłum, a czego ja nie
potrafiłem wcześniej dostrzec: Barabasz był piękny, a Jeszua brzydki.
Klaudia czekała na mnie w swej komnacie. Patrzyłem na tę wspaniałą Rzymiankę,
wytwornie spowitą w swe blade woale, na smukłe przeguby rąk w ciężkich bransoletach, na
tę arystokratkę o cerze delikatnej jak powój, mającą u swoich stóp siedem pagórków Rzymu:
gryzła palce z rozpaczy dla jakiegoś wieśniaka z Galilei! Ze ściągniętymi rysami twarzy, z
wargami fioletowymi od gniewu, pogardliwie mierzyła tłum wzrokiem z okna swej komnaty,
nie mogąc się oswoić z niesprawiedliwością.
— Przegraliśmy, Klaudio.
Powoli skinęła głową. Spodziewałem się, że zacznie protestować, lecz ona zdawała się
godzić z obrotem wydarzeń.
— Nie mogłeś nic zrobić, Piłacie. On nam nie pomógł.
— Kto?
— Jeszua. Przez swoje zachowanie ściągnął na siebie wyrok śmierci. On chciał
umrzeć.
Być może miała rację... Ani w obecności kapłanów, ani wobec mnie, ani w
konfrontacji z tłumem magik nie zdobył się na żaden gest, którym mógłby wyjednać dla
siebie łaskę. Natomiast jego trwanie w milczącym uporze, odrzucenie wszelkiego patosu,
klarowne odpowiedzi — wszystko to nieustannie pchało go ku własnej zgubie.
— Pozostaje nam tylko czekać — podsumowała sytuację Klaudia.
Wpatrywałem się w nią, nie rozumiejąc.
— Na co czekać, Klaudio? Za kilka godzin on umrze.
— Pozostaje nam zrozumieć, co chce nam powiedzieć przez swoją śmierć.
To prawda, kochałem Klaudię, ale jej czysto kobiecy sposób rozumienia
rzeczywistości wystawiał na ciężką próbę moją męską inteligencję. Klaudia należy do tej
kategorii istot, dla których wszystko jest znakiem: upadek liścia, lot ptaka, użycie pewnego
słowa, zbieżność myśli, kierunek podmuchów wiatru, kształt chmury, oczy kotów czy
milczenie dziecka. Niczym wróżbiarze, kobiety są skłonne dopatrywać się wszędzie ukrytego
zamysłu, mają tendencję do odczytywania przedmiotów i zjawisk, jakby to był zwój
pergaminu. One nie patrzą — one rozszyfrowują. Wszystko ma zawsze jakieś znaczenie. Jeśli
przesłanie nie jest oczywiste, to z pewnością zostało ukryte. Żadnej luki czy braku sensu.
Świat jest ze swej natury obrośnięty w znaczenia. Już miałem zamiar jej odpowiedzieć, że
śmierć to po prostu śmierć, nic nie znaczy, można się jej tylko poddać, a ona sama nie
znajdzie innego wytłumaczenia dla śmierci swojego magika jak to, że przestał żyć. W
ostatniej chwili ugryzłem się jednak w język: być może Klaudia wymyśliła sobie ten swój
świat, w którym wszystko, nawet najgorsze rzeczy, miały jej coś do przekazania, aby
uchronić siebie samą przed nadmiarem cierpienia.
Przybrałem jak zwykle myślący wyraz twarzy osobnika, dla którego słowa Klaudii są
na wagę czystego złota, i dołączyłem do moich centurionów, by uzgodnić z nimi szczegóły
egzekucji.
Kilka godzin później Jeszua był martwy, a Barabasz na wolności.
— Ciało zniknęło!
Rozumiesz teraz lepiej zaskoczenie, z którym przyjąłem niesłychaną wiadomość, jaką
przyniósł mi centurion Burrus. Ten magik znów imał się swoich sztuczek! Klaudia mogła
triumfować.
Dosiadłem natychmiast konia i pod osłoną moich żołnierzy pomknąłem w kierunku
cmentarza, który znajduje się nieopodal pałacu, by uszczknąć bodaj cząstkę prawdy, która
mogła się jeszcze unosić w powietrzu.
Około dziesięciorga Żydów, mężczyzn i kobiet, zgromadziło się wokół grobowca. Na
nasz widok ukryli się w kwitnących zaroślach. Tylko dwóch strażników stało przed ziejącym
otworem.
Ich uniformy wskazywały, że należeli do gwardii Kajfasza, wielkiego kapłana
Świątyni, tego samego, który najzacieklej domagał się skazania Jeszui na śmierć.
— Co oni tu robią?
Mój centurion wyjaśnił mi, że wielki kapłan, obawiając się, aby ciało nie zostało
wykradzione i nie otoczono go kultem, nakazał od wczoraj postawić wartę przy grobie.
— Mówcie, coście widzieli?
Strażnicy z przymkniętymi powiekami nie odpowiedzieli. Dwóch tępaków o grubo
ciosanych rysach, jakby wyszli spod ręki rzemieślnika, który spartaczył swą robotę, trwało w
milczeniu. Z opuszczonymi ramionami, zwinięci w kłębek własnego milczenia, nie byli w
stanie wypowiedzieć słowa; drżały im tylko wargi.
— Wychłostałem ich, Piłacie. Twierdzili, że niczego podejrzanego w nocy nie
zauważyli.
— To niemożliwe!
Podszedłem do grobowca, a raczej miejsca pochówku na tutejszą modłę, jakiego nigdy
w życiu nie widziałeś. W Palestynie nie wykopuje się w ziemi otworu na grób, lecz żłobi się
w skale coś w rodzaju groty, gdzie składa się ciało. A potem zamyka się wejście olbrzymim
okrągłym głazem, zastępującym drzwi.
Kamień był odsunięty na bok, przytrzymany drewnianym kołkiem, grobowa wnęka
ziała w połowie otworem.
— Dlaczego grób jest otwarty?
— Tego ranka przyszły niewiasty z wonnościami, z naręczami mirry i aloesu, chcąc je
złożyć przy ciele zmarłego.
— Ale kto odsunął kamień?
— Był tak ciężki, że niewiasty i dwóch strażników nie dało mu rady — odparł
centurion — tak że przyłączyłem się do nich w czasie mojego obchodu, i wtedy odkryliśmy,
że grób jest pusty.
Wpatrywałem się w ciemność otworu wykutego w skale.
Nie byłem w stanie uwierzyć w tę historię ze zniknięciem ciała. Jeżeli odsunięcie o
świcie głazu wymagało połączonych wysiłków aż tylu ludzi, to w jaki sposób mógł tego
dokonać magik, sam jeden pośrodku nocy?... Nie, to przecież absurd.
Nie czekając, wszedłem do wnętrza grobowca. To się stało jakby bez mego udziału,
sam byłem zdziwiony. Po co wdzierać się do siedziby zmarłych? Czy nie naruszyłem jakiejś
niebezpiecznej granicy?
Tuż za ciasnym przedsionkiem grota przechodziła w rodzaj komnaty, w której
znajdowały się wykute w skale trzy ławy. Wszystkie były puste. Tylko jedna z nich nosiła
widome ślady pobytu magika: opaski, balsamy, a przede wszystkim całun, który spowijał
ciało, prześcieradło bardzo dobrej jakości, ubrudzone tu i ówdzie brunatnymi śladami
zaschniętej krwi. Starannie złożone, leżało na brzegu ławy.
To był czysty absurd. Zniknięcie ciała w połączeniu z tym porządnie złożonym
kawałkiem płótna kpiło sobie otwarcie ze zdrowego rozsądku. Kto oddzielił ciało od tkaniny,
do której przywarło strupami krwi? I kto zadał sobie tyle niepotrzebnego trudu, by złożyć ją
w doskonale geometryczny kształt kostki? Kto z taką maniakalną pedanterią zachowywałby
się we własnym grobie? Czyżby magik przyszedł na tyle do siebie, by...
Trzymałem w dłoniach płótno, pocierając o nie palcami, jakby ten gest miał mi
podsunąć jakieś rozwiązanie. Moje myśli gmatwały się w jakimś półśnie. Ogarniało mnie
dziwne odrętwienie. Usiadłem na brzegu ławy. Wyobraziłem sobie siebie umarłego,
uwięzionego na niezliczone godziny w skale, bez światła, z wąziutkim przebłyskiem słońca w
kącie, tam gdzie kamienie nie zachodziły ściśle na siebie, w tym świecie bez szelestów ni
roślin. Wyobraziłem sobie, że jestem Jeszuą, wydłużonym, szczupłym ciałem Jeszui,
spoczywającym tutaj po cierpieniach krzyża.
Coś w rodzaju płynnego ołowiu wślizgiwało się w moje płuca. Jakiś ciężar kładł się na
piersiach i na ramionach, ugniatał mnie, miażdżył. Zapragnąłem wyciągnąć się na całą
długość. Nie miałem na nic sił. Jakiś stan otępienia, coś na pograniczu przyjemności i złego
samopoczucia odjęło mi władzę w nogach i pozbawiło woli.
I nagle dotarło do mnie, co się tutaj dzieje. Dostrzegłem w kącie pomieszczenia
olbrzymią stertę pachnących ziół, mieszaninę mirry i aloesu, złożonych w tym miejscu dla
oczyszczenia powietrza zmarłych, ale woń ich była dla mnie trująca, dla żywego...
Wyrwałem się z grobowca i wybiegłem na zewnątrz z szybkością strzały. Jaskrawe
światło słońca zdzieliło mnie w twarz.
Patrzyłem na sady, na oprószone kwiatami czereśnie, na cierpką zieleń wiosennych
liści i zanurzony w tym świecie zapachów, kolorów i śpiewów ptasich mogłem śmiało
zwątpić w to, że istnieje śmierć.
Zawróciłem w stronę konia i przed odjazdem raz jeszcze przyjrzałem się uważnie
strażnikom. Wpatrywali się jak idioci w swoje stopy.
W jednej chwili wyrobiłem sobie osąd o całej sprawie: po ich rozszerzonych źrenicach
poznałem, że podano im środki odurzające. Popatrzyłem na dwa skórzane bukłaki porzucone
nieopodal na trawie. Niestety, były już opróżnione, a w zalatującej z otworów ostrej i kwaśnej
woni taniego palestyńskiego wina trudno byłoby wyczuć domieszkę tego rodzaju proszku czy
mikstury. Niemniej wiedziałem już, czego mam się trzymać: odurzono strażników, aby
posnęli. Toteż nie mogli oni widzieć ani słyszeć bandy złodziei odsuwających kamień,
unoszących ze sobą trupa i zamykających z powrotem otwór grobowca. Doskonale to
wszystko wyreżyserowano: tak, aby publiczność przy pewnej dozie naiwności musiała
uwierzyć w nadprzyrodzoną moc magika.
Wróciłem do fortu i podjąłem decyzje, narzucające się same przez się: trzeba było
dopaść złodziei i odnaleźć ciało Jeszui.
Moi sekretarze zdziwili się.
— Nie możemy, namiestniku, zajmować się profanacją żydowskiego grobu. Ta
sprawa podlega przede wszystkim arcykapłanowi i radzie Sanhedrynu. Nie wchodzi w zakres
naszej jurysdykcji.
— Do mnie należy troska o bezpieczeństwo.
— Bezpieczeństwo żywych, Piłacie, a nie trupów, w dodatku trupów żydowskich. A
już w żadnym wypadku nie możemy się zajmować zwłokami żydowskiego zbrodniarza.
— Jeszua był niewinny.
— A jednak tyś go ukrzyżował.
Uderzyłem pięścią w stół, by zakończyć całą tę dyskusję:
— Macie słuchać, bez żadnych komentarzy. Ja biorę na siebie wszelkie konsekwencje
i mogę już dziś wam oznajmić, że jeżeli dopuścimy do sytuacji, w której zacznie się szerzyć
wiara, że magik o własnych siłach powrócił do świata żywych, że sam odwalił kamień z
własnego grobu, ściągniemy sobie na głowę zamęt, jakiego nie było na tej chorej ziemi, gdzie
nawet wino i cytryna burzą się od gorączki! Ci, którzy wykradli ciało, są w stanie
sprowokować taki wybuch wiary, że cały lud Izraela powstanie z imieniem Jeszui na ustach,
że będzie nam pluł nim w twarz i nie ustanie, aż nas stąd wykurzy, nas, Rzymian, którzy w
jego oczach staniemy się winni jego męki. Ale to może zajść jeszcze dalej i zdestabilizować
całą obecną równowagę sił. Jeżeli nieproszonym gościom tego grobu uda się całe widowisko,
sprawią, że lud powstanie przeciwko faryzeuszom, którzy nienawidzili Jeszui, przeciwko
saduceuszom, którzy go osądzili, a później wydali mnie, bym dopełnił egzekucji, a nawet
przeciwko zelotom, ponieważ uwolniono Barabasza, jednego z nich, a nie Jeszuę. Jednym
słowem, jeżeli nie odszukacie żartownisiów, którzy zakpili sobie tej nocy z całego świata,
jutro cały Izrael stanie w ogniu i spłynie krwią, a nam nie pozostanie nic innego, jak odpłynąć
z powrotem do Rzymu, pod warunkiem że unikniemy masakry, nim dotrzemy do portu w
Cezarei. Czy to jasne?
Posłuszny moim instrukcjom Burrus udał się na poszukiwanie winnych. Mam
dokładne wyobrażenie o tym, kto za nimi stoi i gdzie się mogą teraz znajdować. Za kilka
godzin kiepski żart się rozwieje jak zły sen i wszystko wróci do porządku. W oczekiwaniu na
to piszę do ciebie ten list, drogi bracie, po części po to, przyznaję, aby cię poinformować o
tym, co się tu dzieje, po części zaś, by oszukać swoją niecierpliwość. Służba krząta się przez
cały czas, przygotowując bagaże do wyjazdu. Nie wątpię, że ta sprawa zostanie szybko
załatwiona, ale to mnie nie zatrzyma w Jerozolimie. Napiszę ci, jak będzie już po wszystkim,
z moich koszar w Cezarei. A na razie, bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Te ostatnie godziny zbiły mnie całkiem z tropu. Rzeczywistość zaprzecza logice. A
przecież nie należę do tych egzaltowanych osobników, którzy raczej imaginują sobie
rzeczywistość, niż ją naprawdę widzą, którzy ją stroją — niczym daleką, ledwie pamiętaną
kochankę — w tysiąc zalet, przypisują jej tysiące słów nigdy nie wypowiedzianych, tysiące
skrywanych intencji, spiskujących dla ich szczęścia, tysiące nagłych zaniemówień, które
pozwolą się zawsze szczęśliwie wytłumaczyć; nie, nie należę do tych kochanków z
wyobraźni, majsterkowiczów piękna, rękodzielników dobroci, złotników ideału, demiurgów
szczęśliwości. Rzeczywistość — znam ja ją dobrze, a co gorsza, podejrzewam, jaka jest
naprawdę. Zawsze się spodziewam, że jest szpetniejsza, niż na pierwszy rzut oka wygląda:
bardziej gwałtowna, podstępna, bardziej wykrętna i dwuznaczna, bardziej zdradliwa,
interesowna, knująca odwet, egoistyczna, skąpa, agresywna, niesprawiedliwa, zmienna,
obojętna, próżna — jednym słowem, bardziej rozczarowująca, niż można by pierwotnie
sądzić. Toteż ja tej rzeczywistości nie popuszczam; depczę jej po piętach, przyklejam się do
jej tyłka, by wytropić wszelkie jej słabości i smrody, aby zmusić ją do wypuszczenia z siebie
nieczystych wydzielin.
Owa jasność umysłu przydaje memu życiu osobliwego smaku z domieszką goryczy,
ale właśnie dzięki temu jestem skutecznym zarządcą. Żadne przemowy, nawet najbardziej
służalcze, pełne kwiecistych obietnic czy udawanej słodyczy, nie przesłonią mi obrazu
toczącej się właśnie w tej chwili rzeczywistej gry sił. Mój umysł jest jak skalpel chirurga
celujący w sam środek rany, a mylę się bardzo rzadko. Nawykły do zachowywania dystansu
wobec perspektyw zbyt optymistycznych lub podejrzanie schlebiających mojej osobie,
najczęściej zmierzam prosto do celu, i to szybko.
Otóż w ciągu ostatnich godzin miałem raczej wrażenie, że kręcę się w kółko, jak koń
w kieracie.
Wczoraj po południu moi ludzie trafili na ślad uczniów magika. Członkowie sekty
Jeszui schronili się w opuszczonym gospodarstwie niedaleko Jerozolimy.
Wziąłem z sobą oddział złożony z dwudziestu żołnierzy i opuściłem pałac. Za
bramami miasta wyprzedziliśmy pielgrzymów powracających jak co roku do swoich
prowincji; okradzeni przez właścicieli zajazdów, oszukani przez kupców, ograbieni przez
kapłanów, okazywali przecież twarze nieporuszone, a ich oczy patrzyły pogodnie, jak oczy
ludzi, którzy jednak spełnili swój obowiązek.
Za nami, w głębi doliny, wznosiła się Jerozolima otoczona murami, pyszniąca się
wysokimi wieżami pałacu Heroda Wielkiego, monumentalną strzelistością Świątyni i
olśniewającą bielą jej portyków, podbitą złoceniami. Wzruszyłem ramionami: owszem, to
była stolica, ale stolica w stylu orientalnym, pełnym przesadnego przepychu i
pretensjonalności, obwieszona świecidłami, stolica religijnego kłamstwa i wykorzystywania
naiwnych dusz, stolica manipulacji umysłami ludzi, tortury mentalnej za pomocą narzędzi
takich jak wzbudzanie poczucia winy i żalu za grzechy, cytadela marności nad marnościami,
pod której adresem magik z Nazaretu miotał gwałtowne oskarżenia, i muszę przyznać, że w
tym punkcie zgadzam się z nim co do joty.
Gdy tylko minęliśmy przełęcz, Burrus wskazał palcem widniejący w dole budynek
owczarni; popękane dachówki zdradzały, że od dawna już nie był używany jako schronienie
dla zwierząt.
— Tutaj się ukryli.
Podzieliłem moich ludzi z zamiarem otoczenia chałupy ze wszystkich stron, tak by
nikt nie mógł stamtąd uciec. A potem, na dany przeze mnie znak, puściliśmy się galopem w
stronę owczarni.
Wyglądało na to, że nie ma tam żywego ducha. Musieliśmy wkroczyć i wyłapać
jednego po drugim uczniów Jeszui, a drżeli na całym ciele jak chmara szarańczy.
Ustawiono ich wszystkich przede mną w szeregu. Woń tych ciał, bijąca prosto w
nozdrza, zdradzała ich paniczny, zwierzęcy strach; tak śmierdzą tylko skazańcy. Myśleli, że
przyszedłem ich pojmać, by podzielili los swego nauczyciela. Trzeba przyznać, że licząc się z
możliwością ukrzyżowania, i na samą myśl o tym spływając potem, z nabrzmiałymi żyłami i
z oczami wychodzącymi z orbit, reagowali znacznie bardziej instynktownie i normalnie niż
tamten.
Nie pomyliłem się: liczba ich była wystarczająca, by mogli po cichu odsunąć kamień i
wynieść zwłoki. Opowiadano, że uciekli z Jerozolimy w dzień pojmania Jeszui, nie czekając
nawet, aż odbędzie się egzekucja, tak bardzo się obawiali, aby kapłani lub tłum nie rzucili się
siłą rozpędu na jego uczniów. Ale jakąż mogłem mieć pewność, że nie kierowali się
wyrachowaniem, lecz jedynie ostrożnością pod wpływem tchórzostwa? Pochowali się po
kątach na czas trwania nieuniknionej męki i śmierci swego mistrza, a potem, niepostrzeżenie,
uwinęli się z ciałem w sposób tak doskonały, że wszyscy musieli dojść do wniosku, iż magik
zniknął sam z siebie, dowodząc w ten sposób swej władzy nad śmiercią. Pierwiastek
tajemnicy pozwoliłby im żyć jeszcze przez kilka lat w kulcie Jeszui, wykorzystując ludzką
łatwowierność.
— Gdzie jest ciało?
Nikt nie odpowiedział. Wydawało się, że nie rozumieją pytania.
— Gdzie jest ciało?
Spoglądali nawzajem po sobie, w coraz większej panice. Tak bardzo się mnie
obawiali, że nieomal palili się do tego, aby udzielić mi odpowiedzi.
Jeden z nich padł na kolana przede mną:
— Litości, panie. Litości.
Pozostali uczynili to samo. Wszyscy ukorzyli się przede mną. Usprawiedliwiali się
bełkotliwie:
— Uwierzyliśmy Jeszui, bo byliśmy naiwni. Zjednał nas swymi obietnicami. Sprawił,
że wszystko widzieliśmy inaczej, smarował nas miodem, czynił ważnymi we własnych
oczach. Ale nie zrobiliśmy nic złego, nigdy! To on, tylko on sam poprzewracał stoiska
kupców przed Świątynią, to on pozrzucał na ziemię ich towary, przepędził biczem
sprzedawców i tych, co wymieniają monety w kantorze! My trzymaliśmy się z tyłu, byliśmy
pod bramą Suse. My też zdumieliśmy się tą jego wściekłością. To on krytykował szabat, a nie
my: my zawsze świętowaliśmy dzień szabatu. To on go miał za nic, a nie my. Zawiniliśmy
tylko tym, żeśmy go za bardzo słuchali. Ale dzisiaj tego żałujemy. Odkąd umarł na krzyżu,
bez słowa protestu, jak jakiś złodziej, uświadomiliśmy sobie, jak bardzo się pomyliliśmy. W
świetle tego, co teraz wiemy, zrozumieliśmy, że nigdy nie powinniśmy byli pójść za nim, że
trzeba było jak najszybciej uciekać od niego. Pomyśleć tylko, że dla niego porzuciliśmy nasze
rodziny, naszą pracę...
Z twarzami wykrzywionymi udręką i wzburzeniem wyglądali jak znieważeni rogacze,
przez których przeszła nawałnica rozczarowań, zostawiając po sobie wypalone nadzieje,
stracone godziny, marzenia obrócone w pył. Według relacji moich szpiegów niektórzy z nich
już od czterech lat towarzyszyli temu, którego uważali za swego mistrza, dzieląc z nim nędzę,
wiarę, wspierając go w walkach i wizjach, a oto ich marzenie roztrzaskało się boleśnie o
krzyż, na którym skonał w sile wieku! Dziś zrozumieli swoją naiwność i to, że jutro będzie
się ich uważać za idiotów. Aż do końca swych dni będą ściągać na siebie nieustanne
szyderstwa, a co gorsza, będą się poczuwali do obowiązku wyszydzania samych siebie.
To byli biedni, wywodzący się z ludu Żydzi, jeszcze przecież młodzi, lecz wyciśnięte
na nich piętno niewygód wędrówki, słońca i żebraczego trybu życia sprawiło, że wydawali się
starsi od swych rzymskich rówieśników; teraz ci prości ludzie w łachmanach, z grzbietami
zlanymi potem od strachu, kulili się pokornie u moich nóg.
— Dlaczego jest was tylko dziesięciu?
Przypomniałem sobie naraz, że w raportach moich szpiegów była zawsze mowa o
dwunastu członkach sekty.
— Jeden z nas się powiesił.
— A ten dwunasty?
— Mój brat, Johanan, pozostał w Jerozolimie — odezwał się jeden z najmłodszych
uczniów.
Burrus pochylił się ku mnie i szepnął mi do ucha, że Johanan i Jakub wywodzili się z
bogatej i wpływowej rodziny, mającej powiązania z arcykapłanem Kajfaszem.
— Johanan opuścił nas dzisiaj rano i udał się do grobu.
— A dlaczego wy z nim nie poszliście?
— Nie, my wróciliśmy do domu. Zrozumieliśmy nasz błąd.
— Gdzie byliście tej nocy?
— Tutaj.
Wyglądało na to, że mówią szczerze. Kłamcy nie okazywaliby aż takiego poczucia
winy, nie kajaliby się w taki sposób. Kłamcy znaleźliby sobie jakieś alibi, którym z
przekonaniem wymachiwaliby przede mną.
Rozkazałem moim ludziom przeszukać owczarnię i okolice. Nigdzie nie znaleźli
zwłok. Uczniowie, jakby nie zdając sobie sprawy z tego, o co mi chodziło, w dalszym ciągu
usiłowali się usprawiedliwiać, oskarżając magika.
Najwięcej zacietrzewienia w obciążaniu swego dawnego mistrza przejawiał Shimon
— kolos o szerokich barach, wydatnych bicepsach i potężnym karku, pokrytym mnóstwem
fioletowych żył, niczym siatką dżdżownic tuż pod warstwą ziemi. Tyle energii wkładał w
niszczenie tego, co wcześniej uwielbiał, że wyobraziłem sobie, z jaką przesadą i gorliwością
musiał wcześniej czcić i kochać Jeszuę.
Zważ bowiem — zrozumiałem to podczas mych podróży — poczucie umiaru jest
charakterystyczne dla Rzymian, wszelka zaś przesada właściwa jest Żydom.
Wszystko to zaczynało mnie już męczyć. Było rzeczą oczywistą, że ci nędznicy
postradali wszystko; w ich przekonaniu przybyliśmy tutaj po to, by ich aresztować, czekało
ich już tylko więzienie w forcie Antonia, proces rady Sanhedrynu i bez wątpienia śmierć.
Gdyby znaleźli coś na swoją obronę, natychmiast by z tym wyskoczyli, byle tylko się
uratować.
W tejże chwili zamajaczył na drodze jakiś biały kształt. Od strony Jerozolimy
nadbiegał zdyszany, piękny, osiemnastoletni chłopiec, o długich czarnych rzęsach i
kształtnym ciele; wydawał się niezwykle czymś wzburzony. Nie zwracając uwagi nas nasz
oddział i na moją obecność, rzucił się ku uczniom z krzykiem:
— Jeszui nie ma w grobie!
Żydzi byli tak oszołomieni, że można by sądzić, patrząc po ich twarzach, na których
malowało się absolutne osłupienie, że nie bardzo zrozumieli. Młodzieniec powtórzył radośnie
Dobrą Nowinę, zdziwiony brakiem reakcji z ich strony. Ale uczniowie go nie słuchali;
popatrując na mnie kątem oka, próbowali dać do zrozumienia młodemu człowiekowi, że ja tu
jestem.
Wobec tego młodzieniec zwrócił się ku mnie i bynajmniej nie speszony moją
obecnością, uśmiechnął się:
— Witaj, Poncjuszu Piłacie. Nazywam się Johanan, syn Zebedeusza. Przyszedłem
oznajmić im to, o czym głośno już w całej Jerozolimie: Jeszua wstał z grobu!
Istotnie, Johanan pozwalał sobie na tę nieznośną pewność siebie, właściwą potomkom
znacznych rodów. Nie cierpię, kiedy ktoś się do mnie zwraca, nie czekając, aż do niego
przemówię. Nie odpowiedziałem mu więc, a żołnierzom dałem rozkaz do odwrotu.
Przed odjazdem zmierzyłem wzrokiem uczniów Jeszui.
— Zostawiam was na wolności. Wracajcie do siebie. I niech wasza noga nie postanie
w Jerozolimie.
Na te słowa napięcie w twarzach zelżało, podobnie jak wysuszona ziemia Synaju
przestaje pękać z trzaskiem, gdy zwilżą ją pierwsze krople deszczu. Cudownie ocaleni,
spoglądali po sobie z zakłopotaniem: byli wolni! Pokłonili się przede mną, z wyjątkiem
Johanana. Shimon, w gwałtownym odruchu wdzięczności, podjął mnie nawet za nogi,
bynajmniej nie skrępowany tym, że w tak służalczy sposób objawia swoją radość.
Ponownie zwróciłem się do nich z przestrogą:
— Wracajcie do swoich domów, do swojej pracy. Zapomnijcie o waszym magiku i
przestańcie rozpowszechniać nowinę o zniknięciu jego zwłok. Za kilka godzin znajdziemy je,
a złodzieje będą pod kluczem.
Johanan wybuchnął śmiechem, odsłaniając wspaniałe zęby szczęśliwego młodzieńca,
który kpi sobie ze mnie w żywe oczy. Chwyciłem za bicz, chcąc go uderzyć, ale powstrzymał
mnie, mówiąc bardzo szybko:
— Wiem, kto zabrał ciało Jeszui.
Przestał się śmiać. Wyglądało na to, że mówił szczerze. Czyżby to mój bicz sprawił,
że zaczął się odnosić do mnie z większym respektem? Patrząc mi prosto w oczy, powtórzył z
naciskiem:
— Wiem, kto to jest.
Niespiesznie zatknąłem z powrotem bicz na swoje miejsce. Jednak, mimo wszystko,
moja wyprawa nie była bezowocna.
— Skąd to wiesz?
— To było z góry przewidziane. Był pewien plan.
— Interesujące. A więc?
— Wszystko się odbyło we właściwym porządku.
— Interesujące. Ale kto wykradł zwłoki?
— Anioł Gabriel.
Wpatrywałem się długo w tego biednego chłopca. Ze wszystkich sił swego młodego
ciała i duszy wierzył w to, co mówił. Dla twojej wiadomości — jako że, na szczęście, nie
masz, mój drogi bracie, najmniejszego pojęcia na temat tych wszystkich bzdur
hebraistycznych — zważ, że anioły — taka tutejsza specjalność na równi z pomarańczami,
daktylami i przaśnym chlebem — są wysłannikami ich jedynego Boga, istotami duchowymi,
które biorą na siebie kształty ludzkie; to coś w rodzaju oddziału interwencyjnego
zdematerializowanych, bezpłciowych żołnierzy, którzy, jak się wydaje, pojawiali się
wielokrotnie w dziejach tego narodu, uważającego się za wybrany, zapisując w ten sposób
jego historię. Do przemieszczania się między niebem a ziemią służyła im drabina, której
nigdy w życiu nie widziałem. Oczywiście, anioły są nastawione bardzo antyrzymsko, tak jak
w przeszłości były bardzo antyegipskie, albowiem solidaryzują się one nadzwyczajnie z
Żydami w trudnych dla nich chwilach. A oni każą im się pojawiać, aby wytłumaczyć
niewytłumaczalne, zawsze wtedy, kiedy ich rozum błądzi, to znaczy bardzo często. Tak więc
ów młody człowiek wyjaśnił sobie to, co umykało jego zrozumieniu, interwencją boską, a
chcąc dodatkowo jeszcze uwiarygodnić swoją interpretację, zdradził nam nawet imię anioła:
Gabriel. Te przedziwne istoty bowiem, choć przez nikogo nie nazwane, mają swoje imiona,
których końcówka „el” wskazuje na ich pochodzenie od Boga, posłuszne są więc wzywaniu
ich imionami Michaela, Rafaela czy Gabriela. Wygląda na to, że ten ostatni specjalizuje się
od samego początku w snuciu wątku przeznaczenia Jeszui; opowiadają bowiem, iż to on
ukazał się jego matce, by zwiastować jej narodziny syna — ni mniej, ni więcej! Widzisz sam,
choćby po tym natłoku myśli, który mnie ogarnia, co to znaczy być zarządcą Judei... Nie
tylko codziennie narażony jestem na różnego rodzaju zamieszki społeczne — na rywalizacje,
nacjonalizmy, powstania, rozruchy — ale także na niesłychane zamieszanie, jakie panuje w
ich umysłach. Judea przyprawia o szaleństwo, niczym wino, które odbiera wszelką jasność
rozumienia i wszelkie poczucie miary. Paradoksem tej suchej, jasnej, gdzieniegdzie nawet
pustynnej ziemi, bezchmurnej i bezmgielnej, jest to, że wytwarza mgławice myśli i
przyczynia się do powstawania oparów wiary i duchowości.
Nakazałem moim ludziom odwrót i bez żadnego komentarza zostawiliśmy uczniów
Jeszui na pastwę ich urojeń. Wiedziałem już, gdzie powinniśmy się udać, aby odnaleźć
zwłoki.
Z chwilą gdy zrozumiałem, że uczniowie nazbyt tchórzliwi, a zarazem nazbyt
rozczarowani, by narażać się na cokolwiek, nie zdobyliby się nigdy na pomysł oszukiwania i
gry znaczonymi kartami, pojąłem natychmiast, kto i gdzie maczał w tym palce. To musiał być
ktoś o ustalonej pozycji, szanowany zwolennik Jeszui, ktoś, kto potrafiłby zmobilizować do
działania kilku złodziejaszków wyćwiczonych w swoim rzemiośle, dyskretnych, milczących
jak grób, a potem ukryłby zwłoki, nie budząc niczyich podejrzeń.
Skierowałem się w stronę folwarku, na którym gospodarzył zamożny i ogólnie
szanowany Josef z Arymatei.
Jak to możliwe, że wcześniej o nim nie pomyślałem? Jasne, to Josef był człowiekiem,
który od dwóch dni pociągał za wszystkie sznurki...
Gospodarstwo rolne, położone na wschód od Jerozolimy, wyłoniło się z morza drzew
oliwnych. Wokół, jak okiem sięgnąć, ciągnęły się winnice. Dzięki winu, które z nich
produkuje, Josef uchodzi za jednego z najbogatszych tutaj ludzi, co pozwala mu zasiadać w
Sanhedrynie, zgromadzeniu, które feruje wyroki w sprawach dotyczących religii; jeden z tych
wyroków przesądził o przebiegu procesu magika. Sanhedryn składa się z trzech kategorii
członków: kapłanów, doktorów Prawa i przedstawicieli możnych rodzin, z którego to tytułu
zasiada wśród nich Josef, zajmując na posiedzeniach Rady stanowisko umiarkowane, dalekie
od cechującego zazwyczaj innych fanatyzmu religijnego. Jeszua zainteresował go ponad
zwykłą miarę. Owego wieczoru, kiedy go ukrzyżowano, Josef przyszedł do mnie z prośbą,
abym pozwolił mu zdjąć ciało z krzyża, namaścić je wonnościami i pochować w nowym
grobowcu, który dopiero co kazał dla siebie przysposobić.
Wydawał się nieco zawstydzony swoją prośbą. Zrozumiałem, że zobowiązany
dyscypliną, musiał głosować wraz z całym Sanhedrynem za śmiercią Jeszui, a teraz czuł się
zażenowany, zdradzając się przed namiestnikiem Rzymu ze swoją pobożnością, której
wolałby nie okazywać. Był także zwyczajnie, po ludzku, wzburzony niebywałym
okrucieństwem wszystkiego, co się wydarzyło w owym ostatnim dniu życia Jeszui. Trzeba
było działać szybko, aby zdążyć przed zachodem słońca, zważywszy że zarówno szabat, jak i
święto Pesach były obwarowane zakazem jakichkolwiek działań, ciało zaś w tym czasie
zaczęłoby się rozkładać. Poza tym szanowałem zawsze Josefa, mądrego kupca, dobrego ojca
rodziny i jedynego człowieka o umiarkowanych poglądach w tym całym Sanhedrynie, który
staram się w miarę możności kontrolować.
Owego wieczoru nie miałem najmniejszego pojęcia, do jak pokrętnego planu
przyłożyłem się osobiście.
Nasz oddział wkroczył na teren domostwa i znalazł je w stanie co najmniej dziwnym.
Sprawiało wrażenie dekoracji w oczekiwaniu na aktorów. Wszystko było niby na swoim
miejscu, lecz bez oznak jakiegokolwiek życia — nic się tam nie działo. Drzwi i okna były
otwarte, lecz gdzie się podziały niewiasty, przekrzykujące się zazwyczaj jedna przez drugą?
Stodoła ziała otworem, drzwiczki od kurnika uchylone; ani śladu pastucha, stajennego czy
krzątających się dziewcząt. Posuwaliśmy się w skamieniałym świecie, poruszeni do głębi tą
ciszą. Sterty siana poniewierały się po ziemi, narzędzia były porozrzucane, z gnojówki
sterczały zatknięte tam kije.
Zsiedliśmy z koni i po chwili skonstatowaliśmy, że w środku też było jakoś dziwnie:
kufry pootwierane, wybebeszone torby, bielizna rozwłóczona po podłodze, meble i łóżka
poprzewracane, materace porozpruwane, pozrywane z okien zasłony. Nie było wątpliwości:
całe gospodarstwo padło łupem rabusiów.
Ale gdzie się podziała służba i domownicy? Obawiałem się najgorszego. Obyśmy się
tylko nie natknęli na trupy!
Rozesłałem moich ludzi, by przeszukali stodołę, stajnię i okolice. Ja wraz z Burrusem
przetrząsaliśmy cały dom.
Wszedłem do głównej komnaty zajmowanej przez Josefa i jego małżonkę. Panował
tam straszliwy nieład, lecz nigdzie nie było widać śladów krwi. Gdy spojrzałem na łoże,
wytrzeszczyłem oczy: wśród zmiętej pościeli poniewierała się rozsypana cała zawartość kufra
z klejnotami: pierścienie, bransolety, sztuki złota...
Jak to wszystko wytłumaczyć?
Czyżby złodzieje wtargnęli na folwark Josefa po to, żeby niczego stąd nie zabrać?
Wzgardzili całym jego majątkiem, nie bacząc na przedsięwzięte ryzyko, przemoc, do której
musieli się posunąć? Czego więc tutaj szukali? Czegoś zgoła innego?
— Piwnica! Musimy zejść do piwnicy!
Burrus podążył za mną, nie rozumiejąc, w czym rzecz. Podchodząc do ciężkich drzwi
na dole, usłyszałem stłumione jęki, które upewniły mnie w przekonaniu, że miałem rację:
wszyscy ludzie z folwarku: mężczyźni, kobiety, dzieci i starcy, znajdowali się tam związani i
zakneblowani, stłoczeni pośród glinianych stągwi i kadzi.
Osobiście przeciąłem więzy krępujące Josefa i pomogłem mu wyjść na światło
dzienne. Jego twarz, poryta zmarszczkami okalającymi promieniście bladobłękitne oczy,
świadczyła niezbicie o prawości jej posiadacza; wszystko w niej tchnęło harmonią. Jedynie
krzaczaste brwi wskazywały na szczyptę fantazji. Zrozumiałem, co tu się niedawno
wydarzyło, wolałem jednak, aby on sam mi o tym opowiedział.
— Josefie, co tu się stało?
— Napadli na nas. Szukali zwłok — zwrócił się do mnie z dyskretnym, ironicznym
uśmieszkiem na wargach. — Myśleli tak samo jak ty.
— Kto to był?
— Byli zamaskowani.
Zdanie to zamykało rozmowę. Wiedziałem, że nic już więcej nie powie. Domyśliłem
się tego, co Josef dawał mi do zrozumienia: jeżeli rabusie byli zamaskowani, znaczyło to, że
mogli być rozpoznani przez Josefa, jeśli zaś Josef mógł ich rozpoznać, mogło to oznaczać
jedynie, iż byli to ludzie z Jerozolimy. A któż by inny dążył za wszelką cenę do odszukania
zwłok — by zapobiec wszelkim żenującym oznakom pośmiertnego kultu — jeżeli nie ludzie
Sanhedrynu?
Szepnąłem w zamyśleniu:
— Kajfasz?
Josef z Arymatei nie odpowiedział, co dla Żyda było jedynym możliwym, honorowym
sposobem, by zwierzyć się z sekretu Rzymianinowi. A więc to Kajfasz, podobnie jak ja,
podejrzewał Josefa o sprzątnięcie zwłok.
— Czy Kajfasz coś na ten temat przebąknął?
— Oczywiście. Jeżeli mi nie wierzysz, to sam go zapytaj. Obaj przypisaliście mi
zamiary, których nigdy nie miałem. Skądinąd, co za szczęście, że stało się to, co się stało.
Osobiście bowiem jestem zachwycony, że sprawy przybrały taki obrót, chociaż ja nie
kiwnąłem nawet w tę stronę palcem. Teraz nie pozostaje nam nic innego, jak czekać...
— Czekać na co?
— Na potwierdzenie przypuszczenia, że ciało zostało wykradzione. Bo trzeba by
jeszcze, abyście, zarówno ty jak i Kajfasz, potrafili to udowodnić.
— Nie musimy udowadniać, że zwłoki, które zniknęły, zostały ukradzione; to przecież
oczywiste.
— Coraz mniej! Ze względu na ciebie obawiam się bardzo, aby z dnia na dzień ta
oczywistość nie zaczęła się nazywać: anioł Gabriel.
Byłem rozczarowany. Josef nie okazał się tak mądry, jak sobie to wyobrażałem.
Staliśmy w zacienionej kuchni, spod powały dochodziły nas smakowite zapachy, a jeszcze
trzy kurczaki czekały na oskubanie. Kobiety krzątały się wokół kogoś ze służby, wysokiego i
chudego parobka, zranionego w potyczce z zamaskowanymi napastnikami.
— Jeszua nie był zwyczajnym człowiekiem — podjął Josef. — Jego życie nie było
zwyczajne i śmierć także nie będzie.
— Dlaczego głosowałeś za wyrokiem śmierci, skoro tak dobrze o nim myślisz?
Josef usiadł i potarł dłonią czoło. Tysiące razy stawiał sobie pytanie, które mu w tej
chwili zadałem. Nalał wina sobie i mnie.
— Dla Kajfasza, naszego arcykapłana, sprawy przedstawiają się zawsze
jednoznacznie: on nie ma cienia wątpliwości w rozróżnianiu dobra od zła. Tam, gdzie
zwyczajny umysł jest w stanie rozterki, on rozstrzyga. Ta cecha predestynuje go do roli
przywódcy. Dla mnie sprawy są zawsze o wiele bardziej skomplikowane. Jeszua interesował
mnie, przyprawiał o zawrót głowy, skłaniał mnie do myślenia w sposób inny od
dotychczasowego, odsłaniał przede mną świat pięknych nadziei. Byłem pod wrażeniem
dokonywanych przez niego cudów, choć on sam nie chciał o nich słyszeć. Kajfasz uprzedził
się do Jeszui, zarzucał mu, że bluźni, i co gorsza, bluźni, zjednując sobie poklask tłumów.
Wszystko to, co głosił Jeszua, nie było skierowane przeciw naszym Księgom, lecz Kajfasz
upatrywał w nim zagrożenie dla instytucji Świątyni. Nie wdawał się w niuanse, lecz z całą
mocą go potępiał.
— Czy posłuchałeś Kajfasza podczas procesu?
— Nie, posłuchałem Jeszui. – Jak to?
— W trakcie głosowania, kiedy chciałem go oszczędzić, Jeszua zwrócił się w moją
stronę, jakby słyszał moje myśli. Jego oczy powiedziały mi wyraźnie: „Josefie, nie czyń tego,
głosuj za śmiercią tak jak inni”. Nie chciałem go posłuchać, lecz w mojej głowie rozlegało się
coraz głośniej to, o czym krzyczało jego spojrzenie. Nie wypuszczał mnie spod swojej
władzy, jakbym był jego zdobyczą. I w końcu ustąpiłem. Głosowałem za śmiercią. Wyrok był
jednomyślny.
— Czy potrzebowaliście jednomyślności?
— Nie, wystarczyłaby większość głosów.
— A więc?
— Tak chciał Jeszua.
I tak Josef, podobnie jak moja małżonka Klaudia Prokula, poparł myśl, że Jeszua
pragnął umrzeć. Ich fascynacja jego osobą wydawała się nie mieć granic. Ponieważ oboje
chcieli w dalszym ciągu podziwiać Jeszuę i nie dopuszczali do siebie myśli, że jego śmierć
mogła być po prostu idiotyczna, zarówno Klaudia, jak Josef woleli uwierzyć, że to samemu
Jeszui zależało na własnej śmierci. Ich bohater pozostanie bohaterem, gdyż dobrowolnie
pragnął umrzeć i w ten sposób zapanować nad swoją śmiercią. Cóż za śmieszne akrobacje!
Cóż za niechęć widzenia świata takim, jakim jest! Aż mnie mdliło od politowania dla nich.
Doprawdy, wolałbym już nie być aż tak przenikliwy i nie widzieć przed sobą jasno, jak na
dłoni, tych wszystkich trybików ludzkiego umysłu. Nie było wyjścia. Nie chcąc stracić
szacunku dla siebie samych, Klaudia i Josef musieli odtąd nieustannie wyolbrzymiać w sobie
obraz magika.
Pożegnałem Josefa.
Już na progu zwróciłem się raz jeszcze ku niemu:
— Nie chciałbym być na twoim miejscu, Josefie. Przypisałeś temu magikowi jakieś
nadzwyczajne moce i pomyliłeś się. Pokładałeś w nim jakieś szaleńcze nadzieje i byłeś w
błędzie. Ale to nic groźnego, jak sądzę. Jeszua miał w sobie coś szczególnego, był
nawiedzony, ale w gruncie rzeczy był przyzwoitym człowiekiem, który nigdy nikomu nie
wyrządził krzywdy i nigdy nie występował przeciwko Rzymowi. Zrobiłem wszystko, co
mogłem, aby mu zaoszczędzić tej śmierci, którą uważałem za niesprawiedliwą. Ustąpiłem
dopiero wobec przemożnej woli tłumu, umywając ostentacyjnie ręce od wyboru, którego
dokonano. Mam sumienie spokojne. Ale ty? Nie rozumiem, jak mogłeś, będąc członkiem
Sanhedrynu i mając możliwość głosowania przeciwko temu wyrokowi — tym bardziej, że nic
cię nie zmuszało do poparcia większości — jak mogłeś skazać niewinnego? Zabiłeś
człowieka sprawiedliwego!
Wyglądało na to, że mój wywód bynajmniej nie wstrząsnął Josefem. Odpowiedział mi
po prostu:
— Gdyby Jeszua był człowiekiem, skazałbym na śmierć sprawiedliwego. Ale Jeszua
nie był człowiekiem.
— Dobre sobie! A kimże był w takim razie?
— Synem Bożym.
Zakończyłem dyskusję i wróciłem do Jerozolimy.
Czy widzisz, gdzie ja żyję, drogi bracie? Na ziemi, gdzie nie tylko widuje się Synów
Bożych na ulicy, wśród arbuzów i melonów, ale jeszcze się ich skazuje, tych Synów Bożych,
na śmierć przez ukrzyżowanie pod tym niemiłosiernym słońcem! Bez wątpienia to najlepszy
sposób na pozyskanie sobie szczególnych względów Ojca...
W każdym razie nie mam w tej chwili żadnego nowego tropu i pętam się po
Jerozolimie w pościgu za rozkładającym się już trupem, którego uparłem się mimo wszystko
ponownie oddać we władanie robakom, oficjalnie i spektakularnie, zanim jego zniknięcie nie
spowoduje jeszcze poważniejszego fermentu w tutejszych umysłach. Życz mi powodzenia i
miej się dobrze.
Piłat do drogiego Tytusa
Moja małżonka Klaudia przeniosła w głąb Palestyny całe wyrafinowanie obyczajów
Rzymu. Urządza z dużym powodzeniem wieczorne biesiady będące kwintesencją życia, w
trakcie których czas przelewa się przez palce równie szybko jak wino w gardle, rozmowy
uderzają do głowy swoim tempem, różnorodnością tematów, lotnością; krótko mówiąc,
przeniosła tutaj błyskotliwe i upajające noce spędzone nad Tybrem pod gwiazdami, noce,
które sprawiają, że czujemy się osadzeni w centrum świata, noce, które każą nam kochać
Rzym, wielbić Rzym, tęsknić za Rzymem i które zamieniają wszelkie życie poza jego murami
w wygnanie.
Wczorajszego wieczoru, chcąc z pewnością, abym się odprężył, i korzystając z tego,
że nie ruszaliśmy się z pałacu, Klaudia urządziła zaimprowizowane przyjęcie, jedno z tych,
których sekret powodzenia spoczywa w jej rękach. Każdy z gości jest traktowany jak
uprzywilejowany. Każde danie wydaje się czymś dotąd nie znanym. Każda rozmowa sprawia
wrażenie inteligentnej. To pani domu rozdaje owe iluzje niczym karty. Potrafi dla każdego
znaleźć przymilne słówko, wysłuchać, co komu leży na sercu, choćby po to, by więcej już do
tego nie wracał, rozruszać z kolei innych, w miarę potrzeby dziwić się i podziwiać. Dobiera
sobie gości niczym dania: liczy się smak, oryginalność i przyprawy. Drażni podniebienia i
umysły przelotnym muśnięciem uwagi, żarcikami, uwydatnia kontrasty, unikając
konfrontacji. W jej obecności nic nikomu nie ciąży na sercu ani na żołądku, trwa migotliwość
dań i konwersacji, a Klaudia sama, ze swego biesiadnego łoża, kieruje dyskretnie przebiegiem
uczty. Oczywiście, że daję jej całkowicie wolną rękę. O jakże prymitywne, drogi bracie,
wydają mi się, przez porównanie, tamte przyjęcia z czasów naszego dzieciństwa! Pamiętasz?
Jedno jedyne danie, rozmowa na jeden tylko temat. Trudno wyobrazić sobie coś bardziej
zgrzebnego! Gdy wyczyściło się do spodu talerz lub gdy wyczerpał się temat rozmowy —
życie przy stole zamierało. Pozostawało tylko trawienie ciężkie i bezmyślne. Życie to był
rodzaj jakiejś uciążliwej operacji, w trakcie której trzeba było się najeść, żeby nabrać sił, i
nagadać, żeby załatwić sprawy. Dzięki Klaudii — na szczęście! — stałem się o wiele bardziej
niefrasobliwy i dziękuję jej co dzień za to, że wydobyła moje życie z błotnistych kolein
działań wyłącznie pożytecznych, pozwalając mi zakosztować niezliczonych uciech i
wymyślności. Wczorajszego wieczoru w pałacu zebrał się kwiat najbardziej błyskotliwych i
najzabawniejszych gości: łysy poeta Marcellus, o którym zapewne słyszałeś, znany
powszechnie jako autor ód pisanych dla Tyberiusza, pewien grecki historyk, kupiec z Krety,
bankier maltański, armator z Marsylii i kuzyn Klaudii, Fabiusz, bogaty rozpustnik, jeden z
tych, o których się mawia, skądinąd idiotycznie: „uganiający się za babami” — jakby te
„baby” miały przed nim uciekać! Fabiusz jest tak urodziwy, że trudno z nim wytrzymać
dłużej w jednym pomieszczeniu: kobiety czują się przy nim nieswojo — bo jest aż tak piękny,
mężczyźni czują się przy nim nieswojo — bo jest zbyt piękny. Te pierwsze, bezwiednie,
widzą w nim idealnego kochanka, ci drudzy, również bezwiednie, upatrują w nim swego
rywala. Fabiusz samym swym pojawieniem się wyzwala atmosferę erotycznych podbojów,
walk i podszytych zazdrością intryg. A jednak wczoraj wieczorem wydal mi się odmieniony.
Po raz pierwszy sprawiał inne wrażenie niż zazwyczaj; nie dlatego, że jego uroda przybladła,
lecz naprawdę wyglądał jakoś inaczej, jakby czymś zatroskany. Później zrozumiesz,
dlaczego...
Rozmawialiśmy o święcie Pesach. Poeta Marcellus utrzymywał, że wszystkie religie,
poczynając od Rzymu, Aten, Kartaginy, aż po Jerozolimę, zostały wymyślone przez
rzeźników:
— Te ofiary! Zawsze ofiary! A komu ich zabijanie przynosi zysk? Rzeźnikom! Komu
wolno pracować w czasie świąt? Rzeźnikom! Jakakolwiek ceremonia religijna na obszarze
wokół Morza Śródziemnego — to zawsze spisek rzeźników, którzy babrzą się we
wnętrznościach i przelewają krew ofiar. Rzeźnicy są za głupi, aby wymyślić bogów, oni
jednak na pewno wymyślili te wszystkie rytuały.
— A jakie zwierzęta zabijają Żydzi na święto Pesach? — spytał Fabiusz.
— Baranki — odpowiedziałem.
— Nie, tym razem nie zadowolili się barankami. Tego roku sięgnęli po człowieka.
Te słowa wypowiedział bankier maltański. Wszyscy spojrzeli nań ze zdziwieniem.
Miał wielce antypatyczną twarz, typową dla Maltańczyków, o smagłej cerze, ostrych rysach i
oczach wodnego węża. Nie przerywając jedzenia, wyjaśnił z całkowitą obojętnością, że Żydzi
odczuli potrzebę złożenia w ofierze jednego ze swoich, jakiegoś pomylonego rabina, ale że z
wyjątkiem owego młokosa wszystkim im to wyjdzie niechybnie na zdrowie; zabicie kozła
ofiarnego uspokoi cały naród, i to na dłużej, słowo honoru podróżnika!
Klaudia nieznacznie przybladła na twarzy, lecz jako niedościgniona pani domu
zwróciła się do swego kuzyna, Fabiusza:
— Fabiuszu, co cię przywiodło aż do Jerozolimy?
Za całą odpowiedź Fabiusz przesłał jej pocałunek dłonią, mrużąc przy tym te swoje
zmysłowe oczy, nieustannie błyszczące i roześmiane. Przez chwilę wyglądał jak przedtem,
rozsiewając wokół siebie aurę alkowy i pieszczot, wieczorów oddanych w pacht sztuce
miłosnej; zdradzał to choćby sam wykrój jego ust wydatnych i pełnych, ta jego syta
erotycznych spełnień nonszalancja, a zwłaszcza jego skóra, jedwabista i błyszcząca,
stworzona dla pocałunków.
Wahał się z odpowiedzią. Klaudia nie przestawała nalegać, instynktownie
wyczuwając, że chciał, by go sprowokować do mówienia.
— Na pewno jakieś sprawy sercowe?
— Wiesz dobrze, droga Klaudio, że jestem bez serca. Albo mam je umieszczone o
wiele niżej.
Goście pękali ze śmiechu. Fabiusz najwyraźniej miał ochotę, aby dać się prosić.
— Tak czy owak, nie uwierzycie mi!
— Jesteśmy gotowi uwierzyć we wszystko, a zwłaszcza w rzeczy niewiarygodne —
odparła Klaudia.
Jeszcze przez chwilę zwlekał. Nie odpowiadano mu, aby zdecydowanie zachęcić go
do zabrania głosu.
— No więc dobrze — rzucił w końcu Fabiusz. — Przy byłem tutaj... z powodu...
Nie zdążył dokończyć. Trzej moi służący wtargnęli do sali, jak wystrzeleni z
katapulty. Za nimi, ciskając gromy, ukazał się naszym oczom wysoki, barczysty mężczyzna z
potarganymi włosami, o ciele owłosionym i pokrytym łachmanami; w ręku trzymał groźnie
wzniesiony kij.
— Piłacie! Nakaż swoim służącym odnosić się z większym szacunkiem do filozofii!
Podskoczyłem z radości. W tym dzikusie rozpoznałem Krateriosa, naszego drogiego
Krateriosa, który był w Rzymie naszym preceptorem, drogi bracie, gdy mieliśmy obaj po
dziesięć lat, byliśmy w wieku, kiedy nasze delikatne dziecięce mózgi chłonęły jak gąbka jego
nauki.
— Kraterios! Ty w Jerozolimie!
Rzuciliśmy się na siebie, a raczej wpadłem w jego objęcia, albowiem uściski
Krateriosa są mocne i żywiołowe. Moi służący osłupieli. Oto ich namiestnik, zawsze tak
wygolony, wymuskany, maniak higieny i tropiciel włoska na tunice, ten oto ich gładkolicy
pan i władca rzuca się w ramiona wielkiej, dzikiej małpy, od której śmiechu trzęsą się
kolumny pałacu.
— Wychowaj sobie swój personel, Piłacie. Naucz to zbiorowisko umysłowych larw,
że człowieka poznaje się po tym, iż jest człowiekiem, a nie po długach, jakie zostawia u
krawca! Zmiatajcie stąd, fora ze dwora, stonogi!
Nie czekając mojego rozkazu i potwierdzenia tych słów, służący zniknęli w
okamgnieniu.
Uszczęśliwiony, przedstawiłem Krateriosa naszym gościom. Gdy wyjaśniłem im, że
jest filozofem cynikiem, uczniem Diogenesa, twarze obecnych nieznacznie się odprężyły.
Wspomniałem także, jak to nasz ojciec, nieświadom tego, że ma do czynienia z cynikiem
zadowalającym się skromnym wynagrodzeniem — tyle, żeby mieć za co zjeść — powierzył
mu na kilka miesięcy naszą edukację, wypędzając go wkrótce potem pod lawiną wyzwisk.
Kraterios pomrukiwał z rozkoszą na samo wspomnienie tego wydarzenia.
— Szczycę się tym, że wszyscy rodzice, jacy kiedykolwiek mnie u siebie zatrudniali,
zawsze w końcu wyrzucali mnie za drzwi. To dowodzi jedynie tego, że odnosiłem sukcesy
pedagogiczne: sprawiałem, że ich dzieci stawały się wolne, wolne także od przesądów.
— Czy jesteś głodny?
— Sądzisz, że inaczej bym tu przyszedł?
Klaudię bawiło gburowate zachowanie tego zbieszonego Sokratesa: pod szorstką
skorupą i uszczypliwościami umiała dostrzec jego dobroć.
— Przynieście jedzenie — zarządziła. — I bardzo proszę — nic gotowanego: surowe
jarzyny i surowe mięso.
Filokairos, historyk ateński, który podobnie jak wielu jego współziomków nie cierpiał
tej skandalizującej odmiany sokratyzmu reprezentowanej przez przybyłego, powstrzymał
służących ruchem ręki i zwracając się w stronę Krateriosa, podniósł do góry swoją miskę z
odpadkami:
— Ponieważ cynicy traktują psy jako idealny wzorzec swojego życia, kości do
ogryzienia wystarczą w zupełności.
I jednym wyzywającym gestem rzucił mu naczynie. Kraterios zmierzył historyka
wzrokiem, z góry na dół. Spodziewałem się druzgocącej riposty. Zamiast tego Kraterios
całkiem spokojnie podszedł do historyka i mruknął:
— On ma rację.
Przykucnął, obwąchał kości i poruszył tyłkiem na znak ukontentowania. Po czym
stanął przed Filokairosem, zaczął grzebać w łachmanach pomiędzy nogami, aż wyjął kutasa.
— Gdzież ja miałem głowę?
I spokojnie, najspokojniej w świecie, Kraterios począł oddawać mocz na historyka.
Czas stanął w miejscu.
Każdy z obecnych słuchał w osłupieniu odgłosów tego strumienia, który wypływał
bez końca, znacząc plamami tunikę, brzuch i nogi zamienionego w słup soli gościa. Kraterios,
nie przerywając sobie, odlewał się obficie wprost na niego, a w miarę jak jego pęcherz
doznawał ulgi, twarz stopniowo zaczynała się odprężać.
Gdy skończył, strzepnął kilka ostatnich kropel, włożył fiuta na swoje miejsce i obrócił
się plecami do Filokairosa.
— Traktujesz mnie jak psa, toteż ja zachowuję się jak pies.
Po czym wyciągnął się na sąsiednim łożu biesiadnym i zaczął nabierać sobie na talerz
pełnymi garściami jedzenie, które służący podsuwali mu drżącymi rękoma.
Klaudia, ledwie powstrzymując się od szalonego śmiechu, w końcu się opanowała.
Skinęła mi dłonią na znak, że zaprowadzi zaraz Filokairosa do swoich apartamentów.
Ten zaś, trupio blady, wyglądał jakby odjęło mu całkowicie mowę.
Pomyślałem o tobie, drogi bracie, o naszych własnych onegdajszych zdziwieniach
wobec zachowań Krateriosa, które z początku wydawały nam się ekscentryczne, zanim
pojęliśmy ich pedagogiczny sens i wtłoczone w nie gwałtem nauki.
Kraterios, w dalszym ciągu jedząc i czkając, opowiadał o swojej ostatniej podróży:
— Ten imbecyl Sulpicjusz wygnał mnie z Aleksandrii jako zakałę tego miasta. Już
nasze pierwsze spotkanie trudno było uznać za sukces. Gdy ujrzałem go przeciągającego
główną ulicą, uszminkowanego jak dziewka uliczna, rozwalonego w złoconej lektyce,
niesionej przez ośmiu niewolników, wykrzyknąłem: „Nie ta klatka dla tej bestii!” Wezwał
mnie zaraz do swego pałacu. Spodziewałem się, że każe mnie wrzucić do lochu, lecz
ponieważ już opowiadano mu o mnie i raczono anegdotami o moich bezczelnych wybrykach
w stosunku do innych tyranów, ani się spostrzegłem, jak on nagle odmienia swój humor, robi
się miły, sam przed sobą zaczyna odgrywać komedię wielkiego i szlachetnego liberała, który
wszystko rozumie i wszystko wybacza. Zabiera mnie z sobą, gębę ma pełną duserów —
fioletową, dla ścisłości, maluje sobie wargi na fioletowo, co wygląda jak para uzębionych
hemoroidów — obejmuje mnie ramieniem i ciągnie do swego nowego pałacu, każąc mi
podziwiać baseny, marmury, złocenia. Idę więc za nim, ale pary nie puszczam z ust. On za to
gada bez przerwy i zachwyca się za dwóch. Co ja mówię — za dziesięciu! W pewnej chwili
ten parweniusz pokazuje mi płytki ceramiczne w kolorze błękitnym. Na co ja odkaszlnąłem.
A ten cham jak nie zacznie się drzeć: „Nie pluj mi tutaj, podłoga jest czyściusieńka!”
Plunąłem mu więc w twarz, po czym dorzuciłem: „Proszę wybaczyć, ale to jedyne brudne
miejsce, jakie znalazłem!” Imbecyl kazał mi się zabierać z Aleksandrii.
Uśmialiśmy się wszyscy z tej historii.
— Udało ci się wywinąć, Krateriosie — powiedziałem. — Każdego innego czekałaby
za to egzekucja.
— Żaden z możnych tego świata nie będzie się chciał ośmieszyć, zabijając mnie. Nie
zabija się swego sumienia. Bąk użądli i znika, zanim zdążysz go trzepnąć. Ale nie mówmy
już o mnie. Musiałem wam przerwać jakąś dyskusję; a więc na czym skończyliście?
Pojawiła się Klaudia, oznajmiając nam, że historyk postanowił wrócić do domu, po
czym zwróciła się ku pięknemu Fabiuszowi:
— Mój kuzyn Fabiusz, który jest szczęśliwy, przebywając w Rzymie, zażywając tam
sobie spokojnie sławy rozpustnika, miał nam właśnie wytłumaczyć, dla jakich powodów
zdecydował się na podroż w nasze rejony. No więc, Fabiuszu, nie daj się dłużej prosić.
Fabiusz rozejrzał się wokół, jakby z wahaniem upewniając się, że nic nie będzie
rozpraszało uwagi obecnych.
— No dobrze, powiem wam prawdę: przybywam z Egiptu, dziś bawię w Judei,
wkrótce udam się do Babilonu, a wszystko to z powodu... przepowiedni!
— Przepowiedni?
Zaintrygowani biesiadnicy jak jeden mąż umilkli na swych łożach.
— Istotnie — podjął Fabiusz — od dawna już interesują mnie wróżbici, pytie,
jasnowidzący, magowie; krótko mówiąc, ciekawi mnie przyszłość i wszelka wiedza, która jej
dotyczy.
— Kretynizm! — krzyknął Kraterios. — Zamiast niepokoić się tym, co może się
wydarzyć jutro, ludzie zrobiliby lepiej, gdyby zaczęli się zastanawiać nad dniem dzisiejszym.
— Bez wątpienia masz rację, Krateriosie, ale ludzie już tacy są: gdy idą, patrzą przed
siebie, a nie pod nogi. Krótko mówiąc, zasięgałem opinii wszelakiej maści jasnowidzów, i ku
memu największemu zdziwieniu ich przepowiednie są zbieżne. Żyjemy na huśtawce. Świat
ulega przeobrażeniu.
Spoglądał po twarzach obecnych, których uderzyły jego słowa.
— W tym momencie jedna epoka ustępuje miejsca kolejnej. Potwierdzają to wszyscy
astrologowie czy to z Aleksandrii, czy z Chaldei, czy z Rzymu.
— Co chcesz przez to powiedzieć?
— Ukaże się nam król. Nowy władca. Młody człowiek, który zostanie królem świata.
Jego królestwo obejmie całą ziemię.
— Gdzie się ukaże?
— Właśnie tutaj. Wszystkie wyrocznie są zbieżne ze sobą także w tym punkcie. Ten
człowiek pojawi się w Azji. Niektóre przepowiednie wymieniają Palestynę, inne Cylicję,
jeszcze inne Asyrię. W każdym razie, ukaże się na wschód od Morza Śródziemnego.
Goście spoglądali po sobie, pozostając najwyraźniej pod wrażeniem tych słów.
— Czy są jeszcze jakieś inne wskazówki?
— Są. Ten człowiek urodził się pod znakiem Ryb. Dostrzegłem poruszenie na twarzy
Klaudii: dreszcze, jak niespokojne jaszczurki, przebiegały pod jej skórą, rozszerzone oczy
spochmurniały. Czułem, że jej umysłem owładnęły w tej chwili tysiące myśli. Wiem dobrze,
jak bardzo wrażliwa jest moja żona i otwarta na wszystko, co irracjonalne. Czułem, że
Fabiusz wprawił ją w stan gwałtownego rozkołysania emocji. Zawczasu obawiałem się
skutków jego słów i próbowałem zakończyć tę rozmowę:
— Jest tylko jedno imperium: Imperium Rzymskie. I jeden wielki władca: Tyberiusz.
Tyberiusz króluje nad całym znanym nam światem.
Fabiusz skwitował moje słowa wzgardliwym uśmieszkiem:
— Po pierwsze, Tyberiusz nie urodził się pod znakiem Ryb. Poza tym wszem wobec
wiadomo, że sprawuje on władzę nad światem tylko dlatego, że ją odziedziczył, rozpusta zaś i
uwiąd starczy nie należą chyba do największych jego atutów militarnych i politycznych. I na
koniec: Tyberiusz jest już za stary.
— Tak sądzisz?
— Tak. Zebrałem wszystkie informacje oparte na precyzyjnych obliczeniach
astrologów i wywnioskowałem z nich, że ów mąż opatrznościowy urodził się w czasie, kiedy
nastąpiła koniunkcja Saturna i Jowisza w gwiazdozbiorze Ryb. Na tej podstawie mogłem
obliczyć jego rok urodzenia.
— To znaczy?
— Urodził się w roku 750.
— Tak jak ja! — wykrzyknąłem, chcąc rozśmieszyć otoczenie.
— Tak jak ty, Piłacie. I tak samo jak ty powinien mieć dzisiaj trzydzieści trzy lata.
Odgłos spadającego metalu sprawił, że podskoczyliśmy: to Klaudia upuściła swój
kubek. Wyjąkała coś, przepraszając za nieuwagę.
— Moja żona się przestraszyła — wtrąciłem, chcąc ją usprawiedliwić. — Przez
chwilę myślała, że mogło chodzić o mnie.
— Ach nie, Piłacie. Pomyślałam coś o wiele bardziej strasznego...
Nie chciała dokończyć zdania. Przywołała służących, by wytarli rozlane wino.
Fabiusz badawczym wzrokiem ogarnął twarze obecnych.
— Jeżeli ten człowiek przekroczył trzydziestkę, to musiał wzbudzić powszechne
zainteresowanie swoją osobą. Rozpoczął już zapewne realizację swojego dzieła. Czy
słyszeliście o kimś takim?
Jako pierwszy głos zabrał Kraterios:
— Znam sporo pomyleńców, którym roi się władza nad światem, niektórzy z nich
nawet rządzą jakimś miastem czy rejonem, nie wyobrażam sobie jednak, aby któremukolwiek
z tych pyszałków udało się spełnić swoje marzenie. Marzenie zresztą, które uważam za
całkowicie idiotyczne, rzecz jasna.
Łysy poeta, kupiec z Krety i armator z Marsylii mieli wątpliwości; wszyscy spotkali
kiedyś wartościowych i ambitnych ludzi, ale żaden z nich nie był na miarę takiej
przepowiedni.
— A ty, Piłacie — zwrócił się do mnie Fabiusz. — Czy dostrzegłeś gdzieś ludzi
zdolnych do tego, by zawojować świat?
Klaudia utkwiła we mnie wzrok z taką siłą, jakbym znał odpowiedź na to pytanie.
Wzruszyłem ramionami:
— Judea nie jest najlepszym miejscem do szukania takiego człowieka. Tutaj zeloci
chcą się nas pozbyć, zapewne, ale to są Żydzi, kwintesencja żydostwa, uważają się za
przedstawicieli narodu wybranego. Kpią sobie z takich pomysłów jak podbój świata, gardzą
innymi i myślą tylko o sobie. Zresztą Żydzi należą do wyjątkowych narodów, pozbawionych
tendencji imperialistycznych; jest to naród dziwny, zamknięty w sobie, zarozumiały.
Owszem, mają bohaterów w skali regionalnej, ale nie znajdziesz tu herosa na skalę światową.
A poza tym, obawiam się, że cię rozczaruję, ale gdyby stanął tu przede mną jakiś nowy
Aleksander, nie spocząłbym, póki bym go nie pobił i nie unicestwił. Cóż, ja bronię Rzymu.
— Być może Rzym nie będzie wieczny.
— Co ty opowiadasz, Fabiuszu? Doprawdy, zachowujesz się jak nieznośne dziecko.
— Możliwe. Kpię sobie z bycia Rzymianinem, Rzymianinem z Rzymu, z
przynależności do najpotężniejszego narodu świata. Oczekuję czegoś innego od życia, lecz
nie wiem dobrze czego. Czekam na tego człowieka. Całe życie byłem lekkoduchem,
zajmowałem się uwodzeniem kobiet, uciechami, wydawaniem pieniędzy, aż w końcu bardzo
się tym wszystkim zmęczyłem. Mam wrażenie, że moje życie mogłoby być mniej puste,
gdybym spotkał tego człowieka.
Zwrócił się ku swojej kuzynce, która pobladła teraz tak bardzo, jakby cała krew
odpłynęła jej z warg i powiek.
— Zdaje mi się, że moja opowieść zrobiła na tobie wrażenie, Klaudio.
— Bardziej niż myślisz, Fabiuszu. Bardziej niż myślisz.
Kupiec kreteński sprowadził dyskusję na tory niedawnego skandalu z Pytią delficką;
była to młoda kobieta, którą uważano za natchnioną, dopóki nie wyszło na jaw, że jej źródłem
natchnienia był przede wszystkim generał Trimarchos, który podszeptywał jej odpowiedzi dla
swoich doraźnych celów politycznych, i rozmowy przy stole znowu zaczęły się na dobre.
Przyglądałem się spod oka Klaudii, niemej i zamyślonej, bladej jak posiniały księżyc; po raz
pierwszy nie przejmowała się rolą pani domu i zupełnie nie reagowała na szmer rozmów
zamierających u stóp jej łoża.
Gdy goście już sobie poszli, podszedłem do niej, zatroskany:
— Co się dzieje, Klaudio? Nie czujesz się dobrze?
— Czy zrozumiałeś to, co powiedział Fabiusz? Przepowiednie są ze sobą zgodne.
Mówią o kimś, kogo znamy, o kimś, kogo ty się obawiasz.
— Ale o kim? O Barabaszu? Barabasz nie zajdzie daleko. Mam go jak muchę w sieci
moich szpiegów. A poza tym Barabasz myśli wył ącznie o Izraelu.
Po raz pierwszy odczułem, że drażnię Klaudię. Przygryzła wargi, by mnie nie
zwymyślać, i zmierzyła mnie chłodnym spojrzeniem:
— Piłacie, przepowiednie mówią o Jeszui. — Jeszua? Ten magik? Przecież on nie
żyje.
— Jest w wieku, o którym mowa w przepowiedniach.
— On nie żyje!
— Pociągnął wszystkich za sobą. Bez broni, bez żadnego zaplecza, stworzył całą
armię wiernych.
— On nie żyje! Nad jego krzyżem kazałem umieścić napis „Jeszua, król żydowski”. I
na tym koniec całej historii.
— On nie zwraca się tylko do Żydów. Przemawia do Samarytan, do Egipcjan, do
Syryjczyków, Asyryjczyków, do Greków, do Rzymian, do wszystkich.
— On nie żyje!
— Gdy mówi o królestwie, ma na myśli Królestwo powszechne, gdzie dla nikogo nie
zabraknie miejsca, gdzie wszyscy są zaproszeni.
— On nie żyje, Klaudio, zrozum. On nie żyje! Nie mówiłem już; wydzierałem się.
Głos mój rozlegał się w całym pałacu, który stopniowo, z sali na salę, z kolumny na
kolumnę, poczynał wibrować moim gniewem.
Klaudia podniosła ku mnie oczy. Nareszcie mnie zrozumiała, a wargi poczęły jej
drżeć:
— To myśmy go zabili, Piłacie. Zdajesz sobie z tego sprawę? To może był on, a
myśmy go zabili!
— To nie był on, ponieważ go zabiliśmy.
Klaudia zamyśliła się. Myśli niczym strzały przeszywały jej czaszkę. Źle się poczuła.
Zbierało jej się na płacz. Rzuciła mi się w ramiona i długo szlochała.
Teraz odpoczywa sobie po tym wszystkim, obok mnie, podczas gdy ja piszę do ciebie.
Jej krucha struktura psychiczna, a zarazem żywa emocjonalność sprawiają, że potrafi
przechodzić z jednej skrajności w drugą. Ulega głębokiemu wzburzeniu, po czym równie
głęboko zasypia. Te przypływy i odpływy do mnie nie mają dostępu, ja mam usposobienie o
wiele bardziej spokojne i zrównoważone, nie podlegam huśtawkom emocjonalnym. Mniej się
oburzam, ale też i mniej odpoczywam. Nie wciąga mnie ani wielki gniew, ani sen, który
niesie ukojenie. Poruszam się po wąskiej kładce, w miarę wygodnej. Czasami jednak
chciałbym zrobić fałszywy krok...
Tymczasem ściskam cię serdecznie, drogi bracie. Wkrótce opowiem ci coś więcej o
Krateriosie, który myśli zabawić jakiś czas w Jerozolimie. Póki nie uda mi się rozwiązać
zagadki trupa, który zapadł się pod ziemię, nie zabraknie mi okazji do spotykania się z nim i
do opowiadania ci o jego ekstrawagancjach. Na razie bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Wolałbym nie przeżywać dnia, o którym ci zaraz opowiem. Z tak wielką przykrością
przyjdzie mi odtwarzać w pamięci owe wydarzenia na twój użytek, że łapię się na myśli, iż po
raz pierwszy w naszej korespondencji chciałbym zostawić w tym miejscu białą stronę. A
jednak czuję, że jeśli pominę ten dzień milczeniem, jutro już do ciebie nie napiszę, pojutrze
tym bardziej, pióro obeschnie, głos zamilknie i stracisz z oczu swego brata. Zmuszam się
więc mimo odrazy, jaką we mnie to budzi, aby opisać ci ów dzień i nie zrywać nici naszej
korespondencji, rozpiętej między Jerozolimą a Rzymem, gdyż jest to nić naszej przyjaźni.
O świcie centurion Burrus poprosił mnie o audiencję. Miałem nadzieję, że oznajmi mi,
iż odnalazł zwłoki magika. Rozkazałem bowiem — czy już ci o tym wspominałem? — aby w
ciągu tej nocy przeszukano systematycznie wszystkie domy w Jerozolimie. Moi ludzie mieli
przykazane pod żadnym pozorem nie zdradzić, czego właściwie szukają, gdyż to jeszcze
bardziej rozdmuchałoby sprawę, która miała pozostać tajemnicą, mieli natomiast zajrzeć w
każdą mysią dziurę, w każdy kufer czy skrzynię, w której można by schować ciało.
Burrus stał przede mną zesztywniały, ze zsiniałym podbródkiem i czerwonymi
powiekami, we włosach zaś miał pełno kurzu. Przyszedł prosto po nie przespanej nocy, pełnej
poszukiwań, i nie miał czasu, by się wykąpać. Nie przyniósł nowych wiadomości na temat
zwłok. Natrafił jednak na pewien ślad. Przypadkiem natknął się w tawernie na strażników
grobowca, oddających się piciu tak solennie, że Burrus nawet nie zwróciłby na nich uwagi,
gdyby nie spostrzegł, że przed każdym z nich leżało na kupce po trzydzieści denarów. Była to
pokaźna suma, równowartość wynagrodzenia za wiele przepracowanych miesięcy, i to
właśnie wzbudziło natychmiast czujność Burrusa. Ci ludzie zostali opłaceni, ale za co? Za
jakąż to usługę? Za to, że czegoś nie zrobili? Coś powiedzieli? Przemilczeli? Trzeba było
wziąć ich na spytki.
Zszedłem wraz z Burrusem do pretorium. Zapalono pochodnie, albowiem dzień
wstawał leniwie, i wprowadzono dwóch Żydów, a raczej doprowadzono ich do mnie; byli tak
pijani, że nie zdawali sobie nawet sprawy, iż znajdują się przed obliczem prokuratora.
— Skąd macie te pieniądze?
— Kim jesteś?
— Przyjacielem.
— Masz na picie?
— Kto wam dał te pieniądze?
...
— Za co je dostaliście?
...
— Odpowiadajcie, na Jowisza!
— Nie masz naprawdę nic do picia?
Wymieniliśmy z Burrusem spojrzenia pełne konsternacji: byli zalani jak przepełnione
amfory, nie dało się niczego z nich wycisnąć prócz kwaśnej woni potu.
Podsunąłem im karafkę z winem, na którą rzucili się natychmiast, z chciwością
wielbłądów po dwóch tygodniach podróży przez pustynię.
Machinalnie ważyłem w ręku sakiewkę z pieniędzmi, gdy nagle doznałem olśnienia.
Trzydzieści denarów! To mi coś przypominało... No tak! Na tyle właśnie szacowano wszelkie
zdrady, donosy i oszczerstwa, w których rytmie żyła Jerozolima. Kilka dni temu moi ludzie
znaleźli nawet taką kwotę, w stanie nienaruszonym, w kieszeni płaszcza wisielca, którego
zdjęli z drzewa. Chodziło o Jehudę, skarbnika Jeszui, który za tę właśnie sumę pieniędzy
sprzedał swego mistrza Kajfaszowi.
Podszedłem do dwóch pijanych strażników.
— To Kajfasz wam zapłacił? Napijecie się jeszcze? To Kajfasz, prawda?
Skinęli głowami. Wziąłem do ręki dwie sakiewki i podałem je im.
— Kajfasz każdemu z was jeszcze raz daje po trzydzieści denarów, żebyście mi
wszystko opowiedzieli.
Mężczyźni aż się zatoczyli z radości. Nie zdawali sobie nawet sprawy z tego, że ja im
oddałem ich własne pieniądze.
— A teraz mówcie.
— Kiedy o to chodzi, że nic nie wiadomo.
— Kpicie sobie ze mnie?
— Skądże by znowu, szefie. Ale my niczego nie widzieliśmy. Spaliśmy. Z samego
rana obudziły nas niewiasty i kazały otworzyć grobowiec. Kiedy odkryły, że był pusty,
narobiły krzyku, powiedziały, że wydarzył się cud, że grobowiec sam się otworzył i zamknął,
a Galilejczyk został uprowadzony przez archanioła Gabriela. Wierzyły w to twardo. To był
szok, zaraz potem, jak się obudziliśmy. Toteż kiedy przybył tam Kajfasz — zanim jeszcze
pojawili się Rzymianie, szefie — woleliśmy mówić to, co one, przysięgaliśmy, że na własne
oczy widzieliśmy anioła Gabriela razem z Galilejczykiem. To było mniej kretyńskie, niż
przyznać się do tego, że nic kompletnie nie widzieliśmy, bośmy się pospali, zamiast czuwać. I
tu się okazało, że popełniliśmy błąd, bo Kajfasz wpadł w taki straszny gniew, że o mało mu
żyły nie pękły na szyi. Oświadczył, że nie mamy pojęcia, o czym mówimy, że mamy się
zamknąć, a jeżeli kiedykolwiek wygadamy się przed kimkolwiek o archaniele Gabrielu, to
każe nas ukamienować. Kolana się pod nami ugięły, bo wiadomo, że jeżeli arcykapłan grozi
takimi rzeczami, to zawsze dotrzymuje obietnicy. Aż tu nagle się uspokoił, uśmiechnął się do
nas, dał nam nawet pieniądze, każąc powtórzyć kropka w kropkę to, co mamy gadać. Albo
raczej to, o czym nie wolno nam pisnąć słówkiem.
— W gruncie rzeczy Kajfasz bezwiednie zapłacił wam za to, byście mówili prawdę.
— No tak.
— A naprawdę, toście nic nie widzieli?
— Nic a nic, szefie.
Podałem im sakiewki. A ci idioci porwali je, tańcząc i śpiewając, przekonani, że
każdemu z nich przypadło sześćdziesiąt denarów.
Następnie zaszyłem się na osobności w sali narad, aby się nad tym wszystkim
zastanowić.
Od niedzieli już intrygowała mnie nieobecność pewnego człowieka. Nie chodziło o
nieobecność zwłok, lecz Kajfasza. Dlaczego arcykapłan nie chciał się ze mną natychmiast
zobaczyć? Jeżeli on także poszukiwał zwłok, jeżeli zależało mu jeszcze bardziej niż mnie na
tym, aby zniknięcie trupa nie obrosło żadną religijną fantasmagorią, to dlaczego mi nie
zaproponował, abyśmy połączyli siły i szukali razem? Jak dotąd, Kajfasz nie dał mi się
poznać od strony aż tak wielkiej dyskrecji. To przecież mnie zawdzięcza nominację na
przewodniczącego Sanhedrynu. Chcąc zachować moje łaski, obsypuje mnie prezentami. W
znacznie większym stopniu niż jego teść Annasz — poprzedni arcykapłan, którego
musieliśmy zdjąć z urzędu — rozumie swoją sytuację i współpracuje aktywnie z Rzymem. W
aferze Jeszui, będąc szczwanym politykiem, obawiał się tyleż samego magika, co mojej
reakcji. Obawiał się, aby popularność Jeszui nie wzbudziła mego niepokoju i nie skłoniła
mnie do przykręcenia śruby: Galilejczyk jemu samemu mógł zagrozić rozłamem religijnym,
mnie zaś buntem. W trakcie procesu dał jasno do zrozumienia, że pragnie zagwarantować
porządek społeczny: „Lepiej już, jak umrze jeden człowiek za naród, niż by miał zginąć cały
naród”.
Dlaczegóż od czasu, gdy spokój grobu został pogwałcony, Kajfasz zamknął się w
Świątyni, nie prosząc mnie o pomoc, nie proponując mi także swojej?
Równocześnie ze mną prowadził dochodzenie na własną rękę. Szybszy ode mnie,
wyprzedzał mnie wszędzie: przy grobowcu, u Josefa z Arymatei... Dlaczego działał w
pojedynkę? Jego gniew przecież powinien być jeszcze większy niż mój. Dlaczego więc do
mnie nie przybiegł, on, tak logiczny, tak skrupulatny, tak przewidujący, on, który rozkazał
pilnować grobu, by zdusić w zalążku powstanie kultu Jeszui? Teraz, gdy sytuacja była tak
poważna, Kajfasz nie raczy przyłączyć się do swego obiektywnie jedynego i wypróbowanego
sprzymierzeńca? Co się za tym kryje?
Podszedłem do okna i zapatrzyłem się na Jerozolimę. Z oddali wyłaniały się białe
stopnie amfiteatru i na ten widok poczułem w sercu ukłucie nostalgii. Spoglądając na
opustoszałą i tak rzadko wykorzystywaną dla występów scenę, nie lubianą przez Żydów,
mimo wszelkich moich wysiłków, mimo trup teatralnych i znakomitych sztuk, które tutaj
sprowadzałem, pomyślałem z ciężkim sercem o Rzymie i poczułem żal, że go opuściłem.
Mrużąc oczy, dostrzegłem miotającą się na scenie białą togę i rozpoznałem Marcellusa,
naszego wczorajszego gościa, gestykulującego żywo przed pustymi kamiennymi ławami.
Recytował zapewne jeden ze swych poematów, wypróbowując nośność swoich słów i
dynamikę frazy. A może przymierzał się do napisania tragedii?
W tejże chwili doznałem olśnienia: Kajfasz udawał! Te jego poszukiwania były po
prostu wyreżyserowane! Doskonale wiedział od początku, gdzie znajdują się zwłoki,
ponieważ to on sam umieścił je w najodpowiedniejszym miejscu!
Jak to się stało, że nie pomyślałem o tym wcześniej? Kajfasz wszystko przewidział.
Plan jest prosty. Każe swoim strażnikom pilnować grobu magika, równocześnie jednak dając
im środki odurzające. Strażnicy zasypiają. Przychodzą następni, odsuwają głaz, zabierają
zwłoki i zamykają z powrotem wejście do grobowca. Lepiej zastosować dwa środki
ostrożności niż jeden. Kajfasz nakazuje złożyć ciało gdzie indziej, uzyskując pewność, że
zapobiegnie w ten sposób wszelkim oznakom pośmiertnego kultu. Sprawy jednak przybierają
nieco inny obrót, niż to sobie wymyślił. Niewiasty z bliskiego kręgu Jeszui każą otworzyć
grobowiec, konstatują zniknięcie zwłok i zaczynają coś bredzić, powołując się na archanioła
Gabriela. Z kolei strażnicy, zawstydzeni, powtarzają za nimi te bzdury. Rozwścieczony
Kajfasz za wszelką cenę chce zatkać usta wszystkim. Ale pogłoska już się szerzy...
wiadomość dociera do mnie i ja także wszczynam poszukiwania zwłok. Kajfasz dowiaduje się
o tym. Nie chcąc ściągnąć na siebie podejrzeń, on także udaje, że szuka. Przetrząsając dom
Josefa z Arymatei, wyreżyserował tę scenę na mój użytek, roztoczył zasłonę dymną.
Odetchnąłem. Afera niebawem miała się zakończyć. Kajfasz wkrótce wydobędzie
zwłoki z ukrycia. Być może nawet postąpi na tyle finezyjnie, że to moi ludzie je znajdą...
Wszystko bardzo szybko wróci na swoje miejsce. Kajfasz jest dobrym strategiem i
precyzyjnie gra na zwłokę.
Roześmiałem się niemal na tę myśl. Byłem zadowolony, że mam takiego partnera jak
Kajfasz: złośliwy, sprytny, skuteczny w działaniu, któremu zależy na spokoju, spokoju równie
potrzebnym jemu, jak mnie. Z ulgą nalałem sobie wina, i wznosząc kielich, zwróciłem się w
wyobraźni do arcykapłana, szepcząc do niego z uśmiechem:
— Piję twoje zdrowie, Kajfaszu. Tego ranka lew dziękuje lisowi.
I właśnie w tej chwili dobiegły mnie krzyki zza drzwi. Podwoje rozwarły się
gwałtownie.
Moim oczom ukazał się arcykapłan Kajfasz, a za nim tuż zaraz strażnicy, mierzący w
niego lancami.
Kajfasz, wściekły, zatrzymał się na mój widok jak wryty. Wycelował we mnie
palcem, rzucając mi w twarz rozpaczliwe:
— Jeszua! Znowu się pojawił!
Wybuchnąłem śmiechem. Nie sądziłem, że jakikolwiek Żyd może mieć aż takie
wyczucie teatru.
— Oczywiście, że się znów pojawił. Spodziewałem się tego, Kajfaszu. Wyobrażałem
sobie jednak, że będziesz na tyle delikatny, iż pozwolisz, by to moi ludzie odkryli miejsce,
gdzie go ukryłeś.
Spojrzał na mnie takim wzrokiem, jakbym nagle przemówił do niego w języku ptasim.
Nie rozumiał.
— Piłacie, nie słuchałeś, co do ciebie powiedziałem. Jeszua znów się ukazał! Żywy!
— Żywy?
— Tak, żywy!
Patrzyłem na jego wielkie ciało, jakby wątlejsze niż zazwyczaj, na jego bladoszare
oczy, wytrzeszczone bardziej niż zwykle. Wyglądało na to, że był ze mną szczery, co więcej:
zdumiony. Kajfasz nie miał zwyczaju uciekać się do grymasów czy mimiki
charakterystycznej dla kłamców, kiedy chcą kogoś o czymś przekonać. Sprawiał wrażenie
człowieka, którego dręczy jakieś zmartwienie.
— Przysięgam ci, Piłacie, na Tego-który-nie ma-imienia, że mówią, jakoby Jeszua
powrócił ze świata zmarłych. Że rozmawia z ludźmi i żyje. Krótko mówiąc, że
zmartwychwstał.
— Bądźmy poważni, to przecież tylko pogłoska.
— Oczywiście.
— Od kogo pochodzi?
— Od kobiety
— Od kobiety? Na szczęście.
— Tak, na szczęście. To mniej wiarygodne.
Musisz wiedzieć, mój drogi bracie, że my tutaj jesteśmy daleko od nowoczesnego
Rzymu i że poza Klaudią Prokulą kobiety nie mają w Judei nic do gadania. Istnieją tylko
poprzez swój brzuch, jeżeli jest płodny, a brzucha nikt nie pyta o zdanie, o to, co myśli i co
czuje. W Palestynie słowom niewiast nie daje się żadnej wiary, a ich ewentualne
oświadczenia traktowane są jako mentalny równoważnik menstruacji.
— Nikt w to jeszcze nie wierzy — rzekł Kajfasz — ale już się o tym mówi, ludzie już
się tym interesują. Wystarczy, że pojawią się jeszcze inne opowieści, aby zaczęli się burzyć.
Trzeba koniecznie odnaleźć zwłoki, Piłacie. Ktoś musiał je wykraść specjalnie z tą myślą, by
dzisiaj można było uwierzyć, że on zmartwychwstał.
Kajfasz miał rację. Ktoś realizował swój plan, opracowany w najdrobniejszych
szczegółach, z zamiarem spowodowania zamętu w umysłach i pogrążenia nas wszystkich w
oparach irracjonalizmu.
— Kim jest ta kobieta, która utrzymuje, że go widziała? — wykrzyknąłem. — To na
pewno wspólniczka tego całego pomysłu. Przez nią możemy dojść do osoby podżegacza.
Kajfasz wzdrygnął się mimo woli, dreszcz przebiegł mu od krawędzi nosa aż po
spiczasty podbródek. Minę miał sceptyczną.
— Kto to jest? — nalegałem.
Ociągał się z wymówieniem imienia, aż wreszcie rzucił, odwracając głowę:
— Salome.
Zamarłem z otwartymi ustami. Sądziłem, że się przesłyszałem.
— Salome? Kobieta, która...
Kajfasz odpowiedział półgłosem, ze zmarszczonymi brwiami:
— Tak, kobieta, która...
Czy przypominasz sobie, drogi bracie, mój list sprzed kilku lat, w którym
opowiedziałem ci historię tej amatorki ściętej głowy? Robiłem potem często do tego aluzje,
jako że owa makabryczna farsa zmodyfikowała później charakter jej głównych aktorów.
Herodowi Antypasowi, tetrarsze, który rządzi Galileą, udało się pogodzić w swojej
postawie, w sposób jedyny w swoim rodzaju i nie do przecenienia, dwie rozbieżne z sobą
cechy: jest bardzo religijnym Żydem, wybitnym obrońcą mozaizmu, a przy tym pełnym
szacunku wielbicielem Tyberiusza. Obsypuje go prezentami, a na jego cześć zbudował piękne
nowe miasto nad brzegiem jeziora Genezaret i nazwał je niedawno Tyberiadą. Na skarpie
okalającej jezioro i nad brzegami Jordanu zdzierał sobie płuca kilka lat temu pewien
nawiedzony w stylu Jeszui, popędliwy i apodyktyczny eremita o gwałtownym
temperamencie, przyciągający do siebie tłumy swym przedziwnym rytuałem zanurzania ciał
w wodzie celem obmycia ich z grzechów.
Johanan Obmywający, jak go powszechnie nazywano, wzbudził początkowo mój
niepokój, lecz szybko się okazało, że podobnie jak później Jeszua nie zwracał się wyłącznie
do Żydów jako do jedynego narodu wybranego. Przemawiał do wszystkich zgromadzonych,
nie starając się ich zjednoczyć przeciwko Rzymowi. Pacyfista, a zarazem choleryczny
moralista, wydawał się najzupełniej pozbawiony ambicji politycznych.
Na swoje nieszczęście miał zbyt ostry język, skory do miotania obelg. Ten mąż
sprawiedliwy, owładnięty przesadnymi wymogami moralnej nieskazitelności, wypluwał swój
gniew, gdy tylko się zetknął z przejawami zachowań nagannych. Usta jego ciskały słowa jak
kamienie przeciwko Herodowi i świeżo upieczonej królowej Herodiadzie. Potępiał tetrarchę
za to, że oddalił swoją pierwszą małżonkę, by móc poślubić żonę swego brata. Herodiada nie
pozwoliła mu zbyt długo krytykować swojej osoby. Ta wysoka, szczupła Żydówka, o
paznokciach jak szpony, cała obwieszona klejnotami, jakby obnosiła na sobie wojenne trofea,
ta Herodiada ma diabła za skórą, a spojrzenia jej to strzały palące i gotowe zabić śmiałka,
który by stanął na jej drodze. Kazała aresztować Johanana Obmywającego i osadzić go w
twierdzy Macherontu. Mimo to Herod wzbraniał się przed zgładzeniem świątobliwego męża,
uważając swego więźnia za proroka. W tej sytuacji Herodiada, zmęczona przeciągającą się
walką, posłużyła się jeszcze inną bronią, budzącą konsternację, lecz nader skuteczną: swoją
córką, Salome. Salome wykonała przed ojczymem taniec tak zmysłowy i do głębi
przejmujący, że Herod przyrzekł, iż spełni każde jej życzenie. Matka szepnęła jej do ucha, by
zażądała głowy Johanana, i wtedy Herod, zwabiony w pułapkę, kazał ściąć głowę prorokowi i
podać ją Salome na srebrnej tacy. Od tej pory Herod się zmienił. Ma sobie wciąż za złe tamtą
decyzję; trawiony ciągłym niepokojem, zżerany wyrzutami sumienia, podstępny, agresywny,
jako że we własnym mniemaniu sam jest przedmiotem agresji, obwarowuje się w twierdzach
w obawie przed zemstą swego Boga. Oczywiście Herodiada wykorzystuje te jego lęki, by
manipulować starzejącym się tetrarchą, stopniowo przejmując kontrolę nad wszystkim. Nie
wiem, dokąd zaprowadzi ich oboje ambicja tej kobiety, obawiam się jednak, że to się fatalnie
skończy, ponieważ Herodiada kocha władzę dla samej władzy, upaja się nią; na razie czerpie
stąd siłę, lecz któregoś dnia owa władza stanie jej kością w gardle.
Kajfasz zaproponował mi, abyśmy się udali na spotkanie z Salome.
Chcąc dojść do pałacyku Heroda, trzeba było przedzierać się przez zbity gęsto tłum
podnieconych gapiów, bełkocących niezliczone głupstwa, tak że moja gwardia przyboczna z
najwyższym trudem torowała sobie pośród nich drogę. Moi ludzie już odzywali się
podniesionym tonem, zaczynając poszturchiwać Żydów. Obawiałem się awantury... Toteż
kazałem im zaczekać na nas. Dalej już, Kajfasz i ja, szliśmy sami, bez ochrony, pomagając
sobie łokciami, depcząc po nogach, szarpiąc za płaszcze.
Przeszliśmy pod bogato rzeźbionym portalem, utrzymanym w owym pełnym
przepychu stylu orientalno-rzymskim, którym ja już rzygam, a który ma oczarować
Tyberiusza, gdyby ten zdecydował się kiedykolwiek postawić stopę w pałacu Heroda.
Znalazłszy się tam, wtopiliśmy się w falujący tłum. I tak, poruszając się z prądem, dotarliśmy
na środek dziedzińca. Z podwyższenia spoglądała na tłum ogromnymi oczyma,
rozszerzonymi przez środki odurzające, bardzo młoda dziewczyna, w otoczeniu licznych
piastunek; jej znieruchomiały wzrok był wzrokiem Pytii, hipnotyzującej otoczenie.
— To ona? Księżniczka Salome? — zdziwiłem się. Kajfasz skinął głową. Byłem
rozczarowany. Nie ustępowałem:
— Nie jest tak urodziwa, jak słyszałem.
— To tylko pierwsze wrażenie.
Salome musiała mieć jakieś szesnaście lat. Wkroczyła w ten niezdecydowany wiek,
kiedy to natura zaczyna modelować jeszcze szczupłe ciało, przynależne dzieciństwu: to nie
była kobieta, lecz zaledwie jej pierwszy szkic. Talia, biodra, pośladki, piersi, wszystko było w
niej drobne, choć zarazem delikatnie zaokrąglone, nieśmiało cielesne; jej urok budził jakieś
palące doznania, jak te, co się w nas rodzą w pierwszych, ulotnych godzinach wiosny...
Widząc ją tak niedookreśloną i cielesną, niewinną i sugestywną, zwiewną i masywną w
tiulowych woalach, zaczynało się myśleć, że nawet obnażona byłaby zaledwie obietnicą
nagości...
Nie widziałem związku między tym młodziutkim stworzeniem a jej reputacją kobiety
fatalnej. Z pewnością Salome w większym stopniu odpowiadała gustom żydowskim niż
rzymskim.
Sądziłem, że milczy, lecz oto nagle odkryłem, iż nieustannie coś do siebie
niesłyszalnie mówiła. Chcąc zrozumieć jej słowa, ulatujące jak oddech z warg niemal
nieruchomych, zgromadzeni wokół podwyższenia mężczyźni i kobiety musieli podejść do
niej jak najbliżej, wsłuchując się w coś na podobieństwo nuconej z cicha melodii.
Kajfasz mruknął, że ona robi tak zawsze, że tylko udaje nieśmiałą. Salome mówiła
cicho, chcąc, żeby podchodzono do niej bliżej. Gdy tylko mężczyźni znaleźli się w pobliżu jej
nóg, gdy owionął ich jej zapach, już miała ich w garści.
Istotnie, nagle poczułem, że mam ciężką głowę, spowitą zapachem piżma i kwiatów
morwy, że nie odrywam oczu od kostek jej stóp, zwinnych jak przeguby harfistki, omotanych
z wdziękiem cienkimi łańcuszkami, do których uczepiono maleńkie dzwoneczki... Uniosłem
głowę, by spijać nektar z jej warg i wsłuchiwać się, a raczej zgadywać słowa przedziwnej
opowieści, którą ona snuła bez końca, nazywając w niej siebie po imieniu, jakby stała się
owładniętym halucynacją widzem własnego życia:
— Salome wracała do pałacu, wielkiego, ciemnego pałacu pod księżycem. Salome
wracała z cmentarza, gdzie opłakiwała śmierć Rabbiego. Salome była smutna, wieczór był
zimny, a ziemia czarna. Początkowo Salome nie zauważyła mężczyzny, stojącego w
przedsionku. Ale głos ją zatrzymał: „Kogo opłakujesz, Salome?” Mężczyzna był wysoki i
szczupły, z kapturem cienia na głowie. Salome nie odpowiada nieznajomym. Jednak głos nie
pozwalał przejść Salome. „Opłakujesz Jeszuę, wiem, ale nie masz racji”. „Dlaczego się
wtrącasz? Opłakuję, kogo chcę!” M ężczyzna podszedł bliżej, i Salome poczuła się bardzo
poruszona. „Nie opłakuj już dłużej Jeszui. Wczoraj skonał, lecz dzisiaj zmartwychwstał”.
Mężczyzna stał całkiem blisko, ze zwieszonymi dużymi dłońmi. Jego głos coś przypominał,
jego oczy także. Lecz półmrok panujący w wysokim i ciemnym pałacu zakrył oczy Salome.
„Kim jesteś?” Wtedy odrzucił kaptur i Salome go rozpoznała. Padła na kolana. „Salome,
wstań. To ciebie wybrałem jako pierwszą. Wiele grzechów popełniłaś, Salome, ale ja cię
kocham i przebaczyłem ci. Idź, zanieś Dobrą Nowinę wszystkim. Idź!” Lecz Salome płakała
tak bardzo, że nie była w stanie się ruszyć, a gdy osuszyła łzy, jego już przy niej nie było.
Otrzymała jednak Dobrą Nowinę: Jeszua ją kocha. Powrócił ze świata zmarłych. A Salome
opowiada i wciąż będzie głosić Dobrą Nowinę wszystkim ludziom.
Zdawało mi się, że Salome mówiła i poruszała się tylko dla mnie. To, co z daleka
ukazało mi się jako widowisko, dane mi było teraz jako całkiem osobiste zwierzenie. Z oczu
Salome płynęły strugi czarnych łez. Nagie ramiona Salome rozchylały się dla mnie. Wężowe
nogi Salome wyzierały z rozcięć jedwabiu. A kształty jej falowały pod woalami,
nieodgadnione, bezwstydne. A głos jej był jak soczysta brzoskwinia, którą zjada się w samym
środku lata.
Mógłbym bez przykrości wysłuchać po raz drugi, nawet po raz trzeci, jej opowieści,
ale nas, Kajfasza i mnie, odepchnęli, przegnali stamtąd nowi słuchacze.
Gdy znaleźliśmy się z powrotem na ulicy, musieliśmy trochę pochodzić, rozruszać
członki, otrząsnąć się z wrażenia. Nic z tego. Nasze myśli zostały na dziedzińcu pałacu,
przykute do Salome.
— Na dobrą sprawę, jest całkiem niebrzydka — odezwałem się, chcąc przerwać
krępujące milczenie.
Kajfasz splunął na ziemię.
— To jeszcze gorzej, niż gdyby była piękna.
Szliśmy dłuższą chwilę, nie zamieniwszy ani słowa. Urok Salome wślizgnął się w nas.
Zapomnieliśmy nawet, dlaczego poszliśmy jej posłuchać.
Zatrzymaliśmy się w końcu przy jakiejś fontannie. Cień platana, śmiech wody
przyniosły nam ukojenie i odświeżyły nieco nasze myśli.
— Co ona opowiadała? — spytałem.
— Szczebiotała coś niezrozumiale, jakoby widziała Jeszuę żywego. Z początku go nie
poznała. Miał dla niej Dobrą Nowinę: kocha ją.
— Kogo to interesuje?
— Nikogo. Ale wszyscy przychodzą do pałacu. Wszyscy przyglądają się wybrykom
Salome, chociaż nikt nie zwraca na nie specjalnej uwagi. Ogląda się Salome dla samego jej
oglądania, słucha się jej dla słuchania, nie po to, aby rozumieć. Salome jest nieszkodliwa;
mężczyźni się otrząsną z zamroczenia, a kobiety ją obgadają. I to wszystko.
— Czy sądzisz, że ktoś nią manipuluje? — zapytałem Kajfasza.
— Nie. I to mnie pokrzepia. Nie sądzę, aby za tymi wszystkimi zjawiskami krył się
jakiś ukartowany z góry plan. Być może nie ma bezpośredniego związku między
wykradzionymi zwłokami a bajdurzeniem Salome. Ta dziewczyna jest po prostu szalona.
Wariatka z domu Heroda. Każdy ma taką w rodzinie lub u siebie na wsi. Cały szum wokół
zmartwychwstania Jeszui nie rozejdzie się za daleko.
Poczuliśmy się raźniej. Sprawowanie władzy czyni człowieka niespokojnym.
Wymaga uprzedzania myślą katastrof, a po wielu latach wytwarza w nas jakąś skłonność do
wyobrażania sobie najgorszego. Jeszcze rano obawialiśmy się, by sytuacja nie wymknęła się
nam spod kontroli. Zobaczywszy Salome, odzyskaliśmy spokój. Niemniej nie ulegało
wątpliwości, że trzeba było odszukać zwłoki. Ustaliliśmy, Kajfasz i ja, że razem będziemy
prowadzić poszukiwania.
— Kiedy już odnajdziemy szczątki Jeszui, każę wystawić je pod murami miasta, na
modłę grecką, a moi legioniści będą ich dobrze pilnować. Zostawię je tam przez tydzień, żeby
gniły, a w tym czasie wszystko wróci do normy.
W chwili, gdy się rozstawaliśmy, Kajfasz ścisnął mnie poufale za ramię, wskazując mi
zbiegowisko, jakie utworzyło się na narożniku placu.
Jakaś kobieta jechała na ośle. Była to bardzo piękna, dojrzała kobieta, o delikatnych
wargach, czystych rysach i szlachetnie sklepionym nosie; jedna z tych twarzy tak
zarysowanych, że nawet widziane en face wyglądają jak z profilu. Jej jasne spojrzenie
zdawało się przenikać na wskroś rzeczy, które dla innych pozostają nieznane.
Kajfasz szepnął mi jej imię: „Miriam z Magdali”.
Chłonąłem jej widok z zachwytem. Było coś szlachetnego w gładkości jej czoła,
naturalności jej fryzury, eleganckiej, bez specjalnego układania ciężkich, czarnych włosów,
zarzuconych zwyczajnie z przodu na lewe ramię. Jadąc na ośle, była ucieleśnieniem iście
królewskiego majestatu.
Kajfasz zabronił mi kontemplowania tego obrazu. Powiadomił mnie, że ta niewiasta
była prostytutką z północnej dzielnicy.
Poprzedzała ją gromadka kobiet, jakby ściągniętych tutaj emanującą z niej siłą.
— Widziałam go! Widziałam go! On zmartwychwstał! Głos czarnowłosej kobiety był
równie zmysłowy jak jej oczy w kolorze węgla, którym długie rzęsy przydawały wyrazu
zdziwienia; brzmiał głęboko i ciepło.
Zsiadła z osła i uściskała swe towarzyszki.
— Radujcie się. On zmartwychwstał. Gdzie jest jego matka? Chcę jej o tym
powiedzieć.
Stanęliśmy z boku.
Z ubogiej lepianki wyszła jakaś wieśniaczka. Na jej starej twarzy malowały się troski
pracowitego żywota, zmęczenie trudami egzystencji i niedawne ciężkie przeżycia. Na widok
Miriam z Magdali otwarła przed nią ramiona i żylaste, zniszczone ręce. Owa stara matka,
która utraciła syna skazanego na upokarzające męczarnie, znalazła w sobie jeszcze dość sił,
by otworzyć ramiona przychodzącej do niej w odwiedziny.
Lecz prostytutka padła do jej stóp:
— Miriam, twój syn żyje! Na początku go nie poznałam. Jego głos brzmiał mi
znajomo, oczy także mi coś przypominały. Ale zakrywał go kaptur. Wszystko, co mówił ten
nieznajomy, trafiało mi prosto do serca, podeszłam więc bliżej. Dopiero wtedy go
rozpoznałam. Uściskał mnie i powiedział: „Idź, zanieś Dobrą Nowinę całemu światu. Jeszua
umarł za was wszystkich i dla was wszystkich zmartwychwstał”. Twój syn żyje, Miriam! On
żyje!
Stara kobieta nie poruszyła się. Wysłuchała w milczeniu słów niewiasty z Magdali.
Nie wyglądała wcale na pocieszoną, wprost przeciwnie — sprawiała wrażenie przytłoczonej
jakimś nowym ciężarem. Myślałem, że za chwilę upadnie.
A potem dwie łzy, bardzo powoli, wypłynęły spod jej zaczerwienionych powiek. To
nareszcie uchodziło cierpienie, zaczynało wypływać niepowstrzymanie. Ale nie było słychać
żadnego łkania. Na nowo rozbłysło światło w jej oczach, przywracając ją życiu, i teraz,
przebijając się poprzez maskę pomarszczonej skóry, rozjaśniało ją wspaniałą i olśniewającą,
wielką i cudowną miłością do syna, promienną jak wschód słońca nad morzem.
Kajfasz ścisnął mnie za ramię z taką siłą, iż przez chwilę myślałem, że mnie ugryzł.
Jesteśmy zgubieni!
Ale ja nie miałem siły mu odpowiedzieć. Zostawiłem go tam i wróciłem biegiem do
pałacu. Coś poruszyło mnie do głębi na tym placu, do czego nie mogłem mu się przyznać.
Tylko tobie to powiem: w oczach tej starej Żydówki odnalazłem, przez chwilę,
spojrzenie naszej matki.
I znowu to wspomnienie przeszywa mi serce. Wrócę do mojej opowieści trochę
później. Judea przyprawia mnie o zawrót głowy. Przyjmij wyrazy serdeczności od twego
brata, trzymaj się z dala od wspomnień i od żydowskiego szaleństwa i miej się dobrze.
Piłat do drogiego Tytusa
Być prokuratorem Judei, to tak jakbym znalazł się na wygnaniu. Wychodzę ze skóry,
żeby narzucić tutaj szacunek dla Rzymu, choć tak naprawdę powoduje mną tyleż nostalgia, co
poczucie obowiązku. Tęsknię za Rzymem. Pragnę znowu tam się znaleźć. Są takie dni, kiedy
tęsknota czyni mnie przeczulonym: wszystko jest tu dla mnie obce, inne, rani mnie i szokuje,
wydaje się barbarzyńskie. Mam ochotę zwinąć się w kłębek, z głową ukrytą w ramionach, z
kciukiem w ustach, chciałbym przypaść do piersi mego miasta-wilczycy. Pod wpływem
zalewającej mnie fali emocji, która kazała mi cofnąć się w czasie, musiałem przerwać moją
opowieść. Odczułem z niezwykłą siłą brak tego wszystkiego: mojego miasta i mojej matki.
To pierwsze żyje, ta druga umarła, ale po obu jeszcze nie odprawiłem żałoby.
Chcąc się jakoś uspokoić, kazałem obudzić Sertoriusza, mojego lekarza. Długo mnie
masował. Czułem zalatującą spod jego pachy woń schnącego siana, i — co ciekawe — jej
cierpkość działała na mnie uspokajająco. Kazał mi mówić o moim złym samopoczuciu,
słuchając mnie ze spokojem na twarzy, charakterystycznym dla ludzi wiedzy. Ze zmrużonymi
oczyma i skupieniem na ustach, kiwając głową na znak aprobaty i zachęty, Sertoriusz ma dar
wysłuchiwania zwierzeń i obdarzania uwagą moich drobnych zmartwień. Przywiązuje dużą
wagę do wszystkiego, co mówię, dopatrując się często sensu w nic nie znaczącym szczególe.
Oczyścił mój umysł i zwrócił mi ciało ukojone i namaszczone. Spoglądając za odchodzącym,
zauważyłem powiększającą się łysinę nad jego poczciwymi oczami wydry, barki, które
zaczynały się garbić, i na myśl o tym, że mój lekarz też podlegał prawom czasu i starzenia się,
odzyskałem całkowicie dobre samopoczucie.
Znów więc sięgam po pióro, by opowiedzieć ci o tym męczącym dniu.
Pożegnałem Kajfasza w chwili, gdy Miriam z Magdali wkroczyła do Jerozolimy, by
głosić, że Jeszua zmartwychwstał.
Począwszy od tego momentu pozbyłem się jakichkolwiek złudzeń: jeżeli można było
zlekceważyć opowieść samej Salome, to potwierdzenie tego przez Miriam z Magdali mogło
jedynie rozpowszechnić pogłoskę. Z ust do ust, od kobiety do kobiety, niezwykła wieść
przebiegała Jerozolimę. To prawda, że miały w tym udział same baby, co pozbawiało rzecz
wiarygodności, lecz równocześnie zapewniało jej szybki obieg.
Gdy dzisiejszego popołudnia zeszło z gór do Jerozolimy dwóch mężczyzn, którzy jęli
ze swej strony zapewniać, że widzieli na własne oczy Jeszuę, zrozumiałem, że sprawy
przybrały nieodwracalny obrót i że muszę zebrać wszystkie swe siły, by pognębić
nieprzyjaciela, który uknuł całą tę intrygę.
Zamknąłem się na szczycie wieży w forcie Antonia. Tam moi szpiedzy przytoczyli mi
słowa, które padły z ust obu mężczyzn.
Metodycznie, jeden po drugim, ważyłem na szali wszystkie elementy tej historii.
Wydarzenia były znakami, do mnie zaś należało wyłowić spoza nich myśl, która je
zorganizowała, wciągając mnie w tę pułapkę.
To, co opowiadali pielgrzymi, najwyraźniej w świecie nie odbiegało od opowieści
Salome i Miriam z Magdali. Po święcie Pesach opuścili Jerozolimę, udając się do swoich
domów. Zapadała noc, gdy zbliżali się do Emaus. Po drodze spotkali mężczyznę w kapturze,
siedzącego przy ścieżce; przyłączył się do nich. Nie znali go, a jednak coś w owym
podróżnym wydało im się znajome. Zaczęli rozmawiać. Obaj pielgrzymi mówili o nadziei,
którą pokładali w rabbim Jeszui, i o zawodzie, którego doznali podczas jego egzekucji.
Wówczas podróżny wszedł wraz z nimi do gospody w Emaus i pocieszył ich, że nie powinni
się smucić ani czuć oszukani, albowiem Jeszua jest wciąż pośród nich. Przy świetle lamp
oliwnych rozpoznali go. A wtedy Jeszua poprosił ich, by zawrócili do Jerozolimy i zanieśli
innym Dobrą Nowinę. Ani się nie spostrzegli, kiedy im zniknął z oczu.
Pierwszą rzeczą, która wydała mi się najbardziej podejrzana, był fakt, że wszystkie te
opowieści za bardzo były do siebie podobne. Mój drogi bracie, znasz, podobnie jak ja,
zmienność natury ludzkiej. Obaj dobrze wiemy, że żaden świadek danego wydarzenia nie
widzi nigdy tego samego co inny, a już zwłaszcza nie opowiada tego samego. Uważam nawet,
że różnorodność i osobliwość owych raportów, a nawet sprzeczności, jakie między nimi
zachodzą, to jedyne oznaki ich autentyczności. W tym wypadku absolutna identyczność tych
opowieści zalatuje mi kłamstwem. Ktoś podstawił fałszywych świadków, nauczył
skrupulatnie ich kwestii, chcąc poprzez efekt ich zgodności stworzyć złudzenie prawdy.
Nie pozostawało mi nic innego, jak znaleźć sprawcę. I tutaj, mój drogi Tytusie, twój
brat błysnął inteligencją. Konfrontując ze sobą rozmaite wskazówki, dostrzegłem pomocną
dłoń w ciemności. Salome najprawdopodobniej ujrzała Jeszuę, wracając do pałacyku Heroda.
Miriam z Magdali spotkała go w ogrodach Jasmeth, wśród plantagi należących do rodziny
Heroda, gdzie on sam zwykł urządzać polowania w czasie swoich pobytów w Jerozolimie. I
wreszcie, w pobliżu Emaus znajduje się letnia rezydencja, którą Herod tak bardzo lubi. Herod,
Herod, Herod! To on uknuł spisek.
Nie zastanawiając się dłużej, wysłałem przodem swoich żołnierzy i udałem się sam do
pałacyku Heroda.
Na mój widok Szuza, intendent Heroda, nie krył zdziwienia i zmieszania.
Przygryzając wargi, w których nie było ani kropli krwi, zaimprowizował jakieś
wytłumaczenie, byleby tylko nie wpuścić mnie do pałacu.
— Jego Wysokość śpi. Właśnie wrócił z polowania. A potem pił i ucztował...
— Nie mam wątpliwości, mój poczciwy Szuzo, że o tej godzinie Herod jest już pijany.
Obudź go, pryśnij mu wodą w twarz — tylko w tej formie toleruje wodę — i prowadź mnie
do niego.
Szuza zniknął. Usłyszałem najpierw pomruki, które zamieniły się w gniewne ryki
rozbrzmiewające w głębi pałacu, po czym ukazał się czerwony jak burak Szuza, który kazał
otworzyć przede mną ciężkie podwoje z brązu, prowadzące do sali posłuchań.
— Piłacie! Mój przyjacielu Piłacie! Najpiękniejsze pukielki w całym cesarstwie
rzymskim!
Z głębi sali Herod, rozwalony na niezliczonej ilości poduszek, bladozielony na twarzy,
pochylony nad ostrygą w otwartej skorupie, czynił gesty zapraszające ramionami:
— Piłacie! Piłacie! Pachniesz ładniej niż kobieta! Masz skórę delikatniejszą od kurwy!
Ach, ten Tyberiusz musi ciebie kochać!
Byłem przyzwyczajony do hipokryzji Heroda, do tych jego głośnych wynurzeń,
pełnych superlatywów i seksualnych apostrof, hipokryzji jawnej i gadatliwej, bardzo w guście
orientalnym. Hipokryzja Heroda stała się jego szczerością: on chciał mi w ten sposób okazać,
jak bardzo jest zadowolony, że mnie widzi i że przyjmuje mnie z całą życzliwością.
— Milutcy jesteście wy wszyscy, rzymscy urzędnicy. Patrzcie no na tego pożeracza
serc. Twarz ogolona, włosy obcięte i ufryzowane, ramiona i nogi zdepilowane, ciało
namaszczone olejkami i pachnące. Opowiadano mi, Poncjuszu Piłacie, że ty się codziennie
myjesz! Codziennie, czy to możliwe? Cóż za dbałość o siebie i wyrafinowanie! Jestem
pewien, że twoja żona, zachwycająca Klaudia Prokula, musi być szczęśliwa, mając przy sobie
mężczyznę gładkiego jak otoczak! Całe szczęście, że nie poślubiła któregoś z nas.
Zemdlałaby przy takich śmierdzielach... A już szczególnie ja jestem na bakier z wodą. Jak nie
wierzysz, zapytaj Herodiady, tego starego czupiradła!
Wybuchnął gromkim śmiechem. Nauczyłem się nie zwracać uwagi na wulgaryzmy,
którymi przyprawiał swoje słowa; trzeba było je złożyć na karb dobrego humoru.
Rozejrzałem się baczniej wokół siebie i zauważyłem na innych łożach pogrążone w
głębokim uśpieniu, obnażone młode niewolnice, w swobodnych pozach wśród pościeli. Herod
skomentował natychmiast moje spojrzenie dookoła sali.
— Oczywiście, gdybym nie miał koło siebie pięknego ciała, miałbym zawczasu
wrażenie, że jestem już w grobie. Mam sześćdziesiąt lat, wiesz, bardzo mało włosów i ani
jednego zęba. Ale to nie dlatego nie ma się apetytu, że brakuje czegoś do schrupania!
— Myślałem, że jesteś bardzo pobożny.
Sposępniał i jednym gestem odprawił intendenta Szuzę i innych świadków. Drzwi
zamknęły się, zostawiając nas samych w otoczeniu uśpionych dziewcząt.
— Nawet ich nie tykam. W każdym razie, nawet gdybym chciał, nie dałbym rady. Za
młodu mogłem tłuc orzechy moją pałką. Tak, tak, Piłacie, była twarda jak z oliwnego drzewa.
A dzisiaj nie ukrzywdziłbym nawet zgniłego pomidora. A ty?
Uśmiechnąłem się tylko za całą odpowiedź. Wiedziałem, że rozmowa z Herodem
zawsze zaczynała się od sprośności.
— A ty? — naciskał.
— Nie przyszedłem tutaj rozprawiać o moich wyczynach seksualnych, Herodzie.
— Wyczynach? A więc z tobą wszystko w porządku. Pytam cię o to, bo czasami
myślę sobie, że moje ułomności biorą się, być może, bardziej z władzy niż z mojego wieku.
Ale jeżeli ty mi powiadasz, że... A Tyberiusz? Jest jeszcze starszy i ma więcej ode mnie
władzy! Czy, według twego rozeznania, on wciąż jeszcze jest zdolny do...
— Nic mi o tym nie wiadomo, Herodzie.
Oczywiście, skłamałem. Wiadomo, że Tyberiusz nie odczuwa już żadnych podniet i
jest zmuszony do urządzania oszałamiających orgii, by wzbudzić w swoim ciele choćby
najlżejszą emocję. Chcąc jednak, by Herod zmienił temat, postanowiłem zaprzeczyć
prawdzie:
— Prawdę mówiąc, wiem, jak się sprawy mają, Herodzie.
— A więc jak? — zapytał z pasją.
— Tyberiusz jest wciąż... całkiem świeży.
Herod spuścił głowę na piersi, znużony i zdegustowany. Wyglądał tak, jakby
pozbawiono go przed chwilą ostatniej nadziei.
— Masz rację, Piłacie. Tyberiuszowi jeszcze staje. To dlatego Tyberiusz jest
Tyberiuszem, a Herod tylko Herodem.
Wciągnął powietrze nosem. Zaniepokoiłem się, że obyczajem pijaka zacznie się
użalać nad samym sobą. Nadałem błyskawiczny zwrot naszej rozmowie, uważając, że dość
już czasu minęło na wstępnej gadaninie:
— Herodzie, przyszedłem, aby z tobą pomówić o Jeszui.
— Co tu jest jeszcze do powiedzenia? To temat zamknięty. Masz, napij się czegoś.
Doradzałbym ci wino z Szałas, jest mocniejsze niż wino z Lassum, lecz najwyraźniej nie tak
niestrawne jak białe wino z Kalzar.
— Jesteśmy dwa stare lisy, Herodzie. A lisy nie potrafią się długo zwodzić. Za dobrze
cię znam. Po śmierci twego ojca Palestyna została podzielona na cztery części. Z czwórki
braci tylko ty jesteś coś wart, Herodzie, tylko ty masz głowę. Bardzo dobrze zarządzasz swoją
częścią, Galileą. Tylko ty zasługujesz naprawdę na tytuł tetrarchy. Czy mam ci przypomnieć,
co myślę o twoim starszym bracie? Zawdzięczam Judeę jego niekompetencji, to dzięki niemu
jestem namiestnikiem. Co do dwóch pozostałych braci, wiesz to lepiej ode mnie, zawsze będą
mysikrólikami bez klasy, niczym więcej. Ty jeden, Herodzie, jesteś nie tylko prawowitym
dziedzicem krwi, lecz także talentu do sprawowania władzy.
Herod przerwał mi, śmiejąc się szyderczo:
— Chcesz mnie uraczyć najwidoczniej czymś mocnym, że aż tak mi pochlebiasz.
Spodziewam się najgorszego.
— Cierpliwości, Herodzie, cierpliwości. Wy, Żydzi, pozwalaliście się przez całe wieki
podbijać, dostawaliście się pod okupację, znosiliście niewolę. Wasza historia jest historią
kolejnych zniewoleń. A wiesz dlaczego? Nie dlatego, że jesteście słabi, wprost przeciwnie,
macie dużo siły i tyle samo odwagi. Nie, to bierze się stąd, że jesteście za bardzo podzieleni.
Nawet tej waszej wiary w jedynego Boga bez imienia nie przeżywacie w identyczny sposób i
także ona dostarcza wam powodów do waśni. Jesteś synem Heroda Wielkiego, najbliższym
swemu ojcu i najbardziej jego godnym. Wiem, o czym marzysz: aby twój naród znów był
zjednoczony pod przewodem jednego króla, jednej i tej samej wiary. Na króla wybrałeś sam
siebie. Dla wiary wybrałeś Jeszuę, a raczej kult Jeszui. W tej chwili usiłujesz wszystko
zjednoczyć wokół siebie i wokół niego. Gotujesz się do przepędzenia wszystkiego, co obce, z
twojej ziemi, a mnie — w pierwszej kolejności. Herod patrzył na mnie, uśmiechając się:
— Czy już skończyłeś, Piłacie?
— Nie!
— Odpowiem ci więc później. Po wysłuchaniu twojej lekcji. Czy pozwolisz, że będę
pił; zamiast robić notatki?
— Zawsze bardzo się interesowałeś tymi nawiedzonymi, których pełno było w kraju.
Niektórzy utrzymywali, że to z powodu twojej religijności, ale ja podejrzewam, że tu chodzi o
kalkulację polityczną. Wasze teksty zawierają proroctwa, że pojawi się pewien człowiek,
mesjasz — jak go nazywacie — potomek rodu Dawida, który zgromadzi wokół siebie lud
Izraela. I oto nad brzeg Jordanu, na terytorium twojego królestwa, przybywa Johanan
Obmywający. Interesujesz się nim, marzysz o tym, aby go wykorzystać dla swoich celów, ale
później odkrywasz, że nie da się nim manipulować, że nienawidzi was, ciebie i Herodiady, i
w końcu skazujesz go na śmierć. Wówczas pojawia się Jeszua. Przez moich szpiegów wiem,
że od początku spotykałeś się z nim, dyskutowaliście. Inaczej, niż to było w wypadku
Johanana Obmywającego, pozwalasz Jeszui głosić nauki, gromadzić wokół siebie ludzi.
Mówię „pozwalasz”, albowiem to wszystko dzieje się na twoich ziemiach, w Galilei.
Wystarczyłby jeden twój gest i Jeszua zniknąłby, podobnie jak Johanan. Wprost przeciwnie,
upoważniasz go do krążenia po twoim terytorium, do przemawiania, do wzbudzania
namiętności i pociągania za sobą tłumów wiernych. Zauważyłeś, że ten człowiek jest inny, o
wiele bardziej radykalny i popularny niż jakikolwiek prorok do tej pory. Jego słowo odmienia
słuchających, naród ciągnie za nim na kolanach, ojcowie rodzin porzucają swoje domy,
dojrzali ludzie odchodzą od miejsc pracy, aby iść w ślad za nim i żyć z jałmużny.
Zrozumiałeś, że wykorzystując wpływ tego człowieka, możesz doprowadzić do powstania
Żydów.
— Twoja opowieść jest poruszająca, Piłacie. Masz bardzo wybujałą wyobraźnię.
Zastanawiam się, jakie będzie zakończenie.
— Jeszua przyciąga do siebie wielką liczbę wiernych na twoim terytorium, w Galilei.
Chcąc dopełnić dzieła, musi przybyć do Jerozolimy. Niestety, kapłani Sanhedrynu, a w
szczególności Kajfasz, nie patrzą na Jeszuę takim okiem jak ty. Są przeciwko niemu.
Wyczułeś niebezpieczeństwo. Przybyłeś do Jerozolimy.
— Przybywam tu każdego roku.
— Niekoniecznie jednak na święto Pesach. I na pewno nie wtedy, kiedy twoje interesy
wymagają pozostania w Galilei. Rzecz szczególna, tegoroczne pożary nad Jeziorem
Tyberiadzkim powinny były zatrzymać cię na twoich ziemiach. Mimo to przybywasz. Chcesz
udzielić Jeszui zbrojnego poparcia. Spotykasz się z nim u bram miasta, naświetlasz mu spisek
kleru przeciwko niemu, namawiasz go, aby stąd odszedł. Lecz on uparcie nie chce ciebie
słuchać. Zdajesz sobie wówczas sprawę z jego ograniczeń, pojmujesz, że nie jest twoim
obiektywnym sprzymierzeńcem, lecz nie rezygnujesz. Chcesz go ratować, albowiem masz
zamiar się nim posłużyć. Z powodu zdrady skarbnika, Jehudy, kapłanom udaje się pojmać
Jeszuę i w nocy przygotować jego proces. Tej nocy miotasz się, usiłujesz interweniować.
Dajesz im do zrozumienia, że postanowienia ich rady nie mają żadnej władzy wykonawczej,
że nawet jeśli zostanie skazany na śmierć, nie mają prawa tego uczynić. Nagle Sanhedryn
oddaje go mnie. Przesłuchuję tego człowieka na próżno. Nie wiem za bardzo, co robić, jednak
z uwagi na moje dobre stosunki z Kajfaszem byłbym skłonny przychylić się do woli
Sanhedrynu, to znaczy do wykonania jego wyroku. W tym momencie ty przysyłasz mi
twojego intendenta Szuzę, który przypomina mi, że wprawdzie znajdujemy się w Jerozolimie,
lecz Jeszua urodził się w Galilei, a więc według prawa powinno się go oddać tobie,
Herodowi, tetrarsze Galilei. Wielce zadowolony pozbywam się więźnia, odsyłając go tobie.
Odzyskałeś Jeszuę; jest uratowany, twoje plany będą mogły się zrealizować. Udajesz, że
kpisz sobie z niego, chcesz go upokorzyć na pokaz, przebierając go w szaty króla
żydowskiego, i w końcu mi go odsyłasz, z zapewnieniem, że jest nieszkodliwy. Niestety, nie
wziąłeś pod uwagę uporu Kajfasza, który od chwili, gdy Jeszua został oddany w moje ręce, i
to właśnie wtedy, kiedy gotowałem się go uwolnić, zdwaja naciski na mnie, domagając się,
bym wykonał wyrok Sanhedrynu. Dalszy ciąg jest wiadomy: Jeszua umiera na krzyżu.
— Tak, Jeszua umiera na krzyżu. Twoja pomysłowa opowieść bardzo źle się kończy.
Ale jest skończona.
— Bynajmniej. Ty przecież się nie poddajesz. W nocy wykradasz zwłoki, ukrywasz
je, bez wątpienia, tutaj, w pałacu, w jedynym — oprócz Świątyni — miejscu w Jerozolimie,
którego nie przetrząsnęli moi ludzie, a potem postanawiasz stworzyć legendę Jeszui.
Herod zerwał się na równe nogi, owładnięty nagłą wściekłością. Wszelkie oznaki
ironii i arogancji ulotniły się bez śladu.
— Co takiego? Jakaż to legenda?
— Przestań zgrywać niewiniątko, Herodzie. Męczysz siebie i mnie. Zebrałem i
połączyłem ze sobą wszelkie informacje. Wszystko wskazuje, że pogłoska wyszła od ciebie.
— Jaka pogłoska?
— Ta, którą podszepnąłeś Salome, Miriam z Magdali i dwóm pielgrzymom z Emaus.
Musiało cię to kosztować sporo złota.
— Co to za pogłoska?
— Że Jeszua zmartwychwstał.
— Ludzie tak mówią? Tak mówią? Naprawdę?
Herod wprost idealnie odegrał wystraszonego. Ty, który tam, w Rzymie, oglądasz o
wiele więcej spektakli niż ja, drogi bracie, podziwiałbyś zapewne jego aktorską ekspresję.
Zbladł na twarzy, to znaczy jeszcze bardziej zzieleniał, oczy wyszły mu z orbit i uciekły w tył
głowy, przyłożył ręce do szyi, jakby się dusił. Wargi mu drżały, a oddech uległ
przyspieszeniu.
— Jeszua zmartwychwstał... Zamordowałem Johanana, który to prorokował... A
potem zabiłem Jeszuę, Syna Bożego...
Zwalił się nagle na sofę i zaczął rzęzić, z pianą na ustach.
— Będę cierpiał przez całe moje życie wieczne... jestem potępiony...
Jego członkami wstrząsało konwulsyjne drżenie, niczym u psa, któremu się śni, że
gdzieś pędzi. Zacząłem się wstydzić tej maskarady i chciałem położyć jej kres z całą
stanowczością.
— Herodzie, dosyć tej błazenady. Nie jestem ani twoją publicznością, ani kretynem.
Wracam do fortu Antonia, by napisać raport dla Tyberiusza. Czekam na ciebie jutro, abyś
sprowadził wszystko na właściwą drogę i skończył z tą bajką. Tyberiusz sam zdecyduje, w
zależności od twojego zachowania, o wymierzeniu kary za twoją próbę rebelii. Bądź zdrów.
Herod, jakby głuchy na moje słowa, w dalszym ciągu miotał się konwulsyjnie na
poduszkach. Podziwiałem z początku jego przebiegłość, lecz teraz mój przeciwnik z tym
swoim patosem wydał mi się godny pożałowania.
Wróciłem do siebie. Oczywiście, nie piszę jeszcze tego raportu dla Tyberiusza. Myślę,
że Herod uiści stosowną grzywnę, odda zwłoki, a cała sytuacja wróci do normy. A ja
wykonam, co do mnie należy, bez niepokojenia cesarza.
Tylko ty wiesz naprawdę, na jakim wulkanie siedzę, sprawując swój urząd. Tylko ty
jeden zdobyłbyś się na to, by podejrzewać moich rozmówców o dwulicowości, i widzisz
labirynty przebiegłości, do której mnie zmuszają. Rzym, chcąc zostać Rzymem, nie może
walczyć bronią Rzymu. My mamy jasny sposób rozumowania i uzbrojoną dłoń; wszystko u
nas jest siłą i racjonalnością. Tutaj duch jest pokrętny, a w pogłoskach kryją się sztylety.
Wszystko jest spowite nadzieją i mgłą. Mimo satysfakcji z dobrze spełnionego zadania, której
doznałem tej nocy, czuję się jakby zbrukany, tak, zbrukany środkami, do których musiałem
się odwołać, aby dojść do celu. Napiszę do ciebie jutro wieczorem, potwierdzając ci
przewidywaną reakcję Heroda i obwieszczając, nareszcie, mój powrót do Cezarei. A
tymczasem bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Wydarzenia tego dnia, o których ci zaraz opowiem, irytowały mnie po wielekroć i
zbijały z tropu, wszystko skończyło się jednak o wiele lepiej, niż można się było spodziewać.
Pilno mi podzielić się z tobą wnioskami, lecz one same mają wartość jedynie dzięki
rozumowaniu, jakie do nich prowadzi.
Wiesz, w jakim stanie znajdowałem się wczoraj. Sądziłem, że jestem dostatecznie
zorientowany we wszystkich manewrach Heroda, który zamierzał złowić mnie w swoje sieci.
Zagroziłem mu raportem do Tyberiusza i czekałem — wiedząc, że mam do czynienia z kimś
bardziej chytrym niż odważnym — że dziś jeszcze okaże skruchę.
Jako pierwszy poprosił o posłuchanie centurion Burrus. Twarz jego zdradzała niejaką
konsternację, gdy zapytał mnie głosem takim, jakby mu coś dolegało:
— Czy to prawda, że ten dzikus, o tam, na dziedzińcu w dole, jest twoim gościem,
Piłacie?
I pokazał mi przez okno zaimprowizowane w samym środku ogrodzenia legowisko,
gdzie na skórach zwierzęcych spoczywał na wpół nagi Kraterios.
— Oczywiście, że Kraterios jest moim gościem. Był moim nauczycielem, zanim
przywdziałem togę mężczyzny. To filozof cynik o wielkim potencjale, wiesz coś o tym?
Burrus zaczerwienił się jeszcze bardziej:
— W jego potencję nie wątpię. Wystarczy tylko się przyjrzeć.
— Co chcesz przez to powiedzieć?
Spojrzałem uważniej, by zobaczyć, co się dzieje tam, na dole, i nie mogłem
powstrzymać okrzyku. Bezzwłocznie, przeskakując po kilka schodków naraz, popędziliśmy
do Krateriosa.
— Witaj, Piłacie, zapowiada się niezły dzień! Kraterios, zazwyczaj ponurak, obdarzył
nas szerokim uśmiechem. Rozłożył swoje skóry obok dziadowskiej sakwy, i wyciągnął się na
nich jak długi w porannym słońcu koloru słomy.
Nie, to nie był sen: Kraterios, odsłoniwszy swój olbrzymiej wielkości, wyprężony
męski organ, masturbował się beztrosko pośrodku dziedzińca fortu Antonia. I nasza przy nim
obecność, nasze twarze, na których malowało się osłupienie, nie miały żadnego wpływu na
skuteczne tam i z powrotem jego mocarnej dłoni.
— Mam zamiar zostać przez jakiś czas w Jerozolimie — podjął Kraterios,
najzupełniej naturalnie.
— Rozmawiałem wczoraj z twoją małżonką, Klaudią Prokulą. To kobieta, która jest
warta więcej niż wszystkie jej klejnoty! Opowiadała mi o tej żydowskiej religii i doprawdy,
ku memu zdziwieniu, zaczynam uważać to wszystko za nader interesujące. A nawet —
zadziwiające! Czy wiesz, że ze wszystkich znanych mi religii jest to jedyna, która zbliża się
do filozofii? Podobnie jak u naszych greckich mistrzów ona mówi o Bogu, o jednym Bogu, o
jedynym Bogu.
Kraterios prawił o tym wszystkim statecznie, poważnie, jakby jego ręka w tym samym
czasie nie działała w okolicy podbrzusza. Ja jednak nie potrafiłem go słuchać; aż taka
niezależność głowy od genitaliów była dla mnie czymś nie do pojęcia. Nie zrozumiałem ani
słowa z jego przemowy.
Wyciągnąłem palec w kierunku drażliwego miejsca i słabym głosem zapytałem:
— Powiedz mi, Krateriosie, czy to, co robisz w tej chwili, to ćwiczenie... filozoficzne?
— Może raczej terapeutyczne. Terapeutyczne i moralne! Terapeutyczne, zważywszy,
że kiedy ciało wypełnia nadmiar nasienia, to — jak radził Hipokrates — należy wspomóc
własnym nadgarstkiem naturę, by wyrzucić z siebie obfitość płynu. Moralne zaś z tego
względu, że zależy mi na swobodzie myślenia i działania; nie chcę być niewolnikiem moich
jąder. Jeżeli codziennie rano nie ulżę tej bestii, fluidy uderzają mi do głowy, wariuję,
zaczynam robić głupstwa.
— Zastanawiam się, co może być dla ciebie głupstwem.
— Staję się sentymentalny! Przyklejam się do pierwszej lepszej dziewczyny o długich
udach i rozłożystych biodrach, noszę za nią wodę, prowianty, opowiadam swawolne
anegdoty, prawię jej komplementy, zgrywam się na uszczęśliwionego, posuwam się nawet do
składania jej jakichś obietnic... Nic takiego się nie zdarza, jeżeli ulżę sobie zaraz z rana.
Polecam ci moją metodę, Piłacie. Czy nie wspominałem ci o niej swego czasu?
Bez słowa odpowiedzi nie spuszczałem oka z inkryminowanego szczegółu jego
anatomii. Czyżby podniecił go widok jakiejś służącej? Zdawało mi się, że gorliwa ręka
czyniła postępy w działaniu i że chwila ulgi nadchodzi.
— Ludzie uważają mnie za maniaka seksualnego, za rozpustnego Cyrenajczyka —
rzekł, przyspieszając rytmiczną kadencję nadgarstka — podczas gdy ja gardzę ciałem, gardzę
seksem, chcę tylko po prostu... uwolnić się od... mmm... tego świństwa... ach!
I finalnym spazmem Kraterios zakończył poranną gimnastykę. Po czym wytarł jej
ślady skórą zwierzęcą.
— Na czym to stanęliśmy? — Już wiem. Piłacie, ci Żydzi praktykują religię, która nie
jest pozbawiona sensu. Mówiłem ci już, że wyznają wiarę w jedynego Boga, co wydaje mi się
szczytem możliwości poznawczych umysłu. Od Anaksagorasa aż do Platona tą właśnie drogą
podążała refleksja mędrców. Jeżeli Bóg istnieje, to jest to jedyny Bóg. Jedynym bogiem do
pomyślenia jest bóg w liczbie pojedynczej, bóg-absolut, źródło wszechrzeczy, siedlisko
Jedności, jedyna przyczyna różnorodności bytu. Nie uważasz za rzecz zdumiewającą, że te
ich mity wyrażają w sposób spontaniczny tę samą teorię, którą wypracowali najwięksi
filozofowie Grecji? Cóż za przedziwna zbieżność! Ci myśliciele odkrywali monoteizm na
drodze stopniowych postępów w rozumowaniu, podczas gdy Żydzi doszli do niego poprzez
objawienie, i to na początku swojej historii! Co więcej, według Klaudii Prokuli — kobiety
wyjątkowej, Piłacie, mam nadzieję, że zdajesz sobie z tego sprawę — Żydzi utrzymują także,
iż wiek złoty nie jest poza nimi, lecz wciąż jeszcze przed nimi. Wyobrażasz to sobie? Podczas
gdy wszystkie religie, a nawet filozofie, są z ducha nostalgiczne, zwrócone ku założycielskiej
przeszłości, oni idą naprzód, posuwają się do przodu! Upatrują szczęścia w przyszłości,
czekają na jej nadejście, żyją nadzieją, jakby historia nie była kołem, nie była cykliczna, lecz
polegała na ruchu, była strzałą wystrzeloną do celu... Klaudia Prokula wyjaśniła mi to
wczoraj, powołując się na ich księgi. W istocie, jest to kobieta zadziwiająca, ona wykracza
daleko poza swoją kondycję arystokratki, nie wiem, czy nawet ty zasługujesz na taką żonę.
W tym punkcie zgadzałem się całkowicie z Krateriosem. Nie rozumiałem nigdy,
dlaczego Klaudia Prokula wybrała właśnie mnie spośród dwudziestu pretendentów do jej ręki,
o wiele bogatszych, bardziej wykształconych i sławnych.
— Twoja małżonka posiada zaletę niesłychanie rzadko spotykaną u kobiet:
niezależność. Ona ma swoje własne gusta, swoje myśli i swoje opinie. Podróżuje, kiedy ma
na to ochotę. Nie wyobraża sobie nawet, aby status żony miał ograniczać jej wolność.
Opuściłaby cię, Piłacie, gdybyś ją rozczarował. A jest przy tobie tylko dlatego, że cię kocha,
przekonując się każdego ranka, że kocha cię nadal. Ona czuje się tak bardzo wolna, że żal jej
mężczyzn, tak, ona współczuje tym osobnikom, którzy z racji swych zajęć są zmuszeni
podporządkować się graniu komedii społecznej i politycznej. Opowiadała mi zresztą o
pewnym tutejszym filozofie, niejakim Jeszui, hołdującym doktrynie, która nie wydała mi się
zbytnio odbiegać od poglądów naszego wielkiego Diogenesa. Życie proste i wstrzemięźliwe,
pogarda dla możnych, przymierze z kobietą, poszanowanie dla ludzi, pod warunkiem że
zasługują na miano ludzi... Zamierzam dowiedzieć się jeszcze czegoś więcej o tym mędrcu.
— Zgoda, dowiaduj się. Zrób mi jednak przyjemność, Krateriosie: unikaj publicznego
oddawania się ćwiczeniom terapeutycznym i moralnym. Wbrew temu, co ty o nich sądzisz,
Żydzi nie podzielają poszanowania Greków dla filozofii ani zaciekawienia Rzymian dla
rzeczy nadzwyczajnych. Oni szanują wyłącznie swoje Prawo. Są bardzo wstydliwi i karzą
surowo za... seksualne niepomiarkowanie. Mógłbyś się narazić na śmierć przez
ukamienowanie, zanim zdążyłbym interweniować.
Wzruszywszy ramionami, Kraterios oddalił się w stronę kuchni, żeby nażreć się teraz
resztek ze śniadania.
W tejże chwili przybył posłaniec od Herodiady z wieścią, że tetrarcha Herod jest
cierpiący.
Wymówka była grubymi nićmi szyta i co więcej, niedopuszczalna. A więc Herod
starał się wszelkimi sposobami zyskać na czasie. Trwał uparcie przy tym swoim planie
zatruwania umysłów, dążąc do wzniecenia powstania w Palestynie. Musiałem interweniować
jak najszybciej.
Na czele dwóch oddziałów żołnierzy puściłem się galopem do pałacu. Kazałem moim
ludziom go otoczyć, żądając, aby Herod mnie wpuścił.
Intendent Szuza pospieszył mi na powitanie i padł przede mną na kolana.
— Herod jest w stanie krytycznym, panie.
Skwitowałem pogardliwym spojrzeniem te pełne przesady zwroty, te jęki, te
orientalne jeremiady. Nie zważając na zgiętego Szuzę, przeskoczyłem go i sam sobie
otworzyłem podwoje, zatrzymując się dopiero u progu sali balowej.
Na wielkim łożu, wyeksponowanym tak, jak się wystawia na widok publiczny
umarłego, spoczywał Herod. Podszedłem do tego szczwanego lisa, udającego zapewne
głęboki sen, by uniknąć rozmowy ze mną. Pochyliłem się nad tłustą twarzą, nad popękaną
skorupą z warstw szminki i pudru pozlepianych potem i tworzących strupy na pomarszczonej,
starej skórze.
Przyprowadziłem Sertoriusza, mojego lekarza. Pochylił się nad Herodem, wsłuchując
się w jego rytmiczny oddech.
— On śpi — orzekł.
— To go obudź.
Sertoriusz wbił gwałtownie igłę w ramię Heroda. Ciało ani drgnęło, nie zadrżały mu
nawet nozdrza.
Z głębi komnaty doszedł ostry, kategoryczny głos:
— On nie śpi. Inaczej by chrapał.
Między dwoma gigantycznymi świecznikami stała królowa Herodiada w obcisłej,
odświętnej sukni, z twarzą w plamach pudru. Chcąc zaprzeczyć działaniu czasu,
przyspieszyła je tylko. Peruka na głowie i szminki na twarzy pięknej czterdziestoletniej
kobiety stworzyły z niej maskę bez wieku. Szła ku mnie, falując biodrami, bez najmniejszego
skrępowania.
— On nie umarł, lecz zapadł się w sen, z którego nie można go wyprowadzić. Nic do
niego nie dociera.
— Czy to niebezpieczne?
— Mam nadzieję. Poślubiłam tego sprośnego, śmierdzącego wieprza tylko po to, aby
owdowieć. On zresztą o tym wie. Prawda, Herodzie, że cię nienawidzę i że czekam, aż zgnije
twoje stare ciało?
Herod, niemy jak ostryga, nie mrugnął nawet okiem. Nie mogłem powstrzymać
uśmiechu na widok manier Herodiady.
— Z tego, co widzę, niezmiennie zakochana.
— Niezmiennie — odparła spokojnie Herodiada.
Mój lekarz zbadał Heroda. W końcu orzekł, że żaden z kluczowych dla życia organów
tetrarchy nie został naruszony, lecz że on sam, na skutek bardzo żywej emocji, wycofał się, by
tak rzec, w siebie. Równie dobrze mógł wyjść ze stanu odrętwienia, jak i pozostać w nim już
na zawsze.
— Wyjdzie z tego — podsumowała Herodiada. — Zawsze z tego wychodził. Już raz
wyciął mi taki numer, gdy podano mu głowę Johanana na srebrnej tacy. W trzy dni później
był już razem z nami wszystkimi, wracając do swoich nieznośnych obyczajów. Twoja
wczorajsza wizyta wywołała taki sam skutek, jak ścięcie głowy owego pustelnika z gębą
pełną nieczystości. Co mu takiego powiedziałeś?
Surowym tonem — chcąc z kolei na niej wywrzeć odpowiednie wrażenie —
opowiedziałem jej, jak to rozbiłem plan Heroda i jaki nacisk wywarłem na niego, by ukręcił
łeb wszystkim pogłoskom i wydobył z ukrycia zwłoki.
Herodiada wysłuchała mnie z zainteresowaniem. Jej oczy ciskały czarne płomienie,
lecz twarz była całkowicie nieruchoma.
Długo trwała w milczeniu, zanim się znów ożywiła, by mi odpowiedzieć:
— Nie masz racji, Piłacie. Twoje rozumowanie, zmierzające do oskarżenia Heroda,
jest błyskotliwe, a raczej błyskotliwie nietrafne. Ten wieprz jest przebiegły jak labirynt, ale
nie doceniasz jednej rzeczy: Herod ma w sobie wiarę przodków i nigdy nie uchybi Prawu; jest
głęboko religijny. Tak, on zawsze czatował na proroków, ale prawdą jest także, że
przemyśliwał, jak by ich wykorzystać do odzyskania czterech części Palestyny.
Zdecydowałby się na tego typu działanie jedynie wówczas, gdyby był przekonany, że
Mesjasz wcielił się w mesjasza. Bardzo źle zniósł fakt, że wymusiłam na nim, właściwie
wbrew jego woli, śmierć Johanana Obmywającego: widział w nim męża prawdziwie
natchnionego i drżał na samą myśl, że oto zamordował pełnomocnika samego Boga. Od
dawna już mnie nie dotykał, a od tego epizodu przestał się do mnie nawet odzywać. Gdy
pojawił się Jeszua, zapowiedziany przez Johanana jako prawdziwy Mesjasz, Herod istotnie
zaczął pokładać w nim wielkie nadzieje. Chciał mu pomagać, proponował mu nawet
pieniądze, by wzmóc jego działalność kaznodziejską. Jeszua kpił sobie z tego. Herod się nie
obrażał. Na jego oczach spełniały się proroctwa, potwierdzające tożsamość Jeszui. Gdy
Nazarejczyk oznajmił, że na Święto Przaśników udaje się do Jerozolimy, by dopełnić swojego
dzieła, Herod kazał spakować nasze bagaże, byśmy mogli uczestniczyć w jego triumfie. A
kiedy został pojmany, Herod nie lękał się o niego ani przez chwilę. Do tego stopnia był
przekonany o boskiej naturze Jeszui, że wyobrażał go sobie miażdżącego swych
przeciwników, stwarzającego między sobą a swymi sędziami zaporę z ognia, czy
dokonującego jakiegoś innego cudu. Trzeba przyznać, że Jeszua przyzwyczaił nas do tego, bo
uzdrowił tylu chorych! Kiedy Herod dowiedział się przez swoich szpiegów, że Sanhedryn
bynajmniej nie został poskromiony przez Jeszuę, lecz wprost przeciwnie — rozjuszony jego
uległością i uporem, wydał na niego jednogłośny wyrok śmierci, postanowił interweniować.
Posłużył się argumentami natury prawnej, by odesłano Nazarejczyka do ciebie, a potem tutaj.
I tej nocy... tej nocy...
Zamilkła na chwilę. Wydawała się zmęczona już na samą myśl o tym, co będzie mi
musiała opowiedzieć. Odrzuciła głowę do tyłu, by zaczerpnąć energii. Następnie szybkim
ruchem podważyła oprawkę jednego ze swoich pierścionków, wyjmując stamtąd szczyptę
proszku i kładąc ją sobie na język. Z przymkniętymi powiekami zdawała się nabierać sił.
— Wszystko odbyło się inaczej, niż myśleliśmy. Herod przyjął Jeszuę bardzo
uprzejmie, oznajmiając mu, że go uratuje. Jeszua odpowiedział, że nikt, a zwłaszcza on,
Herod, nie może go uratować; on bowiem musi spełnić swoje przeznaczenie. Jego zadaniem
jest ratować ludzi, ale nie siebie. Nic z tego nie rozumieliśmy. Jeszua chciał umrzeć,
utrzymywał, że nic się nie stanie bez jego przejścia przez śmierć. Wydawał nam się
przygnębiony, na skraju wyczerpania: był kimś, kto nie chce już iść dalej. Byliśmy
niespokojni. Prosiliśmy go, aby wziął się w garść i pokazał nam znów swoje cuda.
Odpowiadał ciągle tak samo: że musi umrzeć i że będzie to musiał zrobić w strasznych
warunkach. Zawsze podejrzewałam go, że jest oszustem, ale tej nocy Herod po raz pierwszy
zgodził się ze mną. Wpadł w straszliwy gniew, zaczął lżyć Jeszuę, usiłując go zmusić, aby
zrobił dla nas cud. Nazarejczyk już nawet nie odpowiadał, załamany, z opuszczonymi
ramionami, jak pierwszy lepszy łotr, który nie ma już siły uciekać dalej. Herod postawił na
równe nogi cały pałac, wszystkich: strażników, służbę, niewolników. Każdy mógł wyżyć się
na Jeszui, szydząc z niego, obrzucając go obelgami, przebierając go za kobietę.
Oczekiwaliśmy jakiejś reakcji. Posunęliśmy się w prowokacji jak najdalej, byle tylko
otrzymać odpowiedź. Nic z tego, Nazarejczyk, bezwolny jak lalka wypchana trocinami,
pozwalał nam na wszystko. Został zdeptany, znieważony, uszminkowany, był wszędzie
dotykany, obcałowany, podczas gdy oczy jego wyrażały nieodmiennie jakiś pełen pokory
smutek, który jeszcze bardziej rozjuszył uczestników tego widowiska. I wreszcie,
przepełnieni niesmakiem i rozczarowaniem, odesłaliśmy go do ciebie, Piłacie, w wiadomym
stanie, okrytego fałszywą królewską purpurą, odzianego w poszarpany i poplamiony płaszcz,
by zakpić sobie ostatecznie z jego pretensji ustanowienia Królestwa i dać ci do zrozumienia,
że chodzi tu tylko o nieszkodliwego oszusta. Muszę ci zresztą powiedzieć, że gdybyśmy nie
uzgodnili między sobą wcześniej, że ci go oddamy, rozszarpalibyśmy go na kawałki i zabili
tej samej nocy.
Westchnęła przeciągle. Najwidoczniej musiała żałować tej nie dopełnionej egzekucji.
Tę przedziwną kobietę trawiła żądza zabijania.
— Rozumiesz więc, Piłacie, że wczoraj wieczorem, gdy podzieliłeś się z nim
pogłoskami o zmartwychwstaniu, obudziłeś wszystkie obawy Heroda. Musiał sobie
natychmiast wyobrazić, że oto uderzył po raz drugi w osobę Bożego wysłannika, toteż znów
owładnęło nim przerażenie, zsyłając na niego sen, w którym udaje się na nieznane ziemie,
pustynne i milczące, gdy nie ma już odwagi dalej żyć. Patrzyła mi twardo w oczy.
— Czy wierzysz w to zmartwychwstanie?
— Oczywiście, że nie.
— Ja też nie wierzę.
Obróciła się do mnie plecami i podeszła do jednego z posągów ze złota i kości
słoniowej; długo pieściła go dłońmi, zbrojnymi w imponujące paznokcie. Zamyśliła się;
miałem nawet wrażenie, że nie znajduję się w tej samej co ona komnacie, tak głęboko
pogrążyła się w medytacji. Bez jednego ruchu oddaliła się stąd, mimo że ja byłem przy niej.
Nagle zmarszczyła czoło, przestała głaskać posąg i spojrzała na mnie półprzymkniętymi
oczyma, jakby właśnie odnalazła prawdę na samym dnie nocy.
— Czy pomyślałeś o sobowtórze?
— Co takiego?
— Mnie osobiście w tych wszystkich opowieściach, które przytoczyłeś, uderzył fakt,
że zarówno mężczyźni, jak i kobiety nie rozpoznali Jeszui od razu. Mężczyzna ukazuje się w
kapturze, odrzuca go tylko na chwilę, po czym znika. To właśnie zrobiłby sobowtór,
posługujący się słabym podobieństwem do oryginału.
— Myślisz więc, że te opowieści są autentyczne, że świadkowie nie kłamią, lecz
łatwowierność ich została wykorzystana przez jakiegoś sobowtóra Jeszui?
— Naturalnie. Fałszywego świadka nietrudno zidentyfikować. Podczas gdy świadek
działający w dobrej wierze, świadek wyprowadzony w pole przez odpowiednią reżyserię
sceny, nawet wzięty na tortury, jeszcze będzie krzyczał, że widział Jeszuę
zmartwychwstałego.
Dostrzegłem od razu siłę tej hipotezy. Musiałem natychmiast wydać odpowiednie
dyspozycje. Pożegnałem się z Herodiadą, lecz już stojąc na progu, poczułem się zobowiązany
zaoferować jej usługi Sertoriusza:
— Czy chcesz, bym ci zostawił mojego lekarza, który by czuwał nad zdrowiem
Heroda?
Herodiada odpowiedziała wzgardliwym grymasem:
— Nie przejmuj się. Herod ma w sobie coś ze złego zielska, żywotnego, mocnego, nie
do wyrwania z ziemi; nie potrzeba mu nawet wiosny, by znowu zakwitło.
Wymawiając te słowa, jej usta wykrzywiły się, jakby chciała zwymiotować.
Najwyraźniej Herodiada namiętnie nienawidziła Heroda.
Przejeżdżałem przez Jerozolimę, rozmyślając wciąż nad sugestią Herodiady, usiłując
wycisnąć z niej samą esencję prawdopodobieństwa. Ulotność otaczająca pojawienia się Jeszui
jakąś mgiełką tajemniczości mogła znaleźć proste wytłumaczenie w oszustwie. Mężczyzna,
który grał rolę zmartwychwstałego skazańca po śmierci na krzyżu, ukazywał się ostrożnie w
półmroku, pod osłoną kaptura; najpierw zaczynał rozmowę z ofiarą, by zbadać jej stopień
wrażliwości, przetestować prawdziwość i głębię jej smutku, odczuwanego przez nią
osamotnienia, a poprzez to zmiarkować, czy byłaby ewentualnie skłonna uwierzyć w powrót
Jeszui. Gdy rybka połknęła haczyk — z chwilą, kiedy ukrzyżowany stawał się już ośrodkiem
zainteresowania — mężczyzna odrzucał swój kaptur. Być może nawet miał zamiar
wykreować jeszcze innych świadków, lecz nie zbadawszy dokładnie, na ile jego rozmówcy
chcieli widzieć Jeszuę żywego, nie odsłaniał planu aż do końca i szedł dalej swoją drogą.
Miałem ochotę przedłożyć tę teorię Kajfaszowi. Posłałem po niego do Świątyni i
arcykapłan przybył niezwłocznie. Nie dopuścił mnie nawet do głosu, tak bardzo był
wzburzony:
— Idź tylko na schody i posłuchaj ich, Piłacie: tym wszystkim niewiastom nie schodzi
z ust imię Jeszui! Oto co nas czeka, jeśli tylko do tego dopuścimy: niewiasty myślą, niewiasty
wyrażają swoje zdanie! Dlaczego nie miałyby sięgnąć po władzę? Doprowadzają do
zbiegowiska na placu publicznym i głoszą, że zaczyna się nowa era! Gdyby Mojżesz to
widział! A poza tym, cóż to są za niewiasty, którym objawił się Jeszua? Salome i Miriam z
Magdali! Nimfomanka i prostytutka! Specjalistki od ruszania biodrami! Jedna z drugą to
egzaltowane baby, które się nawracają i przechodzą od rozpusty do mistycyzmu! Z jednego
transu w drugi!
— Czy ta Miriam z Magdali wciąż uprawia swoje rzemiosło?
— Wycofała się z tego. Ta wszetecznica utrzymuje, że to dzięki Jeszui zeszła z drogi
występku. Dobre sobie! Zrozumiała, że zbliża się do wieku, w którym zostanie spisana na
straty! Suki, wszystkie to suki!
Odczekałem, aż Kajfasz przestanie zrzędzić, po czym, korzystając z chwilowej
przerwy, wyłożyłem mu moją nową teorię. Słuchał najpierw z irytacją, następnie z
zainteresowaniem, a wreszcie z ulgą:
— Oczywiście, masz rację, Piłacie. Jeszua gdzieś tam gnije, podczas gdy jakiś
sobowtór odgrywa jego rolę. Ale kto to może być?
Zamyślili śmy się. Z okna widziałem, jak zapadał zmierzch, niebo przybierało kolor
fiołkowy, ciała ludzi nie rzucały już cienia na bruk. Nastała ta nieokreślona godzina, kiedy to
dzień i noc wślizgują się w siebie i żadne z nich nie przeważa nad drugim. Czułem, jak
udziela mi się otępiająca nieruchomość tej chwili.
Ani on, ani ja nie mogliśmy sobie przypomnieć, aby istniał choćby ślad
jakiegokolwiek sobowtóra Jeszui, ponieważ Jeszua z wyglądu nie odznaczał się niczym
szczególnym.
W każdym razie nie zapamiętaliśmy niczego charakterystycznego. Przypomniałem
sobie tylko jego spojrzenie, O nieznośnej wprost intensywności, płomień drzemiący w
źrenicach, podejrzany błysk.
Kajfasz pożegnał się ze mną, obiecując zastanowić się nad tym wszystkim i skłonić do
tego samego członków Sanhedrynu. Nie uważałem jednak, aby ta metoda mogła cokolwiek
dać, jako że sobowtór mógł równie dobrze przybyć skądinąd, na przykład z Galilei, tak że
mogliśmy go do tej pory nie znać. Nie, trzeba było go złapać na gorącym uczynku, w trakcie
mistyfikacji. Ale w jaki sposób przewidzieć, gdzie i kiedy może się pojawić?
Szukając jakiegoś tropu, zbadałem na nowo kolejność osób i miejsca, w których się
ukazywał. Niczego nie mogłem się dopatrzyć prócz... stopniowania ryzyka. Ten spryciarz
zaczął od odegrania farsy przed Salome, która bardzo mało znała Jeszuę. Następnie ukazał się
pielgrzymom w Emaus, którzy wcześniej, przez kilka tygodni, towarzyszyli Jeszui.
I wówczas, zachęcony sukcesem, podjął ryzyko zbliżenia się do Miriam z Magdali,
która obcowała z Nazarejczykiem od lat... Nie ulegało wątpliwości, że teraz zamierzał zbliżyć
się do środka tego kręgu, podejmując próbę ukazania się osobom bliskim Jeszui.
Na kogo mógł paść jego wybór? Na uczniów, rodzinę? Zważywszy, że uczniowie
mieli zakaz przebywania w Jerozolimie, z pewnością skieruje swe kroki w stronę rodziny,
która musiała tutaj pozostać. A jeżeliby mu się udało ją przekonać, sprawa była załatwiona.
Przywołałem tylko czterech ludzi, wśród nich Burrusa. Nakazałem im włożyć na
siebie, dla niepoznaki, płaszcze kupieckie i zaprowadziłem ich w nocy na plac wokół
fontanny, tam, gdzie przybyła Miriam z Magdali, aby zanieść Dobrą Nowinę starej matce
magika.
Moi ludzie rozproszyli się w błękitnawym cieniu. Kierowałem się logiką zbrodni:
oszust będzie musiał się ukazać matce Jeszui, będzie się starał ją nabrać. Stanęli śmy więc na
czatach wokół jej lepianki.
Nie będę cię dłużej trzymał w napięciu, drogi bracie. Podczas trzeciego naszego
czuwania, po północy, jakiś zakapturzony cień przemknął przez plac. Mężczyzna poruszał się
bardzo ostrożnie. Co chwila odwracał głowę. Zachowywał się jak złodziej. Wstrzymaliśmy
oddech. Mężczyzna jakby się wahał. Czyżby wyczuł naszą obecność?
Znieruchomiał na dłuższą chwilę. A później, upewniwszy się, że wokół panuje spokój,
zbliżył się do domku Miriam. Jeszcze wciąż powstrzymywałem moich ludzi. Wahał się przez
chwilę, obejrzał za siebie, a potem zapukał do drzwi.
W tejże chwili moi ludzie rzucili się na niego. W mgnieniu oka leżał na ziemi, ręce i
nogi miał unieruchomione, a głowę w ścieku pełnym nieczystości. Podszedłem do niego i
zerwałem mu kaptur z głowy: oczom moim ukazała się zmieniona do niepoznaki, bo
ucharakteryzowana twarz najmłodszego ucznia Jeszui.
To był Johanan, syn Zebedeusza, ten sam, który wcześniej powrócił pędem do swoich
towarzyszy, aby obwieścić im zniknięcie zwłok, ten sam także, który dopatrywał się w tym
wydarzeniu interwencji anioła Gabriela; teraz ściął sobie brodę i usmarował powieki węglem.
Tak przeobrażony wykazywał pewne podobieństwo do swego mistrza.
Nie usiłował nawet walczyć. Spoglądał na nas z większym zdumieniem niż strachem.
Równocześnie poczułem ulgę, że udało nam się go złapać, i niesmak z powodu całej
tej machinacji. Targały mną uczucia tak bardzo mieszane, że nie byłem w stanie
wypowiedzieć słowa.
Zabraliśmy go z sobą do fortu Antonia i wrzuciliśmy do podziemnego lochu, nic z
niego nie wydobywszy. W tej chwili leży gdzieś pod moimi stopami i pewno się modli.
Przesłucham go później, następnej nocy, gdy nie będę już miał aż takiego poczucia niesmaku
dla jego podłości.
Ponieważ panuję nad sytuacją, mogę sobie wreszcie pozwolić na kilka godzin
odpoczynku, zmyć z siebie szaleństwo, odzyskać siły witalne. Przypominasz sobie mój
upadek, gdy miałem osiem lat, podczas naszych zabaw na dachu, kiedy to potknąłem się o
dachówkę? Jakimś cudem nic mi się nie stało. Byłem głupi, że nie bałem się wcześniej. Ale
byłem też głupi, gdy zacząłem bać się po fakcie. Przez długie godziny drżałem na całym
ciele, obawiając się śmierci, której dopiero co uniknąłem. Dzisiaj wieczór jestem w tym
samym stanie: powinienem się cieszyć, że nareszcie położyłem kres całej aferze, a tymczasem
trzęsę się na myśl o niebezpieczeństwach, których uniknąłem.
Opowiem ci jutro o przesłuchaniu. A na razie bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Czymże jest niespodzianka? Krótko mówiąc, jest to nieoczekiwane zdarzenie, które
wywołuje w nas smutek lub radość; zawsze potem wszystko wraca do normy, niezależnie od
tego, czy niespodzianka była dobra, czy zła. Ale jak nazwać niespodziankę, która nie ma
końca, nieodwracalną? Niespodziankę, która nam nie pozwala wrócić do normalności? Jak
nazwać niespodziankę, która nie sprowadza się ani do zmartwienia, ani do przyjemności?
Niespodziankę, która zostaje niespodzianką? Strzałę, która ostatecznie przygwoździła
panujący w nas zamęt?
Wczorajszego wieczoru zszedłem do lochu.
Był tam tylko Johanan i noc.
Młody człowiek leżał na brzuchu, z ramionami rozkrzyżowanymi, twarzą do podłogi.
Płaski, obojętny księżyc sączył się przez kraty skąpym blaskiem promieni.
Był równie długi jak Jeszua, tego samego wzrostu. Biała tunika obciskała jego
szerokie ramiona i wąską talię, miał lędźwie piechura, a nogi smukłe i nerwowe.
Przyglądałem mu się, nie zdradzając ani słowem swej obecności. Długo błąkałem się
po uśpionym forcie. Zmarzłem. Nie lubię tych lodowato zimnych nocy wiosennych, które nie
dotrzymują obietnic dnia. Przyglądałem się rękom Johanana, z dłońmi ułożonymi płasko na
podłodze, bladym i drżącym, o skórze bielszej niż niewieścia, rękom delikatniejszym niż
puszek na policzkach.
— Zbliż się, Piłacie, widzę, że umierasz z ochoty, aby ze mną mówić.
Podskoczyłem. Jego glos rozbrzmiewał pod sklepieniem, podczas gdy żadna cząstka
ciała nawet nie drgnęła.
— Zbliż się.
Uśmiechnąłem się. Johanan posunął swoje pragnienie naśladownictwa tak dalece, że
nawet mówił jak Jeszua, z tym odcieniem czulej wylewności w głosie, nawet z tą samą
niezwyczajną poufałością, która nie chce czynić różnicy między pastuchem a cesarzem.
Podszedłem do kraty. Mruknąłem:
— Cóż za dziwaczna pozycja przy modlitwie...
— On był w takiej pozycji, gdy skonał. Na krzyżu, jak zbrodniarz. Odtąd tak właśnie
będę się modlił. Przed chwilą niemal czułem, jak wbijają mi się gwoździe w nadgarstki.
Nagle podniósł się, okręcił wokół siebie i usiadł naprzeciwko mnie. Obejmował
kolana rękoma, czarne oczy błyszczały w półmroku, długie włosy zaś w martwym świetle
księżyca przybierały niebieskawy odcień popiołu.
— Chciałbym upodobnić się do niego tak, jak to tylko możliwe. I naśladować go.
Dopóki starczy mi życia.
W jego głosie brzmiała tak straceńcza szczerość, że zacząłem podejrzewać, iż Johanan
oszalał. Nie tylko nie wypierał się naśladowania Jeszui, lecz jeszcze wykrzykiwał to na cały
głos. A może uważał się za swojego mistrza? Może nadużywał łatwowierności świadków
całkiem bezwiednie, bez złej intencji? Może nawet nie był świadom tego, że wprowadza ich
w błąd?
Musiałem rozpocząć przesłuchanie:
— Niezależnie od tego, co twierdzi Sanhedryn, ja ze swej strony zawsze uważałem, że
twój Jeszua był człowiekiem prawym, sprawiedliwym i szczerym. Nigdy nie chciał nikogo
oszukać, nawet gdy sam się mylił. Dlaczego więc ty, ty...
— A więc ty także, Piłacie, przyjąłeś światło jego słowa? Nie znoszę tej żydowskiej
retoryki, tych egzaltowanych obrazów, które są chlebem powszednim ich mglistego myślenia.
Przywołałem go do porządku:
— Nie. Po prostu otrzymałem greckie wychowanie i jestem wciąż ciekaw mędrców.
— Ale Jeszua nie jest mędrcem!
— Jest, jest wprawdzie mędrcem niezręcznym, mędrcem upartym jak Sokrates, który
umarł, bo nie chciał zaprzeczyć sam sobie.
— Jeszua nie jest mędrcem!
Młodzieniec zamknął się w sobie. Myślałem, że przyrównując jego nauczyciela do
Sokratesa, pochlebię mu, gdyż był to komplement przesadny, grubo na wyrost, lecz w efekcie
nie tylko nie zatarłem dystansu między nami, lecz poczułem, że wyrósł między nami mur
milczenia.
— Dlaczego chcesz uchodzić za Jeszuę?
Spojrzał na mnie, nie rozumiejąc. Miał doprawdy zdziwioną minę. Zacząłem wierzyć
w to, że ludzie brali go za Jeszuę, podczas gdy on nie zdawał sobie w ogóle z tego sprawy.
— Johananie, posłuchaj mnie. Jakże mam nie myśleć, że musiałeś wdać się w jakieś
pokrętne machinacje, mające na celu wprowadzenie w błąd zawiedzionych członków sekty
Jeszui? Zawsze byłeś trochę podobny do niego i chcąc podtrzymywać to podobieństwo,
zgoliłeś sobie brodę. Wspaniały pomysł. Twój zarost był jaśniejszy, nie tak bujny jak u niego.
Toteż nie przypominasz już teraz tak bardzo siebie i można nawet sobie wyobrazić, że gdyby
Jeszua się ogolił, wyglądał by podobnie... Poczerniłeś sobie powieki węglem, żeby się
postarzeć i nadać sobie wygląd zmęczonego. Ukrywasz się pod kapturem, doskonale
naśladując jego głos, a gdy wyczuwasz, że twój rozmówca jest skłonny wziąć ciebie za niego,
ukazujesz na chwilę twarz w półmroku. Jeżeli nie dlatego, to dlaczego miałbyś to wszystko
robić, ty, pobożny Żyd? Pobożny Żyd się nie goli!
Johanan wybuchnął śmiechem:
— Nie zgoliłem brody po to, żeby się upodobnić do Jeszui, lecz po to, aby się
wymknąć spod kurateli twoich ludzi. Zabroniłeś nam, wszystkim jego uczniom, postawienia
nogi w Jerozolimie. Otóż ja wiedziałem, że tutaj będzie się teraz działo wiele rzeczy.
Zlekceważyłem twój zakaz i postanowiłem się ukryć. Kaptur także posłużył mi do tego. To
prawda, ukrywam się, prowadzę życie potajemne, ale nie chcę uchodzić za Jeszuę.
— W takim razie dlaczego poszedłeś do jego matki?
— Jeszua kochał bardzo swoją matkę i jestem pewien, że zaniesie jej Dobrą Nowinę.
Chciałbym znaleźć się tam, przykucnąć w jakimś kącie, żeby asystować jej, kiedy on się
ukaże.
Ten chłopak zbijał mnie z tropu. Z całym przekonaniem mówił to, co myślał, i
wyglądał na niezdolnego do udawania.
— Błagam cię, Piłacie, pozwól mi iść do Miriam. Nie chciałbym tego przegapić.
Ujął mnie za dłonie, a jego spojrzenie wyrażało usilną prośbę.
— Nie posłuchałem twojego zakazu, przybyłem po kryjomu do Jerozolimy; możesz
mnie za to ukarać, z pewnością, ale później, Piłacie, później. Odsiedzę ci w więzieniu tyle, ile
zechcesz, będziesz mógł mnie nawet ukrzyżować, co mi tam, z chwilą kiedy zobaczę na
własne oczy Jeszuę. Pozwól mi czekać na niego u Miriam.
Odsunąłem się, aby przestał mnie ściskać za ręce. Upadł na ziemię, nie przestając
błagać.
Ponieważ ten chłopak nie kłamał, musiałem z kolei sprawdzić słuszność mojej
hipotezy: Johanan nie był świadomy swej mistyfikacji, był mistyfikatorem, lecz
nieświadomym.
— Zaprzeczasz, jakobyś chciał uchodzić za Jeszuę.
— Oczywiście.
— Czy spotkałeś ostatnio Salome, pasierbicę Heroda?
— Tak.
— A Miriam z Magdali?
— Tak.
— A dwóch pielgrzymów z Emaus?
— Oczywiście.
Potakiwał. Nie dostrzegał w moich pytaniach podstępu. Nie był świadom tego, jakie
wrażenie mógł wywrzeć na nich wszystkich.
— Co myślisz o ich relacjach?
— Zazdroszczę im. Och, Piłacie! Błagam cię, pozwól mi zaczekać na Jeszuę u jego
matki. Nie pragnę już zobaczyć go po to, by uwierzyć, lecz byłbym taki szczęśliwy, gdybym
znów go spotkał. Pozwól mi odejść. Zobowiązuję się oddać do twojej dyspozycji, gdy tylko
nie będę już na niego czekać. Pozwól mi odejść.
Pozwoliłem mu zedrzeć sobie płuca.
Wreszcie umilkł.
Zrozumiał, że nie wypuszczę go z lochu. Powoli ułożył się z powrotem na podłodze,
rozkrzyżował ramiona i na nowo pogrążył się w modlitwie.
Wyobraź sobie moją sytuację... Mogę podać w wątpliwość wszystkie zeznania, z
wyjątkiem relacji Klaudii Prokuli. Mogę zamknąć uszy na wszelkie opowieści, wszelkie
skargi, oświadczenia, oskarżenia, wszystko mogę zdementować, z wyjątkiem słów
pochodzących z ust Klaudii Prokuli. Jestem skłonny podejrzewać, że Jeszua z całą
premedytacją ukazał się właśnie mojej żonie; chciał mnie w ten sposób dosięgnąć, przekonać.
Ale o czym? Dlaczego aż tak ryzykuje? Co chce mi powiedzieć?
Po co to równoczesne ukrywanie się i ukazywanie? Co ma znaczyć to pomieszanie
obecności z nieobecnością? Gdybym był, tak jak on, niesprawiedliwie osądzony i gdybym
jakimś cudem powrócił ze świata zmarłych, co bym wtedy zrobił? Albobym uciekł za granicę,
chroniąc się przed moimi oprawcami, unikając dostania się w ich ręce; albobym wykorzystał
ten cud, ukazując im się z całą ostentacją, zapewniając sobie tym samym reputację
nietykalności. Także w tym wypadku zająłbym jasną postawę. Albo zniknąć, albo się
objawić. Ale Jeszua jakby nie mieści się w tej logice. Kombinuje coś, kręci, lawiruje, miesza
szyki przeciwnikom, otacza się tajemnicą.
W jaki sposób mogę wytropić i dopaść przeciwnika, którego nie rozumiem?
Próbowałem wziąć na spytki Klaudię, wycisnąć z niej jakieś wytłumaczenie. Ale
Klaudia, niemal tak samo zdezorientowana jak ja, chociaż z innych powodów, też nie może
rozszyfrować intencji Nazarejczyka.
— Trzeba by — rzekła wreszcie — lepiej poznać teksty Prawa żydowskiego.
Postanowiłem więc udać się po radę do Nikodema, członka Sanhedrynu, który cieszy
się tutaj sławą uczonego doktora, specjalisty i znawcy najdrobniejszych szczegółów religii
mojżeszowej.
Klaudia uprosiła mnie, aby mogła mi towarzyszyć w tej wyprawie i wziąć udział w
naradzie. Zasugerowała także, abyśmy się tam udali pod osłoną pielgrzymich opończy, jako
że widok prokuratora Rzymu i jego żony, składających wizytę Nikodemowi, mógłby
wywołać publiczne zdziwienie. Zwłaszcza Kajfasz mógłby powziąć jakieś podejrzenia,
albowiem dobrze wie, że Nikodem ma wszelkie dane po temu, aby pewnego dnia zostać
przeze mnie powołany w jego miejsce na przywódcę Sanhedrynu.
Opatuleni, zakapturzeni dotarliśmy do dzielnicy garncarzy, minęli śmy plac
Niewiniątek i zapukaliśmy do drzwiczek na dole.
Nikodem kazał nam długo czekać. Gdy przyglądał się nam przez zakratowane
okienko, uniosłem lekko głowę, aby mógł mnie rozpoznać. Szczęknęły klamki, wpuścił nas i
starannie zamknął za nami drzwi.
Nie spodziewałem się, że dom doktora Prawa może tak wyglądać. Wyobrażałem
sobie, że będzie w nim pełno zwojów, rękopisów, a tymczasem ujrzałem jedynie puste półki i
rozbity dzban.
Nikodem odgadł przyczynę mojego zdziwienia:
— Mój majątek właśnie został skonfiskowany. Kajfasz zarzuca mi, że za bardzo
nakłaniałem ucha do słów Jeszui, że chciałem mu zaoszczędzić procesu i że towarzyszyłem
mu aż do grobu. On, kapłani i faryzeusze wybaczyliby mi zresztą to wszystko, gdyby Jeszua
zadowolił się śmiercią na krzyżu, ale od kiedy zaczął się ukazywać, cały ich gniew skupił się
na mnie. A ponieważ wściekają się z bezsilności, zamienili mnie w kozła ofiarnego.
Ten niepozorny człowiek uśmiechał się.
— Na razie zostawili mi jeszcze dom mojego ojca. Moim zdaniem, za jakiś tydzień
zabiorą mi go także, a wtedy już stracę wszystko.
Nie wydawał się tym za bardzo przejmować. Był szczęśliwy, ożywiony i poczułem, że
nie będę musiał zarzucać go pytaniami, aby zwierzył mi się ze wszystkiego, co wie.
Nalał nam wody do dwóch pucharków, które mu jeszcze zostały.
— Przeżywamy obecnie nadzwyczajny moment: spotkał nas niezwykły przywilej, że
na naszych oczach Odwieczny przybrał kształt skończony. Jakiż to dla nas zaszczyt!
Dlaczego dla nas, dlaczego teraz? Dzięki Ci, Panie! Mojżesz pierwszy obwieścił, że pewnego
dnia zjawi się prorok i stworzy Nowe Przymierze. Za nim Dawid, Ezechiel, Jezue, a
zwłaszcza Jeremiasz przepowiedzieli w przypływie natchnienia przyszłe dzieło Mesjasza. I
Jeszua się ukazał. On, w odróżnieniu od wszystkich prawdziwych proroków i fałszywych
mesjaszy, tak, jedynie On, Jeszua, spełnił jedne po drugich, wszystkie te proroctwa,
urzeczywistnił to, co zostało przepowiedziane. Przede wszystkim zostało obwieszczone, że
Mesjasz narodzi się w Betlejem — i Jeszua tam się właśnie urodził. Że kulminacja jego
nauczania wypadnie w Jerozolimie — i Jeszua tam pociągnął za sobą tłumy. Z chwilą gdy
osiągnął wiek dojrzały, Johanan Obmywający, ostatni prorok przed Mesjaszem, rozpoznał Go
pośród bezimiennego tłumu, ukląkł przed nim i obwieścił, że tak długo oczekiwany Mesjasz
przybył do ziemi palestyńskiej. Po czym wypadki nabrały przyspieszenia, a z ust Jeszui padły
prorocze słowa: Raduj się wielce, córo Syjonu, wołaj radośnie, córo Jeruzalem! Oto Król
twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski! Pokorny — jedzie na osiołku, na oślątku,
źrebięciu oślicy* [* Wszystkie cytaty z Ksiąg Starego i Nowego Testamentu według tekstu
Biblii Tysiąclecia (przyp. tłum.)]. Jak przepowiedział Ezechiel, Jeszua wjechał do Jerozolimy
na osiołku, którego jeszcze nikt nie dosiadł, ludzie zaś, rozpoznawszy znak, rozpostarli na
drodze Jego przejazdu swoje płaszcze, inni zaś usłali ją gałązkami oliwnymi ściętymi na wsi,
i zarówno ci, którzy Go poprzedzali, jak ci, którzy szli za nim, krzyczeli: Hosanna!
Błogosławiony, który przychodzi w Imię Pana! To tutaj, na Górze Oliwnej, Bóg miał się
ukazać u schyłku czasów, według Zachariasza. Kapłani Świątyni, wzburzeni, nakazują
dzieciom zamilknąć, a Jeszua im odpowiada: Czy nigdy nie czytaliście: Z ust niemowląt i
ssących zgotowałeś sobie chwałę? Oczywiście, że znaleźli się tacy, którzy utrzymywali, że
Jeszua wykorzystywał swoją znajomość Pisma, by przygotować sobie teren do replik i
zmiany miejsca. Lecz w takim razie, jeśli miałby być zwyczajnym oszustem, dlaczego by brał
na siebie ryzyko przepowiadania? Pamiętacie, jak wybuchnął gniewem w Świątyni, jak
poprzewracał kontuary tych, co wymieniają pieniądze, ławki sprzedawców gołębi, jak
zdemolował barierki, za którymi trzymano woły i owce na sprzedaż, jak przegnał kupców
batem. Jego czyn ma swoje usprawiedliwienie w Piśmie — Dom mój ma być domem
modlitwy dla wszystkich narodów, a wyście uczynili z niego jaskinię zbójców. A potem On
sam z kolei podejmuje ryzyko przepowiadania. Zburzcie tę Świątynię, a ja w trzech dniach
wzniosę ją na nowo. Słysząc to, kapłani niczego nie zrozumieli i zaczęli z Niego szydzić.
Czterdzieści sześć lat budowano tę Świątynię, a ty ją wzniesiesz w przeciągu trzech dni? A
przecież On tak właśnie uczynił. Dopiero dzisiaj możemy to pojąć. Świątynią, o której mówił,
jest Jego ciało. A swoje ciało On wskrzesił w trzy dni! Trzy dni!
Słysząc to stwierdzenie, rozstrzygające na wyrost o faktach, już miałem na końcu
języka, że to jakieś gry słowne, lecz w tejże chwili poczułem lekki ucisk dłoni Klaudii.
— Czy proroctwa domagały się także — zapytała Klaudia — aby wasz Mesjasz został
ukrzyżowany jak zwyczajny złodziej?
— Oczywiście. Izajasz nas o tym uprzedza: Oto się powiedzie mojemu Słudze — rzekł
Pan — wybije się, wywyższy i wyrośnie bardzo! Jak wielu osłupiało na Jego widok — tak
nieludzko został oszpecony Jego wygląd i postać Jego była niepodobna do ludzi. Po udręce i
sądzie usunięto Go z krainy żyjących, grób Mu wyznaczono między bezbożnymi. Dręczono
Go, lecz sam dał się gnębić, nawet nie otworzył ust swoich. Jak baranek na rzeź prowadzony,
jak owca niema wobec strzygących ją, tak On nie otworzył ust swoich. Wy, Rzymianie i
Grecy, nie możecie sobie nawet wyobrazić, aby któryś z waszych bogów osiągnął pełnię
boskości w upokorzeniu, wy utożsamiacie świętość z heroizmem. Ale my, my potrafimy
uchwycić sens Jego męki. Mesjasz godzi się umrzeć, aby zbawić wszystkich. Na krzyżu nie
dźwiga własnych przewin, lecz grzechy całego swego narodu. Jahwe zwalił na Niego winy
nas wszystkich — powiada Izajasz. — On się obarczył naszym cierpieniem, był przebity za
nasze grzechy, zdruzgotany za nasze winy. Prosi nas, byśmy je w sobie rozpoznali,
odpokutowali i tak jak On zaraz potem się odrodzili. Ach, gdybyście wiedzieli: słowa Pisma
spełniły się co do joty, nawet w najdrobniejszych szczegółach! Zostało powiedziane: Kości
Jego nie będą łamane, a ty, Piłacie, nie odjąłeś Mu członków ani ich nie poćwiartowałeś.
Zdjęto Go z krzyża nietkniętego, ja mogę o tym poświadczyć, albowiem tam byłem w
towarzystwie Josefa z Arymatei. Powiada Pismo: Będą patrzeć na Tego, którego przebodli,
wskazując na twoich legionistów u stóp krzyża. Strumienie żywej wody wytrysną z Jego serca
— ja to mogę potwierdzić, bo gdy jeden z twoich żołnierzy przebił mu włócznią bok, z Jego
piersi trysnęła woda pomieszana z krwią. Czy to nie jest cudowne? A jednak owego
popołudnia ja także miałem wątpliwości. To widowisko, tak bardzo ponure, kontrastowało z
moimi dziecięcymi marzeniami. Ja także, podobnie jak Kajfasz, jak inni kapłani, jak
większość spośród nas, oczekiwałem na przyjście Mesjasza w pełni chwały, czekałem na
człowieka silnego i potężnego, który by najpierw dał się poznać jako wielki generał lub wielki
król. Nie mogłem się powstrzymać od wyobrażania sobie Mesjasza mocarnego, także ciałem.
A poza tym, podobnie jak moi bracia, a także ze względu na moje wykształcenie, jako doktor
Praw, byłem skłonny pojmować wszystko najzupełniej dosłownie. I tak, kiedy Dawid
powiada, że Mesjasz oswobodzi swój naród od nieprzyjaciół, ja też początkowo
interpretowałem te słowa tak jak inni, że On nas wyzwoli od Rzymian. Nie zrozumiałem od
razu, że nieprzyjacielem, od którego nas uwalnia Jeszua, są przede wszystkim nasze grzechy.
Nie uważałem za stosowne przedłużać naszej rozmowy. I tak zapuściłem się najdalej,
jak tylko można, w żydowskie fantazmaty. Aby podzielić stan zachwycenia Nikodema,
musiałbym uwierzyć w dwie rzeczy, pod którymi nie mógłbym się podpisać: w teksty owych
proroctw, gromadzonych w ciągu wieków na niespokojnych ziemiach Palestyny przez jakichś
nawiedzonych brodaczy, a także i w to, że zmartwychwstały Jeszua istotnie jest mężem
opatrznościowym zapowiadanym przez ten zbitek niedorzeczności.
— o masz zamiar zrobić, Nikodemie?
— dać się w drogę do Nazaretu. W tygodniu poprzedzającym Jego śmierć, podczas
spożywania z uczniami Ostatniej Wieczerzy, zapowiedział im: „Gdy powrócę do świata
żywych, będę przed wami w Galilei”. Toteż wiemy, że objawi się i będzie przemawiał na
drodze do Galilei. Teraz to nie my czekamy na Mesjasza, to On czeka na nas. Muszę tylko
znaleźć jakąś lektykę...
— Po co?
Nikodem wskazał na swoje biodro:
— Mam z tym poważny kłopot. Nie mogę ani chodzić, ani dosiąść jakiegokolwiek
zwierzęcia. Tylko na leżąco mogę pokonywać większe odległości. W dodatku teraz, kiedy
Sanhedryn pozbawił mnie wszystkiego, nie mam potrzebnych środków. Ale znajdę zapewne
jakąś przyjazną duszę...
Ta wzmianka o ułomności okrutnie mnie rozbawiła. Po nasłuchaniu się aż do przesytu
tych wszystkich religijnych majaczeń byłem niemal zadowolony, widząc Nikodema
potykającego się o jakiś konkretny szczegół.
— To ciekawe, Nikodemie. A dlaczegóż to Jeszua cię nie uzdrowił, kiedy się z nim
spotykałeś?
— Bo Go o to nie poprosiłem.
Nikodem udzielił mi odpowiedzi z rozbrajającym spokojem. Rozdrażniony,
trzasnąłem za sobą drzwiami i wróciliśmy do pałacu.
Zmierzch.
Zapada noc i nie przynosi mi ukojenia. Słabnące światło dnia odchodzi gdzieś za
horyzont, nie zabierając jednak ze sobą moich smutków. Przez okno widzę pagórki,
ciemniejące masywy wzgórz, które wrastają w mrok. Ta cisza mnie dręczy; ona milczy. Z
głową na poduszce tajemnic ukrywa je przede mną.
Piszę do ciebie, a bladość tych kartek wychodzi naprzeciw moim myślom. Przestałem
już myśleć; czekam. Nie chcę już więcej wybierać między słowem roztropnym a słowem
szalonym. Czekam, aż wróci mi rozum. Czekam, aż zdrowy rozsądek uporządkuje na nowo
fakty.
Całkiem niedawno, zanim zacząłem pisać do ciebie, odczułem nagle potrzebę
porozmawiania z Klaudią, ucałowania jej. Krew szybciej krążyła mi w piersiach. Wydało mi
się nagle, że spóźnię się na umówione spotkanie. Wbiegłem po schodach do naszej sypialni i
tam zrozumiałem, dlaczego serce mi biło tak mocno.
Klaudia wyjechała. Na łóżku, w widocznym miejscu, zostawiła mi parę słów.
Położona na papirusie gałązka mimozy nie pozwoliła, by go porwał przeciąg.
„Nie niepokój się. Niebawem wrócę”.
Jak wiesz, przyzwyczaiłem się już do tych bilecików, zapowiadających godziny mojej
przymusowej samotności. Klaudia nawykła do owych ucieczek, a ja wiem, że ona ulega w
takich chwilach jakimś nieodpartym przypływom natchnienia i od dawna już nie byłbym jej
mężem, gdyby mi strzeliło do głowy nie okazać dla niej tolerancji.
Wyciągnąłem się na jedwabnej narzucie.
Sypialnia była nasycona Klaudią; jej piżmowym zapachem, jej upodobaniem do
delikatnych, drogocennych tkanin, pełna rzeźbionych krzeseł, inkrustowanych kolorowymi
kamieniami, jakichś przedziwnych popiersi, przywożonych ze wszystkich naszych wojaży.
Gdziekolwiek jednak byliśmy z racji naszych przeprowadzek, u siebie czułem się tylko
wtedy, gdy znalazłem się w łożu przesyconym zapachem Klaudii. Tym razem wiem, gdzie
ona jest. Tym razem nie wyruszyła w ślad za jakąś karawaną, po to by zastąpić jakąś chorą
matkę w opiece nad dziećmi, czy spędzić po prostu kilka dni nad brzegiem morza, zapatrzona
w muszelkę, zgłębiająca jakąś swoją tajemnicę, pogrążona w jednym z owych rozmyślań,
odejmujących jej chęć jedzenia i picia. Tym razem wyruszyła w stronę Nazaretu... Owładnęła
nią ta przedziwna gorączka, której ofiarą padają najtęższe umysły Jerozolimy...
Cóż, muszę pozwolić, by doszła aż do kresu tej swojej iluzji. Aż do rozczarowania.
Nic by mi nie dało, gdybym ruszył za nią w pościg. Wyjście z tego wszystkiego muszę
znaleźć tutaj.
I rzecz szczególna, czuję, że tak powinno być. Jestem rozdwojony. Moja siła,
muskuły, mój zdrowy rozsądek zostają tutaj, w forcie Antonia, podczas gdy moja druga
połowa, ta marzycielska, wrażliwa, ulegająca podszeptom wyobraźni, podatna na miraże
irracjonalności, towarzyszy Klaudii na wyboistych drogach Galilei.
Ucałowałem gałązkę mimozy, nie wątpiąc w to, że moja żona, gdziekolwiek jest,
poczuje na swoim czole moje gorące wargi.
A gdzie ty się podziewasz, mój drogi bracie? Gdzie będziesz odczytywał ten list? Nic
nie wiem o ludziach, którzy będą cię wtedy otaczali, o domach i drzewach, których cienia
będziesz szukał, o barwie nieba, pod którym będziesz się głowił nad moimi sprawami. Piszę
do ciebie z głębi mojej ciszy, która łączy się z twoją, piszę, by przezwyciężyć odległość, by
przejść od mojej samotności do twojej. Tak, o to właśnie chodzi. Moja samotność, twoją.
Samotność. Jedyna rzecz, która jest dla nas obu taka sama. Jedyna rzecz, która nas rozdziela i
przybliża. Bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Znalazłem!
Twój brat jest na powrót twoim bratem i znowu kieruje się logicznym myśleniem.
Moja głowa jest już w porządku. Pozostaje mi tylko zrobić z tego odpowiedni użytek.
Wszelkie czynniki nadprzyrodzone zniknęły. A fakty przestały już przeczyć
rozumowi; wprost przeciwnie, snują nitkę misternej, pokrętnej i nieubłaganej machinacji,
prawdziwej orientalnej intrygi, która potrafi uszczęśliwi ć historyka. Wprawdzie w Palestynie
niebezpieczeństwo nie jest jeszcze zażegnane, lecz w każdym razie blednie groźba
postradania zmysłów. Kiedy skończysz już czytać mój list, odkryjesz, że nie ma tajemnicy
Jeszui; jest tylko afera Jeszui. To już tylko kwestia godzin...
To Kraterios zasugerował mi wyjaśnienie tej zagadki, choć sam nie zdawał sobie z
tego sprawy. Zgarnąłem go w chwili, gdy moi legioniści obrzucali go zniewagami w forcie
Antonia: nic sobie nie robiąc z obowiązujących w naszej armii przepisów, jadł, siedząc w
kucki pośrodku dziedzińca. Żołnierze krzyczeli na niego: „Ty psie! Ty brudasie! Jazda do
refektarza! Do kuchni!”, on zaś, obżerając się w dalszym ciągu, odpowiadał im najspokojniej
w świecie: „To wy jesteście psami! Kręcicie się dookoła mnie, gdy tylko wyciągnę jedzenie!”
Nadszedłem w chwili, gdy już miało dojść do rękoczynów z Burrusem. Zabrałem Krateriosa
do pałacu. Na wstępie wyraziłem zaniepokojenie jego poranną gimnastyką.
— Właśnie miałem się do niej zabrać, gdy twój centurion zaczął mi ujadać nad głową.
Pozwoliłem mu zrobić swoje w jakimś kącie.
Gdy pod koniec już wydał swój okrzyk ulgi, zaraz potem dał wyraz ubolewaniu, że
nie można tak samo zwyczajnie zaspokoić głodu przez pocieranie brzucha, po czym udaliśmy
się do łaźni.
Marmury dymiły od pary.
Lubię być w łaźni, bo tam przynajmniej nagość zrównuje ludzi ze sobą. Żadnej togi
ani purpury, by jedni się mogli wywyższać, a drudzy być przez nich deptani.
Oczywiście, Kraterios jeszcze i tu znalazł sposób, by sprowokować kilka skandali. Na
samym wstępie przyczepił się do kilku młodych ludzi o wspaniałych atletycznych ciałach
namaszczonych olejkami, którzy znajdując najwyraźniej upodobanie w ćwiczeniach
fizycznych, trenowali walkę i podnoszenie ciężarów.
— Przystojniacy pozbawieni kultury są jak marmurowe amfory napełnione octem.
Budzicie we mnie litość! Tyle czasu poświęcacie treningom, żeby tylko zostać biegaczem czy
miotaczem dysków, ale nie troszczycie się o to, żeby być uczciwym człowiekiem! Jakie
epitafium będzie widniało nad waszym grobem? Że nieboszczyk miał muskuły?
Następnie zaatakował młodzieńca o nieco zniewieściałym wyglądzie, przypatrującego
się ze zbyt wyraźnym zainteresowaniem ćwiczącym atletom.
— Natura uczyniła cię mężczyzną. Chcesz pogorszyć swój przypadek, zostając
kobietą?
Udało mi się na koniec wpakować go do pomieszczenia z parą, choć on lubi tylko
chłód, i nareszcie mogliśmy porozmawiać. Powtórzył mi, że coraz większe zainteresowanie
budzi w nim Jeszua, którego uważa za filozofa najwyższej klasy, godnego ucznia Diogenesa,
podobnie jak on sam, ponieważ ideałem jego było włóczenie się po drogach dla
prowokowania ludzi i odzierania ich z raz przyjętych pewników.
— Tak jak Diogenes, wyzbył się wszystkiego, co posiadał, i porzucił rodzinę. Pędził
żywot wędrowca, przyjmując od ludzi jałmużnę. Nie zostawiał suchej nitki na utartych
zwyczajach, konwencjach, nie uznawał żadnych z góry ustalonych reguł, uważał, że jedynym
bogactwem człowieka jest cnota. Powiadam ci, Piłacie, że ten Żyd wybrał tak jak ja, za
przykładem Diogenesa, pieskie życie.
— A jak rozumiesz jego śmierć na krzyżu?
— Tu nie ma nic do rozumienia. Prawdziwy mędrzec nie lęka się śmierci, gdyż ma
śmierć za nic. Świadomość nie cierpi, albowiem zanika. Wraz z gnijącym ciałem rozkłada się
także umysł, wszelkie pożądania i trwoga. Śmierć, uwalniająca nas od jakichkolwiek
możliwości cierpienia, powinna być oczekiwana przez człowieka i traktowana jak
błogosławieństwo. To zresztą jedyny sposób, aby stać się mędrcem: traktować śmierć jako
święto.
Opowiedziałem mu wówczas dalszy ciąg historii: o zniknięciu zwłok, o powrocie
umarłego do świata żywych, o jego kolejnych ukazywaniach się ludziom. Wzruszył
ramionami:
— To niemożliwe!
— Ja też tak mówię. Ale jak to w takim razie wytłumaczyć?
— Bardzo prosto. Jeżeli wciąż żyje, to znaczy, że nie umarł na krzyżu.
Stwierdzenie Krateriosa nie znalazło we mnie natychmiastowego oddźwięku. Trzeba
było dopiero pewnego szczegółu, dziwnego szczegółu, aby nagle mnie ono zainteresowało.
Ze środkowej sali dobiegły nas krzyki protestu. Udałem się tam, by zobaczyć scenę, w której
młodzi ludzie lżyli pewnego starca, a raczej w szkielet obciągnięty obwisłą skórą; właśnie
wchodził do basenu wyłożonego błękitną mozaiką kreteńską. Całe ciało miał w odleżynach i
w strupach, kilka jeszcze wciąż ropiało.
Młodzi ludzie wrzeszczeli, aby stamtąd wyszedł, oskarżając go o zanieczyszczenie
wody tymi jeszcze otwartymi ranami, ale weteran centurii, zbyt zajęty wychodzeniem
naprzeciw nieprzychylności zimnej wody, nawet ich nie słyszał.
To wtedy we wspomnieniu powrócił pewien obraz. Obraz ten, który wcześniej nie
zdołał mnie specjalnie poruszyć, uderzył mnie teraz z taką siłą, jakby ktoś mnie zdzielił
pięścią w żołądek: podczas mojej bytności w domu Josefa z Arymatei, gdy byłem całkowicie
zaabsorbowany myślą, gdzie też mogą być ukryte zwłoki, ujrzałem wysokiego, bardzo
bladego i rannego mężczyznę, wokół którego krzątały się służące... A gdyby to był Jeszua?
Jeszua rekonwalescent, którego ani ludzie Kajfasza, ani ja nie rozpoznaliśmy, ponieważ my,
oczywiście, szukaliśmy umarłego?
Wyszedłem z łaźni, by zastanowić się głębiej nad tą myślą. A oto wynik tych moich
dociekań, który mogę już teraz, wieczorem, przed tobą odsłonić.
Jeszua żyje. Mówi. Chodzi. Oddycha, tak jak ty i ja, po prostu dlatego, że wcale nie
umarł.
Cofnijmy się do dnia jego ukrzyżowania. Około południa posyłam trzech skazańców,
dwóch złodziei i Nazarejczyka na miejsce kaźni. Jeszua był ostatni, który zawisł na krzyżu;
przybito go gwoździami około wpół do pierwszej. Otóż pięć godzin później zjawia się w
pałacu Josef z Arymatei, oznajmiając, że Jeszua już skonał i można będzie go pochować. To
mnie bardzo urządza, jako że podczas trzech dni żydowskiego święta Pesach nie wolno
wystawiać zmarłych na widok publiczny. Posyłam Burrusa, by sprawdził na miejscu zgon
Jeszui. Burrus potwierdza. Żołnierze dobijają wówczas tamtych dwóch złoczyńców, a ja
upoważniam ich do wyjęcia gwoździ i pochowania ciał.
Otóż — i w tym punkcie mój lekarz jest bardzo skrupulatny — nie umiera się tak
szybko na krzyżu.
Chciałbym, żebyś mógł posłuchać dzisiaj wraz ze mną Sertoriusza, kiedy zrobił mi
wykład o torturach i agoniach. Wyjaśnił mi, że ukrzyżowany nie umiera na skutek swoich ran,
choćby nawet najbardziej bolesnych, ani nawet z powodu utraty krwi, kiedy się go przybija
do ramion krzyża. Nie, ukrzyżowanie nie jest egzekucją, lecz torturą. Skazaniec umiera
bardzo powoli. Nasi prawnicy zaakceptowali tę technikę, albowiem taka powolna agonia daje
złoczyńcy czas na rozważenie ogromu swych zbrodni. Według Sertoriusza, który lubuje się w
porównaniach lekarsko-prawniczych, ukrzyżowanie ma o wiele więcej zalet niż
ukamienowanie, tradycyjnie praktykowane przez Żydów. Zapewne, rzucanie kamieniami w
skazańców pozwala ludowi zaspokoić pragnienie zemsty i rozładować gwałtowne, acz skryte
popędy, z których zawsze się warto oczyścić, lecz wszystko to trwa zbyt krótko, wystarczy
cios w czaszkę, by nastąpiła szybko śmierć. Ukrzyżowanie jest także lepsze niż śmierć w
płomieniach, na którą skazuje się mężczyznę oskarżonego o cudzołóstwo ze swoją teściową,
skuteczniejsze niż roztopiony ołów w gardle, chociaż ta ostatnia metoda pozwala zachować
zwłoki nietknięte i wystawić je na widok publiczny. Ukrzyżowanie — według naszych
ekspertów — ma potrójną przewagę nad innymi metodami uśmiercania: pozwala skazańcom
długo cierpieć, na końcu ich zabija i czyni ze śmierci widowisko, które przeraża lud.
Sertoriusz nie szczędził wyrazów uznania, unosząc się także nad symbolicznymi wartościami
męki na krzyżu: karząc bandytę, przybija mu się gwoździami dłonie, którymi się posługiwał,
aby kraść, i stopy, które mu pozwalały uciekać. Krótko mówiąc, ukrzyżowanie nie jest
żydowskie, lecz rzymskie.
Z czego umiera ukrzyżowany? Z uduszenia. Ciężar ciała opiera się do tego stopnia na
ramionach, że powoduje to nieznośny ucisk na klatkę piersiową i wywołuje skurcze mięśni.
Człowiek się cały napina, coraz trudniej mu jest oddychać, tak więc stopniowo się dusi.
Na moją prośbę Sertoriusz zasięgnął porady swoich książek, by móc mi powiedzieć,
ile czasu trzeba, by człowiek się udusił. Wahał się.
Przeciętnie... to trudno powiedzieć... trzeba uwzględnić dodatkowe parametry, takie
jak ilość utraconej krwi, stany zapalne ran, żar słońca lejący się na głowę. Trzeba by też
zauważyć, że u jednych wylew krwi w płucach czy w mózgu następuje szybciej niż u
drugich... Można przyjąć średnio, że ukrzyżowany umiera po trzech dniach.
Po trzech dniach?
Oczywiście, zdarzają się wyjątki. Sam słyszałem, że niektórzy osobnicy, o szczególnie
mocnej konstytucji fizycznej i odporności, wytrzymywali nawet do dziesięciu dni, zanim
wyzionęli ducha. Ale to już należy do rzadkości.
A więc pięć godzin na krzyżu to śmiesznie mało?
Za mało. Widywano już takich zdjętych z krzyża po jednym dniu; wchodzili w okres
rekonwalescencji i przychodzili szybko do siebie, z wyjątkiem przypadków, kiedy wdały się
jakieś powikłania. Toteż w tym celu wymyślono łamanie im kości piszczelowych.
Lekarz pogrzebał chwilę w swych akcesoriach i przyniósł model z wosku ciała
przybitego do krzyża. Była to makieta nie wyższa niż moja noga. Sertoriusz zawiesił krzyż na
gwoździu wbitym w ścianę, po czym wziął do ręki siekierę:
— Widzisz ten manekin. Kazałem go odlać na potrzeby moich wykładów. Opierając
się na przybitych do drzewa sto pach, ukrzyżowany nie zawisa całym ciężarem na ramionach.
Jak długo starczy mu sil, może się opierać na nogach i jeszcze oddychać. Toteż jeśli
chce się uśmiercić szybko skazańca, przetrąca mu się piszczele.
Jednym ciosem siekiery, połamał nogi manekina. A wtedy kukiełka osunęła się,
trzymając się już jedynie na przygwożdżonych do krzyża nadgarstkach.
Uduszenie następuje wówczas szybko. Dla większej pewności ten właśnie sposób jest
praktykowany, zanim usunie się gwoździe z ciała skazańca.
Wezwałem wówczas Burrusa, centuriona, który miał obowiązek sprawdzenia śmierci
skazanych. Ów zaś przypomniał, że poprzetrącał piszczele dwóch złoczyńców, którzy jeszcze
żyli, a nawet przeklinali, lecz że istotnie, nie tknął kostek u stóp Jeszui, jako że ten już skonał.
— Skąd możesz być tego pewny?
— Przebito mu włócznią serce, a on w ogóle nie zareagował.
— A gdyby po prostu zemdlał, wówczas także by nie zareagował.
— Oczywiście, ale tak czy owak, został przebity włócznią. Gdyby nawet wcześniej
nie umarł, to w zupełności by wystarczyło, aby go zabić.
Sertoriusz, podobnie jak ja, wykazał sceptycyzm w tym względzie. Nie każdy cios jest
śmiertelny, zbyt wiele wojen już przeprowadziliśmy, by o tym nie wiedzieć.
Wezwałem więc do gabinetu lekarskiego żołnierza, który zadał ten cios. Był to mały,
krępy Marsylczyk z jedną, lecz za to długą kreską krzaczastych brwi nad oczami.
— Czy możesz nam dokładnie pokazać to, co zrobiłeś?
Mężczyzna wziął do ręki włócznię, podszedł do manekina i uderzył go w pierś. Wosk
zaczął stawiać opór, ostrze się ślizgało, lecz żołnierz dał się ponieść tej grze w wizję lokalną,
uderzając z całej siły.
Aż westchnął z satysfakcji.
— Wtedy weszło o wiele łatwiej. Ale z grubsza, to było to. Ugodziłem w serce.
Zwróciłem się do lekarza.
— Co o tym myślisz?
— Myślę, że serce jest nie po tej stronie.
Wybuchnęliśmy gromkim śmiechem. A z każdym odgłosem czkawki, którą się
zaniosłem, ulatniały się moje strapienia z ostatnich dni. Im głośniej się śmialiśmy, tym lżej
robiło mi się na sercu.
Marsylczyk zasępił się, zaciskając pięści; zniekształcona grymasem jego twarz
wydawała się jeszcze bardziej tępa, a czoła w niej było mniej jeszcze niż u małpy.
— Wiem w końcu, kiedy ktoś jest martwy, a kiedy nie!
— Ach tak? — odparł mój lekarz pogardliwie. — A po czym to poznajesz? Nawet ja
się mylę, jeżeli nie zbadam sprawy dokładnie.
— Zapewniam, że uderzyłem włócznią bardzo mocno. I głęboko. Najlepszy dowód, że
z rany wypłynęła ciecz. Wytrysnęła.
— Wytrysnęła? — powtórzył za nim lekarz. — No właśnie, chodzi o to, że trup już
nie krwawi. Najwyżej sączy się z niego gęsta, brunatna krew, która ledwie cieknie. Nic, co by
mogło wytrysnąć! Teraz już możemy być pewni, że ukrzyżowany nie był martwy w chwili,
gdy chcieliście sprawdzić jego zgon.
— Ale mój cios by go dobił!
— Uderzenie włócznią nie wystarczy. Opowiedz nam raczej, jakie miałeś odczucie
ciała, kiedy je zdjąłeś z krzyża. Czy było ciepłe? Letnie? Zimne? Czy jeszcze elastyczne, czy
już sztywne? Opowiedz nam, jak to było.
Marsylczyk spurpurowiał na twarzy. Zaczął uparcie wpatrywać się w podłogę.
Wziąłem stronę lekarza i rozkazałem mu natychmiast odpowiedzieć na jego pytanie.
— No więc tak... to znaczy... trudno powiedzieć, jak to było, bo w tym samym
czasie... zdejmowaliśmy z krzyża tamtych dwóch...
— Co takiego? To nie moi ludzie wyjmowali gwoździe skazańcom!
— Ależ tak. Ci po bokach nie mieli rodziny, nikogo. Tylko ten pośrodku,
Nazarejczyk, miał przy sobie pełno ludzi, którzy chcieli się nim zajmować... między innymi
ten człowiek, który przyszedł do ciebie, Piłacie...
— Josef z Arymatei!
— Tak, a że myśmy się spieszyli...
Nie umiem ci powiedzieć, drogi bracie, czy czułem wtedy większą wściekłość, czy
ulgę. Odegrałem scenę wielkiego gniewu i kazałem wszystkich wtrącić do karceru w forcie
Antonia; namiestnik musi przecież karać za wszelką opieszałość w wykonywaniu jego
rozkazów. Ale ja łatwiej bym już zniósł utratę autorytetu niż rozumu, i ulga, że zacząłem
rozumieć, o co w tym wszystkim chodzi, była ważniejsza niż wszystko. A zresztą, gdy
jeszcze inni żołnierze, wtrąceni także do lochu, potwierdzili, że nie dotknęli nawet ciała
Nazarejczyka, jeden z nich, na znak protestu, przechwalając się na dodatek swymi
kompetencjami, oświecił mnie ostatecznie:
— My wyciągaliśmy gwoździe z dwóch ciał, podczas gdy Żydzi tylko z tego jednego.
Widać było od razu, że nie mają w tym wprawy. Musieli aż trzy razy podchodzić do
wyciągania wielkiego gwoździa ze stopy. My wiemy, jak się obchodzić z martwym mięsem,
nie ma się co patyczkować. A oni go traktowali tak, jakby mógł jeszcze cokolwiek czuć.
Dzisiejszego wieczoru zdałem sobie sprawę, że mam jednego nieprzyjaciela na ziemi
palestyńskiej, nieprzyjaciela, którego bym o to nie podejrzewał, który manipuluje Kajfaszem,
mną, Sanhedrynem, uczniami Jeszui, a może nawet samym Jeszua: chodzi o Josefa z
Arymatei. To on przewiduje, antycypuje, myli tropy, posługuje się regułami Prawa i
kalendarzem, aby nas wszystkich wyprowadzić w pole. Wiedząc, że podczas trzech dni
żydowskiego święta Pesach obowiązuje zakaz wystawiania ukrzyżowanego na widok
publiczny, od początku zamierzał wykorzystać tę okoliczność jako atut: Jeszua aresztowany
w nocy poprzedzającej święta, osądzony i skazany, nie zdąży umrzeć na krzyżu! Chcąc
zaoszczędzić mu siły, na drodze skazańca podstawia zaufanego człowieka, by ten niósł jego
krzyż, a może i znalazł okazję, by podszepnąć mu do ucha swój plan. W pięć godzin później
Jeszua wygląda już na nieboszczyka, a Josef pędzi co tchu do pałacu, aby oznajmić mi o jego
śmierci i powołując się na zwyczaje żydowskie, prosi mnie o wydanie rozkazu dobicia jego
towarzyszy, by można było pochować wszystkich trzech. Oswobodziwszy w ten sposób
umierającego oraz tamtych, niesie go ostrożnie do własnego grobowca, za pomocą środków
odurzających usypia strażników Kajfasza i pod osłoną nocy zabiera stamtąd swego rannego.
Daje mu trzy dni na rekonwalescencję, ukrywając go pośród domowników. A potem zaczyna
go pokazywać, zawsze na krótko i bardzo oszczędnie, ponieważ ranny musi się jeszcze czuć
bardzo osłabiony.
Josef obawia się, aby Nazarejczyk mu nie umarł. W ciągu kilku dni mnoży spotkania
raz po raz, później zaś, stwarzając wokół niego aurę tajemniczości, postanawia oddalić go
stąd i ukryć na drogach Galilei. Jeżeli stan zdrowia Nazarejczyka się pogorszy, Josef wkrótce
rozpuści pogłoskę, że Jeszua ukaże się po raz ostatni, zanim połączy się ostatecznie ze swoim
Ojcem w Jego Królestwie..
Jeżeli nie będę działał szybko, Josef gotów jeszcze uprawomocnić pomysł, że Jeszua
jest Mesjaszem. Rozesłałem wielu moich ludzi na poszukiwanie tych dwóch łotrów, którzy są
w stanie nie tylko wywołać powstanie Żydów przeciwko Rzymowi, lecz na dodatek zagrozić
idei, że ludzkość istnieje dzięki sobie samej. Jeżeli w najbliższych dniach tym dwóm uda się
rozgłosić wieść o zmartwychwstaniu, z tą chwilą całe oblicze ziemi zostanie odmienione,
wszelkie inne religie obalone, filozofia żydowska rozprzestrzeni się po ziemiach i oceanach
swym dymnym oparem.
Tej nocy moi ludzie przetrząsają całą Palestynę, by położyć karzącą dłoń na tym
oszuście Josefie i jego wspólniku, Jeszui. To, co uważałem do tej pory za drobną aferę
galilejską, może stać się spiskiem przeciwko całemu światu.
Bądź spokojny, twój brat wziął się w garść. Gdy otrzymasz ten list, wszystko na
pewno już się uspokoi. Pilno mi będzie to potwierdzić. A tymczasem bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Rozumiem, dlaczego Rzym panuje nad światem.
Tak brzmiała pełna podziwu konkluzja Kajfasza, gdy opowiedziałem mu o moich
dedukcjach. Przepiliśmy radośnie do siebie, zjednoczeni w przeżywaniu szczęścia z powodu
rozszyfrowania zagadki. Po kilku kieliszkach (wino z Lesbos zrobiło swoje) śmialiśmy się już
z pułapek, które zastawił na nas Josef: Jeszua ogolony, a więc zmieniony nie do rozpoznania,
poddający się na naszych oczach troskliwym zabiegom kobiet, podczas gdy my szukaliśmy
zwłok, Jeszua w trakcie swoich objawień udzielający się na krótko, z powodu swojej
rekonwalescencji, i nadający tej ulotności charakter cudu. Szczególnie ubawił nas pewien
szczegół tej całej machinacji: opaski i całun, pozostawione w grobowcu. Gdy Josef przyszedł
po swego rannego leżącego w miejscu fałszywego wiecznego odpoczynku, zażądał na pewno,
by Jeszua się ubrał, w trosce o to, by go nie rozpoznano na uliczkach Jerozolimy; musiał
także przewidzieć, że umysły naiwne, po znalezieniu we wnętrzu groty jedynie ziemskich
szczegółów należących do Nazarejczyka, wywnioskują stąd łacniej, że magik udał się z tego
miejsca w tajemniczy sposób prosto do nieba.
Moja pierwsza kohorta powróciła z majątku Josefa i potwierdziła wiadomość o jego
ucieczce. Zostawił pusty dom, powierzając zwierzęta i winnice trzem słabym niewiastom. Te
z kolei, trochę pod wpływem pogróżek, trochę także zapewne poszturchiwania, wyznały w
końcu, że Josef wraz ze swoją rodziną udali się w kierunku Nazaretu, by dołączyć do Jeszui.
Inne moje kohorty już galopują po drogach Galilei.
Jedyną kością niezgody między mną a Kajfaszem jest kwestia wspólnictwa Jeszui w
tym spisku; Kajfasz jest o tym przekonany, ja zaś nie.
Kajfasz widzi w Jeszui dalekowzrocznego oszusta o przesadnie wybujałej inteligencji,
będącego w gruncie rzeczy oportunistą, który doskonale potrafi wyczuwać ludzkie słabości i
pragnienia. Wszystko w jego postępowaniu sprowadza się do stopniowego i demagogicznego
zaskarbiania sobie głosów ludu. Wie on dobrze, jak bardzo ciąży Żydom skrupulatne
codzienne przestrzeganie Prawa. Toteż bardzo zręcznie dezawuuje ścisłe posłuszeństwo
wobec reguł, rzucając w zamian swój slogan: Szabat jest dla człowieka, a nie człowiek dla
szabatu. Wie także, jak bardzo niewiasty cierpią z tego powodu, że społeczeństwo żydowskie
sprowadza je do roli brzuchów, toteż schlebia im i poruszając w nich strunę uczuciową, raz po
raz prawi im o miłości. Wiedząc dobrze, że większość ludzi ledwie zarabia na swoje
utrzymanie, głosi pochwałę biedy i piętnuje bogatych. Wiedząc, że ludność Palestyny jest
zróżnicowana i przemieszana, rozwija temat braterstwa i nawołuje do solidarności. Wie, że
ludzie nieustannie błądzą, wymyśla więc odpuszczenie grzechów. Zna pobożność Żydów i ich
przywiązanie do tradycji; utrzymuje więc, że nie przyszedł po to, by je niszczyć, lecz spełnić.
Zna święte teksty w najdrobniejszych szczegółach; usiłuje więc wcielać w życie proroctwa,
aby go uznano za Mesjasza. Wie, że wkrótce zostanie skazany przez Sanhedryn; zgrywa się
więc na proroka. Znając Prawo żydowskie, wie, że jeśli zostanie ukrzyżowany tuż przed
trzema dniami obchodów święta Pesach, nie będzie wolno wystawić jego ciała na widok
publiczny; organizuje więc własny areszt i przyspiesza wyrok skazujący przez swoje
milczenie. Wie, że musi zebrać siły, żeby wytrzymać te kilka godzin na krzyżu; udaje więc
słabość, pozwala, by któryś z przechodniów dźwigał jego krzyż. Wie, że powinno się go zdjąć
z krzyża przed wieczorem; żegna się więc ze wszystkimi i udaje, że umarł. Obwieścił, że w
ciągu trzech dni odbuduje siebie; ukrywa się więc przez trzy dni, a potem zaczyna się
ukazywać. Kajfasz nigdy nie wierzył w szczerość Nazarejczyka, a we wszystkim, co tamten
czynił, widział jedynie imponującą kampanię, mającą na celu zjednanie sobie umysłów
podatnych na urok jego osoby i stworzenie z nich armii o niebezpiecznej wprost potędze,
armii, której bronią jest wiara, a żołdem — zbawienie.
Cóż, mogę mu przeciwstawić tylko jakieś swoje wrażenia, niejasne odczucia. Byłbym
skłonny sądzić, że to Josef się posługuje Jeszuą, który nie zdaje sobie za bardzo sprawy z
manipulacji swoją osobą i w dobrej wierze oznajmia, że jest żywy, interpretacja zaś jego słów
wymyka mu się spod kontroli. Czy pamięta dokładnie wszystko, co się stało? Czy nie uważa
sam swego omdlenia na krzyżu za rodzaj śmierci, z której właśnie się ocknął? W jakiej
mierze jest przekonany, czy też nie, o własnym zmartwychwstaniu?
Jednej rzeczy nie śmiałem wyznać Kajfaszowi. Otóż dla mnie prawdziwa przyczyna
mojej wiary w niewinność Jeszui ma na imię Klaudia. Moja żona zawsze okazywała bardzo
żywe zainteresowanie dla wszystkich religii. Lecz ona, córa rzymskiej arystokracji, potrafi
rozpoznać demagoga wcześniej od wszystkich. Jeszuą potrafił ukoić Klaudię w jej cierpieniu
z powodu braku dzieci, osuszył jej łzy, jej krwawienia, przywrócił jej spokój i zaufanie do
samej siebie, z czego ja korzystam od miesięcy. Zapewne Klaudia łatwowiernie dała się
wciągnąć w maskaradę rezurekcji, ale jak tu się oprzeć reżyserii tak doskonałej? I nawracam z
uporem do mojej myśli: kto mi zaręczy, że Jeszuą istotnie nie jest przekonany, iż poznał
śmierć, a wkrótce potem zmartwychwstanie?
Poszedłem się skupić, pobyć sam na sam ze sobą, na szczycie fortu Antonia. Nie
śmiem się przyznać moim strażnikom, że wykonuję ich pracę, że zamiast nich wpatruję się w
horyzont, obserwując bacznie najmniejsze obłoki kurzu na drogach wiodących do Jerozolimy,
i z każdym z nich wiążąc nadzieję, że to kurz wzniecony przez kohortę, która przyprowadzi
mi Josefa i Jeszuę. Bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Wciąż czekam.
Co chwila znajduję nowe powody tłumaczące, dlaczego moje oddziały tak ociągają się
z powrotem: obliczam odległości, godziny drogi, zmęczenie koni, liczbę posiłków i
koniecznych postojów. Ale niecierpliwość to pragnienie, którego żadne tłumaczenia nie
ugaszą. Najchętniej wyskoczyłbym ze szczytu fortu Antonia, rzuciłbym się w tę pustkę i sam
leciał ponad Galileą. Wściekam się na moich ludzi, zarzucam im mięczakowatość. Wydaje mi
się, że będąc na ich miejscu, bez wahania i bez zastanowienia puściłbym się spontanicznie
galopem i dopadłbym owczarni czy gospody, gdzie zaszyli się Josef i Jeszua. Źle znoszę
dyskomfort bycia dowódcą, wydawania rozkazów i oczekiwania, w jakiejś pełnej napięcia
pustce, na właściwe ich wykonanie. Wolałbym znaleźć się na miejscu któregoś z moich
żołnierzy, choćby nawet ostatniego marudera w oddziale, by rozgarniać ostrzem włóczni
krzaki, przewracać sterty słomy, przekłuwać sienniki i rozrzucać naokoło zawartość kufrów.
Fabiusz przyszedł się ze mną pożegnać. Rusza w dalszą drogę. On także kieruje się w
stronę Nazaretu. Jeszua intryguje go, ale nic poza tym. Nie wierzy, że jest człowiekiem
przepowiedzianym przez astrologów, gdyż brakuje mu wielu znaków na ziemi i na niebie:
królestwa i urodzenia się pod znakiem Ryb.
— Na razie chodzi jedynie o żebraka, o którym się dużo mówi. Nawet jeśli pociągnął
za sobą tysiące mniej lub bardziej zawszonych Żydów, nie odpowiada on mojemu
wyobrażeniu o nowym cesarzu świata.
Umilkłem, ze wzrokiem obróconym ku drogom zachodu. Nie śmiałem go prosić, by
pomówił z Klaudią, jeśli przypadkiem ją spotka po drodze, i aby jej powtórzył, jak bardzo za
nią tęsknię.
Ale on jakby odgadł moje myśli:
— Myślisz o mojej kuzynce, Piłacie?
— Tak. To idiotyczne. Ale miłość czyni człowieka słabym.
— Wprost przeciwnie, Piłacie, miłość napełnia go mocą. Zaskoczony, spojrzałem ze
zdziwieniem na Fabiusza.
I nie tylko nie odnalazłem wizerunku uwodziciela o błyszczących oczach i
uśmiechniętych, lekko aroganckich ustach, o drapieżnych białych zębach, w odcieniu ni to
perły, ni to psich kłów, lecz ujrzałem przed sobą smutnego mężczyznę, o barkach przygiętych
ciężarem niewysłowionych zmartwień. Po raz pierwszy Fabiusz nie budził we mnie ani
uczucia zazdrości, ani pragnienia rywalizacji, lecz jakąś niejasną litość. Powtórzył:
— To miłość czyni cię tak silnym, Piłacie. Jeśli sprawiasz wrażenie człowieka
prawego, solidnego, niewzruszonego, to nie dlatego, że jesteś wspaniałym pływakiem czy
dobrym jeźdźcem, lecz dlatego, że kochasz Klaudię i jesteś przez nią kochany. Myślę, że to
jest twój prawdziwy kręgosłup.
— Nikt mi tego jeszcze nie powiedział.
— Nikt niczego nikomu nie mówi, bo wszyscy przyzwyczaili się do ciągłej paplaniny.
Byłem coraz bardziej zdumiony tonem, jaki przybierała rozmowa, nie zamierzałem
jednak jej przerywać.
— A ty, Fabiuszu, nie kochasz nikogo?
— Ja? Biegam za wszystkim, co się rusza, ale nikogo nie chcę zatrzymać. Jestem
tylko człowiekiem rozwiązłym, Piłacie, to znaczy kimś, kto nie ufa sobie nawet w
najmniejszym stopniu. Od czasu do czasu, ponieważ sam dla siebie nie mam poważania,
próbuję się dopatrzyć jego oznak w spojrzeniu innych. Wygląd mam taki, że kobiety wpadają
mi same do łóżka, toteż ja wpadam tam razem z nimi. Oszukuję moją potrzebę miłości —
seksem. Ale nie potrafię się zaangażować. Po dwóch lub trzech razach czuję, że trzeba by
posunąć się dalej, odkryć się przed kimś, odkryć tę drugą istotę, obnażyć przed nią swoją
duszę. A ja wolę obnażyć swój tyłek niż duszę. Brałem udział we wszystkich orgiach
rzymskich i ani raz nie doznałem olśnienia. Ty za to jesteś zawsze sobą, takie mam wrażenie.
A prawdziwą przyczyną jest Klaudia. Uśmiechnąłem się, a on spuścił oczy.
— A jednak teraz, Fabiuszu, obnażyłeś swoją duszę przede mną.
— Bynajmniej. Nic tak nie osłania, jak mówienie o sobie źle, zwłaszcza jeśli się
potrafi ubrać to wszystko w ładne formułki.
Fabiusz mnie pożegnał. W chwili gdy piszę do ciebie te słowa, widzę, jak się oddala
cyprysową aleją, w świetle zachodzącego słońca: wyprostowany na koniu, a w ślad za nim
około dziesięciu niewolników, objuczonych jego bagażami, i czterech olbrzymów z Numidii
w charakterze osobistej ochrony. Wyrusza na poszukiwanie cesarza, który z pewnością nie
istnieje, tak więc okrąży nasze morze na próżno. Oczekuje od życia czegoś, czego ono nie jest
w stanie mu dać i to idiotyczne oczekiwanie jest celem jego życia, jego pasją. Jego życie to
oczekiwanie, które przeszkadza mu żyć. Dlaczego ludzie widzą pustkę tam, gdzie jest pełnia?
Ale właśnie dochodzą mnie, drogi bracie, odgłosy końskich kopyt i gwar na głównym
dziedzińcu. Jeden z moich oddziałów powrócił. Widzę z góry, jak moi ludzie ściskają się z
radości, winszują sobie wzajemnie: słyszę, że przyprowadzili mi Josefa i Jeszuę!
Muszę cię zostawić i biec tam jak najszybciej. Wiesz już zresztą to, co najważniejsze.
Jutro będziesz miał szczegóły.
A na razie bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Byłem świadkiem najnędzniejszej komedii, jaką kiedykolwiek odegrano. Tak mnie
uraziła ta kpina z mojej osoby, to, że brano mnie za idiotę, że przez chwilę, z pianą na ustach,
miałem ochotę kogoś zabić. Nie wiem, co mnie od tego w końcu powstrzymało: może
wyczulenie na śmieszność, a może wzgarda, ów nagły — na szczęście — paraliż woli, o jaki
przyprawia nas wzgarda, gdy patrzymy na coś niepojętego, przesadnego, brutalnego i
upokarzającego.
Moi ludzie przywiedli wraz z sobą tylko Josefa z Arymatei. Jeszua jeszcze wciąż
biega na wolności. Na wszelki wypadek centurion Burrus objął także aresztem całą służbę
towarzyszącą Josefowi, ale sam mogłem stwierdzić, że Jeszui wśród nich nie było.
Kazałem zapalić pochodnie w sali obrad i przesłuchałem Josefa z Arymatei.
— Gdzie jest Jeszua?
— Nie wiem.
— Gdzie go ukryłeś?
— Ja go nie ukryłem. Nie wiem. Ja także go szukam. Żeby nie tracić czasu,
spoliczkowałem starego Josefa.
Następnie, krążąc wokół niego pośrodku pięciu zapalonych pochodni, dymiących i
skwierczących, rozsiewających po sali niepewne żółte światło, zażądałem, by przestał udawać
i wytłumaczyłem mu wszystko, co sam zrozumiałem.
Josef wysłuchał mnie, stojąc wyprostowany na swoich chudych, starczych nogach,
przezierających przez brązową tkaninę płaszcza pokrytego kurzem i błotem.
Wyciągnął dłoń, zaprzeczając wszystkiemu:
— Przysięgam ci, Piłacie, że Jeszua umarł na krzyżu i że w moim grobowcu złożyłem
jego zwłoki.
— Oczywiście. Nie spodziewam, że wyprzesz się tego, co sam powiedziałeś. I na
pewno przysięgniesz mi także, że on zmartwychwstał.
— Nie, tego ci nie przysięgnę, bo ja sam go po śmierci nie widziałem.
Z jego przekrwionych oczu wypłynęły łzy i stoczyły się po bruzdach policzków,
znikając w zaroście koloru pleśni.
— Ukazał się tylu ludziom, z wyjątkiem mnie. Uważam, że to niesprawiedliwe. Ja tyle
zrobiłem dla niego.
Tym razem nie mógł się powstrzymać i wybuchnął łkaniem, a ramionami jego
wstrząsało drżenie:
— Troszczyłem się o niego aż do ostatniej chwili, a on woli się ukazywać
nieznajomym, tym, którzy się zlękli, którzy go zdradzili!
Osunął się na podłogę i położył krzyżem, z twarzą na lodowatej posadzce.
— Boże mój, przebacz mi te słowa! Jakże się ich wstydzę! Ale nic nie mogę poradzić
na to, że jestem zazdrosny. Tak, zazdrosny! Umieram z zazdrości! Przebacz mi, Boże.
Odsunąłem się od niego ze zgrozą. Byłbym w stanie zabić Josefa, żeby się wreszcie
zamknął, żeby przestał mnie uważać za kretyna, żeby przyznał się wreszcie do spisku, który
był jasny jak na dłoni. Przysięgi niewinności składane przez winnych to przenikliwy,
obrażający harmonię świata zwierzęcy protest, który uchybia inteligencji sędziów, świdrując
uszy jak niepotrzebny nikomu ryk zarzynanego wieprzka.
Kazałem moim ludziom zabrać starca i wrzucić go do lochu. W tej samej chwili inne
moje oddziały metodycznie i racjonalnie szukają wszędzie Jeszui. Nie ma żadnej wątpliwości,
że Nazarejczyk bez osłony, jaką zapewniał mu Josef, bez całej jego siatki wpływów, bez jego
władzy, ludzi na jego usługach, nie uchroni się przed nami. Pozbawiony wspólnika, nie
wytrzyma długo w ukryciu. Jeszcze odrobina cierpliwości; to słowo się szybko wymawia,
lecz cnotę, którą oznacza, osiąga się z trudem.
Wstrzymuję się jeszcze z napisaniem raportu dla Tyberiusza. A powinienem był go
uwiadomić już z chwilą, gdy powziąłem pierwsze podejrzenia o ryzyku powstania, które
wiąże się z aferą Jeszui. Z każdym dniem jednak wydawało mi się, że czynię postępy w
wyjaśnieniu tej całej zagadki, że bardziej panuję nad sytuacją. Udostępnię pewne jej elementy
Rzymowi, gdy sprawa już będzie zamknięta. Muszę przekazać rezultaty mojej pracy, a nie
moich wysiłków, a tym bardziej niepokojów. Tylko tobie, drogi bracie, zwierzam się z moich
negatywnych odczuć. Mam nadzieję, że mimo ciężaru, jaki zwalam na ciebie z każdym moim
listem, masz się dobrze.
Piłat do drogiego Tytusa
Pisze do ciebie człowiek zraniony.
Nie pytaj mnie, bracie, w które miejsce zostałem ugodzony; na pewno nie w prawą
rękę, którą stawiam teraz litery, ani nie w lewą, która trzyma pergamin rozwinięty na stole,
ani nie w nogi, które mnie teraz podtrzymują, bo ty wiesz dobrze, że zawsze piszę na stojąco.
Cios w głowę? W brzuch? Na pewno bym to wolał, coś, co krwawi, co się zabliźnia, co się
goi. Ale lepiej, żebym ci opowiedział fakty.
Świt zapowiadał dzień pełen uśmiechów. Tej nocy nareszcie trochę spałem i pianie
koguta przebudziło mnie wypoczętego. Spojrzałem na czyste niebo, niebo w bieli, niebo,
które nigdy się nie zużywa, niezależnie od tego, co by się działo. Masztalerze na dziedzińcu
poili już konie, drzwi zewsząd się otwierały, do fortu Antonia wracało życie.
Wyzwoleniec przyszedł z wiadomością, że mój lekarz pragnie mnie widzieć.
Odpowiedziałem, że przyjdę do jego gabinetu.
I tam właśnie, gdy tylko się pojawiłem świeżo ogolony, pachnący, czekał na mnie
pierwszy w tym dniu cios. Sertoriusz był w trakcie badania wnętrzności gęsi.
— Czy przepowiadasz przyszłość z wnętrzności? — zapytałem wesoło.
— Nie, próbuję zrozumieć, na czym polega trawienie. Sertoriusz osuszył dłonie, a
potem wciąż je pocierał o siebie, z zakłopotaną miną, nawet gdy były już całkiem czyste.
Usiadłem na taborecie i zachęciłem go do mówienia.
— Wiedząc, że interesujesz się, Piłacie, ukrzyżowaniem Nazarejczyka, w dalszym
ciągu zajmowałem się naświetlaniem jego przypadku i jeden po drugim zgromadziłem więcej
elementów, konsultując się ze wszystkimi świadkami. I niestety, jestem zmuszony
zrewidować moją wcześniejszą diagnozę.
— Co chcesz przez to powiedzieć?
— Że jest rzeczą bardzo możliwą, a nawet prawdopodobną, wręcz bardzo
prawdopodobną, że Nazarejczyk naprawdę umarł na krzyżu.
Podrapał się po głowie, jakby skrupuły objawiały się swędzeniem.
— Tamtego dnia nie miałem wszystkich danych w ręku, co sprawiło, że przeceniłem
stan zdrowia Nazarejczyka. Przede wszystkim był na czczo od czterdziestu ośmiu godzin, co
go bardzo osłabiło. Poza tym, owej nocy, kiedy został pojmany na Górze Oliwnej, po jego
twarzy spływał krwawy pot, co zdziwiło wielce wszystkich świadków. Tego typu zjawisko
odnotował już Tymokrates, mój grecki kolega, dla którego tak niezwykły sposób pocenia się
jest symptomem poważnej choroby. Na tej podstawie już teraz wnioskuję, że Nazarejczyk,
jeszcze przed rozpoczęciem procesu, nie cieszył się dobrym zdrowiem. Tamtego dnia nie
powiedziano mi jednak, że ten człowiek podlegał torturom i karze chłosty, zanim jeszcze
powiedziono go na Golgotę.
— Nie umiera się przecież od chłosty! — zaprotestowałem.
— Ależ tak! To się zdarza. Przestępca w ten sposób traci dużo krwi, odnosi rany.
Twoi centurioni wytłumaczyli mi zresztą, że tradycyjnie już wymierzali chłostę skazańcom na
krzyżu, aby ci szybciej umierali.
— Nie kazałem wychłostać Jeszui po to, by szybciej umarł, lecz po to, by uchronić go
przed śmiercią. Myślałem, że to wystarczy, by zadowolić lud.
— Z medycznego punktu widzenia wychodzi na to samo. Nazarejczyk więc nie był w
stanie zanieść swego krzyża aż na Golgotę i ktoś z przechodniów musiał go zastąpić. A
zresztą twoi legioniści zaakceptowali propozycję owego Żyda w obawie, że skazaniec nie
dojdzie żywy do miejsca kaźni. W tym stanie rzeczy utrata krwi płynącej z nadgarstków i stóp
oraz kilka godzin duszenia się na krzyżu mogło wystarczyć do spowodowania zgonu.
— A krew? Krew, która wytrysnęła, gdy żołnierz przebił mu bok włócznią?
Zgęstniała już krew nie tryska przecież z trupa!
— Słusznie. I na ten temat także otrzymałem bardziej dokładne informacje, które każą
mi postawić inną diagnozę. Według Johanana, młodego ucznia Nazarejczyka, i żołnierzy,
którzy stali wówczas u stóp krzyża, to, co wyciekło wtedy z ciała, było mieszaniną krwi z
wodą. Co świadczy o tym, że cios od włóczni przebił opłucną, tę kieszonkę, w której znajduje
się woda. Z chwilą gdy została rozerwana, musiało z niej wypłynąć także trochę krwi,
zabarwiając wodę, nawet gdy ciało było już martwe. Co więcej, zakładając, że ten człowiek
był wtedy tylko w stanie agonii, ów cios dobiłby go z całą pewnością. Tak więc dzisiaj, w
świetle tych wszystkich faktów, czuję się zmuszony oświadczyć, że mamy dziewięćdziesiąt
procent pewności, że Nazarejczyk był martwy w chwili, gdy go zdejmowano z krzyża.
— Bardzo dobrze, Sertoriuszu. A jak w takim razie tłumaczysz to, że on teraz żyje,
mówi i chodzi? Zmartwychwstaniem?
— Idea rezurekcji nie wchodzi w zakres mojej wiedzy medycznej.
— A więc, skoro zmartwychwstanie jest nie do pomyślenia zarówno dla ciebie, jak i
dla mnie, wynikałoby stąd, że nawet jeśli istniała szansa na dziewięćdziesiąt dziewięć
procent, iż Jeszua był wtedy martwy, to nie był martwy, ponieważ ciągle żyje.
Wybiegłem z gabinetu bez słowa pożegnania; nie spojrzałem nawet na lekarza. On już
rozwiązał swoje wątpliwości, ale mnie w niczym nie pomógł; tyle że udało mu się zepsuć mi
humor.
Zawiadomiono mnie wtedy, że Josef z Arymatei, osadzony w celi, chciałby złożyć mi
poufne zeznania. Poczułem, że siły mi wracają: nareszcie złapiemy Jeszuę.
Stwierdziłem, że Josef był dziwnie spokojny. Uśmiechnął się nawet na mój widok.
Oznajmił, że chciałby wyjawić mi całą prawdę, ale pod jednym warunkiem: że udamy się
razem na cmentarz do grobu Jeszui.
Nie podejrzewałem pułapki ani podstępu. Starzec miał jasne spojrzenie i oddychał
spokojnie, jak człowiek, który za chwilę uwolni się od ciążącej mu tajemnicy. Machnąłem
więc ręką na jego kaprys.
W asyście zaledwie kilku moich ludzi stanęliśmy przed grobem Jeszui.
— A więc mów, Josefie.
— Wejdźmy najpierw do grobu. Tam pokażę ci dwie rzeczy, które chciałbym ci
wyjawić.
Dałem moim ludziom znak ręką, by odsunęli kamień. Czegóż mogłem się w tych
warunkach obawiać? A może nawet Josef chciał mi pokazać jakiś właz, jakieś przejście
tajemne, które pozwoliło Jeszui ukryć się lub uciec? Już czułem lekkie ukłucie ciekawości.
Stara, wyschła dłoń Josefa spoczęła na moim ramieniu i weszliśmy do przedsionka.
On bał się bardziej niż ja.
Już z wnętrza grobowca poprosił, by z powrotem zamknięto wejście. Moi ludzie
zawahali się. Wydałem im więc rozkaz. Muskuły znów się napięły, usłyszeliśmy zdyszane
oddechy, kilka przekleństw i światło dnia znikło całkowicie. Zostaliśmy sami w zamkniętym
grobowcu.
Josef po omacku wprowadził mnie w głąb śmiertelnego pomieszczenia i kazał mi
usiąść. Nic nie widziałem przed sobą. Jakiś zapach świeży i bardzo silny przedarł się poprzez
ciemności.
Oparłem się o zimną skałę, w oczekiwaniu na rewelacje Josefa.
— Nie wyobrażałem sobie, że grób może tak ładnie pachnieć.
— Prawda? Tu znajduje się sto funtów mirry i aloesu, dar Nikodema, doktora Prawa,
którego z pewnością znasz. Kazał to złożyć tutaj owego popołudnia w dzień ukrzyżowania.
— Mów dalej, Josefie, słucham cię. Josef nie odpowiedział.
— A więc, co chcesz mi pokazać? Josef wciąż nie odpowiadał.
Czy to sprawił ów zapach tak świeży? Czy wilgoć? Czy zamknięcie? Zaczynało mnie
lekko mdlić.
— Josefie, powiedz mi, po co tutaj przyszliśmy?
— Chcę cię przekonać, że Jeszua był martwy.
Głos Josefa był całkiem bezbarwny, miał trudności z oddychaniem. Mnie samemu
serce waliło coraz mocniej i łapałem z trudnością powietrze.
— Dalej, mów szybko! Ta woń jest nie do zniesienia! Nie wytrzymam długo...
Otarłem dłonią czoło i stwierdziłem, że było pokryte potem, podczas gdy mnie było
zimno. Co się tutaj działo? — Josefie, wystarczy! Co my tu robimy?
— Sam zgadnij...
Jego głos ledwie dał się słyszeć, jakieś ciche rzężenie u kresu wyczerpania.
A potem rozległ się głuchy odgłos; coś upadło.
Wstałem. Pod stopami poczułem coś ciepłego i miękkiego. Przeskoczyłem to i
pobiegłem w stronę głazu, zamykającego wejście do grobowca. Nabrałem oddechu i zacząłem
krzyczeć do moich ludzi przez ścianę, żeby mi otworzyli. Żadnej odpowiedzi. Zbliżyłem się
do jedynego pasemka światła, by zaczerpnąć trochę świeższego powietrza, po czym, już u
progu zemdlenia, znów zacząłem wołać. Ogłuchłem i czułem, że świat także był głuchy na
moje wołanie. Musiałem paść ofiarą jakiejś ciemnej machinacji. Krzyczałem więc,
krzyczałem i krzyczałem...
Nareszcie przesmyk światła się poszerzył, głaz ruszył z miejsca, dobiegło mnie
ćwierkanie ptaków, przekleństwa moich ludzi i ujrzałem przed sobą słońce nad zielenią i bielą
kwitnących drzew w sadzie. Wyskoczyłem z grobu i padłem na trawę.
Moi ludzie poszli po Josefa — to coś miękkiego, co upadło mi, zemdlone, pod stopy.
Skropili nas wodą z manierki i klepali po policzkach, żeby wróciły nam kolory, nie przestając
do nas mówić.
Stopniowo wracałem do życia, przychodziłem do siebie, myśląc w duchu, że
przyjemnie było patrzeć na moich przejętych żołnierzy i że lubiłem te z gruba ciosane
plebejskie twarze, na których uśmiech zwyciężał w walce z niepokojem.
Josef potrzebował więcej czasu, by jego twarz odzyskała kolory. Aż wreszcie ujrzałem
jego błękitne oczy, rozbielone starczymi plamkami katarakty, otwierające się znów na widok
nieba. Zwrócił się do mnie:
— A więc, zrozumiałeś?
Zrozumiałem. Korzenie i wonne zioła, które miały odkazić powietrze i towarzyszyć
nieboszczykowi, owa mirra i aloes, złożone we wnętrzu grobu, sprawiały, że powietrze
stawało się tam duszące, uniemożliwiające oddychanie, zabójcze. Jeszua, obojętnie czy w
agonii, czy w dobrym zdrowiu, nie miał żadnych szans, aby przeżyć w tym zatrutym
pomieszczeniu.
Moi ludzie pomogli nam wstać i posadzili nas przy fontannie, w cieniu figowca.
Wciąż jeszcze negowałem wymowę pokazu Josefa. Któż mógł mi zaręczyć, że nie
złożono tego daru w grobie już po opuszczeniu go przez Jeszuę? Lub w chwili, gdy go
stamtąd zabierano?
Josef czytał te wątpliwości, wypisane na moim czole.
— Zapewniam cię, że Nikodem umieścił w grobie swój upominek, zanim złożono tam
zwłoki.
Nie byłem przekonany. Raz jeszcze w grę wchodziło czyjeś zeznanie. Cała ta afera
Jeszui obfitowała wprost w zeznania. Cóż bardziej wątłego niż zeznanie? I jak tu okazać
zaufanie Żydom, którzy, tak czy inaczej, od samego początku chcieli widzieć w Jeszui
swojego Mesjasza?
Josef uśmiechnął się i poszperał w fałdach swojego płaszcza. Wyjął stamtąd pergamin
obwiązany wstążką, którą dobrze znałem, a w nią zatknięta była gałązka mimozy.
Zadrżałem.
Josef podał mi zawiniątko. Wiedział, że zrozumiałem. To Klaudia Prokula powierzyła
mu to przesłanie, skierowane do mnie.
— Komu wierzyć? Komu nie wierzyć? Mój dobry Piłacie — westchnął Josef —
wiem, że ty słuchasz tylko jednej osoby. Czytaj więc.
Rozwinąłem zwój.
Piłacie,
U stóp krzyża słały cztery zakwefione kobiety. Miriam z Nazaretu — jego matka,
Miriam z Magdali — dawna kurtyzana, którą Jeszua darzył czułą miłością za jej dobroć i
inteligencję. Salome, matka Johanana i Jakoba, jego uczniów, podtrzymywała biedną
nazaretankę. Czwarta z tych kobiet to była twoja żona, Piłacie. Nie śmiałam ci tego wyznać,
ani tobie, ani komukolwiek innemu. Byłam szczelnie ukryta pod warstwami jedwabiu, tak by
nikt nie rozpoznał mnie, z wyjątkiem mych towarzyszek spod krzyża. Mogę cię zapewnić, że
tego wieczoru Jeszua był naprawdę martwy, bo to ja owinęłam jego zesztywniałe i lodowate
ciało w całun. Wypłakałam wtedy z rozpaczy wszystkie łzy. Byłam głupia. Niedostatecznie w
niego wierzyłam. Lecz teraz stało się światło. Dołącz do mnie szybko na drodze do Nazaretu.
Kocham cię.
Twoja Klaudia
Piłat do drogiego Tytusa
Dwa dni upłynęły, zanim zdobyłem się na list do ciebie.
Znajdowałem się gdzieś z dala od wszystkiego, włącznie z moimi myślami. Tysiące
ulotnych wrażeń przelatywało przez moją głowę, żadne z nich jednak nie zagrzało dłużej
miejsca, nie zakorzeniło się i nie rozwinęło w coś sensownego. Ot, suche liście, miotane przez
wiatr.
Oniemiałem i ogłuchłem; żyję jak za murami pustelni. Wszystko, o czym mi się
donosi, opisuje, wszystko, czego się ode mnie chce, kwituję obojętnością. Znałem dotychczas
obojętność zblazowanych, tych, których już nic nie może zaskoczyć. Nie znałem czegoś w
rodzaju obojętności, której teraz doświadczam, obojętności człowieka, który doznał szoku,
obojętności tego, kto został zbyt gwałtownie zaskoczony i kto nie chciałby być zaskoczony
powtórnie. Świat wydaje mi się niebezpieczny, nowy, nieprzewidywalny i wolę się z niego
wycofać. Wyobraź sobie dziecko, które po opuszczeniu brzucha matki, gdzie mu było tak
dobrze, krzyczy z zimna, dusi się, bo trzeba oddychać, spostrzega wokół siebie całą tę krew,
strupy, rozerwane tkanki, ból i smród, przechwytuje zdumione spojrzenie ojca, wyczerpane
spojrzenie matki, przerażone swoich braci, badawcze ze strony położnej, chwyta z tego
wszystkiego pępowinę i owija się nią ze słowami: „Zostawcie mnie, wracam, skąd
przyszedłem”. To ja jestem tym noworodkiem, zszokowanym, zupełnie nowym, a jednak
tęskniącym za światem, który znałem wcześniej.
Nie pociąga mnie tajemnica Jeszui. Przyznaję dzisiaj, że afera Jeszui jest czymś
więcej niż zagadką, bo tajemnicą. Nie ma nic bardziej niepokojącego niż tajemnica; jest ona z
góry skazana na niemożność wyjaśnienia. Skłania do rozmyślań, odwołuje się do wyobraźni...
Ale ja nie chcę myśleć. Chcę poznać, wiedzieć. Reszta mnie nie interesuje. To dlatego od
dwóch dni jestem jednym wielkim kamiennym milczeniem, które jakieś nieważne szepty, bez
konsekwencji, mogą ledwie zadrasnąć, milczeniem ciężkim i nieruchomym jak marmurowa
urna.
Właśnie obudził mnie Kraterios.
Przyszedł zjeść ze mną obiad. Jadł tak żarłocznie i niechlujnie, że wraz z ustami żywił
także swoje stopy.
Znowu zaczął o Jeszui. Poprosiłem go, aby zmienił temat. Czknął i usiadł na moim
stole, z rozłożonymi nogami i z odsłoniętym kutasem.
— Tak, tak, miałem właśnie ci powiedzieć, że początkowo zainteresowałem się nim,
gdy Klaudia Prokula — co za wspaniała kobieta, gdzie ona jest? doprawdy, nie zasługujesz na
nią — przytoczyła mi jego słowa. Ale w końcu się rozczarowałem. My, filozofowie cynicy,
staramy się walczyć z cierpieniem; otóż ja mam wrażenie, że — wprost przeciwnie — Jeszua
wynosi cierpienie ponad wszystko, dopatruje się w nim wielkości, przyznaje mu władzę
odkupienia win. W gruncie rzeczy całkowicie kpi sobie ze szczęścia ziemskiego, prawi o
szczęściu, które nadejdzie w jego Królestwie bez granic i poza śmiercią. To mi się wydaje
śmiesznym bajdurzeniem! Podejrzewam coraz bardziej, że ten Jeszua chce widzieć w
człowieku anioła, a nie zwierzę. Zamiast podporządkować się naturze, jak nasz mistrz
Diogenes, i żyć jak pies, on bezsensownie próbuje podporządkować nas prymatowi ducha.
Upija się tajemnicą. Mówi o jakimś bogu ponad obłokami. Wykracza definitywnie poza
granice porządnej filozofii. A zwłaszcza wtedy, gdy mówi o miłości. Byłem zszokowany.
Pierwszy raz słyszę, żeby filozof rozprawiał o miłości! Toż to gruby błąd! Na miłości niczego
się nie da ufundować. Miłość nie należy do jurysdykcji filozoficznej. Miłość nie jest w
żadnym wypadku konceptem, który poddaje się rozumowaniu czy analizie. Nie zgadzam się z
tym Jeszuą, który chce oprzeć na miłości całą swoją moralność.
Po raz pierwszy podkusiło mnie, aby mu odpowiedzieć, tym bardziej że chrapliwe
stwierdzenia Krateriosa drażniły mnie coraz bardziej.
— Na tym właśnie polega wartość tego, co ma do powiedzenia! Że mówi o miłości!
Kiedy widzę, do czego ciebie doprowadził sam tylko rozum, doprawdy, nie rozumiem, z
czego możesz być dumny!
— Ależ Piłacie, co cię ugryzło?
— Męczysz mnie, Krateriosie; jesteś cieniem wielkiego oszustwa. Uchodzisz za
mędrca, a przecież nigdy nikomu nie podałeś ręki, nigdy nie dałeś nikomu ani grosza, do
nikogo się nie uśmiechnąłeś, nikomu nigdy nie pospieszyłeś z najdrobniejszą nawet pomocą
czy pociechą. Ty gadasz, gadasz, a twoje działanie sprowadza się do odgłosów, które
wydajesz! Jesteś pasożytem, który żyje z pracy tych, którymi gardzi. Celem twojego
rozumowania, jeśli kierujesz je do innych, jest tylko szokowanie ich, jeśli zaś robisz to sam
dla siebie, to po to, by podziwiać własną inteligencję. Jesteś próżny! Ty jesteś Atenami! Jesteś
Rzymem! Myślisz tylko o sobie, mówisz tylko o sobie, a jesteś tylko bańką mydlaną!
Kraterios zeskoczył ze stołu i pierdnął.
— Nareszcie! Cieszę się, że przestałeś być jak mumia. Piłacie, miałem wrażenie, że
umarłeś.
— Krateriosie, nie udawaj, że kontrolujesz sytuację i że chciałeś mnie sprowokować!
A jeżeli już mówisz mi o Jeszui, to odpowiedz na zasadnicze pytanie, które się z nim wiąże:
zmartwychwstał czy nie?
Kraterios położył swą grubą dłoń na moim czole.
— Mój biedny Piłacie, za długo już mieszkasz w Palestynie; słońce w końcu ci
zaszkodziło.
— Zmartwychwstał, tak czy nie? Jest tylko mędrcem czy Synem Bożym? Czy jest
Mesjaszem?
Ku mojemu własnemu zaskoczeniu wydzierałem się, ledwie powstrzymując łzy.
Byłem świadom tego, co czynię, ale nic na to nie mogłem poradzić.
Kraterios odparł, drapiąc się w zamyśleniu po prawym jądrze:
— Jeszcze nigdy nikt nie zmartwychwstał.
Ujadałem mu prosto do ucha, nie panując już dłużej nad sobą:
— Jak możesz z góry wiedzieć, co jest prawdziwe, a co nieprawdziwe? Co możliwe, a
co niemożliwe? Naprawdę myślisz, że wiesz wszystko o tym świecie? Czy ktokolwiek, zanim
ty przyszedłeś na świat, mógł sobie wyobrazić, że będzie istniało indywiduum tak
odpychające i bezużyteczne jak Kraterios?
I wybiegłem z pokoju, nie spojrzawszy nawet na filozofa naszego dzieciństwa.
Ten wybuch gniewu przywrócił mi życie. Idę przygotować torbę podróżną.
Pożyczyłem już opończę pielgrzyma. Gdy tylko skończę ten list, wyruszam na poszukiwanie
Klaudii na drodze do Nazaretu.
Nie wiem, czy będę mógł do ciebie pisać. Spróbuję to robić, gdy będę się zatrzymywał
w gospodach. Nie wiem, co zamierzam spotkać, ale jedno jest pewne: idę.
Bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Jestem tylko wędrowcem pośród wędrowców.
Jak dotychczas nie odnalazłem Klaudii, nie dowiedziałem się także niczego nowego.
Z każdym dniem na drogach pojawia się coraz więcej ludzi. Chcą ujrzeć Galilejczyka.
Przechodząc przez wioski, pielgrzymi zatrzymują się przy źródłach i powtarzają wciąż
te same historie: Jeszua ukazał się swoim jedenastu uczniom. Spożywali wspólnie wieczerzę,
gdy zapukał do ich drzwi. Wzięli go początkowo za żebraka i wierni obowiązkowi
miłosierdzia, zaprosili do środka i posadzili za stołem, prosząc, by jadł razem z nimi.
Włóczęga usiadł, wziął chleb i podziękował zań Bogu, po czym przełamał chleb i rozdał im
po kolei; dopiero wtedy otworzyły im się oczy i rozpoznali go.
Karczmarze nie są przygotowani na taką liczbę gości, nie mają już pokoi do wynajęcia
i rozkładają sienniki na podwórkach. Ja wolę spać jeszcze dalej, pośród pól, pod okiem
głupich i niemych gwiazd, żeby mnie nie rozpoznano.
Niebawem napiszę. Bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Nic nowego, mój drogi bracie, prócz rosnącego zarostu, co mi pozwala poruszać się
bez zwracania na siebie uwagi. Nie robię sobie jednak żadnych złudzeń co do tego, że
mógłbym uchodzić za Żyda; nie tylko moje gładkie, wygolone nogi zdradzają Rzymianina.
Wiem, że przynależność do określonego narodu zostawia zawsze jakieś niezatarte ślady na
twarzy; język urabia sobie usta i zęby, które nie potrzebują mówić, by je rozpoznano, rodzaj
odżywiania wpływa na wygląd skóry, obyczaje rodzą spojrzenia śmiałe lub wstydliwe, niebo,
pod którym się przyszło na świat, odpowiednim kolorem rozświetla oczy. Toteż kark mnie już
boli od chodzenia za spuszczoną głową i z nasuniętym na głowę kapturem. Moja szyja cierpi
tyle samo co stopy.
Osobliwa rzecz: po wyruszeniu z Jerozolimy czułem się osamotniony pośród rzeszy
pielgrzymów, teraz zaś czuję się z każdym dniem bliższy tym ludziom. To nie tylko
podeszwy zużywają mi się na tych kamienistych drogach Galilei, lecz także dotychczasowe
moje odczucie, że jestem kimś jedynym w swoim rodzaju. Coś każe mi doświadczać coraz
większej bliskości w stosunku do współtowarzyszy podróży, nie bardzo wiem, co... Być może
to przemierzanie kilometrów, pragnienie, bycie na tropie czegoś ważnego... Albo może po
prostu zmęczenie. Bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Idę wciąż dalej.
Zdarzają się chwile, w których nie jestem już nawet pewien wyznaczonego mi
spotkania.
Muszę wtedy przypomnieć sobie list od Klaudii, żeby zebrać siły. Jestem przekonany,
że podobnie reagują inni pielgrzymi. Dokąd idą? Sami dokładnie nie wiedzą: tam, gdzie
zechce im się ukazać Jeszua. Dlaczego tam idą? — tak samo nie wiedzą: pcha ich do tego coś
tak nieokreślonego, jak łaknienie, łaknienie duchowe, które pragnie zaspokojenia z
prawdziwego źródła. Czy zostali zaproszeni? Na pewno nie osobiście, gdyż przesłania Jeszui
zwracają się zawsze do wszystkich; tylko wiara pozwala każdemu oszacować, czy ma prawo
znajdować się w tym miejscu.
Przedziwna kohorta wzniecająca kurz na drogach, który unosi się aż do słońca.
Tego ranka zatrzymałem się, by sprawdzić, czy jakaś drzazga nie wbiła mi się w
stopę, skórę mam bowiem wciąż jeszcze nazbyt delikatną. Oglądałem swój wielki palec i
liczyłem pęcherze, gdy wtem podeszła do mnie jakaś kobieta.
Uklękła przede mną.
— Pozwól mi umyć ci stopy.
I zanim jeszcze zdołałem jej odpowiedzieć, wylała pachnącą wodę na moje umęczone
kończyny i poczęła je delikatnie masować. Odczułem natychmiastową ulgę.
A potem osuszyła je czystym płótnem, otrząsnęła moje sandały z kurzu i zapięła mi je.
Widziałem tylko pochyloną głowę kobiety, jej piękne czarne włosy, zaczesane wokół
przedziałka na środku i częściowo zasłonięte woalem.
— Dziękuję ci, niewolnico.
I podałem jej monetę za wykonaną pracę.
Wówczas kobieta uniosła ku mnie twarz i rozpoznałem w niej Miriam z Magdali,
dawną kurtyzanę, jedną z pierwszych niewiast, które przyłączyły się do Jeszui, jedną z
pierwszych, które widziały zmartwychwstałego.
— Nie jestem niewolnicą.
Uśmiechała się, bez śladu irytacji. I podobnie jak za pierwszym razem olśniła mnie
promienna, pogodna biel jej czoła.
— Przepraszam cię za to, że cię obraziłem.
— Nie obraziłeś mnie. Jeżeli być niewolnikiem, to czynić dobro bliźniemu swemu, to
wolę być niewolnicą. Sam Jeszua mył nogi swoim uczniom. Czy możesz sobie wyobrazić,
Rzymianinie, Boga, który tak bardzo ukochał ludzi, że klęka przed nimi, by umyć im stopy?
Nie czekając na odpowiedź, raz jeszcze się uśmiechnęła i wstała z klęczek.
— Pospiesz się, Piłacie. Twoja żona czeka na ciebie z niecierpliwością. Należy do
tych szczęśliwych, którym ukazał się Pan.
— Gdzie ona jest? Którą drogą mam pójść?
— To nieważne. Znajdziesz drogę, gdy będziesz gotowy. Wiesz przecież dobrze, że
podróży nie odbywa się na drodze, lecz wewnątrz samego siebie.
I znikła, dołączając do swoich towarzyszek.
Otrzymałem więc potwierdzenie wyznaczonego mi spotkania. Wiem, dokąd niosą
mnie nogi. Mam nadzieję, że one są mądrzejsze niż ja.
Kończy mi się atrament i pergamin, o które postarał się dla mnie karczmarz. Żegnam
cię więc, drogi bracie, życząc ci, abyś miał się dobrze.
Piłat do drogiego Tytusa
Ze wszystkich stron, jak strumienie, napływają pielgrzymi i łączą się w jedną wielką
rzekę. Te same rozmowy, te same anegdoty, te same nadzieje płyną z prądem, przechodząc
niepostrzeżenie z ust do ust.
Z każdym dniem wyczuwam coraz bardziej olbrzymią, straszliwą i cudowną energię,
która pcha naprzód te fale wędrowców. Ta energia, która rozjaśnia im oczy i czoła i sprawia,
że mięśnie ich ud nie ustają w wysiłku, to Dobra Nowina. Zaczynam wreszcie pojmować, co
oni przez to rozumieją. Wierzą, że zaczyna się nowy świat, owo Królestwo, o którym mówił
Jeszua. Źle rozumiałem przedtem sens słowa „królestwo”; jako porządny Rzymianin,
konkretny, praktyczny, czujny i odpowiedzialny, dopatrywałem się w nim Palestyny i
podejrzewałem, że Jeszua będzie chciał podjąć dzieło Heroda Wielkiego, zlikwidować
podział na cztery terytoria i na nowo je zjednoczyć, wypędzić stąd Rzymian i zasiąść na
jednym tronie. Później, podobnie jak Kraterios, myślałem, że mówił o jakimś królestwie
abstrakcyjnym, rozciągającym się poza granicami śmierci, tak jak grecki Hades, i
przynoszącym obietnicę zbawienia. Po dwakroć się pomyliłem. W gruncie rzeczy chodzi tu o
Królestwo zarazem bardzo konkretne i abstrakcyjne: o świat tutaj i teraz, przeobrażony
słowem Boga. Pozornie będzie to ten sam świat, lecz ożywiony i przeniknięty od wewnątrz
miłością. Każdy człowiek będzie się sam przeobrażał. Aby nastało Królestwo, wszyscy ludzie
muszą tego pragnąć. Jeśli ziarno padnie na złą glebę, uschnie i obumrze. Jeśli, wprost
przeciwnie, upadnie na dobrą ziemię, urośnie i przyniesie owoce. Słowo Jeszui nabierze mocy
dopiero z chwilą, gdy zostanie przyjęte. Przesłanie jego miłości urzeczywistni się tylko
wtedy, gdy ludzie zapragną sami kochać.
Nie wiem jeszcze, mój drogi bracie, co o tym naprawdę myśleć. Na razie całą moją
energię pochłania wysiłek zrozumienia tego wszystkiego. Opinie będę wyrażał później.
Doceniam jednak fakt, że Jeszua nie wywiera żadnych nacisków, niczego nie wymusza i
odwołuje się nieustannie do poczucia wolności swoich rozmówców. Jakże różni się w tym od
kapłanów, którzy męczą cię dogmatami, tak jak filozofowie swym rozumowaniem, a
adwokaci retoryką. Jeszua niczego nie narzuca ani nie rozumuje; nikogo też nie chce
przekonywać. Prosi o wewnętrzną gotowość, o drzwi otwarte dobrowolnie i pod tym
warunkiem proponuje swoje przesłanie, całą jego doniosłość, ofiarowując nam możliwość
życia innego niż dotychczas. Cóż za przedziwna łagodność...
A poza tym, żadnych wiadomości od Klaudii. Czasami moje serce bije jak oszalałe,
lecz dalsza wędrówka je uspokaja. Nie wiem, ile czasu upłynie, zanim moje listy dotrą do
ciebie z Galilei. Niech ci przyniosą, wraz z moim zabłąkaniem i wątpliwościami, także
wyrazy mojej serdeczności. Bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
I wciąż nic.
Wstaję razem ze słońcem i wraz z nim się kładę. A w przerwie między jednym a
drugim idę. Nasza gromada kieruje się na wschód, potem na zachód, pod górę i z góry.
Wszystkie nasze ruchy są daremne, lecz zmęczenie nie pozwala nam o tym myśleć każdej
nocy, a sen przywraca nadzieję. W gruncie rzeczy nikt nie wie, gdzie się ukaże Jeszua. A ja
nie mam pojęcia, gdzie czeka na mnie Klaudia.
Opowiem ci tylko o pewnym szczególe, zabawnym, ale jakże niepokojącym.
Wielokrotnie podczas postojów widywałem rysunki na piasku, przedstawiające ryby.
Z początku nie zwracałem na to uwagi, lecz gdy zauważyłem, że rysunek systematycznie się
powtarza czy też przybiera kształt usypanych kamyków lub w specjalny sposób ułożonych
muszelek, zacząłem podejrzewać, że chodzi o pewien znak.
Postarałem się, na miarę moich możliwości, ukryć swój rzymski akcent i zapytałem
pewnej kobiety, która nosiła ozdobny wisiorek w kształcie ryby, co to oznacza.
— Jak to? Ty nie wiesz? To znak Jeszui. „Ryba” w języku greckim pisze się „ ίχΰυς” i
to słowo składa się z inicjałów oznaczających: „Jeszua-Chrystus-Syn Boga-Zbawiciel”. Dla
nas jest to znak połączenia i wzajemnego rozpoznania.
Pomyślałem o Fabiuszu. Przyszły król świata, zapowiadany przez wszystkich
astrologów, miał jakiś związek ze znakiem Ryb. Czy Fabiusz porzuciłby trop Jeszui, gdyby
wiedział o tym sekretnym kodzie?
Bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Wciąż jeszcze nie odnalazłem Klaudii, ale mam już odpowiedź na pytanie zawarte w
moim poprzednim liście.
Biwakując na skraju drogi, odrzuciłem mój kaptur, zmożony upałem, gdy wtem
poczułem czyjąś dłoń na ramieniu.
— Mój poczciwy Piłacie, nigdy nie myślałem, że cię zobaczę z brodą.
Fabiusz, piękny kuzyn Klaudii, wpatrywał się we mnie, zwracając ku mnie swą
szczerą twarz Rzymianina, sytego kobiet i dobrego mięsa. Nie czekając na moją reakcję,
kucnął naprzeciwko mnie, czyniąc znak ręką swym tragarzom i ludziom z ochrony, by
pozwolili się popaść swym mułom na sąsiednim polu.
— Cóż za rozczarowanie! Nie, wybacz mi, Piłacie, ale sądzę, że Klaudia nam
wskazała zły trop. Ten Jeszua miałby być królem? On nie potrafi nawet trzymać w ręku
włóczni, nie mówiąc już o przewodzeniu armii. Zamiast wykorzystać niezgłębioną
łatwowierność ludu, zachowuje się dziwnie, tajemniczo, ogołaca się ze wszystkiego, sam
siebie stawiając niżej niż najbiedniejszy z biedaków! A teraz jeszcze oznajmia, że wkrótce
odejdzie! Co za nielogiczność! Co za brak jakiegokolwiek życiowego sprytu! A to zdanie, to
idiotyczne zdanie, tak, tak, zapewniam cię, że on je wypowiedział, zaraz — jak to brzmiało?
— „Kochaj bliźniego swego jak siebie samego, a także nieprzyjaciół swoich”. Co za absurd! I
jakaż to niekonsekwencja! Król jest królem dlatego właśnie, że ma wrogów, że odnosi nad
nimi zwycięstwa i przez to wzbudza w nich respekt. Król nie kocha! Nie, ten młody człowiek,
zdecydowanie nie ma żadnego zmysłu politycznego.
Fabiusz był tak przekonany o swojej racji, że nie interesowało go nawet, czy się z nim
zgadzam, czy nie. Wstał.
— Odjeżdżam. Pojadę teraz szukać od strony Babilonu. Ludzie tam cieszą się sławą
dobrych żołnierzy. Może od nich przyjdzie ów Król, zapowiadany przez wróżbitów.
Otrzepał swą togę z kurzu, jak zwykle przekonany, że podjął dobrą decyzję. A ja nie
zadałem sobie nawet trudu, by mu wspomnieć o moim odkryciu dotyczącym znaku Ryb.
— To powiedziawszy, Piłacie, uważam, że nieźle, iż przybyłeś w te strony. Mieszam
się z pewnością w nie swoje sprawy, ale myślę, że powinieneś zadbać, aby idee tego Żyda się
nie rozpowszechniły. On proponuje niebezpieczną moralność, moralność, która mogłaby
zburzyć całą równowagę naszego świata, gdyby znalazła w nim najmniejszy oddźwięk. On
utrzymuje, że wszyscy ludzie są równi. Czy ty mnie rozumiesz, Piłacie? Czy ty sobie zdajesz
z tego sprawę? Nikt nie jest wart więcej niż inny. To znaczy, że on atakuje niewolnictwo!
Wyobraź sobie, że znajduje posłuch u ludzi wolnych, u wyzwoleńców, no i oczywiście u
niewolników; on mógłby wywołać bunt, przewrócić cały porządek do góry nogami, stać się ni
mniej, ni więcej tylko takim Spartakusem, który zwycięża! Albowiem słabością Spartakusa
było to, że sam był tylko niewolnikiem, który podburzył niewolników, podczas gdy ten Żyd
zwraca się do całej ludzkości i ma zamiar ją uwolnić od wszelkich kajdan. Miej się na
baczności, Piłacie! Pilnuj go! Aresztuj!
— Ja go już ukrzyżowałem. Co mogę zrobić więcej? Fabiusz długo na mnie patrzył.
Rozważał moją odpowiedź w swym umyśle. Próbował się przekonać, że usłyszał to, co był
usłyszał. Uchwyciłem błysk pogardliwej litości w jego spojrzeniu, po czym wybuchnął
śmiechem, jakby chcąc przegnać definitywnie to, co powiedziałem:
— Co ty opowiadasz, Piłacie? Spotkałem go, tego twojego człowieka, nie dalej jak
wczoraj. Nie za mocny on, nie za dobrze się trzyma na nogach. Ma wdzięk, ale nie ma
zdrowia.
— Rozmawialiście ze sobą?
— Oczywiście.
— A więc?
— Nie przekonał mnie.
Fabiusz dał znak swoim ludziom do odmarszu. Jego spotkanie z Jeszuą zadecydowało
po prostu o tym, że miał teraz zamiar szukać gdzie indziej.
Nie mogłem się jednak powstrzymać, by nie krzyknąć:
— Ale w końcu, Fabiuszu, rozmawiałeś z kimś, kto zmartwychwstał!
Fabiusz nawet nie mrugnął okiem. Wsiadł na swego konia i patrzył na mnie z
politowaniem:
— Ach nie, Piłacie, nie chcesz mi chyba dać do zrozumienia, że ty także połknąłeś ten
haczyk! Za długo już mieszkasz w Palestynie. Zdecydowanie, władza jest rzymska, kultura —
grecka, a obłęd — żydowski...
Spiął konia ostrogą i zniknął.
Nie miałem nawet czasu, aby go zapytać, gdzie jest Klaudia. A może nie chciałem
dowiedzieć się o tym od niego.
Staję się skomplikowany. A może o wiele prostszy? Tymczasem bądź zdrów.
Piłat do drogiego Tytusa
Po jakimś rozedrganiu powietrza poznałem, że zbliżam się do celu.
Od rana wpatrywaliśmy się w chmury. Zasnuwały wciąż niebo siatką w kolorze
rozwodnionego atramentu, a potem ściemniały, tworząc rozdęte kłębowisko kształtów i
skierowały się ku górze Tabor. Tłum idący pod górę gęstniał coraz bardziej, wijąc się teraz
ciemną serpentyną ludzi, wspinających się po zboczach.
Po przejściu przez pierwszą przełęcz dowiedzieliśmy się, że poprzedza nas jedenastu
uczniów, którzy doszli już do szczytu góry. Trzeba się było pospieszyć.
Wezbrane deszczem chmury przepychały się po niebie, dymiąc czarnym światłem.
Burza miała wybuchnąć lada moment.
A potem wielka jasność, olśniewający miecz ze stali rozdarł chmury i uderzył w górę.
To spadł piorun. Pomyślałem o sobie: za późno.
Gęste, długie, siekące krople rozbijały się o nasze głowy. Niektórzy schronili się pod
skałami, inni zaś, a wśród nich ja, wspinali się w dalszym ciągu pod górę.
Gdy już byliśmy u stóp ostatniego stromego podejścia, ujrzeliśmy postacie apostołów
na szczycie.
Ledwie ich rozpoznałem. Dawni tchórze, niepewni każdego dnia, przeobrazili się w
silnych i pełnych wigoru mężczyzn, o twarzach jaśniejących zdrowiem i radością. Wyszli
nam naprzeciw i wszystkich nas uściskali. Przepełnieni entuzjazmem, mówili wszyscy naraz,
a słowa ochoczo wypływały z ich ust, jakby nie należały do nich samych:
— Przyszedł do nas, kiedy w pewnej ustronnej owczarni spożywaliśmy chleb i wino,
tak jak nas był nauczył. Po wielekroć nas pytał, czy go kochamy; był w tym jego pytaniu jakiś
niepokój i zatrwożenie, jakby od naszej odpowiedzi miały zależeć losy całej jego misji. Był
jakby mniej spokojny niż przedtem, przechodził od czułości do gwałtowności, z tym
drżeniem głosu, który zauważa się u przyjaciół wybierających się w długą podróż. Gdy
Shimon zapewnił go i trzykrotnie potwierdził, że go kochamy, wskazał nam na baranki,
pasące się wokół nas, na stokach góry. Paś owce moje. Zaprawdę, powiadam ci: Gdy byłeś
młodszy, opasywałeś się sam i chodziłeś, gdzie chciałeś. Ale gdy się zestarzejesz, wyciągniesz
ręce swoje, a Inny cię opasze i poprowadzi, dokąd nie chcesz. Nie zrozumieliśmy jego słów.
Zrozumiemy je zapewne któregoś dnia, jak i wszystko, co nam był powiedział, gdy uczynimy
postępy w mądrości.
— A później kazał podejść do siebie trzem spośród nas: Shimonowi, Andrajowi i
Johananowi, tym, którzy byli przy nim w noc pojmania na Górze Oliwnej, gdy oczekiwał na
śmierć. Chciał, aby ci, którzy znali go na początku, pomogli mu wejść na sam szczyt.
— I weszliśmy na szczyt. Słaby był, ten nasz Jeszua, chudy i wycieńczony, taki, jakim
go przybito do krzyża. Jego pociemniałe rany jakby się jeszcze dobrze nie zasklepiły. Jego
ciało było tak wątłe i tak lekkie, iż ledwie można było uwierzyć, że trzyma się jeszcze na
własnych nogach. W czym chciał odnaleźć siłę? Na pewno nie w poszarpanych mięśniach. Na
pewno nie w odwodnionym ciele. Na pewno nie w wystających kościach. Był istnym
szkieletem na skraju urwiska. Lecz jego siła emanowała z czoła i z oczu; to tam schroniło się
życie, życie mocne, uparte, gwałtowne, prawie gniewne.
— Na szczycie Jeszua się osunął, a my przestraszyliśmy się, że ciało odmówiło mu
posłuszeństwa. Ale nie, on po prostu uklęknął. Modlił się. A potem nas pobłogosławił. Idźcie
na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu... I nauczajcie wszystkie narody,
udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego... Tym zaś, którzy uwierzą, te znaki
towarzyszyć będą... Nowymi językami mówić będą... Węże brać będą do rąk i jeśliby co
zatrutego wypili, nie będzie im szkodzić. Na chorych ręce kłaść będą, i ci odzyskają zdrowie...
A oto ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata.
— I raz jeszcze nas pobłogosławił, po czym oddalił się od nas. Był cały przemieniony.
Nie, to nie było życie powracające na twarz umierającego, to było jakieś przedziwne światło,
jaśniejsze niż z wnętrza ognia, jaśniejsze niż we wnętrzu płynącej wody, światło tak jasne, że
słońce w południe wydawało się ciemne obok niego.
— I jego szaty także pojaśniały.
— Po chwili poczuliśmy czyjąś duchową obecność wokół Jeszui. Niewidzialne
postacie coś mówiły. A Jeszua im odpowiadał. I uśmiechał się, jakby odnalazł starych
przyjaciół.
— Na próżno zaciskaliśmy powieki, by oswoić się ze zbyt jaskrawym światłem, nie
udało nam się rozróżnić tych postaci. Lecz ci spośród nas, którzy mają wyczulony słuch,
słyszeli Mojżesza, który reprezentował Prawo, i Eliasza ze strony proroków. Dyskutowali z
Jeszuą. Nie mogliśmy ich zrozumieć, rozróżnialiśmy tylko poszczególne słowa: przywoływali
obraz Jerozolimy, mówili o nowym przymierzu, o odejściu Jeszui. Ale ta scena najwidoczniej
nie miała być dla nas przeznaczona, gdyż czuliśmy ucisk w karku, a powieki same się
zamykały. Sen potężny, niczym grad wiosenny, zwalił się na nas i pokładliśmy się wszyscy
na trawie.
— Jak długo trwaliśmy w tym otępieniu? Na chwilkę trzepotu skrzydeł ptaka? Na całe
godziny letniej sjesty? Gdy znów otworzyliśmy oczy, Jeszui już przy nas nie było.
— Ale w głębi naszej pamięci, niezależnie od oczu, które już nie widzą, zachowujemy
wspomnienie Jeszui wstępującego do nieba w pełni chwały, podtrzymywanego przez dwie
postacie po obu jego stronach.
I jedenastu nagle przestało snuć swoją opowieść.
W ciszy, która zaległa, wibrowała wspaniała wizja. Wszystkich nas połączyło
wzruszenie i tak trwaliśmy w uniesieniu. To była jedna z tych godzin otwartych na oścież,
godzin, w których można we wszystko uwierzyć, w których ma się odwagę zmienić wszystko
i wszystko rozpocząć na nowo. Deszcz ustał.
Każdy niósł w głębi siebie gorący blask tej opowieści, płomień dający ochronę przed
wszystkim, płomień, który oswajał w sobie.
Zeszliśmy w milczeniu. Bo tylko milczenie mogło wyrazić tę pełnię, którą wszyscy
odczuwaliśmy. Inaczej musielibyśmy krzyczeć lub wyć bez końca, na jednym oddechu.
Wiem już teraz, że Klaudia jest blisko. Że wkrótce wezmę ją w ramiona. A na razie
nie jestem w stanie nic więcej powiedzieć. Kocham cię, drogi bracie, i pragnę, abyś czuł się
dobrze.
Piłat do drogiego Tytusa
Odnalazłem Klaudię.
Czekała na mnie, stojąc wyprostowana w samym środku drogi, jakby wiedziała, że w
tej właśnie chwili miałem podejść do niej.
Myślałem, że ją zmiażdżę w ramionach. Na szczęście, ona zaczęła się śmiać, zanim o
mało jej nie zadusiłem. A potem ja nie dałem jej dojść do słowa, całując ją bardzo długo.
Wokół nas przechodzili pielgrzymi.
Gdy przestałem się już zachowywać jak dzikus, ona znowu zaczęła się śmiać:
— Wyglądasz jak wariat.
I z kolei ona ucałowała mnie na swój sposób, po kobiecemu, bardziej kokieteryjnie,
wtulając się we mnie wargami, a równocześnie uchylając się. Natychmiast zapragnąłem się z
nią kochać.
— Nie odchodź już nigdzie, Klaudio.
— Nie odejdę. Musisz się mną teraz zająć. I zajmować się mną codziennie. Jestem
teraz bardziej wrażliwa niż kiedykolwiek. Noszę pod sercem nasze dziecko.
Piłat do drogiego Tytusa
I oto jesteśmy w drodze powrotnej do Cezarei. Codziennie wpatruję się w morze i
próbuję sobie wyobrazić Rzym, ciebie, dom naszego dzieciństwa, park z tysiącem cyprysów;
to wszystko schowane za horyzontem, nietknięte, czeka na mnie. Nie sądź, że szukam
wytłumaczenia, dlaczego nie pisałem do ciebie od wielu tygodni: nie mam nic na swoje
usprawiedliwienie. Zapewniam cię jednak, drogi bracie, że kocham cię tyleż samo, a nawet
więcej niż przedtem. Tyle tylko, że konieczność codziennego do ciebie pisania ulotniła się:
zdałem sobie sprawę z tego, że pisałem te listy przede wszystkim do samego siebie — tu
trzeba też wspomnieć, że odpowiadałeś mi rzadko i bardzo lakonicznie — i że w każdym z
nich szukałem sposobu upewnienia się, że naprawdę jestem Rzymianinem. Posyłałem swoje
myśli ku ziemi rodzinnej, by wzmocnić swoje korzenie i krzyczeć wielkim głosem, że nie
jestem stąd, z Palestyny. Mówiłem do ciebie, bo ty to jesteś ty, z całą pewnością, ale także
dlatego, że jesteś moim bratem, moją, wypisz wymaluj, własną twarzą, która pozostała w tych
murach, moim sobowtórem i moją prawdą, uwiecznioną na rzymskim fresku.
Dzisiaj wszystko to wydaje mi się takie puste. Być stąd czy skądinąd, co za różnica?
Czy to w ogóle możliwe? Związać się z jakimś krajem, z jego osobliwościami, to przywiązać
się do tego, co w nim małe. Przywiązać się do ziemi rodzinnej, to pełzać. A ja chcę się
podnieść. To, co mnie teraz interesuje w ludziach, nie ma nic wspólnego z ich
przynależnością do Rzymu i rzymskością, lecz pociąga mnie w nich jakaś cząstka piękna,
wspaniałomyślności, poczucia sprawiedliwości i wspólnoty, a także to, co mogą wymyślić, by
uczynić świat lepszym i przyjaznym do zamieszkania.
Na razie wywiązuję się z wyznaczonych mi zadań. Zapewniam porządek: grożę, stoję
na straży i karzę. Ale wkrótce, gdy tylko nasze dziecko się urodzi, wrócimy do Rzymu. Z
własnej woli chcę opowiedzieć Tyberiuszowi o tym, co tutaj się działo. Ta stara, malowana
kukła z pewnością nie będzie mnie chciała nawet słuchać. Cesarz, który nie bardzo mnie cenił
w roli zarządcy i prokuratora, blokując wszelkie moje inicjatywy, gwizdnie tylko ze wzgardą,
kiedy mu opowiem o przygodzie z Jeszuą. Klaudia i tak jest już przekonana, że Tyberiusz
odwoła mnie z moich funkcji, i choć kiedyś wykorzystała wszystkie swoje znajomości, by
uzyskać dla mnie to stanowisko, dzisiaj kpi sobie z tego. Jej brzuch się zaokrągla,
rozmawiamy o Jeszui; patrzy w przyszłość pogodnie, z apetytem na dalsze życie.
Przyznaję, że jestem daleki od podzielania jej spokoju. Nie mogę żyć nieustannie na
wyżynach góry Tabor. A poza tym, cóż ja takiego widziałem? Nic. Co z tego zrozumiałem?
Nic.
Spotkałem Jeszuę jeden raz. Ale czy to można nazwać spotkaniem? Spotkanie to coś
fundamentalnego, jakieś drzwi uchylone, pęknięcie, chwila, która naznacza czas, stwarzając
jakieś przed i po. Biorąc to wszystko pod uwagę, ja nie spotkałem Jeszui.
Tamtego dnia przyprowadzono mi więźnia.
Sytuacja, którą przeżywałem już tysiąc razy...
Jako ten, kto przesądza o egzekucji, mogłem zaakceptować lub odrzucić wyrok
skazujący na śmierć, której żądał trybunał religijny.
Sytuacja, którą przeżywałem tysiąc razy...
Sędziowie uznali go winnym, podczas gdy oskarżony uważał się za niewinnego.
Sytuacja, którą przeżywałem tysiąc razy...
Czy chociaż na niego patrzyłem? Zapamiętałem szczegółowo jego rysy?
A dlaczego miałbym otwierać oczy szerzej niż zwykle? Ja, funkcjonariusz rzymski,
widziałem tylko przed sobą zadanie do wykonania. W imię czego miałbym z większą niż
zazwyczaj uwagą przeżywać tę chwilę banalną, codzienną i nacechowaną rutyną?
Jeszua grał swoją rolę. Ja także. Nigdy nie widzimy innych takimi, jakimi są.
Dysponujemy tylko widzeniem cząstkowym, ułomnym, w zależności od tego, na czym nam w
danej chwili zależy. Biorąc udział w komedii ludzkiej, próbujemy się utrzymać w swojej roli,
tylko w swojej roli — a już to jest trudne — wczepiając się w swój tekst, w daną sytuację. Tej
nocy było dwóch aktorów. Jeszua grał ofiarę sądowej pomyłki. Ja, Piłat, grałem rolę
rzymskiego prokuratora, sprawiedliwego i bezstronnego.
— Czy jesteś królem Żydów? — Ja tego nie powiedziałem.
— A jednak tak mówią.
— Kto?
— Oskarżają cię ludzie, mężczyźni, którzy cię do mnie przyprowadzili, cały
Sanhedryn.
— To niesprawiedliwe. To oni tak o mnie mówią, ale nie ja, a działając na moją
zgubę, zarzucają mi, jakobym ja tak mówił.
— A jednak chcesz ustanowić królestwo?
— Tak.
— A więc?
— Moje Królestwo nie jest z tego świata.
Wydawał się smutny, pełen goryczy, jakby trawiło go poczucie klęski.
Ale za chwilę wziął się w garść i powiedział z mocą:
— Gdybym chciał być królem na tym świecie, nie pozwoliłbym się aresztować,
sprawiłbym, że moi słudzy obroniliby mnie i nie stałbym teraz naprzeciwko ciebie. Nie, moje
Królestwo nie jest z tego świata.
— Jesteś więc królem?
— Tak, jestem królem, królem z innego świata, tego, skąd przyszedłem i dokąd
powrócę, a który tutaj trzeba dopiero stworzyć. Przybyłem tutaj, do Palestyny, aby mówić o
prawdzie. Każdy, kogo interesuje prawda, słucha tego, co mam do powiedzenia.
— Czymże jest prawda?
Powiedziałem to tak, jak się wzrusza ramionami, aby pozbyć się niefortunnego gościa.
Czymże jest prawda? Istnieje prawda twoja, moja, a także innych ludzi. Dla mnie,
prawdziwego Rzymianina, ukształtowanego przez grecki sceptycyzm, wszystko jest
relatywne. Każda prawda jest wyłącznie prawdą tego, kto ją wypowiada. Jest tyle prawd, ilu
ludzi. Nie ma jednej prawdy — i dlatego prawda nie istnieje. Tylko siła narzuca prawdę, a siła
nie ma w sobie nic z intelektu. Posługuje się bronią: mieczem, walką, zabójstwem, torturą,
szantażem, strachem i chłodną kalkulacją, jest narzędziem przymusu, wywierając presję na
umysły, każe im się prowizorycznie porozumiewać co do obowiązującej doktryny. Prawda w
pojedynczych wypadkach to zwycięstwo lub klęska, a w najlepszym razie zawieszenie broni.
Ale to nie jest ani prawda, ani pokój.
— Czymże jest prawda?
Powiedziałem te słowa bardziej do siebie niż na użytek oskarżonego.
Uspokajałem się. Lecz ku memu zdziwieniu ten Żyd dobrze mnie zrozumiał i począł
drżeć na całym ciele.
Byłem zdumiony.
Ten człowiek wątpił.
Zazwyczaj fanatycy zagłuszają swoje własne wątpliwości, nadbudowując argumenty
na rzecz swojej wiary. Jeszua odwrotnie, z maksymalną szczerością, sam siebie podawał w
wątpliwość. Wyglądało na to, iż zdaje on sobie dobrze sprawę z tego, że wierzyć, nie znaczy
wiedzieć. Wydawało się, że lęka się możliwości, iż mógł obrać całkowicie fałszywą drogę. W
jakiś sposób zdawał sobie sprawę z tego, że brałem go za nawiedzonego szaleńca, i w
prostocie ducha zapytywał sam siebie, czy przypadkiem nie miałem racji...
Opanował w końcu swoje drżenie, zebrał siły, wytrzymał moje spojrzenie i odrzekł
powoli:
— Istotnie, czymże jest prawda? Odrzucał mi z powrotem pytanie.
I jak za odrzuceniem piłeczki, to ja teraz zadrżałem pod ciosem pytania i poczułem
lęk. Nie, nie byłem posiadaczem prawdy; miałem jedynie władzę, obłędną władzę
decydowania o tym, co jest dobre, a co złe, kolosalną władzę nad życiem i nad śmiercią,
władzę niemal obsceniczną.
Zapadło milczenie.
Piłeczka zawieruszyła się gdzieś pomiędzy nami.
Milczeliśmy.
Milczenie, które zapadło między nami, zaczęło mówić. Mówiło o tysiącu rzeczy,
ulotnych, niejasnych, migotliwych i nieokreślonych.
I to milczenie — rzecz osobliwa — mówiło mi o mnie. Co tu robisz? — pytało
milczenie. Kto ci dał prawo rozporządzania ludzkim życiem? Kto cię oświeca w chwili
podejmowania decyzji? Przeniknęło mnie dojmujące uczucie znużenia, trwającego już od
dawna wyczerpania. Nie było to zmęczenie władzą, bo to już poznałem i wiem, że najlepszym
na nie lekarstwem jest wypoczynek. Nie, to było znużenie wślizgujące się podstępnie do
wewnątrz, o wiele bardziej niebezpieczne, działające w spowolnionym rytmie, zatruwające
ciało niczym paraliżująca trucizna: absurd władzy. Czym górowałem nad tym żydowskim
żebrakiem? Inteligencją nakierowaną na strategię działań, rzymskim pochodzeniem,
stanowiskiem, które dawało mi władzę nad żołnierzami i bronią, i mnóstwem jeszcze innych
rzeczy... Ale czy to miało jakąkolwiek wartość?
— Co jest wartością?
Oto w jaki sposób ten Żyd przeobraził moje pytanie o prawdę. O co warto się bić? Dla
jakiej racji umierać? Żyć? Co jest prawdziwą wartością?
Im bardziej cisza szeleściła, tym bardziej się czułem samotny. I przygnębiony. Lecz
— co ciekawe — była jakaś niezwykła słodycz w tym moim psychicznym rozkołysaniu.
Byłem wolny. Albo raczej oswobodzony od żelaza krępujących mnie więzów i łańcuchów,
które wycisnęły piętno na mojej skórze, z czego nie zdawałem sobie dotychczas sprawy, z
łańcuchów, których nie nałożyło mi niewolnictwo, lecz władza...
Niecierpliwość kapłanów czatujących za drzwiami kazała mi ocknąć się nareszcie z
tych długich medytacji i powrócić do moich obowiązków. Próbowałem ocalić Jeszuę.
A więc, cóż ja widziałem? Nic. Co zrozumiałem? Także nic, oprócz tego, że coś
mogło umknąć mojej zdolności rozumienia. W ciągu ostatniego miesiąca usiłowałem z tej
całej afery Jeszui ratować rozum, ratować go za wszelką cenę, wbrew tajemnicy, ratować
rozumne — aż do bezrozumu... Poniosłem klęskę i zrozumiałem w końcu, że istnieje
niepojęte. Stałem się dzięki temu nieco mniej arogancki, lecz za to w dużej mierze przestałem
rozumieć świat. Utraciłem wiele z poczucia pewności: pewności panowania nad własnym
życiem, pewności w rozumieniu porządku świata, pewności poznawania ludzi takimi, jakimi
są — a cóż za to zyskałem? Często skarżę się Klaudii: przedtem byłem Rzymianinem, który
wiedział, teraz stałem się Rzymianinem, który wątpi. A ona się śmieje. Klaszcze w dłonie,
jakbym wykonywał przed nią cyrkowy numer:
— Wątpić a wierzyć, to jest to samo, Piłacie. Tylko obojętność jest ateistyczna.
Nie godzę się, aby wciągała mnie w ten sposób w szeregi członków sekty Jeszui. Po
pierwsze, moje stanowisko mi na to nie pozwala: moi obiektywni sojusznicy, kapłani
Świątyni pod przewodnictwem Kajfasza, zwalczają gwałtownie tę nową wiarę i urządzają
polowania na uczniów Jeszui, na Nikodema, na Josefa z Arymatei, na Szuzę, a nawet na tego
nieszczęsnego Shimona Cyrenajczyka, przypadkowego przechodnia, który niósł jego krzyż.
Po drugie, mam zbyt wiele pytań, na które nie ma odpowiedzi, abym mógł sobie wyrobić
jakąś opinię.
Czy pamiętasz maksymę, którą powtarzał nam Kraterios w czasach, gdy byliśmy jego
uczniami: „Nie wierzyć nigdy w to, w co się jest skłonnym uwierzyć”. W trakcie naszych
dyskusji wielokrotnie przeciwstawiałem tę maksymę wierze Klaudii:
— Ty chciałaś wierzyć w to, o czym mówił Jeszua, Klaudio, jeszcze zanim ci
udowodnił, że jest wysłannikiem swojego Boga.
— Oczywiście. Ja chcę wierzyć, że dobroć jest coś warta, że miłość postawi ją
wysoko, ponad przesądami, że bogactwo nie jest tym, za czym powinniśmy się uganiać, że
świat ma jakiś sens, a śmierci nie trzeba się lękać.
— Jeżeli potrzebujesz w to wierzyć, to zaspokajasz tylko tę swoją potrzebę. Nie
zważasz na wymóg prawdy.
— A czymże jest ów wymóg prawdy? Dyskomfortem? Brakiem zadowolenia?
Według ciebie powinno się wierzyć tylko w to, co nas przejmuje lękiem, niepokojem i
doprowadza do rozpaczy?
— Ja tego bynajmniej nie powiedziałem.
— A widzisz! Ani przyjemność, ani nieprzyjemność nie mogą być kryteriami prawdy.
I nie chodzi o to, aby zrozumieć czy poznać. Istotną rzeczą jest wierzyć, Piłacie, wierzyć!
Ale w co ona by chciała, żebym wierzył? Ja niczego nie widziałem. Ona tak, ona
widziała. Ale ja nie. Oczywiście, że niektórzy widzieli, tak jak Fabiusz, a jednak w nic nie
uwierzyli. To z pewnością dlatego, że Fabiusz, na dodatek, niczego nie rozumiał. A więc
trzeba wierzyć i rozumieć. Ta wiara domaga się zbyt wielkiej aktywności. Na razie nie
narzuca żadnego kultu, w przeciwieństwie do wierzeń greckich czy rzymskich, mobilizuje
jednak umysł w sposób maksymalny.
Tylko dlatego choćby, myślę, nie będzie miała przyszłości.
Tłumaczę to często Klaudii. Po pierwsze, ta religia zrodziła się w nieodpowiednim
miejscu: Palestyna jest ziemią małego narodu, który nie ma znaczenia ani wpływów w
dzisiejszym świecie. Ponadto Jeszua głosił swoje nauki wyłącznie wśród analfabetów; za
uczniów obrał sobie prymitywnych rybaków znad Jeziora Tyberiadzkiego, którzy z
wyjątkiem Johanana mówią tylko po aramejsku, ledwie znają hebrajski i bardzo źle grecki.
Czymże stanie się jego historia, gdy wymrą ostatni świadkowie? Nie pozostawił po sobie
żadnego zapisu — pisał tylko na piasku i na wodzie — a jego uczniowie tym bardziej. I
wreszcie, to jego przedwczesne odejście — będące słabym punktem. Nie dał sobie czasu na
przekonanie zbyt wielkiej liczby ludzi, zwłaszcza ludzi znaczących w świecie. Dlaczego nie
udał się do Aten czy do Rzymu? Dlaczego zdecydował się opuścić ziemię? Jeżeli jest
rzeczywiście Synem Bożym, jak utrzymuje, dlaczego nie został z nami na zawsze? W ten
sposób mógłby nas przekonać. I sprawić, że zaczęlibyśmy żyć w prawdzie. Gdyby na wieki
pozostał pośród nas, nikt by nie wątpił o jego posłannictwie.
Mój sposób myślenia wywołuje nieodmiennie wybuchy wesołości ze strony Klaudii.
Ona twierdzi, że Jeszua nie miał żadnego powodu, aby tutaj zostać. Wystarczy, że przyszedł
ten jeden raz. Nie powinien bowiem dostarczać zbyt wielu dowodów. Gdyby ukazywał się
stale, w sposób namacalny i oczywisty, wywierałby tym samym nacisk na ludzi, zmuszałby
ich do oddawania mu czci, podporządkowałby ich prawu naturalnemu, czemuś takiemu jak
instynkt. Tymczasem on stworzył człowieka wolnym. I zdaje sobie sprawę z tej ludzkiej
wolności, pozostawiając nam możliwość wyboru wiary lub niewiary. Czy można być
zmuszonym do tego, żeby na coś przystać? Czy można być zmuszonym do miłości? Człowiek
powinien dysponować sobą, zgodzić się na to, by uwierzyć, i na to, by kochać. Jeszua szanuje
ludzi. Poprzez swoje dzieje daje nam znak, zostawia nam jednak swobodę interpretacji tego
znaku. Za bardzo nas kocha, by nas do czegokolwiek zmuszać. Dlatego, że nas kocha,
pozwala nam wątpić. Ta cząstka wyboru, który nam pozostawia, to inne imię jego tajemnicy.
Ten dyskurs mąci mi spokój. I nigdy nie przekonuje.
Znaki ryb mnożą się na piasku i w kurzu Palestyny; pielgrzymi kreślą je końcem
swych kijów jako tajemny znak wspólnoty, która się wciąż poszerza. Moi szpiedzy właśnie
mi donieśli, że sekciarze Jeszui znaleźli dla siebie nazwę — chrześcijan, uczniów Chrystusa,
pomazańca Bożego. Mają też jeszcze inny znak rozpoznawczy, który często zawieszają sobie
na szyi: krzyż.
Zadrżałem, dowiedziawszy się o tym dziwactwie. Cóż za barbarzyński pomysł! A
dlaczego nie szubienica, siekiera, sztylet? W jaki sposób zamierzają zgromadzić wiernych
wokół owego epizodu z historii Jeszui, najbardziej niesławnego i upokarzającego?
Powiedziałem o tym Klaudii, a ona zaczęła płakać na samą myśl o męce, której była
świadkiem. Nie zapomni nigdy owego popołudnia na Golgocie, gdzie patrzyła w osłupieniu
na agonię Jeszui. A wieczorem zawinęła poranione zwłoki wraz ze swoimi iluzjami w całun...
Nic nie jest w stanie umniejszyć rozdzierającej siły tamtych przeżyć, nawet widok
Zmartwychwstałego. Wziąłem ją w ramiona, chcąc uśmierzyć jej smutek ciepłem mego ciała
i siłą moich mięśni. Po chwili przestała łkać, położyła dłoń na swym zaokrąglonym brzuchu,
prosząc dziecko o wybaczenie. Rozmyślała na głos:
— Oni nie są w błędzie. Nawet jeśli ten znak budzi grozę, to właśnie na krzyżu Jeszua
objawił nam to, co najistotniejsze. Bo jeżeli pozwolił się ukrzyżować, zrobił to z miłości do
ludzi. A zmartwychwstał po to, by udowodnić, że kochając, miał rację. I że trzeba zawsze, w
każdej sytuacji, nawet jeśli nikt nie chce nas słuchać, mieć odwagę kochać.
Drogi bracie, nie chcę cię już dłużej niepokoić tym całym moim zamętem i gonitwą
myśli. Będziemy mogli dyskutować o tym do woli, gdy przypłyniemy do Rzymu. A może
nawet już podczas rejsu wszystkie moje refleksje znikną same z siebie i stawiając stopę na
nabrzeżu Ostii, uświadomię sobie, że chyba wszystkie musiały pozostać w Palestynie?
Chrześcijaństwo, ta cała żydowska historia, rozpuści się, być może, w naszym morzu? A
może pójdzie w ślad za mną... Któż zna bieg myśli?
Bądź zdrów.
Postscriptum. Dzisiaj rano powiedziałem Klaudii, która uważa się — wiedz o tym —
za chrześcijankę, że zawsze będzie jedno tylko pokolenie chrześcijan: tych, którzy widzieli
Jeszuę zmartwychwstałego. Ta wiara zgaśnie wraz z nimi, z ludźmi tego pokolenia, z chwilą
gdy zamknie powieki ostatni starzec przechowujący w pamięci twarz i głos żywego Jeszui.
— Nie będę więc nigdy chrześcijaninem, Klaudio. Ja bowiem niczego nie widziałem;
wszystko przegapiłem, przybyłem za późno. Gdybym chciał wierzyć, musiałbym najpierw
uwierzyć w świadectwo zostawione przez innych.
— A więc, być może, ty jesteś pierwszym chrześcijaninem?