Βιώσιμη αλιεία στη Μεσόγειο - seo/birdlife · 2018. 5. 4. ·...

Βιώσιμη αλιεία στη Μεσόγειο

Η «ματιά» των θαλασσοπουλιών

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΛΙΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ, Η “ΜΑΤΙΑ” ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΟΠΟΥΛΙΩΝSEAENVTRAINING

2

INDEX

Εισαγωγή: γιατί αυτή η πορεία; .........................................................................................................................................................................5

Ενσωμάτωση των θαλασσοπουλιών στην εξίσωση...........................................................................................................................6

1. Θαλάσσιο περιβάλλον: κατανοώντας το πεδίο εφαρμογής της αλιείας .....................................................................71.1.- Θαλάσσια οικοσυστήματα ....................................................................................................................................................................7

Τι είναι ένα οικοσύστημα; .......................................................................................................................................................................7Θαλάσσια οικοσυστήματα .......................................................................................................................................................................7Τροφικά πλέγματα και ροή ενέργειας .............................................................................................................................................8Ωκεανογραφία και πρότυπα παραγωγικότητας ........................................................................................................................9

1.2.- Μεσόγειος: καταφύγιο θαλάσσιας βιοποικιλότητας ....................................................................................................11Γεωγραφία .....................................................................................................................................................................................................11Βιοποικιλότητα ............................................................................................................................................................................................12Ωκεανογραφία .............................................................................................................................................................................................12Σημαντικά θαλάσσια οικοσυστήματα στη Μεσόγειο ...........................................................................................................13

1.3.- Ιστορία της ζωής των θαλασσοπουλιών και οικολογία ............................................................................................16Τι είναι τα θαλασσοπούλια; ................................................................................................................................................................16Μερικές ιδιαιτερότητες των θαλασσοπουλιών ....................................................................................................................16Φώλιασμα σε αποικίες ..........................................................................................................................................................................19Χαρακτηριστικά της ζωής των θαλασσοπουλιών: πίστη και συντηρητισμός .....................................................19Τροφή στη θάλασσα (αναπαραγωγική και μη περίοδος) ................................................................................................22Τα θαλασσοπούλια ως δείκτες .........................................................................................................................................................24

1.4.- Θαλασσοπούλια της Μεσογείου ...................................................................................................................................................25Μεσογειακά θαλασσοπούλια: πολλά είδη, λίγα άτομα ......................................................................................................25Η κοινότητα των θαλασσοπουλιών: ποικιλία και αξίες .....................................................................................................25Σημαντικές περιοχές για τα θαλασσοπούλια στη Μεσόγειο ..........................................................................................30

2. Ωκεανοί και ανθρωπότητα: η ανάγκη εύρεσης ισορροπημένης χρήσης ...............................................................342.1.- Θαλάσσια οικοσυστήματα, ένα κοινό περιβάλλον υπό πίεση ..............................................................................34

Πιέσεις που επηρεάζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα ....................................................................................................35Αθροιστικές επιπτώσεις........................................................................................................................................................................38

2.2.- Ο ρόλος της αλιείας ...............................................................................................................................................................................40Ιστορικές τάσεις της αλιείας ...............................................................................................................................................................40Επιπτώσεις της αλιείας ..........................................................................................................................................................................42Έλεγχος αλιείας .........................................................................................................................................................................................46Παράνομη, μη καταγραμμένη και μη ελεγχόμενη αλιεία (ΠμΚΕ)..............................................................................49Αλιεία αναψυχής .......................................................................................................................................................................................50Υδατοκαλλιέργεια ......................................................................................................................................................................................50


3

Μεσογειακή αλιεία ...................................................................................................................................................................................522.3.- Θέματα διατήρησης Θαλασσοπουλιών ...................................................................................................................................53

Έχοντας την πρωτιά στον Κόκκινο Κατάλογο .........................................................................................................................53Μείωση ολοταχώς ...................................................................................................................................................................................53Απειλές για τα θαλασσοπούλια ........................................................................................................................................................53Κατάσταση και απειλές στα θαλασσοπούλια της Μεσογείου ......................................................................................56

2.4.- Αλληλεπιδράσεις θαλασσοπουλιών-αλιείας .....................................................................................................................57Θαλασσοπούλια ως δείκτες (αλιείας) ...........................................................................................................................................57Θαλασσοπούλια και απορρίψεις ......................................................................................................................................................58Μείωση των ανταγωνιστών των θαλασσοπουλιών ...........................................................................................................58Ανταγωνισμός .............................................................................................................................................................................................59Τυχαία παγίδευση .....................................................................................................................................................................................60Συλλογή ...........................................................................................................................................................................................................60

2.5.- Απορρίψεις και θαλασσοπούλια ..................................................................................................................................................61Πλεονεκτήματα των απορρίψεων για τα θαλασσοπούλια .............................................................................................61Απορρίψεις και θαλασσοπούλια: η άλλη πλευρά του νομίσματος ............................................................................63Τι θα γίνει αν απαγορεύσουμε τις απορρίψεις; ......................................................................................................................64Πόσο αυστηρή θα είναι η απαγόρευση των απορρίψεων στη Μεσόγειο; ...........................................................65

2.6.- Τυχαίες παγιδεύσεις θαλασσοπουλιών ..................................................................................................................................66Γιατί είναι πρόβλημα η τυχαία παγίδευση θαλασσοπουλιών; ......................................................................................66Πού συμβαίνουν οι τυχαίες παγιδεύσεις; ................................................................................................................................68Τι είδους εργαλεία εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση; ................................................................................................68Ποιες είναι οι κύριες ανησυχίες για τη Μεσόγειο;................................................................................................................68Πώς λύνουμε το πρόβλημα της τυχαίας παγίδευσης; .....................................................................................................71Η ανάγκη για συνεργατική προσέγγιση .....................................................................................................................................71Μέτρα περιορισμού - παραδείγματα ............................................................................................................................................73

3. Σχετικές αλιευτικές και περιβαλλοντικές πολιτικές ................................................................................................................773.1.- Αλιευτικές πολιτικές .............................................................................................................................................................................77

Διεθνές πλαίσιο ..........................................................................................................................................................................................78Πλαίσιο Ευρωπαϊκής Ένωσης ..........................................................................................................................................................79Εθνικό πλαίσιο ............................................................................................................................................................................................81Κίνητρα για μοντέλο πιο βιώσιμης αλιείας ...............................................................................................................................81

3.2.- Πολιτικές που σχετίζονται με τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς .....................................................83Διεθνές πλαίσιο ..........................................................................................................................................................................................83Πλαίσιο Ευρωπαϊκής Ένωσης ..........................................................................................................................................................84Εθνικό Πλαίσιο ............................................................................................................................................................................................86


4

Εισαγωγή: γιατί αυτή η πορεία;Οι αλιείς περνούν σημαντικό μέρος της ζωής τους στη θάλασσα. Με αυτόν τον τρόπο, αποτελούν μέρος του θαλάσσιου περιβάλλοντος, εξαρτώμενοι άμεσα από την υγεία του για την (ασφαλή και κερδοφόρα) συνέχιση της δραστηριότητάς τους. Έχουν συνήθως βαθιά γνώση αυτού του περιβάλλοντος, που έχει αποκτηθεί εμπειρικά. Ωστόσο, το θαλάσσιο περιβάλλον είναι πολυσύνθετο και η εμπειρία τους επικεντρώνεται στα θέματα που έχουν άμεση σημασία γι’ αυτούς, δηλαδή στους αλιευτικούς πόρους. Τα υπόλοιπα στοιχεία του θαλάσσιου περιβάλλοντος (ή οικοσυστήματος) συνήθως τυγχάνουν πολύ λιγότερης προσοχής. Το ίδιο ισχύει και για τα περισσότερα υλικά ενημέρωσης που απευθύνονται στους αλιείς.

Το μάθημα αυτό στοχεύει στην ανάδειξη της αξίας του θαλάσσιου οικοσυστήματος, το οποίο μπορεί να περιγραφεί ως μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ των θαλάσσιων οργανισμών και του φυσικού τους περιβάλλοντος (νερό και βυθός). Εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να έχουμε μια περιορισμένη εικόνα αυτού του οικοσυστήματος, καθώς αυτό είναι ένα ξένο περιβάλλον για εμάς. Ωστόσο, αποτελούμε μέρος αυτού, εφόσον ορισμένες ανθρωπογενείς δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα στη θάλασσα.

Τα διάφορα στοιχεία του κάθε οικοσυστήματος είναι αλληλένδετα μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους, συχνά όχι εμφανείς, και η μεταβολή ενός στοιχείου μπορεί να έχει (απροσδόκητες) συνέπειες σε κάποια άλλα. Όταν τα οικοσυστήματα είναι σε καλή κατάσταση, έχουν υψηλή ικανότητα να αντιμετωπίζουν τις εξωτερικές πιέσεις και να ανακτούν την ισορροπία τους (αυτό ονομάζεται ομοιόσταση). Ωστόσο, όταν υπάρχουν πάρα πολλές πιέσεις που επηρεάζουν ένα οικοσύστημα, η αντοχή του μπορεί να παρεμποδιστεί. Αυτό αποτελεί την περίπτωση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων σήμερα, καθώς οι άνθρωποι ασκούν έντονη πίεση με διάφορους τρόπους οι οποίοι οδηγούν σε σημαντικές αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα, πιθανώς μη αναστρέψιμες.

Οι κύριοι στόχοι του μαθήματος θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής:

1. Να επισημανθεί η αξία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο σύνολό του

2. Να καταδείξει πώς οι ανθρώπινες δραστηριότητες μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία του θαλάσσιου οικοσυστήματος

3. Να τονιστεί η ανάγκη ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων αυτών, παρέχοντας προτάσεις και λύσεις για το πώς θα επιτευχθεί αυτό.

Συγκεκριμένα, αυτό το μάθημα απευθύνεται στους αλιείς. Επομένως, επικεντρώνεται κυρίως στην αλιεία και στη σχέση αυτής της δραστηριότητας με το θαλάσσιο περιβάλλον. Αυτό δεν σημαίνει ότι η αλιεία έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο από άλλες δραστηριότητες στο θαλάσσιο περιβάλλον, αλλά είναι το πεδίο όπου οι αλιείς μπορούν να κάνουν την αλλαγή.

J.M

. Arc

os


5

J.M. A

rcos

Ενσωμάτωση των θαλασσοπουλιών στην εξίσωσηΤο μάθημα σκοπεύει επίσης να επισημάνει εκείνα τα στοιχεία του οικοσυστήματος που συχνά δεν λαμβάνονται υπόψη, μιας και δεν είναι ειδικά στοχευμένα από την αλιεία, αν και τα ίδια επηρεάζονται από αυτή. Τα θαλασσοπούλια λαμβάνονται ως πρότυπο γι’ αυτό.

Πράγματι, όταν ασχολείται κανείς με το περιβάλλον και τους αλιευτικούς πόρους, οι περισσότερες διαθέσιμες πληροφορίες στα προγράμματα κατάρτισης για τους αλιείς επικεντρώνονται στην άμεση σχέση μεταξύ των αλιευτικών δραστηριοτήτων και των ιχθυαποθεμάτων στα οποία στοχεύουν. Η αυξανόμενη πίεση για την επίτευξη μιας βιώσιμης αλιείας και την παροχή μιας ευρύτερης θεώρησης για τον αλιευτικό τομέα με επίκεντρο το θαλάσσιο οικοσύστημα μεταβάλλει σιγά-σιγά αυτή την προσέγγιση, με όλο και περισσότερα κείμενα να αναφέρονται σε μια ευρύτερη θεώρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, τη λειτουργία τους και τη σχέση τους με την αλιεία. Ωστόσο, τα θαλασσοπούλια συχνά αγνοούνται πλήρως, καθώς συχνά αντιμετωπίζονται ως «εισβολείς» στη θάλασσα. Η γενική αντίληψη που επικρατεί γι’ αυτά, μπορεί να αποδοθεί ως εξής: «Φωλιάζουν στην ενδοχώρα και κινούνται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, οπότε δεν είναι πραγματικά θαλάσσιοι οργανισμοί». Αυτή η εσφαλμένη αντίληψη, που ενστερνίζονται ασυνείδητα πολλοί ψαράδες, επιστήμονες αλιείας, πολιτικοί και το ευρύ κοινό, είναι ακόμη πιο έντονη σε περιοχές όπου τα θαλασσοπούλια δεν είναι ιδιαίτερα άφθονα, όπως η Μεσόγειος. Ωστόσο, τα θαλασσοπούλια περνούν σημαντικό μέρος της ζωής τους στη θάλασσα, τρέφονται με θαλάσσιους οργανισμούς και αλληλεπιδρούν με την αλιεία με μεγάλη ποικίλους τρόπους. Επιπλέον, ως ανώτεροι θηρευτές, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο, συνεπώς τυχόν μεταβολές στο θαλάσσιο περιβάλλον έχουν άμεση επίπτωση στους πληθυσμούς τους. Για τον ίδιο λόγο, αποτελούν ιδανικούς δείκτες της κατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, παρέχοντας οφέλη που επεκτείνονται στην αλιευτική διαχείριση και λειτουργώντας επίσης ως «κόκκινες σημαίες», αναδεικνύοντας προβλήματα που μπορεί να καταστούν επιζήμια για τους ανθρώπους. Τέλος, τα θαλασσοπούλια αποτελούν την πιο απειλούμενη ομάδα πουλιών και αξίζουν την προσοχή και την άμεση ανάληψη δράσεων διατήρησης από μόνα τους, που ξεκινά από την κατάλληλη γνώση του τρόπου ζωής και απειλών που αντιμετωπίζουν. Για όλους αυτούς τους λόγους, το παρόν μάθημα παρέχει μια οπτική για τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την αλιεία από την πλευρά των θαλασσοπουλιών, με στόχο τη συμπλήρωση των σημερινών προγραμμάτων κατάρτισης για τους αλιείς.


6

1. Θαλάσσιο περιβάλλον: κατανοώντας το πεδίο εφαρμογής της αλιείας

1.1.- Θαλάσσια οικοσυστήματα

Τι είναι ένα οικοσύστημα; Ο όρος οικοσύστημα αναφέρεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ του βιοτικού κόσμου (ζώα, φυτά και άλλοι ζωντανοί οργανισμοί) και του φυσικού τους περιβάλλοντος. Η κλίμακα για την οποία αναφερόμαστε στα οικοσυστήματα μπορεί να κυμαίνεται από τοπική σε παγκόσμια. Σε τοπική κλίμακα, μπορούμε να ορίσουμε ένα οικοσύστημα ως μια διακριτή συσχέτιση μεταξύ των οργανισμών και του φυσικού περιβάλλοντος όπου ζουν, που μοιράζονται ορισμένα χαρακτηριστικά (παρόμοια είδη και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά) που διαφέρουν τον περιβάλλοντα χώρο τους. Για παράδειγμα, μια λίμνη μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ξεχωριστό οικοσύστημα, όπως μπορεί να είναι και ένα δάσος. Στη συνέχεια, μπορούμε να διευρύνουμε την ιδέα, ώστε να συμπεριλάβουμε ένα σύστημα από λίμνες ή ένα σύστημα δασών που μοιράζονται παρόμοιο περιβάλλον και παρόμοια περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά (π.χ. παρόμοιο κλίμα, υψόμετρο, γεωλογία κ.λπ.), ακόμη και αν δεν είναι φυσικά συνδεδεμένα. Μπορούμε να προχωρήσουμε περαιτέρω και να ορίσουμε τα λιμναία οικοσυστήματα και τα δασικά οικοσυστήματα υπό μια ευρεία έννοια, ως τύπους οικοσυστημάτων που μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά, ακόμη κι αν διαφέρουν ως προς τους οργανισμούς που φιλοξενούν, καθώς και ως προς τις περιβαλλοντικές τους συνθήκες. Ακόμα παραπέρα, μπορούμε να μιλάμε για υδρόβια και χερσαία οικοσυστήματα. Και, τέλος, μπορούμε να πούμε ότι η Γη αποτελεί ένα τεράστιο οικοσύστημα. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όλο αυτό το εύρος προσεγγίσεων, ανάλογα με το πλαίσιο που θέτουμε κάθε φορά.

Θαλάσσια οικοσυστήματαΤο θαλάσσιο οικοσύστημα αποτελεί το μεγαλύτερο υδάτινο σύστημα στον πλανήτη, καλύπτοντας πάνω από τα 2/3 της επιφάνειας της Γης. Συχνά θεωρείται ως μια τεράστια και ομοιογενής υδάτινη έκταση, δεδομένου ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε χερσαίοι οργανισμοί με περιορισμένη άποψη για το τι συμβαίνει στις θάλασσες. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Αυτή η τεράστια μάζα νερού φιλοξενεί μια ευρεία ποικιλία διακριτών οικοσυστημάτων τα οποία εξαρτώνται από την απόσταση από την ακτή (και από τον πυθμένα της θάλασσας), το βάθος της υδάτινης στήλης, τον τύπο της γεωλογίας, το γεωγραφικό πλάτος, την ωκεάνια κυκλοφορία κ.λπ. Μερικά από αυτά τα οικοσυστήματα είναι εξαιρετικά παραγωγικά ή/και συντηρούν μεγάλη βιοποικιλότητα, όπως κοραλλιογενείς υφάλους, μαγκρόβια δάση, θαλάσσια λιβάδια (π.χ. ποσειδωνίας) κ.ά. Άλλα, ιδίως στους ανοιχτούς ωκεανούς, είναι πολύ λιγότερο παραγωγικά και ποικίλα, όπως στην περίπτωση των αβυσσικών πεδιάδων και των πελαγικών οικοσυστημάτων. Αυτά τα οικοσυστήματα πρέπει να θεωρηθούν ωστόσο ως αλληλένδετα, συνδεόμενα με τις μάζες των υδάτων και με μια σταθερή ανταλλαγή οργανισμών.

Στα (θαλάσσια) οικοσυστήματα, οι διάφοροι οργανισμοί αλληλοσυνδέονται με πολύπλοκο και ποικίλο τρόπο. Ρόλους-κλειδιά διαδραματίζουν οι ακόλουθοι:

2004 Brooks/Cole – Thomson Learning

Κύριες Ζώνες στον ωκεανό


7

• Πλαγκτόν. Πρόκειται για τους οργανισμούς που ζουν στη στήλη νερού και δεν μπορούν να κινηθούν ενάντια στο ρεύμα. Περιλαμβάνουν άλγη, βακτήρια, πρωτόζωα και μεγάλη ποικιλία ζώων, συνήθως μικροσκοπικού μεγέθους. Το πλαγκτόν παίζει βασικό ρόλο ως βάση για τα θαλάσσια τροφικά δίκτυα, έτσι ώστε όλοι οι άλλοι οργανισμοί στο θαλάσσιο οικοσύστημα να εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από αυτό. Συνεπώς, η αφθονία του μπορεί να ρυθμίσει την αφθονία άλλων οργανισμών στα τροφικά δίκτυα.

• Βένθος. Περιλαμβάνει όλους τους οργανισμούς που κατοικούν στον βυθό, συμπεριλαμβανομένων των φυτών και των ζώων. Μείζονος σημασίας είναι εκείνα τα είδη τα οποία δρουν ως δομικά στοιχεία, όπως τα κοράλλια, η θαλάσσια βλάστηση και ορισμένα φύκια. Αυτοί οι οργανισμοί παρέχουν τη δομική βάση πάνω στην οποία ζουν πολλοί άλλοι οργανισμοί.

• Νέκτον. Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει όλους τους οργανισμούς που κινούνται ενεργά μέσω της στήλης νερού, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα ψάρια.

• Ανώτεροι θηρευτές. Αυτοί είναι οι απόλυτοι θηρευτές των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως μέρος του νέκτον. Μπορούν να είναι είτε μεγάλα βενθοπελαγικά είδη (που ζουν κοντά στον πυθμένα), είτε πελαγικά ψάρια (που ζουν εντός της στήλης του νερού, όπως ο τόνος και μερικοί καρχαρίες), θαλάσσια θηλαστικά (δελφίνια, φάλαινες, φώκιες και θαλάσσια λιοντάρια) και θαλασσοπούλια. Η θέση τους στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας τους αναθέτει τον ρόλο ρυθμιστών της αφθονίας άλλων οργανισμών που καταλαμβάνουν χαμηλότερα τροφικά επίπεδα.

Τροφικά πλέγματα και ροή ενέργειαςΗ έννοια του τροφικού ιστού αναφέρεται στις πολλαπλές τροφικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ οργανισμών σε ένα οικοσύστημα, ή με άλλα λόγια, τι τρώει τι. Αν και αυτές οι αλληλεπιδράσεις είναι περίπλοκες, συνήθως μιλάμε για τροφικά επίπεδα για να περιγράψουμε τη μέση θέση ενός οργανισμού στον ιστό. Στη βάση του ιστού εντοπίζονται οι πρωτογενείς παραγωγοί, οργανισμοί που μπορούν να χρησιμοποιούν το φως ως πηγή ενέργειας, έτσι ώστε να μην χρειάζεται να τραφούν από κανέναν (φυτά και άλγη, συμπεριλαμβανομένου του φυτοπλαγκτού). Από εκεί και πάνω, βρίσκουμε διαφορετικά επίπεδα καταναλωτών, από τα φυτοφάγα έως τα σαρκοφάγα, με τα μεγαλύτερα σαρκοφάγα στην κορυφή, όπως τα θαλάσσια θηλαστικά, τα μεγάλα αρπακτικά ψάρια και τα θαλασσοπούλια (αναφερόμενα στο σύνολό τους ως κορυφαίοι θηρευτές).

Η ενέργεια ρέει από τη βάση στην κορυφή του τροφικού ιστού, αλλά ένα σημαντικό κλάσμα της χάνεται σε κάθε βήμα εξαιτίας πολλών αιτιών (δεν καταναλώνεται όλη η πιθανή θήρα και ακόμα και όταν αυτό συμβαίνει, δεν αφομοιώνεται από τους καταναλωτές). Αυτό σημαίνει ότι

Πηγή: The Environmental Magazine https://emagazine.com/ocean-acidification-2/

Η επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη βιοκοινότητα. Η βιοσυσσώρευση του DDT

Πηγή: http://schoolbag.info/biology/concepts/109.html


8

όσο ψηλότερα βρισκόμαστε στον τροφικό ιστό, τόσο μικρότερη είναι η συνολική βιομάζα των οργανισμών. Επιπλέον, οι οργανισμοί σε υψηλότερα τροφικά επίπεδα τείνουν να είναι μεγαλύτεροι από αυτούς σε χαμηλά τροφικά επίπεδα. Συνοπτικά, οι οργανισμοί σε ανώτερα τροφικά επίπεδα έχουν μικρότερη συνολική βιομάζα (συλλογικά) αλλά είναι μεγαλύτεροι σε μέγεθος και ως εκ τούτου η αφθονία τους είναι πολύ χαμηλότερη από εκείνη των οργανισμών στα χαμηλότερα τροφικά επίπεδα, με τους κορυφαίους θηρευτές να είναι πολύ πιο σπάνιοι από το φυτοπλαγκτόν.

Η ενέργεια που είναι διαθέσιμη στο σύνολο του οικοσυστήματος καθορίζεται από τους πρωτογενείς παραγωγούς και επομένως ελέγχεται από τον πυθμένα (έλεγχος από κάτω προς τα πάνω). Ωστόσο, οι κορυφαίοι θηρευτές μπορεί επίσης να παίξουν καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό της αφθονίας του θηράματός τους, σε ένα σύστημα ελέγχου από πάνω προς τα κάτω. Το σχετικό βάρος αυτών των ρυθμιστικών μηχανισμών μπορεί να εξαρτάται από τις ιδιαιτερότητες κάθε συστήματος και τις επικρατούσες συνθήκες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο κανονισμός γίνεται από τα είδη που κατέχουν μεσαία τροφική θέση, όπως συμβαίνει σε ορισμένα συστήματα που κυριαρχούν ένα μόνο ή λίγα είδη μικρών πελαγικών ψαριών (όπως οι σαρδέλες).

Ωκεανογραφία και πρότυπα παραγωγικότηταςΑπό τη σκοπιά μιας παγκόσμιας προοπτικής, τα μοντέλα παραγωγικότητας στη θάλασσα είναι εξαιρετικά αποσπασματικά, με μεγάλες περιοχές χαμηλής παραγωγικότητας και διάσπαρτες περιοχές εδώ και εκεί όπου η παραγωγικότητα είναι πολύ υψηλή. Αυτές οι περιοχές τείνουν να συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος της θαλάσσιας βιομάζας, αν και η θαλάσσια βιοποικιλότητα δεν συνδέεται τόσο με την παραγωγικότητα. Για τους μεγάλους ζωντανούς οργανισμούς, όπως τα θαλάσσια θηλαστικά και τα θαλασσοπούλια, αυτές οι ιδιαίτερα παραγωγικές περιοχές τείνουν να είναι ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς αυτά τα συστήματα με υψηλή βιομάζα είναι εκείνα που μπορούν να διατηρήσουν ένα σημαντικό κλάσμα κορυφαίων θηρευτών. Ομοίως, η αλιεία τείνει να συγκεντρώνει την προσπάθειά της σε αυτούς τους τομείς.

Παγκόσμιος χάρτης που δείχνει τις περιοχές υψηλής παραγωγικότητας και την εκτιμώμενη μέση ετήσια πρωτογενή παραγωγικότητά τους. Πηγή: Sherman K, Celone P, Adams S. 2004. NOAA Fisheries Service’s Large Marine Ecosystems Program: Status Report. NOAA Tech Memo NMFS NE 183; 21 p.https://www.nefsc.noaa.gov/publications/tm/tm183/


9 J.M. Arcos

Οι περιοχές υψηλής παραγωγικότητας καθορίζονται από διάφορες συνθήκες, αλλά το βασικό σημείο είναι ότι υπάρχουν σημαντικές ποσότητες θρεπτικών ουσιών κοντά στην επιφάνεια, όπου το φως είναι έντονο και μπορεί να παράσχει την απαραίτητη ενέργεια για την ενίσχυση της πρωτογενούς παραγωγής. Αυτό μπορεί να συμβεί ως αποτέλεσμα μιας ποικιλίας διεργασιών, οι οποίες συνηθέστερα σχετίζονται με την τοπογραφία του θαλάσσιου πυθμένα, τα πρότυπα κυκλοφορίας των ωκεανών ή/και την κυκλοφορία των ανέμων. Παραγωγικές περιοχές τείνουν να εμφανίζονται στην υφαλοκρηπίδα, όπου είναι ευκολότερο να υπάρχει μια προσφορά θρεπτικών ουσιών κοντά στην επιφάνεια. Οι εισροές ποταμών μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην παροχή θρεπτικών συστατικών. Ομοίως, η μεταφορά θρεπτικών ουσιών από τον πυθμένα της θάλασσας στην επιφάνεια (ανοδική) είναι ένας σημαντικός παράγοντας που ενισχύει την πρωτογενή παραγωγή και μπορεί να σχετίζεται με την κυκλοφορία των ανέμων ή/και των ωκεανών.

Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Upwelling-labels-en.svg


10 Bas Boerman_CC BY-NC-ND 2.0

1.2.- Μεσόγειος: καταφύγιο θαλάσσιας βιοποικιλότητας

ΓεωγραφίαΗ Μεσόγειος Θάλασσα είναι μια κλειστή λεκάνη σε μια εύκρατη (μεσαίου γεωγραφικού πλάτους) περιοχή, με ορισμένες ιδιαιτερότητες που την καθιστούν ξεχωριστή. Είναι απομονωμένη από τις γύρω θάλασσες και τους ωκεανούς, εκτός από τα στενά του Γιβραλτάρ και την τεχνητή και ακόμη στενότερη διώρυγα του Σουέζ. Το όνομά της αναφέρεται σε έναν τέτοιο περίβολο, μιας και Mediterraneum σημαίνει θάλασσα στη μέση της γης. Επιπλέον, τα Στενά της Σικελίας χωρίζουν τη θάλασσα σε δύο κύριες λεκάνες, τη δυτική Μεσόγειο (με περισσότερη επιρροή από τον Ατλαντικό) και την ανατολική Μεσόγειο, οι οποίες παραμένουν, σε κάποιο βαθμό, αποσυνδεδεμένες.

Παρά το σχετικά μικρό της μέγεθος και περίβλημα, η Μεσόγειος είναι μια μάλλον βαθιά θάλασσα (μέσο βάθος 1.500 μ., μέγιστο βάθος περίπου 5.000 μ.), με στενά ηπειρωτικά στρώματα που συνολικά αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 25% της συνολικής της έκτασης.

Στενό της Σικελίας

Δώρυγα του Σουέζ

Mediterraneum σημαίνει θάλασσα στη μέση της γης

Στενό του Γιβραλτάρ

μεγαλύτερη επιρροή από τον Ατλαντικό

Μέσο βάθος: 1.500 μ.Μέγιστο βάθος: 5.000 μ.


11

ΒιοποικιλότηταΗ σχετική απομόνωση της Μεσογείου, κατά τη διάρκεια της πολύπλοκης γεωλογικής της ιστορίας και της ποικιλίας των κλιματικών και υδρογραφικών καταστάσεων, έχει οδηγήσει στην ύπαρξη ενός πολύ διαφορετικού βιοτικού περιβάλλοντος. Σήμερα, η Μεσόγειος αποτελεί μόνο το 0,8% της συνολικής ωκεάνιας επιφάνειας της Γης και το 0,3% του όγκου της, αλλά έχει πάνω από 8.500 θαλάσσια είδη, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 7,5% της παγκοσμίως γνωστής θαλάσσιας πανίδας και 18% της χλωρίδας. Η ποικιλομορφία αυτή εξελίχθηκε στην απομόνωση κατά τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, εμφανίζοντας έτσι ένα υψηλό ποσοστό ενδημικών ειδών, της τάξης του 28%.

Από την άλλη, η αφθονία των περισσότερων οργανισμών είναι σχετικά χαμηλή, καθώς η παραγωγικότητα της Μεσογείου είναι σχετικά χαμηλή. Αυτή η έλλειψη καθιστά πολλά είδη ιδιαίτερα ευαίσθητα, καθώς έχουν μικρή ικανότητα να ανακάμψουν από οποιεσδήποτε επιπτώσεις.

ΩκεανογραφίαΣυνολικά, η λεκάνη της Μεσογείου χαρακτηρίζεται από μια σχετικά χαμηλή παραγωγικότητα (δηλαδή είναι ολιγοτροφική), αν και τα πρότυπα παραγωγικότητας ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ περιοχών μικρής έως μέσης κλίμακας. Η γενική κυκλοφορία της Μεσογείου κυριαρχείται από την ανταλλαγή υδάτινων μαζών στο Γιβραλτάρ. Τα νερά του Ατλαντικού εισέρχονται στη Μεσόγειο στα Στενά σε επίπεδο επιφάνειας, ενώ τα νερά της Μεσογείου αφήνουν τον Ατλαντικό να ρέει κοντά στον πυθμένα. Τα πρώτα είναι σχετικά ψυχρότερα, χαμηλής περιεκτικότητας σε αλάτι και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, αυξάνοντας την παραγωγικότητα. Μέσα στη Μεσόγειο η συνολική κυκλοφορία είναι κυκλωνική (αριστερόστροφη): η εισροή ατλαντικών υδάτων κινείται κατά μήκος της αφρικανικής ακτής προς την ανατολή και τελικά διασχίζει τα Στενά της Σικελίας στην

0.8% της συνολικής ωκεάνιας επιφάνειας της Γης0.3% του συνολικού όγκου των ωκεανών της Γης

Φιλοξενεί πάνω από 8.500 θαλάσσια είδη (7.5% της παγκοσμίως γνωστής θαλάσσιας πανίδας και 18% της χλωρίδας)

Υψηλό ποσοστό ενδημισμού, της τάξης του 28%.

Σχήμα απεικόνισης της κυκλοφορίας στη Μεσόγειο. Πηγή: Tomczak and Godfrey 2003


12

ανατολική λεκάνη. Κατά την επιστροφή, το νερό ρέει κατά μήκος των ευρωπαϊκών ακτών. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, τα αρχικά Ατλαντικά ύδατα γίνονται θερμότερα και πιο αλατούχα, λόγω της υψηλής εξάτμισης, και τελικά βυθίζονται και επιστρέφουν στον Ατλαντικό ως ένα βαθύ ρεύμα επιστροφής.

Παρά τη γενικά χαμηλή παραγωγικότητα της Μεσογείου, ορισμένες περιοχές μπορούν να θεωρηθούν ως εξαιρετικά παραγωγικές, χάρη στα τοπικά τοπογραφικά χαρακτηριστικά

τους (π.χ. ευρεία ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα), στις εισροές ποταμών και στα αιολικά καθεστώτα που ενισχύουν την ανάπτυξη των θρεπτικών ουσιών προς την επιφάνεια. Οι περιοχές υψηλής παραγωγικότητας περιλαμβάνουν τη θάλασσα του Alboran, την περιοχή της Τυνησίας, το Βόρειο Αιγαίο, τη Βόρεια Αδριατική Θάλασσα, τον κόλπο της Λυών και το Δέλτα του Ebro στην Ισπανία. Συνολικά, η παραγωγικότητα μειώνεται από δυτικά προς ανατολικά και από βορρά προς νότο.

Σημαντικά θαλάσσια οικοσυστήματα στη ΜεσόγειοΗ Μεσόγειος είναι μια κλειστή θάλασσα μέσα σε μια εύκρατη περιοχή και αυτά τα χαρακτηριστικά καθορίζουν μια μεγάλη ποικιλία βιοτόπων με υψηλό επίπεδο ενδημικών ειδών. Αυτά κατανέμονται σε ολόκληρη τη λεκάνη, αλλά ορισμένοι τύποι οικοσυστημάτων (ή ενδιαιτημάτων) διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην περιοχή φιλοξενώντας ιδιαίτερα υψηλή βιοποικιλότητα ή/και βιομάζα οργανισμών. Ορισμένα από αυτά περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω.

Θαλάσσια λιβάδιαΤα φύκη είναι θαλάσσια ανθοφόρα φυτά που συνήθως σχηματίζουν μεγάλες εκτάσεις (ή λιβάδια). Ως φυτά που φωτοσυνθέτουν, εξαρτώνται από το φως και ως εκ τούτου περιορίζονται σε σχετικά αβαθείς περιοχές, μέχρι και μερικές δεκάδες μέτρα. Αυτά τα λιβάδια αποτελούν τον οικότοπο μιας μεγάλης ποικιλίας θαλάσσιων ειδών, παρέχοντας υπόστρωμα, καταφύγιο και ιδανικό χώρο ωοτοκίας και βρεφονηπιακού σταθμού. Παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην οξυγόνωση του νερού, την πρόληψη της διάβρωσης των ακτών με την παγίδευση ιζημάτων και την ενίσχυση της διαφάνειας του νερού. Γι’ αυτούς τους λόγους τα θαλάσσια λιβάδια θεωρείται ότι κατέχουν σημαντικό λειτουργικό ρόλο και αποκαλούνται συχνά ως μηχανικοί των οικοσυστημάτων. Το πιο εκτεταμένο είδος θαλάσσιας βλάστησης στη Μεσόγειο είναι η ενδημική Ποσειδωνία (Posidonia oceanica).

Posidonia oceanica. Rafel Medina. CC BY-NC-ND 2.0

Πηγή: Thai Marine Meteorological Center. http://www.marine.tmd.go.th/marinemet_html/lect17.html


13

Ενασβεστωμένα Ροδοφύκη (maërl) Τα ενασβεστωμένα Ροδοφύκη σχηματίζονται με τη συσσώρευση ασυνεχών ασβεστούχων κόκκινων φυκών (Rhodophyta), τα οποία αναπτύσσονται σε ένα επιφανειακό στρώμα στα ιζήματα της φωτικής ζώνης (δηλαδή την περιοχή υπό την επίδραση του ηλιακού φωτός). Όπως και στην περίπτωση των θαλάσσιων λιβαδιών, πρόκειται για χωρικά πολύπλοκα ενδιαιτήματα με μεγάλη ποικιλία ειδών και τροφικών σχέσεων.

Τα ενασβεστωμένα Ροδοφύκη είναι εξαιρετικά ευαίσθητα λόγω της πολύ χαμηλής ικανότητας αναγέννησής τους. Ορισμένα είδη αναπαράγονται μόνο κάθε 5-6 χρόνια και ο σχηματισμός ενός καλά ανεπτυγμένου και υγιούς ενασβεστωμένου Ροδοφύκους μπορεί να διαρκέσει χιλιάδες χρόνια.

Κοραλλιογενείς κοινότητες Οι κοραλλιογενείς κοινότητες συνδυάζουν τόσο

φυτικά (πράσινα, καφέ και κόκκινα φύκια) όσο και ζωικά είδη (σφουγγάρια μαζί με αχινούς,

αστερίες, γυμνοβράγχια κ.ά.). Είναι σχετικά παράκτια, αλλά βρίσκονται και σε μεγάλα βάθη, μέχρι περίπου τα 200 μ.

Όσον αφορά τους υφάλους, υπάρχουν σήμερα λίγα είδη που σχηματίζουν κοραλλιογενείς υφάλους στη Μεσόγειο. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένα είδη που είναι σε θέση να διαμορφώσουν αυτές τις δομές.

Πηγή: Community Against Dean Super Quarry LimitedΠηγή: Heidi L. Burdett. Lyell Centre for Earth & Marine Science & Technology, Edinburgh, UK.

Guy Buchmann_CC BY-NC-ND 2.0


14

Πηγή: lainformación.com. IEO

Οικότοποι βαθέων υδάτωνΤα θαλάσσια ενδιαιτήματα βαθέων υδάτων συνιστούν ένα δυναμικό περιβάλλον που σχετίζεται με σημαντικά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του πυθμένα (π.χ. βαθιές αβυσσιακές λεκάνες, σύστημα μεσογειακής κορυφογραμμής, ηφαίστεια λάσπης, κρύα και υδροθερμική διήθηση, υποθαλάσσια φαράγγια κ.λπ.) και επηρεάζεται τις διαδικασίες της στήλης του νερού που επηρεάζουν την εισροή οργανικής ύλης.

Η σημασία αυτών των ενδιαιτημάτων για τη βιοποικιλότητα βασίζεται στη σχετικά χαμηλή ικανότητα διασποράς των ζωντανών οργανισμών, καθώς και στον σχετικά χαμηλό ρυθμό αναγέννησής τους. Οι οργανισμοί που σχετίζονται με απομονωμένα χαρακτηριστικά βαθέων υδάτων, όπως τα υποθαλάσσια φαράγγια, είναι ιδιαίτερα απομονωμένοι και ευαίσθητοι στις όποιες αλλοιώσεις.

Υπεράκτια παραγωγικά ύδαταΌπως επισημάνθηκε παραπάνω, η επίδραση της τοπογραφίας, των ανέμων και των ποταμών στη γενική κυκλοφορία της Μεσογείου μπορεί να οδηγήσει σε πολύ παραγωγικές περιοχές, οι οποίες αντιπροσωπεύουν καίρια σημεία βιοποικιλότητας (περιοχές ωοτοκίας, περιοχές τροφοληψίας των ψαριών και των θηρευτών τους). Αυτό συμβαίνει συχνά στην υφαλοκρηπίδα και στις πλαγιές, παρόλο που περιστασιακά γεγονότα υψηλής παραγωγικότητας συμβαίνουν σε αυστηρά ωκεάνια ύδατα.

Πηγή: Fundacion Biodiversidad. LIFE Indemares, IEO.

J.M. Arcos


15

1.3.- Ιστορία της ζωής των θαλασσοπουλιών και οικολογία

Τι είναι τα θαλασσοπούλια; Τα θαλασσοπούλια περιλαμβάνουν περισσότερα από 350 είδη από διαφορετικές ταξινομικές ομάδες, με κοινό παρονομαστή ότι περνούν τουλάχιστον ένα μέρος της ζωής τους στη θάλασσα. Ανάμεσά τους μπορούμε να διακρίνουμε διαφορετικές στρατηγικές που έχουν αναπτύξει για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που δημιουργεί το θαλάσσιο περιβάλλον. Ορισμένα από αυτά εξειδικεύτηκαν στην κατάδυση για να βρουν τροφή στον παραγωγικότερο πυθμένα της θάλασσας (οι πιγκουίνοι βρίσκονται στο άκρο, αλλά μπορούμε να βρούμε επίσης άλκες, κορμοράνους, πάπιες και άλλα είδη), ενώ άλλα έχουν μεγιστοποιήσει τις πτητικές τους δυνατότητές, διερευνώντας τεράστιες εκτάσεις της επιφάνειας της θάλασσας, ελαχιστοποιώντας παράλληλα την ενεργειακή δαπάνη (τα άλμπατρος και οι φρεγάτες είναι οι κύριοι εκπρόσωποι αυτής της στρατηγικής). Μεταξύ αυτών των δύο άκρων, βρίσκουμε μια ποικιλία ειδών, συμπεριλαμβανομένων των γλάρων, των γλαρονιών, των Αρτέμηδων, των Μύχων και πολλών άλλων.

Μερικές ιδιαιτερότητες των θαλασσοπουλιών Για την ορθή εκμετάλλευση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τα θαλασσοπούλια έχουν αναπτύξει ορισμένες ιδιαίτερες προσαρμογές. Αυτές περιλαμβάνουν:

Ικανότητα πτήσης Τα είδη που εμφανίζουν βελτιωμένη ικανότητα πτήσης, όπως τα Άλμπατρος και οι Φρεγάτες, χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά ελαφρά οστά και μακριές φτερούγες και έχουν προσαρμοστεί ώστε να εκμεταλλεύονται τους ανέμους προς όφελός τους. Τα Άλμπατρος εκμεταλλεύονται την κλίση της ταχύτητας του ανέμου κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας για να προωθηθούν: κοντά στην επιφάνεια η ταχύτητα του ανέμου μειώνεται και στη συνέχεια η πίεση αυξάνεται και τα ωθεί προς τα πάνω (υποβοηθώντας δίνοντας κλίση στα φτερά τους ενώ πετούν), ενώ μακριά από την επιφάνεια η ταχύτητα του ανέμου αυξάνει και μειώνεται η πίεση, πράγμα που οδηγεί σε μια ομαλή κάθοδο, που αποτελεί το χαρακτηριστικό αερογλίστρημα των Άλμπατρος (στην Ελλάδα των Αρτέμηδων). Όσο για τις Φρεγάτες που ζουν σε τροπικές περιοχές, χρησιμοποιούν τα θερμικά ρεύματα για να φτάσουν σε μεγάλο ύψος και στη συνέχεια κατεβαίνουν αργά, ενώ αναζητούν τροφή, μέχρι να βρουν το επόμενο θερμικό ρεύμα και να επαναλάβουν τη διαδικασία. Μπορούν να διατηρήσουν αυτόν τον τύπο πετάγματος για συνεχείς μήνες, χωρίς να σταματήσουν, ταξιδεύοντας πάνω από 40.000 χιλιόμετρα.

Υψηλές ικανότητες πτήσειςΥψηλές καταδυτικές ικανότητες

J.M

. Arc

os

J.M

. Arc

os

Matthew Goulding. CC BY 2.0Nature Photos. CC BY 2.0Bas Lender_CC BY 2.0

NO

AA. C

C BY

2.0


16

Καταδυτικές δυνατότητεςΑκριβώς αντίθετα από τα παραπάνω είδη, τα θαλασσοπούλια με καταδυτικές ιδιότητες έχουν ιδιαίτερα βαριά οστά και μικρότερα πτερύγια, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως έλικες κάτω από το νερό. Οι πιγκουίνοι είναι τα καλύτερα προσαρμοσμένα πουλιά σε αυτόν τον τρόπο ζωής, με το τίμημα να χάσουν την ικανότητα πετάγματος. Συχνά φτάνουν σε βάθος 100-200μ. και κατ’ εξαίρεση έως και στα 500 μ. Μια ιδιαίτερη περίπτωση είναι αυτή των Κορμοράνων και των Θαλασσοκόρακων, που μουλιάζουν το φτέρωμά τους για να χάσουν την ικανότητα πλεύσης και να καταδύονται ευκολότερα.

Διαχείριση του θαλασσινού νερού Τα περισσότερα θαλασσοπούλια μπορούν να πίνουν αλμυρό νερό χάρη στον λεγόμενο αλατούχο αδένα. Αυτός είναι ένας αδένας που μπορεί να αντλεί το νάτριο και το κάλιο σε υψηλότερες συγκεντρώσεις από τους νεφρούς. Ο αδένας βρίσκεται κάτω από το μέτωπο και συνδέεται με τα ρουθούνια. Τα πουλιά της οικογένειας τωβ Procellariiformes, όπως τα Άλμπατρος, οι Αρτέμηδες και οι Μύχοι, έχουν ένα ειδικό σωληνοειδές εξόγκωμα στη βάση του ράμφους τους μέσω του οποίου απεκκρίνεται το πλούσιο σε άλας διάλυμα του αδένα.

Μέγεθος των θαλασσοπουλιώνΔεν υπάρχει συγκεκριμένος περιορισμός όσον αφορά το μέγεθος, επομένως τα θαλασσοπούλια παρουσιάζουν ένα ευρύ φάσμα μεγεθών, ακόμη και εντός της ίδιας ταξινομικής ομάδας. Αυτή είναι η περίπτωση των Procellariiformes (Άλμπατρος, Μύχοι, Αρτέμηδες, Υδροβάτες), που περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο και το μικρότερο είδος θαλασσοπουλιού: το περιπλανόμενο Άλμπατρος, μπορεί να φτάσει στο άνοιγμα φτερών τα 3,6 μέτρα (μεγαλύτερο από ένα μικρό σκάφος) και τα 11 κιλά, ενώ ο μικροσκοπικός Υδροβάτης (γνωστός και ως Πετρίλος) έχει άνοιγμα φτερών μόλις 32 εκ. και ζυγίζει περίπου 20 γραμμάρια, λιγότερο από ένα σπουργίτι (όταν μαζεύεται, προσεγγίζει το μέγεθος μιας γροθιάς).

3,6 μ. άνοιγμα φτερώνκαι 11 κιλά

32 εκ. άνοιγμα φτερώνβάρος περίπου 20 γρ.

ΥδροβάτηςAmy McAndrews. CC BY 2.0

είδος Άλμπατρος. James Ball. CC BY 2.0


17

ΒιότοποςΚοινό χαρακτηριστικό για όλα τα θαλασσοπούλια είναι η χρήση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Ο βαθμός στον οποίον το χρησιμοποιούν, ωστόσο, ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των ομάδων και των ειδών. Κάποια χρησιμοποιούν ελάχιστα τον παράκτιο χώρο εκτός της αναπαραγωγικής περιόδου, ενώ άλλα περνούν περισσότερο από το 90% της ζωής τους μακριά από την ακτή και πατούν στη στεριά μόνο για να φωλιάσουν σε στοές εντός των βράχων. Τα τελευταία, τουλάχιστον, πρέπει να θεωρηθούν ως πραγματικά θαλάσσιοι οργανισμοί, που περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στη θάλασσα, αν και όλα τα είδη θαλασσοπουλιών συνδέονται με τη στεριά για την αναπαραγωγή τους.

Η δέσμευση με τη στεριά καταρρίπτεται μόνο στην περίπτωση του Αυτοκρατορικού Πιγκουίνου, ο οποίος φωλιάζει «πάνω στη θάλασσα», στο στρώμα πάγου της Ανταρκτικής. Τα υπόλοιπα είδη φωλιάζουν στη στεριά, μερικές φορές μακριά από την ακτή και/ή σε μεγάλα υψόμετρα (συνήθως ψηλά βουνά στα νησιά), αλλά πιο συχνά κοντά στις ακτές.

Ορισμένα πελαγικά θαλασσοπούλια, όπως τα είδη της οικογένειας των Procellariiformes (Αρτέμης, Μύχος, Υδροβάτης), δεν έχουν αναπτύξει άμυνα κατά των χερσαίων θηρευτών, επομένως προτιμούν να φωλιάζουν σε απομακρυσμένα νησιά και νησίδες, τα οποία αρχικά ήταν απαλλαγμένα από αυτούς τους οργανισμούς. Αυτά τα μέρη είναι συχνά πολύ μακριά από τις πιο παραγωγικές θαλάσσιες περιοχές, που τείνουν να εμφανίζονται κοντά στην ηπειρωτική χώρα. Έτσι, αυτά τα θαλασσοπούλια αναγκάζονται να μετακινούνται συνήθως εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα μεταξύ των τόπων αναπαραγωγής και των περιοχών τροφοληψίας τους. Άλλα είδη είναι πιο εξειδικευμένα στην εύρεση τροφής σε ανοικτά ωκεάνια ύδατα, ταξιδεύοντας τεράστιες αποστάσεις πάνω από τα φτωχά νερά των ωκεανών προς αναζήτηση τροφής. Από την άλλη πλευρά, τα είδη με πιο καλύτερες καταδυτικές ικανότητες, όπως οι Θαλασσοψιττακοί, οι Σούλες, οι Κορμοράνοι και οι Θαλασσοκόρακες δεν μπορούν να διανύσουν αυτές τις μεγάλες αποστάσεις, επομένως φωλιάζουν κοντά στις περιοχές τροφοληψίας, εντός λίγων δεκάδων χιλιομέτρων. Μεταξύ αυτών των δύο άκρων, υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία στρατηγικών. Και τέλος, υπάρχουν είδη που περνούν την περίοδο αναπαραγωγής τους μακριά από τη θάλασσα και χρησιμοποιούν το θαλάσσιο περιβάλλον μόνο εκτός της αναπαραγωγικής περιόδου.

J.M. A

rcos

J.M

. Arc

os


18

Φώλιασμα σε αποικίεςΌπως και οι άνθρωποι, τα θαλασσοπούλια είναι κοινωνικά ζώα και τείνουν να συγκεντρώνονται σε αποικίες για αναπαραγωγή. Αυτές μπορούν να χωρέσουν από μερικά ζευγάρια έως εκατομμύρια άτομα, με τον ίδιο τρόπο που οι άνθρωποι κατοικούν από μικρές διασκορπισμένες κοινότητες σε πόλεις που φιλοξενούν εκατομμύρια άτομα. Έχουν προταθεί διάφοροι παράγοντες για να εξηγηθεί μια τέτοια συμπεριφορά, μεταξύ των οποίων είναι η έλλειψη κατάλληλου οικότοπου, η χρήση αποικιών ως «κέντρων πληροφοριών» (για την ενίσχυση της εύρεσης τροφής), κοινωνικά κέντρα (όπου είναι ευκολότερο να βρεθούν σύζυγοι για παράδειγμα), προστασία από θηρευτές κ.λπ.

Χαρακτηριστικά της ζωής των θαλασσοπουλιών: πίστη και συντηρητισμόςΟι στρατηγικές του τρόπου ζωής ποικίλλουν μεταξύ των ομάδων και των ειδών θαλασσοπουλιών, αλλά τείνουν να είναι μακρόβιοι οργανισμοί, με σχετικά χαμηλά ποσοστά αναπαραγωγής και καθυστερημένη ωριμότητα.

Αυτή η στρατηγική είναι ακραία στα πιο πελαγικά είδη, όπως ο Αρτέμης και ο Μύχος, που μπορούν εύκολα να ζήσουν αρκετές δεκαετίες. Για να εξισορροπηθεί αυτή η υψηλή επιβίωση, κάθε χρόνο (ή κάθε δύο χρόνια σε ορισμένα είδη) γεννούν μόνο ένα αβγό και καθυστερούν πολύ να φτάσουν σε αναπαραγωγική περίοδο (κάποια είδη να αρχίζουν να αναπαράγονται σε ηλικία 10-12 ετών). Χαρακτηρίζονται επίσης από υψηλή φιλοπατρία, πράγμα που σημαίνει ότι συχνά φωλιάζουν στην ίδια αποικία όπου γεννήθηκαν και επιστρέφουν σε αυτή κάθε χρόνο. Επιπλέον, τείνουν επίσης να τρέφονται στις ίδιες περιοχές κάθε χρόνο, τόσο κατά την αναπαραγωγική περίοδο όσο και εκτός αυτής, αν και υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία σε αυτό το θέμα. Αυτός ο «συντηρητικός» τρόπος ζωής καθιστά τα θαλασσοπούλια ιδιαίτερα ευάλωτα σε σημαντικές αλλαγές στο περιβάλλον τους, καθώς έχουν μικρή ικανότητα αντίδρασης. Η πιο ευαίσθητη παράμετρος τους είναι η επιβίωση των ενήλικων ατόμων (συνήθως πάνω από το 0,90 δηλαδή τα ενήλικα πουλιά έχουν πιθανότητα πάνω από 90% να επιβιώσουν από το ένα έτος στο επόμενο). Αν ένας νέος παράγοντας θνησιμότητας οδηγήσει σε μείωση των επιπέδων επιβίωσης, ο πληθυσμός δεν έχει την ικανότητα να το αντισταθμίσει αυξάνοντας τα ποσοστά αναπαραγωγής κι έτσι αρχίζει να μειώνεται.

J.M. A

rcos


19

Η “Σοφία”Το γηραιότερο γνωστό, μέχρι σήμερα, θαλασσοπούλι είναι η «Σοφία», ένα θηλυκό Άλμπατρος (του είδους Phoebastria immuta-bilis) που δακτυλιώθηκε το 1956 στη φωλιά της στην Ατόλλη Midway, ενώ φώλιαζε, και αναπαράγεται τακτικά από τότε. Καθώς τα Άλμπατρος δεν αναπαράγονται μέχρι να είναι τουλάχιστον 5 ετών, η Σοφία θα ήταν πάνω από 5 ετών το 1956 και επομένως είναι τουλάχιστον 66 ετών σήμερα και συνεχίζει να μεγαλώνει νεοσσούς! Σε αυτή τη διάρκεια ζωής είχε τουλάχιστον δύο ταίρια, πιθανότατα επειδή πέθανε το πρώτο. Περιέργως, το ίδιο πρόσωπο που δακτυλίωσε

τη Σοφία το 1956, ο Βιολόγος Chandler Robbins, την επαναβρήκε το 2002, μετά από 46 χρόνια. Ο ίδιος θα ήταν πολύ αλλαγμένος, αφού από 38 χρονών ήταν πλέον 84, ενώ η Σοφία θα ήταν λίγο-πολύ η ίδια.

Στη Μεσόγειο έχουμε τρία είδη συγγενικά με τα Άλμπατρος, με άτομα που επαναβρέθηκαν σε ηλικία 30 ετών, αλλά θα μπορούσαν να υπάρχουν πολύ μεγαλύτερης ηλικίας πουλιά. Το πρόβλημα είναι ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να τεκμηριώσουμε ανάλογες περιπτώσεις, μιας και η δακτυλίωση ήταν μια σπάνια πρακτική πριν από 30 χρόνια.

Άλλα είδη θαλασσοπουλιών είναι λιγότερο ακραία και συνήθως έχουν υψηλότερα ποσοστά αναπαραγωγής (π.χ. πολλοί γλάροι και κορμοράνοι γεννούν λίγα αβγά, συνήθως 2-3, αλλά περιστασιακά περισσότερα) και αρχίζουν νωρίτερα την αναπαραγωγή τους (αν και σπάνια πριν από την ηλικία των 2 ετών), ενώ για τα ενήλικα τα ποσοστά επιβίωσης είναι ελαφρώς χαμηλότερα.

USFWS

Kiah Walker USFWS


20

Το ιστορικό των «πουλιών γκουανό»Τα λεγόμενα «πουλιά γκουανό» είναι εκείνα τα θαλασσοπούλια που ζουν στην εξαιρετικά παραγωγική θαλάσσια περιοχή που επηρεάζεται από το ρεύμα Humboldt, από το Περού και το Εκουαδόρ. Το όνομά τους προέρχεται από τα περιττώματά τους («γκουανό»), τα οποία συλλέχθηκαν σε μεγάλη κλίμακα και χρησιμοποιήθηκαν ως λίπασμα μέχρι πριν από μισό αιώνα. Η υψηλή παραγωγικότητα της περιοχής, η οποία βασικά οδήγησε σε μεγάλη αφθονία ενός είδους αντσούγιας (Engraulis ringens) και η προστασία των αποικιών για να εξασφαλιστεί η παραγωγή γκουανό, οδήγησε σε έναν εκπληκτικά μεγάλο πληθυσμό θαλασσοπουλιών, στα μέσα του 20ου αιώνα, με περισσότερα από 20 εκατομμύρια πουλιά, κυρίως Κορμοράνοι Guanay (Leucocarbo bougainvilli), Σούλες του Περού (Sula variegata) και Καφέ Πελεκάνων (Pelecanus occidentalis). Αυτά τα είδη προσαρμόζονται σε απρόβλεπτες συνθήκες, καθώς η περιοχή επηρεάζεται τακτικά από το Ελ Νίνιο, ένα κλιματικό φαινόμενο που προκαλεί μια ασυνήθιστη θέρμανση της θάλασσας και την επακόλουθη κατάρρευση των ψαριών. Τα γεγονότα του Ελ Νίνιο επηρεάζουν και τα θαλασσοπούλια, τα οποία ενδέχεται να υποστούν σημαντική κατάρρευση του πληθυσμού τους. Για παράδειγμα, από το 1956 έως το 1958 τα πουλιά γκουανό κατέρρευσαν από 24 σε 7 εκατομμύρια στο Περού και από το 1982 έως το 1983 μειώθηκαν από 5 εκατομμύρια σε μισό εκατομμύριο πουλιά. Συνοπτικά, αυτά τα θαλασσοπούλια προσαρμόζονται σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον και κατά συνέπεια έχουν ασυνήθιστα χαμηλά ποσοστά επιβίωσης, καθώς και ικανότητα αύξησης των ποσοστών αναπαραγωγής όταν οι συνθήκες είναι επαρκείς. Ωστόσο, ο πληθυσμός τους δεν ανέκαμψε ποτέ από τη μεγάλη συντριβή που υπέστη τη δεκαετία του 1950, καθώς αυτό συνέπεσε με την αύξηση της βιομηχανικής αλιείας για το είδος αντζούγιας που είναι άφθονο στην περιοχή, που δεν επέτρεψε στους πληθυσμούς αυτών των ψαριών να φθάσουν στην αρχική του αφθονία.

Εικόνα. Πληθυσμιακή τάση των Κορμοράνων Guanay (εκατομμύρια πουλιών) στο Περού το 1953 έως το 1997.

REUTERS. Pilar Olivares


21

Τροφή στη θάλασσα (αναπαραγωγική και μη περίοδος)Τα θαλασσοπούλια παίζουν ρόλο κορυφαίων θηρευτών στα θαλάσσια οικοσυστήματα, όπου τρέφονται με μεγάλη ποικιλία σπονδυλωτών και ασπόνδυλων. Αναμφισβήτητα, τα μικρά πελαγικά ψάρια είναι η πιο συνηθισμένη τροφή των θαλασσοπουλιών, συμπεριλαμβανομένων ειδών όπως οι σαρδέλες και οι αντζούγιες σε παραγωγικές περιοχές στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα από τις υποτροπικές περιοχές έως τις υποπολικές περιοχές και τα ιπτάμενα ψάρια σε τροπικές περιοχές. Αλλά το εύρος των θηραμάτων είναι πολύ ευρύτερο, συμπεριλαμβανομένων των βενθικών ψαριών, των καρκινοειδών, των μαλακίων και άλλων. Στις πολικές περιοχές, ειδικότερα, τα πλαγκτονικά καρκινοειδή όπως το κριλ αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των διατροφικών αποθεμάτων των θαλασσοπουλιών.

Όσον αφορά τα θαλάσσια ενδιαιτήματα, είναι πιο άφθονα σε περιοχές υψηλής παραγωγικότητας σε υφαλοκρηπίδες από τα υποτροπικά έως τους πόλους, αλλά ορισμένα είδη επέλεξαν να τρέφονται υπεράκτια, σε αληθινά πελαγικά ύδατα. Οι συγκεκριμένες απαιτήσεις οικοτόπων ποικίλλουν και σχετίζονται με τον τύπο διατροφής και τη δραστηριότητα αναζήτησης τροφής για κάθε είδος. Τα περισσότερα είδη τρέφονται κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά ορισμένα είναι καλά προσαρμοσμένα στην τροφή κατά τη διάρκεια της νύχτας, εκμεταλλευόμενα τα είδη που μεταναστεύουν τη νύχτα στην επιφάνεια (μερικές κατακόρυφες μεταναστεύσεις), όπως τα μεσοπελαγικά ψάρια και τα καλαμάρια, ιδιαίτερα στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές.

Ενώ ορισμένα είδη χρησιμοποιούν οπτικές ενδείξεις ως κύρια στρατηγική για να βρουν το θήραμά τους, άλλα έχουν μια εξαιρετικά αναπτυγμένη οσφρητική ικανότητα και μπορούν να ανιχνεύσουν το θήραμά τους σε μεγάλες αποστάσεις χάρη στις οσφρητικά σήματα.

Κατά την αναπαραγωγή, οι τροφικές μετακινήσεις των θαλασσοπουλιών περιορίζονται από την ανάγκη επιστροφής στην αποικία για επώαση ή τάισμα των νεοσσών. Ορισμένα είδη εμφανίζουν σχετικά χαμηλή κινητικότητα κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων, είτε επειδή έχουν χαμηλές ικανότητες πτητικής ικανότητας (τα περισσότερα είδη που καταδύονται, όπως οι Άλκες και οι Κορμοράνοι), είτε επειδή πρέπει να παρακολουθήσουν τους νεοσσούς τους με σχετικά υψηλή συχνότητα (όπως τα περισσότερα γλαρόνια και γλάροι). Αυτά τα είδη τείνουν να τρέφονται γύρω από τις αποικίες τους, ταξιδεύοντας λίγα χιλιόμετρα έως δεκάδες χιλιόμετρα για να βρουν την τροφή τους. Από την άλλη πλευρά, τα πιο πελαγικά είδη είναι σε θέση να ταξιδεύουν εκατοντάδες έως και χιλιάδες χιλιόμετρα σε μια εξόρμηση για την εύρεση τροφής, αφήνοντας τη φωλιά για περίοδο αρκετών ημερών ή και εβδομάδων. Αυτή είναι η περίπτωση των περισσότερων πουλιών της οικογένειας Procellariiformes (Αρτέμηδες, Μύχοι Υγροβάτες) τα οποία αντισταθμίζουν την απουσία τους από τη φωλιά, παρέχοντας στον νεοσσό μια προ-χωνευμένη «σούπα» που είναι εξαιρετικά θρεπτική. Αυτά τα θαλασσοπούλια, παρά το γεγονός ότι διατηρούν έναν συντηρητικό τρόπο ζωής (βλ. παραπάνω), μπορούν εύκολα να αντιμετωπίσουν αλλαγές στη διαθεσιμότητα της τροφής, αλλάζοντας τις περιοχές τροφοληψίας τους εάν είναι απαραίτητο. Από την άλλη πλευρά, τα είδη με μικρό εύρος περιοχής τροφοληψίας είναι πιο ευαίσθητα σε σχέση με τις αλλαγές στη διαθεσιμότητα τροφής και παρουσιάζουν μεγαλύτερη διακύμανση στις αναπαραγωγική τους επιτυχία από χρόνο σε χρόνο. Μερικά από αυτά τα είδη (π.χ. πολλά γλαρόνια) έχουν αναπτύξει νομαδικές ικανότητες, ώστε να μπορούν να αλλάζουν αποικία σύμφωνα με τις επικρατούσες συνθήκες.

Ποταμογλάρονο. Nature Photos. CC BY 2.0

Άλμπατρος. Marc Doce. CC BY 2.0

Χαμηλή κινητικότητα κατά την αναπαραγωγή

Υψηλή κινητικότητα κατά την αναπαραγωγή


22

Ταξίδια των πελαγικών θαλασσοπουλιώνΑν και τα μεγαλύτερα ταξίδια τροφοληψίας των θαλασσοπουλιών διεξάγονται από τα μεγαλύτερα είδη, δηλαδή τα Άλμπατρος, μερικοί από τους μεσογειακούς συγγενείς τους και συγγενείς του Ν. Ατλαντικού, μπορούν επίσης να κάνουν μεγάλης κλίμακας μετακινήσεις. Ο χάρτης που ακολουθεί δείχνει παραδείγματα μετακινήσεων Αρτέμηδων (Αρτέμης της Μεσογείου Calonectris diomedea και Αρτέμης του Ατλαντικού C. borealis, αντίστοιχα) που αναπαράγονταν σε διαφορετικές αποικίες στην Ισπανία. Τα μακρύτερα ταξίδια τροφοληψίας ξεπερνούν τα 500 χιλιόμετρα που μετρώνται σε ευθεία γραμμή από την αποικία για τα μεσογειακά πουλιά, ενώ τα άτομα του Ατλαντικού μπορούν να φτάσουν μέχρι και τα 1.000 χλμ.

Στο τέλος της αναπαραγωγικής περιόδου, αυτά τα θαλασσοπούλια εγκαταλείπουν τις αποικίες τους και μεταναστεύουν στις πιο πλούσιες παραγωγικά περιοχές του Νότιου Ατλαντικού,

εκμεταλλευόμενα τους επικρατούμενους ανέμους για να βελτιστοποιήσουν την ενεργειακή τους δαπάνη. Με αυτόν τον τρόπο, ο «ευκολότερος» τρόπος να ταξιδέψουν προς τη ΝΔ Αφρική διασχίζοντας τον Ατλαντικό στη Βραζιλία και στη συνέχεια να μετακινηθούν από εκεί προς τα ανατολικά. Και, κατά την επιστροφή, στο σταυροδρόμι πάλι για τη Βραζιλία, και επιστροφή στο σπίτι διασχίζοντας τον Ν. Ατλαντικό προς ανατολάς, έτσι ώστε στο τέλος η μεταναστευτική τους διαδρομή να μοιάζει με σχήμα «8».

Εάν οι μετακινήσεις κατά την αναπαραγωγική περίοδο μπορεί να είναι μεγάλες, τα θαλασσοπούλια δεν γνωρίζουν φραγμούς και σύνορα πέραν αυτής της περιόδου και ορισμένα είδη μπορούν κυριολεκτικά να περιπλανηθούν στον κόσμο. Παραδείγματος χάριν, είδη τόσο μικρά όσο το Αρκτικογλάρονο μεταναστεύουν από τις

Εικόνα. Παραδείγματα μετακινήσεων με σκοπό την αναζήτηση τροφής από τις διαφορετικές ισπανικές αποικίες Αρτέμηδων κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου (περίοδος εκτροφής νεοσσών).

Εικόνα. Παραδείγματα μεταναστευτικών διαδρομών και περιοχών διαχείμασης Αρτέμηδων (του Ατλαντικού αριστερά και της Μεσογείου δεξιά) από διαφορετικές αποικίες στην Ισπανία.

J.M

. Arc

os


23

περιοχές αναπαραγωγής τους στην Αρκτική μέχρι τις περιοχές διαχείμασης στην Ανταρκτική και επιστρέφουν κάθε χρόνο, καλύπτοντας μέχρι και 40.000 χιλιόμετρα ανά ταξίδι (80.000 χιλιόμετρα μετ’ επιστροφής). Ορισμένοι Αρτέμηδες και άλλα θαλασσοπούλια μεταναστεύουν επίσης από τις περιοχές αναπαραγωγής τους σε εύκρατες και υποπολικές περιοχές του Βόρειου Ημισφαιρίου μέχρι τους τόπους διαχείμασης σε εύκρατες και υποπολικές περιοχές του Νοτίου Ημισφαιρίου, ενώ άλλα είδη κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Εν τω μεταξύ, ορισμένα Άλμπατρος περνούν τις μη αναπαραγωγικές περιόδους τους περιπλανώμενα στην Ανταρκτική μέχρι και 2-3 φορές σε ένα χρόνο, καλύπτοντας πάνω από 120.000 χιλιόμετρα.

Μεταξύ των ειδών που μετακινούνται από το ένα ημισφαίριο στο άλλο, υπάρχουν περιπτώσεις ειδών που μπορούν να χρησιμοποιούν εξίσου τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό Ωκεανό στις διαδρομές τους. Για παράδειγμα, ο Ληστόγλαρος του Νότιου Πόλου (Stercorarius maccormickii), που φωλιάζει στην Ανταρκτική Χερσόνησο, ταξιδεύει στα υποπολικά νερά του Βόρειου Ημισφαιρίου μέσω του Ειρηνικού ή του Ατλαντικού.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5156335/figure/pone.0166043.g002/

Μεταναστευτικές διαδρομές προς τον νότο και προς τις περιοχές διαχείμασης του είδους Xema sabini που αναπαράγεται στην

Αρκτική. Πηγή: PLoS One. 2016; 11(12): e0166043.

Διαδρομές τροφοληψίας των Άλμπατρος. Πηγή: Journal of Experimental Marine Biology and Ecology. Volume 450, January 2014, Pages 68-78

James Ball. CC BY 2.0

Dominic Sherony. CC BY-NC-ND 2.0

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5156335/figure/pone.0166043.g002/


24

J.M. A

rcos

Τα θαλασσοπούλια ως δείκτεςΤα θαλασσοπούλια είναι δυνητικά καλοί δείκτες του θαλάσσιου περιβάλλοντος για διάφορους λόγους. Ανάμεσα τους:

(1) Είναι ιδιαίτερα ορατά και σχετικά εύκολο να παρακολουθηθούν, τόσο στη στεριά (αποικίες) όσο και στη θάλασσα. Οι αποικίες αποτελούν μια ιδιαίτερα καλή ευκαιρία, καθώς για πολλά είδη είναι εύκολο να συλλαμβάνονται τα πουλιά και να συλλέγονται δείγματα (φτερά, εμετικά σύμπηκτα κ.ά.). Αλλά είναι επίσης σχετικά εύκολο να τα εντοπίσουμε στη θάλασσα και να εκτιμήσουμε τη συμπεριφορά τους οπτικά. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια χρήση τηλεμετρίας (δορυφορικών πομπών, GPS καταγραφέων δεδομένων) βοήθησε σε μεγάλο βαθμό στην κατανόηση των μετακινήσεων και της συμπεριφοράς των θαλασσοπουλιών στη θάλασσα.

(2) Ως κορυφαίοι θηρευτές, τα θαλασσοπούλια ενσωματώνουν και αντικατοπτρίζουν τις αλλαγές που συμβαίνουν σε διαφορετικά στάδια των τροφικών ιστών. Για παράδειγμα, οι μεταβολές στη διατροφή τους μπορεί να αντικατοπρίζουν μεταβολές στη διαθεσιμότητα διαφορετικών ειδών τροφής. Αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο ως έμμεση μέθοδος εκτίμησης των ιχθυοαποθεμάτων: όταν τα θαλασσοπούλια τρέφονται με νεαρά ψάρια που βρίσκονται κάτω από το επιτρεπόμενο μέγεθος αλιείας, μπορεί να προβλεφθεί η αφθονία αυτής της «παρακαταθήκης» ψαριών, επομένως, όταν τα ψάρια φτάνουν στην ηλικία πρόληψης από τον τομέα της αλιείας υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες για τον καθορισμό των κατάλληλων ποσοστώσεων ή οποιασδήποτε ρύθμισης που είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση βιώσιμης αλίευσης.

(3) Τα θαλασσοπούλια μπορούν να ενσωματώσουν πληροφορίες σχετικά με τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τις βιοσυσσωρευμένα στοιχεία, όπως ο υδράργυρος, καθώς αυξάνεται σε κάθε επίπεδο της τροφικής αλυσίδας και είναι ευκολότερο να μετρηθεί σε κορυφαίους θηρευτές. Τα φτερά είναι ιδιαίτερα χρήσιμα από την άποψη αυτή, καθώς συχνά χρησιμοποιούνται ως μηχανισμός αποβολής της επιβάρυνσης των ρύπων και μπορούν εύκολα να συλλεχθούν χωρίς να βλάψουν τα πουλιά.

Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι τα θαλασσοπούλια θέτουν μια γέφυρα μεταξύ της στεριάς και της θάλασσας. Η παρακολούθησή τους σε αποικίες είναι ο πιο απλός και εύκολος τρόπος για να ληφθούν πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων έμμεσων πληροφοριών από το θαλάσσιο περιβάλλον. Ωστόσο, είναι επίσης σημαντικό να δοθεί άμεση προσοχή στα μοντέλα κατανομής και στην οικολογία στη θάλασσα, καθώς τα θαλασσοπούλια ξοδεύουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε αυτό το περιβάλλον και ορισμένες σχετικές πληροφορίες δεν μπορούν εύκολα να συναχθούν από την εργασία πεδίου στη στεριά.


25

1.4.- Θαλασσοπούλια της Μεσογείου

Μεσογειακά θαλασσοπούλια: πολλά είδη, λίγα άτομαΌπως έχει περιγραφεί ήδη παραπάνω, η Μεσόγειος είναι μια κλειστή θάλασσα με μεγάλη ετερογένεια λόγω της μικρής έως μεσαίας κλίμακας των ωκεανογραφικών διεργασιών που συμβαίνουν εκεί, αλλά έχει γενικά σχετικά χαμηλή παραγωγικότητα και υψηλή βιοποικιλότητα, με υψηλό βαθμό ενδημισμού (π.χ. υποείδη που απαντούν αποκλειστικά στη λεκάνη της Μεσογείου).

Τα θαλασσοπούλια ακολουθούν αυτό το γενικό πρότυπο: υπάρχουν σε σχετικά μικρούς αριθμούς (συνήθως χιλιάδες έως δεκάδες χιλιάδες αναπαραγωγικών ζευγαριών, σε σύγκριση με εκατοντάδες χιλιάδες έως εκατομμύρια στους ωκεάνιους πληθυσμούς), αν και υπάρχουν αρκετά είδη (πάνω από 15 τακτικά αναπαραγόμενα) ενδημικά είδη ή υποείδη. Ο πλούτος της αφθονίας και της ποικιλομορφίας τείνει να μειώνεται από τα δυτικά προς τα ανατολικά και από τα βόρεια προς τα νότια, αλλά μπορεί να είναι αρκετά ετερογενής σε τοπική κλίμακα. Το μικρό μέγεθος πληθυσμού των θαλασσοπουλιών συνδέεται με τη σχετικά χαμηλή παραγωγικότητα της λεκάνης της Μεσογείου και πιθανότατα επιδεινώνεται από την υψηλή πίεση που έχει δεχτεί επί χιλιετίες.

Η κοινότητα των θαλασσοπουλιών: ποικιλία και αξίεςΗ Μεσόγειος φιλοξενεί περίπου 15 είδη αναπαραγόμενων θαλασσοπουλιών, καθώς και άλλα είδη που επισκέπτονται την περιοχή κατά τη μεταναστευτική περίοδο και/ή να περάσουν εκεί τον χειμώνα. Οι πιο χαρακτηριστικές ομάδες είναι οι εξής:


26

Αρτέμηδες, Μύχοι και Υδροβάτες (Procellariiformes)Δεν υπάρχουν Άλμπατρος, τα πιο εμβληματικά πουλιά αυτής της ομάδας, στη Μεσόγειο. Εντούτοις, υπάρχουν και άλλα είδη της οικογένειας που αναπαράγονται στη Μεσόγειο, διατηρώντας σημαντικούς πληθυσμούς: ο Αρτέμης, ο Μύχος της Μεσογείου, ο Μύχος των Βαλεαρίδων και ο Υδροβάτης. Τα τρία από αυτά είναι ενδημικά της Μεσογείου, ενώ υπάρχει ένα μεσογειακό είδος Υδροβάτη.

Τα τέσσερα μεσογειακά είδη της οικογένειας των Procellariiformes μοιράζονται τόπο αναπαραγωγής και συμπεριφορά. Αναπαράγονται σε νησίδες και σε απρόσιτα θαλάσσια βράχια, όπου φωλιάζουν σε σπηλιές, ρωγμές, στοές των βράχων και κάτω από βραχώδεις εξάρσεις (Warham 1990). Κατά τη διάρκεια της περιόδου επώασης των αβγών οι γονείς συνήθως εναλλάσσονται για να επωάζουν το μοναδικό αβγό τους, με νυχτερινές συνήθως βάρδιες. Σύντομα, μετά την εκκόλαψη, ο νεοσσός παραμένει μόνος τους, με επισκέψεις από τους γονείς που πραγματοποιούνται επίσης τη νύχτα.

Στη θάλασσα, τα Procellariiformes είναι μάλλον πελαγικά θαλασσοπούλια, που μπορούν να διανύουν μεγάλες αποστάσεις (εκατοντάδων χιλιομέτρων) προς αναζήτηση τροφής, συχνά στην ανοικτή θάλασσα. Εντούτοις, από τα τέσσερα μεσογειακά είδη, τα δύο είδη Μύχων έχουν σχετικά παράκτιες συνήθειες, που κατά κύριο λόγο διατρέχουν την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα και συχνά πολύ κοντά στην ακτή. Οι Υδροβάτες πιστεύεται ότι τρέφονται κυρίως με πλαγκτόν, αν και μπορούν επίσης να τραφούν με μικρά ψάρια.

Συνολικά, αυτά τα τέσσερα είδη θαλασσοπουλιών συναντώνται κατά κύριο λόγο στην ανοιχτή θάλασσα, μακριά από τη στεριά. Οι πληθυσμοί τους είναι σχετικά μικροί, αν και είναι πολύ δύσκολο να γίνει ακριβής εκτίμηση δεδομένης της νυχτερινής τους συμπεριφοράς γύρω από τις αποικίες (γεγονός που τα καθιστά δύσκολο να εντοπιστούν) και τις συχνά κρυμμένες και απρόσιτες φωλιές τους. Υπάρχουν πάνω από 100.000 αναπαραγωγικά ζευγάρια Αρτέμη και 25.000 ζευγάρια Μύχου, διάσπαρτα σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, ενώ απομένουν μόνο 3.000 ζευγάρια Μύχου των Βαλερίδων, τα οποία αναπαράγονται αποκλειστικά στις Βαλεαρίδες Νήσους. Ακόμα πιο δύσκολο είναι να υπολογιστεί ο αριθμός των Υδροβατών, ο οποίος εκτιμάται σε 10.000 ζευγάρια.

J.M. Arcos

J.M. Arcos

J.M. Arcos


27 J.M. Arcos

Θαλασοκόρακες, κορμοράνοι, πελεκάνοι και σούλες (Pelecaniformes)Υπάρχουν τρία είδη Κορμοράνων/Θαλασσοκοράκων, δύο πελεκάνων και ένα είδος σούλας που απαντούν στην περιοχή της Μεσογείου. Από αυτά, ο Θαλασσοκόρακας Phalacrocorax aristotelis desmarestii και ο Κορμοράνος Phalacrocorax carbo είναι τα πιο συνηθισμένα και ευρέως διαδεδομένα είδη. Μοιάζουν αρκετά, αλλά οι «ιστορίες» τους είναι πολύ διαφορετικές. Ο Θαλασσοκόρακας είναι ένα αυστηρά θαλάσσιο είδος, που τρέφεται με παράκτια ψάρια τα οποία πιάνει βουτώντας (φτάνει σε βάθος έως και 60 μέτρα) και φωλιάζει σε βραχώδεις ακτές. Φτιάχνει τη φωλιά του συνήθως σε προεξοχές και σχισμές των βράχων, αλλά και κάτω από θάμνους, και την επισκέπτεται τακτικά κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι Θαλασσοκόρακες συνηθίζουν να τρέφονται κοντά στις αποικίες τους (συνήθως σε απόσταση 10 χιλιομέτρων) κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, παρόλο που μπορούν να ταξιδέψουν σε μεγαλύτερες αποστάσεις αργότερα (μερικών εκατοντάδων χιλιομέτρων).

Ο Κορμοράνος, από την άλλη πλευρά, δεν ζει αποκλειστικά στον θαλάσσιο χώρο, αλλά εναλλάσσεται μεταξύ παράκτιων και ενδιαιτημάτων γλυκού νερού και είναι κυρίως χειμερινός επισκέπτης στην περιοχή, αν και δημιουργεί μεγάλες αποικίες σε ορισμένες υγροτοπικές περιοχές. Ενώ ο Θαλασσοκόρακας είναι απειλούμενο θαλασσοπούλι, οι πληθυσμοί του οποίου μειώνονται (σήμερα υπολογίζονται σε λιγότερα από 10.000 ζευγάρια, από τα οποία τα 1.000-1.200 ζευγάρια βρίσκονται στην Ελλάδα), ο Κορμοράνος έχει αυξηθεί σε πληθυσμό κατά τις τελευταίες δεκαετίες και έχει κατηγορηθεί ότι προκαλεί συγκρούσεις με τον άνθρωπο, κυρίως λόγω του ότι τρέφεται σε ιχθυοκαλλιέργιες. Αλλά και τα δύο είδη συγχέονται συχνά από το ευρύ κοινό,

δημιουργώντας πρόβλημα και στον Θαλασσοκόρακα (που διώκεται άδικα ως «επιβλαβές είδος»). Ένα τρίτο είδος κορμοράνου, η Λαγγόνα Microcarbo pygmaeus, είναι ένα πιο σπάνιο είδος που περιορίζεται σε ορισμένους υγρότοπους της Αδριατικής και της βορειοανατολικής Μεσογείου και κάνει πολύ περιορισμένη χρήση του θαλάσσιου χώρου.

Τα δύο είδη πελεκάνων, ο Ροδοπελεκάνος Pelecanus onocrotalus και ο Αργυροπελεκάνος Pelecanus crispus, έχουν επίσης περιορίσει την εξάπλωσή τους στην περιοχή (Αδριατική και βορειοανατολική Μεσόγειο) και συναντώνται κυρίως σε υγρότοπους.

J.M

. Arc

os

J.M. A

rcos

Από την άλλη πλευρά, η Σούλα Morus bassanus είναι αποκλειστικά χειμερινός επισκέπτης, αρκετά άφθονος στη δυτική Μεσόγειο, αλλά σπάνιος στην ανατολική. Έχουν υπάρξει μερικές, εξαιρετικά σπάνιες, αναφορές απομονωμένων αναπαραγωγικών ζευγαριών. Πρόκειται για ένα μεγάλο θαλασσοπούλι που τρέφεται με πελαγικά ψάρια.


28

Γλάροι (Lariidae)Οι γλάροι θεωρούνται συχνά ως είδη «επιβλαβή» και, ως εκ τούτου, δεν έχουν πολύ καλή φήμη στο ευρύ κοινό. Αλλά υπάρχουν δύο θέματα που πρέπει να θυμόμαστε: πρώτον, ακόμη και τα πιο ευκαιριακά και ευρέως εξαπλωμένα είδη κατηγορούνται συχνά άδικα και καταδιώκονται λόγω του ότι προκαλούν προβλήματα για τα οποία όμως δεν ευθύνονται τα ίδια και η διαχείριση αυτών των προβλημάτων πολύ συχνά στερείται κατάλληλης επιστημονικής βάσης. Δεύτερον, δεν είναι όλα τα είδη γλάρων τα ίδια και μερικά από αυτά είναι σπάνια και απειλούμενα με εξαφάνιση (όπως ο Αιαγιόγλαρος).

Υπάρχουν πάνω από 6 είδη γλάρων που αναπαράγονται στη Μεσόγειο, καθώς και άλλα είδη που επισκέπτονται την περιοχή τον χειμώνα ή κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης. Ανάμεσά τους, από πλευράς προστασίας, ο Αιγαιόγλαρος Larus audouinii είναι το πιο εμβληματικό είδος της περιοχής, το οποίο είναι ενδημικό της Μεσογείου και με μικρό πληθυσμό που έχει ανακάμψει σημαντικά τα τελευταία 40 χρόνια (από λιγότερα από 1.000 σε πάνω από 20.000 αναπαραγωγικά ζευγάρια). Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του είδους είναι συγκεντρωμένο στα δυτικά, με μικρότερους πληθυσμούς στην κεντρική και ανατολική Μεσόγειο. Στην Ελλάδα, αναπαράγεται μόνο στο Αιγαίο και ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε 350-500 ζευγάρια, σε αποικίες που κυμαίνονται από 5-85 ζευγάρια. Ζει αποκλειστικά στον παράκτιο και θαλάσσιο χώρο και φωλιάζει σε ακατοίκητες νησίδες αλλά και σε υγρότοπους (π.χ. στην Ισπανία). Τρέφεται κοντά στις ακτές, κυρίως με μικρά αφρόψαρα τα οποία πιάνει από την επιφάνεια της θάλασσας με μια πολύ επιδέξια τεχνική, πετώντας αργά και χαμηλά πάνω από το νερό. Στη Δυτική Μεσόγειο το είδος τρέφεται κυρίως με το παρεμπίπτον αλίευμα των αλιευτικών σκαφών. Ο Μαυροκέφαλος Γλάρος L. melanocephalus, από την άλλη πλευρά, είναι ένα είδος που φωλιάζει κυρίως στο βόρειο τμήμα της Μαύρης Θάλασσας. Είναι όμως ένα πολύ συνηθισμένο πουλί τον χειμώνα σε πολλές περιοχές, με συγκεντρώσεις που φτάνουν τα δεκάδες χιλιάδες άτομα σε κάποιες περιοχές. Μαζί με τον Αιγαιόγλαρο, είναι τα πιο κοινά είδη που μπορεί να δει κανείς στην ανοικτή θάλασσα στη Μεσόγειο, παρόλο που δεν φτάνουν σε πολύ μεγάλη απόσταση από τις ακτές. Άλλα είδη που παρουσιάζουν ενδιαφέρον από πλευράς διατήρησης είναι ο Λεπτόραμφος Γλάρος L. genei, ο οποίος φωλιάζει κυρίως σε αλμυρόβαλτους και δεν εισέρχεται ιδιαίτερα στον θαλάσσιο χώρο. Μεταξύ των πιο ευκαιριακών ειδών, περιλαμβάνεται ο Ασημόγλαρος L. michahellis, που είναι ίσως ο πιο συνηθισμένος και εκτεταμένος γλάρος στη Μεσόγειο. Υπάρχουν επίσης αναπαραγωγικοί πληθυσμοί του Καστανοκέφαλου Γλάρου L. ridibundus και του Μελανόγλαρου L. fuscus, αν και γίνονται ιδιαίτερα κοινοί τον χειμώνα, όταν τα πουλιά από τη βόρεια Ευρώπη μεταναστεύουν στη Μεσόγειο. Άλλα είδη γλάρων συναντώνται στην περιοχή της Μεσογείου μόνο τον χειμώνα ή κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης.

J.M. A

rcos


29

Γλαρόνια (Sternidae) Τα γλαρόνια είναι στενά συνδεδεμένοι με τους γλάρους, αλλά συνήθως μικρότερα, πιο λεπτεπίλεπτα, με πιο μυτερές και λεπτές φτερούγες και διχαλωτή ουρά. Είναι συνήθως παράκτια είδη που πιάνουν μικρά πελαγικά ψάρια βουτώντας στο νερό από ορισμένο ύψος. Συνήθως φωλιάζουν σε υγρότοπους και σε αμμώδεις παραλίες και αμμόλοφους και δεν απομακρύνονται πολύ μακριά από τη στεριά. Τουλάχιστον 5 είδη αναπαράγονται τακτικά στη Μεσόγειο, εκ των οποίων τα πιο διαδεδομένα και αυστηρά θαλάσσια είδη είναι το Χειμωνογλάρονο Sterna sandvicensis και το Ποταμογλάρονο S. hirundo. Το πρώτο είναι παρόν όλο το χρόνο, ενώ το τελευταίο μεταναστεύει τον χειμώνα στα τροπικά και ισημερινά νερά του Ατλαντικού. Το Νανογλάρονο Sternula albifrons είναι επίσης σχετικά διαδεδομένο, αλλά συνήθως φωλιάζει σε υγρότοπους ή πολύ κοντά στην ακτή της θάλασσας, ενώ το Γελογλάρονο συναντάται ακόμα λιγότερο στον θαλάσσιο χώρο. Τέλος, το Πορτοκαλόμορφο Γλαρόνι S. bengalensis φωλιάζει στη Λιβύη και μπορεί να το δει κανείς στις υπόλοιπες αφρικανικές ακτές της Μεσογείου κατά τη μετανάστευση.

Ληστόγλαροι (Stercorariidae)Οι Ληστόγλαροι συνδέονται στενά με τους γλάρους και τα γλαρόνια, θυμίζοντας γλάρους με πιο σκούρο χρώμα και πιο συμπαγή μορφή. Μπορούν να θεωρηθούν ως τα «αρπακτικά της θάλασσας», καθώς συχνά κυνηγούν άλλα θαλασσοπούλια για να τα φάνε ή, πιο συχνά, για να κλέψουν την τροφή τους. Δεν φωλιάζουν στη Μεσόγειο, αλλά εμφανίζονται σε σχετικά μικρούς αριθμούς τον χειμώνα και κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης. Ο Αετοληστόγλαρος Stercorarius skua είναι το πιο διαδεδομένο είδος τον χειμώνα, ενώ ο Γερακοληστόγλαρος S. parasiticus και ο Σπαθοληστόγλαρος S. pomarinus εμφανίζονται πιο συχνά κατά τη μετανάστευση. Είναι συνηθισμένο να εντοπίζονται οι Ληστόγλαροι από τις ξαφνικές συγκεντρώσεις γλάρων που σχηματίζονται όταν κυνηγηθούν από αυτούς τους επιδέξιους θηρευτές.

Άλκες (Alcidae)Οι Άλκες είναι θαλασσοπούλια που σχετίζονται στενά με τους γλάρους και τα γλαρόνια, αν και φαίνονται πολύ διαφορετικά, καθώς έχουν εξελιχθεί ως καταδυόμενα θαλασσοπούλια. Σήμερα, δεν φωλιάζουν στη Μεσόγειο, αν και απολιθώματα δείχνουν ότι φώλιαζαν στην περιοχή πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια, κατά τη διάρκεια των τελευταίων παγετώνων. Ωστόσο, δύο είδη είναι τακτικά κατά τη χειμερινή περίοδο στη Δυτική Μεσόγειο: η Κοινή Άλκα Alca torda, που μοιάζει με πιγκουίνο και το ο Θαλασσοψιττακός Fratercula arctica (γνωστός και ως Θαλάσσιος Παπαγάλος) του οποίου το πολύχρωμο ράμφος είναι πολύ χαρακτηριστικό. Οι Άλκες είναι μάλλον παράκτιες και τείνουν να τρέφονται πάνω από την εσωτερική υφαλοκρηπίδα, καταδυόμενες σε δεκάδες μέτρα για να πιάσουν την τροφή τους. Οι Θαλασσοψιττακοί τείνουν να είναι πιο πελαγικοί, παρόλο που συνήθως τρέφονται κοντά στην υφαλοκρηπίδα.

Άλλα θαλασσοπούλιαΕκτός από τις ομάδες που περιγράφονται παραπάνω, τα παράκτια είδη, όπως οι πάπιες, τα βουτηχτάρια και τα θαλασσοβούτια εμφανίζονται σε μικρούς αριθμούς στα παράκτια νερά κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ιδιαίτερα στην βόρεια περιοχή της Μεσογείου. Οι εκπρόσωποι άλλων ομάδων θαλασσοπουλιών είτε απουσιάζουν πλήρως, είτε είναι εξαιρετικά σπάνιοι επισκέπτες στη Μεσόγειο.

Nature Photos. CC BY 2.0

Sue Cro. CC BY 2.0


30

Σημαντικές περιοχές για τα θαλασσοπούλια στη ΜεσόγειοΗ λεκάνη της Μεσογείου είναι εξαιρετικά ετερογενής και, κατά συνέπεια, τα θαλασσοπούλια δεν παρουσιάζουν τυχαία εξάπλωση στην περιοχή. Κάθε είδος έχει τις δικές του απαιτήσεις, αλλά συνολικά η διαθεσιμότητα της τροφής και κατάλληλων ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής είναι οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν το πρότυπο κατανομής τους. Το κλίμα, η ανθρωπογενής πίεση και άλλοι παράγοντες διαδραματίζουν επίσης κάποιον ρόλο, αλλά συχνά περιλαμβάνονται στην έννοια του «κατάλληλου ενδιαιτήματος». Η τοπογραφία και οι άνεμοι επηρεάζουν επίσης τις μεταναστευτικές διαδρομές των θαλασσοπουλιών και μπορούν να δημιουργήσουν σημεία στενωπούς από τα οποία διέρχονται χιλιάδες θαλασσοπούλια.

Τόποι αναπαραγωγήςΤα προτιμώμενα αναπαραγωγικά ενδιαιτήματα ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των ειδών, αν και μια κοινή απαίτηση είναι η απουσία όχλησης. Ορισμένα είδη αναζητούν βραχώδεις γκρεμούς και νησίδες, όπως συμβαίνει με τους Αρτέμηδες και τους Μύχους, τους Υδροβάτες, τους Θαλασσοκόρακες και μερικούς γλάρους. Οι Αρτέμηδες, οι Υδροβάτες και οι Θαλασσοκόρακες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα είδη στους χερσαίους θηρευτές, επομένως προτιμούν να φωλιάζουν σε απρόσιτους γκρεμούς ή/και ακατοίκητες νησίδες, συχνά μακριά από τις πιο παραγωγικές περιοχές. Υπάρχει μια ευρεία γκάμα επιλογών ενδιαιτημάτων στην περιοχή της Μεσογείου, αν και οι άνθρωποι έχουν φέρει αρουραίους και άλλους χερσαίους θηρευτές στα περισσότερα νησιά και νησίδες, περιορίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις διαθέσιμες επιλογές για τα θαλασσοπούλια. Από την άλλη πλευρά, ο πιο ευκαιριακός γλάρος, ο Ασημόγλαρος, έχει προσαρμοστεί ώστε να φωλιάζει και σε κτίρια, τα οποία προσομοιάζουν με τα φυσικά βράχια (είναι τα τεχνητά βράχια των πόλεων).

Άλλα θαλασσοπούλια φωλιάζουν σε επίπεδες παράκτιες περιοχές όπως παραλίες, αμμόλοφους, αλίπεδα και υγρότοπους. Η διαθεσιμότητα τέτοιων ενδιαιτημάτων μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό λόγω της έντονης ανθρωπογενούς πίεσης στις Μεσογειακές ακτές, επομένως τα περισσότερα από αυτά τα είδη φωλιάζουν σε προστατευόμενες παράκτιες περιοχές, όπου υπάρχει περιορισμένη πρόσβαση από τους ανθρώπους.

Θαλάσσιες περιοχέςΤα περισσότερα θαλασσοπούλια τρέφονται σε παραγωγικές περιοχές, συνήθως πάνω από την υφαλοκρηπίδα, όπου τα ωκεανογραφικά ρεύματα, οι εισροές ποταμών, οι τοπικοί άνεμοι και παράγοντες ενισχύουν την παραγωγικότητα και, συνεπώς, τη διαθεσιμότητα των ψαριών. Στη Μεσόγειο, η παραγωγικότητα τείνει να μειώνεται από τα δυτικά προς τα ανατολικά, λόγω της φθίνουσας επιρροής των νερών του Ατλαντικού (που είναι ψυχρότερα και πλουσιότερα σε θρεπτικά συστατικά) προς την ανατολή. Ομοίως, οι βόρειες ακτές τείνουν να είναι πλουσιότερες, λόγω της μεγαλύτερης εισροής γλυκού νερού μέσω των ποταμών και των συνήθως ευρύτερων ηπειρωτικών πλακών.

Μεταναστευτικές διαδρομέςΕκτός από τις περιοχές τροφοληψίας, τα θαλασσοπούλια μπορούν επίσης να συγκεντρώνονται σε ασυνήθιστα μεγάλους αριθμούς στους διαδρόμους μετανάστευσης ή στα σημεία στενωπούς. Χιλιάδες θαλασσοπούλια υποχρεώνονται να περάσουν από αυτές τις περιοχές, καθιστώντας τες πολύ σημαντικές για τη διατήρησή τους.

Cris

tina

Sánc

hez


31

Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (IBA)Η BirdLife International (η παγκόσμια ομοσπονδία ορνιθολογικών οργανώσεων) έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα για τον εντοπισμό των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (Important Bird Areas -IBA) και τη βιοποικιλότητα σε ολόκληρο τον κόσμο, εδώ και σχεδόν 40 χρόνια. Οι ΙΒΑ είναι περιοχές μέγιστης προτεραιότητας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και ιδιαίτερα των πουλιών, συχνά αναντικατάστατες ή ευάλωτες, καθώς φιλοξενούν σε τακτική βάση σημαντικούς πληθυσμούς από ένα ή περισσότερα απειλούμενα, ενδημικά ή συναθροιστικά είδη. Οι περιοχές αυτές περιλαμβάνουν τα καλύτερα ή τυπικά παραδείγματα των φυσικών ή σχεδόν ανεπηρέαστων οικοσυστημάτων, τα οποία όλο και περισσότερο τείνουν να γίνουν καταφύγια για τα είδη αυτά. Οι ΙΒΑ επιλέχθηκαν ώστε, όλες μαζί, να δημιουργούν ένα συνεκτικό παγκόσμιο δίκτυο σε όλη τη βιογεωγραφική κατανομή συγκεκριμένων ειδών, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ως το ελάχιστο απαραίτητο για να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους στην περιοχή εξάπλωσής τους. Αρχικά, το Πρόγραμμα των ΙΒΑ επικεντρώθηκε στη στεριά, αλλά τα τελευταία 15 χρόνια έχουν καταβληθεί προσπάθειες για την ανάπτυξη της απαραίτητης μεθοδολογίας και τον προσδιορισμό ανάλογων περιοχών στη θάλασσα. Αυτές οι περιοχές περιλαμβάνουν:

1. Τις θαλάσσιες επεκτάσεις των αποικιών των θαλασσοπουλιών στις χερσαίες ΙΒΑ,2. Τις περιοχές που φιλοξενούν σημαντικές συγκεντρώσεις θαλασσοπουλιών σε ρηχά, παράκτια και εσωτερικά ύδατα,3. Τις περιοχές ανοιχτής θάλασσας που φιλοξενούν συγκεντρώσεις θαλασσοπουλιών κυρίως για τροφοληψία και4. Σημεία μεγάλων συγκεντρώσεων θαλασσοπουλιών κατά τη μετανάστευση.

Στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί 43 Θαλάσσιες Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (http://files.ornithologiki.gr/images/seabirds/Publications/Marine_IBA_Book_BirdLife_Greece_2012_SEC.pdf)Επί του παρόντος, το πρόγραμμα των IBA είναι εκτεταμένο στην περιοχή της Μεσογείου όσον αφορά τις χερσαίες περιοχές (συμπεριλαμβανομένων των αποικιών των θαλασσοπουλιών). Επιπλέον, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος για τον εντοπισμό σχετικών περιοχών στη θάλασσα, ιδίως στην Ισπανία, την Ελλάδα, τη Γαλλία και τη Μάλτα. Ο θαλάσσιος Άτλαντας των Θαλάσσιων Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (IBA e-Atlas) παρουσιάζει σχετικά καλή κάλυψη των παράκτιων θαλάσσιων περιοχών (Σχήμα).


32

Συνολικά, οι IBA ακολουθούν το γενικό πρότυπο πλούτου στη Μεσόγειο, που είναι πιο αυξημένος στη Δύση και στον Βορρά. Ωστόσο, αυτό οφείλεται εν μέρει στη διαφορά στην προσπάθεια παρακολούθησης. Στους σημαντικούς χώρους αναπαραγωγής περιλαμβάνουν τα αρχιπελάγη των Βαλεαρίδων Νήσων, η Κορσική και η Σαρδηνία, καθώς και το αρχιπέλαγος του Αιγαίου. Η Αδριατική Θάλασσα φιλοξενεί αρκετές σημαντικές αποικίες αναπαραγωγής, αλλά έχουν προταθεί μόνο λίγες θαλάσσιες IBΑ. Στις ακτές της Αφρικής έχουν προταθεί ορισμένες θαλάσσιες ΙΒΑ, γύρω από σημαντικές αναπαραγωγικές αποικίες, αλλά δεν έχουν ακόμη προταθεί κατάλληλες περιοχές τροφοληψίας. Όσον αφορά τα σημεία στενωπούς κατά τη μετανάστευση, τα πιο συναφή στην περιοχή της Μεσογείου είναι εκείνα που συνδέονται με τις γειτονικές θάλασσες, καθώς όλα τα θαλασσοπούλια που μετακινούνται από μια περιοχή στην άλλη υποχρεώνονται να περάσουν από αυτά: το Στενό του Γιβραλτάρ που συνδέεται με το πέρασμα του Ατλαντικού και των Δαρδανελλίων και το στενό του Βοσπόρου που συνδέεται με τη Μαύρη Θάλασσα.

J.M. A

rcos

Βιώσιμη αλιεία στη Μεσόγειο - seo/birdlife · 2018. 5. 4. ·...

Documents