Д ук Д . У., М ішын П. I. Щоваполсщк)

СЕМАНТЫКА НЕКАТОРЫХ ВЫЯЎ ПОЛАЦКАЙ КАФЛІ3 АШМАЛІСТЫЧНЫМІ МАТЫВАМІ

236 • _ _ ПСТАРЫ ЧНЛгЛРХЕЛЛШ ЧНЫ ЗБ О Р Н ІК М 17

Анімалістыка — вельмі раслаўсюяжаная з’ява ў беларускім кафлярстве.

Заамарфічны сюжэт асабліва характерны для гатычнай і рэнесанснай эпохі. Менавіта ў гэты час распаўсюджваюцца выявы фант асгычных, альбо паў- фантастычных істог, якія нярэдка падаюцца мастаком як самастойныя элементы міфалагічнай кампазіцыі (Історія..., 1967, мал. 281; Паничева, 1980, с. 9; Dąbrowską, 1987, s. 132; Dymek, 1995, tabl. ХІІІа, XVIbc; Piątkiewicz-Dereniowa, 1977, s. 193; Zubrzycki, 1915, rys, 2—3).

Маньерыстычная i барокавая традыцыя перара- біла гатычныя сюжэты, аднак вобразы жывёл у маты- вах беларускай кафлі засталіся не менш папулярнымі. Большасць анімалістычных сюжэтаў у гэты час нале- жыць кафле з гсральдычнымі матывамі (т. зв. жывё- лы-“шчыгатрымальнікі”) (Заяц, 1990, мал. 10, 2—3; Левко. 1981, рис 11—13; Tautavicius, 1969, pav. 38). У некаторых выпадках сюжэт цалкам перайманы з міфалогіі—такая кафля ўтварае асобную трупу (Мас- лих, 1983, рис. 23—24, 30—31; Паничева, 1981, с. 277—278, рис. За; Угрыновіч, 1988, с. 12).

Выявы фантастычных жывёл найчасцей падаюцца неверагоднымі, незразумелымі пачварамі, сгвора- нымі ўяўленнем майстра. Між тым неабходна прыз- наць, ппо большасць выяў міфалагічнага змесіу з’яў- ляюцца на дзіва трывалымі ў перадачы некаторых элементаў.

Як правіла, малюнак такой кафді падзелены на дзве часткі цэнтральна—васявой сіметрыяй, прычым у цэнтры знажодзіцца расліна (міравое дрзва) ці рас- лінны арнамент (Беларуская кафля, 1989, іл. 94—95; Здановіч, Краўцэвіч, Трусаў, 1994, мал. 89, 3—5, 7; Тарасов, 1988, с. 7, рис. 11—2; Трусаў, 1989, табл. 1, 13—15; Угрыновіч, 1988, с. 12; Dąbrowską, 1987, il.

'157—158,186; TautaviCius, 1969, pav. 39). Прыадсут- насці васявой сіметрьгі раслінны арнамент усё роўна застаецца абавязковым (асабліва на барокавых плас- цінах і калі сюжэт не датычьщца геральдьлсі) (Беларуская кафля, 1989. ш. 106; Виногродська, 1993, с. 12; Тарасов, 1988, рис. 13—2; Dymek, 1995, tabl. ХШа; Jaszkiewicz, 1997, il. 18, 1—6). Выявы жывёл сустра- каюцца самыя разнастайныя, некаторых з іх можна аднесці да грыфонаў (жывёл з тулавам ільва, галавой і крыламі арла, ці галавой i льва). Большасць жывёл маюць іншую міфалагічную інтзрпрэтацыю.

Нярэдка вобразы фантастычных жывёл звязва- юцца з геральдыкай (Здановіч, Трусаў, 1993, с. 54; Зідановіч, 1997, с. 108; Zubrzycki, 1915, s. 9—10). Аднак у геральдъщы жывёлы (ільвы, лсапарды, грыфс- ны) перадаюцца згадна з дакладаа распрацаванымі ка

нонам! (Г аттерер, 1805, с. 105), хаця бываюць i вык- лючэнні. У беларускім кафлярстве вядомы прыкла- ды адыходаў ад геральдычных правілаў пры састаў- ленні гербаў (Заяц, 1990, с. 33), у некаторых выпад- ках па прычыне фрагментарнасці знаходак бывае цяжка вызначыць, да якой групы арнаментыкі належала тая ці іншая пласціна. Часам міфалагічны сюжэт пераплятаецца з геральдычнымі матывамі. як тэта вядома на некаторых віцебскіх пласцінах (Левко, 1981, рис. 11,12).

На нашу думку, аднясенне выявы кафлі да групы геральдычнай арнаментыкі правамоцна толькі пры на- яўнасці герба, альбо ў вьшадку; калі дакладаа вядома прыналежнасць пласціны да набора пячной кафлі з ге- ральдычнымі матывамі.

У Полащу кафля з анімалістычнымі матывамі прадстаўлена даволі вялікай групай. У гатычную эпо- ху былі распаўсюджаны вобразы фантастичных дра- конаў, казачных вужак, а таксама рэальна існуючых жывёл (Паничева, 1981, с. 278, рис. За,б,в). У XVII ст. выкарыстоўваецца вобраз Міравога дрэва i заамар- фічных істот — яго вартаўнікоў (Тарасов, 1988, рис. 13—2; Тарасов, 1989, с. 7, рис. 11—2).

Для вызначэння зместа міфалагічнага сюжэта намі ўзята траістая кампазіцыя адной вельмі адмег- най полацкай кафлі, знойдзенай у 1988 г. у двары дома № 3 іф. К. Маркса падчас назірання за буцаўнічьші работамі (Тарасов, 1989, с.,21, рис. 56, 1). Кафля за- хавалася болып чым напалову, вонкавая пласціна (19,5 х 19,5 см), заключана ў нешырокую (0,9—І ем) рам- ку з уступам (мал. la). Чарапок вельмі добра абпале- ны, для фармоўкі кафлі выкарыстоўвалі адйародную чырвоную пііну добрай якасці з дабаўленнем невялі- кай колькасці мелказярністага пяску. Зялёная празры- стая паліва нанесена па ангобу, яе сляды засталіся і на знешняй старане румпы. Па ўсіх прыкметах кафля была зроблена не пазней першай паловы XVII ст.

Малюнак ўяўляе сабой кампазіцыю, у цэнтры якой знаходзіцца жаночая фігура, а па баках сімет- рычныя ёй выявы двух заамарфічных істот (мал. la). Неабходна адзначыць, што сіметрыя вьйў жывёл да- волі ўмоўная — размяшчэнне пярэдніх і задніх лап істот не супадае. Левую руіу жанчына працягвае к сонцу, а ў правай, відаць, трьшае месяц. Ніжняя част- ка яе выявы — “спадніца”, уяўляе сабой падзелены папалам трохкупгік, з вяршыні якога прарасгае квітне- ючая расліна. Згодна з тэрміналогіяй Амброза гэтая спадніца нішто іншае, як паўромб—аснаванне сусвет- нага дрэва (Амброз, 1966, с. 63,65—66).

Арнамект “спадніцы” ўтрымлівае ў сябе адразу некалькі сімвалаў урадлівасці. Гэта, па—першае,

Электронный архив

библиотеки

МГУ

имени А

.А. Кулешова

ДУКД У.ЛДШЫН П. I. СШАНТЫКА ЯЕКАТОРЫХ ВШ УПОШ Щ АЙ К4ФЖ.. ^ 237

скрыжаваны паўромб, па—другое, выява расліны, пра- растаючай з паўромба ̂пгго дазваляе разглядаць яго як расквітнеўшы і пераўтварае ў падножжа сусвехяага дрэва (Амброз, 1966, с. 65,66). Акрамя m arą ўеятраі- стаякампазіідоязвычайттракіуеццаяксімвадурадл- івасці. f >■

Не вызывае сумнсння той факт, пгго на кафлі ад- люстраваны шфалапчныя персанажы.

Большасць даследчыкау пагаджаюцца з высно- вай, пгго жаночая фііура ў цэнтры кампазіцыі прад- стаўляе выяву вялікай Багіні, Багіні ўрадйівасці, Багіні-Маці (Амброз, 1966, с. 72, 75; Рыбаков, 1967, с. 94; гл. таксама: Голан, 1994, с. 160—161).

Сіметрычна цэнтральнай жаночай фігуры раз- мешчаны дзве заамарфічныя істоты. Яны прадстаў- ляюць свайго рода мазаІку разнародных элементаў. Можна з упэўненасцю казаць, што ў заамарфічных істот сабачыя галовы: на некаторых полацкіх пласці- нах з аднатьшнымі выявамі гэта падкр зелена наяў- насцю ашышгіка на южным са звяроў (Тарасов, 1988, рис. 13:2; Тарасов, 1989, с. 7) (мал. 16). Пачвары ма- юць птушыныя лапы з вялікімі драпежнымі кіпцю- рамі. тулава “сабакі” пакрытае лускай. Фантастичная істота з сабачай галавой і ашыйнікам вядома на выя- ве мсціслаўскай кафлі (Беларуская кафля, 1989, мал. 106). У Кіеве знойдзена кафля з выявай фантастыч- най істоты з сабачай галавой (Шовкопляс, 1975, рис. 4,2), выявы сабак вядомы і ў польскім кафлярстве (Zubrzycki, 1915, s. 12, iys. 6).

Выхва сабахі з целам, пакрытым лускай, заха- валася на палове сцжнной кафлі, што была знойдзена В.А. Бузиным на Верхшм замку ў Полацку (мал. 2). Кафля, пажрьггая карычневай палівай, мае уступчатую рамку i па памерах амаль роўная мураўлёнай пласці- не (20 х 20 7) (ПГКМЗ, кп—530/4). Малюнак выкана- ны аднолькавым па вышыні рэльефам, кафля мае высокую румпу (12 см) з адогнутым вонку рангам—з’я- ва, якая цалкам ушеваецца ў прамежак часу з канца XVI да пая. XVII стст.

У беларускім фальклоры як і ў фальклоры ўсзаодніх славян не зафіксаваны апісанні падобных істот. Вынікае, пгго яны альбо былі перайманы ад якой—небдазь інпіай культуры, альбо ўяўленні аб іх існавалі ў больш раннюю эпоху i да моманту пачатка запісаў фальклора былі ўжо страчаны. У любым выпаду ўяўленні аб гэтых істогах павінны мець мясцо- выя карані, каб атрымаць такое пшрокае распаўсюд- жанне.

Б. А. Рыбаюў адносіць падобных істот да Сімар- глаў (крылатыя сабакі ў луске, нярэдка з таушынымі лапамі), якія ахоўваюць сімвал урадлівасці—жанчы- ну ці дрэва (у нашым выпадку абодва сюжэта сумеш- чаны) (Рыбаков, 1967, с. 94).

У белар^скім фальклоры з вобразам сабакі звя- заны вельмі значны пласт вераванняў. Вядомае падан- не пра князя-Боя і яго двух сабак (Сгаўра і Гаўра) (Шпилевский, 1856, с. 26—27) мае міфалагічныя карат, таму ппо суправаджаецца магічным рьпуалам (шфалагіішыя персанажы нярэдка робяцоа правячымі асобамі пры трансфармацыі міфа у казку ці паданне).

Калі ж улічыць той факт, ntro вобраз сабакі цесна пе- раплецены з міфалагічным вобразам ваўка, тады мы прыходзім да шырока распаўсюджанаму матыву аб ваўках, ппо з’яўдяюцца сабакамі бажаства і таксама нярэдка выступают, парамі.

У скандынаўскай міфалогіі Одзін з’яўляецца гаспадаром двух ваўкоў Геры і Ферклі (“прагны” і “пражэрлівы”), Одзін корміць іх мясам у Вальхале (Мифологический словарь, 1990, с. 403): “Два ваўка бога Одзіна высіупаюць як яго псы (ён юрміць іх еа свайго стала)” (Иванов, 1975, с. 399).

Матыў ваўкоў як сабак бажаства шырока рас- паўсюдасаны і ў беларускім фальклоры. Асабліва добра гэта прасочваеццапа матзрыялам замоў, дзе воўк— гэта сабака ці хорт св. Юр’я (Романов, 1891, с. 45— 47,154). У некаторых рускіх духоўных вершах маец- 10 зварог св. Бгорыя к ваўкам з загадам стаць яш са- бакамі (Иванов, 1975, с. 400). Згодна з румьшскім фальклорам ваўкі — гэта сабакі св. Пягра (Свешникова 1997, с. 377, Прим. 3), у сванаў і хеўсураў воўк таксама суадносіцца са святым Георгіем і сабакі-ваўкі высіупаюць як парныя “есаулы” багоў (Иванов, 1975, с. 400), Атаясамленне сабакі і ваўка ўласціва анпгійскай традыцыі, па словах Ганса Сакса бог выбраў ваўкоў сваімі паляўнічымі сабакамі (Иванов, 1975, с. 399). Jla- тышскія народныя песні ведаюць абарог dieva suns у значэнні “ваўка-сабакі бога” (Иванов, 1997, с. 341).

Парнасць ваўюў/сабак бажаства сведчыць аб адлюстраванні ў дадзеным сюжэце поладкай кафлі блізнячага культа, што мае падцвярджэнні ў сувязі блізнячых культаў з сімволікай урадпівасці (асюўнае значэнне кампазіцыі на мал. la) (Иванов, 1980, с. 176).

Мая. 1. Полацкая кафля з міфалагічным сюжэтам.

Электронный архив

библиотеки

МГУ

имени А

.А. Кулешова

2 3 8 - v ; ПСТАРЬ1ЧК4-АРХЕ.4Л4ПЧНЫ ЗБ О РШ К М 17

Такім чынам, мы вылучаем ппотэзу: малюнак кафлі адлюстроўвае шфалагічныя істоты ў абліччы ваў- юў/сабак. Абедзве ісготы маюць дачыненне да блізня- чых культаў.

У якасці доказаў можна прывесці гімны “Рыг- веды”, прысвечаньш багам-блізнятам Ашвінам, зас- тупнікам урадлівасці (Рйгведа, 1,118,2), яны жадна- часова з’яўляювда і заступнікамі ваўкоў (Ригведа, I, 117,17—18). Гэты прыклад сведчыць аб агульнаінда- еўрапейскіх каранях дадзенага міфалагічнага сюжэ- та. У стражытнагрэчаскай традыцыі божаскія блізня- ты Апалон і Артэміда таксама маюць воўчую пры- розу: іх маці Лета прадстаўлялася ў абліччы ваўчы- цы (Лосев, 1996, с. 320), a cvвязь Апалона з ваўком падцвярджаецца шматлікімі факгамі (Лосев, 1996, с. Я 9—321). Сюды ж мы адносім класічны сюжэт, калі ваўчыца выкармлівае блізнят Ромула і Рэма (Мифологический словарь, с. 460).

Калі выявы заамарфічных істот на полацкай каф- ле адлюстроўваюць пару босскіх блізнят, тадыякрас- тлумачыць іх сувязь з Багіняй-Маці і іншыя, “не саба- чыя”, элементы іх целаў?

Шырока распаўсюджанае ўяўленне аб парах бо- жаскіх ваўюў-сабак і ўдзел у міфах галоўных багоў на- водзіць на думку аб адлюстраванні на кафле аднаго з момантаў асноўнага міфа.

Згодна з канцэпцыяй асноўнага міфа, выдвіну- тай Івановым і Тапаровым, большасць міфалагічных сюжэтаў паходзіць ад адзінага караня. Хтанічная істо- та (змей, абарояца багацця і ўрадлівасці) выкрадае жонку Бога-грамавержца (найчасцей гэта Багіня ўрадлівасці), і нярэдка забівае яго самога. Далей, у залежнасці ад сюжэта. Бог-грамавержца (ці дзеці Багіні ўрадлівасці) праследуе і забівае змея і вызва- ляе сваю жонку. Выкраданне і вызваленне Багіні, а таксама забойства і ўваскрэшанне Бога-грамавержцы звяз- валіся са зменай часоў года і сезонаў урадлівасці/не- ўрадлівасці.

Боства, праціўнік Грамавержцы, адлюстроўва- лася не толькі ў абліччы змея — сярод яго іпастасей ёсць мядзведзь і сабака (воўк ) (Иванов, 1977).

Такім чынам, гэтая частка асноўнага міфа выг- лядае так. Ад хтанічнай істоты ў Багіні нараджаюц- ца блізняты, пры гэтым дзеці Багіні наследуюць рысы свайго бацькі. Яны маюць воўчую прыроду, таму што XX бацька выступав і ў гэтых іпастасях. Менавіта валоданне шэрагам якасцей бацькі дае ім магчымасць адолець яго: блізняты вырастаюць, за- біваюць свайго бацьку і ўваскрашаюць Бога-грама- вержца. Паколысі бацька блізнят хтанічная істота якая мае шэраг увасабленняў, то “не сабачыя” элементы целаў Сімарглаў атрымліваюць прастое тлу- мачэнне: луска — змяіная, капцюры — таксама, а сабачая/воўчая галава належыць адпаведнай іпас- тасі хтанічнага бажаства.

Негледзячы на прысутнасць хтадічных рыс у воб- разах божаскіх блізня; іх прырода адрозніваецца ад іфы- роды бацькі. Калі хтанічная істота выступае найчасцей ў абліччы сабакі, гады яго дзеці ад Багіні- Маці (блізня- ты) маюць змепйную, хтанічна-нябесную прыроду і

Мал. 2, Аншалістычныя выявы палацкай тфлі.

таму выступаюць ўжо ў абліччы ваўкоў і з’яўляюцца ворагамі свайго бацькі.

У беларускім і славянскім фальклоры маюцца магэрыялы, якія сведчаць на карысць гэтай гіпотэзы.

Г эта, па-першае, указание на хтанічную прырода сабакі якпраціўнікаГрамавержца. Сабака, згодна ўяў- ленняў белар>саў, жывёла нячыстая і ў яе нярэдка пе- ратвараецца (увасабляецца) чорт (Романов, 1912, с. 285,286,287,291). Г эты сюжэт распаўсюджаны вельмі шырока па ўсёй Еўропе.

Па-другое, згадка на варожасць ваўка хтаніч- ным істогам. На Украіне па народнаму павер’ю, чар- цей колысі б не развялося “що й свиту б не було, як бьцих гром ни бив, та волки не вкидали!" (Moszyński, 1967, s. 570). У церскіх казакаў (вялікарусаў) таксама мелася павер’е, па яяому бог загадаў каб ваўкі пажы- ралі чарцей (Токаев, 1957, с. 47). У сербскіх вераван- няхвоўкз’ядаедэманаў—віл (Mos2ynski, 1967', s. 570).

Па-трэцяе, указание на стварэнне ваўка чортам, ажыўленне яго богам і неадкладны напад ваўка начор- та (Federowski, 1897, s. 191—193; Pietkiewicz, 1938, s. 74— 75).

3 іншых традыцый падобныя прыклады вядомы ў паўднёваславянскім фальклоры. Тут захаваўся най- больш архаічны сюжэт, калі Вогненны Змей выкрадае жанчыну і ад яе нараджаецца герой Змей Вогненны Воўк, які забівае бацьку (Иванов, Топоров, 1982, с. 238—239). Адзін з багоў-блізнят Апалон таксама забівае змея адразу пасля свайго нараджэнкя (Тахо— Годи, 1989, с. 192, 196).

Трэба, аднак, улічыць, ппо полімарфізм Сімар- глаў к перыяду запісаў фальклора Знікае і некалі шмат- лікія іпастасі божаскіх блізшгт зводзяцца да адзінай— воўчай.

Культы блізнят маюць цесную сувязь з ўрадлівас- цю. Верагодна, такая ж сувязь існуе паміж выявамі блізнжг на пячной кафлі і вераваннямі, звязанымі з самой печчу ва ўсходнеславянскім фальклоры. Печ —

Электронный архив

библиотеки

МГУ

имени А

.А. Кулешова

д у к д. у. ш ш ьт п i стынтыкл н е к а ю рш вы яў полацкай кафм- 239

сімвал>радлівасці. Не выключат, пгго выявы блізнят маглі выконвадь функцыі апатрапея, паколькі печ ад- начасова з'яўляецца дарогай у іншы свет i па гэтаму шляху ў хату могуць пранікнуць прадстаўнікі нячыс- тай сілы. напрыклад, ведзьмы. У якасці аргумента можна прывесці павер’е аб тым, што воўк адганяе нячысцікаў.

У таим вьшадку выкарыстанне пададзенага сюжэ- та на пячной кафлі становища зразумелым. Пячная труба — найменьш абаронены ад нячыстай сілы ўваход у чалавечае жыгло. Выява блізнят, пераможцаў хганічнай пачвары, павінна была адганяць нячысцікаў.

Другой прычынай можа быць жаданне садзейн- ічаць павышэнню ўрадлівасці (паколькі печ з'яўляла- ся крыніцай дабрабыта ў хаце): ад бацькоў блізняты наследуют, сувязь з ўрадлівасцю i становяцца яе апе- кунамі.

На выяве полацкай кафлі адлюсгравана Багіня— Маці i яе дзеці — божаскія блізняты. Іх палімарфізм (наяўнась сабачых, змяіных і птушыных рыс) тлума- чыцца тым, што іх бацька— хтанічнае бажаство, пра- яўляецца ў шматлікіх іпастасях. Зыходзячы з гэтага міфа, вызначаецца большая частка функцый божаскіх блізнят. Паколькі яны забілі хтанічнае бажаство, то яны ж лічыліся абаронцамі ад хтанічных істот альбо ад чарцей, якія атаясамляюцца ва ўсходнеславянскім фальклоры. Не выключана, што такую функцьпо як здольнасць адганяць нячысцікаў, ваўкі атрымалі менавіта як іпастасі босскіх блізнят.

Другое не менш важкае пытанне— наколькі раз- гледжаны сюжэт карэлюецца з распаўсюджаным у кафлярстве матывам Дрэва жыцця?

У светаўяўленні земляробца вобраз прарастаю- чага зерня цесна пераплятасцца з вобразам жанчыны, якая чакае нараджэння дзіцяці. Сімвалы ўрадлівасці — жанчына і дрэва — часта сумяшчаюцца і, па-сут- насці, з’яўляюцца адным і тым жа (Рыбаков, 1967, с. 94). Такім чынам, ёсць падставы казаць аб аднолька- вым семантычным значэнні выявы Багіні-Маціі Дрэва жыцця, што папшрае сферу ўжывання пададзенага міфалагічнага сюжэта.

ЛГГАРАТУРА

Амброз А.К., 1966. О символике русской крестьянской вышивки архаического типа. СА, №1.

Беларуская кафля, 1989. Мн.Виногродсьха Л.І., 1993. Кахлі середьного подніпро-

в’я XIV—середини ХУШ ст.: автореф. дис...кгнд. іст. наук. Ки1в.

Гапиперер У.Х., 1805. Начертание гербоведения М.Голан А., 1994. Миф и символ. М.Заяц Ю А, 1997. Заслаўская кафля. Мн.Здановіч Н.1., 1997. Полацкая кафля канца XVI—XVH

стст..// ГАЗ. №12.ЗдановічН.І., КраўцэвічА.К, ТрусаўАА., 1994. Матэ-

рыяльная культура Міра і Мірскага замка. Мн.ЗдановічН.І., ТрусаўАА., 1993. Беларуская паліваная

кераміка XI—XVIII стст. Мн.Історія украіньского мистецтвав 6-ти томах. Т. 2., 1967.

Кйів.

Иванов В.В., 1980. Близнецы . , Мифы народов мира. Энциклопедия. (В 2 томах). Т 1. М

Иванов В.В 1977. Древнебадканский и общеиндоевропейский текст мифа о герое—нубийце Пса и евразийские параллели /V Славянское и балканское языкознание. М.

Иванов В.В., Топоров В.Н., 1982. Огненный змей. 7 Мифы народов мира. Энциклопедия. (В 2 томах). Т. 2. М.

Иванов Вяч.Вс., 1997. О последовательности животных в обрядовых фольклорных текстах // Из работ Московского семиотического круга. М.

Иванов Вяч Вс., 1975. Реконструкция индоевропейских слов и текстов отражающих культ волка // Известия АН СССР. Серия литературы и языка. Т. 34, №5.

Леею О.Н., 1981. Витебские изразцы XIV—XVIII вв.Мн.

Лосев А. Ф. , 1996. Мифология греков и римлян. М.Маслих С.А., 1983. Русское изразцовое искусство

XV—XIX вв. М.Мифологический словарь, 1990. М.Паничева Л.Г., 1980. Полоцкая архитектурно—деко

ративная керамика XIV—XVII вв. // КСИА. Вып. 160.Паничева Л.Г., 1981. Изразцы и изразцовые печи по

зднесредневекового Полоцка /У СА. №3.Паничева Л.Г., 1983. Белорусские изразцы XIV—XVII

вв. как исторический источник.: автореф. дисс,..канд. ист. наук. JI.

Ригведа. Мандалы I—IV. 1989. М.Романов Е.Р., 1891. Белорусский сборник. В. 6. Ви

тебск.Романов Е.Р., 1912. Белорусский сборник. В. 8. Вильно.Рыбаков БА., 1967. Русалии и бог Симаргл—Пере-

плут. СА. №2.Свешникова Т.Н. 1997. Волки-оборотни у румын //Из

работ Московского семиотического крута. М.Тарасов С.В., 1988. Отчёт о раскопках в Полоцке и

Полоцкой округе в 1987 г. — Архіў ІГ НАН Беяарусі, спр. 1014.

Тарасов С.В., 1989. Отчёт о раскопках в г. Полоцке в 1988 г.—Архіў ІГ НАН Беларусі, спр. 1084.

Тахо-Годи А.А., 1989. Греческая мифология. М.Токарев С А. , 1957. Религиозные верования восточ

нославянских народов XIX—начала XX вв. М.—Л.Трусов О.А., 1989. Мстиславские изразцы. // Памятни

ки культуры: Новые открытия. М.Угрыновіч У., 1988. “Дрэва жыцця” //Мастацтва Бела

руси. Мн. № 12.Шовкопляс ГМ., 1975. Середньовічні хуцожні кахлі з

Киева. //Археологія. Вып. 16. Кйі'в.Шпияевский П.М., 1856. Белоруссия в характерести-

ческих описаниях и фантастических ея сказках // Пантеон. Т. XXV. Кн. 1.

Dąbrowska М., 1987. Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVH w. // Studia i materiały z historii kultury materialną. T. LVnL Wrocław.

Dymek K., 1995, Średnowieczne i renesansowe kafle śląskie, Wrocław.

Federowski M. 1897. Lud Białoruski na Rusi Litevskej. Krak?w.

Łaszkiemcz A., 1997. Kafle i piece kaflowe z dworu na Kopcu w Krajkowie pod Mosiną, woj. Poznańskie. Poznań.

Moszyński K., 1967. Kultura Ludowa słowian. 7.2, c.l, Pietkiewicz C„ 1938. Kultura duchowa polesia rzeczyckego. Warszawa.

Tautavicius A., 1969. Vilniaus pilies kokliai (XVI—XVII a.). Vilnius.

Zubrzycki J., 1915. Kaflarstwo polskie. Lublin.

Электронный архив

библиотеки

МГУ

имени А

.А. Кулешова

240 ПС7АРЫЧНЛ-ЛРХЕЛЛАПЧНЫ ЗБОРШК Хе 17

DukD. К, Misyn P. I.

SEMANTICS OF SOME IMAGES ON POLACK TILES

The depiction of animals was a widespread phenomenon in the seventeenth centuiv art. My thological sense of «life-tree» is considered in the paper on the pattern

of Polack stove tiles According to the authors, the semantics of that image connected with the functions of fertility and protection was borrowed from the «basic myth». At that time, stove was a sacred place in a dwelling. Presence of «life-tree» motif in the images of the seventeenth century' stove tiles was to protect from the evil spirits. The other reason may reflect the aspiration to contribute to fertility increase.

Электронный архив

библиотеки

МГУ

имени А

.А. Кулешова