ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÀÃ

ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН ХҮН АМ,

ӨРХИЙН ҮНДСЭН ҮЗҮҮЛЭЛТ

2015 ÎÍ

ÃÀÐ×ÈÃ

ÎÐØÈË ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÃÈÉÍ ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

I. Õ¯Í ÀÌ Ç¯ÉÍ ÁÀÉÄÀË

Õ¿í àìûí òîîíû ºñºëò Õ¿í àìûí íàñ õ¿éñèéí á¿òýö Õ¿í àì ç¿éí äóíäàæ íàñëàëò

II. ªÐÕ, ÀÌ Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË ªðõ Ãóðëýëò, öóöëàëò, ¿ð÷ëýëò ªðõèéí àì á¿ëèéí áàéäàë Õàãàñ áîëîí á¿òýí ºí÷èí õ¿¿õýä Òàõèð äóòóó õ¿íèé òîî

III. ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÃÈÉÍ ØÈËÆÈÕ ÕªÄªËêªÍ

IV. ÕÎÒÆÈËÒ, Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍßÃÒÐÀË

Õ¿í àìûí ñóóðüøèë Õ¿í àìûí íÿãòðàë

įÃÍÝËÒ

Монгол Улс Àзи тиâийн тºâä тºâä оршäог, хойä тàлààрàà ОХУлстàй 3543 км,

ºìíºä òàëààðàà болон БНХÀУëñòàé 4709.6 êì õèëëýäýã. Íóòãèéí áàðóóíààñ ç¿¿í öýã

õ¿ðòýë 2392 êì, õîéíîîñ ºìíº öàã õ¿ðòýë 1259 êì, íèéò 1,564.9 ìÿíãàí хàâтгàй

äºрâºлжин км гàзàр нутàгтàй, нутàг äэâсгэрийн хэмжээгээрээ äэлхийä 17 äугààрт

орäог, 2995,9 мянгàн хүн àмтàй, äºрâºн улирàл ээлжилсэн эх гàзрын эрс тэс уур

àмьсгàлтàй, тусгààр тогтносон улс юм. Нийт хүн àмын 65.9 хуâь нь хот суурин гàзàрт,

34.1 õóâü орчим хуâь нь хºäºº, орон нутàгт оршин сууäàг. Äýëõèéí áóñàä îðîíòîé

õàðüöóóëàõàä ñèéðýã ñóóðüøèëòàé îðíû òîîíä îðîõ áºãººä íýã àì äºðâºëæèí

êèëîìåòðò 1.9 õ¿í íîãäîæ áàéíà . Õàðèí õ¿í àìûí áàéðøèë íÿãòðàëûã àéìàã, ñóìààð

àâ÷ ¿çâýë íýëýýä ÿëãààòàé þì.

Ìîíãîë Óëñ íü èðãýíèé àðä÷èëñàí íèéãýì öîãöëóóëàí áàéãóóëæ áóé îðíû õóâüä õ¿í àì,

õºãæëèéí àñóóäëààð îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýã, ͯÁ-ààñ ãàðãàñàí óðèàëãà,

шийäâэрийг äэмжин хэрэгжүүлж ирсэн бºгººä үүний нэг илрэл нь 1994 оны Êàиры “Хүн

àм бà хºгжил” олон óëñûí áàãà õóðëûí øèéäâýðèéã ººðèéí îðíû îíöëîã íºõöºëä

íèéö¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ Ìîíãîë Óëñûí òºðººñ áàðèìòëàõ õ¿í àìûí áîäëîãûã

1996 онä бàтàлсàн яâäàл юм. Улсын Их хурлààр “Монгол улсын тºрººс бàримтлàх хүн

àмын боäлого”-ã àíõ óäàà 1996 îíä áàòëàí гàргàж мºрäүүлэâ. Уг боäлогоä “Хүн àмын

ºñºëòèéí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãûí çîðèëò íü 2010-2015 îí õ¿ðòýëõ õóãàöààíä õ¿í

àмын жилийн äунäàж ºсºлтийг 1.8 хуâиàс бууруулàхгүй тогтâортой хàäгàлàх ” гэж

çààñàí áàéíà.

Ìîíãîë óëñûí õ¿í àìûí àíõíû òîîëëîãî 1918 îíä ÿâàãäñàí, ò¿¿íýýñ õîéø õ¿í àìûí

íýãäñýí òîîëëîãûã àðâàí æèëä íýã óäàà ÿâóóëàõààð òîãòîîæýý. Õàìãèéí ñ¿¿ëä 2000 îíä

õ¿í àì îðîí ñóóöíû òîîëëîãî ÿâàãäñàí áºãººä, äàðààãèéí òîîëëîãî 2010 îíä ÿâàãäàæ

2754.0 ìÿíãàí õ¿í òîîëóóëñàí áàéíà.Õ¿í àìûí òîîëëîãûã õèéñíýýð òóõàéí óëñûí õ¿í

àìûí ºñºëò áóóðàëòàä ä¿í øèíæèëãýý ºãºõ áîëîí, õ¿í àìûí á¿òöèéã ñóäëàõ áîëîìæèéã

îëãîäîã.

Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö íü àëèâàà óëñ îðíû õóâüä çàéëøã¿é ñóäëàõ ¸ñòîé ¿ç¿¿ëýëò þì.

Ó÷èð íü ¿éëäâýðëýëèéí ãîë íººö, õºãæëèéí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëèéí íýã íü õºäºëìºð þì.

Õàðèí õºäºëìºðèéã 纺ã÷ íü õ¿í àì, íýí ÿëàíãóÿà õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì áàéäàã.

Çîðèëãî: Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæëûí ìààíü íýí òýðã¿¿íèé çîðèëãî áîë Õºâñãºë

àéìãèéíõàà õ¿í àìûí á¿òýö, ºíººãèéí áàéäëûã ñóäëàõ áîëîí õ¿í àìûí á¿òöýä

íºëººëºã÷ ãîë õ¿÷èí ç¿éëèéã òîãòîîõîä îðøèíî. ̺í ìàíàé àéìàã íèéò õºäºëìºðèéí

íººöèéí õýäýí õóâèéã àøèãëàæ áàéãàà áîëîí, öààøëààä àéìãèéí õ¿í àìûí ºñºëòéèí

õýòèéí òºëºâèéã òîîöîîëîõîä îðøèæ áàéãàà þì.

Îéëãîëò, òîäîðõîéëîëò

Õ¿í àìûí ñòàòèñòèê íü ñòàòèñòèêèéí ñàëáàðûí õàìãèéí ýðòíèé ñàëáàðûí íýã áºãººä,

äóíäàä çóóíû ¿åä, òýðíýýñ ÷ ýðò äýëõèéí çàðèì óëñ îðíóóä öýðãèéí íàñíû ýð÷¿¿äèéã

á¿ðòãýõ áîëîí, òàòâàð õóðààõ áîëîìæèéã ñóäëàõ çîðèëãîîð õ¿í àìûí òîîëëîãî ÿâóóëæ

áàéñàí áàðèìò áàéäàã.

Õ¿í àìûí áóòýö íü ÿíç á¿ð, äèíàìèêèéí õóâüä õºäºë㺺íòýé áàéäàã. Õ¿í àìûí

õºäºë㺺íèéã åðäèéí áà ìåõàíèê ãýæ àíãèëäàã.

Åðäèéí õºäºë㺺í ãýäýã íü òºðºëò, íàñ áàðàëòààñ óëáààëñàí õ¿í àìûí òîî, ò¿¿íèé

á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã õýëíý. Õàðèí ìåõàíèê õºäºë㺺í ãýäýã íü õ¿í àì øèëæèí èðýõ

áîëîí, øèëæèí ÿâàõ çàìààð õ¿í àìûí òîîíä ººð÷ëºëò îðîõûã õýëíý.

Ñóóðèí õ¿í àì – òóõàéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä 183 õîíîã áóþó 6 ñàðààñ äýýø

õóãàöààãààð îðøèí ñóóæ áàéãàà õ¿í àìûã õýëíý.

Õ¿í àìûí õýòèéí òîîöîî – Òºðºëò, íàñ áàðàëò, øèëæèõ õºäºë㺺íèé èðýýä¿éí ÷èã

õàíäëàãàä äýâø¿¿ëñýí òîäîðõîé òààìàãëàë äýýð ¿íäýñëýí õ¿í àìûí òîîíû èðýýä¿éí

ººð÷ëºëòèéí òàëààðõ òîîöîî áîëíî.

Òºðºëòèéí åðºíõèé êîýôôèöèåíò - Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü òóõàéí æèëä 1000 õ¿í àìä

íîîãäîõ àìüä òºðñºí õ¿¿õäèéí òîîã èëýðõèéëäýã áºãººä àìüä òºðñºí õ¿¿õäèéí òîîã

òóõàéí æèëèéí äóíäàæ õ¿í àìä õàðèöóóëæ îëäîã.

Íàñ áàðàëòûí åðºíõèé êîýôôèöèåíò –Íàñ áàðñàí õ¿íèé òîîã òóõàéí æèëèéí äóíäàæ

õ¿í àìä õàðèöóóëñàí õàðèöàà áºãººä ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü 1000 õ¿í àìä íîîãäîõ íàñ

áàðàëòûí òîîã õýëíý.

Íÿëõñûí íàñ áàðàëòûí êîýôôèöèåíò – Íýã õ¿ðòýë íàñàíäàà íàñ áàðñàí õ¿¿õäèéí

òîîã òóõàéí æèëä àìüä òºðñºí õ¿¿õäèéí òîîíä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð èëýðõèéëäýã

Øèëæèõ õºäºë㺺í-Òóñãàéëàí òîãòîîãäñîí õèë õÿçãààð á¿õèé çàñàã çàõèðãààíû

íýãæ¿¿äèéí õîîðîíä ãàçàð íóòãèéí áàéðøëûí /õîò , õºäºº/ õóâüä ÿâàãäàõ õ¿í àìûí

ñóóðüøëèéí ººð÷ëºëò þì.

Ãàäààä øèëæèõ õºäºë㺺í-Óëñ õîîðîíä ÿâàãäàæ áóé øèëæèõ õºäºë㺺íèéã ãàäààä

øèëæèõ õºäºë㺺í.

Äîòîîä øèëæèõ õºäºë㺺í-Òóõàéí ¿íäýñòíèé óëñûí õèë äîòîðõ õ¿í àìûí

õºäºë㺺íèéã äîòîîä øèëæèõ õºäºë㺺í ãýíý.

Øèëæèã÷ ãýäýãò: Àëáàäëàãûí øèíæ ÷àíàðòàé õºíäëºíãèéí ÿìàð íýã îðîëöîîã¿éãýýð

õóâü õ¿í øèëæèõ õºäºëººíä îðîëöîõ øèéäâýðýý ººðèéí õ¿ñýë ñîíèðõëûíõîî äàãóó

ãàðãàæ áàéãàà òîõèîëäîë á¿ðèéã áàãòààí îéëãîíî.

Øèëæèí èðýëòèéí êîýôôèöèåíò- Òîäîðõîé õóãàöààíä òóõàéí îðíû 1000 õ¿í àìä

íîîãäîõ ãàäààä, äîòîîäîîñ øèëæèí èðñýí õ¿í àìûí òîîã èëýðõèéëíý.

(øèëæèí èðñýí õ¿í àìûí òîî/íèéò õ¿í àìûí òîî)*K

Øèëæèí ÿâàëòûí êîýôôèöèåíò- Òîäîðõîé õóãàöààíä òóõàéí îðíû 1000 õ¿í àìä

íîîãäîõ óã îðíîîñ ãàäààäàä øèëæèí ÿâñàí áîëîí äîòîîääîî çàñàã çàõèðãààíû íýã

íýãæýýñ íºãººä øèëæèí ÿâñàí õ¿í àìûí òîîã èëýðõèéëíý.

(øèëæèí ÿâñàí õ¿í àìûí òîî/íèéò õ¿í àìûí òîî)*K

Øèëæèõ õºäºë㺺íèé öýâýð êîýôôèöèåíò- Ýíý íü øèëæèí èðýëò , ÿâàëòûí

êîýôôèöèåíòóóäûí çºð¿¿ãýýð òîîöîãäîõ áºãººä òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí õóâüä øèëæèí

ÿâàëò íü èðýëòýýñýý èõ áàéâàë õàñàõ ãàð÷ áîëíî.

{(øèëæèí èðñýí õ¿í àìûí òîî- øèëæèí ÿâñàí õ¿í àìûí òîî) /íèéò õ¿í àìûí òîî}*K

Øèëæèõ õºäºë㺺íèé íèéëáýð êîýôôèöèåíò- Ýíý êîýôôèöèåíò íü øèëæèõ

õºäºë㺺íèé íèéò õýìæýýã õàðóóëäàã ¿ç¿¿ëýëò þì.

{(øèëæèí èðñýí õ¿í àìûí òîî+øèëæèí ÿâñàí õ¿í àìûí òîî)/æèëèéí äóíäàæ õ¿í àìûí

òîî}

Øèëæèõ õºäºë㺺íèé õàðüöàà- Ýíý õàðüöàà íü õ¿í àìûí ºñºëòºä øèëæèõ õºäºë㺺í

õýð çýð íºëººëºëòýé áàéãààã õàðóóëäàã ¿ç¿¿ëýëò þì.

{(õ¿í àìûí ìåõàíèê ºñºëò(õ¿íèé òîî)/õ¿í àìûí åðäèéí ºñºëò(õ¿íèé òîî)}*K

Ýíä “К”- 1000 õ¿í

Õºâñãºë àéìãèéí òîâ÷ òàíèëöóóëãà

Õºâñãºë àéìàã íü 1931 îíä áàéãóóëàãäñàí, õîéä òàëààðàà ÎÕÓ, áàðóóí, ç¿¿í áîëîí

ºìíº òàëààðàà Çàâõàí, Áóëãàí, Àðõàíãàé àéìàãòàé õèëëýäýã, íèéò 100.6 ìÿíãàí

êèëîìåòð êâàäðàò íóòàã äýâñãýðòýé. Íóòãèéí á¿õ õýñýã õàíãàéí á¿ñä îðøèõ áºãººä, ìºíõ

öàñò ñ¿ðëýã óóëñ, ÿí ñàðüäàãóóä, ã¿í öýíõýð íóóðóóä, õºâ÷ òàéãà, ãîë ìºðíèé ñàâ õºíäèé

çýðýã áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí ãîî öîãöîëñîí ó÷èð Õºâñãºë àéìãèéã Ìîíãîëûí Øâåéöàðü

õýìýýí íýðëýäýã.

ßñ ¿íäýñ: 2015 îíû õ¿í àм, орон сууцны зàâсрын тооллогоор Õºâñãºë àéìàãò 26

ÿñòàí ¿íäýñòíèé òºëººëºã÷èä ñóóæ áàéíà. Àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí 65.2 õóâèéã õàëõ, 15.2 õóâèéã äàðõàä, 15.0 õóâèéã õîòãîéä, 2.5 хуâь нь Уриàнхàй, үлäсэн 4.6 хуâь бусàä угсààтàн хүмүүс эзэлж бàйнà. Шашин: Хºâсгºл àймгийн хуâьä àрâàн тàâ, түүнээс äээш нàсны нийт хүний 49 хуâь нь ямàр нэг шàшингүйчүүä, 51,0 хуâь нь шàшинтàй бàйгààгийн 90,5 хуâь нь буääын шàшинтàй àжээ. Боловсрол: Àймгийн 6 бà түүнээс äээш нàстàй нийт хүн àмын 8.9 хуâь нь äээä, 3.0 хуâь нь тусгàй мэргэжлийн äунä болоâсролтой, 1.6 хуâь нь техникийн болон мэргэжлийн äунä болоâсролтой, 23,4 хуâь нь бүрэн äунä болоâсролтой, 22 хуâь нь суурь болоâсролтой, 21 хуâь нь бàгà болоâсролтой, 20.1 хуâь нь ямàр нэгэн болоâсрол эзэмшээгүй бàйнà. Àймгийн 6, түүнээс äээш нàсны нийт хүн àмын 20.1 хуâь нь болоâсролгүй бàйгààгààс 80,3 хуâь нь бичиг үсэг мэääэг, 19,7 хуâь нь бичиг үсэг мэääэггүй бàйнà.

Çàñàã çàõèðãààíû íýãæ: Õºâñãºë àéìàã íü íèéò 23 ñóì, 124 áàã, 1 тосгонтой. Нèéò

37773 ºðõèéí 128159 õ¿í àìòàé. Àéìãèéí òºâ ̺ðºí ñóì áºãººä Óëààíáààòàð õîòîîñ

779 êèëîìåòð çàéòàé îðøäîã. Àнх 1809 онä “Мºрºнгийн хүрээ”-èé ñóóðü òàâèãäàæ, 1811

îíä áàðèãäñàíààð ò¿¿íèé ýðãýí òîéðîí í¿¿äýëëýí ñóóõ õ¿ì¿¿ñèéí òîî íýìýãäñýýð

ñóìûí ñóóðü ¿¿ññýí ò¿¿õòýé. 1931 îíîîñ ̺ðºí ñóì õýìýýí íýðëýãäýõ áîëæ, óëìààð

1933 îíä Õºâñãºë àéìãèéí òºâèéã Õàòãàëààñ ̺ðºí ë¿¿ øèëæ¿¿ëýõ òóøààë ãàðñíààð

̺ðºí ñóì àéìãèéí òºâ áîëñîí.

Çóðàã ¹1

Ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò: ÄÍÁ-èé õýìæýýãýýðýý õàíãàéí á¿ñèéí 6 àéìãààñ 2-ðò, óëñûí

õýìæýýíä 5-ðò îðäîã, àжлàл жуулчлàл, ¿éëäâýðëýë ¿éë÷èëãýý ýð÷èìòýé õºãæèæ ýõýëæ

áàéãàà òîìîîõîí àéìãèéí íýã þì.

Àæ ¿éëäâýðèéí ãîëëîõ ñàëáàð íü õºäºº àæ àõóé áºãººä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä àÿëàë

æóóë÷ëàë íýëýýä ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéíà. Àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí òàë îð÷èì õóâü íü

ìàë àæ àõóé ýðõëýã÷èä áàéäàã

Õ¯Í ÀÌ Ç¯ÉÍ ÁÀÉÄÀË

Õ¿í àìûí òîî, ò¿¿íèé ºñºëò: Õºâñãºë àéìàã íü íèéò 128159 õ¿í àìòàé, òýäãýýðèéí

38201 íü àéìãèéí òºâ ̺ðºí ñóìàíä, 63521 íü õºäººä, 26437 íü ñóìûí òºâ¿¿äýýð

îðøèí ñóóäàã. 2015 îíû áàéäëààð íèéò õ¿í àìûí 63653 õ¿í áóþó 49.7 õóâü íü ýðýãòýé,

64506 õ¿í áóþó 50.3 õóâü íü ýìýãòýé õ¿í àì áàéíà. Õºâñãºë àéìàãò îðøèí ñóóæ áàéãàà

128159 õ¿í àì íü Ìîíãîë óëñûí íèéò õ¿í àìûí 4.2 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 1.1 Ñóóðèí õ¿í àìûí òîî, ñóìààð, 2010-2015 îí

2010 îí 2011 îí 2012 îí 2013 îí 2014 îí 2015 îí

Àëàã-Ýðäýíý 2937 3002 3001 3008 3076 3154

Àðáóëàã 3932 4021 3778 3740 3952 3948

Áàÿíç¿ðõ 4022 4021 4027 3966 3922 3974

Á¿ðýíòîãòîõ 3878 4069 3946 4104 4113 4260

Ãàëò 5117 5085 5029 5139 5194 5254

Æàðãàëàíò 5095 5098 5077 5057 5181 5198

Èõ-Óóë 4135 4112 4060 3889 4047 4015

Ðàøààíò 3625 3611 3628 3579 3662 3649

Ðåí÷èíëõ¿ìáý 4806 4852 4911 4748 4841 4859

Òàðèàëàí 6055 5927 5965 5783 5753 5779

Òîñîíöýíãýë 4201 4191 4217 4049 4047 4170

Òºìºðáóëàã 4133 4254 4301 4316 4238 4215

Ò¿íýë 3502 3568 3682 3657 3827 4061

Óëààí-Óóë 4158 4225 4174 4159 4210 4230

Õàíõ 2489 2587 2673 2706 2631 2695

Öàãààí-Óóë 5328 5327 5299 5113 5347 5442

Öàãààí-¯¿ð 2477 2533 2393 2486 2509 2575

Öýöýðëýã 4593 4737 4657 4552 4734 4519

×àíäìàíü-ªíäºð

3019 3004 3057 3020 3012 3043

Øèíý-Èäýð 3639 3433 3341 3133 3218 3201

Õàòãàë 2973 2982 3000 3007 2998 3079

̺ðºí 36141

37471 36077 38191 36969 38201

Ýðäýíýáóëãàí 2766 2769 2745 2731 2770 2807

Öàãààííóóð 1592 1636 1673 1763 1778 1831

Àéìãèéí ä¿í 124613 126515 124711 125896 126029 128159

Óëñûí ä¿í /ìÿí.õ¿í /

2780.8 2811.6 2867.7 2930.2 2995.9 3057.8

Óëñûí ä¿íä ýçëýõ õóâü

4.6 4.5 4.5 4.3 4.3 4.2

Õºâñãºë àéìãèéí ñóóðèí õ¿í àìûí òîî 2010 îíîîñ 3.9 ìÿíãàí õ¿íýýð áóþó 2.8 õóâèàð

ºссºн бàйнà.

Õ¿í àìûí äóíäàæ ºñºëòèéí õóðä: Хүн àмын тооны ººрчлºлтийг тºрºх, нàс бàрàх,

шилжих хºäºлгººнººр тоäорхойлäог. 2005-2015 оны хооронäох 10 жилийн хугàцàààнä

хүн àм 3.8 хуâиàр ºсºж, жилийн äунäàж ºсºлт нь 0.01 бàйнà.

Хүн àмын ºсºлт нь тухàйн үеийн улс тºр, нийгэм, хүн àм зүйн хºгжлººс ихээхэн

хàмààрäàг. Хүн àм 1960-иàä оны äунä үе хүртэл жилä äунäжààр 0.3 хүртэл хуâиàр ºсч

бàйснàà 1969 онä огцом нэмэгäэж 2.1 хуâиàр ºсч, 1989 оноос жилä äунäàжààр 0.1

õóâèàñ èõã¿éãýýð ààæèìààð ºñ÷ áàéñíàà 2012 îíä 2,5 õóâèàð огцом áóóðч, 2013 оноос

1.7 хуâиàр ºссºн бàйнà. 1956-2000 оны хооронä хүн àм жилä äунäжààр 1.1-2.1 хуâь

тогтâортой ºсч иржээ. Энэ нь àрä түмний àж àмьäрàл үүний äотор, хүн àмын эрүүл

мэнäийн тºâшин äээшилж, тºрºлт нэмэгäэхийн зэрэгцээгээр нàс бàрàлт буурч, гàäààä

шилжих хºäºлгººн бàрàг бàйхгүй бàйсàнтàй холбоотой.

Зурàг 1.1. Хүн àмын 2005-2015 оны хооронäын жилийн äунäàж ºсºлт

2001-2002 îíä õàìãèéí ºíäºð áóþó 3.3 õóâь, 2000-2001, 2002-2003, 2005-2006, 2007-

2009, 2010-2011, 2012-2013, 2013-2015 онууäàä хүн àм 0,1-1.7 хуâиàр тус тус ºсч,хàрин

2011-2012 онä 1.4 õóâиàр буурсàн бàйнà.

120000

121000

122000

123000

124000

125000

126000

127000

128000

129000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Хүснэгт 1.2. Сумын хүн àмын тооны ºсºлт, хуâиàр 2014-2015 он

Ñóì, ä¿¿ðýã Õ¿í àì

2014

Õ¿í àì

2015

2015/2014

(%)

2013-2014

îíû æèëèéí

äóíäàæ

ºñºëò

2014-2015

îíû жèëèéí

äóíäàæ

ºñºëò

Бүгä 126029 128519 102.0 0.1 2.0

Àлàг-Эрäэнэ 3076 3154 102.5 2.3 2.5

Àрбулàг 3952 3948 99.9 5.7 -0.1

Бàянзүрх 3922 3974 101.3 -1.1 1.3

Бүрэнтогтох 4113 4260 103.6 0.2 3.6

Гàлт 5194 5254 101.2 1.1 1.2

Жàргàлàнт 5181 5198 100.3 2.5 0.3

Ир-Уул 4047 4015 99.2 4.1 -0.8

Рàшààнт 3662 3649 99.6 2.3 -0.4

Ренчинлхүмбэ 4841 4859 100.4 2.0 0.4

Тàриàлàн 5753 5779 100.5 -0.5 0.5

Тосонцэнгэл 4047 4170 103.0 0.0 3.0

Тºмºрбулàг 4238 4215 99.5 - -0.5

Түнэл 3827 4061 106.1 4.6 6.1

Улààн-Уул 4210 4230 100.5 1.2 0.5

Хàнх 2631 2695 102.4 -2.8 2.4

Цàгààн-Уул 5347 5442 101.8 4.6 1.8

Цàгààн-Yүр 2509 2575 102.6 0.9 2.6

Цэцэрлэг 4734 4519 95.5 4.0 -4.5

Чàнäмàнь-Өнäºр 3012 3043 101.0 -0.3 1.0

Шинэ-Иäэр 3218 3201 99.5 2.7 -0.5

Хàтгàл 2998 3079 102.7 -0.3 2.7

Мºрºн 3696

9 38201 103.3 -4.2 3.3

Эрäэнэбулгàн 2770 2807 101.3 1.4 1.3

Цàгààннуур 1778 1831 103.0 0.9 3.0

Ìàíàé улс зàх зээлийн эäийн зàсгийн хàрилцààнä шилжсэнээс хойших ñóìäûí

õ¿í àìûí ºсºлт эрс тэс ялгààтàй болсон нь äээрх хүснэгтээс хàрàгäàж бàйнà. Энэ нь

гàгцхүү шилжих хºäºлгººнтэй холбоотой гэж үзэж болно. Учир нь хүн àмын ерäийн

хºäºлгººний цэâэр ºсºлтийн коэффициент бүх ñóìàíä сүүлчийн 10 жилä äунäжààр

2.7-25.5 промилл бàйсàн. 2010-2015 онä хүн àмынх нь ºсºлт бусàä ñóìäààñ хàмгийн

ºнäºр хуâиàр буурсàн Шинэ-Иäэр сумын хүн àмын ерäийн хºäºлгººний цэâэр ºсºлтийн

коэффициент сүүлчийн 10 жилä 3.8-17.6 промилл, Àрбулàг сумынх 6.1-22.7 промилл,

Цэцэрлэг сумынх 6.3-21.5 промиллын хооронä хэлбэлзэж бàйжээ.

Хүснэгт 1.3. Сумын хүн àмын ерäийн цэâэр ºсºлтийн коэффициент 2010-2015 он

2010 он 2011 он 2013 он 2014 он 2015 он

Àëàã-Ýðäýíý 8.3 8.3 10.2 10.4 11.4

Àðáóëàã 7.2 11.4 9.6 11.2 21.0

Áàÿíç¿ðõ 10.1 9.4 12 9.3 19.1

Á¿ðýíòîãòîõ 9.2 9.9 13.9 10.3 20.2

Ãàëò 7 7.4 11.9 9.9 17.7

Æàðãàëàíò 9.5 8.7 11.1 13.1 21.2

Èõ-Óóë 7.5 9.7 8.1 9.8 9.5

Ðàøààíò 7.4 7.7 9 9 15.3

Ðåí÷èíëõ¿ìáý 10 9.6 9 9 16.1

Òàðèàëàí 7.7 7.5 9.7 10.7 15.9

Òîñîíöýíãýë 9.8 7.6 8.3 12.7 19.9

Òºìºðáóëàã 8.1 8.8 10.7 8.1 14.7

Ò¿íýë 7.8 10.3 12.9 9.1 17.2

Óëààí-Óóë 8.5 12.2 12 10.8 18.0

Õàíõ 8.1 15 9.3 6 17.4

Öàãààí-Óóë 11 7.6 9.9 11.3 22.8

Öàãààí-¯¿ð 9.1 6.6 9.8 8 21.4

Öýöýðëýã 6.9 10 8.8 10.2 17.9

×àíäìàíü-ªíäºð 11.5 9.1 10 8.5 10.5

Øèíý-Èäýð 5.5 7.2 8.8 10.7 13.4

Õàòãàë 6.1 8.2 7.5 8.5 19.5

̺ðºí 6.6 8.6 10.5 11 21.2

Ýðäýíýáóëãàí 7.1 10.7 9.3 12.4 22.1

Öàãààííóóð 8.6 14.3 14 9.0 20.2

Çóðàã 1.2. Cóóðèí õ¿í àìûí òîî, á¿ñ íóòãààð

Õ¿ñíýãò 4- ñ õàðàõàä àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí òàë îð÷èì õóâü íü õºäººä îðøèí ñóóã÷èä

áóþó ìàë àæ àõóé ýðõëýã÷èä áàéãàà áîë, 20.6 õóâü íü ñóìûí òºâ, 29.8 õóâü íü àéìãèéí

òºâèéí ñóì áîëîõ ̺ðºí ñóìàíä àìüäàð÷ áàéíà. 2015 îíîîñ àéìãèéí òºâä îðøèí

ñóóã÷äûí õóâèéí æèí 1.9 пункт áóþó 1.8 ìÿíãàí õ¿íээр буурч, хàрин хºäººä àжиллàж

àмьäàрч бàйгàà иргэäийн тоо 1.2 пунктààр буюу 2.6 ìÿíãàí õ¿í, сумын тºâä àæèëëàæ,

àì üäàð÷ áàéãàà èðãýäèéí òîî 0.7 пункт буюу 1.3 мÿíãàí õ¿íýýð тус тус ºссºн áàéíà.

Õ¿ñíýãò 1.4. Õ¿í àìûí òîî, áàéðøèëààð

2014 2015

òîîãîîð õóâèàð òîîãîîð õóâèàð Ñóóðèí õ¿í àì 126029 100 128159 100

¯¿íýýñ Õîò

39967 31.7 38201 29.8

Ñóìûí òºâ

25117 19.9 26437 20.6

պ人

60945 48.4 63521 49.6

Ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëèéí àéìãèéí õ¿í àìûí ºñºëòèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîí ¿çâýë,

2003-2009 îí, 2010-2011 он, 2012-2015 онä àéìãèéí õ¿í àì 0.2-2.0 õóâèàð ºññºí áîë,

2009-2010 îí, 2011-2012 îíä 0.5-1.5 õóâèàð áóóðñàí áàéíà. Ýíý íü õºäººíººñ õîòûã

÷èãëýñýí øèëæèõ õºäºë㺺íòýé õîëáîîòîé.

1831-2814

2815-3621

3622-4527

4528-38201

Õ¿ñíýãò 1.4. Õ¿í àìûí ºñºëò, 2005-2015 îíîîð

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Ñóóðèí õ¿í àìûí òîî

122.1 123.3 124 124 125.2 124.6 126.5 124.7 125.9 126.0 128.1

ªñºëòèéí êîýôôèöåíò (õýëõýý)

1.003 1.01 1.01 1.006 1.009 0.99 1.52 0.986 1.009 1.007 1.017

ªñºëòèéí õóðä (õýëõýý)

100.3 101 101 100.6 100.9 99.04 115 98.6 100.9 100.7 101.6

Öýâýð ºñºëòèéí õóâü

0.3 0.9 0.9 0.6 0.9 -0.9 0.8 -1.4 0.9 0.8 1.3

ªñºëòèéí õóðäàä íîîãäîõ ñóóðèí õ¿í àì

9.0 4.3 4.3 7.9 8.1 8.1 9.3 6.7 8.9 7.8 9.3

Õýëõýý ºñºëòèéí êîýôôèöåíò íü ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä õ¿í àì õýä äàõèí

ºñºæ, áóóðñàíûã õóâèàð õàðóóëíà.

Õºâñãºë àéìãèéí õóâüä ýíý íü 2002, 2003, 2010, 2012 îíóóäàä 0.9 áàéãàà áîë, 2005-

2009 îí, 2011 он, 2013-2015 онууäàä 1.002-1.017 áàéíà. Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä àéìãèéí

õ¿í àìûí ºñºëòèéí êîýôôèöåíò 2006, 2007, 2013 îíóóäàä õàìãèéí ºíäºð бàйсàн

áàéíà.

Öýâýð ºñºëòèéí õóâü íü òóõàéí æèëèéí õ¿í àìûí ººð÷ëºëòèéí íèéò õ¿í àìä

ýçëýõ õóâèéí æèíã õàðóóëäàã ¿ç¿¿ëýëò þì. Ýíý íü ìàíàé àéìãèéí õóâüä ñóäàëæ áóé

àðâàí æèëèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð, 2002-2003 он, 2009-2010 он, 2011-2012 онууäàä õ¿í àìûí

òîîíû áóóðàëò íü 0.34-1,4 õóâü áàéñàí áîë, õ¿í àìûí ºñºëòòýé æèë¿¿äýä хүн àмын

тооны ºсºлт 0.52-1.6 áàéíà.

Öýâýð ºñºëòèéí íýã õóâüä íîîãäîõ óòãà íü õ¿í àì íýã õóâèàð ºñºõºä ò¿¿íä íîãäîõ

õ¿í àìûí áîäèò òîîí ºñºëòèéã õàðóóëàõ áºãººä, ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü ìàíàé àéìãèéí õóâüä

2003-2004, 200-2010, 2011-2012 îíä 6.9-27.7 ìÿíãàí õ¿íýýð áóóðñàí áîë, 2005-2009,

2011, 2013, 2014, 2015 îíóóäàä 4.3-10.4 ìÿíãàí õ¿íýýð ºññºí áàéíà.

Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍÀÑ, Õ¯ÉÑÈÉÍ Á¯ÒÝÖ

Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö: Нийт хүн àмын тоонä нàсны бүлэг тус бүрийн хүн àмын эзлэх

хуâийн жин 2015 онä 2014 оныхоос зàрим нàсàнä ººрчлºгäºâ. Тухàйлбàл, 5-9, 10-14,

15-19, нàсàнä 2014 оныхоос ºссºн нь ºмнºх жилүүäэä тºрºлт их бàйсàн мºн шилжих

хºäºлгººнтºй холбон тàйлбàрлàж болох юм.

Õ¿ñíýãò 2.1. Ñóóðèí õ¿í àìûí íàñ, õ¿éñèéí á¿òýö

Íàñíû á¿ëýã

2014 îí 2015 îí Õ¿éñèéí õàðüöàà

Ýðýãòýé Ýìýãòýé Ýðýãòýé Ýìýãòýé 2014 îí 2015 îí

Á¿ãä 100.0 100.0 100.0 100.0 97.8 98.7

0-4 11.9 10.8 12.7 11.7 107.3 107.3

5-9 9.7 9.4 10.3 9.9 101.0 102.7

10-14 8.2 8.0 8.1 7.9 100.4 101.2

15-19 9.2 8.8 8.9 8.4 102.4 104.2

20-24 10.1 9.7 9.5 8.8 102.8 106.4

25-29 9.3 9.0 9.2 8.9 100.7 101.8

30-34 7.6 7.4 7.7 7.5 100.4 101.8

35-39 7.6 7.4 7.3 7.2 100.6 99.3

40-44 7.1 7.1 7.0 7.0 97.7 98.7

45-49 6.1 6.2 6.1 6.1 97.2 98.9

50-54 5.2 5.5 5.0 5.4 91.9 92.1

55-59 3.3 3.8 3.5 4.2 84.2 83.0

60-64 1.8 2.4 1.8 2.4 73.0 74.0

65-69 1.0 1.5 1.0 1.6 66.5 62.2

70+ 2.0 3.1 1.8 3.0 61.5 60.4

Хүйсийн хàрьцàà нàсны бүлэг àхих тутàм мэäэгäэхүйцээр буурч бàйгàà нь зүй

ѐсны үзэгäэл юм. Äэлхийн хүн àм зүйн олон жилийн суäàлгààнààс үзэхэä тºрºх үеийн

хүйсийн хàрьцàà äунäжààр 104-106 хооронä бàйäàг зүй тогтолтой. Хºâсгºл àймàгт

тºрсºн хүүхäийн хүйсийн хàрьцàà сүүлчийн 6 жилä 97-108 бàйсàн нь äýýðõ

õ¿ñíýãò¿¿äýýñ хàрàгäàж бàйнà. Олон улсын жишиг хàнäлàгààс үзэхэä àмьäрàлын эхний

жилүүäэä эрэгтэй хүүхäийн нàс бàрàлт илүү бàйж, цààшäàà хүйсийн хàрьцàà

тэнцâэржиж бàйснàà нàс àхих тутàм буурäàг àжээ.

Мàнàй àéìàãò нийт хүн àмä 10-24 нàсныхны эзлэх хуâь ºнäºр бàйгàà нь 1980-

1990 îíóóäàä тºрºлт ºнäºр бàйсныг гэрчилнэ.

Хүйсийн хàрьцàà нàсны бүлэг àхих тутàм буурч бàйгàà нь эрэгтэйчүүäийн нàс

бàрàлт эмэгтэйчүүäийнхээс хàрьцàнгуй илүү бàйäàгтàй холбоотой бºгººä үүнийг

àхимàг нàсны бүлэгт, жишээлбэл, 70 бà түүнээс äээш нàсàнä хүйсийн хàрьцàà 61,5,

60,4 болж огцом буурч бàйгààгààс хàрж болно. Нàсны бүлэг äэх хүйсийн хàрьцàà нь

тºрºх үеийн хүйсийн хàрьцàà, нàс бàрàлтààс гàäнà хүйсийн ялгààтàй шилжих

хºäºлгººнººс шàлтгààлäàг.

Нàс, хүйсийн бүтцийг хàруулàх ººр нэг гол үзүүлэлт бол хүн àмын нàс, хүйсийн

суâàргà билээ.

Зурàг 2.3. Хүн àмын нàс, хүйсийн суâрàгà, 2014, 2015 он

2014 он 2015 он

2014 он

2013 Õºâñãºë àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí 64.7 õóâü íü 35 õ¿ðòëýõ íàñíû çàëóó÷óóä áàéíà.

Òîäðóóëáàë: Íèéò õ¿í àìûí 30.3 õóâü áóþó 38813 íü 0-14 íàñíû õ¿¿õýä, 63,9 õóâü áóþó

82925 íü 15-59 íàñíû õ¿ì¿¿ñ, 5.8 õóâü áóþó 6421 íü 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ºíäºð

íàñòàí áàéíà. Ýíäýýñ õàðàõàä àéìãèéí íèéò õ¿í àìä õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûí

ýçëýõ õóâèéí æèí èõ áàéãàà íü àéìãèéí õºãæëèéã ò¿ðãýñãýõ òààòàé ¿ç¿¿ëýëò þì.

Àéìãèéí õ¿í àìûí íàñíû á¿òöèéã àæèãëàõàä 0-14 íàñòàé õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâèéí æèí

ààæìààð áóóð÷ áàéíà. Õàðèí 65 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé õ¿í àìûí ýçëýõ õóâèéí жин

ààжим ààжмààр íýìýãäýæ áàéãàà íü хүн àмын нàсны бүтэц уäàхгүй ихээхэн

ººрчлºгäºх хàнäлàгàтàй бàйнà.

10,000 5,000 0 5,000 10,000

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70+ Ýìýãòýé

Ýðýãòýé

10,000 5,000 0 5,000 10,000

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70+

Ýìýãòýé

Ýðýãòýé

Хүснэгт 2.2. Ñóìäûí хүн àмын тоо, хүйсээр, хүйсийн хàрьцàà, 2014, 2015 он

Ñóì 2014 Хүйсийн

хàрьцàà ýð

2015 Хүйсийн хàрьцàà ýð ýì ýð ýì

Бүгд 62310 63719 97.8 63653 64506 98.7

Àëàã-Ýðäýíý 1546 1530 101.0 1594 1560 102.2

Àðáóëàã 1992 1960 101.6 1988 1960 101.4

Áàÿíç¿ðõ 1977 1945 101.6 1992 1982 100.5

Á¿ðýíòîãòîõ 2120 1993 106.4 2189 2071 105.7

Ãàëò 2568 2626 97.8 2605 2649 98.3

Æàðãàëàíò 2571 2610 98.5 2586 2612 99.0

Èõ-Óóë 2041 2006 101.7 2028 1987 102.1

Ðàøààíò 1793 1869 95.9 1811 1838 98.5

Ðåí÷èíëõ¿ìáý 2384 2457 97.0 2400 2459 97.6

Òàðèàëàí 2907 2846 102.1 2930 2849 102.8

Òîñîíöýíãýë 2034 2013 101.0 2090 2080 100.5

Òºìºðáóëàã 2132 2106 101.2 2118 2097 101.0

Ò¿íýë 1928 1899 101.5 2099 1962 107.0

Óëààí-Óóë 2069 2141 96.6 2081 2149 96.8

Õàíõ 1317 1314 100.2 1351 1344 100.5

Öàãààí-Óóë 2661 2686 99.1 2710 2732 99.2

Öàãààí-¯¿ð 1234 1275 96.8 1277 1298 98.4

Öýöýðëýã 2372 2362 100.4 2276 2243 101.5

×àíäìàíà-ªíäºð 1505 1507 99.9 1519 1524 99.7

Øèíý-Èäýð 1579 1639 96.3 1558 1643 94.8

Õàòãàë 1466 1532 95.7 1497 1582 94.6

̺ðºí 17853 19116 93.4 18619 19582 95.1

Ýðäýíýáóëãàí 1405 1365 102.9 1444 1363 105.9

Öàãààííóóð 856 922 92.8 891 940 94.8

Õºâñãºë àéìãèéí хүн àм нь нàсны бүтцийн хуâьä ерºнхий人 зàлуу хэâээр

бàйгààг зурàг 2.2-ººс хàрж болно. Íèéò 0-14 íàñíûõíû ýçëýõ õóâü 2015 îíä 1979 îíîîñ

15.9 ïóíêò, 60 бà түүнээс äээш нàсныхны хуâийн жин 2.5 пунктààр буурч хàрин 15-59

íàñíûõíû õóâèéí æèí 18.5 ïóíêòààð ºссºн áàéíà. Тºрºлт сүүлчийн 20-иоä жилийнх шиг

тàсрàлтгүй буурâàл хүн àмын нàсны бүтэц уäàхгүй ººрчлºгäºх хàнäлàгàтàй болохоор

бàйнà.

Зурàг 2.2. Хүн àмын нàсны бүтэц, хуâиàр, 1979, 1989, 2000, 2010, 2013, 2014, 2015 он

46.2

42.9

38.2

31.1

29.1

29.0

30.3

45.4

55.1

56.3

63.3

65.3

65.2

63.9

8.3

6.9

6.9

5.6

5.6

5.8

5.8

1979 он

1989 он

2000 он

2010 он

2013 он

2014 он

2015 он

0-14 нàс 15-59 нàс 60+

Õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë, ãîë÷ íàñ: Õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë íü õºäºëìºðèéí íàñíû íýã õ¿í

õè÷íýýí õ¿íèéã òýæýýí òýòãýæ áîëîõûã èëýðõèéëæ áàéãàà áîëîõîîð óëñ îðíû ýäèéí

çàñàã, íèéãìèéí õºãæèëä õ¿í àì ç¿éí õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëèéã èëýðõèéëäãýýðýý

íýëýýä à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Ìàíàé àéìãèéí õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë íü 2015 îíû

áàéäëààð 51.4 õóâü áîëæ ºìíºõ îíîîñ 2.7 ôóíêòààð нэмэгäсэн áàéíà. ªºðººð õýëáýë

õºäºëìºðèéí íàñíû 100 õ¿í á¿ð 51 õ¿íèéã òýæýýæ áàéãààãèéí 45 íü õ¿¿õýä, 6 íü

õºäºëìºðèéí íàñ õýòýðñýí ºíäºð íàñòàí áàéíà.

Хүснэгт 2.3. Хүн амын насны бүтцийн зарим голлох үзүүлэлтүүд, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 он

Үзүүлэлтүүä 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Голч нàс /жилээр/ 25.1 25.2 25.6 26.1 26.3 26.7 Хүн àм зүйн àчààлàл /хуâиàр/ 52.5 52.3 47.3 48.9 48.7 51.4

Үүнээс:

Хүүхэä 47.3 47.2 41.9 43.2 43.1 45.8

Хºгшиä 4.8 4.7 5.5 5.7 5.6 5.6

Õºãøðºëòèéí èíäåêñ 12.7 12.7 13.3 13.8 13.9 13.8

Хүн àмыг нàсны бүтцийн хуâьä тàллàн хуâààж бàйгàà тэр зààг нàсыг голч нàс

гэсэн ойлголтоор илэрхийлäэг. Өºрººр хэлбэл, 2015 онä голч нàс 26.0 болсон нь хүн

àмын тэн хàгàс нь 26.0-ээñ äоош, үлäсэн 50 хуâь нь түүнээс äээш нàсныхàн бàйнà

гэсэн үг юм. Голч нàс 1989 оноос хойш тогтâортой нэмэгäэж бàйгàà нь тºрºлтийн

буурàлттàй холбоотой (хүснэгт 2.3).

Õ¯Í ÀÌÛÍ ÄÓÍÄÀÆ ÍÀÑËÀËÒ

Õ¿í àìûí ºâ÷ëºëòèéí òýðã¿¿ëýõ øàëòãààí: Àéìãèéí õýìæýýíä 2015 îíû ýõíèé 12 ñàðûí áàéäëààð àìáóëàòîðèä íèéò 373216 ¿çëýã õèéãäñýíýýñ 28,6 õóâèéã óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýã, 47,2 õóâèéã ºâ÷íèé ó÷èð àìáóëàòîðèä, 12,9 õóâèéã èäýâõèòýé õÿíàëòûí ¿çëýã, 8,7 õóâèéã ãýðèéí èäýâõèòýé ¿çëýã, 2,6 õóâèéã ãýðèéí äóóäëàãûí ¿çëýã ýçýëæ áàéíà. Нийт үзлэгийн тоо ºнгºрсºн оны мºн үеэс 122616 буюу 25.8 хуâиàр буурсàн үзүүлэлттэй бàйнà.

Çóðàã 3.1.Àìáóëòîðèéí ¿çëýã

Ñòàöèîíàðò íèéò 27318 хүн хэâтэж эмчлүүлсэн бà äунäàж ор хоног 6.7, îðíû ýðãýëò 35.2, îðíû ôîíä àøèãëàëò 236.5, ôîíä àøèãëàëòûí õóâü 65.7 áàéíà.

Àéìãèéí õýìæýýíä 2015 îíû ýõíèé 12 сàрын бàйäлààр нийт 22311 түргэн туслàмжийн äóóäëàãà õ¿ëýýæ àâ÷ ã¿éöýòãýñíýýñ 18.5 õóâü /4133/ íü àëñûí äóóäëàãà, 2.5 хуâь /556/ нь осол гэмтлийн äууäлàгà áàéíà. 1 ºäºðò äóíäæààð àéìãèéí õýìæýýíä 62.0 äóóäëàãà, ÀÍÝ 27.0 äóóäëàãà òóñ òóñ õ¿ëýýí àâ÷ ã¿éöýòãýæýý.

Øèíýýð õÿíàëòàíä àâñàí íèéò 2730 æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äýýñ 85,8 õóâü íü

æèðýìñíèé ýðò ¿åäýý õÿíàëòàíä õàìðàãäñàí áàéíà. Öóñíû øèíæèëãýýíä 94,7 õóâü íü

õàìðàãäàæ, 4.2 õóâü íü öóñ áàãàòàé ãàðñàí áàéíà. Жèðýìñíèé õÿíàëòàíä øèíýýð îðñîí

ýõ÷¿¿äýýñ òðèõîìîíèàç, çàã õ¿éòýí èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä 96,3 õóâèéã, òýìá¿¿

èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä 99,6 õóâèéã, ÕÄÕÂ èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä 98,6 õóâèéã òóñ òóñ

õàìðóóëæ çàã õ¿éòýí 58, òðèõîìîíèàç 62, òýìá¿¿ 167 òîõèîëäëûã á¿ðòãýæ ýì÷èëñýí

áàéíà.

Õàëäâàðò ºâ÷èí: Àéìãèéí õýìæýýíä 1850 õàëäâàðò ºâ÷íèé òîõèîëäîë á¿ðòãýãäýæ 10000 õ¿í àìä 146.79 íîãäîæ áàéíà. 2014 îíû ìºí ¿åä 1425 òîõèîëäîë, 10000 õ¿í àìä 113.19 íîîãäîæ áàéæýý.10000 õ¿í àìä íîãäîõ õàëäâàðò ºâ÷íèé ãàðàëò Тàриàлàн /206,8/, Тосонцэнгэл /158,1/, Öýöýðëýã / 126,7/, ̺ðºí / 321,4/ ñóìäàä àéìãèéí äóíäæààñ ºíäºð áàéíà.

Íèéò õàëäâàðò ºâ÷íººñ âèð¿ñ ãåïàòèò 1,8 õóâü, ÁÇÕª 66,5 õóâü , ñ¿ðüåý 6,2 õóâü, àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷èí 20,7 õóâü , зооноз болон àмьтнààс хүнä хàлäâàрлàäàг

Бàгийн бàгà эмчийн үзлэг

17.58%

Сумын бàгà эмчийн үзлэг

3.84%

Эх бàригч бàгà эмч

6.27%

Сумын их эмч 19.82%

ºðõèéí ýìíýëãèéí ýì÷

16.13%

áóñàä ýìíýëãèéí ýì÷

8.47%

ÍÝ-èéí ýì÷ 27.88%

ºâчин 1,7 хуâь, ãýäýñíèé õàëäâàðò ºâ÷èí 2,8, àрьс сàлстààр хàлäâàрлàäàг ºâчин 0,3 õóâü òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.

Бэлгийн замын халдварт өвчин: Нийт хàлäâàрт ºâчний äотор БЗХ ºâчин 1230 тохиолäол буюу 66.5 хуâь бүртгэгäсэн бàйнà. Өмнºх оноос тэмбүү 201 тохиолäолоор, трихомàниок 25 тохиолäол, гоноккокт хàлäâàр 125 тохиолäолоор тус тус ºссºн бàйнà Зурàг 3.2. Бэлгийн зàмын хàлäâàрт ºâчлºл

Õ¿í àìûí íàñ áàðàëò: 2015 îíû áàéäëààð 786 хүн нàс бàрсàн ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åýñ 60 òîõèîëäëîîð áóóðñàí áàéíà. Íèéò íàñ áàðàëòûí 19,0 õóâü íü ýìíýëýãò íàñ áàðñàí áà ¿¿íýýñ 31,5 õóâü íü õîíîã áîëîîã¿é íàñ áàðàëò áàéíà. Îñîë ãýìòëèéí íàñ áàðàëò ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åä 114 òîõèîëäîë á¿ðòãýãäýæ íèéò íàñ áàðàëòûí 13,5 õóâèéã ýçýëæ áàéñàí áîë ýíý îíû эхний 12 ñàðûí áàéäëààð îñîë ãýìòëýýñ øàëòãààëñàí íàñ áàðàëò 95 á¿ðòãýãäýæ íèéò íàñ áàðàëòûí 12,1 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. 10000 õ¿í àìä 7,5 áàéíà.

Õîðò õàâäðûí íàñ áàðàëò 206 òîõèîëäîë á¿ðòãýãäñýí áà ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åэс 8 тохиолäлоор буурсàн бàйнà.10000 хүн àмä 16,3 íîîãäîæ áàéíà.

Çóðàã 3.3. Íàñ áàðàëòûí ìýäýýëýë

Íèéò íàñ áàðàëòûí òýðã¿¿ëýõ øàëòãààí: 10000 хүнäэх нийт нàс бàрàлтын тэргүүлэх шàлтгààн нь цóñíû ýðãýëòèéí òîãòîëöîîíû ºâ÷èí 25,3 хуâийг, хàâäàð 16,3 хуâийг, гàäíû øàëòãààíò ºâ÷ëºë 7,5 хуâийг, тºðºõ òîéðíû ïåðèíàòàëü ¿åä ¿¿ñýõ çàðèì îåã 3,2 хуâийг, хîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýí òîãòîëöîîíû ºâ÷èí 2.9 хуâийг, àìüñãàëûí òîãòîëöîîíû ýìãýã 2.8 хуâийг тус тус эзэлж бàйнà.

146

224

351 320

521

370 378

320

424

549

137

127 114 135 160

2011 2012 2013 2014 2015

òýìá¿¿

çàã õ¿éòýí

òðèõîìàíèîç

885 836 826 846

786

202 194 176 160 149 65 44 47 46 47

2011 2012 2013 2014 2015

Нийт нас баралт Эмнэлэгт Хоног болоогүй

Íÿëõàñûí íàñ áàðàëò: Àéìãèéí õýìæýýíä 2015 îíä íÿëõàñûí ýíäýãäëèéí 70

òîõèîëäîë á¿ðòãýãäñýí íü 2014 îíîîñ 17 òîõèîëäëîîð ºс÷, 1000 àìüä òºðºëòºíä 22,4 íîãäîæ áàéíà. Íÿëõàñûí ýíäýãäëèéí 62,9 õóâèéã íÿðàéí ýíäýãäýë ýçëýæ áàéãàà áºãººä 1000 àìüä òºðºëòºä 14,1 áàéíà. Íèéò ýíäýãäëèéí 55 òîõèîëäîë áóþó 78,6 õóâü íü ýìíýëýãò ýíäñýí áàéíà. Íýã õ¿ðòýëõ íàñàíäàà ýíäñýí õ¿¿õäèéí 65,7 õóâü íü ýðýãòýé, 34,3 ýìýãòýé õ¿¿õýä áàéíà.

Çóðàã 3.4. Нялхàсын нàс бàрàлтын мэäээлэл

Зурàг 3.5. Нялхсын энäэгäлийн шàлтгààн

2011 2012 2013 2014 2015

93 83

76

53

70 73 64

57

40

55

20 19 19 13 15

0-1 íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë ýìíýëýãò ãýðò

Цусны улààн эс олширсоноос

улбààлсàн нярàйн шàрлàлт

1,4%

Íÿðàéí àìüñãàëûí ãàчààë 31,4%

íÿí òîäîðõîé áóñ õàòãàà 28,6% мºгººрсºн хоолойн

бусàä тºрºлх гàжиг 1,4%

Өрцний ºрний тºрºлх иâэрхий

1,4%

нярàйн уушигны бусàä бà тоäорхойгүй

àтлектàз 2,9%

Пренàтàль үеä үүссэн бусàä

ºâºрмºц хàлäâàрт ºâчин

1,4%

Пренàтàль үеийн бусàä тоäорхойгүй ºâºрмºц хàлäâàр

1,4%

Хэт бàгà жинтэй тºрºх 3%

Бусàä хàлäâàрт бус гàстроэнтерит

бà колит 1,4%

Тºрºх үеийн бүтэлт 5,7%

Урàг бà нярàйн цусàрхàгшилт

ºâчин 1,4%

Бусàä тоäорхойгүй шàлтгààнт нярàйн

шàрлàлт 1,4%

Хэä хэäэн тогтолцоог хàмàрсàн эрхтэний

гàжиг 1,4% Зүрхний

тàслàâчийн тºрºлх гàжиг

1,4% Гэäэсний сààжилт

түгжрэл бà иâэрхийгүй гэäэсний түгжрэл

1,4%

Энцефàлит, миелит бà энцефàломиелит

1,4%

Урàгт хүчилтºрºгч äутàх 2,9%

Урàг бà нярàйн тàрхинä цус хàрâàх /

тоäорхой бус шàтлгààнт/

1,4%

Улààн хоолойн цоргогүй битүүрэл

1,4%

Нярàйн тàрхины ишеми 1,4%

Нярàйн гэнэт энäэх хàмшинж

1,4%

Бусàä бàктерээр сэäээгäсэн тºрºлх

пнеâмони 1%

Äóíäàæ íàñëàëò: Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü íàñíû á¿ëýã äýõ íàñ áàðàëòûí êîýôôèöèåíòèéã

¿íäýñëýí òîîöñîí òóõàéí õ¿íèé öààøèä àìüäðàõ äóíäàæ õóãàöààãààð òîäîðõîéëîãäîõ

ìºí õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã òîäîðõîéëîã÷ ãîë ¿ç¿¿ëýëò þì. ̺í äóíäàæ íàñëàëòààð

óëñ îðíû õºãæëèéí áàéäëûã òîäîðõîéëäîã. Ýíý íü áóóðàé õºãæèëòºé óëñ îðíóóäàä

ÍÍÁÊ-èéí ò¿âøèí ºíäºð áàéãààãààñ äóíäàæ íàñëàëò äîîãóóð áàéäàã. Ìàíàé àéìãèéí

õóâüä äóíäàæ íàñëàëò 70.53 áîëæ, ºìíºõ îíîîñ 5.28 íàñààð уртàссàн áàéíà. 2004 îíû

áàéäëààð Õºâñãºë àéìãèéí äóíäàæ íàñëàëò óëñûí äóíäàæààñ 4.26 æèëýýð áàãà áàéñàí

áîë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äóíäàæ íàñëàëòûí çºð¿¿ ààæìààð èõñýæ áàéгàà тààгүй үзүүлэлт

àжиглàгäàж бàйнà.

Õ¿ñíýãò 3.6. Õ¿í àìûí äóíäàæ íàñëàëò

2011 îí 2012 îí 2013 он 2014 он 2015 он

Õºâñãºë 63.38 64.07 65.25 70.53 70.53

Óëñûí äóíäàæ 68.32 68.71 69.11 75.59 75.59

Äóíäàæààñ çºð¿¿

-4.94 -4.64 -3.86 -5.06 -5.06

ªÐÕ, ÀÌ Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

ªðõ: Õºâñãºë àéìàãò 2015 îíû áàéäëààð Õàíãàéí á¿ñèéí íèéò ºðõèéí 23.4 õóâü áóþó

37773 ºðõ îðøèí ñóóæ, ºрхийн àм бүлийн äунäàж тоо 2015 онä 3.4 болсон áàéíà. 2015

îíä ºðõèéí àì á¿ëèéí äóíäàæ òîî óëñûí äóíäàæààñ 0.1 ïóíêòààð áàãà áàéíà.

ªðõèéí òîîã áàéðøëààð íü àâ÷ ¿çýõýä íèéò ºðõèéí 31.3% íü àéìãèéí òºâä, 21.2

% ñóìûí òºâä, 47.5 õºäººä àìüäàð÷ áàéãàà íü ìàíàé àéìãèéí èðãýäèéí äèéëýíõ íü ìàë

ìàëëàí àìüäàðäàãòàé õîëáîîòîé þì.

2015 îíä ºðõèéí òîî ºмнºх îíûõîîñ 1.8 õóâü áóþó 0.7 ìÿíãàí ºðõººð ºññºí

áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4.1. Õºâñãºë àéìãèéí ºðõèéí òîî, ñóìààð

Ñóì

2014 îí 2015 îí

Õîò Ñóìûí òºâ

պ人 Õîò Ñóìûí òºâ

պ人

Àëàã-Ýðäýíý 267 632 272 633

Àðáóëàã 221 950 221 974

Áàÿíç¿ðõ 270 862 272 858

Á¿ðýíòîãòîõ 192 976 196 1005

Ãàëò 256 1220 262 1243

Æàðãàëàíò 374 1073 373 1089

Èõ-Óóë 399 799 385 809

Ðàøààíò 306 742 308 750

Ðåí÷èíëõ¿ìáý 494 830 242 1114

Òàðèàëàí 856 746 862 767

Òîñîíöýíãýë 339 822 365 833

Òºìºðáóëàã 230 986 235 983

Ò¿íýë 405 719 435 746

Óëààí-Óóë 409 725 405 741

Õàíõ 503 298 497 304

Öàãààí-Óóë 284 1222 289 1233

Öàãààí-¯¿ð 292 436 308 442

Öýöýðëýã 236 1079 233 1075

×àíäìàíü-ªíäºð

306 586 306 587

Øèíý-Èäýð 252 758 249 760

Õàòãàë 921 0 0 955 0 0

̺ðºí 11524

0 0 11837 0 0

Ýðäýíýáóëãàí 345 463 87 734

Öàãààííóóð 235 243 250 249

Àéìãèéí ä¿í 12445 7471 17167 12792 7052 17929

Ãýðëýëò, öóöëàëò, ¿ð÷ëýëò: Ãýðëýëò íü õ¿í òºðëºõòíèé ãýð á¿ë áîëîõ ¿éë ÿâö, ò¿¿íèé

ºñºëò, ººð÷ëºëòèéí õýìæýýã õàðóóëàõ áºãººä ºðõ íýãäýõ, ºðõ òóñãààðëàõ ¿éë ÿâöûã

èëýðõèéëíý.

Õ¿ñíýãò 4.2. Ãýðëýëò áà öóöëàëò, ¿ð÷ëýëò

2015 îíä 686 õîñ ãýðëýëòýý øèíýýð

á¿ðòã¿¿ëñýí íü 2007 îíûõîîñ 2.3 äàхин буюу

901 ãýðëýëòýýð, 2014 îíûõîîñ 13.3 õóâü áóþó

106 ãýðëýëòýýð тус тус буурсàн áàéíà.

2015 онä гэрлэлтийн ерºнхий коэффициент

5.3 болж ºмнºх оноос 0.9 пунктààр буурсàн

бàйнà. 2015 îíä 92 õîñ ãýðëýëòýý öóöëóóëñàí

áàéíà.

Хүснэгт 4.1.Гэрлэлт, цуцлàлт, /1000 хүнä ногäох/, 1990-2015 он

2015 îíä àéìãèéí õýìæýýíä íèéò 124 õ¿¿õýä ¿ð÷ëýãäýæ 2014 оноос 15 үрчлэлт

буюу 13.7 хуâиàр нэмэгäсэн бàйнà. ¯ð÷ëýãäýæ áàéãàà õ¿¿õäèéã íàñíû á¿ëãýýð íü

õàðâàë 3 õ¿ðòëýõ íàñàíäàà íèéò ¿ð÷ëýãäñýí õ¿¿õäèéí 64.5 õóâü íü ¿ð÷ëýãäñýí áàéíà.

Нийгэм, эäийн зàсàг хºгжиж, зàлуу үеийнхний болоâсролын тºâшин äээшлэх

тутàм тэäний àнхны гэрлэлтийн äунäàж нàс хойшилж бàйäàг зүй тогтолтой. Орчин

үеийн хүний нийгмийн àмьäрàлын бàтàлгàà болсон чàнàртàй болоâсрол эзэмшихэä

ихээхэн цàг хугàцàà шààрäàгäàж, энэ хирээр болоâсролын ºртºг нэмэгäсээр бàйнà.

Мàнàй àймгийн хүн àмын àнхны гэрлэлтийн äунäàж нàс сүүлчийн 20 жилä эмэгтэйчүүä

2 нàсààр, эрэгтэйчүүä 1 нàсààр хойшилсон нь гàйхàх зүйл биш юм. Àнхны гэрлэлтийн

äунäàж нàс 1989, 2000 оны хооронä 2 нàсààр нэмэгäсэн бол 2000, 2010 оны хооронä

нэг нàсààр, сүүлийн 5 жилä эмэгтэйчүүäийн àнхны гэрлэлтийн äунäàж нàс 1 нàсààр

хойшилсон бàйнà. Хàрин эрэгтэй, эмэгтэйчүүäийн àнхны гэрлэлтийн äунäàж нàсны

ялгàà 2000 онä 3 нàс бàйснàà 2010 оны тооллогоор ойролцоогоор нэг нàс, 2015 онä 2

нàс áîëñîí áàéíà.

9

7

5

9.3

3.4

4.3

4.5

6.7

6.2 5.3

1 0.1 0.1

1 1.1 1.2 0.9

1.4 0.9 0.7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Гэрлэлт Цуцлàлт

Îí Ãýðëýëò Öóöëàëò ¯ð÷ëýëò

2007 1587 91 163

2008 1255 63 157

2009 1446 147 152

2010 416 143 191

2011 648 138 175

2012 714 108 155

2013 849 181 155

2014 792 115 109

2015 686 92 124

Çóðàã 4.2. Àíõíû ãýðëýëòèéí äóíäàæ íàñ,

1989, 2000, 2010, 2015 îí

ªðõèéí àì á¿ëèéí áàéäàë: Íèéò ºðõèéí 22.0 õóâü áóþó 8342 ºðõèéã ãàíö áèå, ºðõ

òîëãîéëñîí õ¿ì¿¿ñ эзэлж áàéíà. Èéì ºðõ¿¿äèéí 18.6 õóâèéã ýðýãòýé÷¿¿ä, 81.4 õóâèéã

ýìýãòýé÷¿¿ä òîëãîéëæ áàéíà. Ãýðëýýã¿é òýðã¿¿íòýé ºðõ¿¿äèéí 61.3 õóâü áóþó 5115 íü 3

õ¿ðòýë àì á¿ëòýé, 29.5 õóâü áóþó 2461 íü 3-5 àì á¿ëòýé, 9.2 õóâü áóþó 776 ºðõ íü 6 áà

ò¿¿íýýñ äýýø àì á¿ëòýé ºðõ¿¿ä áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4.3. ªðõ òîëãîéëñîí ãýð á¿ëã¿é õ¿íèé òîî, õ¿éñýýð, ñóìààð

Ñóì

2014 2015

ýð ýì ýð ýì

Àëàã-Ýðäýíý 86 284 117 301

Àðáóëàã 70 250 50 292

Áàÿíç¿ðõ 49 215 22 207

Á¿ðýíòîãòîõ 12 200 11 211

Ãàëò 17 131 18 133

Æàðãàëàíò 52 147 50 143

Èõ-Óóë 44 130 72 74

Ðàøààíò 21 97 19 89

Ðåí÷èíëõ¿ìáý 66 253 78 309

Òàðèàëàí 102 292 109 276

Òîñîíöýíãýë 51 200 84 244

Òºìºðáóëàã 74 175 82 178

Ò¿íýë 12 176 43 78

Óëààí-Óóë 31 208 34 212

Õàíõ 78 181 87 190

Öàãààí-Óóë 5 266 7 55

Öàãààí-¯¿ð 7 165 7 179

Öýöýðëýã 52 166 53 162

×àíäìàíà-ªíäºð 41 124 36 160

Øèíý-Èäýð 38 122 42 105

̺ðºí 525 2637 443 2974

Ýðäýíýáóëãàí 43 119 69 158

Öàãààííóóð 55 83 21 58

Àéìãèéí ä¿í 1531 6621 1554 6788

24 25.7 26.1 25.6

21.3 22.7 22.7

24

0

5

10

15

20

25

30

1989 он 2000 он 2010 он 2013 он

Эрэгтэй Эмэгтэй

Ìîíãîë óëñûí ºðõèéí àì á¿ëèéí á¿òýö õ¿í àìûí ºñºëòòºé óÿëäàí ººð÷ëºãäñººð

èðñýí áàéíàà. Ìàíàé àéìãèéí õóâüä ÷ ãýñýí ºðõèéí àì á¿ëèéí á¿òýö ººð÷ëºãäñººð

èðñýí áàéíà. ªíäºð íàñòàí ãàíö áèå ºðõèéí òîî æèëýýñ æèëä ºñºæ, õàðèí õàìãèéí

îëîí àì á¿ëòýé áóþó 8 áà ò¿¿íýýñ äýýø àì á¿ëòýé ºðõèéí á¿õ ºðõºä ýçëýõ õóâèéí æèí

2006 îíä 2.1%, 2007 îíä 1.7%, 2011 îíä 1.1%, 2012 онä 1.0%, 2013 онä 0,8% , 2015 онä

0.3 áîëæ, îëîí àì á¿ëòýé ºðõèéí òîî æèëýýñ æèëä áóóð÷ áàéãàà íü òºð çàñãààñ

òºðºëòèéã óëàì ñàéí äýìæèõ çàéëøã¿é øààðäëàãà áèå áîëæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4.4. ªðõèéí çàðèì ¿ç¿¿ëýëò, 2013-2015îí

2013 îí 2014 îí 2015 îí Ãàíö áèå ºðõèéí òîî á¿ãä 2355 2295 2891

¯¿íýýñ: Ýðýãòýé ºíäºð íàñòàé ºðõèéí òîî 812 635 892 Ýìýãòýé ºíäºð íàñòàé ºðõèéí òîî 1543 1660 1999

2015 îíû áàéäëààð 18 õ¿ðòëýõ íàñíû õ¿¿õýäòýé, ãýð á¿ëã¿é 3868 ºрх

бàйгààгийн 59.6 хуâь буюу 2307 нь 3 хүртэл хүүхэäтэй ºрх бàйнà. Энэ үзүүлэлт

нь ºмнºх оноос 2.4 хуâь буюу 93 ºрхººр буурсàн бàйнà.

Á¿òýí áîëîí õàãàñ ºí÷èí õ¿¿õýä: 2015 îíä ºí÷èí õ¿¿õäèéí òîî 2137 áîëæ ºíãºðñºí

îíûõîîñ 8.6 õóâèàð áóþó 199 õ¿¿õäýýð буурсàн áàéíà. Íèéò ºí÷èí õ¿¿õäèéí 91.2 õóâü

áóþó 1949 íü õàãàñ ºí÷èí, 8.8 õóâü áóþó 188 õ¿¿õýä á¿òýí ºí÷èí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4.5. Á¿òýí áîëîí õàãàñ ºí÷èí õ¿¿õäèéí òîî, 2009-2013îí

2010 îí 2011 îí 2012 îí 2013 он 2014 он 2015 он

Á¿òýí ºí÷èí õ¿¿õýä 264 232 231 237 113 188

Õàãàñ ºí÷èí õ¿¿õýä 2198 1992 2108 2120 2112 1949

Òàõèð äóòóó õ¿íèé òîî: 2015 îíû æèëèéí ýöýñò Õºâсгºл àймгийн хэмжээнä 5699

хºгжлийн бэрхшээлтэй хүн á¿ðòãýãäñýí íü 2905 буюу 50.9 хуâь нь тºрºлхийн, үлäсэн

2794 буюу 49.1 хуâь нь олäмол хºгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс бàйнà. Нийт

бэрхшээлтэй хүн àмын 46.2 хуâь нь эмэгтэйчүүä, 6.2 хуâь нь 0-14 нàсны, 1.8 хуâь нь 15-

17 нàсны хүүхэä бàйнà. 0-17 нàсны хºгжлийн бэрхшээлтэй нийт хүүхäийн 76.8 хуâь нь

тºрºлхийн хºгжлийн бэрхшээлтэй бàйнà.

Зураг 4.3. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо, 2015 он

2905 2791

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

Бүгä

Тºрºлхийн Олäмол

Тºрºлхийн хºгжлийн бэрхшээтэй хүмүүсийн äунä сэтгэцийн бэрхшээлтэй хүмүүс

25.2 хуâь нь хàмгийн ºнäºр, хàрин олäмол хºгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн äунä

хºäºлгººний бэрхшээлтэй хүмүүс 23.4 хуâийг эзэлж бàйгàà нь хàмгийн их бàйнà.

Ялàнгуяà тºрºлхийн болооä сэтгэцийн бэрхшээлтэй хүн àмын тоо их бàйгààг

уäàмшлийн эмгэг, эх бàрихын болон тºрºх үеийн хүнäрэл зэрэг шàлтгààнààр олон

тàлààс нь нàрийâчлàн суäлàх шààрäлàгàтàй. Äàрààгийн àнхààрàл тàтàж бàйгàà

àсууäàл нь тºрºлхийн болооä сонсголын, яриàны, сэтгэцийн бэрхшээлтэй хүн àмын

хуâь олäмол бэрхшээлтэй хүнийхээс хàрьцàнгуй их яâäàл юм. Хºгжлийн бэрхшээлийн

тºрлийг хэлбэрээр àнгилж үзâэл сэтгэц, яриà, сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүсийн ихэнх

хуâь нь тºрºлхийн, бусàä хэлбэрүүäийн хуâьä олäмол бэрхшээл äàâàмгàйлж бàйнà.

Зураг 4.4. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо,

төрөл, хэлбэрээр, хувиар, 2015 он

0-17 нàсны хºгжлийн бэрхшээлтэй хүүхäийн хуâьä тºрºлхийн сонсголын, яриàны,

сэтгэцийн, хàрààны, хºäºлгººний бэрхшээлтэй хүүхäийн хуâь олäмол бэрхшээлтэй

бэрхшээлтэй хүүхäийнхээс хàрьцàнгуй бàгà бàйнà. Хºгжлийн бэрхшээлийн тºрлийг

хэлбэрээр àнгилж үзâэл сэтгэц, сонсгол, хºäºлгººний бэрхшээлтэй хүүхäүүä их бàйнà.

Зураг 4.5. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тоо,

төрөл, хэлбэрээр, 2015 он

53.0

38.5

49.5

65.5

40.9

67.5

80.7

47.0

61.5

50.5

34.5

59.1

32.5

19.3

Хàрààны

Яриàны

Сонсгол

Хºäºлгººний

Сэтгэц

Хàâсàрсàн

Бусàä

Олäмол Тºрºлхийн

98

88

102

187

140

120

83

77

70

77

133

112

83

48

Хàрààны

Яриàны

Сонсгол

Хºäºлгººний

Сэтгэц

Хàâсàрсàн

Бусàä

Олäмол Тºрºлхийн

ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÃÈÉÍ ØÈËÆÈÕ ÕªÄªËêªÍ

Øèëæèõ õºäºë㺺í: 2015 онä øèëæèí èðýãñäийн тоо буурс, øèëæèí ÿâàã÷äûí òîî

ºссºн áàéíà.

2015 îíä Õºâñãºë àéìãààñ øèëæèí ÿâàãñäûí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü áóþó 55 õóâü íü

Óëààíáààòàð õîò ëóó øèëæèí ÿâñàí áîë, 11.6 õóâü íü Îðõîí àéìàã ëóó øèëæèí ÿâñàí

áàéíà.

Íèéò øèëæèí èðýãñäèéí äèéëýíõ íü ìºí ë Óëààíáààòàð õîò, Îðõîí àéìãààñ

øèëæèí èðýãñýä áàéíà.

Øèëæèõ õºäºë㺺íèé ººð÷ëºëò 2015 îíä 2014 îíòîé õàðüöóóëàõàä øèëæèí èðñýí

èðãýäèéí òîî 58 õ¿íýýð буурч, øèëæèí ÿâàãñäûí òîî 244 õ¿íýýð ºссºн áàéíà.

Çóðàã 5.1. Ìåõàíèê õºäºë㺺í, 2005-2015 îí

Øèëæèí èðýëòèéí êîýôôèöåíò íü äýýðõ àрâàн îíû äóíäæààð 6.8 áàéíà. ªºðººð

õýëáýë òóõàéí àрâàн æèëèéí äóíäæààð, Õºâñãºë àéìàãò îðøèí ñóóæ áàéãàà 1000 õ¿í àì

òóòìûí 7 íü áóñàä àéìãààñ øèëæèí èðýãñýä áàéíà.

Øèëæèí ÿâàëòûí êîýôôèöåíòèéí àрâàн æèëèéí äóíäàæ íü 15.7 áàéãàà íü òóõàéí

æèë¿¿äèéí äóíäæààð àéìãèéí 1000 õ¿í àì òóòìûí 16 íü ººð àéìàã ëóó øèëæèí ÿâñàíûã

èëýðõèéëæ áàéíà.

Õàðèí øèëæèõ õºäºë㺺íèé öýâýð êîýôôèöåíò íü 2005-2015 îíóóäàä á¿ãä ñºðºã

óòãàòàé ãàðñàí áàãàà òóë ýäãýýð îíóóäàä àéìãèéí õ¿í àìûí øèëæèí ÿâàëò íü, øèëæèí

èðýëòýýñýý èõ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

293

221 485 659

764 1419

728

617

795 743

874

1841

1529

1856

2277

2069

2864

1949

1438

2114

2358

2016

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

ШИлжин ирэгсэä Шилжин яâàгсàä

ÕÎÒÆÈËÒ, Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍßÃÒÐÀË

Õ¿í àìûí ñóóðüøèë

Хºâсгºл àймгийн сумууä нь гàзàр зүйн уулàрхàг хàнгàйн бүсэä оршäог, бàйгàлийн бàялàг улс орны нутàг äэâсгэрт жигä бус тàрхсàн, уур àмьсгàл гàзàр зүйн бүсүүäэä ялгààтàй, эрс тэс бàйäàг зэргээс хàмààрàн àймàг, сумäын хүн àмын суурьшил, нягтрàлын тºâшин ººр ººр бàйäàг билээ. Хүн àмын суурьшлыг хот, хºäºº, бүс нутгààр тоäорхойлох нь тухàйн нутàг äэâсгэрийн нийгэм, эäийн зàсгийн хºгжлийг гүнзгийрүүлэн суäàлж, бүс нутгийн болон орон нутгийн онцлогт тохирсон боäлого болоâсруулàх үнäэс болно.

Хүн àмын суурьшлын ерºнхий äүр тºрх ºнгºрсºн 10 жилийнхээс бàгà зэрэг

ººрчлºгäсºн бàйнà. Энэ нь тºâ суурин гàзàр руу чиглэсэн шилжих хºäºлгººн, ялàнгуяà

бàруун бүсээс тºâийн бүс, нийслэлä олон мянгàн хүн шилжсэн нь бүс нутгийн хүн àм

сийрэгжихэä нºлººлжээ

Хүн àмын суурьшлыг бүсээр àнгилж үзэхэä мàнàй àймгийн нийт хүн àмын 29.8%

мºрºн хот, 70.8 % нь сум хºäºº орон нутàгт оршин сууж бàйнà.

Хºâсгºл àймàгт хàнгàйн бүсийн хүн àмын 22,2 хуâь нь àмьäàрч бàйнà. 2013 онтой хàрьцуулàхàä 0,05 промилààр íýìýãäñýí бàйнà. Энэ нь мàнàй àймгийн шилжилт хºäºлгººн хàнгàйн бүстэй хàрьцуулàхàä хàрьцàнгуй бàгà бàйгààг хàруулж бàйнà.

Монгол Улсàä сүүлчийн 20 гàруй жилä хотжих үйл яâц улàм бүр нэмэгäсээр

бàйнà. 2000 оноос хойш хºäºº àж àхуйä тохиолäсон гàн, зуä зэрэг бàйгàлийн гàмшигт

үзэгäэл мàлчäàä хүнäээр тусч, нийслэл болон бусàä томоохон хот, àймгийн тºâрүү

шилжих хºäºлгººн нэмэгäжээ. Хот, суурингууä нь эрүүл мэнä, болоâсрол болон àхуйн

үйлчилгээ, хàмгийн гол нь àжлын бàйр олох нàйäâàртàй гàзàр болж, хүмүүс ихээр

тàтàгäàж бàйгàà нь хотжих үйл яâцыг улàм бүр ºргºжүүлсээр бàйнà.

2000 îíû õ¿í àì, îðîí ñóóöíû òîîëëîãîîð Õºâñãºë àéìãèéí õ¿í àìûí 24,3% нь

мºрºн хотоä àмьäàрäàг бàйсàн бол 2015 онä 29.8% мºрºн хотоä àмьäàрч бàйгàà нь

хотжилт сүүлийн 15 жилä иäэâхтэй яâàгäàж бàйгààг хàруулж бàйнà.

Хүснэгт 6.1. Хүн àмын тоо, ºсºлт, хуâиàр, 2012, 2013 он

Бàйршил Хүний тоо

2015/2014 Äүнä эзлэх хуâь

2014 2015 2014 2015

Бүгä 126029 128159 101.7 100 100

Хот 36969 38201 103.3 29.3 29.8

Хºäºº 89060 89958 101.0 70.7 70.2

Хүн àмын нягтрàл

Улс тºр, соѐл, түүх, зàсàг зàхиргàà, цàг àгààр, гàзàр зүй зэрэг олон хүчин зүйлс

хүн àмын суурьшил, улмààр хүн àмын нягтрàлä нºлººлäºг. Бүс нутàг, àймàг,

нийслэлийн хүн àмын нягтрàлä хàмгийн ихээр нºлººлсºн хүчин зүйлсийн нэгä шилжих

хºäºлгººн орж бàйнà.

Хºâсгºл àймгийн 1км2-т ногäох хүн àм нь 1.3 бàйгàà нь улсын äунäàжààс 0,7-ààр

бàгà бàйгàà нь мàнàй àймгийн хүн àм хàрьцàнгуй сийрэг мºн нийт нутàг äэâсгэрийн

ихэнх хуâийг уулàрхàг тàйгà эзэлäэгтэй холбоотой.

Хүснэгт 6.2. Õºâñãºë àéìãèéí çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâсãýðèéí íýãæ, ñóìààð, 2015 îí

Бàгийн

тоо Нутàг äэâсгэрийн

хэмжээ Хүн àмын нягтрàл

Àéìãèéí ä¿í 125 101539.8 1.3

Àëàã-Ýðäýíý 5 4502.9 0.7

Àðáóëàã 6 3529.2 1.1

Áàÿíç¿ðõ 5 4299.1 0.9

Á¿ðýíòîãòîõ 6 3768.6 1.1

Ãàëò 5 3596.8 1.5

Æàðãàëàíò 5 2549.2 2.0

Èõ-Óóë 5 2023.8 2.0

Ðàøààíò 5 1982.5 1.8

Ðåí÷èíëõ¿ìáý 6 8448.3 0.6

Òàðèàëàí 6 3430.7 1.7

Òîñîíöýíãýë 5 2042.2 2.0

Òºìºðáóëàã 5 2521.7 1.7

Ò¿íýë 6 3577.3 1.1

Óëààí-Óóë 5 10057.5 0.4

Õàíõ 3 5498.7 0.5

Öàãààí-Óóë 6 5866.3 0.9

Öàãààí-¯¿ð 4 8735.3 0.3

Öýöýðëýã 7 7451.6 0.6

×àíäìàíü-ªíäºð 5 4487.5 0.7

Øèíý-Èäýð 4 2053.6 1.6

Õàòãàë 1 911.4 3.4

̺ðºí 13 102.9 371.2

Ýðäýíýáóëãàí 5 4694.4 0.6

Öàãààííóóð 2 5408.3 0.3

įÃÍÝËÒ

Õºâñãºë àéìàã íü íèéò 128159 õ¿í àìòàé, òýäãýýðèéí 38201 íü àéìãèéí òºâ

̺ðºí ñóìàíä, 63521 íü õºäººä, 26437 íü ñóìûí òºâ¿¿äýýð îðøèí ñóóäàã. 2015 îíû

áàéäëààð íèéò õ¿í àìûí 63653 õ¿í áóþó 49.7 õóâü íü ýðýãòýé, 64506 õ¿í áóþó 50.3

õóâü íü ýìýãòýé õ¿í àì áàéíà. Õºâñãºë àéìàãò îðøèí ñóóæ áàéãàà 128159 õ¿í àì íü

Ìîíãîë óëñûí íèéò õ¿í àìûí 4.2 õóâèéã ýçýëæ áàéíà

Àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí òàë îð÷èì õóâü íü õºäººä îðøèí ñóóã÷èä áóþó ìàë àæ

àõóé ýðõëýã÷èä áàéãàà áîë, 20.6 õóâü íü ñóìûí òºâ, 29.8 õóâü íü àéìãèéí òºâèéí ñóì

áîëîõ ̺ðºí ñóìàíä àìüäàð÷ áàéíà.

Õºâñãºë àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí 64.7 õóâü íü 35 õ¿ðòëýõ íàñíû çàëóó÷óóä

áàéíà. Òîäðóóëáàë: Íèéò õ¿í àìûí 30.3 õóâü áóþó 38813 íü 0-14 íàñíû õ¿¿õýä, 63,9

õóâü áóþó 82925 íü 15-59 íàñíû õ¿ì¿¿ñ, 5.8 õóâü áóþó 6421 íü 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø

íàñíû ºíäºð íàñòàí áàéíà.

Àéìãèéí õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë íü 2015 îíû áàéäëààð 51.4 õóâü áîëæ ºìíºõ

îíîîñ 2.7 ôóíêòààð нэмэгäсэн áàéíà. ªºðººð õýëáýë õºäºëìºðèéí íàñíû 100 õ¿í á¿ð

51 õ¿íèéã òýæýýæ áàéãààãèéí 45 íü õ¿¿õýä, 6 íü õºäºëìºðèéí íàñ õýòýðñýí ºíäºð

íàñòàí áàéíà.

Àéìãèéí õýìæýýíä 2015 îíû ýõíèé 12 ñàðûí áàéäëààð àìáóëàòîðèä íèéò 373216 ¿çëýã õèéãäñýíýýñ 28,6 õóâèéã óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýã, 47,2 õóâèéã ºâ÷íèé ó÷èð àìáóëàòîðèä, 12,9 õóâèéã èäýâõèòýé õÿíàëòûí ¿çëýã, 8,7 õóâèéã ãýðèéí èäýâõèòýé ¿çëýã, 2,6 õóâèéã ãýðèéí äóóäëàãûí ¿çëýã ýçýëæ áàéíà. Нийт үзлэгийн тоо ºнгºрсºн оны мºн үеэс 122616 буюу 25.8 хуâиàр буурсàн үзүүлэлттэй бàйнà.

Ñòàöèîíàðò íèéò 27318 хүн хэâтэж эмчлүүлсэн бà äунäàж ор хоног 6.7, îðíû

ýðãýëò 35.2, îðíû ôîíä àøèãëàëò 236.5, ôîíä àøèãëàëòûí õóâü 65.7 áàéíà.

Õºâñãºë àéìàãò 2015 îíû áàéäëààð Õàíãàéí á¿ñèéí íèéò ºðõèéí 23.4 õóâü áóþó

37773 ºрх оршин сууж, ºрхийн àм бүлийн äунäàж тоо 2015 онä 3.4 болсон áàéíà.

Íèéò ºðõèéí 22.0 õóâü áóþó 8342 ºðõèéã ãàíö áèå, ºðõ òîëãîéëñîí õ¿ì¿¿ñ эзэлж

áàéíà. Èéì ºðõ¿¿äèéí 18.6 õóâèéã ýðýãòýé÷¿¿ä, 81.4 õóâèéã ýìýãòýé÷¿¿ä òîëãîéëæ

áàéíà. Ãýðëýýã¿é òýðã¿¿íòýé ºðõ¿¿äèéí 61.3 õóâü áóþó 5115 íü 3 õ¿ðòýë àì á¿ëòýé, 29.5

õóâü áóþó 2461 íü 3-5 àì á¿ëòýé, 9.2 õóâü áóþó 776 ºðõ íü 6 áà ò¿¿íýýñ äýýø àì á¿ëòýé

ºðõ¿¿ä áàéíà.

2015 îíä 686 õîñ ãýðëýëòýý øèíýýð á¿ðòã¿¿ëñýí бàйнà.

2015 îíä ºí÷èí õ¿¿õäèéí òîî 2137 áîëæ ºíãºðñºí îíûõîîñ 8.6 õóâèàð áóþó 199

õ¿¿õäýýð буурсàн áàéíà. Íèéò ºí÷èí õ¿¿õäèéí 91.2 õóâü áóþó 1949 íü õàãàñ ºí÷èí, 8.8

õóâü áóþó 188 õ¿¿õýä á¿òýí ºí÷èí áàéíà.

2015 îíû æèëèéí ýöýñò Õºâсгºл àймгийн хэмжээнä 5699 хºгжлийн бэрхшээлтэй

хүн á¿ðòãýãäñýí íü 2905 буюу 50.9 хуâь нь тºрºлхийн, үлäсэн 2794 буюу 49.1 хуâь нь

олäмол хºгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс бàйнà. Нийт бэрхшээлтэй хүн àмын 46.2 хуâь нь

эмэгтэйчүүä, 6.2 хуâь нь 0-14 нàсны, 1.8 хуâь нь 15-17 нàсны хүүхэä бàйнà. 0-17 нàсны

хºгжлийн бэрхшээлтэй нийт хүүхäийн 76.8 хуâь нь тºрºлхийн хºгжлийн бэрхшээлтэй

бàйнà.