May 17 – June 29, 2008

facing chinaauGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna

17. MaÍ – 29. JúnÍ 2008

facing chinaAUGLITI TIL AUGLITIS VIÐ KÍNA

„Það var torræður blær á því, og öll góð list (einsog ég hef komist að í millitíðinni) hefur einhvers konar ráðgátu að geyma. Ráðgátan örvar huga manns, og hvetur mann til að leggja upp í leit að hinu ókunna.... “

FU RUIDE福瑞德

„Listaheimurinn í Peking hefur rokið upp úr öllu valdi, bæði hvað snertir fjölda atvinnu-listamanna og þá fjár-muni sem er varið til kaupa á verkum þeirra innanlands sem um all-an heim...“

Hannes Sigurðsson汉纳斯·司格德森

„Á tímabili breytinga, óvissu og sundrungar sneru þessir listamenn sér frá djarfhuga fram-setningu og stórbrotnum félagslegum hugsýnum og að hvunndagslíf-inu.... “ Li xianting栗宪庭

„Myndmál listarinnar opnar töfraheim þar sem sjónræn áhrif og tilfinningaleg gildi geta á augabragði tengt einstaklinga með ólíkan bakgrunn, sam-mannlegum vináttu-böndum.... “ Vigdís finnbogadóttir维格迪斯·芬博阿多蒂尔

„Listamennirnir voru allir með vinnustofur sem voru í grundvallar-atriðum mjög líkar stúdíóinu mínu – pensl-ar og litir í staðinn fyr-ir myndavélar og linsur, hátíðlegt teborðið í staðinn fyrir espresso-vélina.... “ Christoph fein克里斯托夫·芬

– er aðalstyrktaraðili sýningarinnar

Chen Qing Qing

Tang Zhigang

Wei Dong

Fang Lijun

Zhang Xiaogang

Yang Shaobin

Yue Minjun

Zhao Nengzhi

„...tilefni til að velta fyrir sér fjölskyldu-tengslum í konfúsískri og maóískri hug-myndafræði...“ bls. 8

„...ekki með öllu óhugsandi í landi þar sem stjórnmálin smeygja sér inn í alla kima lífsins...“ bls. 9

„...leiða hugan að fáránleika þeirrar hetjuhugmyndafræði sem hefur skollið á nokkrum kynslóðum í Kína...“ bls. 9

„...þakið lagi af efni sem ekki má anda að sér, sem ýtir undir hinn þurra, óljósa og kæfandi anda...“ bls. 9

„...írónískar athugasemdir um andlegan tómleika í Kína á okkar dögum..“ bls. 9

„...Í flestum verka hans birtist listamað-urinn sem barn á sögusviði sem er ævin-týri líkast...“ bls. 9

„...hið einkennilega er að hin ríkjandi rósemi í málverkinu veldur dálitlum kvíða...“ bls. 8

„...endurspegla afar sára og sálrænt þjakandi reynslu fjölskyldu hennar á tím-um menningarbyltingarinnar...“ bls. 9

„...vísa óbeint til fyrirbrigða af ætt menningarlegrar blóðskammar og blendingseiginleika...“ bls. 9

Liu Ye

Útgefandi: art.is/Listasafnið á AkureyriÞýðingar: Uggi Jónsson

Prófarkalestur: Helena Isaksen

Prentun: Ásprent

ISBN 978-9979-9829-4-4

Forsíða: Wei Dong, Rauði leikurinn, 2005. Olía á striga, 142 x 100 sm / Baksíða: Yang Shaobin, Nr. 5, 1997–1998. Olía á striga, 230 x 180 sm

SÝNINGARSTJÓRI

Hannes Sigurðsson

.3auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna

Hvernig ætli Vesturlandabúa, sem kemur í heimsókn til Kína í fyrsta sinn, komi kín-versk samtímalist og menn-ing fyrir sjónir? Sýningin Facing

China (Augliti til auglitis við Kína), sem er

skipulögð af Listasafninu á Akureyri, gefur áhorf-

endum færi á að leggja þessa spurningu fyrir sjálfa

sig og bera svörin saman við væntingar sínar.

Heiti sýningarinnar endurspeglar meginstef

hennar, manninn og andlitið, sem sjá má í málverk-

um og skúlptúrum eftir níu kínverska samtímalista-

menn sem vakið hafa alþjóðlega athygli og sett

hvert sölumetið á fætur öðru í uppboðshúsum

heimsins: Chen Qing Qing, Fang Lijun, Liu Ye, Tang Zhigang, Wei Dong, Yang Shaobin, Yue Minjun, Zhang Xiaogang

og Zhao Nengzhi.Öll verkin á sýningunni koma úr fórum hol-

lenska listaverkasafnarans Fus Ruides. Hann

hefur reynst Listasafninu á Akureyri mikill haukur í

horni við mótun og undirbúning sýningarinnar og

bætti mörgum nýjum verkum í safn sitt til að gera

hana sem best úr garði. Af þessu tilefni hefur verið

gefin út glæsileg 270 síðna bók í hörðu bandi á

ensku og kínverskum sem í rita auk forstöðumanns

Listasafnsins og eiganda verkanna, Vigdís

Finnbogadóttir fyrrverandi forseti Íslands, hinn

þekkti bandaríski listfræðingur Robert C. Morgan

og virtasti gagnrýnandi kínverskrar myndlistar, Li

Xianting, sem stundum er kallaður guðfaðir sam-

tímalistarinnar þar í landi. Þá hefur Listasafnið gef-

ið út dagblað sem hefur að geyma valda texta á ís-

lensku og myndir í áðurnefndri bók. Sýningin er

sett upp í tengslum við Listahátíð í Reykjavík, sem

árið 2008 er að miklu leyti helguð alþjóðlegri mynd-

list. Frá Akureyri ferðast sýningin víða um lönd og

verður hún meðal annars sett upp í söfnum í

Austurríki, Noregi, Finnlandi og Svíþjóð.

„Skandinavíuför“ hennar lýkur árið 2010, en þetta

er í fyrsta sinn sem íslenskt listasafn á frumkvæðið

að skipulagningu alþjóðlegrar farandsýningar af

þessari stærðargráðu.

Í apríl árið 2007 fór ég til Kína í fyrsta sinn til

að hitta þá listamenn sem taka myndu þátt í sýning-

unni vorið eftir. Þar sem ég stóð á Torgi hins him-

neska friðar við hliðin næst Borginni forboðnu, var

ég furðu lostinn yfir fyrirframgefnum hugmyndum

mínum. Hvar er Austrið, hugsaði ég með mér. Í

fyrstu orkaði Kína á mig líkt og það hefði orðið fyr-

ir holskeflu vestrænna áhrifa. Heilu úthverfin litu

út einsog þau hefðu verið byggð á síðasta áratug í

sama alþjóðlega skókassastílnum og þekkist frá

Boston eða Berlín, að því frátöldu að á auglýsinga-

skiltunum voru kínversk tákn. Eftir að menningar-

byltingunni í Kína (1966–1976) lauk, hafa fornar

hefðir, sem höfðu áður verið hafðar í heiðri, vikið

hratt fyrir vörumerkjavæðingu og neysluhyggju

sem eru fylgifiskar hins rótlausa túrbókapítalíska

samfélags. Tæknilega er Kína meðal fremstu ríkja í

heiminum, og í mörgu tilliti eru framleiðsluvörurnar

og nýjungarnar þegar skrefi á undan því sem gerist á

Vesturlöndum. Á nýliðnum áratugum hefur samfé-

lagið gengið í gegnum svo gagngerar breytingar að

engu er líkara en tíminn hafi tekið undir sig stökk.

Rétt einsog ég var agndofa þegar ég virti fyrst

fyrir mér kínverska borgarmenningu samtímans,

varð ég ekki síður gáttaður þegar ég kynntist lista-

heiminum í Peking. Það er ekki nóg með að ágeng

sölumennska margra kínverskra listamanna stingi í

stúf við hinn dæmigerða vestræna bóhem, heldur

mætir manni einnig viðhorf sem er laust við gáfu-

mannatilgerð og andstöðu við ríkjandi ástand.

Hvað sjálfri listinni viðvíkur, þá fannst mér hálf-

partinn einsog ég væri að blaða í kennslubók um

listasögu Vesturlanda þegar ég leit í fyrsta sinn á

viss málverk og tók eftir því að áhrif frá helstu mál-

urum og listastefnum blönduðust stundum saman í

einu og sama verkinu. En listamennirnir sem ég

kynntist búa yfir slíkri snilld og tæknilegri færni að

samtvinnun þeirra á stílum og stefnum höfðar ekki

aðeins til augans heldur er líka frumleg svo af ber.

Maður þarf ekki annað en að líta á fáein mál-

verk eftir Liu Ye á sýningunni Facing China til

að sjá dæmi um það af hve mikilli kostgæfni vissir

kínverskir listamenn hafa lagt sig eftir því að kynna

sér þekktustu listamenn Evrópu og Bandaríkjanna.

Liu vitnar hvað eftir annað til rúðustrikaverka Piets

Mondrian, og á veggnum í bakgrunni myndar hans

Der Rote apfel (1991) hangir mynd af Port-

rettinu af arnolfini, meistarastykki Jans van

Eyck frá 15. öld. Der Rote apfel er gott dæmi

um það hvernig list í Kína, einsog margt annað í

kínversku þjóðlífi, hefur á síðustu tuttugu árum

framþróast á ofurhraða í samþjappaðri endurtekn-

ingu á vestrænni list liðinna alda.

Sambræðsla erlendra áhrifa við kínverska list

hefur skilað mögnuðum niðurstöðum. Lista-

heimurinn í Peking hefur rokið upp úr öllu valdi,

bæði hvað snertir fjölda atvinnulistamanna og þá

fjármuni sem er varið til kaupa á verkum þeirra

innanlands sem um allan heim. Einsog gildir um

flesta þátttakendurna í Facing China, er meiri

eftirspurn eftir verkum þessara listamanna en

framboð. Jafnvel „ofursafnarar“ í alþjóðalistaheim-

inum virðast ekki vera í aðstöðu til að koma hönd-

um yfir öll þau verk sem þeir kysu að kaupa. Að

auki virðast flest samtímalistasöfn í Kína nú vera í

einkaeigu og starfrækt með fjármagni sem streymir

að frá fasteignafjárfestum. Hvernig sem á það er lit-

ið, blómstra sjónrænar listir og stórviðskipti.

En hvað sem líður þessum glæsilega og fram-

úrskarandi árangri, stendur eftir hið sérkennilega

samband milli listar í Kína og þeirrar listar í Evrópu

afstæði tímans í ofsahröðum heimi

eftir:Hannes SigurðssonforstöðumannListasafnsins á akureyri

„Þegar útlending-arnir standa frammi fyrir verkunum, knýja þessi andlit augu hinna vest-rænu „gesta“ til að horfast í augu við sjálf sig“ • hannes sigurðsson

Chen Qing QingEndurholdgun, 2007

Blönduð tækni, 20 x 34 x 24 sm

.4 facing china

og Bandaríkjunum sem sú austurlenska hefur tekið

sér til fyrirmyndar. Hröðun tímans, ef svo má segja,

hefur leitt til þess að samtímalist í Kína hefur þotið

gegnum sínar eigin hefðir, sem og þróun vestrænn-

ar listar, og sleppt mörgum áföngum í heilu lagi.

Hin tæknilega færni margra listamanna í því að „kó-

pera“ frá áhrifavöldum sínum leiðir í ljós allt öðru-

vísi forgangsröð í sköpunarferlinu, og ungir lista-

menn geta orðið „fullskapaðir meistarar“ nánast

undireins og þeir hefja ferilinn. Það er ekki aðeins í

Kína sem kaupin gerast svona á eyrinni, því ungir

listamenn á Vesturlöndum hafa líka breyst í menn-

ingarlegar súperstjörnur á einni nóttu. Þetta hófst

fyrir alvöru með hreyfingu „Ungra breskra lista-

manna“ (YBA) sem ruddist líkust stormsveip inn í

listaheiminn á tíunda áratugnum. Með ungu stjörn-

unum þyrlaðist einnig upp mikið af peningum.

Ef til vill er það þessi andstæðukennda skynjun

tímans sem við sjáum í mannverunum sem mæna á

okkur úr verkunum. Svipbrigði þeirra sýna breitt

róf mannlegra tilfinninga, frá ánægju og sorg til

skelfingar, sælu, sársauka og leiðinda. Og þó er það

svo að mörg þessara andlita, jafnvel þau sem í

fyrstu virðast augljóslega lukkuleg eða hrygg, end-

urspegla margræðni, stundum jafnvel tómleika,

sem nístir áhorfandann á óvæntan máta. Það er

engu líkara en þessar máluðu verur skilji fáránleik-

ann og flækjurnar að baki undarlegri sköpun þeirra

upp úr endurreisn tímans. Þegar útlendingarnir

standa frammi fyrir verkunum, knýja þessi andlit

augu hinna vestrænu „gesta“ til að horfast í augu

við sjálf sig. Þau hvetja okkur að endurskoða okkar

eigið gildismat, rugla stolt okkar yfir eigin „and-

spyrnumenningu“, hugsa upp á nýtt hvaða merk-

ingu það hefur fyrir list að vera yfirgangssöm og

draga í efa meinta þörf okkar fyrir að vera í and-

stöðu við fortíðina í viðleitninni til að skapa eitt-

hvað „nýtt“. Listamennirnir níu sem taka þátt í sýn-

ingunni Facing China hafa með þessum hætti

sýnt fram á snilldartök sín á að nýmynda stíl sem er

að öllu leyti þeirra eiginn, stíl sem býr yfir ein-

stæðri, óræðri sálrænni dýpt.

Verkin úr safni Fus Ruide voru ekki einvörð-

ungu valin vegna verðleika sinna, heldur einnig til að

þau væru í samræmi við stef sýningarinnar, sem er

manneskjan, fas hennar og fés, og þar af sprettur

heitið Facing China. En þótt líta megi á sýn-

inguna harla bókstaflega í þessu tilliti, er heitið einn-

ig margrætt með ráðnum hug, jafnvel eilítið ógnvæn-

legt, þar eð það að standa „augliti til auglitis við

eitthvað“ þýðir að takast á við veruleikann. Sýningin

býður því birginn að mögulega kvikni einhverjar

væntingar til kínverskrar listar um að hún sé ann-

aðhvort sprottin af eintómri pólitík eða seiðandi

„exótík“ og öðrum hefðbundnum grillum.

Málverkin og skúlptúrarnir á sýningunni eru

ekki til marks um „Kínverjaskap“ þessara lista-

manna. Þess í stað afhjúpa þau stereótýpur, beina

sjónum okkar frá hinu dálítið kunnuglega að djúpri

sjálfhygli þegar við leiðum augun um andlitin og

líkamana sem bregður fyrir í verkunum. Þau af-

hjúpa persónulegar og andlegar sneiðmyndir af

fólkinu sem þau sýna, og mannlega eiginleika sem

eru almennari en áhorfandinn kann að gera sér í

hugarlund við fyrstu sýn.

Fang Lijun2000.11.19, 2000. Olía á striga, 180 x 80 sm

.5auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna

um listsöfnun

Það gerist sjaldnast að fólk vakni að morgni dags

og hugsi með sér: „Ég ætla að fara að safna lista-

verkum!“ Það kom allavega ekki fyrir mig. Fyrir

rétt rúmlega tíu árum var þekking mín á samtíma-

list nánast ekki nein, hvað þá að ég vissi nokkuð

um kínverska samtímalist. Það var hreinasta tilvilj-

un að dag einn átti ég leið framhjá galleríi þar sem

ég sá málverk eftir Fang Lijun. Ég man ekki

hvort mér fannst það „fallegt“, en það heillaði mig. Í

sannleika sagt gat ég ekki hætt að hugsa um það.

Það var torræður blær á því, en öll góð list (einsog

ég hef komist að í millitíðinni) hefur einhvers konar

ráðgátu að geyma. Ráðgátan örvar huga manns, og

hvetur mann til að leggja upp í leit að hinu ókunna.

Málverkin á þessari sýningu voru

eingöngu keypt á forsendum innsæis.

Sýningin er ekki úrval verka; það má

segja að hér sé nokkurn veginn allt

mitt listaverkasafn. Vitaskuld eru margir

aðrir góðir listamenn í Kína, en ég hef einungis

keypt verk sem ég hef getað fengið vissa „tilfinn-

ingu“ fyrir. Ég er listaverkasafnari sem kaupir með

auganu og hjartanu. Ég er stoltur af því að hafa

staðist þá freistingu að kaupa með eyranu. List

skyldi maður ekki safna með það að leiðarljósi að

gera sjóði sína gildari.

Annað sem ég hef forðast er að safna öllu sem

nöfnum tjáir að nefna. Það er trú mín að lista-

verkasafn eigi að hafa skýr viðmið. Í mínum huga

verða listaverkin sem ég kaupi að eiga það skylt

að þau segi sögu – persónulega sögu. Það er ná-

kvæmlega þetta sem gerir listaverkasöfnun að jafn

ánægjulegri áskorun og hún er.

Á árum áður var listaverkasöfnun mun róman-

tískari en hún er nú á dögum. Maður gat rölt í ró-

legheitum um galleríin í leit að einhverju merki-

legu, og sæi maður athyglisvert verk gat maður oft

og einatt fengið að taka það með sér heim í nokkrar

vikur til skoðunar og reynslu. Jafnvel stórhrífandi

verk einsog Rómeó eftir Liu Ye hékk langan tíma

uppi á vegg í galleríi áður en það var loks selt.

Margt hefur breyst á nýliðnum árum, aðallega

vegna hnattvæðingar listaverkamarkaðarins með

tilkomu internetsins, uppboðshúsa sem starfa á

heimsvísu, og aukins fjölda listaverkakaupstefna

og tvíæringa. Maður verður ringlaður; það er ekki

fyrr búið að ljúka einhverjum tvíæringnum þegar

komið er að næstu kaupstefnu eða uppboði. Líkt

og engisprettufaraldur hefja safnarar sig á loft og

steypa sér yfir enn einn skika jarðarinnar til að

rífa í sig hvert snitti á ökrum listarinnar. Þessi þró-

un truflar mig.

Eigendur gallería og safnarar fínkemba listahá-

skólana einsog útsendarar fótboltafélaga í meist-

aradeild, ákveðnir í að ráða til sín hæfileikaríka

unglinga áður en einhver keppinautanna kemur

auga á þá. Hvert tímaritið á eftir öðru birtir línurit

sem gefa til kynna hvernig listaverk hafa vaxið að

verðgildi. Listamenn eru flokkaðir eftir ágóðanum

af uppboðunum, og listar yfir þá sem rísa hraðast

og efnilegustu ungu listamennina eru nú viðteknir

hlutir. Ef þig langar til að safna listaverkum, þá

mundi ég ráðleggja þér að elta ekki „hitasækin

flugskeyti“ markaðarins heldur þróir með þér

þinn eigin stíl!

eftir:Fu Ruide

liu yeRómeó, 2002. Akrýl og olía á striga, 65 x 80 sm

.6 facing china

augliti til auglitis við Kína,augliti til auglitis við mig

„að líta á listaverk sem stað, þar sem hugsanir og tilfinningar listamannsins koma saman og kristallast, kveikir nýjar hugsanir og tilfinningar hjá áhorf-andanum“ Fu Ruide

um listamenn, list og athugandann

Það er einlæg trú mín að dýpstu tilfinningar

mannanna séu sprottnar af reynslu þeirra á

barnsaldri. Um það bera verk listamannanna á

þessari sýningu vitni. Myndirnar sem hér gefur

að líta draga fram tilfinningar og kenndir sem

eiga sér rætur í æskunni og námsárunum. Þessir

listamenn ólust upp á tímum menningarbylting-

arinnar (1966–1976) og þeir voru við nám þegar

stúdentauppreisnin var barin niður á Torgi hins

himneska friðar árið 1989.

Á sama tíma ólst ég upp á friðsælum útkjálka

í Hollandi. Ég hjólaði í skólann og fékk mér te-

bolla og kexköku þegar ég kom heim. Ég var oft

einn í herberginu mínu og eyddi miklu af tíma

mínum í að safna steinum og steingervingum,

lesa og læra. Ég vissi ekki hætis hót um það sem

kínversk börn á aldur við mig máttu þola, í 5000

mílna fjarlægð. Þau vissu ekkert um mig, og ég

vissi ekkert um þau. Og þó er það svo að hvar-

vetna þar sem fólk vex úr grasi – og án tillits til

aðstæðnanna sem móta persónulegt líf þess og

samfélögin sem það býr í – á fólk margt sameig-

inlegt, það deilir áþekkum tilfinningum. Það er

það sem tengir okkur öll. Listaverk er annað og mun meira

en visst magn af blandaðri máln-ingu eða einhverju öðru efni, litur og formgerð. Það er okkur gluggi að innri veröld listamannsins.

Sambandið sem kviknar milli listaverksins og

áhorfanda – rétt einsog með tónlist – er að

miklu leyti myndað af tilfinningu, innsæi. Það

hefur fátt eitt með dómgreind og tjáskipti að

gera. Ef til vill skýrir það hvers vegna lista-

menn eru oft tregir til að túlka verk sín eða

setja merkimiða á þau. Að líta á listaverk sem

stað, þar sem hugsanir og tilfinningar lista-

mannsins koma saman og kristallast, kveikir

nýjar hugsanir og tilfinningar hjá áhorfand-

anum. Í listinni finna allir eitthvað sem er full-

komlega persónulegt fyrir þá, einstætt í

reynsluheimi þeirra. Í þeim skilningi er lista-

verk spegill.

Í október árið 2007 fór ég til Kína ásamt ljós-

myndaranum Christoph Fein, sem ég hafði beðið

að ljósmynda listamennina og vinnuaðstæður

þeirra fyrir sýningarskrána. Þegar við heimsótt-

um Zhang Xiaogang á vinnustofu hans og

sýndum honum kynninguna á verkunum sem

áttu að vera með á sýningunni, komst hann svo

að orði að þau væru „hjartnæm, ljóðræn og dul“.

Tang Zhigang leit á hinn bóginn svo á að

„húmor“ væri máttarstoð sýningarinnar. Aðrir

lýstu listaverkunum með því að tala um einsemd,

sársauka og óöryggi, tilfinningar sem eru mér

ekki ókunnar úr minni eigin tilveru.

Á árunum eftir byltinguna 1989 ólst upp og

blómstraði einstök kynslóð listamanna. Enda

þótt hver og einn þeirra listamanna sem sýna á

þessari sýningu hafi farið sína eigin leið, eiga

þau öll sameiginleg tengsl – hvort heldur bein

eða óbein – við fortíðina. List þeirra tjáir þetta

með margvíslegum hætti. Yue Minjun setur

upp grímu hláturs, en einsog Tang Zhigang

orðar það: „Að baki hlátrinum býr sársauki. Fólk

hlær að hlutum vegna þess að það tengir þá við

sig sjálft; það sem kemur einhverjum til að hlæja

er líka uppspretta sársauka hans.“ Fang Lijun

tjáir sig með háði og sjálfsháði, og með vissum

gáska. Enda þótt háð sé einnig mikilvægt í list-

sköpuninni hjá Liu Ye, er hann fyrst og síðast

upptekinn af draumum og hugarórum um

Sæludalinn sinn, þennan ímyndaða stað sakleys-

is og hamingju bernskunnar. Hann og Tang

Zhigang draga báðir upp mynd af hinum „sak-

lausa“ heimi sem börn skynja, en einnig má sjá

vísanir til hins harðdræga veruleika fullorðinna

sem leika sér í stríði og öðrum fullorðinsleikjum.

Yang Shaobin fékk útrás fyrir tilfinningar

sínar með því að draga upp myndir af blóðugum

árásum, Zhao Nengzhi með því að sýna mann-

legar þjáningar. Chen Qing Qing prjónar vesti

úr vírneti utan um ljósmyndirnar úr æsku sinni,

og í verkinu endurholdgun nýtir hún sér þá

tíma þegar Rauðu varðliðastelpurnar sem Wei

Dong málaði voru enn í siðsamlegum búningi

og virtust vera að marsera til einhverrar útópíu.

Á málverkum Zhangs Xiaogangs má einnig

sjá línur sem liggja til fortíðarinnar, harla bók-

staflega í formi litaðra þráða sem tengja ættingja

og annað fólk, og samfélagið allt.

Heiti sýningarinnar, Facing China

(Augliti til auglitis við Kína), vísar bæði til

andlits mannsins og til árekstra við Kína. Það

segir líka sitthvað um innra líf listamannanna

sem þátt taka. En sýninguna hefði allteins mátt

kalla Augliti til auglitis við þig, þar sem hún

snýst einnig um hugsanir og tilfinningar sem allir

gætu búið yfir, hver sem er, hvar sem er.

eftir:Fu Ruide

liu yeH. C. Andersen, 2001

Akrýl og olía á striga, 30 x 20 sm

.7auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna

augliti til auglitis við Kína,augliti til auglitis við mig Hver er ég?

Zhao NengzhiMitt eigið andlit ,nr. 1,2 og 3, 1995. Olía á striga, 123 x 108 sm hvert verk

Þegar sagt er á kínversku: „Hver er ég?“, á það fátt eitt skylt við hina spaklegu spurn Pauls Gauguin: „Hvað erum við?“ „Hver er ég?“ er ekki einu sinni talin spurning í raun og veru. Þess í stað er hún sjálfhæðin yfirlýs-ing um mannkynið og hefur þessa aukamerkingu: „er ég eitthvað?“ „Hver er ég?“ er einnig hægt að nota til að gera kaldhæðnislega athuga-semd um mann sjálfan og tengsl manns við samfélagið. Þessi spurning er einna helst viðbragð við vissum að-stæðum í lífinu þar sem maður er al-

veg ráðalaus.

Í meira en heila öld hefur hugmyndin um menn-

ingarlega sjálfsmynd legið þungt á kínversku þjóð-

inni, ekki síst menntamönnum sem hafa linnulaust

mátt þola að glata gömlum menningarlegum gild-

um jafnframt því sem þrýst hefur verið á þá að

móta nýjar hefðir meðan hinar fornu glötuðu

mætti sínum og ný áhrif streymdu að. Undir lok

nítjándu aldar höfðu vestræn öfl knúið Kína til að

opna dyr sínar. Fjórða-maí-hreyfingin árið 1919

leiddi af sér frekari hnignun og höfnun á hinum

hefðbundna kínverska menningararfi. Allmargir

framfarasinnaðir hugsuðir og listamenn lögðu til

altæka innleiðingu vestrænnar menningar til að

bæta upp hnignun hinnar kínversku. Á listræna

sviðinu aflögðu Kínverjar sínar eigin hefðir og

tóku vestræna menningu upp á arma sína til að

ganga til liðs við alþjóðasamfélagið. Þar kusu þeir

að fylgja þeirri sígildu vestrænu hefð sem hefur

frásagnarlist í hávegum. Eftir að hafa gengið til

liðs við Sovétblokkina árið 1949 einangraðist Kína

enn og aftur frá Vesturlöndum vegna kalda stríðs-

ins. Samvinna og árekstrar Kína við Sovétríkin

leiddu til þess að til varð Maóstíllinn, eða bylting-

arrealisminn, undir styrkri leiðsögn Maós Zedongs.

Þessi stíll, sem að formi til er frásagnarlegur og að

innihaldi til áróðurskenndur, er því samansetning-

ur úr sovéska sósíalrealismanum og kínverskri al-

þýðulist. Kína lokaði sig af frá umheiminum í sjö

áratugi. Það var einmitt á því tímabili sem mód-

ernisminn í hinum vestræna heimi hafnaði hinni

frásagnarlegu listhefð og tók til við að gera til-

raunir með alls kyns ný listform og hugmyndir.

Þegar upplýsingaöldin gekk í garð og hnattvæð-

ingin hóf að ganga æ hraðar fyrir sig á stjórnmála-

lega, hagræna og menningarlega sviðinu, neyddist

Kína til að ljúka upp dyrum sínum á nýjan leik seint

á áttunda áratugnum. Að átta sig á þeim ógnarlega

mun sem var á Kína og öðrum löndum heimsins

varð Kínverjum sannkallað áfall. Kínverskir lista-

menn komust að því að verk þeirra voru fullkom-

lega fjarri listumræðunni í heiminum. Sér í lagi

urðu hinir yngri í þeirra hópi vonsviknir vegna

þeirrar raunsæishefðar sem Kína hafði fylgt í

nærri öld. Þegar kínversk nútímalist varð til árið

1979, blasti við fólki brotakennt menningarlands-

lag, rétt einsog gerðist snemma á tuttugustu öld-

inni. Á síðustu þrjátíu árum eða svo hefur kínversk

list og menning, engu síður en allt samfélagið, geng-

ið í gegnum róttækar breytingar. Enda þótt kín-

versk nútímalist hafi orðið til og dafnað í fram-

haldi af því að Kína opnaði dyrnar að umheiminum,

er það vert athygli að frá því í lok áttunda áratug-

arins og fram á miðjan þann tíunda sóttu kínverskir

listamenn einna helst innblástur í sögufrægar frá-

sagnir af vestrænni módernískri og nútímalegri

list á síðastliðnum hundrað árum. Þessar aðstæð-

ur eru gjörólíkar þeim sem ríkja í dag þegar kín-

versk samtímalist er í beinu sambandi við það sem

er að gerast á viðlíka listsenum um heim allan. Frá

því undir lok áttunda áratugarins og fram á miðjan

þann tíunda fengust kínverskir listamenn við nær

allar stefnur í sögu vestrænnar listar, þar á meðal

impressjónisma, abstrakt-impressjónisma, og

súrrealisma (1979–1983); dada, súrrealisma,

Joseph Beuys, og flúxusstefnuna (1984–1989); og

popplist frá því í lok níunda áratugarins til miðs tí-

unda áratugarins. Það var einnig á því sama tíma-

bili sem kynslóð yngri listamanna – og meðal

þeirra eru Fang Lijun, Yue Minjun, Liu Ye

og Zhang Xiaogang – hófu að sýna realism-

anum mikinn áhuga sem leiddi til þess að hann

gekk í endurnýjun lífdaga.

Á listsýningunni sem ber yfirskriftina Facing

China (Augliti til auglitis við Kína) er að finna

verk eftir hóp listamanna sem sýndu verk sín á al-

þjóðavettvangi og urðu skjótt þekktir eftir at-

burðina á Torgi hins himneska friðar árið 1989.

Þessir listamenn eru fæddir á sjöunda áratugnum

og hafa flestir búið í umhverfi hraðfara breytinga.

Frá því þeir gengu í grunnskóla á áttunda áratugn-

um og allar götur síðan hafa þeir stöðugt lifað í

spennunni milli nýrra og gamalla hugmyndaheima

í þjóðfélaginu. Enda þótt menningarbyltingin heyri

undir hluta af æskuminningum þeirra, þá ólust

þau upp meðan Kína var að opna dyr sínar að um-

heiminum. Eftir að þau komust til fullorðinsára

urðu þau vitni að hinum hörmulegu atburðum á

Torgi hins himneska friðar, sem bundu enda á þau

háleitu markmið að kínverskt stjórnmálalíf tæki

framförum í anda vestrænna lýðræðishefða. Í kjöl-

far þessara atburða fann öll þjóðin sárlega til

missis, örvæntingar og andlegs tómleika, sem

hafði áhrif á þessa listamenn.

Kínversk nútímalist á níunda áratugnum, sem

grundvallaðist á vestrænni list á undangengnum

hundrað árum, reis hæst með tímamótasýningunni

eftir:Li Xiantinggagnrýnandi og „guðfaðir“ kínveskrar samtímalistar

.8 facing china

ZHANG XIAOGANGFaðir og dóttir, 2006-2007. Olía á striga, 120 x 150 sm

Kína / Framúrstefna í Þjóðarlistasafni Kína.

Sýningin sem var opnuð árið 1989, sama ár og at-

burðirnir á Torgi hins himneska friðar gerðust, leið

fyrir hörkulegar aðgerðir stjórnvalda hálfu ári áður

en hörmungaratburðirnir gerðust. Alla tíð upp frá

því hafa margir efast um það háleita markmið að

skapa nýja gerð kínverskrar listar með því að fá að

láni vestrænar nútímalisthefðir og hugmyndir.

Draumurinn um að bjarga kínversku samfélagi og

listalífi var í molum. Á tímabili breytinga, óvissu og

sundrungar sneru þessir listamenn sér frá djarf-

huga framsetningu og stórbrotnum félagslegum

hugsýnum og að hvunndagslífinu. Þeir gerðu mynd-

ir af hinu lágkúrulega, tilviljunarkennda og jafnvel

fáránlega sem gerðist dagsdaglega. Þessir lista-

menn lögðu til hliðar vestrænar fyrirmyndir mód-

ernismans og hófu að kanna nýja möguleika í

gamla realismanum sem hafði drottnað yfir listahá-

skólum í Kína svo áratugum skipti, frá því að hann

var fluttur inn frá Vesturlöndum.

Zhang Xiaogang er elsti listamaðurinn

sem tekur þátt í þessari sýningu. Verk hans frá ní-

unda áratugnum hafa á sér súrrelískan blæ. Frá því

snemma á tíunda áratugnum og eftir það hefur hann

helgað sig verkefni sem ber heitið Ættbogi: Stór-

fjölskyldan og samanstendur af málverkum sem

eru innblásin af gömlum fjölskylduljósmyndum af

ættingjum hans. Það er táknrænt fyrir félagsleg

tengsl og ættartengsl milli manna að á þessum fjöl-

skylduljósmyndum er oft fólk sem er alvarlegt á svip

og snyrtilegt til fara og því er stillt upp í frekar stífu

stigveldi. Notkun Zhangs Xiaogang á þessu myn-

dasniði og fólkið sem hann dregur upp klætt jökk-

um í Maó-stílnum gefur áhorfandanum tilefni til að

velta fyrir sér fjölskyldutengslum í konfúsískri og

maóískri hugmyndafræði.

Zhang segir: „Ég byrjaði á fjölskyldumyndaröð-

inni árið 1993 vegna þess að ég hreifst af þessum

gömlu ljósmyndum. Ég get ekki útskýrt hvaða

þættir í þessum snilldarlega gerðu gömlu ljósmynd-

um snerta streng í brjósti mínu. En þær blésu í mig

svo miklu ímyndarafli. Þær heilluðu mig. Eftir dá-

lítinn tíma varð mér smám saman ljóst að auk

sögulegs gildis þessara stöðluðu fjölskyldumynda

hreifst ég af vandaðri og stílfærðri útfærslunni,

sem endurspeglar hina fornhelgu, einstæðu fag-

urfræði í kínverskri alþýðulist, svo sem einsog að

afmá persónuleika einstaklingsins og ljá hinum lát-

lausu hlutum ljóðrænan blæ. Ennfremur voru þær

áhugaverðar fyrir það að fjölskyldumyndir, sem

voru hafðar uppi í einkahíbýlum, höfðu verið staðl-

aðar samkvæmt gefinni hugmyndafræði í Kína. Við

erum vissulega í „stórfjölskyldu“ þar sem við verð-

um að læra að takast á við alls konar tengsl, ætt-

artengsl, tilfinningatengsl, félagsleg tengsl og

sömuleiðis menningarleg. Sameignarstefnan hefur

verið greypt í vitund okkar kynslóð eftir kynslóð,

einsog erfðaefni. Það er erfitt fyrir okkur að losa

okkur við þennan hugsunarhátt. Ég notfærði mér

tækni og fagurfræði kínverskra mannamynda, sem

gaf málverkum mínum sögulega merkingu. Hlut-

lausir og stífir andlitsdrættir fólksins, sléttur og

dempaður yfirborðsflötur málverksins, sem og

notkun hlutlausra lita, allt gerði þetta að verkum

að myndaröðin Ættbogi: Stórfjölskyldan

varð að táknmynd fyrir kínversku þjóðina. Enda

þótt hún hafi oft þjáðst vegna sviptinga forlaganna

og stjórnmálalegs umróts, lifði kínverska þjóðin

engu að síður ánægjulegu og friðsælu lífi.“

Fang Lijun er víðfrægur fyrir auðkenni sitt,

sköllótta menn í syrpu mynda. Það er eftirtekt-

arvert að sjálfur er listamaðurinn með nauðrakað

höfuð. Fólk tengir oft myndir af sköllóttum mönn-

um við illmenni í raunveruleikanum, svo sem

þrjóta og uppreisnarseggi. Andlitssvipur mann-

anna á myndum Fangs gefur til kynna að þeir séu

týndir eða þeim leiðist, eða hlæjandi, geispandi,

eða uppteknir við eitthvað álíka tilgangslaust. Á

sumum mynda hans er engan andlitssvip að sjá

þar sem einungis sést aftan á mennina. Þessar

bjánalegu myndir hafa sálræn áhrif á áhorfandann.

Lista-maðurinn gegnsýrir þessa sköllóttu menn

kaldhæðnislegu niðurrifsafli til að bregðast við

umræðunni um þá. Oft eru fyrirmyndirnar lista-

maðurinn sjálfur eða vinir hans og þannig verða

málverkin af þrjótunum nokkurs konar sjálfsádeila

og léttir. Oft beitir listamaðurinn því bragði að hafa

bláan himininn, hvít ský og hafið í bakgrunninum

til að losa um sína innri togstreitu, sem minnir á

kínverska málsháttinn: „Stígðu skref aftur á bak,

hafið er gríðarstórt, og himinninn er tómið eitt.“

Þar sem Fang er ákafur sundmaður heldur hann

því fram að það að lifa í samfélagi sé afar áþekkt

því að synda. Í myndaröðinni Sundgarpar not-

ar listamaðurinn einfalda liti, oft afar djúpblá lit-

brigði, til að minna á tærleika hins dökkbláa vatns.

Þessi nálgun ljær verkum hans skæra og ferska

áferð sem og einstæða kyrrð.

Í vinnu sinni kýs Fang Lijun slétt yfirborð

sem dylur pensilstrokurnar, en upp á þetta lag

komst hann snemma á ferli sínum. Flöturinn sem

hann málar á stafar frá sér rósemd og jafnlyndi.

Hið einkennilega er að hin ríkjandi rósemi í mál-

verkinu veldur dálitlum kvíða. Þessi spenna er, að

mínu viti, að miklu leyti sprottin af tvíræðri hreyf-

ingu mannanna, en hún bendir til þess að þá reki

eða þeir fljóti í makindum fremur en að þeir séu á

sundi. Þar sem þeir eru í svona tvíræðum stelling-

um í ómælisvíddum hafsins, virðast sumir þessara

manna vera við það að drukkna. Sumir sýna nánast

alls engin svipbrigði. Sumir eru með lokuð augun

og sökkva sér niður í vatnið. Sundgarpar

Fangs minna mig oft á köfun. Þegar maður heyrir

ekki neitt, hneigist maður til að verða meðvitaðri

um sjálfan sig og vatnið, og maður veit ekki hvað

gerist í næstu andrá. Í vatninu finnur maður fyrir

sama bjargarleysi og óvissu og maður finnur fyrir í

samfélaginu. Það virðist frjálslegt og frítt, en óviss-

an og hættur sem búa undir niðri eru alltaf til stað-

ar. Eftir 2004 hefur Fang búið til marga skúlptúra.

Á þessari sýningu má sjá Gullhausa-röðina sem

hann hefur unnið að á allra síðustu árum. Líkneski

af hausum úr gulli vísa óbeint til grófrar efn-

ishyggju og peningadýrkunar. Skínandi og glæsileg-

ir hausarnir eru bundnir við jörðina með grönnum

stálþræði og hreyfast eftir því sem vindarnir blása,

.9auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna

og fyrir vikið virðast þeir nokkuð óstöðugir. Einsog

önnur verk Fangs tjá Gullhausarnir djúpar áhyggjur

listamannsins af mannkyninu nú á tímum.

Yue Minjun hefur hvað eftir annað haft sjálfan

sig að viðfangi í málverkum sínum. Hið gróteska og

kómíska látæði og skælbrosandi andlitin eru ekki að-

eins kaldhæðnislegar sjálfsmyndir listamannsins

heldur einnig írónískar athugasemdir um andlegan

tómleika í Kína á okkar dögum. Málverk hans ein-

kennast af einfaldri myndbyggingu og pensilstrokum

að hætti auglýsingamiðla, en ekki síður af æpandi og

tilbreytingarlausum litum. Það hvernig stíll hans hef-

ur þróast tengist listmenntahefðinni í kínverskum

listaháskólum. Frá því snemma á sjötta áratugnum

og áfram tók Kína upp sovéska sósíalrealismann. Þar

eð um einfaldaða útgáfu af nýklassisma er að ræða,

er í sósíalrealismanum notast við nokkur stig til að

skilgreina form og gerð viðfangsefnisins. Af hrein-

skilni beitir Yue þessum stíl til að miðla tilfinningu

um yfirborðskennd, kímni og leiðindi.

Liu Ye ólst upp undir ofurverndarvæng móður

sinnar og kemur sú reynsla glöggt fram í list hans. Ég

lít gjarna þannig á verk hans að í þeim sé hann að tjá

þrá sína eftir móðurást. Í flestum verka hans birtist

listamaðurinn sem barn á sögusviði sem er ævintýri

líkast. Með þessu er listamaðurinn hugsanlega að

fela sig fyrir áhyggjuefnum raunveruleikans. Inn-

blásinn af skærum litum og einfaldri myndbyggingu

Piets Mondrian notar Liu æpandi gulan, rauðan og

bláan lit til að skapa veröld þar sem gleði og draum-

órar æskunnar blómstra.

Myndir Tangs Zhigangs af börnum eru allt

annars kyns; pólitískar uppákomur verða að ein-

hvers konar leikjum barna. Það sem fyrir augu ber á

málverkum hans er ekki með öllu óhugsandi í landi

þar sem stjórnmálin smeygja sér inn í alla kima lífs-

ins. Verk Tangs vísa óbeint til bæði þess sálræna

tjóns sem stjórnmál valda börnum og þeirrar hug-

myndar um stjórnmál að þau séu barnaleikir.

Fyrstu verk Yangs Shaobins leiða hugan að

fáránleika þeirrar hetjuhugmyndafræði sem hefur

skollið á nokkrum kynslóðum í Kína. Í verkum hans

birtast hetjurnar sem hugsunarlausar og hlægilegar.

Undir þessa íróníu er ýtt með byltingartáknmyndum

á borð við sólblóm í bakgrunninum. Frá því um miðj-

an tíunda áratuginn hefur Yang beint sjónum sínum

að sálrænum áföllum og ofbeldi. Risavaxið höfuðið í

málverkum hans er oft sýnt sem fórnarlamb ofbeldis,

með brotið nef, aflöguð augu og bólgið, marið hör-

und. Yang hefur þróað einstaka tækni, sem gerir ferl-

ið við að mála framúrskarandi eðlilegt og mergjað.

Minnugur blekskvettutækninnar í hefðbundnu kín-

versku málverki, notar Yang útþynnta liti í breiðum

pensilstrokum til að skapa ólgu á yfirborði málverks-

ins, þar sem rauðu og hvítu litirnir „drjúpa og rjúka“

einsog blóð og tár. Í raun er þetta þýðingarmikið at-

riði í sérstæðum listrænum tjáningarmáta Yangs.

Mynd af manneskju sem hefur rétt í þessu verið lam-

in duglega er bæði holdtekja og tjáning listamanns-

ins á sársaukafullri reynslu sinni, einsog hann segir:

„Upphafspunkturinn í list minni er óttinn við valdið

… valdið er einsog blind og heyrnarlaus risamaskína

sem er á brjálæðislegri ferð. Þessi valdamaskína

skapar kerfi til að stjórna okkur og þjóðfélagi okkar.

Þegar þessi kerfi starfa óeðlilega, fyllist ég ofsa-

hræðslu, verð taugaveiklaður og kvíðinn; mig langar

til að gráta … Þegar fólk er óþyrmilega kúgað, grípur

það til öfgakenndra og óskynsamlegra … ráða. Við

erum sjúklingar með líkamlega og sálræna áverka. Ef

þú ert viðkvæm sál með næmt hjarta, þá mun þér

finnast veruleiki okkar grátlegur.“

Málverkin sem Zhao Nengzhi gerði á tíunda

áratugnum hafa mörg hver að geyma bjagaðar og

kræklóttar myndir sem eru dregnar fram með þurr-

legum pensilstrokum. Þessi verk endurspegla flækt,

taugatrekkt og niðurdregið hugarástand listamanns-

ins. Eftir árið 1997 verða myndir hans meira einsog í

móðu. Þær minna á ljósmynd sem er ekki í fókus, og

líta má á verk hans sem tákn um þann tóma innri

heim sem býr í flestum Kínverjum á okkar tímum.

Verk hans á þessari sýningu sameina þessar tvær

nálganir. Annars vegar eru augu skelfdrar mannveru

í brennidepli; hins vegar virðast andlit hennar og

bakgrunnur málverksins í móðu, aflöguð, eða af-

skræmd. Meginhluti andlitsins er gerður úr blettum

af þurrum, næstum duftkenndum litum. Áhrifin sem

þetta hefur eru þau að andlitið virðist þakið lagi af

efni sem ekki má anda að sér, sem ýtir undir hinn

þurra, óljósa, og kæfandi anda í verkum hans.

Skúlptúrverk Chen Qing Qing samanstendur

af hauslausri brjóstmynd af Maó í kassa sem líkist

bálfararkistu eða altari. Visnuðu trjágreinarnar upp

af brjóstmyndinni og mýsnar í kassanum eru til

marks um endalok Maó-tímabilsins. Chen, sem er

komin af háttsettum embættismanni, skapar verk

sem endurspegla afar sára og sálrænt þjakandi

reynslu fjölskyldu hennar á tímum menningarbylting-

arinnar. Annað verk eftir Chen, vesti í kínverskum

stíl með fjölskylduljósmyndum, er sláandi dæmi. Röð

kínverskra hnýttra hnappa vekur upp í huganum

mynd af stóru sári sem er saumað saman.

Í fyrri verkum Weis Dongs eru manneskjur

klæddar í búninga sem skírskota til neyslumenningar

okkar tíma eða menningarbyltingarinnar. Þetta fólk

er í sviðsmynd sem líkist kínversku landslagi hinna

bóklærðu. Verkin eftir Wei á þessari sýningu vísa til

persóna úr vissum klassískum meistaraverkum hins

vestræna heims. Í stað upprunalegu persónanna eru

hins vegar komnar austurlenskar konur í búningum

frá Mansjúríu, eða úr menningarbyltingunni, jafnvel

í þjóðbúningum, til að skapa tilfinningu fyrir óreiðu

og uppflosnun. Kjarninn í listrænni tjáningu Weis

felst í munúðinni sem sjá má í því hvernig hann

málar þessar hálfnöktu og þriflegu konur. Málverk

hans vísa óbeint til fyrirbrigða af ætt menningar-

legrar blóðskammar og blendingseiginleika. Látæði

persónanna, búningarnir, ekki síður en leikmunirnir

og baktjald málverksins, minna á brot úr sund-

urmölvuðu landslagi, sem er viðurstyggilegt, hlálegt

og fáránlegt í senn.

Hinn frægi kínverski rokksöngvari Cui Jian skrif-

aði í einum texta sinna: „Þetta er ekki af því að ég er

treggáfaður. Þetta er bara af því að heimurinn breyt-

ist of hratt.“ Einsog risavaxin maskína hefur kín-

verskt samfélag á sínu hraða breytingaskeiði ánetjað

næstum hvern einasta einstakling, og um leið fyllt

okkur þeirri tilfinningu að við höfum flosnað upp,

villst, fyllst leiða og afskiptaleysi, séum að köfnun

komin, eða særð. Ég veit hver ég er og hvað þetta

eru vonlausar aðstæður. En það er ekkert sem ég get

gert. Þetta er sú sjálfsmynd þjóðar sem er tjáð af kín-

versku auglitunum á þessari sýningu.

„Á síðustu þrjátíu árum eða svo hef-ur kínversk list og menning, engu síður en allt sam-félagið, gengið í gegnum róttækar breytingar“

• li xianting

Án titils, 1996. Olía á striga, 73 x 60 sm

Yue minjun

Blýantsteikning nr. 5, 1989-90Blýantsteikning, 76 x 110 sm

FANG LIJUN

.10 facing china

tang zhigang

Listin að leyfa öðrum að njóta

Arfleifð og hefðir eru máttarstólpar allrar menn-

ingar, en menningarlíf hvers tíma er umfangsmeira,

því það endurnýjar sig sjálft með því að breyta

stöðugt um afstöðu til einstakra augnablika í fortíð

sinni og verða fyrir vissum áhrifum að utan. Þá

stórkostlegu samfellu sem sjá má í kínverskri

menningu kann að mega rekja til þess að hún býr

yfir einstæðum mætti til að færa sér í nyt margvís-

lega strauma og stefnur í hugsun og háttum, ytri

ekki síður en innri, og laga að aðstæðum síbreyti-

legrar nútíðar og yfirvofandi framtíðar. Samtímalist

Kínverja er engin undantekning í þessu efni. Hún

rís upp af kirfilega lögðum grunni þjóðlegrar arf-

leifðar en greinilega má þó sjá að listamennirnir

kunna vel að meta stílbrögð og efnistök sem þróast

hafa annars staðar í heiminum.

enda þótt býsna langt sé á milli

Kína og Íslands í landfræðilegum

skilningi og jafnvel enn lengra virð-

ist vera milli menningarheima Kín-

verja og Íslendinga, kemur á óvart

hve margt þeir eiga sameiginlegt.

Á liðnum öldum hefur hvor þjóð um sig veitt

mannsandanum þroskavænlegt skjól þrátt fyrir oft

á tíðum óblíð náttúruöflin. Í þessari viðleitni hafa

þær hvergi gleymt mikilvægi þess að varðveita og

auðga menningararfleifð sína. Og með rótfestu í

þessari menningararfleifð hafa þær tileinkað sér

ást á lærdómi, ræktarsemi og sköpunargleði, sem

stuðlar að friðsælu lífi þegnanna.

Á undanförnum árum hefur á mörgum sviðum

tekist vel að stuðla að samstarfi Kínverja og

Íslendinga og gagnkvæmum skilningi milli þjóð-

anna. Tengsl á sviði stjórnmála og viðskipta hafa

dafnað, og menningarsamskipti hafa blómstrað á

báða bóga. Á Íslandi hafa verið haldnar athygl-

isverðar sýningar og menningarhátíðir til að kynna

kínverska sögu, arfleið, heimspeki, kvikmyndagerð

og þjóðlega list. Kínverskunámskeiðum og námi í

kínversku á háskólastigi hefur verið komið á fót, og

þetta framtak nær nýjum hæðum í maí árið 2008

þegar sett verður á fót Konfúsíusarstofnunin

Norðurljós við Háskóla Íslands.

Nú ber svo við, þökk sé velvild hollenska lista-

verkasafnarans Fu Ruide og eldmóði Hannesar

Sigurðssonar, forstöðumanns Listasafnsins á

Akureyri, að Íslendingum gefst tækifæri til að sjá

verk níu framúrskarandi listamanna frá Kína á sýn-

ingu sem leggur upp í ferð til fjölda landa frá

Akureyri, þeim bæ á Íslandi þar sem listræn starf-

semi stendur með einna mestum blóma.

Listaverk er ekki síður skilgetið afkvæmi menn-

ingarviðhorfa en vitnisburður um persónulega skoð-

un. Það er djúpsær miðill manna, tungumál sem

greiðir fyrir skilningi á öðrum þjóðum og ýtir undir

hæfileika til að meta að verðleikum líf og lífsskoð-

anir þeirra, hversu fjarlægar sem þær eru. Lifandi

eiginleikar listaverka ljúka upp töfraheimi þar sem

sjónræn og tilfinningaleg áhrif geta á augabragði

leitt saman einstaklinga af ólíkum uppruna og bund-

ið þá böndum þess mannlega, sem býr í okkur öll-

um. Þannig geta sjónræn samskipti yfirstigið þrösk-

ulda tungumálsins og tjáð þá merkingu sem það

hefur fyrir mannkynið og örlög þess. Ef við höfum

hugrekki til að mæta listinni með opnum huga, knýr

hún okkur til að leggja við hlustir. Og enda þótt það

virðist þversagnakennt þá er það vegna þess hve

listin er tilkomumikil og augljós, þar sem hún skap-

ar ósýnileg tengsl milli menningarheima sem annars

virðast aðskildir í veröldinni.

Eftir því sem þjóðsagan segir mun kínverski

spekingurinn og listmálarinn Wu Daozi, sem uppi

var á tímum hins mikla Tang-keisaraveldis, hafa

málað svo raunverulegar myndir að eftir að hann

lauk við stórfenglega landslagsveggmynd að boði

keisarans gekk hann út um leynidyr á veggmynd-

inni og sást aldrei upp frá því. Wu Daozi og verk

hans urðu eitt.

Þegar við nú göngum inn í heillandi verk á þess-

ari sýningu, í öllu óeiginlegri skilningi þó, kann að

vera að við sjáum djarfa fyrir því menningarlífi sem

dafnar í Kína okkar daga – og jafnvel sameinumst

því eitt andartak.

eftir:Vigdísi finnbogadóttur

Forseti Íslands 1980-1996

„ef við höfum hugrekki til að mæta listinni með opn-um huga, knýr hún okkur til að leggja við hlustir“

• vigdís finnbogadóttir

Án titils, 2005. Olía á striga, 67 x 64 sm

auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna

Listin að leyfa öðrum að njóta

.11

Kínverskir listamenn – borðtennisupplifun

Ein minna fyrstu ljósmynda var 9 x 9 sm, blá með

ljósbrúnan sjóndeildarhring þvert yfir miðjuna og

hún olli mér miklum vonbrigðum. Þreytulegar

ásjónur selanna í sandrifinu voru óþekkjanlegar –

í raun var ekki einu sinni hægt að sjá neina seli.

Ég var tíu ára gamall og vonaði að vasamynda-

vélin mín markaði ekki endalok tækniþróunarinn-

ar í ljósmyndun.

Núna, 35 árum og háskólagráðu síðar, er ég enn

að fást við sama vandamálið: hvernig ég fer að því

að taka ljósmynd sem fangar minn veruleika.

Ég hef reynt að leysa það, aðallega í stúdíóinu

mínu. Þar lærist manni margt um nákvæmni í ljós-

myndun, konseptpælingar, fjarvíddaráhrif og um

birtu. Þegar allt kemur til alls er stúdíó tómt her-

bergi og það verður að bera allt inn í það og stilla

því upp fyrir framan myndavélina – það er ekkert

annað þar, ekki einu sinni baktjald.

Auk stúdíóvinnunnar hef ég farið að fást við

aðra hluti, þar á meðal portrettljósmyndun.

Reynslan úr stúdíóinu kemur manni alltaf að

gagni, vinnan þar kallar á mikinn aga og krefst

þess stöðugt að teknar séu ákvarðanir um það

hvort eitthvað eigi eða eigi ekki heima á myndinni.

Það verkefni að gera portrett-

myndasyrpu fyrir Facing China

(augliti til auglitis við Kína) var

sannkallaður happafengur fyrir mig,

hvernig sem á það er litið: um nokkurra

ára skeið hef ég haft tengsl við Kína – ókei, hún

heitir Li Yue, hún er unnusta mín og án hennar

hjálpar hefði myndasyrpan aldrei orðið svona góð!

En það er alltaf spennandi og framandi að taka

portrettmynd – hvernig hún lítur út, hvað ég hef

mikinn tíma og hvernig mér mun lynda við fólkið

eru þau spursmál sem valda manni mestum

áhyggjum. En allar reyndust þær tilefnislausar.

Þetta var næstum því einsog ég væri á „heima-

velli“. Listamennirnir voru allir með vinnustofur

sem voru í grundvallaratriðum mjög líkar stúd-

íóinu mínu – penslar og litir í staðinn fyrir mynda-

vélar og linsur, hátíðlegt teborðið í staðinn fyrir

espressovélina. Í einni eða tveimur þeirra var

meira að segja borðtennisborð að auki.

Það er yfirleitt mjög erfitt að taka portrettmynd

af einhverjum ef maður skilur ekki málið sem

hann talar en í þessu tilviki – þökk sé unnustu

minni – var það auðvelt.

Ég reyni alltaf að fá fólkið á hinni fyrirhuguðu

mynd til að setjast. Það getur þá stillt sér upp eða

bara haldið um sætisbrúnina – aðalatriðið er að ég

nái að fanga augnablikið þegar allt stemmir. Það

var mjög auðvelt þar sem ég gat haft samskipti við

manneskjuna gegnum Yue og skjáinn á myndavél-

inni minni. Í það minnsta fannst mér allt koma

heim og saman og ég mun minnast þess að við

komumst í kynni við skemmtilegt fólk og að bak-

höndin hefði mátt vera betri hjá mér og að nú get

ég séð selina í gegnum linsuna mína.

eftir:Christoph FeinLjósmyndara

yang shaobin

2003

– N

r. 1

, 200

3. O

lía á

str

iga,

99

x 13

5 sm