farkli elastomerİk elyaf

FARKLI ELASTOMERİK ELYAF ÇEŞİTLERİNİN FİZİKSEL

ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Songül DEMİRBAŞ

Yüksek Lisans Tezi

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ISPARTA 2005

T.C

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

FARKLI ELASTOMERİK ELYAF ÇEŞİTLERİNİN

FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

SONGÜL DEMİRBAŞ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ISPARTA, 2005

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa

İÇİNDEKİLER………………………………………………………………... i

ÖZET…………………………………………………………………….......... v

ABSTRACT…………………………………………………………………... vi

TEŞEKKÜR………………………………………………………. …….......... vii

ŞEKİLLER DİZİNİ………………………………………………………….... viii

ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………….. xi

1. GİRİŞ………………………………………………………………………. 1

1.1. Elastomer Liflerin Elde Edilmesi………………………………………… 4

1.1.1. Polimerizasyon…………………………………………………………. 6

1.1.2. Elastomer Lifi Oluşturan Segmentler ve Life Etkileri…………………. 10

1.1.2.1. Sert Segmentler………………………………………………………. 11

1.1.2.2. Yumuşak Segmentler…………...……………………………………. 11

1.2. Elastomer Lif Çekim Yöntemleri………………………………………… 12

1.2.1. Eriyikten Lif Çekim Yöntemi………………….…………….………… 12

1.2.2. Kuru Lif Çekim Yöntemi ………………………….…………………... 13

1.2.3. Yaş ve Reaksiyon Lif Çekim Yöntemi …………….………………….. 14

1.3. Elastomer Elyafın Fiziksel Özellikleri…………………………………… 16

1.3.1. Kesit……………………………………………………………………. 16

1.3.2. Yoğunluk……………………………………………………………….. 16

1.3.3. Rutubet Alma…………………………………………………………... 16

1.3.4. İncelik………………………………………………………………….. 17

1.3.5. Mukavemet ve Kopma Uzaması……………………………………….. 17

1.3.6. Güç……………………………………………………………………... 19

1.3.7. Elastik Düzelme………………………………………………………... 20

1.3.8. Gerilme Relaksasyonu…………………………………………………. 21

1.3.9. Modül…………………………………………………………………... 22

ii

1.4. Elastomer Elyafın Termal Özellikleri……………………………………. 23

1.4.1. Sıcaklığın Etkisi………………………………………………………... 25

1.4.2. Sertlik (Tokluk)………………………………………………………… 27

1.4.3. Fiksaj…………………………………………………………………… 27

1.5. Elastomer Elyafın Işık Haslığı ve Kimyasal Uygulamalara Karşı

Dayanıklılığı…………………………………………………………………...

30

1.6. Elastomer Elyafın Boyanabilirliği………………………………………... 33

1.7. Core-Spun İplik Tanımı ve Eğirme Yöntemleri………………………….. 34

1.7.1. Core Spun İplik Tanımı………………………………………………… 34

1.7.2. Core-Spun İpliğin Kullanım Yerleri…………………………………… 37

1.7.3. Core-Spun İplik Eğirme Yöntemleri…………………………………… 37

1.7.3.1. Ring İplik Makinelerinde Core-Spun İplik Elde Edilmesi………….... 38

1.7.4. Elastomer Filament Özlü Core-Spun İplik İçin Önerilen Parametreler... 41

1.7.5. Elastomer Filament İçeren Core-Spun İplik Üretiminde Dikkat

Edilecek Kriterler……………………………………………………………..

42

2. KAYNAK BİLGİSİ………………………………………………………... 46

3. MATERYAL VE YÖNTEM………………………………………………. 50

3.1. Materyal………………………………………………………………….. 50

3.2. Metod…………………………………………………………………….. 53

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA…………………………… 57

4.1. Farklı Elastomer Filamentlerin Fiziksel Özelliklerinin

Değerlendirilmesi……………………………………………………………...

57

4.1.1. Elastomer Filamentlerde Maksimum Mukavemet Test Sonuçları……... 57

4.1.2. Elastomer Filamentlerde Kopma Mukavemet Test Sonuçları…………. 62

4.1.3. Elastomer Filamentlerde Maksimum Uzama Test Sonuçları…………... 64

4.1.4. Elastomer Filamentlerde Kopma Uzaması Test Sonuçları……………... 68

4.1.4. Elastomer Filamentlerde I. Döngüde %100 Uzamaya Ait Kuvvet

Değerleri……………………………………………………………………….

70


Değerleri……………………………………………………………………….

73

iii


Değerleri…………………………………………………………………….....

75

4.1.8. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde Bekleme Öncesi Kuvvet

Değerleri……………………………………………………………………….

77

4.1.9. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde Bekleme Sonrası Kuvvet

Değerleri……………………………………………………………………….

79

4.1.10. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde %200 Uzamadaki Geri Dönüş

Kuvvet Değerleri………………………………………………………………

81


Kuvvet Değerleri………………………………………………………………

83

4.1.12. Elastomer Filamentlerde Kalıcı Uzama Oranlarına Ait Test

Sonuçları……………………………………………………………………....

85

4.1.13. Elastomer Filamentlerde Gerilme Relaksasyon Oranlarına Ait Test

Sonuçları……………………………………………………………………….

87

4.2. Farklı Elastomer Filament Özlü Core-Spun İpliklerin Fiziksel

Özelliklerinin Değerlendirilmesi………………………………………………

89

4.2.1. USTER TESTER3 ve USTER TENSOROPID Test Cihazında

Belirlenen Core-Spun İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi…..

89

4.2.1.1. İplik Düzgünsüzlüğü Test Sonuçları…………………………………. 89

4.2.1.2. İnce Yer Değerlerine Ait Test Sonuçları……………………………... 91

4.2.1.3. Kalın Yer Değerlerine Ait Test Sonuçları……………………………. 94

4.2.1.4. Neps Değerlerine Ait Test Sonuçları…………………………………. 97

4.2.1.5. Tüylülük Değerlerine Ait Test Sonuçları…………………………….. 100

4.2.1.6. Mukavemet Değerlerine Ait Test Sonuçları………………………….. 102

4.2.1.7. % Kopma Uzaması Değerlerine Ait Test Sonuçları………………….. 104

4.2.2. LLOYD LR5K PLUS Mukavemet Test Cihazında Belirlenen

Core-Spun İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi……………….

106

4.2.2.1. Maksimum Mukavemet Test Sonuçları………………………………. 106

4.2.2.2. Kopma Mukavemet Test Sonuçları…………………………………... 108

4.2.2.3. Maksimum Uzama Test Sonuçları…………………………………… 110

iv

4.2.2.4. % Kopma Uzaması Test Sonuçları…………………………………… 112

4.2.2.5. % Kalıcı Uzaması Test Sonuçları…………………………………….. 114

4.2.2.6. Gerilme Relaksasyon Test Sonuçları………………………………… 116

4.3. Farklı Elastomer Filamentlerin Ekonomik Açıdan Analizi………………. 118

5. SONUÇLAR ve DAHA SONRAKİ ÇALIŞMALAR İÇİN ÖNERİLER…. 120

6. KAYNAKLAR……………………………………………………………... 126

ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………... 128

EKLER………………………………………………………………………... 129

v

ÖZET

Bu tez çalışmasında, farklı ticari isimlerle iplik sektöründe yaygın olarak kullanılan

elastomer elyaf çeşitlerinin fiziksel özelliklerinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması

amaçlanmıştır. Ayrıca, çalışma kapsamında core-spun modifiyeli ring iplik

makinesinde elastan özlü core-spun iplik üretilmiştir. Sonuç olarak, farklı firmalara

ait elastomer özlü core-spun ipliklerin fiziksel özellikleri belirlenerek, elastomer

özün core-spun ring ipliğin fiziksel özelliklerine olan katkısının araştırılması

hedeflenmiştir.

Çalışmanın ilk bölümünde, dört farklı firmaya ait elastomerik filamentin (Lycra®,

Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica®) fiziksel özellikleri tespit edilmiş ve farklı

ticari markalara ait elastomer filamentlerin fiziksel özellikleri istatistiksel olarak

karşılaştırılmıştır. Test sonuçları incelendiğinde; kopma mukavemeti ve maksimum

mukavemet açısından 44dtex ve 78dtex incelikte Dorlastan® elastomerik elyafın

diğerlerine kıyasla daha iyi değerler sağladığı görülmüştür. Maksimum uzama ve

kopma uzaması değerleri bakımından ise; yine her iki numara değerinde Lycra®

filamentinin diğer elastomerik filamentlere göre daha iyi değerlere sahip olduğu

saptanmıştır. Kalıcı uzama oranı değerleri ise 44dtex numara elastomer filamentlerin

tamamında %13-15, 78dtex numaradaki elastomer filamentler için ise %15-16

arasında değişmekte olup, her bir ticari marka elastomer filamentin kalıcı uzamaları

arasında önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir.

İkinci bölümde ise dört farklı firmaya ait elastomer filamentleri kullanılarak, core-

spun modifiyeli ring iplik makinesinde core-spun iplikler üretilmiştir. Üretilen core-

spun ipliklerin fiziksel özellikleri arasında istatistiksel açıdan önemli fark olup

olmadığı araştırılmıştır.

Çalışmanın son bölümünde ise farklı elastomerik lifler ekonomik açıdan

karşılaştırılmıştır.

ANAHTAR KELİMELER: Elastomerik elyaf, Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex®,

Roica®

vi

ABSTRACT

In this master thesis, it is aimed to determine and compare the pyhsical properties of

the various types of elastomeric filaments which are commonly used in yarn

production. Additionaly, spandex core yarns were produced in core-spun modified

ring spinning machines. As a result, physical characteristics of elastomer core

filaments produced by different companies were determined to find out the

contribution of these findings to the physical properties of the core-spun modified

ring yarns.

In the first part of the study, physical characteristics of the elastomeric fibers

produced by four different companies (Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® and

Roica®) have been determined and physical characteristics of these spandex

filaments were compared statistically. When the test results were examined,

Dorlastan® elastomeric fibers gave better values at 44dtex and 78dtex fineness in

terms of breaking strength and maximum strength. As for the breaking elongation

and maximum elongation values, Lycra® has better values compare to the other

elastomeric filaments. On the other hand, the permanent extension rate values are

between 13-15 % for 44dtex spandex filaments while it is between 15-16 % for

78dtex filaments, and there are no significant differences among different

commercial products.

In the second part, spandex core-spun yarns were produced in core-spun modified

ring spinning machine by using elastomeric filaments of four different

manufacturers. Then, physical characteristics of the spandex core-spun yarns were

examined to determine any statistically significant differences.

In the final part of the study, different elastomeric filaments were compared from a

commercial point of view.

KEY WORDS: Elastomeric fibre, Lycra, Dorlastan, Radicispandex, Roica

vii

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın hazırlanmasında yardımını esirgemeyen danışman hocam Sayın

Doç. Dr. Fatma GÖTEPE’ ye; çalışmam esnasında fikir ve destekleri ile yardımda

bulunan arkadaşlarım Arş.Gör. Enes ÇAKMAK, Arş.Gör. Sennur ALAY,

Arş.Gör. Demet YILMAZ, Arş.Gör. Şule UĞUR, Arş.Gör. Funda CENGİZ ve

bölüm teknisyenimiz Kadir Uğur KUTLAY’ a teşekkür ederim.

Farklı elastomerik liflerin fiziksel özelliklerinin karşılaştırılması için gerek

numune alımı ve gerekse elastomerik elyaflar hakkında bilgi ve deneyimini

esirgemeyen Lycra® mümessili Sayın Murat ÖNCEL’e, Radicispandex®

mümessili Sayın Şevket SÜREK’e, Dorlastan® mümessili Sayın Derya

SANABDULLAHOĞLU’na ve Roica® mümessili Sayın Fahrettin GÜNAY’a

teşekkür ederim.

Core-spun iplik üretiminde yardımını esirgemeyen Abalıoğlu Tekstil Sanayi A.Ş.

Kalite Güvence Müdürü Ömer TANIMIŞ’a, Kalite Güvence Mühendisi Burcu

YAMAN’a ve tüm Abalıoğlu Tekstil çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım.

Bugünlere gelmemde maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen sevgili aileme ve

biricik yeğenim Cansu GENCER’e teşekkürlerimi sunarım.

viii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa

Şekil 1.1. Glikol ve Diamin ile zincir uzaması

(Mark ve Cernia, 1968)………………………………………

8

Şekil 1.2. Su ile zincir uzaması (Mark ve Cernia, 1968)………………. 8

Şekil 1.3. Dorlastan®’ın üretim işlemi (Bayer, 2005)………………….. 9

Şekil 1.4. Rinke ve Bonart’a göre segment edilmiş poliüretan modeli

(Bayer, 2005)………………………………………………...

11

Şekil 1.5. Kuru lif çekim işleminin şematik diyagramı (Bayer, 2005).... 14

Şekil 1.6. Bazı elastomer filamentlerin enine kesit görünüşleri……….. 16

Şekil 1.7. Elastomer filamentlerin mukavemet-uzama eğrisi

(Meredith, 1971) .....................................................................

18

Şekil 1.8. Gevşetme ve germenin I. ve V. döngüleri için elastomer

filamentin elastik düzelme ve kuvvet-uzama özellikleri

(Dupont Bulten L-18, 1965)…………...………………….....

21

Şekil 1.9. Young modülünün kuvvet-uzama eğrisi üzerinde gösterimi... 23

Şekil 1.10. Dorlastan®’ın termomekanik analizi (Bayer, 2005) ............... 25

Şekil 1.11. Fiksaj sıcaklığının gerilme özellikleri üzerindeki etkisi (a)

kopma gerilimi (g/tex), ve (b) kopma uzaması (%), ısı ve yaş

relaksasyon işleminden sonra (Meredith, 1971)………..........

29

Şekil 1.12. Core iplik yapısı (Yeşilkütük, 2000 )……………………….. 35

Şekil 1.13. Ring iplik makinesine yapılan elastomer filament özlü core-

spun iplik modifiyesinin ‘V’ çentik klavuzları ve besleme

silindirleri (Pinter Tanıtım Katoloğu, 2003)…………………

39

Şekil 1.14. Ring iplik makinesinde core-spun modifiyesinin genel

görünüşü (Amsler Tanıtım Kataloğu, 2003)…………………

40

Şekil 3.1. Mukavemet test cihazının genel görünüşü (Zelweger Uster).. 54

Şekil 4.1. Dorlastan® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi

(78dtex)………………………………………………………

57

ix

Şekil 4.2. Lycra® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)… 58

Şekil 4.3. Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi

(78dtex)………………………………………………………

58

Şekil 4.4. Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)… 59

Şekil 4.5. Maksimum mukavemet değerlerinin değişimi……………… 60

Şekil 4.6. Kopma mukavemet değerlerinin değişimi…………………... 62

Şekil 4.7. Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)… 64

Şekil 4.8. Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi

(44dtex)………………………………………………………

65

Şekil 4.9. Dorlastan® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi

(44dtex)………………………………………………………

65

Şekil 4.10. Lycra® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)… 66

Şekil 4.11. Maksimum uzama değerlerinin değişimi……………………. 66

Şekil 4.12. Kopma uzama değerlerinin değişimi………………………... 68

Şekil 4.13. Lycra® elastomer filamentin elastik düzelme grafiği (44dtex) 70

Şekil 4.14. (I). döngüde %100 uzamaya ait kuvvet değerlerinin değişimi 71



Şekil 4.17. (V). döngüde bekleme öncesine ait kuvvet değerlerinin

değişimi……………………………………………………....

77

Şekil 4.18. (V). döngüde bekleme sonrasına ait kuvvet değerlerinin

değişimi…………………………………………………...….

79

Şekil 4.19. (V). döngüde %200 uzamadaki geri dönüş kuvvet

değerlerinin değişimi………………………………………...

81

Şekil 4.20. (V). döngüde %100 uzamadaki geri dönüş kuvvet

değerlerinin değişimi………………………………..……….

83

Şekil 4.21. Kalıcı uzama değerlerinin değişimi…………………………. 85

Şekil 4.22. Gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi…………………. 87

Şekil 4.23. CVm değerlerinin değişimi………………………………….. 90

Şekil 4.24. İnce yer (-%40) değerlerinin değişimi……………..………... 91

x

Şekil 4.25. Kalın yer (+%35) değerlerinin değişimi………...…………... 94

Şekil 4.26. Kalın yer (+%50) değerlerinin değişimi………...…………... 94

Şekil 4.27. Neps (+%140) değerlerinin değişimi……………...………… 97

Şekil 4.28. Neps (+%200) değerlerinin değişimi……………………...… 97

Şekil 4.29. Tüylülük (H) değerlerinin değişimi…………………………. 100

Şekil 4.30. Mukavemet değerlerinin değişimi…………………………... 102

Şekil 4.31. % kopma uzaması değerlerinin değişimi……………………. 104

Şekil 4.32. Maksimum mukavemet değerlerinin değişimi……………… 106

Şekil 4.33. Kopma mukavemet değerlerinin değişimi…………………... 108

Şekil 4.34. Maksimum uzama değerlerinin değişimi……………………. 110

Şekil 4.35. Kopma uzama değerlerinin değişimi………………………... 112

Şekil 4.36. Kalıcı uzama değerlerinin değişimi…………………………. 114

Şekil 4.37. Gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi…………………. 116

xi

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa

Çizelge 1.1. Elastomer lif çekim yöntemleri ve oranları (Çetintaş, 2001)….. 12

Çizelge 1.2. Belli başlı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı ve çekim

yöntemi (Rupp ve Böhringer, 1999)……………………..…….

15

Çizelge 1.3. Elastomer filament numara(dtex) dağılımına göre kullanım

alanları (Çetintaş, 2001)………………………………………..

17

Çizelge 1.4. %300 uzamadaki mukavemeti(g/tex) (Meredith, 1971)………. 19

Çizelge 1.5. Farklı uzamalardaki elastik düzelme oranı; %65 izafi rutubet

ve 20oC sıcaklık (Meredith, 1971)……………………………..

20

Çizelge 1.6. TMA’nın karakteristik sıcaklıkları (Bayer, 2005)…………….. 24

Çizelge 1.7. Elastomer filamentlerin farklı koşullardaki gerilme özellikleri

(Meredith, 1971)……………………………………………….

26

Çizelge 1.8. Değişik sıcaklıklarda % 300’lük uzatmadan sonra kalıcı uzama

% oranı (Meredith, 1971)………………………………………

28

Çizelge 1.9. 180˚C, 1 dakika fiksaj işlemi sonucu 8tex filamentlerin elastik

düzelme(%) oranı (Meredith, 1971)……………………………

28

Çizelge 1.10. Dorlastan®’ın kimyasal uygulamalara karşı dayanıklılığı

(Bayer, 2005)…………………………………………………...

32

Çizelge 1.11. Lycra® içeren kumaşların boyanması

(Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-517)………………...

34

Çizelge 1.12. Farklı elastomer filament numarası için gerekli parametreler

(Amsler Tanıtım Kataloğu, 2003)……………………………...

41

Çizelge 1.13. Her iplik numarası için tavsiye edilen ön gerilme

(Amsler Tanıtım Kataloğu, 2003)……………………………...

41

Çizelge 1.14. Lycra® elastomer filament özlü core-spun iplik

için önerilen büküm miktarları

(Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-531)……………...…

42

xii

Çizelge 3.1. Deneysel çalışmada kullanılan Lycra®, Dorlastan®, Roica® ve

Radicispandex® elastomer filamentlerin teknik özellikleri…….

51

Çizelge 3.2. Lycra® T-162C’nin fiziksel özellikleri (Lycra kataloğu, 2003).. 51

Çizelge 3.3. Radicispandex® S-85 tipinin fiziksel özellikleri

(Radicispandex, 2003)………………………………………….

52

Çizelge 3.4. Ne16 ve Ne30 numara core-spun iplik üretiminde kullanılan

pamuğa ait elyaf özellikleri…………………………………….

53

Çizelge 3.5. Core-spun modifiyeli Rieter G5 ring iplik eğirme sistemine

ait çalışma parametreleri …………………………….………...

56

Çizelge 4.1. Maksimum mukavemet değerlerine ait ANOVA

test sonuçları……………………………………………………

61

Çizelge 4.2. Kopma mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları…… 63

Çizelge 4.3. Maksimum uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları……. 67

Çizelge 4.4. Kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları………… 69

Çizelge 4.5. (I). döngüde %100 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test

sonuçları……………………………………………………….

72

Çizelge 4.6. (I). döngüdeki %200 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test

sonuçları………………………………………………….……

74

Çizelge 4.7. (I). döngüdeki %300 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test

sonuçları……………………………………………….……….

76

Çizelge 4.8. (V). döngüdeki bekleme öncesi kuvvete ait ANOVA test

sonuçları.....................................................................................

78

Çizelge 4.9. (V). döngüde bekleme sonrası kuvvete ait ANOVA test

sonuçları……………………………………………………….

80

Çizelge 4.10. (V). döngü %200 uzamadaki geri dönüş kuvvetine ait

ANOVA test sonuçları…………………………………………

82

Çizelge 4.11. (V). döngüdeki %100 uzamadaki geri dönüş kuvvetine ait

ANOVA test sonuçları…………………………………………

84

Çizelge 4.12. % kalıcı uzamaya ait ANOVA test sonuçları………………….. 86

Çizelge 4.13. Gerilme düşmesine ait ANOVA test sonuçları………………... 88

xiii

Çizelge 4.14. CVm değerlerine ait ANOVA test sonuçları………………….. 90

Çizelge 4.15. İnce yer (-%40) değerlerine ait ANOVA test sonuçları……….. 92

Çizelge 4.16. İnce yer (-%50) değerlerine ait ANOVA test sonuçları……….. 93

Çizelge 4.17. Kalın yer (+%35) değerlerine ait ANOVA test sonuçları……... 95

Çizelge 4.18. Kalın yer (+%50) değerlerine ait ANOVA test sonuçları……... 96

Çizelge 4.19. Neps (+%140) değerlerine ait ANOVA test sonuçları………… 98

Çizelge 4.20. Neps (+%200) değerlerine ait ANOVA test sonuçları………… 99

Çizelge 4.21. Tüylülük (H) değerlerine ait ANOVA test sonuçları…...……... 101

Çizelge 4.22. Mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları…………… 103

Çizelge 4.23. % kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları……… 105

Çizelge 4.24. Maksimum mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları 107

Çizelge 4.25. Kopma mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları…… 109

Çizelge 4.26. Maksimum uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları……. 111

Çizelge 4.27. Kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları………… 113

Çizelge 4.28. % Kalıcı uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları……….. 115

Çizelge 4.29. % gerilme relaksasyon değerlerine ait ANOVA test sonuçları... 117

Çizelge 4.30. Farklı elastomer filamentlerin satış fiyatı (Temmuz, 2005)….... 118

Çizelge 4.31. %100 karde pamuk ipliğin genel fiyatı………………………... 118

Çizelge 4.32. %100 penye pamuk ipliğin genel fiyatı……………………….. 119

Çizelge 4.33. Elastomer filament özlü core-spun pamuk ipliğin genel fiyatı... 119

1

1.GİRİŞ

Elastomer lifler, özellikle son yıllarda modanın da elastikiyeti yüksek olan giysilere

yönelmesiyle kullanım alanlarının çok fazla artmasına neden olmuştur. Artan

taleplerin sonucunda elastan filamentte ve elastik iplikte kalite değerlerinin optimum

seviyede olması istenmektedir. Elastomer liflerinin kullanım alanlarının artması ve

günümüzde maliyeti düşük, fakat kullanımı rahat ürün istenmesinden dolayı bu tez

çalışmasında farklı elastomer liflerin fiziksel özelliklerinin karşılaştırılması

hedeflenmiştir.

Elastomer elyaf ilk kez 1950’li yıllarda piyasaya çıkmıştır. İlk deneyler Bayer

fabrikası tarafından üretilen poliüretan kökenli elyaftan yapılmıştır. Ticari anlamda

elyaf ilk kez E:I Dupont de Nemours, (Wilmington, A.B.D) firması tarafından

üretilmiştir. O günden bugüne elastanlar çeşitli kullanım alanları için optimize

edilmiş olup, günümüzde çok sayıda çeşide ulaşmıştır (Anonim, 2001).

Son on yıl içinde, streç ürünlerine ilişkin uygulamalar, genel tekstil pazarı içerisinde

önemli bir artı değerli sektör olarak patlama göstermiştir. Elastomer elyaf içeriği;

çorap, kadın iç çamaşırı, çalışma kıyafetleri, mayo, gündelik giysi ve takım elbiseler

gibi geleneksel uygulamalardan; ayakkabı, döşemelik ve kişisel bakım ürünleri gibi

geleneksel olmayan ürünlere kadar birçok alanda kullanılmaktadır (Sürteks, 2005).

Başlarda elastomer elyaf fiyatları yüksek olup, kullanım alanları çorap, iç giyim ve

spor giyim ile sınırlıyken, elastomer elyaf üretiminin artması sonucu fiyatlar düşmüş

ve kullanım alanları yaygınlaşmıştır. Elastomer filamentler başlangıçta polyester ve

naylon ile kullanılmakta olup, son yıllarda pamuk ve yün ile de kullanılmaya

başlanmış ve buna bağlı olarak elastomer elyafın üretiminde artış gözlenmiştir. 2004

yılında fiyatların aşırı düşmesinin sebebi arz-talep dengesizliğidir. Özellikle de

Çin’de hızla artan üretim kapasitesi bu durumun oluşmasına etkili olmuştur.

Elastomer elyaf yapımında kullanılan hammadde fiyatlarının artışına rağmen elastan

ipliklerinin fiyatlarının düşmesi ise ilginçtir. Çünkü hammadde fiyat artışına rağmen

Çin, tesis kapasitelerini artırmaya devam etmektedir. Bağlantılı endüstriler geliştikçe,

2

elastomer elyaf üretim potansiyelinin de artması beklenmektedir (Radicispandex,

2005).

Tüketici ihtiyaçlarını karşılamak ve aynı zamanda pazar payı elde etmek amacıyla

yeni elastomer filamentler üretilmektedir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan bu

elastomer elyafların önemli fiziksel özellikleri araştırılmıştır. Örneğin, Solotex® PTT

(Polytrimethylene terephthalate) elastomer filamentten farklı olarak, daha az uzama

ve minimum gerilme altında özel uzama özelliklerini gösterir. Bu yüzden PTT

elastomer filament giysilerde ‘sıkı sarma’ hissi yoktur. 90-120oC’de boyanabilir ve

çok daha düşük ısılarda boyanabildiği için yüksek ısıya dayanamayan doğal liflerle

kullanılmaya çok müsaittir. Ayrıca, elastomer elyaftan farklı olarak klor ile

beyazlatma uygulamalarına da elverişlidir. PTT elastomer filament Lycra® markası

altında pazarlanmaktadır. Toyobo firmasının stratejisi, Kore ve Çin malı markalardan

farklı ve özgün olup, büyük miktarda üretim yapmaya odaklanmanın kazanç

getirmeyeceği kanaatindedir. Toyobo firmasına ait ‘Espa®’ markası ile elastomer

elyaf üretmektedir. Espa71® ısıya, Espa80® de kimyevi maddelere karşı dayanıklıdır.

Fujibo firmasının ürettiği ‘Fujibospandex®’ kuru ve yaş çekim yöntemi ile üretim

yapmaktadır. Kuru çekim yöntemi, ince numaralı elastomer elyaf üretiminde

kullanılmaktadır. Nisshinbo firması tarafından eriyikten lif çekim yöntemi ile

üretilen ‘Mobilon®’ elastomer filament genellikle iç giyimde kullanılan ve ısıyla

eriyip yapışan ‘R’ tipini geliştirmeye öncelik vermektedir. ‘Dow XLA’ ise dünyanın

ilk olefin bazlı elastomer elyafıdır. ABD’de bu ipliğe ‘Lastol’ denmektedir. Bu

ipliğin ısı ve kimyevi maddelere dayanıklılığı üst düzeydedir ve esnekliği de

elastomer elyafa yakındır (Radicispandex, 2005).

2005 yılında dünya elastomer elyaf üretiminin toplam 250.000 tona ulaşması

muhtemeldir. Bu miktarın 170.000 tonu Asya’da, 33.000 tonu Kuzey Amerika’da,

14.000 tonu Latin Amerika’da ve 32.000 tonu Avrupa’da üretilmesi beklenmektedir

(Radicispandex, 2005).

Dünyada belli başlı elastomer lif üreten yaklaşık 20 ülke bulunmaktadır. Pazar payı

en çok olan dünyadaki belli başlı elastomer lif üreticileri ve ticari markaları kısaca

3

şunlardır; Dupont de Nemorous ait Lycra®, Bayer Corp.’a ait Dorlastan® ve

Radicispandex Corp.’a ait Radicispandex® yanında Asahi Kasei firmasına ait Roica®

elastomer filamentleri örnek verilebilir.

Bu tez çalışmasında, çeşitli ticari isimlerle tekstil sektöründe yaygın kullanılan farklı

firmalara ait elastomerik elyaf çeşitlerinin fiziksel özellikleri belirlenip,

araştırılmıştır. Böylelikle elde edilen bilgilerin sektöre sunularak, elastomer elyaf

alımında doğru karar verilmesine katkı sağlanması hedeflenmiştir.

4

1.1. Elastomer Liflerin Elde Edilmesi

Molekül zincirleri üretan (-NHCOO-) gruplarının biçimlendirilmesiyle meydana

gelen polimer, küçük moleküller arası yer değiştirme reaksiyonu tarafından

oluşmaktadır. Lineer poliüretan, diizosiyanat ile glikol reaksiyonu sonucu

oluşabilmektedir (Mark ve Cernia, 1968).

Örneğin; bütan diol ile toluen diizosiyanatın reaksiyonu sonucu poliüretan

oluşmaktadır.

HO(CH2)4OH

(Bütan Diol)

Geçtiğimiz yüzyılda, izosiyanat grup (-N=C=O) ile hidroksil grup (-OH) arasında yer

değiştirme reaksiyonu keşfedilmiştir. Bunun sonucunda poliüretan grup (-NHCOO-)

ortaya çıkmıştır. Reaksiyon boyunca hidroksil grubun hidrojen atomu, izosiyanatın

nitrojen atomu ile yer değiştirir. Alkolün tepkimesi ile izosiyanat grup karbon

atomuna transfer edilir.

R−NCO + R� − OH R− NHCOOR��

�

Elastomer elyafın istenilen fiziksel özellikleri vermesi amacıyla, elastomerik elyaf ve

segment edilmiş poliüretandan elastomer lifler keşfedilmiştir. Günümüzde olefin

esaslı elastomer lif üretimi üzerinde de durulmaktadır.

(Toluen Diizosiyanat)

5

Perlon U; heksametilen diizosiyanat ile 1,4 bütan diol’un reaksiyonu sonucu oluşan

polimerden eğrilen elyaftır.

HO(CH2)4OH � OCN(CH2)6NCO �-O(CH2)4OCONH(CH2)6NHCO-]

Perlon U ticari markasıyla ilk defa poliüretan elyaf olarak pazara sunulmuştur.

Sentetik elyaf olan naylon ile genel benzerlik taşımakta olup, naylondan daha

kalitesizdir. Naylondan daha düşük nem alma yeteneğine sahiptir ve 180◦C’de

erimektedir. Perlon U, endüstriyel alanda, filtre kumaşlarda, spesifik uygulamalarda

II. Dünya Savaşı boyunca bazı başarılar sağlamıştır. Naylonun hızlı gelişimi sonucu

etkisini tamamen kaybetmiştir.

Son yıllarda elastomer elyafının tekstil dünyasında öneminin artmasıyla yeni

başarılar elde edilmiştir. Elastomer filamentler, doğal kauçuk gibi elastikiyet

özellikleri taşımaktadır. Elastomer filamentler orijinal uzunluğundan birkaç kez

kuvvet uygulanır ve uygulanan kuvvet kaldırılırsa hızla orijinal uzunluğuna geri

dönmektedir (Mark ve Cernia, 1968).

Elyaf kimyacıları, boyanabilirlik, kimyasallara karşı dayanıklılık, aşınmaya karşı

dayanıklılık, geri dönüş kuvveti ve diğer özellikleri kauçuktan daha üstün kaliteli

elastik materyallerin geliştirilmesi üzerine araştırmalar yapmışlardır. Doğal

kauçuktan elde edilen elastomer filamentler mükemmel elastikiyet göstermesi

rağmen, çekme ve elastik düzelme kuvveti, hafif yapıların üretimi için gerekli olan

minumum değerden daha az olmaktadır (Mark ve Cernia, 1968).

Hidrojen bağları ile bağlanmış, molekülün segmentleri tarafından ayrılabilen ve

amorf yapılarının daha uzun segmentler içeren polimer moleküllerine ihtiyaç

duyulmaktadır. Bu problemin çözümüne uygun, istenilen yapıyı oluşturmak için yer

değiştiren molekül segmentlerine sahip poliüretan polimerinin geliştirilmesiyle

bulunmuştur.

6

Segment edilmiş poliüretan polimerin gelişmesiyle ‘spandex elyaf’ genel adıyla

bilinen yeni bir elastomer elyaf tekstil pazarına sunulmuştur. Bu elastomer elyaf

güneş ışığına, kimyasallara ve diğer etkilere karşı yüksek dayanıklılığa sahiptir

(Mark ve Cernia, 1968).

1.1.1. Polimerizasyon

Elastomer liflerle ilgili ilk çalışma E. Windemuth tarafından 1949 yılında yapılmıştır.

Bu çalışma, eriyik halindeki izosiyanat polimerinin bir düzeden çöktürme

banyosunun içerisine verilmesi şeklinde yapılmıştır.

Segment edilmiş poliüretandan elastomer lif elde edilmesi bir seri kimyasal

adımlardan oluşmaktadır.

1. Düşük molekül ağırlıklı polimer elde edilmesi için ön polimerizasyon işlemi

(prepolimer)

2. Prepolimer ile izosiyanatların reaksiyonu

3. Segment poliüretanın elde edilmesi için izosiyanatlar ile ön polimerin

birleştirilmesi

Bu işlemler bazı kaynaklarda iki basamak olarak da açıklanmaktadır. Ancak sonuç

olarak, burada anlatılmak istenen durum; önce yumuşak segmentlerin oluşması için

bir ön polimerleşmenin, ardından da sert segmentlerin ve uzun zincirlerin oluşması

için ileri polimerleşmenin gerçekleştirilmesidir. Bu çalışmada, daha ayrıntılı olması

amacıyla üç aşamada gerçekleşen prosesler anlatılacaktır (Mark ve Cernia, 1968).

1-Düşük molekül ağırlıklı polimer elde edilmesi için ön polimerizasyon işlemi

(prepolimer); elastomer elyafların sentezlenmesindeki bu ilk basamak yumuşak

segmentli moleküllerin oluşturulması için yapılmaktadır. Polieter ve poliester olmak

üzere iki tip bileşik kullanılabilmektedir. Elde edilen madde, molekülün her bir

ucunda reaktif hidroksil grupları bulunan düşük molekül ağırlıklı (500–4000)

polimerlerdir (Mark ve Cernia, 1968).

7

Poliesterler, dikarboksilik asit ile belli miktarda glikolun kondensasyonu ile

yapılmaktadır. Kondensasyon her bir polimer molekülünün ucuna glikol yerleşinceye

kadar devam etmektedir. Böylece, molekül hidroksil gruplu uçlara sahip prepolimer

elde edilmektedir.

HOOC−R−COOH + HO− R�−OH HO[R�� −R−COO]n R��

[Dikarboksilik asit + Glikol Prepolimer (Poliester)]

2-Prepolimer ile izosiyanatların reaksiyonu; segmente poliüretan üretiminde ikinci

adım, yumuşak segment makroglikollerin izosiyanat uca sahip prepolimere

dönüştürülmesidir. Makroglikol ile bir miktar diizosiyanat reaksiyon vermektedir.

Burada, makroglikol moleküllerin uçlarındaki hidroksil gruplar, üretan grupları

oluşturmak için izosiyanat gruplarla reaksiyona girmektedir.

HO-Pol-OH + 2OCN-R-NCO OCN-R-NHCOO-Pol-OCONH-R-NCO

[ Ön polimer + Diizosiyanat Prepolimer (izosiyanat uca sahip) ]

Di-izosiyanatın reaktivitesi kendi yapısına bağlıdır. Genel olarak aromatik di-

izosiyanatlar, aromatik olmayanlardan daha fazla reaktiftir. Aromatik di-izosiyanatlar

ticari olarak da yaygındır ve elastomer elyafın oluşum reaksiyonunda yaygın olarak

kullanılmaktadır (Mark ve Cernia, 1968).

3-Segment poliüretanın elde edilmesi için izosiyanatlar ile ön polimerin

birleştirilmesi; segment poliüretanın üretilmesinde son adımdır. Glikol veya diamin

gibi düşük molekül ağırlıklı bileşikler ile izosiyanat prepolimerin reaksiyonu sonucu;

‘zincir uzaması’(chain extension) ve sert segmentlerin oluşması sağlanmaktadır.

Şekil 1.1’de Glikol ve Diamin ile zincir uzaması ve Şekil 1.2’de ise su ile zincir

uzaması gösterilmektedir.

8

a-) Glikol

OCN−Prepolimer−NCO+HO−R−OH

−OCONH−Prepolimer−NHCOOROCONH−Prepolimer−N

b-) Diamin

OCN−Prepolimer−NCO+H2N−R−NH2

−NHCONH−Prepolimer-NHCONH-R-NHCONH-Prepolimer−NHCONH

Şekil 1.1. Glikol ve Diamin ile zincir uzaması (Mark ve Cernia, 1968)

Bu son zincir uzaması basamağında glikol veya diamin yerine su ilave edilerek de

yapılabilmektedir. İzosiyanat ile tepkimeye girecek kadar bir miktar su ilave edilirse,

bir ucunda izosiyanat grubu diğer ucunda amin grubu bulunan prepolimer molekülü

oluşmaktadır. Bu polimer ısıtıldığında amin ve izosiyanat gruplar daha ileri

polimerizasyon ve çapraz bağlı molekül oluşturmak üzere tepkimeye girmektedir

(Mark, Cernia, 1968).

OCN−Polimer−NCO+H2O OCN−Polimer−NH2+CO2

OCN−Polimer−NH2+OCN−Polimer−NH2 OCN−Polimer−NCONH−

Şekil 1.2. Su ile zincir uzaması (Mark ve Cernia, 1968)

Dorlastan® elastomer elyafın üretimi ise; iki adımda üretilen çözeltinin eğirme

düzesinden çekilerek oluşmaktadır. Temel kimyasal element; di-izosiyanat veya

diamin ile yüksek molekül ağırlığı olan polieter veya poliesterden oluşmaktadır.

Elastomer elyafı oluşturan kimyasal elementler, dimetilasetamid (DMAC) içinde

çözülürler (Bayer, 2005). Şekil 1.3’de Dorlastan® elastomer filamentin üretim prosesi

gösterilmektedir.

9

Şekil 1.3. Dorlastan®’ın üretim işlemi (Bayer, 2005)

Elde edilen bu yüksek viskoziteli eğirme çözeltisi, tek veya çok gözlü düzelerden

sabit sıcaklığa sahip bir eğirme ünitesine basılır. Burada dikkat edilmesi gereken

nokta, çözeltisinin belli basınçta eğirme ünitesine gönderilmesi olup, bu husus

filament düzgünlüğünü etkilemektedir. Eğirme ünitesine üstten beslenen sıcak hava

DMAC’in buharlaşmasını sağlar. Oluşan filamentlerin oryantasyon (düzgünleştirme)

silindirinin uyguladığı gerilme nedeniyle, bireysel filamentler önceden belirlenen

inceliklerine kavuşmaktadır. Bu bireysel filamentler bir yalancı büküm ünitesi

vasıtasıyla birbirlerine temas etmekte ve hala viskoz halde oldukları için birbirlerine

yapışmaktadır. Böylece, çok komponentli bir multifilament oluşmaktadır (Bayer,

2005).

Buharlaşan DMAC ayrı bir yerde tekrar yoğunlaştırılmaktadır. Bu sırada elastomer

filament üzerinde küçük miktarlarda DMAC kalabilir. Bu artık tortunun miktarı

normal olarak %2’den azdır ancak bazı durumlarda %2’ye kadar çıkabilir.

Poliester diol veya polieter diol Di-izosiyanat

Zincir uzatma Çözücü (DMAC)

Poliüretan eğirme çözeltisi

Çekim

Sarım

Dorlastan filament iplik

Çözücü geri

kazanımı

10

Dimetillasetamid (DMAC) ‘az toksik’ bir madde olarak sınıflandırılır. Boyama

esnasında boya banyosuna geçen artık DMAC, artık boyanın kazandan

uzaklaştırılması sırasında kumaştan/iplikten tamamen çıkarılmaktadır (Kılıç 2002).

1.1.2. Elastomer Lifi Oluşturan Segmentler ve Life Etkileri

ISO 1043 ve DIN 60001/1’e göre elastomer elyaf; lineer makro moleküllerden

oluşan ve kütle olarak en az % 85’i segmente edilmiş poliüretan içeren sentetik

elyaftır. Bu moleküler yapının temeli; sert segmentler daha kısa, yumuşak segmentler

ise hareket edebilen ve daha uzun olup, ard arda dizilmesiyle karakterize

edilmektedir.

Bir poliüretan polimeri, polimerleşme aşamasında çok sayıda çapraz bağlarla

birbirine bağlanmış bir sistem oluşturmaktadır. Bu polimerlerden filament oluşturup,

kendi haline bıraktığımızda, daha çok amorf yapıdadır. Çünkü yumuşak bölgeler

birbiri üzerine katlanır ve rasgele dizilirler. Sert bölgeler ise, üretanın polar

gruplarının bu gruplarla H-bağları oluşturmalarından dolayı, sıralanmaya meyillidir.

Bunun sonucunda bu bölgelerin sertliği artmaktadır. Polimere kuvvet uygulanıp

gerildiğinde, yumuşak bölgeler sıralanarak kristalin bölgeler oluşturmaktadır. Kuvvet

kalktığında, polimer yine eski biçimine geri dönmektedir (Kılıç, 2002). Rinke ve

Bonart’a göre segment edilmiş poliüretan modeli Şekil 1.4’de gösterilmektedir.

11

Şekil 1.4. Rinke ve Bonart’a göre segment edilmiş poliüretan modeli (Bayer, 2005)

1.1.2.1. Sert Segmentler

Bu kısımların yapısını diizosiyanat ve zincir uzatıcı olarak kullanılan etilen diamin

belirlemektedir. Sert segmentler, kristalin yapıyı oluşturmaktadır. Ayrıca, filamente

mekanik destek sağlamaktadır. Elastomer elyafa gerdirici bir kuvvet uygulandığında

sert segmentler, tüm polimer zincirlerini bir arada sonsuz bir ağ yapı oluşturacak

şekilde bağlayan ‘sanal çapraz bağlar’ gibi hareket etmektedir. Bu sert segmentteki

ağ yapısı, polimer zincirlerinin birbiri üzerinden kaymasına engel olmaktadır. Sert

segmentler elastanın termal özellikleri için de çok önemlidir. Genellikle sert

segmentlerin erime noktalarının yüksek olması, elastanın erime noktasının da yüksek

olmasına neden olmaktadır.

1.1.2.2. Yumuşak Segmentler

Yumuşak segmentler, poliester veya polieter oluşuna bağlı olarak farklılık

göstermektedir. Bunlar polietilen glikol segmentlerinden oluşmaktadır. Yumuşak

segmentler oda sıcaklığında sıvı formdadır. Uzun, düzensiz ve esnek molekül

zincirlerine sahip yumuşak segmentler lifin yüksek hareketliliğini sağlamaktadır

12

(Bayer, 2005). Yumuşak segmentlerin molekül ağırlığı elastanın özelliklerini

etkilemekte olup, molekül ağırlığı arttırılarak, uzama kuvveti arttırılabilmektedir

(Çetintaş, 2001).

1.2. Elastomer Lif Çekim Yöntemleri

Elastomer elyafın eğrilmesinde kullanılan teknik, elyafın kimyasal yapısına bağlı

olup; kuru, yaş, reaksiyon (tepkime) ve eriyikten lif çekimi olmak üzere üç çeşit lif

çekim yöntemi kullanılmaktadır. Polimer esas olarak lineer ise eriyikten lif çekim

yöntemi kullanılmakta veya solvent içerisinde çözünmesini sağlayıp elde edilen

çözelti kuru ya da yaş çekim yöntemi ile eğrilebilmektedir. Polimerizasyon işlemi

sırasında çapraz bağlama meydana gelirse polimer doğrusal olmayacaktır. Çözünmez

ya da erimez hale gelebilir, o zaman “kimyasal eğirme” ya da “reaksiyon eğirme”

işlemleri kullanılabilir (Meredith, 1971).

• Eriyikten lif çekim yöntemi

• Kuru lif çekim yöntemi

• Yaş lif çekim yöntemi ( wet spinning, reaction spinning)

Elastomer lifler yukarıdaki üç yönteme göre çekilmektedir. Elastomer lif çekim

yöntemlerinin üretim miktarları Çizelge 1.1’de verilmiştir.

Çizelge 1.1. Elastomer lif çekim yöntemleri ve oranları (Çetintaş, 2001)

Lif Çekim Yöntemleri Üretim Miktarı %

Kuru lif çekimi 80

Eriyikten lif çekimi 13

Yaş lif çekimi ( yaş ve reaksiyon eğirme) 7

1.2.1. Eriyikten Lif Çekim Yöntemi

Bu yöntem üzerinde ilk defa Bayer AG çalışmış ve termoplastik lifler için

geliştirmiştir. Zaman içerisinde liflerin sahip olması istenilen özellikler,

13

sağlanamadığı için çok fazla kullanılmayan bir lif çekim yöntemidir. 1967 yılında

Japon şirketi Nisshinbo elastomer filamentleri bu yöntem ile elde etmeyi geliştirmiş

ve ‘Mobilon®’ ticari marka ile piyasaya sürmüştür. Bunun devamında Kanebo şirketi

‘Lubell®’ ve Kuraray şirketi ‘Spantel®’ olmak üzere eriyikten lif çekim yöntemi ile

üretim yapmışlardır. Eriyikten lif çekimi, kuru ve yaş çekim yöntemlerine alternatif

olması amacıyla üretilmiş olup, eğirme düzeneğindeki kolaylık ve maliyet açısından

daha düşük olduğu için birçok avantajları bulunmaktadır.

Termoplastik özelliğe sahip polimer, erime noktası üzerindeki sıcaklıkta ısıtılarak,

viskoz sıvı haline getirilmektedir. Daha sonra sabit basınç altında düzelerden

geçirilerek soğuk hava geçen bölüme püskürtülmektedir. Erimiş polimer soğuk hava

ile maruz kaldığı andan itibaren katılaşmaya başlamasıyla, çekilen lifler silindirlere

sarılmaktadır.

Polimeri eritmek için yüksek sıcaklıklarda ısıtmak gerekmektedir. Bu sıcaklıklarda

polimer hava oksijeni ile etkilenip bozulduğundan sisteme soğutucu olarak hava

yerine inert bir gaz olan azot gazı kullanılabilir (Çetintaş, 2001).

1.2.2. Kuru Lif Çekim Yöntemi

Lycra® ve Dorlastan® elastomer elyaflar, kuru lif çekim yöntemi ile üretilmektedir.

Tetrahidrofuran, florosulfonik gibi uygun bir katalizör kullanılarak, moleküler

ağırlığı yaklaşık 2000 olan bir politetrametilen eter glikol ile polimerleştirilmektedir.

İzosiyanat uçlu bir ön polimer elde etmek için difenilmetan ile tepkimeye

girmektedir. Elde edilen ön polimer, anhidrit dimetil formamid içerisinde çözünerek,

hidrazin ve az miktarda dietilamin ile reaksiyon vermektedir. Hidrazin

makromolekülleri uzatırken, dietilamin çözeltinin 30˚C’de 700 ağdalık (poise) birimi

civarında viskozitesini kontrol altında tutmasını sağlamaktadır. Polimer solüsyona

renksiz leuco-vat mor boya (gaz dumanındaki sararmayı önlemek için), hidrazid,

yarıkarbazit (renk kaybını önlemek için) ve titanyum dioksit (matlaştırma maddesi)

eklenebilir. Çözelti, 340˚C’ye kadar ısıtılmış uzunca bir eğirme kanalın içinden 500

yd/dk hızla çekilmektedir. Eğirme ünitesindeki sıcak hava ile çözgen

14

buharlaştırılarak, filamentlerin katılaşmasını sağlamaktadır. Eğirme kanalının altında

yalancı büküm uygulanarak, kesiksiz lif adezyonu (yapışması) sağlanmaktadır

(Meredith, 1971). Kuru lif çekim işleminin şematik diyagramı Şekil 1.5’de

gösterilmektedir.

Şekil 1.5. Kuru lif çekim işleminin şematik diyagramı (Bayer, 2005)

1.2.3. Yaş ve Reaksiyon Lif Çekim Yöntemi

Yaş lif çekimi, dimetil formamid ya da dimetil asetamit gibi uygun bir çözgende

çözülmüş poliüretan çözeltisi, koagülasyon banyosunda (örneğin; sıcak su) lif çekim

düzelerinden çekilerek yapılmaktadır. Diğer taraftan, reaksiyon lif çekimi ise

elastomer filamentin oluşumunu tamamlayacak reaksiyon, koagülasyon banyosunda

meydana gelmektedir.

Ön polimer, polieter veya poliesterin uç hidroksil gruplarıyla tepkimeye girmesi için

gerekli olan seviyeden yaklaşık % 100 moleküler fazlalık gösteren aromatik di-

izosiyanatın kullanılıp, 750–3000 moleküler ağırlıktaki bir poliester ya da polieterin

ucuna eklenmesiyle elde edilmektedir.

15

Çözelti extruderden geçirilip hava ile temas ettirilmekte ve %80 etilen diamin olan

suda hızlıca yoğunlaştırılmaktadır. Bu durum kesiksiz lifin içini sıvı halde bırakırken

dışını sertleştirir. Monofilament daha sonra kurutulup, biriktirilir ve 120oC’de 2 saat

ısıtılarak moleküler yapının bağ oluşturması sağlanmaktadır. Elastomer elyaf ilk

üretildiğinde genellikle yapışkandır, bu durum işleme sırasında zorluk çıkarabilir.

Bunun için bal mumu ya da siloksan kullanılmasıyla, filamentlere başarılı bir şekilde

yağlama işlemi yapılabilmektedir (Meredith, 1971).

Belli başlı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı ve çekim yöntemi Çizelge 1.2’de

verilmektedir.

Çizelge 1.2. Belli başlı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı ve çekim yöntemi

(Rupp ve Böhringer, 1999)

Ürün Adı Firma Hammaddesi Çekim Yöntemi

Acelan® Taewang (Roc) PET/MDI/diamine Kuru lif çekimi

Dorlastan® Bayer Faser GmbH PET/MDI/diamine Kuru lif çelimi

Lycra® DuPont Neumours Co.

(ABD)

PET/MDI/diamine Kuru lif çekimi

Roica® Asahi Kasei (Jap) PET/MDI/diamine Kuru lif çekimi

Glospan® Globe MFG Co. (ABD) PET/MDI/diamine Kuru lif çekimi

Lineltex® Fillattice (Ital) Poycaprolactone

ester/MDI/diamine

Yaş lif çekimi

EEY® Unitica (Jap)

Texton® Tonkook (Roc)

Lubell® Kanebo Ltd. (Jap) PET/MDI/ butandiol Eriyikten lif çekimi

Mobilon® Nisshinbo Ind., Inc. (Jap) PET/MDI/butandiol Eriyikten lif çekimi

Spantel® Kuraray Co., Ltd, (Jap) PET/MDI/butandiol Eriyikten lif çekimi PET : Poliester MDI : Difenilmetan-4,4’-diisosiyanat

16

1.3. Elastomer Elyafın Fiziksel Özellikleri

1.3.1. Kesit

Kesiksiz elastomer filamentler genellikle dairesel düzelerden çekilmekte fakat

çözücünün buharlaşmasıyla dairesel olmayan kesitsel şekiller ortaya çıkabilmektedir.

Bunlar, örnekleri Şekil 1.6’da gösterilen çeşitli şekiller olabilir. Bir elastomer

multifilamentte filament sayısı 12 kadar çok az, veya 50 kadar çok olabilmektedir

(Meredith, 1971). Şekil 1.6’da bazı elastomer filamentlerin enine kesit görünüşleri

verilmektedir.

Şekil 1.6. Bazı elastomer filamentlerin enine kesit görünüşleri

1.3.2. Yoğunluk

Düşük yoğunluklu lifler polieter bazlı olduğundan elastomer liflerin yoğunluğu 0,15

–0,32 g/cc arasında değişiklik gösterebilir (Meredith, 1971).

1.3.3. Rutubet Alma

Elastomer liflerin nem kazanımı %0,8 ile %1,2 arasında değişmektedir (Meredith,

1971).

17

1.3.4. İncelik

Elyafın özelliklerinden biri enine kesitin büyüklüğü ve biçimidir. Bu büyüklük, elyaf

inceliği olarak ifade edilir. Tekstil teknolojisinde lifin enine kesitinin boyutu, yani

çapının belirlenmesindeki güçlükler nedeniyle pratikte bir lifin inceliği denildiğinde

birim uzunluğun kütlesi anlaşılmaktadır.

Elastomer filamentlerin numaralandırılmasında genellikle ‘dtex’ birimi

kullanılmaktadır. Elastomer lifler incelik açısından geniş yelpazeye sahiptir. 11dtex

ile 1880dtex numara aralığında elastomer filament üretimi mümkün olmaktadır.

Elastomer filamentin inceliği kullanıldığı yere göre değişiklik göstermektedir

(Çetintaş, 2001). Elastomer filament numara dağılımına göre kullanım alanları

Çizelge 1.3’de verilmektedir.

Çizelge 1.3. Elastomer filament numara (dtex) dağılımına göre kullanım alanları

(Çetintaş, 2001)

Kullanım alanları Elastomer filament numarası (dtex)

Kadın çorabı 11, 22, 33, 44, 78, 156

Düşük gramajlı kumaşlar 44, 78, 156, 310

Mayo 33, 44, 78, 156

Kadın iç çamaşırı 44, 78, 156, 310, 470, 620, 640

Dış giyim (Dokuma) 44, 78, 156

Dış giyim (Örme) 44, 78, 156

Dar dokuma 470, 620, 940, 1240, 1880

1.3.5. Mukavemet ve Kopma Uzaması

Hammaddenin, mamül ürün (iplik veya kumaş) haline gelinceye kadar birçok

gerilmelere maruz kalması nedeniyle, bu gerilmelere karşı yeterli derecede dayanıklı

olması gerekmektedir. Bir lifin ya da ipliğin dayanıklılığı, gerilme mukavemeti ile

verilmektedir. Maksimum mukavemet, kuvvet-uzama eğrisindeki maksimum

kuvvete tekabül eden spesifik gerilme olarak; kopma mukavemeti ise, kopma

18

noktasında kadar gerilmiş olan test numunesi üzerinde ölçülen gerilme olarak

tanımlanmaktadır. Bu mukavemetler uzatılmamış ipliklerdeki lineer yoğunluğun

verdiği kopma yükünün bölünmesiyle hesaplanan nominal spesifik mukavemetlerdir.

Mukavemet birimi g/tex ve cN/tex’ tir (Meredith, 1971).

Şekil 1.7’de, 62tex değişik elastomer filament çeşidi ile 206tex kauçuk ipliğinin

mukavemet-uzama eğrisi gösterilmektedir. Hepsi %65’lik izafi rutubet ve 20˚C

sıcaklık koşulları altında ve dakikada %250’lik sabit bir gerilme hızında ölçülmüştür.

Elastomer elyafın mukavemeti 6-9 g/tex ve kopma uzaması da %500-600 arasında

değişiklik göstermektedir.

Şekil 1.7. Elastomer filamentlerin mukavemet-uzama eğrisi (Meredith, 1971)

Elastomer filamentler, kauçuk filamentlerle aynı kopma uzamasına sahip olmasına

rağmen, iki kat daha güçlüdür. Filament uzadıkça kesit alanda (lineer yoğunluk) bir

küçülme olduğu düşünülürse ve bu pay göz önüne alınırsa, kopma noktasındaki

kesitsel alana dayanan gerçek spesifik mukavemetler 40–60 g/tex arasında değişiklik

L = Lycra® S = Spanzelle® G = Glospan® V = Vyrene® E = Elura® R = Rubber

19

göstermektedir. Bu, poliamid veya poliester elyafın spesifik mukavemeti kadar

yüksektir (Meredith, 1971).

Uzama miktarı, numunenin uzunluğundaki artış olarak tanımlanmaktadır. Maksimum

uzama, maksimum kuvvette ve kopma uzaması ise kopma kuvvetinde kaydedilen

değerdir.

Yüzde uzama= Uzama miktarı / İlk boy*100

1.3.6. Güç

Bir elastomer filamentin ‘gücü’, kuvvet-uzama özelliğine ve belirli bir uzamadaki

mukavemet-uzama relaksasyonuna bağlıdır. Core-spun ve sarımlı tekstil ipliklerinin

eğrilmesi sırasında elastomerik bileşendeki çekim yaklaşık 4’tür; gerilmemiş

boyutlara oranla %300 uzatma düzeyinde 5 dakika boyunca tutulmuş materyalin

gerilmesi onun ‘gücü’ olarak kabul edilmektedir. Çizelge 1.4’de, üç lineer

yoğunlukta olan beş elastomer filamentinin ve kauçuk filamentinin güç değerleri

verilmiştir.

Çizelge 1.4. %300 uzamadaki mukavemeti (g/tex) (Meredith, 1971)

Alındığı şekilde Isıl

fiksajdan

sonra

Isıl fiksaj ve yaş

relaksasyondan

sonra

Elastomer

elyaf

8tex 62tex 125tex Ortalama 8tex 8tex

Lycra® 1,94 0,91 0,67 1,17 0,32 0,54

Spanzelle® 0,98 1,36 1,56 1,30 0,26 0,45

Elura® 0,85 0,72 0,72 0,76 0,22 0,50

Vyrene® 0,43 0,45 0,45 0,44 0,10 0,17

Glospan® 1,15 1,08 0,78 1,00 0,19 0,40

Kauçuk

(206tex)

0,21 0,21 0,15 0,16

20

Ortalama değerlerin karşılaştırılması sonucunda, Lycra®, Spanzelle® ve Glospan®’ın

yüksek güce, Vyrene®’nin ise oldukça düşük güce sahip olduğu Çizelge 1.4’den

anlaşılmaktadır. Bütün elastomer liflerin “gücü” kauçuktan daha yüksektir

(Meredith, 1971).

1.3.7. Elastik Düzelme

Bir malzemenin elastikliği, o malzemenin çekme kuvvetinin oluşturduğu uzamadan

kısmen ya da tamamen iyileşme kabiliyeti olarak tanımlanabilir. Elastik sünme oranı

‘D’, elastik uzamanın toplam uzamaya olan yüzde oranı olarak tanımlanmaktadır.

D= Geri kazanılan uzama / Toplam uzama 100×

Elastik düzelme, yüklenen uzamanın yüzde olarak ne kadarının geri geldiğinin bir

ifadesi olarak da tanımlanmaktadır. Elastomer elyafların gerilme sonrası

toparlanması; gerilme miktarına, numunenin gerilme durumunda bırakıldığı zamana

ve düzelme için verilen süreye bağlıdır. Elastomer elyafın ortalama elastik düzelme

değerleri Çizelge 1.5’de verilmiştir. Elastomer filamente uygulanan kuvvetin

kaldırılmasından hemen sonra ölçülen elastik düzelme %90 civarında olduğu

saptanmıştır. Uygulanan kuvvetin kaldırılmasından sonra bir dakika bekletilen

numunelerde ise elastik düzelme %95 seviyesine kadar yükselmiştir. Dengeli bir

elastik düzelmeye yaklaşmak isteniliyorsa, toparlanma zamanın yükleme ile geçen

zaman süresini aşması gerektiği tespit edilmiştir (Meredith, 1971).

Çizelge 1.5. Farklı uzamalardaki elastik düzelme oranı; %65 izafi rutubet ve 20oC

sıcaklık (Meredith, 1971) Uzama %

Zaman (sn)

100% 200% 300% 400%

Gerilmiş halde Gerilimsiz halde

60 0 90 89 87 -

60 60 95 95 92 -

10 60 99 97 95 93

21

1.3.8. Gerilme Relaksasyonu

Uzatılmış durumunda bırakılan tüm elastomer filamentler önemli bir gerilme

relaksasyonu göstermektedir. Elastomer filamentin uzatılmış durumda tutulurken,

meydana gelen çekme kuvvetindeki azalma ‘gerilme düşmesi’ olarak

tanımlanmaktadır. Gerilme düşmesi ön görülen uzamanın ilk 30 saniyede ile 5

dakika arasında meydana gelmektedir (Dupont, Bulten L-18, 1965). Gevşetme ve

germenin I. ve V. döngüleri için elastomer filamentin elastik düzelme ve kuvvet-

uzama özellikleri Şekil 1.8’de gösterilmektedir.

Şekil 1.8. Gevşetme ve germenin I. ve V. döngüleri için elastomer filamentin elastik

düzelme ve kuvvet-uzama özellikleri (Dupont Bulten L-18, 1965)

I. devir V. devir

Uzamaya karşı dayanıklılık AB eğimi A’B’ eğimi

%Y uzamada tutulurken gerilme düşmesi BC çizgisi B’C’ çizgisi

Elastik düzelme veya tutma kuvveti CD eğimi C’D’eğimi

22

Gücün geri kazanımı veya tutulması, asıl uzunluğuna geri dönmek için elastik

materyal tarafından sarf edilen kuvvettir. Gerilme düşmesi tutma devrindeki yük ile

başlangıcında yükün bir oranı olarak ifade edilmektedir. Gerilme düşmesi aşağıdaki

formülle hesaplanmaktadır (Dupont Bulten L-18, 1965).

Gerilim düşmesi = '

''

BCB − (ASTM 2731)

B’= İstenilen devirde bekletmeden öndeki kuvvet

C’= İstenilen devirde bekletmeden sonraki kuvvet

Elastomer filamentin deformasyonundan kaynaklanan gerilme ilk başlarda çok hızlı

bir şekilde azalmakta, sonrasında ise gittikçe yavaşlamaktadır. Diğer bir husus ise

elastomer lifin hızlı bir şekilde uzatılmaması durumunda başlangıçtaki hızlı

relaksasyonun gözlemlenmeyeceğidir. Çünkü relaksasyonun bir kısmı bu uzatma

süresinde gerçekleşmektedir. Daha düşük uzatma oranlarında ise gerilme

relaksasyonunun başlamasında bariz bir gecikme görülmekte ve dolayısıyla da

gerilme-zaman eğrisinin şekli değişmektedir.

1.3.9. Modül

Modül, kuvvet-uzama eğrisinin eğimi ya da materyalin dayanıklılığının ölçüsü

anlamında kullanılan genel bir terimdir. Bir elastik materyale kuvvet uygulanırsa ve

her iki değer (önceki ve sonraki boyut ) kaydedilirse, daha sonra kuvvet arttırılırsa

kuvvet ile uzama arasında lineer bir bağıntı olduğu görülmektedir. Eğer elastiklik

sınırı içinde uygulanan kuvvet artarsa uzama artmakta, kuvvet kaldırıldığında ise

elastomer filament orijinal boyuna geri dönebilmektedir. Yapılan çalışmada elde

edilen gerilme-uzama eğrisine başlangıç modülü veya young modülü denir. Gerilme

ile uzama arasındaki bağıntı aşağıdaki formülle açıklanmaktadır. Şekil 1.9’da

kuvvet–uzama eğrisi üzerinde Young modülü gösterilmiştir.

Young’s Modül (N/tex) = Gerilme / Uzama

23

Şekil 1.9. Young modülünün kuvvet-uzama eğrisi üzerinde gösterimi

Materyalin modülü ne kadar yüksekse, kuvvet altındaki uzaması o kadar azdır.

Modülün birimi gerilme birimleri ile ifade edilmektedir.

1.4. Elastomer Elyafın Termal Özellikleri

Çok düşük sıcaklıklarda bütün polimerler katı bir haldedir. Sıcaklık arttırıldığında ve

belli bir değere çıktığı zaman polimer zincirleri yeterli kinetik enerjiye sahip

olmaktadır. Böylece, polimer vizkoz bir sıvı gibi davranmaktadır. Isıtılan

polimerlerin yapısında bir takım kimyasal reaksiyonlar meydana gelmektedir.

Polimerlerin sıcaklığın etkisi altında kimyasal bozunmaya karşı direncine ısısal

kararlılık; yüksek sıcaklıklarda sertliklerini muhafaza etme kabiliyetlerine ısısal

direnç (mukavemet) denilmektedir (Çetintaş, 2001).

Elastomer elyafın ısıl davranışları moleküler yapısı tarafından belirlenmektedir. Buna

sert ve yumuşak segmentlerin kombinasyonun etkisi de bulunmaktadır. Bu durum

termomekanik analiz ile açıklanabilmektedir. Bu analiz için Dorlastan filamentleri

-100°C sıvı nitrojen içinde gerilme olmaksızın dondurulmaktadır. Bu sıcaklık

dakikada 10°C artırılarak, Şekil 1.10’da elastomer filamentlerin termomekanik

analizi sonucunda uzama ve büzülmedeki değişimleri gösterilmektedir. Çok düşük

sıcaklıklarda, yumuşak segmentler (polieter tip –45°C, poliester tip ise –40°C

altında) donmaktadır. Elastomer filamentin elastikiyeti bu kadar düşük sıcaklıklarda

etkisini kaybetmektedir. Artan sıcaklık ile, yumuşak segmentler erimeye başlar ve

filamentin boyu uzar. Poliester tipinin tersine polieter tipi yaklaşık 0°C’de

24

büzülmektedir. Büzülmenin sebebi polieter tipinin yumuşak segment yapılarının

düşük sıcaklıklarda kısmen kristalin halde olmasıdır. Bu kristalin kısımlar erimeye

başladığında büzülmeye neden olmaktadır. Poliester tipin yumuşak segmentleri

düşük sıcaklıklarda kristalize olmamaktadır (Bayer, 2005).

Her iki tip için TMA (termomekanik analiz) eğrisinde +10°C ve +45°C arasında

yatay bir seyir hâkimdir. Bu ısı verileri arasında elastomer elyafın elastik

özelliklerinde hiçbir değişiklik olmadığı anlaşılmaktadır. Artan sıcaklıkla büzülme

bölgesine gelinir. Poliester tip için 75°C’de, polieter tipi için ise 80°C’de büzülmeye

başlamaktadır. Sert ve yumuşak segmentler arasında bağ kuvvetinin azalması

nedeniyle büzülme bir çeşit ön yumuşama olarak düşünülmektedir. Poliester tip için

maksimum büzülme 160°C ve 165°C, polieter tip için ise 170°C ve 180°C arasında

elde edilmektedir. İşlemin en sonunda mevcut olan gerilme nedeniyle filamentlerin

kopmasıyla sonuçlanmaktadır. Çizelge 1.6’da TMA karakteristik sıcaklıkları ve Şekil

1.10’da ise Dorlastan®’ın termomekanik analizi verilmiştir (Bayer, 2005).

Çizelge 1.6. TMA’nın karakteristik sıcaklıkları (Bayer, 2005)

Poliester Polieter

Termal genleşmenin başlaması -40°C -45°C

Kristalin alanların erimesiyle büzülmenin

başlaması

- +10°C

Büzülmenin başlaması +75°C +80°C

Maksimum büzülme 160-165°C 170-180°C

Yumuşama sıcaklığı 165-170°C 190-200°C

25

Şekil 1.10. Dorlastan®’ın termomekanik analizi (Bayer, 2005)

Yumuşama bölgesi, kullanıcı için önemli bir özelliktir. Bu sıcaklık alanlarında,

istenilen şekil değişiklikleri, soğutularak veya ısıtılarak fiske edilebilir. Fiksaj

sıcaklığı ve süresi önemlidir. Yüksek sıcaklık ve uzun sürede fiksaj işlemi, daha fazla

dayanıklı ve ısıya dirençli olmasını sağlamaktadır (Dupont, Bulten L-18, 1965).

1.4.1. Sıcaklığın Etkisi

Çizelge 1.7’de bir dizi elastomer filamentin farklı koşullar altındaki gerilme

özellikleriyle ilgili verileri göstermektedir.

*Koşullar;

1. %65 nispi nem, 20˚C

2. 20˚C’de su içinde

3. 90˚C’de su içinde

4. 105˚C’de 24 saat ısıtıldıktan sonra %65 izafi rutubet ve 20˚C’de relaksasyon

5. 130˚C’de 24 saat ısıtıldıktan sonra %65 izafi rutubet ve 20˚C’de relaksasyon

27

görülmektedir. 105˚C’de 24 saat boyunca ısıtmak lifleri güçlendirebilir. 130˚C’de 24

saat ısıtma poliüretanın zayıflamasına, kauçuğun ise yok olmasına sebep olmaktadır

(Meredith, 1971).

Isıtma işleminin dayanımı arttırması sadece multifilament elastanlarda

görülmektedir. Bu etkinin sebebi lokal güçlendirme sağlamak için filamentlerin

birlikte eritilmesinden kaynaklanabilir.

1.4.2. Sertlik (Tokluk)

Bir lifin sertliği kopma işine eşittir ve mukavemet-uzama eğrisinin altındaki bölgeye

denk gelmektedir. Joule/gram cinsinden ifade edilmektedir. Poliüretan elyaf, kauçuk

elyaftan daha serttir. Soğuk su sertliği az, sıcak su ise önemli bir miktarda

artırmaktadır. 105˚C’ye ısıtmak ise poliüretan elyafın sertliğini artırmayı

sağlamaktadır (Meredith, 1971).

1.4.3. Fiksaj

Isı işleminin sonucunda, mevcut uzama ve kuvvet miktarı belirli bir uygulamaya

göre ayarlanabilir. Bitim işlemi yapılan kumaşlardaki elastomerik bileşenin

özelliklerini değerlendirmek için uygulamada bulunanlara benzer işlemlere tabi

tutulduktan sonra incelenmiştir. Bir kumaşın fiksajı dokuma kurutucuda genellikle

30-60 saniye arasında ve 180˚C’de gerçekleşmektedir. Uygulamadaki koşullara

benzetmek amacıyla elastomer filamentler %300 uzatılarak 1 dakika ve 20˚C ile

220˚C arasında değişen sıcaklıklarda fiksaj işlemi yapılmıştır (bkz. Çizelge 1.8).

İkinci bir numunede tam relaksasyonu sağlamak amacıyla 1 dakika süreyle

gerilmemiş bir durumda 90˚C sıcaklıktaki suyun içinde bekletilmiştir.

26

Çizelge 1.7. Elastomer filamentlerin farklı koşullardaki gerilme özellikleri (Meredith, 1971) Elastomer *Koşul Nominal

Mukavemet(gr/tex)

Kopma Uzaması%

%50 uzamadakigerilme (gr/tex)

%200 uzamadaki gerilme (gr/tex)

Sertlik (joule/g)

1 8.4 580 0.32 1.08 149 2 7.4 610 0.27 0.90 132 3 2.2 640 0.23 0.54 58 4 8.7 610 0.22 1.08 161

Lycra® (polieter)

5 1.5 360 0.14 0.68 28 1 6.4 550 0.32 1.18 145 2 5.2 584 0.31 0.98 128 3 2.3 620 0.19 0.57 68 4 7.1 583 0.23 1.07 159

Numa® (Polieter)

5 1.5 419 0.17 0.65 38 1 4.1 640 0.27 0.72 107 2 4.0 580 0.27 0.63 76 3 1.1 640 0.14 032 32 4 5.0 780 0.18 0.54 156

Spanzelle® (poliester)

5 2.1 700 0.09 0.32 61 1 6.9 525 0.36 0.99 106 2 5.8 520 0.36 0.90 75 3 1.4 575 0.27 0.54 36 4 7.5 605 0.27 063 106

Elura® (poliester)

5 0.3 340 0.09 0.18 6 1 6.2 660 0.18 0.36 98 2 4.7 610 0.18 0.36 68 3 0.9 680 0.07 0.13 20 4 5.3 690 0.14 0.30 89

Vyrene® (poliester)

5 3.3 740 0.12 0.23 72 1 5.0 620 0.31 0.86 123 2 4.3 630 0.27 0.63 101 3 1.3 690 0.18 0.32 43 4 4.6 670 0.27 0.86 133

Glospan® (poliester)

5 0.7 470 0.13 0.32 19 1 2.3 530 0.09 0.23 32 2 2.1 470 0.09 0.27 26 3 1.2 480 0.09 0.27 20 4 1.8 450 0.09 0.27 22

Kauçuk

5 0.0 0 0 0 0 Elastomer filamentler, 20˚C’ de suyun içinde mukavemet değeri bakımından çok

düşük bir azalma meydana gelmiştir fakat 90˚C’de su içinde ise önemli bir azalma

28

Çizelge 1.8. Değişik sıcaklıklarda % 300’lük uzatmadan sonra kalıcı uzama % oranı

(Meredith, 1971)

Sıcaklık Lycra® Spanzelle® Elura® Vyrene® Glospan® Kauçuk®

˚C H H/W H H/W H H/W H H/

W

H H/W H H/W

20 9 -2 17 -2 13 -3 8 -8 10 -11 -2 -4

90 32 2 28 3 30 1 41 -5 30 -8 2 -3

120 46 8 65 8 60 8 72 4 56 0 2 -2

150 66 23 83 22 67 17 88 11 64 1 6 -2

180 125 74 103 49 108 50 106 35 99 31 12 6

200 186 157 139 106 145 94 175 94 129 82 26 20

220 272 251 223 209 242 208 299 296 216 188 61 40

H= Isıl işlem H/W= Isıl işlem ve yaş relaksasyon

Elastomer filamentlere 180˚C ve daha yüksek sıcaklık uygulanarak, istenilen kalıcı

uzama değerinin üretilmesi mümkündür. Islak gevşetme, genel olarak, sıcaklık

işlemiyle ortaya çıkan kalıcı uzama miktarını düşürmektedir. Yukarıdaki ölçümler

için kullanılan Lycra®’nın kalıcı uzama değeri, diğer elastomer filamentlere göre

yüksektir. Kauçuk ise en düşük kalıcı uzama değerine sahiptir. Tespitin negatif

değerleri, sıcaklık işlemi sonucunda meydana gelen büzülmeyi göstermektedir.

180˚C, 1 dakika fiksaj işlemi sonucu 8tex filamentlerin elastik düzelme (%) oranı

Çizelge 1.9’da verilmektedir.

Çizelge 1.9. 180˚C, 1 dakika fiksaj işlemi sonucu 8tex filamentlerin elastik düzelme

(%) oranı (Meredith, 1971)

Uzama %

Koşul

100% 200% 300%

İşlem görmemiş 94 93 91

Isıl işlem 96 95 -

Isıl ve yaş relaksasyon işlemi 95 95 93

Isı işleminin gerilme özellikleri üzerindeki etkisi Şekil 1.11’de gösterilmektedir.

Elastomer filamente uygulanan ısıl işlem sonucunda, 150˚C sıcaklığa kadar kopma

29

mukavemeti sabitken, 150˚C üzerindeki sıcaklıklarda ise kopma mukavemetinde

ciddi bir azalma meydana gelmektedir. Kopma uzaması ise 180˚C ve üzerindeki

sıcaklıklarda arttığı gözlenmiştir (Meredith, 1971).

Şekil 1.11. Fiksaj sıcaklığının gerilme özellikleri üzerindeki etkisi (a) Kopma

gerilimi (g/tex), ve (b) kopma uzaması (%), ısı ve yaş relaksasyon işleminden sonra

(Meredith, 1971)

30

1.5. Elastomer Elyafın Işık Haslığı ve Kimyasal Uygulamalara Karşı

Dayanıklılığı

Kimyasal özellikler, kullanımdaki performansın bir rehberi olup, bitirme işlemlerinin

ve güvenli bir şekilde kullanılabilen yıkama yöntemlerinin bir göstergesi olması

açısından önemlidir.

Elastomer elyaf mayolarda kullanıldığı zaman güneş yanığı losyonları ve deniz suyu

ile temas etmektedir. Hafif bir sarılık meydana getiren güneş yanığı losyonları hariç

bunların herhangi bir önemli etkisi yoktur. Sabunlu veya deterjanlı sıcak su

karışımıyla yapılan bir yıkama işleminin elastomer elyafı etkilememektedir

(Meredith, 1971).

Çamaşır suyu seçiminde dikkatli olunması gereklidir. Hipoklorit, sodyum klorit ve

peroksitli çamaşır suları genel olarak renk kaybına sebep olurlar; stabilize hidrosülfit

ve sodyum perboratlı çamaşır suları tavsiye edilmektedir. Bütün işlemlerde,

bozulmayı en aza indirgemek için alkalik içeren kimyasal maddeler düşük bir

düzeyde tutulmalıdır. Poliesterler, polieterlerden daha kolay bir şekilde hidrolize

olmaktadır (Sürteks, 2005).

Poliester bazlı üretanlar, oksidatif yarılma olayına, polieter bazlı üretanlara göre daha

dayanıklıdır, fakat yalnızca daha uzun süreli ısıtmada fark oldukça önemli bir hal

almaktadır.

Dorlastan® için bazı kimyasal uygulamalar sonucunda mukavemetinde azalma

görülmektedir. Mukavemetteki azalma, kimyasalların etkisiyle Dorlastan®’ın

moleküler yapısında bir bozulma olduğunun göstergesidir. Yumuşak segmentlerin

(poliester ve polieter) farklı tipleri olması nedeniyle Dorlastan®ın iki tipteki

filamentlerin kimyasallara olan reaksiyonları da farklı olacaktır. Çizelge 1.10’da

görüldüğü gibi her iki tipin mukavemetteki azalması 45/44dtex filamentler için

detaylı analiz yapılmıştır (Bayer, 2005).

31

Her iki tipinde ışık haslığı çok iyi değildir. Işığa maruz kaldığı sürece

mukavemetinde ciddi azalmalar görülmektedir. Reaktif, sülfür, indantren ve asit

boyalara karşı göstermiş olduğu dayanıklılık hem poliester tipte, hem de polieter

tipte aynıdır. Mukavemetteki düşüş oranı 5-20 % arasındadır. Aynı zamanda kuru

temizleme işlemi sonucunda da mukavemetinde azalmalar görülmektedir (Bayer,

2005).

Klorlu beyazlatıcılar (sodyum, kalsiyum hipoklorit ya da sodyum klorit), perasetik

asit ve oksalit asit kullanılması elastomer elyafta renk solmasına neden olmaktadır ve

bunların kullanılması önerilmemektedir (Sürteks, 2005).

Yağlayıcılar ve yağlar; doymamış yağ asitleri ya da esteri içeren iplik yağlayıcılar

oksitlenme yoluyla elastomer elyafın vasfının bozulmasına neden olmaktadır. Bu

yüzden doymamış yağ asitleri ve esterleri içeren iplik yağlayıcıları, makine ve iğne

yağlarının kullanılmasından kaçınılmalıdır (Sürteks, 2005).

32

Çizelge 1.10. Dorlastan®’ın kimyasal uygulamalara karşı dayanıklılığı (Bayer, 2005)

Mukavemetteki azalma No Uygulama Derişim Sıcaklık Süre

Poliester

(45dtex)

Polieter

(44dtex)

1 Sülfürik asit 10% 20°C 24 Std. 20-40% 5-20%

2 Asetik asit 10% 20°C 24 Std 0-5% 0-5%

3 Sitrik asit 10% 20°C 24 Std 0-5% 0-5%

4 Kostik soda 25% 20°C 5 dakika 5-20% 0-5%

5a Klorlu su metot A 20mg 20-25°C 5*1 Std 5-20% 20-40%

5b Klorlu su metot A 20mg 20-25°C 10*1 Std 20-40% 40-90%

5c Klorlu su metot B 100mg 20-25°C 5*1 Std 40-90% 90-100%

5d Klorlu su metot B 100mg 10-25°C 10*1 Std 90-100% 90-100%

6 Perkloretilenle kuru

temizleme

100% 60°C 15dakika 20-40% 20-90%

7 White spirits kuru

temizleme

100% 20°C 15dakika 5-20% 5-20%

8 Ksenotest 1 40-42°C 40 Std 40-90% 40-90%

8a Ksenotest 1 40-42°C 65 Std 40-90% 90-100%

8b Ksenotest 40-42°C 90 Std 40-90% 90-100%

9 40-42°C 40 Std 40-90% 90-100%

9a 40-42°C 65 Std 40-90% 90-100%

9b

Perkloretilen

uygulama sonrası

ksenotest1

40-42°C 90 Std 40-90% 90-100%

10 Alkali ile kaynatma 2g/l 98°C 60dakika 5-20% 5-20%

11 Reaktif boyama

( soda)

20g/l 50°C 11/2 Std 5-20% 5-20%

12 Reaktif boyama

( soda)

20g/l 80°C 11/2 Std 5-20% 5-20%

13 Sülfür boyama 95°C 1 Std 5-20% 5-20%

14 Indantren IN boyama 60°C 1 Std 5-20% 5-20%

15 Asit boyama 98°C 1 Std 5-20% 5-20%

33

1.6. Elastomer Elyafın Boyanabilirliği

Poliamid mamullerinin ve elastomer elyafının gereken boyama işlemleri için aynı

boyarmadde kullanılabilir. Disperse, asit ve metal kompleks boyarmaddeler her iki

tip için kullanılmaktadır (Bayer, 2005).

Disperse boyalar kısmen iyi özelliğe sahiptir. Orta renk haslığına sahiptir. Bundan

dolayı, disperse boyalar sadece pastel tonlar için kullanılmaktadır.

Asit boyarmaddelerin salt formuna elastomer elyaf tepki vermektedir. Lifle daha çok

kimyasal bağ kurarlar, bu yüzden daha iyi haslık özellikleri sahiptir. Genellikle koyu

ton için kullanışlı olmaktadır. Poliamid ve Dorlastan® boyanırken, iki lif tiplerinin

boyarmadde afinitelerinin farkı göz önüne alınmalıdır. Ayrıca, boyarmadde ve

boyarmadde yardımcıları spandeks bileşiminin yeterli boya alımını sağlamak için

özenle seçilmesi gerekmektedir. Ürünlere uygulanan ard işlem asit boyarmaddelerin

ıslak haslıklarını oldukça yükseltmek için uygulanmaktadır (Bayer, 2005).

Metal kompleks boyarmaddeler kullanılarak, elementlerin bağlanmasının artmasıyla

moleküller oluşmaktadır. Moleküllerin artmasıyla en iyi haslık özellikleri

sağlamaktadırlar. Parlak ve mat elastomer elyafta da kullanılan boyanın miktarı

aynıdır.

Lycra içeren kumaşların boyanması hakkındaki bilgi Çizelge 1.11’de verilmiştir.

34

Çizelge 1.11. Lycra® içeren kumaşların boyanması (Du-pont Teknik Bilgi Bülteni,

Bülten L-517)

Boyarmadde sınıfı

Lycra®’lı

Kumaşlar D

ispe

rs

Asi

t

Met

al K

ople

ks

Kro

m-M

etal

Kop

mle

ks

Dire

kt

Elya

f -R

eakt

if

Küp

Küp

Ley

ko E

ster

Sülfü

r

Gel

iştir

ilmiş

Kat

yoni

k

Pigm

net

Poliamid X X X X S X S S S X

Pamuk X X X X X

Selülozik X X X X

Yün X X X X S

İpek X X X X X

Polyester X X

Akrilik X X

Triasetat X

Asetat X

Kloroelyaf X

• X: uygundur, S: uygun değildir.

1.7. Core-Spun İplik Tanımı ve Eğirme Yöntemleri

1.7.1. Core Spun İplik Tanımı

Core-spun bir iplik, ‘elyaf ile sarılmış ayrılabilir bir çekirdekten oluşan ve iplik

olarak kullanılmaya uygun bir yapı’ olarak tanımlanabilir. Üretim prosesi, eğirme

makinesinin ön çekme silindirine bir elastomer filamentin beslenmesi ve bunun core-

spun iplik üretmek üzere kesikli elyaflar ile kaplanmasından ibarettir (Du-pont

Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-519).

35

Core-spun iplik iki farklı özellikteki bileşenin özelliklerinden aynı anda optimum

ölçüde yararlanabilmek için geliştirilmiş bir iplik yapısıdır. Core-spun iplik yapısı

aynı merkezli birbirinin üzerine bükülmüş lif demetinden oluşmaktadır. Bu

demetlerden ilki yüksek mukavemetli ya da yüksek elastikiyete sahip sentetik liften

oluşan öz ve ikincisinde bu özün üzerine sarılan kesikli doğal lif demetinden oluşan

dış tabakasıdır. Core-spun iplik yapısı Şekil 1.12’de gösterilmektedir.

Şekil 1.12. Core-spun iplik yapısı (Yeşilkütük, 2000 )

Merkezdeki öz tabakası core-spun ipliğe mukavemet, boyutsal stabilite gibi mekanik

ve fonksiyonel özelliklerini sağlarken; dış tabaka lifleri, ipliğe estetik, konfor ve

yumuşak tutum gibi özellikleri kazandırır. Aynı zamanda, yüzeyde sentetik lif

varlığını elimine etmiş olduğundan sentetik liflerin meydana getirmiş olduğu

boncuklanma problemi de ortadan kaldırılmış olmaktadır (Sawhney ve Kimmel,

1992).

Core-spun iplik üretiminde genellikle merkezde sentetik elyaf olarak poliester veya

spandex, dış tabaka olarak da pamuk ipliği kullanılmaktadır. Bu şekilde çalışmanın

avantajları doğal ve sentetik elyaf özelliklerinden optimum ölçüde

yararlanılmaktadır.

Core-spun ipliğin avantajları;

Polyester sentetik lifin kullanımı sonucunda ipliğe verdiği ekstra özellikler şunlardır;

• Daha yüksek kopma mukavemeti

36

• Buruşmama

• İyi form stabilitesi

• Kolay bakım

• İyi boyut stabilliği

Elastomer sentetik elyafın kullanımı sonucunda ipliğe verdiği ekstra özellikler

şunlardır;

• Buruşmama

• Kolay bakım

• Yüksek esneme ve eski haline geri dönme

Harman hallaçta karıştırılan elyaflardan üretilen ipliğin enine kesitine bakıldığında,

rasgele yerleşmiş olduklarından iplik yüzeyinde kalan sentetik lifler daha sonraki

mekanik işlemler ve kullanım esnasında çok büyük oranda boncuklanma problemine

yol açmaktadır. Ayrıca, yine iplik yüzeyinde sentetik liflerin bulunması nedeni ile

ürünün pamuğa kıyasla estetik, konfor ve yumuşak tutum gibi özelliklerinde düşüş

gözlenmiştir (Yeşilkütük, 2000 ).

Elastomer elyafın harman hallaç prosesinde karıştırma olanağı yoktur fakat katlama

iplik ve örme üretilerek elastomer filamenti dış yüzeye taşımak mümkündür. Güç

tutuşurluk özelliği ve yüksek dayanım istenen kumaşlarda, harman karışımlı iplik

kullanılırsa iplik yüzeyinde sentetik lif varlığı o kumaşa güç tutuşurluk apresi

verilebilmesini engellemektedir. Sawhney’e göre bir kumaşa güç tutuşurluk apresinin

verilebilmesi için bileşimindeki doğal lif oranının %70’den fazla olması

gerekmektedir. Ancak, güç tutuşurluk apresi pamuğun mukavemetini kaybettirir.

Buna göre hem yüksek mukavemetli hem de güç tutuşurluk apresi istenen

kumaşlarda en ideal çözüm core-spun iplik kullanımı olmaktadır.

Core-spun iplik yapısında dikkat edilmesi gereken en önemli sorun, Sawhney

tarafından ‘barberpole’ olarak tanımlanan dış tabakayı oluşturan doğal liflerin

merkezdeki öz üzerinden sıyrılması ile, iplik düzgünlüğünün bozulmasıdır. Sıyrılma

olmasının iki büyük nedeni vardır;

37

• Üretilecek core-spun iplik numarası ile sentetik filamentin numarasındaki

uyuşmazlıktır. İnce bir core-spun iplik için ince numarada sentetik filament

gereklidir.

• Büküm değeri önemlidir. Büküm değerinin yeterli olmaması ‘barberpole’ etkisi

yaratmaktadır.

1.7.2. Core-Spun İpliğin Kullanım Yerleri

Core-spun iplik, yüksek mukavemet ve yüksek esneme özelliklerinin yanında estetik

ve tutum özelliklerinin bir arada istendiği yerlerde kullanılmaktadır.

Core-spun ipliğin en yaygın kullanım yerleri şöyledir; (Sawhley, 1992)

• Yüksek mukavemetli, pamuk karakterli dikiş iplikleri

• Yüksek esneme ve geri dönme özelliğine sahip kumaşların üretiminde

• Özel endüstriyel kumaşlar

• Tıbbı malzemeler

• Mukavemet ve estetiğin yanı sıra yüksek boncuklanma direncinin istendiği üst

giysilik kumaşlar

• Güç tutuşurluk özelliğinin yüksek olmasının istendiği özel amaçlı kumaşlar

1.7.3. Core-Spun İplik Eğirme Yöntemleri

Core-spun iplik yapısı, iki komponentin bir arada kullanılabildiği konvansiyonel ve

yeni iplik eğirme yöntemleri ile elde edilebilmektedir. Bu yöntemler şunlardır;

• Ring iplik eğirme sistemi

• Friksiyon iplik eğirme sistemi

• Hava jetli iplik eğirme sistemi

• Rotor iplik eğirme sistemi

39

Şekil 1.13. Ring iplik makinesine yapılan elastomer filament özlü core-spun iplik

modifiyesinin ‘V’ çentik klavuzları ve besleme silindirleri (Pinter Tanıtım Katoloğu,

2003)

Besleme silindirleri üzerinde bulunan elastan bobinin, silindirlerin dönüşüyle

elastomer filament ileriye doğru sevk edilir, filament kılavuzu yardımıyla çıkış

silindirlerine aktarılır. Böylece, iplik oluşmadan önce filament eğirme işlemine dahil

olarak üzerine kaplama elyafı (pamuk) sarılır. Besleme silindirlerinin dönüş hızı ile

filament besleme miktarı (tansiyon) ayarlanır. Ring iplik makinelerinde bu modifiye

Elastan Masurası

Besleme Silindirleri

40

sayesinde core-spun iplik eğirme işlemi gerçekleştirilmektedir. Ring makinesinde

core-spun modifiyesinin genel görünüşü Şekil1.14’de gösterilmiştir.

Şekil 1.14. Ring iplik makinesinde core-spun modifiyesinin genel görünüşü (Amsler

Tanıtım Kataloğu, 2003)

1. Lycra® yerleştirme aparatı

2. Travers aparatı ( traversing aparatı)

3. Fitil durdurma hareketinin adaptasyonu

4. Giriş silindir konderseri

5. Orta silindir konderseri

41

6. Tek filament kılavuzu

7. Can –bus işlemci

8. Besleme silindiri

1.7.4. Elastomer Filament Özlü Core-Spun İplik İçin Önerilen Parametreler

Farklı elastomer filament numarası için gerekli parametreler Çizelge 1.12’de, her

iplik numarası için tavsiye edilen ön gerilme Çizelge 1.13’de ve core-spun iplik için

büküm miktarı Çizelge1.14’de verilmektedir.

Çizelge 1.12. Farklı elastomer filament numarası için gerekli parametreler (Amsler

Tanıtım Kataloğu, 2003)

Denye Dtex Çekim

alanı

Çekim

noktası

Dokuma

ağırlığı

(gr/m2)

İplik

numarası

(fiksesiz)

10 11 1,8-2,2 - Ne60-100

20 22 2,0-2,5 2,8 150-250 Ne40-60

30 33 2,2-2,8 3,2 200-300 Ne30-40

40 44 3,2-3,5 3,5 250-350 Ne20-50

70 78 3,5-3,8 3,8 300-400 Ne10-20

140 156 3,8-4,0 3,8-4,0 >400 Ne6

*Fikse işlemi yapılıyorsa çekim azaltılabilir.

Çizelge 1.13. Her iplik numarası için tavsiye edilen ön gerilme (Amsler Tanıtım

Kataloğu, 2003)

Nm Ne Tex Gram - - -30 45 30-50 18-30 -20 30 40-70 24-41 -14,5 22 50-85 30-50 -12 18 60-100 35,5-60 -10 15 80-135 47-80 -7,4 11

*Her 1 tex için 1,5gram önerilir.

*Toplam çekim= Makine çekimi +Bobin (Lycra®) sağımı

42

Çizelge 1.14. Lycra® elastomer filament özlü core-spun iplik için önerilen büküm

miktarları (Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-531)

Lycra® Core-spun iplik

Dtex Nm

Tpm Tpi

44 30/2–50/2 700–750 17,8–19,1

78–156 52/2–70/2 800–850 20.3–21.6

*Büküm sayısı Lycra®’nın korunması açısından çok önemlidir

1.7.5. Elastomer Filament İçeren Core-Spun İplik Üretiminde Dikkat Edilecek

Kriterler

Konvansiyonel ring iplik eğirme makinesinde ipliğin, fitilden eğrilmesi için gerekli

şartlar core-spun için de geçerlidir (Amsler tanıtım kataloğu, 2003).

Elastomer filament özlü core-spun iplik üretiminde dikkat edilecek kriterler

şunlardır;

1. Elastomer filament merkezlenmeleri

Merkezleme daima kontrol altında tutulmalıdır.

Bu hataların oluşum nedenleri;

• Elastomer filament–fitil merkezlenmesinin yanlış ayarlanması

• Fitil gezdirici hatalı ayarlanmış ise ön silindir çıkışında elastomer filament ve fitil

‘V’ formu oluşturur.

• Elastomer filament kılavuzu yanlış ayarlı veya bozuk olabilir.

• Elastomer filament–fitil merkezlenme hatası varsa, bu hata neticesinde Lycra®, alt

çekim silindirinin yivli kısımlarında ezilerek kopuşlara neden olur. Kopuşlar

neticesinde elastansız iplik oluşumu başlar. Elastomer filament merkezlenme

hataları mamul kumaş yüzeyinde kendini belirgin şekilde göstermektedir. Örneğin;

Lycra® parlamaları, bandlar vs....

Merkezleme hatalarının etkileri;

• Elastomer filament kaçabilir ve elastomer filamentsiz iplik oluşur.

43

• Fitil kaçabilir ve fitilsiz elastomer filament oluşur (ara, ara).

• Kopuşlar artar ve üretim kaybına sebebiyet verir.

• İplik düzgünsüzlüğü artar.

• Mukavemet azalır.

• Tüylülük artar.

• Mamul kumaşta bandlar oluşur.

• Mamul kumaş üzerinde elastomer filament parlamaları görülür.

2. Elastomer filamentin çekim varyasyonları; Ring makinelerinde elastomer filament

çekimi tüm iğlerde eşit olmalıdır. Farkı oluşturacak tüm hatalar tespit edilip,

giderilmelidir. Elastan bobinleri bir makinede aynı çapta olmalıdır. Eşit gerginlik ve

sağılma için gereklidir. Elastomer filament çekim hataları mamul kumaş üzerinde

dalgalı bir görünüme ve mamul kumaş boyunca en farklarına (daralma ve bollaşma)

neden olur.

Elastomer filamentin çekim varyasyonlarına neden olan etkenler şunlardır;

• Elastan bobin seperatörlerinin yanlış ayarlanmış olması nedeniyle bobinin

seperatörlere sürtünerek sağılması,

• Farklı çaplarda bobin kullanımı,

• Elastomer filament sevk silindirlerinin veya ön silindirlerinin hatalı (vuruntulu)

çalışıyor olması,

• Elastomer filament kılavuzlarının dönmemesi,

• Manşonlardaki deformasyonlar,

Elastomer filamentin çekim varyasyonlarının etkileri:

• Kopuşlar artar.

• İplik düzgünsüzlüğü artar.

• Mukavemet azalır.

• Mamul kumaşta bandlar, yollar, en farkları oluşur.

• Elastomer filament oranları arasında dengesizlik meydana gelir.

44

3. Büküm seviyeleri; Konvansiyonel ipliklerde kullanılana kıyasla daha yüksek

büküm değerleri core-spun ipliklerde daha iyi bir kaplama oluşmasını sağlamaktadır.

Yüksek bükümlü eğirme, iplik bükümünü ön silindirlerin kavramasına kadar iter, sert

iplik gerilimini artırır ve çekirdek filamentin kaplanma düzenini iyileştirir. Büküm

değeri, iplik numarası, elyaf tipi ve istenilen nihai kullanımı göz önüne alarak

seçilmelidir. Aşağıdaki büküm faktörleri uygulanabilir.

αtex = 33.5 ile 43 (αmetrik 105 ile 135)

4. Pratik olarak elastomer filamentin çekimi 3-4 arasında kalmalıdır. Bundan

sağlanacak yarar elastan bobininin daha uygun çalışması, kesitte daha az elastomer

filament bulunması ve dolayısıyla maliyetin düşmesidir. Yüksek çekimler için

rutubet ve sıcaklık da yüksek olmalıdır.

5. Çekirdek ipliğin büzüşmesini ve kaplama ipliğin düzgün olmayan şekilde

kalınlaşmasını önlemek için, sert elyaftan eşdeğer bir iplik numarasını eğirmeye

kıyasla, core-spun işleminde daha ağır bir kopça kullanılmalıdır. Ancak, kopça

bilezikte ipliğin üzerinde aşırı ağırlık yaratacak kadar ağır olmamalıdır. İdeal kopça

tipi EH2’dir. Kopça kullanım süresi belirlenmiş olmalıdır.

6. Elastomer filament içerikli core-spun iplikler masuradan aktarma sırasında

parafinlenmelidir.

7. İdeal ring iplik makinesinin çekimi 20-30 arasında olmalıdır. Normal ipliklere

uygulanan çekim ile aynı olmalıdır.

8. Elyaf uzunluğu 1” ve üzeri olmalıdır.

9. Ring iplik makinesinde kopan ipliklerde elastansız iplik gelene kadar sağılmalı ve

arkadan bağlanmalıdır. Bağlama yaparken önce elastan beslenmeli ve sonra iplik

bağlanmalıdır.

45

10. Kullanılan elastomer filamentin üretim tarihleri arasında 2 aydan fazla fark

olmamalıdır. Elastomer filament yeni üretilmiş ise sonuna kadar çalıştırılabilir.

Ancak, üretim tarihleri iyice geçmiş olan bobinlerin sonunda az miktarda kaldığında

bobin değiştirilmelidir, aksi takdirde çekimi etkilemektedir.

11. İğ devirleri düşük olmalıdır.

12. Dupont firmasının elastan bobinin stoklanmasına yönelik önerilen ortam

şartlarına dikkat edilmelidir. Dupont’ın Lycra® deposunun ortam şartlarına ilişkin

önerisi;

Ortam sıcaklığı : 4-27 0 C............İdeali: 25-27 0 C

Bağıl nem : %30-80............İdeali : %65

Ortam kapalı olmalıdır. Lycra® üretime alınmadan 1-2 gün önce elastomer bobin

içeren kutuların kapakları açılmalıdır. Elastomer filament bobini ideal ortamda

bekletilmezse, filament üzerindeki bobin yağı dağılmakta ve iplik kopuş

performansına etkilemektedir.

13. Elastomer filament besleme silindirlerinin elektriksel topraklama geçirgenliği

olmalıdır. Böylece, statik elektriklenmelerin önüne geçilmelidir.

46

2. KAYNAK BİLGİSİ

Farklı elastomer elyafın kimyasal yapıları ile eğirme yönteminin (elastomer elyaf;

yaş, kuru ve termoplastik eğirme yöntemine göre çekilmektedir), bu liflerin termik ve

fiziksel özelliklerine olan etkisi ve elastomer elyafla birlikte doğal veya sentetik

elyafların kullanımı sonucunda oluşan kumaşlardaki elastikiyet özellikleri üzerine

çeşitli araştırmalar yapılmıştır.

Farklı elastomer elyaftan yapılmış kumaşların üretim süreci ve boyutsal özellikleri

incelenmiştir. Lycra®’lı kumaşların boyanması sırasında oluşan hasarlar ve önlemleri

üzerine araştırmalar yapılmıştır. Ancak, farklı elastomer filamentlerin fiziksel

özellikleri hakkında yapılan çalışmalar henüz sınırlı sayıdadır.

Elastomer elyafların üretimi ve eğirme yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir

(Meredith, 1971; Mark ve Cernia, 1968). Beş farklı elastomer elyafla birlikte kauçuk

elyafın fiziksel özellikleri incelenmiş olup, elastomer elyafın kauçuğa göre daha

üstün mekanik özelliklere sahip olduğu tespit edilmiştir. Lycra® markalı elastomer

elyafın daha yüksek kopma mukavemeti ve kopma uzaması değerine sahip olduğu

anlaşılmaktadır (Meredith, 1971).

Ferguson and Patsavoudis (1972), poliüretan elastomer elyafların kimyasal yapısı ve

fiziksel özellikleri arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Lineer polieter kökenli

poliüretanların bir dizisinde 0 ile 70,8 arasında yumuşak segment (polieter)

bulunduran polimerler hazırlamışlardır. Polimerler, yaş eğirme yöntemine göre

eğrilmiştir. Elde edilen elastomer filamentlerin, elastik ve mekanik özelliklerini tespit

etmişlerdir.

Farklı ağırlıklarda (3000-10000g/mol) PTMO1000/DMT ve T6T6T-dimethyl (5–16

wt%) esaslı segment edilmiş kopolimerlerinin eriyikten çekilen filamentlerin gerilme

ve elastik özellikleri çok iyi olduğu açıklanmaktadır. Modülün T6T6T içeriğinin

artmasıyla artığını belirlenmiştir (Krijgsman ve Gaymans, 2004).

47

Gajanan, Subhash and Yakopson (2001), elastomer elyafın termik özelliklerini

araştırmışlardır. Bu çalışmada, var olan bazı ticari elastomer filamentlerin ısıl ve

mekaniksel özelliklerini incelemişlerdir.

Yumuşak segment olarak oxytetramethylene (PTMO) ve sert segment olarak da

poly(butylene terephthalate) (PBT) esaslı poliester ve polieter block kopolimerlerden

(PBT/PTMO) eğrilen sentetik elyafın mekaniksel özellikleri test edilmiştir. Gerilme

ve elastik düzelme testleri sonucunda, plastik ve elastik davranışları hakkında bilgi

sağlanmaktadır. Bu testlerden çıkan sonuçlar ile mikro yapı arasında korelasyonu

kurulabilmekte ve model oluşturulabilmektedir (Broza, Schulte and Szafko,2001).

Kılıç (2002), Lycra®’lı kumaşların boyanması esnasında oluşan hatalar ve önlemleri

hakkında araştırma yapmıştır. Ayrıca, elastomer elyafın tekstilde kullanım

biçimlerine ve elastomer filament içerikli kumaşların ön terbiye işlemlerinde

gördüğü zararlarına değinmiştir. Lycra®, Dorlastan®, Roica® ve Acelan® olmak üzere

dört farklı elastomer elyaf hakkındaki araştırmalar sonucunda, en yüksek kopma

uzaması ve kopma mukavemet değerinin Dorlastan® ve Acelan® elastomer

filamentlere ait olduğunu tespit etmiştir. Bu tez araştırmasında terbiye işlemlerinde

kullanılan tüm kimyasal maddeler (hidrojen peroksit, sodyum hidoksit, asetik asit ve

sıcak su) elastomer elyafın fiziksel özelliklerinde az miktarda olsa bile değiştirdiğini

saptamıştır.

Lycra®’lı dokuma kumaşların üretimi ve kumaşlardaki boyut değişimi üzerine

yapılan çalışmalar sonucunda, kumaşların yıkanınca çekmenin iki ana nedeninin;

kumaştaki iç gerilme ve iplikteki kesit şişmesi olduğu tespit edilmiştir. Yapılan

deneysel çalışmada elastomer elyaflardan sadece Lycra® esas alınmıştır. Numune

kumaşta kullanılan Lycra®’lı ipliklerde, iplik numarası, büküm, düzgünsüzlük,

kopma mukavemeti ve kopma uzaması testleri yapılmıştır (Akçan, 2001).

Çetintaş (2001), elastomer elyafın yapısını, üretim şeklini, ısıl özelliklerini ve

mekanik özelliklerini incelemiştir. Elastomer filament kombinasyonlu iplik

çeşitlerine ve bunların üretim metotlarına değinmiştir. Kumaş geometrisinin

48

incelenebilmesi amacıyla dokunan numuneler polyester içerisinde sertleştirilerek atkı

ve çözgü yönünde enine kesitleri alınmış ve mikroskop altında fotoğrafları

çekilmiştir. Elde edilen kesit fotoğraflarından atkı ve çözgü ipliklerinin kumaş

içerisindeki yerleşimi ve kesitlerdeki deformasyonlar hakkında bilgi vermektedir.

Dokumada kullanılan elastik materyallerinin elastik düzelme ve kuvvet-uzama

özellikleri açıklanmaktadır. Dokuma ve iplik özellikleri arasındaki korelasyon

derecesi için gereken data, bu bültende sunulmaktadır. Korelasyonun sağlanabilmesi

için gerekli olan datalar şunlardır; elastiki dayanıklılık, gerilim relaksasyonu, kalıcı

uzama, histeriz, uzama, kuvvet ve devinim (cycle) limiti olduğu anlaşılmaktadır

(Dupont Textile Fibers Depertmant, Bulten L-18, 1965).

Dupont’a ait L-519 teknik bültende, Lycra® içeren core-spun ipliklerin eğirme

şartları, Lycra®’lı iplik eğirebilmek için iplik makinesinde yapılan değişiklikleri,

ipliklerin kaplanması, proses ve kalite kontrollerinin nasıl yapıldığı açıklanmaktadır.

Bu teknik bültende özel sektöre de yardımcı olmak için Lycra®’lı ipliklerde eğirme

ve sarım şartlarından olan, düzgün, yüksek kaliteli fitilin kullanılması, eğirmede

kullanılan apron ve manşonların özel olması, Lycra®’lı ipliklerin kopmalarını

algılamak için iyi bir aydınlatma sisteminin gerekliliği açıklanmaktadır. İplikteki

çekirdek boşlukların ve Lycra®’nın iplik bünyesinde aradan görünmesi gibi

sorunların çıkabileceğine değinilmektedir. Ayrıca, Lycra®’lı ipliklerin yüksek

bükümde eğirmenin core-spun iplik özelliklerini arttırıcı etkisi anlatılmaktadır.

Lycra®’lı ipliklerin üretim çeşitlerinden, kaplama, puntalama, core spinning hakkında

bilgi verilmektedir. Lycra® numaralarına göre iplik yapımında uygulanabilecek

çekim miktarı, büküm miktarı ve dokuma kumaşın ağırlık ve tipine göre nasıl

seçileceği çizelge halinde gösterilmiştir (Du-pont Teknik Bülteni, L-531).

Dupont teknik bilgi bülteni, Bülten L-517 (2005), Lycra®’lı dokunmuş kumaşların

depolama ve kimyasal dayanıklılık özelliklerini açıklamaktadır. Isı fiksajı, ısı fiksajı

etkinliği, yıkama ve ağartmanın nasıl yapılacağı hususunda bilgi vermektedir.

49

Özellikle boyama ve boya sökmede kullanılan boyarmadde çeşitlerini çizelgeler

halinde göstermiştir.

Rupp ve Böhringer (1999), çalışmalarında elastomer elyafın tanımı, elastomer

elyafın üretimi, piyasadaki değişik iplik kombinasyonları ve üretim biçimleri

hakkında bilgi vermişlerdir.

Ring iplik makinesine core-spun modifiyesi hakkında bilgi verilmektedir. Ayrıca,

core-spun iplik üretiminde dikkat edilmesi gereken hususlar üzerine değinilmektedir

(Amsler,2003; Pinter,2003; Özdemir, 2004).

Ring iplik makinelerinde sargılı ipliklerin (core yarn) eğrilmesinde bazı üretim

parametrelerin iplik özelliklerine etkisi incelenmiştir. Core-spun iplik üretiminde,

özde polyester, sargı lifi olarak da pamuk kullanılmıştır. Polyester içeriğinin değişimi

sonucu core-spun ipliğin fiziksel özelliklerine kattığı değeri araştırmıştır (Yeşilkütük,

2000; Sawhney ve Kimmel 1992).

Yapılan çalışmaların bir kısmında, elastomer elyafın kimyasal yapısının fiziksel

özelliklerine olan etkisi araştırılmıştır (Ferguson and Patsavoudis, 1972; Krijgsman

ve Gaymans, 2004) Dolayısıyla, bağımsız kaynaklar tarafından yapılan çalışmalar

sınırlı olup, bu çalışmalarda ağırlıklı olarak Lycra® içeren kumaşların dokuma, örme

ve boyama proseslerinde karşılaştığı sorunlarını ve önlemlerini içermektedir. Bu tez

çalışmasında, amaçlanan hedef çeşitli ticari isimlerle tekstil sektöründe yaygın

kullanılan farklı firmalara ait elastomerik elyaf çeşitlerinin fiziksel özellikleri

belirlenip, böylelikle elde edilen bilgiler sektöre sunularak, elastomer elyaf alımında

doğru karar verilmesine katkı sağlanmış olacaktır.

Core-spun iplik üretiminde özde polyester, naylon gibi sentetik elyaf kullanılırken,

elastomer elyafın core-spun ipliğin fiziksel özelliklere kattığı avantajlarından

bahsedilmemektedir. Bu çalışmanın ikinci bölümünde farklı elastomer elyaftan core-

spun iplik üretilmiştir. Dört farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin

fiziksel özellikleri tespit edilip, karşılaştırılmıştır.

50

3. MATERYAL VE YÖNTEM

Bu tez çalışmasında, farklı elastomer elyaf çeşitlerinin fiziksel özelliklerinin tespit

edilmesi hedeflenmiştir.

Çalışmanın ilk bölümünde, dört farklı firmalara ait elastomer filamentlerin fiziksel

özellikleri tespit edilmiştir. Elastomer filamentlerin fiziksel özellikleri istatistiksel

analiz yapılarak karşılaştırılmıştır.

İkinci bölümde ise dört farklı markadaki elastomer filamentten, core-spun modifiyeli

ring iplik makinesinde core-spun iplik olarak üretilmiştir. Dört farklı elastomer

filamentlerden üretilen core-spun ipliklerinin fiziksel özellikleri istatistiksel olarak

karşılaştırılmıştır.

3.1. Materyal

Bu çalışmanın içeriği farklı elastomer elyaf çeşitlerinin fiziksel özelliklerinin

karşılaştırılması olup, incelenen elastomer elyaf çeşitleri ve firmaları şunlardır;

Ticari ismi Firma

Dorlastan® Bayer

Lycra® Dupont

Radicispandex® Radici Group

Roica® Asahı Kaseı

Her firma, elastomer filamentin kulanım yerine ve özelliğine göre farklı tipleri

sunmaktadır. Bu tez çalışmasında ele alınan elastomer elyaf tipi, kısa stapel

iplikçiliğinde ve core-spun iplik eğirme teknolojisinde en çok talep edilen türlerdir.

Bu tez çalışmasında elastomer filament tipi seçiminde dikkat edilen husus; her

firmanın elastomerik elyaf tipi, diğer firmaya ait elastomer elyaf tipinin muadili

olmasıdır. Aşağıdaki çizelgede deneysel çalışmada kullanılan Lycra®, Dorlastan®,

Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentlerin teknik özellikleri verilmiştir.

51

Çizelge 3.1. Deneysel çalışmada kullanılan Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve

Roica® elastomer filamentlerin teknik özellikleri

Teknik

Özellikleri

Lycra® Dorlastan® Radicispandex® Roica®

Numara 44dtex,78dtex 44dtex,78dtex 44dtex,78dtex 44dtex,78dtex

Polimer Tipi Polieter Polieter Polieter Polieter

Marka Tipi T-162C V900 S85 C-835 (44dtex)

C-815 (78dtex)

Renkleri Yarı mat Şeffaf Şeffaf Şeffaf

Filament Şekli Multifilament Multifilament Multifilament Multifilament

Lif Çekim

Yöntemi

Kuru lif çekimi Kuru lif çekimi Kuru lif çekimi Kuru lif çekimi

Lycra® ticari başarıya ulaşan ilk elastomer elyaftır. E.I. Dupont de Nemours

tarafından 1958 yılında piyasaya sürülmüştür ve 1960 yılında da ticari bir ürün haline

gelmiştir. Diğer elastomer filamentler gibi yüksek elastikiyete sahiptir. Kopmadan

%400 ile %700 arasında uzayabilmektedir. 11dtex ile 1880dtex arasında değişik

inceliklerde filament üretilmektedir. Bu tez çalışmasında incelenen Lycra® T-162C

tipi core-spun, hamel, puntalama, gipe ve two for one gibi teknolojilerin tamamında

kullanılmaktadır. 44dtex, 78dtex, 135dtex ve 156dtex numara aralığına sahiptir. T-

162C tipi, iplik işletmelerinde birden fazla iplik yapım teknolojisi bulunduğu için en

çok kullanılan Lycra® tipidir. Lycra® T-162C’nin fiziksel özellikleri Çizelge 3.2’de

verilmektedir.

Çizelge 3.2. Lycra® T-162C’nin fiziksel özellikleri (Lycra kataloğu, 2003)

Numara aralığı Özellikler

Gereken Düşük Yüksek

dtex 44,4 42,8 46,0

Kopma kuvveti (cN) 45 25 65

Kopma uzaması (%) 520 440 600

% 200 uzamadaki kuvvet (cN) 6,90 5,70 8,10

% 200 uzamadaki unload (cN) 1,05 0,91 1,19

52

Dorlastan®; Bayer Faser Gmbh tarafından üretilmiş ve bu tescilli marka ile piyasaya

sürülmüş bir elastomer filamenttir. Dorlastan® 1964’den itibaren üretilmektedir.

Poliüretan elastomer elyafın sentezlenmesinin esası, 1937 yılında O.Bayer, H.Rinke

ve arkadaşlarının geliştirdiği ve bugün piyasada diizosiyon-poliadiyon adıyla bilinen

bir metoda dayanmaktadır. 17dtex ile 1280dtex numara aralığında üretilmektedir.

Polieter ve poliester tipleri mevcuttur. Dorlastanın elastikiyetinin yüksek olması

sebebiyle uzama oldukça iyidir.

Roica®; Asahi Kasei Corparation tarafından üretilen elastomer filamentin tescilli

markasıdır. 1971 yılından itibaren Japonya’da üretilmektedir. Roica® 15dtex ile

1140dtex arasında numara aralığına ve %600 civarında kopma uzamasına sahiptir.

Radicispandex®; Radici Group, 1946 yılında ev tekstil ürünleri üretici olarak

kurulmuştur. Globe Manufacturing firmanın ürettiği Glospan® markalı spandeks

elyafı, Radici Group firması bütün üretim haklarını devralmıştır ve elastomerik elyaf

Radicispandex® ticari marka ile piyasaya sürülmüştür. Bu tez çalışmasında incelenen

Radicispandex® S–85 tipi core-spun ve covered ipliklerde, elastik kumaşlarda, hazır

giyimde kullanılmaktadır. Atmosferik kirlerden rengini değiştirmeye karşı

dirençlidir. 15-280 denye aralığında üretilmektedir. S–85 tipi, asit boyalarla

mükemmel boyanabilme özelliğine sahiptir. Çizelge 3.3’de Radicispandex® S-85

tipinin fiziksel özellikleri verilmektedir.

Çizelge 3.3. Radicispandex® S-85 tipinin fiziksel özellikleri (Radicispandex, 2003)

Denye 30 40 55 70 125 210 280

Kopma Uzaması % 550 550 600 600 600 650 550

Filament Sayısı 3 3 4 4 8 16 16

Young modülü

2ndFlex @200%

2nd Flex @200%

0.063

0.114

0.061

0.108

0.052

0.085

0.052

0.085

0.49

0.073

0.052

0.085

0.054

0.082

Özgül Ağırlık (gm/cc) 1.05 1.050. 1.05 1.05 1.05. 1,05 1,05

Dayanma Sıcaklığı (°C ) 220 220 220 220 220 220 220

Nem Alma <%1 <%1 <%1 <%1 <%1 <%1 <%1

53

Çalışmanın ikinci bölümünde ise farklı elastomer filament özlü core-spun iplikler

üretilmiştir. Core-spun iplik numunelerinin üretiminde, numaralandırılan fitiller aynı

sıra ile core–spun modifiyeli ring iplik makinesinde üretilmiştir. Böylece, core-spun

modifiyeli ring iplik makinesinden aynı iğ sırası ile numune alınarak muhtemel

ortaya çıkabilecek iğden iğe oluşabilen varyasyon kaynağının elimine edilmesi

hedeflenmiştir. Her bir core-spun iplik için, aynı fitiller kullanılarak core-spun

ipliklerin aynı harmana sahip olması sağlanmıştır. Kullanılan pamuk elyafına ait

özellikler Çizelge 3.4’de verilmiştir.

Çizelge 3.4. Ne16 ve Ne30 numara core-spun iplik üretiminde kullanılan pamuğa ait

elyaf özellikleri

Elyaf Özellikleri Ortalama Değer

Uzunluk (mm) 27,7

Mikroner 4,1

Üniformite İndeksi 82,2

Mukavemet (g/tex) 20,6

Kopma Uzama(%) 7,3

Kısa Elyaf İndeksi (SFI) 9

Olgunluk 0,86

Sarılık (+) 9

Parlaklık (Rd) 76/2

İplik Eğirme İstikrar İndeksi 123

3.2. Metod

Farklı elastomer filamentlerin fiziksel özelliklerini karşılaştırmak amacıyla, Lycra®,

Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentleri temel alınmıştır.

Dikkat edilen hususlardan en önemlisi, farklı elastomerik elyafların birbirlerinin

muadili olması amacıyla; polieter kökenli, core-spun teknolojisine uygun, kuru

eğirme yöntemine göre çekilmiş ve her elastomer filament tipinden işletmede yoğun

biçimde kullanılan 44dtex ve 78dtex olması sağlanmıştır.

54

Elastomer filamentlerin mukavemet ve elastik özelliklerini tespit için Süleyman

Demirel Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölüm laboratuarında LLOYD LR5K

PLUS mukavemet test cihazı kullanılmıştır. LLOYD LR5K PLUS mukavemet test

cihazında, elastomer filamentlerin test edilebilmesi için 5N kapasiteli loadcell

kullanılmıştır. Her elastomer filamentin mukavemet ve elastik özelliklerinin

belirlenmesi için 10’ar adet test yapılmıştır. Ölçümlerin yapıldığı laboratuar

koşulları, %65±2 izafi nem ve 20±2oC sıcaklık şeklinde olup, testlerde kullanılan

bütün numuneler test öncesi bu şartlarda en az 4saat süre ile kondisyonlanmıştır.

Mukavemet test cihazının genel görünüşü Şekil 3.1’de gösterilmektedir.

Şekil 3.1. Mukavemet test cihazının genel görünüşü (Zelweger Uster)

Elastomer elyafların mukavemet ve elastik özelliklerinin belirlenmesinde uluslararası

standart olan ASTM kullanılmıştır. Elastomer filamentlerin gerilme özellikleri için

uygulanan D ASTM 2653–01 test metodu ile elastomer filamentlerin maksimum

uzama, maksimum mukavemet, kopma mukavemet ve kopma uzama değerleri

belirlenmiştir. Elastomer filamentlerin elastik özelliklerinin belirlenmesinde ise D

55

ASTM 2731–01 test metodunda; kalıcı uzama, deformasyon, I.döngüde %100, %200

ve %300 uzamadaki kuvvet, V.döngüde %300 uzamadaki kuvvet ve V. döngüde

%200, %100 uzamadaki geri dönüş kuvvet değerleri saptanmıştır.

ASTM-2653-01 test prosedürü;

• Çeneler arası mesafe 50±1mm ayarlanmalıdır.

• Test hızı 500mm/dak veya 1000mm/dak olmalıdır. Elastomer filamentlerin

testinde kullanılan çekme hızı 500mm/dak’dır.

• Ön gerginlik ağırlığı 30-50 mN/tex (0,3/0,5mgf/d) olmalıdır.

• Ön kondisyonlamaya gerek olmayıp, numuneler standart atmosfer

koşullarında minumum 4saat bektetilmelidir.

D ASTM 2731–01 test prosedürü;

• Çeneler arası mesafe 50±1 mm olmalıdır.

• Maksimum uzama, elastomer ipliklerin ilk filament kopuşundaki uzamanın

%75’ine veya çeneler arası mesafenin %300’üne eşit olmalıdır.

• Ön gerginlik ağırlığı, 30-50mN/tex (0,3-0,5mgf/d) seçilmelidir.

• Numune 5 defa yüklemeye maruz bırakılır ve uzatılır. I. döngü sırasındaki

%100, %200 ve %300 uzamadaki kuvvet değerleri tespit edilir. V. döngü

sırasında numune maksimum uzama noktasında 30sn. bekletilip, 5.yükleme

için seçilen uzamadaki beklemeden önceki ve beklemeden sonraki kuvvet

değerleri saptanarak, gerilim relaksasyonu hesaplanır. Tekrar 6. yüklemeye

geçilir ve seçilen kuvvetteki uzama belirlenir ve kalıcı uzama değeri

hesaplanır.

Çalışmanın ikinci bölümünü oluşturan core-spun iplik üretiminde ise; farklı

elastomer filament özlü core-spun iplikleri karşılaştırmak amacıyla, Rieter G5

markalı, core-spun modifiyeli ring iplik makinesinde Ne16 ve Ne30 lineer

yoğunlukta penye dokuma core-spun iplikler üretilmiştir. İplik üretim aşamasında

her iplik numarası için aynı fitiller kullanılmıştır. Ayrıca, numune alımında, aynı ring

makinesinde ve aynı iğde çalışılarak, iğ devri, büküm katsayısı ve çekim gibi makine

parametreleri sabit tutulmaya çalışılmıştır.

38

Core-spun iplik yapımında birçok yöntemler mevcuttur. Ancak, elastomer filament

kullanılabilmesi için ring eğirme sistemine modifiye edilen core-spun sisteminden

söz edilecektir.

1.7.3.1. Ring İplik Makinelerinde Core-Spun İplik Elde Edilmesi

Ring iplik eğirme yöntemi, mevcut üretimde kullanılan konvansiyonel ring iplik

eğirme makinesine uygulanan çok az modifikasyon ile core-spun iplik yapısının elde

edilmesine olanak vermektedir.

Core-spun iplik eğirme yönteminde elastomer filament kullanılacak ise kontrollü bir

gerginlikte çalışması gerekir. Özdeki elastomer filamentin gerginliği, ürün ipliğin

elastikiyetini ve core-spun iplik içindeki elastomer filament oranını belirlemektedir.

Elastomer filament özlü core-spun iplikler üretmek için konvansiyonel eğirme

makineleri, elastomer filamentin ön silindire kontrollü bir biçimde iletilmesi ve ‘sert’

elyaf fitile göre uygun pozisyonda beslenmesi için ‘V’ çentik kılavuzları

kullanılarak, pozitif besleme silindir sistemi ile tezhiç edilmelidir. Bu mekanizma

elastan masuralarının filamenti önceden belirlenmiş bir oranda vermeleri için bir

beşik görevi yapan 2 pozitif tahrikli besleme silindirinden oluşur. Besleme silindirleri

istenen çekim veya esneme oranını temin için ayarlanabilir. Besleme silindirleri,

makinenin üzerinde fitil çağlığının üstünde veya altında konumlandırılabilir.

Çağlığın çalıştırılması ve işletme kolaylığı açısından bazen alt pozisyon tercih

edilmektedir (Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, Bülten L-519). Şekil 1.13’de ring iplik

makinesine yapılan elastomer filament özlü core-spun iplik modifiyesinin ‘V’ çentik

klavuzları ve besleme silindirleri gösterilmektedir.

56

Core-spun modifiyeli Rieter G5 ring iplik eğirme sistemine ait çalışma parametreleri

aşağıda Çizelge 3.5’de verilmektedir.

Çizelge 3.5. Core-spun modifiyeli Rieter G5 ring iplik eğirme sistemine ait çalışma

parametreleri

Üretim Parametreleri Ne16 Ne30 Fitil numarası 1,00 1,00 Büküm (T”) 16,96 23,39 αe 4,24 4,27 İğ devri (dev/dak) 11,000 11,500 Klips Kırmızı Krem Kopça tipi C1UL UDR 1/0 C1UL UDR 5/0Kullanılan elastomer filament numarası ve çekimi

78dtex/3,90 44dtex/3,50

Çalışmada incelen core-spun iplikler kops halinde test edilmiştir. Her bir numaradan,

kops halinde 10’ar adet numune alınmış ve testleri yapılmıştır. Numunelerin, test

cihazlarına alınan iğ sırası takip edilerek beslenmesine dikkat edilmiştir.

Düzgünsüzlük, ince-kalın yer, neps, tüylülük, mukavemet ve kopma uzama testleri

USTER TENSOROPID ve USTER TESTER 3; maksimum uzama, kopma uzama,

kalıcı uzama ve gerilme relaksasyon testleri LLOYD LR5K PLUS test cihazlarında

yapılmıştır. LLOYD LR5K PLUS mukavemet test cihazında, core-spun ipliklerinin

fiziksel özelliklerinin belirlenmesinde 100N kapasiteye sahip loadcell kullanılmıştır.

Ölçümlerin yapıldığı laboratuar koşulları, %65±2 bağıl nem ve 20±2°C sıcaklık

şeklinde olup, testlerde kullanılan numuneler test öncesi bu şartlarda 24 saat süre ile

kondisyonlanmıştır.

Sonuçların Grafiksel Gösterimi ve İstatistiksel Analizi

Farklı elastomer elyafının ve core-spun ipliğin test sonuçları öncelikle grafiksel

olarak karşılaştırılmıştır. Test sonuçları ayrıca istatistiksel olarak da analiz edilmiş

olup, bu amaçla SPPS 11.5 programı kullanılmıştır. Dört farklı elastomer filament

özlü core-spun ipliğin fiziksel özellikleri arasında istatistiksel açıdan önemli fark

olup olmadığına dair ANOVA analizinde LSD çoklu karşılaştırma uygulanmıştır.

57

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

4.1. Farklı Elastomer Filamentlerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Çalışmanın ilk bölümünde, Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® markalı

farklı 44dtex ve 78dtex inceliğe sahip elastomer filamentlerinin testleri yapılmıştır.

Dört farklı elastomer filamentin kopma uzaması, kopma mukavemeti, maksimum

mukavemeti, maksimum uzaması, kalıcı uzaması, gerilme relaksasyonu, I. döngüdeki

%300, %200, %100 uzamalardaki kuvvetleri, V. döngüdeki %200, %100

uzamalardaki geri dönüş kuvvetleri ve V. döngüdeki bekleme öncesi ve sonrası

kuvvetleri tespit edilmiştir. Tespit edilen bu değerlerin aralarında istatistiksel açıdan

önemli fark olup olmadığı araştırılmıştır. Dört farklı firmaya ait elastomer

filamentlerinin test sonuçları ekler kısmında daha detaylı verilmektedir.

4.1.1. Elastomer Filamentlerde Maksimum Mukavemet Test Sonuçları

Dorlastan® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama eğrisi Şekil 4.1’de

gösterilmektedir.

Şekil 4.1. Dorlastan® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)

58

Şekil 4.2’de Lycra® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama eğrisi gösterilmektedir.

Şekil 4.2. Lycra® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)

Şekil 4.3’de Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi

gösterilmektedir.

Şekil 4.3. Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)

59

Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi Şekil 4.4’de verilmektedir.

Şekil 4.4. Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (78dtex)

Şekil 4.1-4.4’de Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® multifilamentlerinin

düzensiz kopuşu görülmektedir. Bu düzensiz kopuşların çoğunun Lycra® ve

Dorlastan® elastomer filamentlere ait olduğu gözlenmiştir. Bunun sebebi,

multifilamenti oluşturan filamentlerin fiziksel özelliklerindeki düzensizliklerden

veya eğirme yönteminin üretim parametresindeki hatadan kaynaklanmış olabilir.

Önceden bahsedildiği gibi dört farklı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı

hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Uzama miktarını yumuşak segmentler,

mukavemeti ise sert segment tarafından sağlandığı için yumuşak ve sert segmentlerin

oranı fiziksel özelliklerin belirlenmesinde çok büyük önem taşımaktadır.

Maksimum uzama değerlerine ait test sonuçları ise Şekil 4.5’de görülmektedir.

60

Şekil 4.5. Maksimum mukavemet değerlerinin değişimi

Şekil 4.5’den en yüksek maksimum mukavemete Dorlastan® elastomer filamentinin,

en düşük maksimum mukavemete ise Lycra® elastomer filamentinin sahip olduğu

anlaşılmaktadır.

Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentlerinin maksimum

mukavemet değerlerine ait istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.1’de

verilmektedir.

61

Çizelge 4.1. Maksimum mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları

Filament No

Karşılaştırılan Elastomer Filamentler

Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® -2,6404* 0,000Radicispandex® -0,7247 0,206

Lycra®

Roica® -2,7969* 0,000Lycra® 2,6404* 0,000Radicispandex® 1,9157* 0,002

Dorlastan®

Roica® -0,1565 0,783Lycra® 0,7247 0,206Dorlastan® -1,9157* 0,002

Radicispandex®

Roica® -2,0722* 0,001Lycra® 2,7969* 0,000Dorlastan® 0,1565 0,783

44dtex

Roica®

Radicispandex® -2,0722* 0,001Dorlastan® -5,5364* 0,000Radicispandex® -2,7380* 0,000

Lycra®


Dorlastan®

Roica® 2,8112* 0,000Lycra® 2,7380* 0,000Dorlastan® -2,7984* 0,000

Radicispandex®

Roica® 0,0128 0,982Lycra® 2,7252* 0,000Dorlastan® -2,8112* 0,000

78dtex

Roica®

Radicispandex® -0,0128 0,982*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

44dtex numarada sadece Lycra® ile Radicispandex® ve Dorlastan® ile Roica arasında

istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamaktadır. 78dtex numarada ise sadece,

Radicispandex® ile Roica® arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı

görülmektedir. Elastomer filamentlerin fiziksel özellikleri arasındaki bu farklılığın,

elastomer filamentin kimyasal yapısına ve kuru eğirme yöntemindeki parametrelere

bağlı olabileceği düşünülmektedir.

62

4.1.2. Elastomer Filamentlerde Kopma Mukavemet Test Sonuçları

Farklı elastomer filamentlerin kopma mukavemetinin değişimi Şekil 4.6’da

görülmektedir.

Şekil 4.6. Kopma mukavemet değerlerinin değişimi

Dorlastan® elastomer filamentin maksimum mukavemette olduğu gibi kopma

mukavemetinde de en yüksek değere, Lycra® elastomer filamentin ise en düşük

değere sahip olduğu görülmektedir.

Kopma mukavemet değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup

olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.2’de

verilmektedir.

63

Çizelge 4.2. Kopma mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®

Roica® -0,3029 0,187Lycra® 0,5281* 0,025Radicispandex® 0,3831 0,098

Dorlastan®

Roica® 0,2251 0,324Lycra® 0,1449 0,524Dorlastan® -0,3831 0,098

Radicispandex®

Roica® -0,1580 0,488Lycra® 0,3029 0,187Dorlastan® -0,2251 0,324

44dtex

Roica®

Radicispandex® 0,1580 0,488Dorlastan® -1,1007* 0,000Radicispandex® -0,4935* 0,000

Lycra®


Dorlastan®

Roica® 0,5556* 0,000Lycra® 0,4935* 0,000Dorlastan® -0,6072* 0,000

Radicispandex®

Roica® -0,0515 0,643Lycra® 0,5450* 0,000Dorlastan® -0,5556* 0,000

78dtex

Roica®

Radicispandex® 0,0515 0,643 *: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır. Çizelge 4.2’de verilen istatistiksel analiz sonuçlarına göre, 44dtex numara için

sadece Lycra® ile Dorlastan® elastomer filamentler arasında istatistiksel olarak

önemli bir fark olduğu görülmektedir. 78dtex numara için ise istatistiksel açıdan

sadece Roica® ile Radicispandex® filamentler arasında önemli bir fark

bulunmamaktadır.

Öte yandan, numaranın kalınlaşması ile birlikte Dorlastan® ve Radicispandex®

elastomer filamentlerin maksimum ve kopma mukavemetleri artarken, Lycra® ve

Roica® elastomer filamentlerde ise azaldığı görülmektedir. Kuru eğirme yönteminde

polimer çekildikten sonra filamentleri birleştirmek amacıyla yalancı büküm

verilmektedir. Lycra® ve Roica® elastomer filamentlerin çekim işleminde,

64

filamentlerin yalancı büküm ile birleştirme prosesinin tam yapılamamasından dolayı

78dtex numaradaki kopma mukavemeti, 44dtex numaradakine göre daha düşük

çıkmış olabilir. Dört farklı elastomer filamentlerin kimyasal yapısı bilinmediğinden

ortaya çıkan sonuçlar arasındaki farkın kimyasal yapılarından kaynaklanabileceği de

düşünülmektedir.

4.1.3. Elastomer Filamentlerde Maksimum Uzama Test Sonuçları

Roica® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama eğrisi Şekil 4.7’de, Radicispandex®

elastomer filamentine ait kuvvet-uzama eğrisi ise Şekil 4.8’de gösterilmektedir.

Şekil 4.7. Roica® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)

65

Şekil 4.8. Radicispandex® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)

Şekil 4.9-4.10’da Dorlastan® ve Lycra® elastomer filamentlerin kuvvet–uzama

eğrileri verilmektedir.

Şekil 4.9. Dorlastan® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)

66

Şekil 4.10. Lycra® elastomer filamentin kuvvet-uzama eğrisi (44dtex)

Şekil 4.7-4.8 ve 4.10’da görüldüğü gibi Roica®, Radicispandex® ve Lycra®

multifilament elastanın tüm filamentleri bir anda kopmuştur. Bu filamentlerin kopma

mukavemet ve kopma uzama değerlerinin varyasyonu az olup, kuru eğirme

prosesinde filamentlerin yalancı büküm ile birleştirilme işleminin düzgün yapıldığı

şeklinde yorumlanabilir.

Çalışmaya ait elastomer filamentlerin maksimum uzama değerlerindeki değişim ise

Şekil 4.11’de verilmektedir.

Şekil 4.11. Maksimum uzama değerlerinin değişimi

44dtex 78dtex 0

200

400

600

800

1000

Mak

simum

Uza

ma

%

Lycra Dorlastan Radicispandex Roica

67

Maksimum uzama değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel analiz

sonuçları Çizelge 4.3’de verilmektedir.

Çizelge 4.3. Maksimum uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® 13,7448 0,513Radicispandex® -21,0812 0,318

Lycra®

Roica® 77,2382* 0,001Lycra® -13,7468 0,513Radicispandex® -34,8281 0,103

Dorlastan®

Roica® 63,4913* 0,004Lycra® 21,0812 0,318Dorlastan® 34,8281 0,103

Radicispandex®

Roica® 98,3194* 0,000Lycra® -77,2382* 0,001Dorlastan® -63,4913* 0,004

44dtex

Roica®

Radicispandex® -98,3194* 0,000Dorlastan® 63,2654* 0,010Radicispandex® 70,4301* 0,000

Lycra®

Roica® 117,9470* 0,000Lycra® -63,2654* 0,001Radicispandex® 7,1647 0,695

Dorlastan®

Roica® 51,6816* 0,005Lycra® -70,4301* 0,000Dorlastan® -7,1647 0,695

Radicispandex®


78dtex

Roica®

Radicispandex® -47,5169* 0,013 * : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.3’de verilen istatistiksel analiz sonuçları incelendiğinde, 44dtex numarada

sadece Roica® ile diğer üç elastomer filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli

bir fark bulunduğu görülmektedir. 78dtex numara için ise, Dorlastan® ile

Radicispandex® elastomer filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark

bulunmamaktadır. Diğer elastomer filamentlerin aralarında istatistiksel açıdan

önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.

68

44dtex 78dtex0

200

400

600

800

1000

Kop

ma

Uza

ması %


Maksimum uzama, maksimum kuvvette kaydedilen uzama değeridir. Lycra® en

düşük maksimum mukavemete sahip olmasına rağmen, yüksek maksimum uzama

değerine sahiptir. Maksimum ve kopma uzama değeri, maksimum kuvvet ve kopma

kuvveti değerinden daha önceliklidir. Dokuma işletmesinde iplikler birçok

gerilmelere maruz kalmakla beraber belli bir uzama değeri istenmektedir. Şöyle ki;

çok mukavemetli ama düşük uzama değerine sahip bir iplik, herhangi bir gerilmenin

etkisi ile düşük uzama nedeniyle kopacaktır. Bundan dolayı, iplik alımında

mukavemetten önce uzama değerlerine bakılmaktadır.

4.1.4. Elastomer Filamentlerde Kopma Uzaması Test Sonuçları

Dört farklı elastomer filamentlerin kopma uzamasının değişimi Şekil 4.12’de

verilmektedir.

Şekil 4.12. Kopma uzama değerlerinin değişimi

Kopma uzama değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup

olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.4’de

verilmektedir.

69

Çizelge 4.4. Kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® 24,0293 0,225Radicispandex® 3,4487 0,860

Lycra®

Roica® 94,2400* 0,000Lycra® -24,0293 0,225Radicispandex® -20,5806 0,297

Dorlastan®

Roica® 70,2114* 0,001Lycra® -3,4487 0,860Dorlastan® 20,5806 0,297

Radicispandex®


44dtex

Roica®

Radicispandex® -90,7920* 0,000Dorlastan® 62,4121* 0,000Radicispandex® 85,9611* 0,000

Lycra®

Roica® 122,9842* 0,000Lycra® -62,4121* 0,000Radicispandex® 23,5490 0,130

Dorlastan®


Radicispandex®


78dtex

Roica®

Radicispandex® -37,0233* 0,020* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.4 incelendiğinde, 44dtex numarada sadece Roica® elastomer filament ile

Lycra®, Radicispandex® ve Dorlastan® elastomer filamentler arasında istatistiksel

açıdan önemli bir fark olduğu görülmektedir. 78dtex numarada ise maksimum

uzamada olduğu gibi kopma uzamada da Dorlastan® ile Radicispandex® elastomer

filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olmadığı görülmektedir.

Diğer elastomer filamentlerin aralarında istatistiksel analiz sonucunda önemli bir fark

olduğu tespit edilmiştir.

Dorlastan® elastomer filament en yüksek kopma ve maksimum mukavemet değerine

sahip olmasına rağmen, düşük uzama; Lycra® ise en düşük kopma ve maksimum

70

mukavemet değerine sahip olmasına rağmen, en yüksek uzama miktarını

göstermektedir. Elastomer elyafın kimyasal yapısını oluşturan sert ve yumuşak

segment oranı fiziksel özelliklerin belirlenmesinde çok büyük etkendir.


Değerleri

Şekil 4.13’de Lycra® elastomer filamentin elastik düzelme test sonucu elde edilen

kuvvet-uzama grafiği verilmektedir.

Şekil 4.13. Lycra® elastomer filamentin elastik düzelme grafiği (44dtex)

Elastik düzelme test sonuçlarına göre I. döngüde %100 uzamaya ait kuvvet

değerlerinin değişimi Şekil 4.14’de verilmektedir.

71

Şekil 4.14. (I). döngüde %100 uzamaya ait kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.14 incelendiğinde, numara kalınlaştıkça belli uzama için harcanan kuvvet

artmaktadır. Lycra® en yüksek %100 uzamaya ait kuvvet değerine ve Dorlastan® ise

en düşük %100 uzamaya ait kuvvet değerine sahiptir. Şekil 1.5-1.6’da görüldüğü gibi

Lycra® en düşük maksimum ve kopma mukavemet değerlerine, Dorlastan® ise en

yüksek maksimum ve kopma mukavemet değerlerine sahip olduğu anlaşılmaktadır.

Bu değerler dikkatlice incelendiğinde, Lycra® elastomer filamentin belli uzamaya

karşı gösterdiği direnç yüksek olup, belli uzamadan sonra gösterdiği direnç

azalmaktadır. Elastik ipliklerin ve elastik dokuma kumaşların oluşumunda

karşılaştığı gerilme, elastomer filamentin belli uzamasına kadar olup, bu uzama

değerinde ise mukavemetli olması beklenmektedir. Lycra® elastomer filament bu

özelliği taşırken, Dorlastan® elastomer filamentin belli uzamaya karşı gösterdiği

direnci düşük olup, kopma mukavemeti ise yüksek olduğu görülmektedir.

Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentlerinde ise %100 uzamaya karşı

gösterdiği direnç ile kopma mukavemeti arasında bir denge mevcuttur.

44dtex 78dtex0

1

2

3

4

5

I. dö

ngüd

e %10

0 uz

amad

aki k

uvve

t (cN

)


72

I. döngüde %100 uzamaya ait kuvvet değerleri arasındaki farkın istatistiksel

bakımından önemli olup olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz

sonuçları ise Çizelge 4.5’de verilmektedir.

Çizelge 4.5. (I). döngüde %100 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® 0,8169* 0,000Radicispandex® 0,2970 0,845

Lycra®

Roica® 0,6340 0,677Lycra® -0,8169* 0,000Radicispandex® -0,7872* 0,000

Dorlastan®

Roica® -0,7534* 0,000Lycra® -0,0297 0,845Dorlastan® 0,7822* 0,000

Radicispandex®

Roica® 0,0337 0,824Lycra® -0,0634 0,677Dorlastan® 0,7534* 0,000

44dtex

Roica®

Radicispandex® -0,0634 0,824Dorlastan® 0,9001* 0,000Radicispandex® 0,3232 0,870

Lycra®

Roica® 0,9684* 0,000Lycra® -0,9001* 0,000Radicispandex® -0,5768* 0,003

Dorlastan®

Roica® 0,0683 0,713Lycra® -0,3232 0,087Dorlastan® 0,5768* 0,003

Radicispandex®


78dtex

Roica®

Radicispandex® -0,6451* 0,001* : 0,05 seviyesinde istatiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.5 incelendiğinde, 44dtex numarada Dorlastan® ile diğer üç elastomer

filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olduğu görülmektedir. 78dtex

numara için ise sadece Dorlastan® ile Roica® ve Radicispandex® ile Lycra®

elastomer filamentler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı

görülmektedir.

73


Değerleri

Elastomer filamentlerin %200 uzamaya ait kuvvet test sonuçları Şekil 4.15’te

görülmektedir.

44dtex 78dtex0

2

4

6

8

1.dö

ngüd

e %

200

uzam

adak

i kuv

vet (

cN)



Şekil 4.14-4.15 birlikte incelendiğinde, uzama değerinin artmasıyla, elastomer

filamentlerin bu uzamaya karşı gösterdiği direnç de artmaktadır. Elastomer

filamentlerin (I). döngüde %200 uzamaya ait kuvvet değerleri, daha sonraki

işlemlerde oluşan gerilmelere karşı direnç gösterebilmesi bakımından önemlidir.

Dorlastan® filament en yüksek kopma mukavemet değerine sahip olmasına rağmen,

belli uzamaya karşı gösterdiği direnç düşüktür. Dorlastan®’nın bu özelliği, elastomer

filamentlerin kumaş haline gelinceye kadar oluşan gerilmelere karşı direnç

gösteremeyip kopuşlara neden olabilmektedir. Radicispandex® ile Roica® elastomer

filamentlerin uzama değerinin artması sonucu düzenli bir şekilde kuvvette de artış

74

göstermektedir. (I). döngüde %200 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test sonuçları

Çizelge 4.6’da verilmektedir.

Çizelge 4.6. (I). döngüdeki %200 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® 0,9508* 0,000Radicispandex® 0,0031 0,989

Lycra®

Roica® -0,1795 0,445Lycra® -0,9508* 0,000Radicispandex® -0,9477* 0,000

Dorlastan®

Roica® -1,1302* 0,000Lycra® -0,0031 0,989Dorlastan® 0,9477* 0,000

Radicispandex®

Roica® -0,1825 0,437Lycra® 0,1795 0,445Dorlastan® 1,1302* 0,000

44dtex

Roica®

Radicispandex® 0,1825 0,437Dorlastan® 0,0179 0,951Radicispandex® 0,8811* 0,004

Lycra®

Roica® -0,0760 0,783Lycra® -0,0179 0,951Radicispandex® 0,8632* 0,005

Dorlastan®

Roica® -0,0939 0,746Lycra® -0,8811* 0,004Dorlastan® -0,8632* 0,005

Radicispandex®

Roica® -0,9571* 0,002Lycra® 0,0760 0,793Dorlastan® 0,0939 0,746

78dtex

Roica®

Radicispandex® 0,9571* 0,002 *: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.6’da verilen analiz sonuçlarına göre, çalışmada incelenen 44dtex numarada

Dorlastan® ile diğer üç elastomer filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir

fark bulunmaktadır. 78dtex numarada ise Radicispandex® ile diğer üç elastomer

filamentler arasında önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.

75


Değerleri

Farklı elastomer filamentlerin I. döngüde %300 uzamaya ait kuvvet değerlerinin

değişimi Şekil 4.16’da verilmektedir.


Şekil 4.14-4.15 ve 4.16 birlikte incelendiğinde, Lycra® %200 uzamaya ait kuvvet

değeri yüksek iken, % 300 uzamaya ait kuvvet değerinde ise yüksek bir artış

görülmemiştir. Dorlastan® %200 uzamaya gelene kadar ki kuvvet değerleri, diğer üç

elastomer filamentlere göre düşük olmakla birlikte, %300 uzamadaki kuvvet

değerinde ise diğer üç elastomer filamentlerle hemen hemen aynı sonucu verdiği

görülmektedir. Radicispandex® belli uzamalara ait kuvvet değerlerinin düzenli bir

şekilde arttığı tespit edilmiştir. Roica® ise %300 uzamadaki kuvvet değerinde yüksek

bir artış olduğu gözlenmiştir. Kimyasal yapılarının farklılıklarından dolayı değişik

sonuçlar çıkabilmektedir. Dört farklı elastomer filamentlerde, ring iplik makinesine

modifiye edilen core-spun eğirme teknolojisinde iplik yapımına uygundur. Core-spun

44dtex 78dtex0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

I. dö

ngüd

e %30

0 uz

amad

aki k

uvve

t (cN

)


76

iplik eğirme sisteminde elastomer filamentlerin karşılaştığı çekim miktarı 44dtex için

3.5, 78dtex’te için ise 4’tür. Elastomer filament özlü core-spun iplik yapımında

oluşan yaklaşık %300 ile %400 uzamadaki gerilmelere karşı direnç gösteremezse,

iplik kopuşuna neden olduğu için %300 uzamadaki kuvvet değeri önemlidir. Bu iplik

kopuşları fark edilmezse, dokuma ve boyama hatalarını ortaya çıkarmaktadır

%300 uzamaya ait kuvvet değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel

analiz sonuçları ise Çizelge 4.7’de verilmektedir.

Çizelge 4.7. (I). döngüdeki %300 uzamadaki kuvvete ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® -0,2311 0,575Radicispandex® -0,0379 0,359

Lycra®

Roica® -2,0949* 0,000Lycra® 0,2311 0,575Radicispandex® -0,1483 0,719

Dorlastan®


Radicispandex®

Roica® -1,7154* 0,000Lycra® 2,0949* 0,000Dorlastan® 1,8637* 0,000

44dtex

Roica®

Radicispandex® 1,7154* 0,000Dorlastan® -3,5993* 0,000Radicispandex® 0,3929 0,542

Lycra®


Dorlastan®

Roica® 1,2435 0,059Lycra® -0,3929 0,542Dorlastan® -3,9922* 0,000

Radicispandex®

Roica® -2,7487* 0,000Lycra® 2,3558* 0,001Dorlastan® -1,2435 0,059

78dtex

Roica®

Radicispandex® 2,7487* 0,000* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

77

Çizelge 4.7’de verilen istatistiksel analiz sonuçları incelendiğinde, 44dtex numarada

Roica® ile diğer üç elastomer filamentler arasında önemli bir fark bulunmaktadır.

78dtex numarada ise Lycra® ile Radicispandex® ve Dorlastan® ile Roica elastomer

filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmazken, Dorlastan® ile

Lycra® ve Radicispandex®; Roica® ile Lycra® ve Radicispandex® arasında

istatistiksel açıdan önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.

4.1.8. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde Bekleme Öncesi Kuvvet Değerleri

Dört farklı elastomer filamentlerin elastik düzelme testi sonucu elde edilen V.

döngüde bekleme öncesi kuvvet değerlerinin değişimi Şekil 4.17’de verilmektedir.

Şekil 4.17. (V). döngüde bekleme öncesine ait kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.16-4.17 birlikte değerlendirildiğinde, her iki numaradaki elastomer

filamentlerin I. döngüde %300 uzamadaki kuvvet değeri, V. döngüde %300

uzamadaki kuvvet değerinden daha yüksek olup, bunun sebebi elastomer

filamentlerin beş kez uzatılıp gevşetilmek suretiyle meydana gelen deformasyondan

kaynaklanmaktadır. Roica® her iki numarada da V. döngü bekleme öncesi kuvvette

en yüksek değere sahiptir.

78

V. döngüdeki bekleme öncesi kuvvete ait değerler arasındaki farkın istatistiksel

bakımdan önemli olup olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz

sonuçları Çizelge 4.8’de verilmektedir.

Çizelge 4.8. (V). döngüdeki bekleme öncesi kuvvete ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


44dtex

Roica®

Radicispandex® 1,5577* 0,000Dorlastan® -1,2020* 0,040Radicispandex® 0,7160 0,770

Lycra®


Dorlastan®

Roica® -0,1460 0,713Lycra® -0,7160 0,770Dorlastan® -1,9180* 0,000

Radicispandex®


78dtex

Roica®

Radicispandex® 2,0640* 0,000*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.8 incelendiğinde, 44dtex numarada sadece Roica® ile diğer üç elastomer

filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmaktadır. 78dtex

numarada ise Lycra® ile Dorlastan® ve Roica®; Dorlastan® ile Lycra® ve

Radicispandex®; Radicispandex® ile Dorlastan® ve Roica® elastomer filamentler

arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.

79

4.1.9. Elastomer Filamentlerde V. Döngüde Bekleme Sonrası Kuvvet Değerleri

Elastomer filamentlerin V. döngüdeki bekleme sonrası kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.18’de verilmektedir.

Şekil 4.18. (V). döngüde bekleme sonrasına ait kuvvet değerlerinin değişimi

Şekil 4.17-4.18’e bakıldığında, elastomer filamentler V.döngüde %300 uzatılarak 30

saniye bekletilmesi sonucu kuvvette düşüş gözlenmiştir. Elastomer filamentler

uzatılmış durumda tutularak, çekme kuvvetinde düşüş meydana gelmektedir.

Gerilme düşmesi ile elastomer filamentlerin uzama miktarı arasında doğru orantı

mevcuttur. Elastomer filamentlerde gerilme düşmesi, ön görülen uzamadan hemen

sonra ilk 30 saniye ile 5 dakika arasında gerçekleşmektedir (Dupont Bulten L-18,

1965). Elastomer filamentte oluşan deformasyondan kaynaklanan gerilme düşmesi

ilk başlarda hızlı bir şekilde azalmakta olup, test hızının büyük önemi vardır. ASTM

test standardına göre yapılan elastik düzelme testinde çene hızı 500mm/dak olup, bu

hızın artması deformasyonu artırıcı bir etken olarak düşünülmektedir.

Farklı elastomer filamentlerin V. döngüde bekleme sonrası kuvvet değerlerine ait

istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.9’da verilmektedir.

80

Çizelge 4.9. (V). döngüde bekleme sonrası kuvvete ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® 0,3836 0,114Radicispandex® -0,6485* 0,009

Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


44dtex

Roica®

Radicispandex® 1,0731* 0,000Dorlastan® -0,7070* 0,026Radicispandex® 0,7340* 0,021

Lycra®

Roica® -0,4040 0,193Lycra® 0,7070* 0,026Radicispandex® 1,4410* 0,000

Dorlastan®

Roica® 0,3030 0,324Lycra® -0,7340* 0,021Dorlastan® -1,4410* 0,000

Radicispandex®

Roica® -1,1380* 0,001Lycra® 0,4040 0,193Dorlastan® -0,3030 0,327

78dtex

Roica®

Radicispandex® 1,1380* 0,001* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.9 incelendiğinde, 44dtex numara için Roica® ile diğer üç elastomer

filamentler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmaktadır. Bunun

yanında, Lycra® ile Radicispandex® arasında da istatistiksel olarak önemli bir fark

olduğu tespit edilmiştir. 78dtex numara için ise Radicispandex ile diğer üç elastomer

filamentler ve Lycra® ile Dorlastan® arasında istatistiksel olarak önemli bir fark

olduğu görülmektedir.

81


Kuvvet Değerleri

Elastomer filamentlerinin V.döngüdeki %200 uzamaya ait geri dönüş kuvvetinin test

sonuçları Şekil 4.19’da görülmektedir.

Şekil 4.19. (V). döngüde %200 uzamadaki geri dönüş kuvvet değerlerinin değişimi

Farklı elastomer filamentlerin V.döngüde %200 uzamadaki geri dönüş kuvvet

değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup olmadığını görmek

amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.10’da verilmektedir.

82

Çizelge 4.10. (V). döngü %200 uzamadaki geri dönüş kuvvetine ait ANOVA test

sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® -0,0780 0,499Radicispandex® -0,2626* 0,028

Lycra®

Roica® 0,0201 0,851Lycra® 0,0780 0,499Radicispandex® -0,1846 0,115

Dorlastan®

Roica® 0,0996 0,390Lycra® 0,2626* 0,028Dorlastan® 0,1846 0,115

Radicispandex®

Roica® 0,2842* 0,018Lycra® -0,0216 0,851Dorlastan® -0,0996 0,390

44dtex

Roica®

Radicispandex® -0,2842* 0,018Dorlastan® -0,0891 0,603Radicispandex® 0,1777 0,302

Lycra®

Roica® 0,4528* 0,011Lycra® 0,0892 0,603Radicispandex® 0,2667 0,124

Dorlastan®


Radicispandex®

Roica® 0,5419 0,113Lycra® -0,4528* 0,011Dorlastan® -0,5419* 0,003

78dtex

Roica®

Radicispandex® -0,2752 0,113 * : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.10 incelendiğinde, 44dtex numarada Dorlastan® ile diğer üç elastomer

filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmamaktadır.

Radicispandex ile Lycra® ve Roica® elastomer filamentler arasında istatistiksel

olarak önemli bir fark olduğu görülmektedir. 78dtex numarada ise Lycra ile Roica®

ve Dorlastan® ile Roica® elastomer filamentler arasında istatistiksel açıdan önemli

fark bulunurken, Radicispandex ile diğer üç elastomer filamentler arasında

istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmektedir.

83

44dtex 78dtex0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

5. de

vir %

100

uzam

ada

geri

dönüş k

uvve

ti (cN

)


Şekil 4.19’a bakıldığında, V. döngüde %200 uzamadaki geri dönüş kuvvetlerinin

varyasyonunun fazla olduğu görülmektedir. Elastik düzelme testinin V. döngüde 30

saniye bekletildikten sonra elastomer filament orijinal boyuna gelirken yükte belirsiz

değişimler görülmektedir. Bunun sebebi uygulanan geri dönüş hızının yüksek

olmasından kaynaklanabileceği gibi, elastomer filamentlerde oluşan deformasyondan

dolayı yumuşak segmenttin orijinal boyuna dönmede iç gerilmelerin düzensiz

olmasından da kaynaklanabilir. Yumuşak segment, elastomer elyafa uzayabilirlik ve

orijinal boyuna tekrar dönebilme özelliği vermektedir. Farklı elastomer elyafların,

kimyasal yapısında yumuşak ve sert segmentlerin bulunma oranları, kimyasal bağlar

gibi bilgilerin olmamasından dolayı bu duruma tam açıklık getirilememektedir.


Kuvvet Değerleri

Çalışmada incelenen farklı elastomer filamentlerin V. döngüde %100 uzamadaki geri

dönüş kuvvet değerlerinin değişimi Şekil 4.20’de verilmektedir.

Şekil 4.20. (V). döngüde %100 uzamadaki geri dönüş kuvvet değerlerinin değişimi

84

Şekil 4.16-4.20 birlikte incelendiğinde, elastomer filamentlerin maruz kaldığı

gerilme azaldıkça gösterdiği direnç de azalmaktadır. Radicispandex® ve

Dorlastan®’ın her iki numarada da %100 ve %200 uzamadaki geri dönüş kuvvet

değerlerinin en yüksek olduğu görülmektedir.

Elastik düzelme testinin V. döngüde %100 uzamaya ait geri dönüş kuvvet değerleri

arasında önemli farkları gösteren istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.11’de

verilmektedir.

Çizelge 4.11. (V). döngüdeki %100 uzamadaki geri dönüş kuvvetine ait ANOVA test

sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®

Roica® 0,1887 0,112Lycra® 0,1834 0,122Dorlastan® 0,1208 0,304

Radicispandex®


44dtex

Roica®

Radicispandex® -0,3096* 0,011Dorlastan® -0,0475 0,728Radicispandex® -0,1418 0,302

Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


78dtex

Roica®

Radicispandex® -0,3345* 0,018* : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

85

44dtex 78dtex0

5

10

15

Kalıcı

uza

ma

%


Çizelge 4.11 incelendiğinde, her iki numara aralığında %100 uzamaya ait geri dönüş

kuvvet değerlerinde sadece Radicispandex® ile Roica® arasında istatistiksel açıdan

önemli bir fark bulunmaktadır.

4.1.12. Elastomer Filamentlerde Kalıcı Uzama Oranlarına Ait Test Sonuçları

Elastomer filamentlerin kalıcı uzama oranlarına ait test sonuçları Şekil 4.21’de

verilmektedir.

Şekil 4.21. Kalıcı uzama değerlerinin değişimi

Kalıcı uzama oranı, elastik ipliklerin ya da elastomer filamentten oluşan kumaşların

kullanılabilirliği açısından çok önemlidir. Elastik ipliklerin kullanılmasının yegane

amacı kumaşlara kazandırdığı esneklik ve maruz kaldığı gerilmelere karşı orijinal

boyuna geri dönebilme özelliğidir. Şekil 4.21 incelendiğinde, dört farklı elastomer

filamentin her iki numarasında da hemen hemen aynı kalıcı uzama yüzdesine sahip

olduğu görülmektedir. Kalıcı uzama miktarının az olması istenildiği gibi

varyasyonun da az olması gerekir ki kumaşların en ve boy kısımlarında salma veya

çekme sonucunda düzensizlikler görülmesin. Bu açıdan değerlendirildiğinde

86

Dorlastan® elastomer filamentin en düşük kalıcı uzama varyasyonuna sahip olduğu

görülmektedir.

Çizelge 4.12’de farklı elastomer filamentlerin kalıcı uzama yüzdelerinin istatistiksel

açıdan önemli bir fark olup olmadığı gösterilmektedir.

Çizelge 4.12. % kalıcı uzamaya ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®

Roica® -0,1833 0,398Lycra® -0,2196 0,312Radicispandex® -0,0553 0,798

Dorlastan®

Roica® -0,4029 0,068Lycra® -0,1643 0,448Dorlastan® 0,5530 0,798

Radicispandex®

Roica® -0,3476 0,113Lycra® 0,1833 0,398Dorlastan® 0,4029 0,068

44dtex

Roica®

Radicispandex® 0,3476 0,113Dorlastan® -0,2457 0,173Radicispandex® -0,0638 0,720

Lycra®

Roica® -0,0145 0,935Lycra® 0,2457 0,173Radicispandex® 0,1819 0,310

Dorlastan®


Radicispandex®


78dtex

Roica®

Radicispandex® -0,0492 0,782 * : 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.12 incelendiğinde, her iki numarada da dört farklı elastomer filamenlerin

arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmektedir.

87

4.1.13. Elastomer Filamentlerde Gerilme Relaksasyon Oranlarına Ait Test

Sonuçları

Elastomer filamentlerinin gerilme relaksasyon oranlarına ait test sonuçları Şekil

4.22’de görülmektedir.

Şekil 4.22. Gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi

Şekil 4.22 incelendiğinde, her iki numara aralığı içinde Dorlastan® ve Roica®

elastomer filamentlerin daha yüksek gerilme düşmesi değerine sahip olduğu

belirlenmiştir. Numaranın artması gerilme relaksasyon değerini azalmaktadır.

Elastomer filamentlerin gerilme relaksasyon değerleri arasındaki farkın istatistiksel

bakımdan önemli olup olmadığını görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz

sonuçları Şekil 4.13’de verilmektedir.

88

Çizelge 4.13. Gerilme düşmesine ait ANOVA test sonuçları

Filament No


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® -1,5061 0,271Radicispandex® 0,8971 0,510

Lycra®


Dorlastan®

Roica® 0,6185 0,649Lycra® -0,8971 0,510Dorlastan® -2,4032 0,083

Radicispandex®


44dtex

Roica®


Lycra®

Roica® -5,8960* 0,000Lycra® 2,4961 0,068Radicispandex® 1,2936 0,336

Dorlastan®

Roica® -3,3999* 0,015Lycra® 1,2025 0,371Dorlastan® -1,2936 0,336

Radicispandex®


78dtex

Roica®

Radicispandex® 4,6935* 0,001 *: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

Çizelge 4.13 incelendiğinde, 44dtex numarada dört farklı elastomer filamentin

gerilme relaksasyon değerleri arasında istatistiksel açıdan farkın önemli olmadığı

görülmektedir. 78dtex numarada ise Roica® ile diğer üç elastomer filamentler

arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmaktadır.

89

4.2. Farklı Elastomer Filament Özlü Core-Spun İpliklerin Fiziksel

Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Deneysel çalışmanın ikinci bölümünde ise Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve

Roica® elastomer filamentler kullanılarak elde edilen Ne16 ve Ne30 inceliğine sahip

core-spun ipliklerin kalite değerleri tespit edilmiş ve karşılaştırılmıştır. Dört farklı

elastomer filament özlü core-spun ipliklerin USTER TESTER3 ile USTER

TENSOROPİD test cihazında düzgünsüzlük, ince-kalın yer, neps, tüylülük, kopma

uzama ve mukavemet değerleri; LLOYD LR5K PLUS test cihazında ise maksimum

mukavemet, maksimum uzama, kopma mukavemet, kopma uzama, gerilme

relaksasyon ve kalıcı uzama değerleri tespit edilmiştir. Bu değerler arasında

istatistiksel açıdan önemli fark olup olmadığı araştırılmıştır. Ne16 core-spun iplik

için 78dtex, Ne30 core-spun iplik için ise 44dtex inceliğe sahip elastomer filament

kullanılmıştır. Üretim esnasında en fazla kopuşun Dorlastan® elastomer filamentte

olduğu gözlenmiştir. Kops halindeki core-spun ipliklere ait test sonuçları EK’te daha

detaylı olarak verilmektedir.

4.2.1. USTER TESTER3 ve USTER TENSOROPID Test Cihazında Belirlenen

Core-Spun İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Elastomer filament özlü core-spun ipliklerin düzgünsüzlük, ince-kalın yer, neps,

tüylülük değerleri USTER TESTER3; kopma uzama, mukavemet değerleri ise

USTER TENSOROPID test cihazında tespit edilmiştir. Bu değerler arasında

istatistiksel açıdan önemli bir fark olup olmadığı araştırılmıştır.

4.2.1.1. İplik Düzgünsüzlüğü Test Sonuçları

Elde edilen core-spun ipliklerin düzgünsüzlük test sonuçları Şekil 4.23’de

verilmektedir. Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica® elastomer filamentler

kullanılarak elde edilen core-spun ipliklerin CVm değerleri arasındaki önemli

farklara ait istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.14’de verilmektedir.

90

Ne16 Ne300

2

4

6

8

10

12

CVm

(%)


Şekil 4.23. CVm değerlerinin değişimi

Çizelge 4.14. CVm değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elostomer Filament Özlü Core-Spun İplikler

Ortalama Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®

Radicispandex® -0,0740 0,559Dorlastan® -0,1440 0,351Radicispandex® -0,2420 0,121

Lycra®

Roica® -0,1700 0,272Lycra® 0,1440 0,351Radicispandex® -0,0980 0,525

Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®

Radicispandex® 0,0720 0,640*: 0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan önemli bir fark vardır.

91

Çizelge 4.14’de verilen analiz sonuçlarına göre, çalışmada incelenen her iki numara

için elastomer filament özlü core-spun ipliklerin CVm değerleri arasındaki fark

istatistiksel açıdan önemli olmadığı görülmektedir.

Şekil 4.23 ve Çizelge 4.14 birlikte incelendiğinde, core-spun ipliğin özünde bulunan

farklı elastomer filamentin iplik düzgünsüzlüğü açısından önemli bir etkisi olmadığı

görülmektedir. İplik numarası incelendikçe ipliğin düzgünsüzlüğünde artış

görülmekte olup, bunun sebebi ise düzgünsüzlük değerinin iplik kesitinde bulunan lif

sayısı ile ters orantılı olmasındandır.

4.2.1.2. İnce Yer Değerlerine Ait Test Sonuçları

Çalışmada üretilen core-spun ipliklere ait ince yer hatalarındaki değişim aşağıda

Şekil 4.24’de görülmektedir.

Ne16 Ne300

5

10

15

20

25

30

35

İnce

yer

(-%

40)


Şekil 4.24. İnce yer (-%40) değerlerinin değişimi

Şekil 4.24’de ince yer sayısında en yüksek değere Radicispandex® özlü core-spun

ipliğe ait olduğu tespit edilmiştir. İplik numarasının azalmasıyla ince yer sayısında

artış gözlenmiştir. -%50 ince yer değeri çok düşük olup sıfır değerine yaklaşıktır.

92

İnce yer değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup olmadığını

görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.15-4.16’da

verilmektedir.

Çizelge 4.15. İnce yer (-%40) değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elostomer Filament Özlü Core-Spun İplikler

Ortalama Fark

Sig.


Lycra®

Roica® 0,0667 0,907Lycra® -0,0667 0,907Radicispandex® -1,1000 0,053

Dorlastan®


Radicispandex®

Roica® 1,1000 0,053Lycra® -0,0667 0,907Dorlastan® 0,0000 1,000

Ne16

Roica®


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®


Çizelge 4.15’te verilen istatistiksel analiz sonuçlarına göre her iki numara için dört

farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin arasında istatistiksel açıdan önemli

bir fark olmadığı görülmektedir.

93

Çizelge 4.16. İnce yer (-%50) değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament Özlü Core-Spun İplikler

Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® - -Radicispandex® - -

Lycra®

Roica® - -Lycra® - -Radicispandex® - -

Dorlastan®

Roica® - -Lycra® - -Dorlastan® - -

Radicispandex®

Roica® - -Lycra® - -Dorlastan® - -

Ne16

Roica®

Radicispandex® - -Dorlastan® -0,1000 0,567Radicispandex® 0,0000 1,000

Lycra®

Roica® 0,1000 0,567Lycra® 0,1000 0,567Radicispandex® 0,1000 0,567

Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®


Çizelge 4.16 incelendiğinde, Ne16 numara için core-spun ipliklerde ince yer

sayısının ortalaması sıfır olup, istatistiksel analiz sonucu önemli bir fark

bulunmamaktadır. Ne30 numara için ise Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve

Roica® elastomer filament özlü core-spun ipliklerin ince yer değerleri arasında

istatistiksel açıdan önemli bir fark görülmemektedir.

94

4.2.1.3. Kalın Yer Değerlerine Ait Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin kalın yer değerlerindeki değişim ise Şekil 4.25-4.26’da

verilmektedir.

Ne16 Ne300

50

100

150

200

250

Kalı

n ye

r (+%

35)


Şekil 4.25. Kalın yer (+%35) değerlerinin değişimi

Ne16 Ne300

5

10

15

20

25

30

35

Kalı

n ye

r (+%

50)


Şekil 4.26. Kalın yer (+%50) değerlerinin değişimi

95

Kalın yer değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel analiz sonuçları

ise Çizelge 4.17-4.18’de verilmektedir.

Çizelge 4.17. Kalın yer (+%35) değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®

Radicispandex® 0,4000 0,914Dorlastan® 0,8000 0,932Radicispandex® -8,4000 0,372

Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®


96

Çizelge 4.18. Kalın yer (+%50) değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®

Roica® -0,3000 0,642Lycra® 0,4000 0,536Radicispandex® -0,4000 0,536

Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®

Radicispandex® -0,5000 0,440Dorlastan® 1,1000 0,504Radicispandex® -0,6000 0,715

Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®


Çizelge 4.17-4.18’de verilen istatistiksel analiz sonuçları incelendiğinde, her iki

numarada da dört farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin kalın yer (+%35

ve +%50) değerleri arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olmadığı

görülmektedir.

Şekil 4.25-4.26 incelendiğinde, Ne30 numara için en yüksek kalın yer değerine

Radicispandex® ve Roica® elastomer özlü core-spun ipliklerin sahip olduğu tespit

edilmiştir.

97

4.2.1.4. Neps Değerlerine Ait Test Sonuçları

Üretilen core-spun ipliklerin neps değerlerine ait sonuçlar Şekil 4.27-4.28’de

verilmektedir.

Ne16 Ne300

20

40

60

80

100

Nep

s (+%

140)


Şekil 4.27. Neps (+%140) değerlerinin değişimi

Ne16 Ne3002468

10121416182022

Nep

s (+%

200)


Şekil 4.28. Neps (+%200) değerlerinin değişimi

98

Şekil 4.27-4.28’de görüldüğü gibi en yüksek neps değerine, her iki numara için

Radicispandex® elastomer filament özlü core-spun iplikte olduğu tespit edilmiştir.

Neps değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup olmadığını

görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.19-4.20’de

verilmektedir.

Çizelge 4.19. Neps (+%140) değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®


99

Çizelge 4.20. Neps (+%200) değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® -0,5000 0,248Radicispandex® -1,5000* 0,001

Lycra®

Roica® -0,8000 0,068Lycra® 0,5000 0,248Radicispandex® -1,0000* 0,024

Dorlastan®

Roica® -0,3000 0,485Lycra® 1,5000* 0,001Dorlastan® 1,0000* 0,024

Radicispandex®


Ne16

Roica®


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®


Çizelge 4.19 incelendiğinde, her iki numara için core-spun ipliklerin neps (+%140)

değerleri arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir.

Çizelge 4.20 incelendiğinde ise, Ne16 numara için Lycra® ile Radicispandex® ve

Dorlastan® ile Radicispandex® elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında

istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmaktadır. Ne30 numara için ise dört farklı

elastomer filament özlü core-spun ipliklerin neps (+%200) değerleri arasında

istatistiksel olarak önemli bir farkın olmadığı görülmektedir.

100

4.2.1.5. Tüylülük Değerlerine Ait Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin tüylülük (H) değerlerinin değişimi Şekil 4.29’da verilmektedir.

Ne16 Ne300

1

2

3

4

5

Tüylü

lük (H

)


Şekil 4.29. Tüylülük (H) değerlerinin değişimi

Tüylülük değerleri arasındaki farkın istatistiksel bakımdan önemli olup olmadığını

görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz sonuçları ise Çizelge 4.21’de

verilmektedir.

101

Çizelge 4.21. Tüylülük (H) değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®

Roica® -0,0580 0,255Lycra® 0,1080* 0,038Radicispandex® 0,0890 0,084

Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®


Çizelge 4.21’de verilen tüylülük (H) değerlerine ait istatistiksel analiz sonuçları

incelendiğinde, Ne16 numara için Lycra® ile Dorlastan® elastomer filament özlü

core-spun iplikler arasında istatistiksel bakımdan önemli bir fark olduğu

görülmektedir. Diğer elastomer filament özlü core-spun ipliklerin tüylülük değerleri

arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmamaktadır. Ne30 numara için ise,

dört farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin tüylülük değerleri arasında

istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmektedir.

102

4.2.1.6. Mukavemet Değerlerine Ait Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin mukavemet değerlerinin değişimi Şekil 4.30’da verilmektedir.

Ne16 Ne300

5

10

15

Muk

avem

et (c

N/te

x) Lycra Dorlastan Radicispandex Roica

Şekil 4.30. Mukavemet değerlerinin değişimi

Şekil 4.5-4.6 ve 4.30 birlikte incelendiğinde, Dorlastan® elastomer filament en

yüksek maksimum ve kopma mukavemet değerine sahipken, Lycra® elastomer

filament en düşük mukavemet değerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Elastomer

filamentler belli çekime tabi tutulup, üzeri pamukla örtülmesi sonucu oluşan core-

spun ipliklerin mukavemet değerleri arasında yüksek farklılıklar görülmemektedir.

Burada, core-spun ipliği oluşturan elastomer filamentinin ile pamuk elyafının

mukavemet değerleri önemli olmakla birlikte, dış tabakayı oluşturan pamuk elyafının

mukavemete katkısının büyük payı olduğu görülmektedir.

Mukavemet değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel analiz sonuçları


103

Çizelge 4.22. Mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®

Roica® 0,5450* 0,045Lycra® -0,2410 0,364Radicispandex® 0,1980 0,455

Dorlastan®


Radicispandex®

Roica® 0,1060 0,689Lycra® -0,5450* 0,045Dorlastan® -0,3040 0,254

Ne16

Roica®


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®


Çizelge 4.22 incelendiğinde, Ne16 numara için Lycra® ile Roica® elastomer filament

özlü core-spun ipliklerin mukavemet değerleri arasında istatistiksel olarak önemli bir

fark olduğu görülmektedir. Ne30 numara için ise, dört farklı elastomer filament özlü

core-spun ipliklerin mukavemet değerleri arasında istatistiksel olarak önemli bir fark

bulunmamaktadır.

104

4.2.1.7. % Kopma Uzaması Değerlerine Ait Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin % kopma uzaması değerlerinin değişimi ise Şekil 4.30’da

verilmektedir.

Ne16 Ne300

2

4

6

8

Kop

ma

uzam

ası (

%)


Şekil 4.31. % kopma uzaması değerlerinin değişimi

Şekil 4.31 incelendiğinde, Ne16 numaralı core-spun iplikler, Ne30 numaralı core-

spun ipliklerden daha yüksek % kopma uzaması değerine sahip olmasının nedeni;

Ne16 numara için verilen büküm miktarı, Ne30 numara için verilen büküm

miktarından düşük olduğundan dolayı %kopma uzama değeri daha yüksektir.

İpliklerin % kopma uzaması değerlerine ait istatistiksel analiz sonuçları Çizelge

4.23’de verilmektedir.

105

Çizelge 4.23. % kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Özlü Core-Spun İplikler

Ortalama Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®

Radicispandex® -0,0230 0,812Dorlastan® -0,2960* 0,005Radicispandex® -0,2290* 0,025

Lycra®

Roica® -0,3170* 0,003Lycra® 0,2960* 0,005Radicispandex® 0,0670 0,498

Dorlastan®

Roica® -0,0210 0,831Lycra® 0,2290* 0,025Dorlastan® -0,0670 0,498

Radicispandex®

Roica® -0,0880 0,375Lycra® 0,3170* 0,003Dorlastan® 0,0210 0,831

Ne30

Roica®


Çizelge 4.23 incelendiğinde, Ne16 numara için dört farklı elastomer filament özden

üretilen core-spun ipliklerin % kopma uzama değerleri arasında istatistiksel olarak

önemli bir fark bulunmamaktadır. Ne30 numara için ise Lycra® ile Dorlastan®,

Radicispandex® ve Roica® elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında

istatistiksel olarak önemli bir fark bulunurken, diğer üç elastomer filament özlü core-

spun iplikler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmektedir.

106

4.2.2. LLOYD LR5K PLUS Mukavemet Test Cihazında Belirlenen Core-Spun

İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Elastomer filament özlü core-spun ipliklerin maksimum uzama, kopma uzama,

maksimum mukavemet, kopma mukavemet, gerilme relaksasyon, kalıcı uzama

değerleri LLOYD LR5K PLUS mukavemet test cihazında tespit edilmiştir. Bu

değerler arasında istatistiksel analiz sonucunda önemli bir fark olup olmadığı

araştırılmıştır. Uzama ve mukavemet değerlerinin tespiti için 0,2N ön yük; gerilme

relaksasyon ve kalıcı uzama değerlerinin tespiti için ise 0,02N ön yük kullanılmıştır.

4.2.2.1. Maksimum Mukavemet Test Sonuçları

Çalışmada üretilen core-spun ipliklere ait maksimum mukavemet değerlerindeki

değişim aşağıda Şekil 4.32’de görülmektedir.

Ne16 Ne300

3

5

8

10

13

15

18

Mak

simum

Muk

avem

et (c

N/te

x)


Şekil 4.32. Maksimum mukavemet değerlerinin değişimi

Maksimum mukavemet değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel


107

Çizelge 4.24. Maksimum mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®

Radicispandex® -0,7020 0,383Dorlastan® 0,8426 0,127Radicispandex® 2,2555* 0,000

Lycra®

Roica® 0,6020 0,271Lycra® -0,8426 0,127Radicispandex® 1,4129* 0,013

Dorlastan®


Radicispandex®

Roica® -1,6535* 0,004Lycra® -0,6020 0,271Dorlastan® 0,2406 0,658

Ne30

Roica®


Şekil 4.5-4.32 birlikte incelendiğinde, dört farklı elastomer filamentlerde en yüksek

maksimum mukavemet Dorlastan® filamentine ve en düşük maksimum mukavemet

ise Lycra® filamentine ait olmasına rağmen, bu filamentlerden üretilen core-spun

ipliklerin maksimum mukavemet değerleri birbirine yakın olduğu görülmektedir.

Ne16 numarada Radicispandex® filament özlü core-spun ipliğin en yüksek

maksimum mukavemet değerine sahipken, Ne30 numarada ise en düşük maksimum

mukavemet değerinde bulunmaktadır. Bunun sebebi, core-spun ipliğin üretim

prosesindeki herhangi bir hatadan kaynaklanabilir. İpliğin mukavemeti, iplik

kesitinde bulunan lif sayısına ve ipliğe verilen büküm miktarına bağlıdır. İpliğin

kesitinde bulanan lif sayısı kullanılan pamuğun kalite değerlerine ve büküm miktarı

108

ise hem pamuğun kalite değerlerine hem de üretim sürecindeki parametrelerine

bağlıdır.

Çizelge 4.24’de verilen istatistiksel analiz sonuçları incelendiğinde, Ne30 numarada

sadece Radicispandex özlü core-spun iplik ile diğer üç elastomer filamente ait core-

spun ipliklerin maksimum mukavemet değerleri arasındaki farkın istatistiksel

bakımından önemli olduğu görülmektedir. Ne16 numarada ise dört elastomer

filamente ait core-spun ipliklerin maksimum mukavemet değerleri arasındaki farkın

istatistiksel açıdan önemli olmadığı anlaşılmaktadır.

4.2.2.2. Kopma Mukavemet Test Sonuçları

Üretilen core-spun ipliklerin kopma mukavemet test sonuçları Şekil 4.33’de

verilmektedir.

Ne16 Ne300,00,30,50,81,01,31,51,82,02,32,52,83,03,33,5

Kopm

a M

ukav

emet

i (cN

/tex)


Şekil 4.33. Kopma mukavemet değerlerinin değişimi

Core-spun ipliklerin kopma mukavemet değerlerine ait istatistiksel analiz sonuçları


109

Çizelge 4.25. Kopma mukavemet değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®

Radicispandex® -0,1404 0,383Dorlastan® 0,1685 0,127Radicispandex® 0,4511* 0,000

Lycra®

Roica® 0,1204 0,271Lycra® -0,1685 0,127Radicispandex® 0,2826* 0,013

Dorlastan®


Radicispandex®

Roica® -0,3307* 0,004Lycra® -0,1204 0,271Dorlastan® 0,0481 0,658

Ne30

Roica®


Şekil 4.6-4.33 birlikte incelendiğinde, dört farklı elastomer filamentlerde en yüksek

kopma mukavemet değerine Dorlastan®, en düşük kopma mukavemet değerine ise

Lycra® elastomer filamentlere ait olduğu tespit edilmiştir. Ne16 numarada farklı

elastomer özlü core-spun ipliklerin kopma mukavemetinde en yüksek değere

Radicispandex®, en düşük değere ise Dorlastan® elastomer filamentlerin sahip

olduğu görülmektedir. Ne30 numarada ise core-spun ipliklerin kopma

mukavemetinde en yüksek değere Lycra®, en düşük değere ise Radicispandex®

elastomer filamentlere ait olduğu görülmektedir. Farklı elastomer filamentlerin, core-

spun ipliğin kopma mukavemetine kattığı değer düşük olup, özellikle pamuk

110

elyafının core-spun ipliğin kopma mukavemetinde belirleyici unsur olduğu

anlaşılmaktadır.

Çizelge 4.25 incelendiğinde, Ne16 numarada dört farklı elastomer özlü core-spun

iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmamaktadır. Ne30

numarada ise Radicispandex® özlü core-spun iplik ile diğer üç elastomer özlü core-

spun iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olduğu görülmektedir.

4.2.2.3. Maksimum Uzama Test Sonuçları

Farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin maksimum uzama değerlerinin

değişimi Şekil 4.34’de verilmektedir.

Ne16 Ne300

10

2030

40

50

607080

90

100110

120

130

Mak

simum

Uza

ma

%


Şekil 4.34. Maksimum uzama değerlerinin değişimi

Çalışmada incelenen core-spun ipliklerinin maksimum uzama değerlerine ait

istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.26’da verilmektedir.

111

Çizelge 4.26. Maksimum uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® -20,0176* 0,001Radicispandex® 8,0927 0,156

Lycra®


Dorlastan®

Roica® 12,4956* 0,032Lycra® -8,0927 0,156Dorlastan® -28,1103* 0,000

Radicispandex®

Roica® -15,6147* 0,008Lycra® 7,5220 0,186Dorlastan® -12,4956* 0,032

Ne16

Roica®

Radicispandex® 15,6147* 0,008Dorlastan® -15,5935* 0,005Radicispandex® -3,0138 0,562

Lycra®


Dorlastan®

Roica® 8,8170 0,096Lycra® 3,0138 0,562Dorlastan® -12,5796* 0,020

Radicispandex®


Ne30

Roica®


Şekil 4.11-4.34 birlikte incelendiğinde, 44dtex numarada en yüksek maksimum

uzama değerine Radicispandex®, en düşük maksimum uzama değerine ise Roica®

elastomer filamentlere ait olduğu tespit edilmiştir. 78dtex numara ise en yüksek

maksimum uzama değerine Lycra®, en düşük maksimum uzama değerine de Roica®

elastomer filamentlerin sahip olduğu görülmektedir. Core-spun ipliğin uzama

özelliğini özde bulunan elastomer filamentler sağlamaktadır. Ne16 ve Ne30

numaralarda maksimum uzamada en yüksek değere Dorlastan®, en düşük değere ise

Radicispandex® elastomer filamentler özlü core-spun ipliklere ait olduğu

görülmektedir. Core-spun ipliğin uzama değerine etkileyen faktörler, kullanılan

112

elastomer filament, elastomer filamente uygulanan çekim ve ipliğe verilen büküm

miktarı ile ilgilidir.

Çizelge 4.34 incelendiğinde, Ne16 numarada Dorlastan® özlü core-spun iplik ile

diğer üç elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında istatistiksel olarak

önemli bir fark bulunmaktadır. Bunun yanında, Roica® elastomer filament özlü core

spun iplik ile Radicispandex® ve Dorlastan® elastomer filament özlü core-spun

iplikler arasında da istatistiksel açıdan önemli bir fark görülmektedir. Ne30

numarada ise sadece Dorlastan® ile Lycra® ve Radicispandex özlü core-spun iplikler

arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmaktadır.

4.2.2.4. % Kopma Uzaması Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin kopma uzama değerlerine ait test sonuçları Şekil 4.35’te

verilmektedir.

Ne16 Ne300

102030405060708090

100110120130

Kopm

a uz

aması %


Şekil 4.35. Kopma uzama değerlerinin değişimi

Maksimum mukavemet değerleri arasındaki önemli farkları gösteren istatistiksel


113

Çizelge 4.27. Kopma uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament

Özlü Core-Spun İplikler

Ortalama

Fark

Sig.

Dorlastan® -20,6162* 0,001Radicispandex® 7,8834 0,169

Lycra®


Dorlastan®

Roica® 12,5964* 0,031Lycra® -7,8834 0,169Dorlastan® -28,4995* 0,000

Radicispandex®

Roica® -15,9032* 0,008Lycra® 8,0198 0,162Dorlastan® -12,5964* 0,031

Ne16

Roica®

Radicispandex® 15,9032* 0,008Dorlastan® -15,6604* 0,004Radicispandex® -3,1615 0,534

Lycra®


Dorlastan®

Roica® 7,0925 0,168Lycra® 3,1615 0,534Dorlastan® -12,4989* 0,018

Radicispandex®


Ne30

Roica®


Şekil 4.12-4.35 birlikte incelendiğinde, elastomer filamentlerin ve core-spun

ipliklerin maksimum uzamadaki eğilim kopma uzama değeri için de geçerlidir. Ne16

numarada kopma uzama için en yüksek değere Dorlastan® ile Roica®, en düşük

değere ise Lycra® ile Radicispandex® elastomer filament özlü core-spun ipliklerde

mevcut olduğu görülmektedir.

Çizelge 4.27 incelendiğinde, Ne16 numarada Dorlastan® elastomer filament özlü

core-spun iplik ile diğer üç elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında

istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmakla birlikte, Radicispandex® ile Roica®

114

elastomer filament özlü core-spun iplikler arasında da istatistiksel açıdan önemli bir

fark bulunmaktadır. Ne30 numarada ise Lycra® ile Dorlastan® ve Radicispandex® ile

Dorlastan® elastomer özlü core-spun iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir

fark olduğu görülmektedir.

4.2.2.5. % Kalıcı Uzaması Test Sonuçları

Farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin % kalıcı uzama değerlerinin

değişimi Şekil 4.36’da verilmektedir.

Ne16 Ne300

2

4

6

8

10

Kalı

cı uz

ama

%


Şekil 4.36. Kalıcı uzama değerlerinin değişimi

Şekil 4.21-4.36 birlikte incelendiğinde, dört farklı elastomer filamentlerin kalıcı

uzama değeri 44dtex numara için %14-15, 78dtex numara için ise %18-19 civarında

olduğu görülmektedir. Ne16 numaraya sahip core-spun ipliklerin kalıcı uzama değeri

%9-10, Ne30 numaraya sahip core-spun ipliklerin kalıcı uzama değeri ise %6-7

arasında değiştiği tespit edilmiştir. Farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin

kalıcı uzama değeri, elastomer filamentlerin kalıcı uzama değerinden düşük olup,

bunun nedeni; core-spun iplik oluşumunda elastomer filamentin pamuk elyafı ile

kaplanmasından dolayı olduğu düşünülmektedir. Core-spun ipliğin kalıcı uzama

115

değeri, kullanılan elastomer filamente, elastomer filament numarasına, elastomer

filament çekim miktarına ve core-spun ipliğe uygulanan büküm miktarına bağlıdır.

Core-spun ipliklerin % kalıcı uzama değerleri arasında istatistiksel açıdan önemli bir

fark olup olmadığını gösteren istatistiksel analiz sonuçları Çizelge 4.28’de

verilmektedir.

Çizelge 4.28. % Kalıcı uzama değerlerine ait ANOVA test sonuçları

İplik No Karşılaştırılan Elastomer Filament

Özlü Core-Spun İplikler

Ortalama

Fark

Sig.


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®


Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne30

Roica®

Radicispandex® 0,1354 0,331

Çizelge 4.28 bakıldığında, her iki numarada da dört farklı elastomer filament özlü

core-spun iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olmadığı

görülmektedir.

116

4.2.2.6. Gerilme Relaksasyon Test Sonuçları

Core-spun ipliklerin gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi Şekil 4.37’de

verilmektedir.

Ne16 Ne300

5

10

15

20

25

30

35

40

Geril

me

Relak

sasy

on %


Şekil 4.37. Gerilme relaksasyon değerlerinin değişimi

Şekil 4.37 incelendiğinde, her iki numara aralığı için de core-spun ipliklerin en

yüksek gerilme relaksasyon değerinin Dorlastan®’a ait olduğu görülmektedir.

Çalışmada incelenen core-spun ipliklerin gerilme relaksasyon değerinin istatistiksel

açıdan önemli fark olup olmadığı görmek amacıyla yapılan istatistiksel analiz

sonuçları Çizelge 4.29’da verilmektedir.

117

Çizelge 4.29. % gerilme relaksasyon değerlerine ait ANOVA test sonuçları


Ortalama Fark

Sig.

Dorlastan® -6,6169 0,119Radicispandex® 1,6520 0,801

Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®


Ne16

Roica®

Radicispandex® 4,6359 0,271Dorlastan® -2,2425 0,606Radicispandex® 0,0389 0,993

Lycra®


Dorlastan®


Radicispandex®

Roica® 8,6272 0,059Lycra® -8,6662 0,058Dorlastan® -10,9086* 0,019

Ne30

Roica®

Radicispandex® -8,6272 0,059

Çizelge 4.29 incelendiğinde, Ne16 numarada dört farklı elastomer filament özlü

core-spun ipliklerin gerilme düşmesi değerleri arasında istatistiksel açıdan önemli bir

fark bulunmamaktadır. Ne30 numarada ise sadece Dorlastan® ile Roica® elastomer

filament özlü core-spun iplikler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olduğu

görülmektedir.

118

4.3. Farklı Elastomer Filamentlerin Ekonomik Açıdan Analizi

Bu tez çalışmasında esas alınan dört farklı elastomer filamentler ayrıca ekonomik

açıdan da değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla fiyatlarına ait döküm Çizelge

4.30’da verilmektedir.

Çizelge 4.30. Farklı elastomer filamentlerin satış fiyatı (Temmuz, 2005)

Ticari Marka Fiyatı

Lycra® T-162C

44dtex

78dtex

11Euro

10Euro

Dorlastan® V900

44dtex

78dtex

8 Euro

7 Euro

Radicispandex® 7.5 Dolar

Tüm Roica® tipleri için 8 Dolar

Core-spun iplik üretiminde, özde elastomer elyaf ve dış tabakada ise pamuk elyafı

kullanılmakta olup, iki farklı elyaf kullanımı iplik fiyatını arttırmaktadır. Çizelge

4.31 ve 4.32’de ring iplik makinesinde üretilen %100 pamuk ipliğin fiyatları

verilmektedir.

Çizelge 4.31. %100 karde pamuk ipliğin genel fiyatı

İplik Numarası Fiyatı (YTL) 10/1 3.00 16/1 3.20 24/1 3.40 30/1 3.50 40/1 4.40 20/2 3.80 30/2 4.40 40/2 6.00

119

Çizelge 4.32. %100 penye pamuk ipliğin genel fiyatı

İplik Numarası Fiyatı (YTL) 10/1 3.50 16/1 3.60 24/1 3.70 30/1 3.90 40/1 4.80 50/1 8.30 60/1 9.80 80/1 12.80 20/2 4.20 30/2 4.70 40/2 6.30 50/2 10.80 60/2 12.80 80/2 17.80

Elastomer filament özlü core-spun ipliğin genel fiyatı Çizelge 4.33’de verilmektedir.

Çizelge 4.33. Elastomer filament özlü core-spun pamuk ipliğin genel fiyatı

İplik Numarası Fiyatı (US$) Ne10/1 karde (78dtex) 3.70 Ne14/1 karde (78dtex) 4.00 Ne20/1 karde (78dtex) 4.30 Ne20/1 penye (44dtex) 4.90 Ne30/1 penye (44dtex) 5.80 Ne40/1 penye (44dtex) 7.50

Core-spun iplik, %100 pamuk ipliğine göre daha yüksek maliyeti olup, bunun nedeni

özde elastomer filament kullanılması ve üretimi daha uzun sürmesidir. Elastomer

filament özlü core-spun iplik, %100 penye/karde pamuk ipliğe göre daha pahalı

olmakla birlikte, elastikiyet özelliğine sahip olmasından dolayı; örme, dokuma ve

spesifik alanlarda sağladığı başarılar sonucu tekstil sektöründe önemli yer

tutmaktadır.

120

5. SONUÇLAR ve DAHA SONRAKİ ÇALIŞMALAR İÇİN ÖNERİLER

Günümüzde, gittikçe artan serbest zamana daha çok önem verilen yaşam biçimi

döneminde giysilerin de buna uygun olarak daha rahat ve yıka-giy özelliğine sahip

olması talep edilmekte olup, elastomer lifler bu taleplerin hemen hemen tamamına

yanıt verebilmektedir. Elastomer liflerin bu özelliğinden ve kullanım alanlarının

gelişmesinden dolayı, 1990’lı yıllarda kullanımları geçmiş yıllara kıyasla oldukça

artmıştır. 2005 yılında beklenen elastomer elyaf üretimi 250 bin ton olup, bu miktar

yılda ortalama % 8–10 oranında artmaktadır. Günümüzde dünya genelinde yaklaşık

20 çeşit elastomer elyaf üreticisi bulunup, müşteriye elastomer elyaf alımında birçok

olanak sunulmaktadır. Elastomer elyaf alımında seçici olunması gerektiğinden, bu

tez çalışmasında, çeşitli ticari isimlerle tekstil sektöründe yaygın kullanılan farklı

firmalara ait elastomer elyaf çeşitlerinin fiziksel özellikleri belirlenip, araştırılmıştır.

Böylelikle elde edilen bilgilerin sektöre sunularak, elastomer elyaf alımında doğru

karar verilmesine katkı sağlanması hedeflenmiştir.

Çalışmanın ilk bölümünde, 44dtex ve 78dtex inceliğe sahip dört farklı elastomer

filamentin (Lycra®, Dorlastan®, Radicispandex® ve Roica®) fiziksel özellikleri test

edilip, elde edilen sonuçlar incelenerek farklılıkların nedenleri araştırılmıştır.

Elastomer filamentin mukavemeti, iplik ve dokuma kumaş oluşumunda maruz

kalacağı gerilmelere karşı dayanıklılığın ifadesi olup, önemli olan belli uzamalarda

gösterdiği dirençtir. Bu nedenle, iplik ve kumaş yapımında elastomer filamentin

kopma uzaması değerinde bir uzamaya maruz kalması mümkün olmayıp, proseslerde

karşılaşılan maksimum uzamadaki kuvvet değeri daha çok önem taşımaktadır.

Elastomer filamentlerin maksimum ve kopma mukavemet test sonuçları

incelendiğinde, Dorlastan® filamenti diğer üç çeşit elastomer filamente göre daha

yüksek değerlere sahiptir. Lycra® filamenti, en düşük kopma ve maksimum

mukavemet değerine sahipken, Dorlastan® filamentinin en yüksek kopma ve

maksimum mukavemet değerine sahip olduğu tespit edilmiştir.

121

%100 pamuk ipliği alınırken mukavemetten önce uzama değerine bakılmakta ve

buna göre alım yapılmakta olup, bu nedenle uzama değerleri önem taşımaktadır.

Elastomer filamentlerin maksimum uzama ve kopma uzaması test sonuçları

incelendiğinde, maksimum ve kopma uzamasında en yüksek değere Lycra®

filamentinin sahip olduğu saptanırken, diğer üç elastomer filamentlerinin hemen

hemen birbirine yakın değerde olduğu görülmektedir. Elastik iplik yapımında

elastomer filament belli uzamalarda belli gerilimlere maruz kalacaktır. Şayet,

filament istenilen uzamayı sağlamazsa mukavemeti yüksek olsa da iplik kopuşuna

neden olacaktır.

Çalışmada esas alınan elastomer filamentlerin kuvvet-uzama eğrisi incelendiğinde,

multifilament olan Roica® ve Radicispandex®’in filamentlerinin hepsi birden,

Dorlastan® ve Lycra®’nın ise zayıf olan filamentlerin teker teker koptuğu

gözlenmiştir. Test edilen elastomer filamentlerin tümü kuru eğirme yöntemi göre

çekilmiş olup, gözlenen bu durumun kimyasal yapılarından ve eğirme prosesindeki

parametre farklılığından kaynaklanabileceği düşünülmektedir.

Farklı elastomer filamentlere uygulanan elastik düzelme testinde I. döngüde belli

aralıklardaki (%100, %200 ve %300) uzamaya ait kuvvet değerleri incelendiğinde,

%100 ve %200 uzamadaki en yüksek kuvvet değerine Lycra®, en düşük kuvvet

değerine ise Dorlastan® filamentlerinin sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Roica® ve

Radicispandex® bunların arasında bir değere sahiptir. Radicispandex® için %100 ve

%200 uzamadaki kuvvet değerine bakıldığında, %100 uzamada yüksek kuvvet

değerine sahipken, %200 uzamadaki kuvvet değeri ise diğer üç elastomer

filamentlere göre düşük olup, Roica® elastomer filament bu durumun tam tersini

göstermektedir.

I. döngüde %300 uzamadaki kuvvet, V. döngüde %300 uzamaya ait beklemeden

önceki ve beklemeden sonraki kuvvet değerleri birlikte incelendiğinde, 44dtex için

dört farklı elastomer filamentlerdeki bu üç kuvvet değerleri birbirine yakın olup, en

yüksek değere Roica®’nın, 78dtex numarada ise Dorlastan® ve Roica®’nın sahip

olduğu görülmektedir. Core-spun iplik yapımında, elastomer filamente uygulanan

122

çekim miktarı 3-4 kat olup, bu miktar elastomer filamentin %300 ile %400 arasında

uzamaya tekabül eder. %300 uzamadaki kuvvet değeri core-spun iplik üretiminde

önemli olup, yüksek olması beklenmektedir. Roica® elastomer filamentin bu özelliği

sağladığı görülmektedir. V. döngü bekleme öncesi ve bekleme sonrası %300

uzamadaki kuvvet değerlerinin değişiminin elastomer filamentte oluşan

deformasyondan kaynaklandığı düşünülmektedir.

V. döngüde %100 ve %200 uzamaya ait geri dönüş kuvveti, elastomer filamentin

maruz kaldığı gerilmenin ortadan kalkması sonucu orijinal boyuna dönme isteğine

karşı gösterdiği direnç olarak düşünülebilir. %100 uzamadaki geri dönüş kuvveti, her

iki numarada en yüksek değere Radicispandex®’e, %200 uzamadaki geri dönüş

kuvvetinde, 44dtex numara için en yüksek değere Radicispandex®’e, 78dtex numara

için ise en yüksek değere Dorlastan®’a ait olduğu belirlenmiştir.

Farklı elastomer filamentlerin kalıcı uzama değerleri incelendiğinde ise, her iki

numarada dört farklı elastomer filamentler arasında istatistiksel olarak önemli bir

fark içermediği bulunmuştur. 44dtex numarada test edilen elastomer filamentlerde

kalıcı uzama % 14–15 arasında ve 78dtex numarada ise %16–17 arasında bir değere

sahiptir.

Farklı elastomer filamentlerin gerilim düşmesi (%) değeri incelendiğinde, elastomer

filamentin numarasının kalınlaşmasıyla gerilim relaksasyon değerinde düşme

gözlenmiştir. Test sonucunda tüm elastomer filamentlerin çok fazla varyasyona sahip

olduğu ortaya çıkmıştır.

Çalışmanın ikinci bölümünde, dört farklı elastomer filamentler kullanılarak, core-

spun modifiyeli ring iplik makinesinde Ne16/1 ve Ne30/1 numarada penye dokuma

core-spun iplik olarak üretilmiş ve fiziksel özellikleri tespit edilmiştir.

İplik düzgünsüzlüğü, ince ve kalın yer test sonuçları değerlendirildiğinde, ince yer

sayısında en yüksek değere Radicispandex®, en düşük değere Lycra® elastomer

filament özlü core-spun ipliklerde olduğu gözlenmiştir. İnce-kalın yer hatası

123

elastomer filamentten daha ziyade fitildeki düzgünsüzlükten ve iplik işletmesindeki

uçuntulardan oluşabileceği düşünülmektedir. Öte yandan, elastomer filamentin

düzgünsüzlüğünün de ince-kalın yer hatasına sebep olabileceği düşünülebilir.

+%140 ve +%200 değerindeki neps test sonuçları incelendiğinde, dört farklı

elastomer filamente ait core-spun ipliklerin her iki numara için +%140 neps değerleri

arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamaktadır. +%200 neps değerinde

Ne16 numara için Lycra® ile Radicispandex® ve Dorlastan® ile Radicispandex®

elastomer özlü core-spun iplikler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark

bulunurken, Ne30 numara için ise dört farklı elastomer özlü core-spun iplikler

arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir. Core ipliklerde

ince yer hatasında olduğu gibi neps değerinde de en yüksek Radicispandex®

elastomer özlü core-spun ipliğe ait olduğu saptanmıştır.

İplik tüylülük test sonuçları incelendiğinde, dört farklı elastomer filament özlü core-

spun ipliklerin tüylülük değerleri birbirine çok yakın olduğu görülmektedir.

İplik mukavemeti ve kopma uzaması test sonuçları birlikte değerlendirildiğinde,

core-spun ipliklerin her iki numara için mukavemet değerleri birbirlerine çok yakın

olduğu tespit edilmiştir. Elastomer filamentlerin mukavemet değerlerinde büyük

farklılıklar bulunmasına rağmen, core-spun ipliklerde bu farklılıklar

görülmemektedir. Bu nedenle, pamuk elyafının iplik mukavemetine olan katkısının

büyük payı olduğu anlaşılmaktadır.

Core-spun ipliklerin kopma uzama ve maksimum uzama değerleri incelendiğinde,

her iki numarada da maksimum uzamada en yüksek değere Dorlastan® ve Roica®, en

düşük değere ise Radicispandex® ve Lycra® elastomer filament özlü core-spun

ipliklere ait olduğu belirlenmiştir. Core-spun ipliklerin maksimum uzamadaki

eğilimi, kopma uzama değeri için de geçerlidir. Dört farklı elastomer filamentlerinin

en yüksek maksimum ve kopma uzama değerleri her iki numara için de Lycra®

filamentine ait olmasına rağmen, Lycra® özlü core-spun ipliklerin uzama

değerlerinin düşük olduğu tespit edilmiştir.

124

Core-spun ipliklerin maksimum/kopma mukavemet değerleri incelendiğinde, en

yüksek maksimum/kopma mukavemet Dorlastan® filamentine ve en düşük

maksimum/kopma mukavemet ise Lycra® filamentine ait olmasına rağmen, bu

filamentlerden üretilen core-spun ipliklerin maksimum/kopma mukavemet

değerlerinin birbirine yakın olduğu görülmektedir. Ne30 numarada Radicispandex ile

diğer üç elastomer filament özlü core spun ipliklerin maksimum ve kopma

mukavemet değerleri arasındaki farkın istatistiksel açıdan önemli olduğu

görülmektedir.

Elastik düzelme test sonucunda elde edilen core-spun ipliklerin kalıcı uzama

değerleri incelendiğinde, Ne16 numaraya sahip core-spun ipliklerin kalıcı uzama

değerinin %9-10, Ne30 numaraya sahip core-spun ipliklerin kalıcı uzama değerinin

ise %6-7 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Core-spun ipliğin kalıcı uzama değeri

kullanılan elastomer filamentlerin kalıcı uzama değerinden düşük olup, bunun nedeni

elastomer filamentin pamuk elyafı ile kaplanmasından ve elastomer filamente

uygulanan çekimden dolayı olduğu düşünülmektedir.

Çalışmada esas alınan core-spun ipliklerin gerilme düşmesi değerine bakıldığında,

Ne16 numarada dört farklı elastomer filament özlü core-spun ipliklerin gerilme

düşmesi değerleri arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunmamaktadır.

Ne30 numarada ise sadece Dorlastan® ile Roica® elastomer filament özlü core-spun

iplikler arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olduğu görülmektedir. Core-spun

ipliklerin gerilme düşmesi, özde kullanılan elastomer filamentlere göre daha yüksek

değere sahiptir. Bunun nedeninin, core-spun iplik yapımında elastomer filamente

uygulanan çekim miktarı ile ilgili olduğu düşünülmektedir.

Çalışmada elde edilen sonuçlara göre, dört farklı firmaya ait elastomer filamentin

fiziksel özelliklerinde önemli farklılıkların olduğu görülmektedir. Roica® elastomer

filamentin marka değeri diğer elastomer filamentlere göre düşük olmasına rağmen,

fiziksel özelliklerinde diğer elastomer filamentler ile hemen hemen yaklaşık

değerlere sahip olduğu görülmüştür. Radicispandex® elastomer lifinin fiziksel

125

özelliklerinin de diğer elastomer liflere göre yeterli düzeyde olduğu belirlenmiştir.

Sonuç olarak, elastomer filament özlü core-spun ipliklerin fiziksel özelliklerinde

büyük farklılıklar görülmemekte olup, bunun sebebi pamuk ile elastomer filament

özelliklerinin kombinasyonu sonucu oluştuğunu düşünebilir.

Daha Sonraki Çalışmalar İçin Öneriler

Şu anda tekstil sektöründe 20’e yakın markalı ve markasız elastomerik elyaf çeşidi

bulunmaktadır. Yumuşak segmentlerin polieter ve poliester kökenli tipleri, çekim

yöntemleri ve kimyasal yapısı farklılık gösteren elastomer elyafların fiziksel

özelliklerinin belirlenmesi için daha kapsamlı çalışma yapılması gerekmektedir. Bu

nedenle, incelenen ticari marka sayısı artırılabilir. Elastomer liflerin içeriğinin

tanımlanması ve kimyasal yapısında bulunan kimyasal bağların, sert ve yumuşak

segment oranların belirlenip, fiziksel özelliklere olan etkisinin araştırılmasının bu

belirsizliğe önemli açıklama getireceği düşünülmektedir.

Bu çalışmada, filamentlerin fiziksel özellikleri tespit edilmiş olup, bu filamentlerin

yaş işlemlere karşı davranışları hakkında bir araştırma yapılmamıştır. Oysa, tekstil

sektöründe tüm kumaşlar yaş işlemler sonrası kullanıcıya sunulmaktadır. Bu sebeple,

elastomer filamentlere yaş işlem uygulanarak, yaş işlem sonrası fiziksel

özelliklerindeki değişim konusunda araştırma yapılmasının daha sağlıklı sonuç

vereceği düşünülmektedir. Ancak bu tür bir çalışma sonrası tam anlamıyla incelenen

elastomer filamentlerden hangisinin üstün özelliklere sahip olduğu net olarak

belirtilebilir.

126

6. KAYNAKLAR Akçan, A., 2001. Lycralı Dokuma Kumaşların Üretimi Lycra’lı Dokuma Kumaşlarda Boyut değişimi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Afyon. Amsler Tanıtım Kataloğu, 2003. Ring İplik Makinesine Core Spun Modifiyesi ve Core-spun Eğirme Yönteminde Karşılaşılan Sorunlar. Anonim, 2001. Çıplak Elastan ve Elastanlı İpliklerin Örgü Makinelerinde Çalıştırılması, Tekstil Maraton, Sayı 5, 14. Bayer, 2005. Dorlastan Product Information-Properties and Fields of Application, 22. Broza, G., Schulte, K., Szafko, I., 2001. Mechanical Characterisation of Uniaxially Oriented Copoly(ether ester) Films, Journal of Fibres & Textiles in Eastern Europe, 9 (2): 46-49. Çetintaş, S., 2001. Lycralı İpliklerden Dokunan Kumaşların Üretim Süreci ve Boyutsal Özelliklerinin İncelenmesi, Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bursa. Demir, A., 1990. İplik Gerginliğinin Önemi ve Ölçümü, Tekstil & Teknik, Sayı 1, 61-66.

Du-pont Textile Fibers Depertmant, Bulten L-18., 1965. Analysis Power and Stretch Properties of Elastic Yarns, Dupont De Memoours International S.A, Geneva Switzerland. Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, 2005. Lycra İçeren Core-Spun İpliklerin Üretimi, Bulten L-519. Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, 2005. Dokumada Kullanılan Lycra ile Kombine Elastik İplikler, Bulten L-531. Du-pont Teknik Bilgi Bülteni, 2005. Lycra Elastan İçeren Kumaşların Yaş İşlemleri, Bulten L-517. Bhat, G., Chand, S., and Yakopson, S., 2001, Thermal Properties of Elastic Fibers, Thermochimica Acta, 367-368(8):161-164. Ferguson, J., Patsavoudis, D., 1972. Chemical Structure-Physical Property Relationships in Polyurethane Elastomeric Fibres; Property Variations in Polymers Containing High Hard Segment Concentrations, European Polymer Journal , 8(3), 385-396. www.fibersource.com

127

Anonim, İplik Fiyatları, 2005. www.basaktekstil.com.tr Krijgsman, J., Gaymans, R.J., 2004, Tensile and Elastic Properties of Thermoplastic Elastomers Based on PTMO and Tetra-Amide Units, Polymer, 45(2): 437-446. Kılıç, R., 2002. Lycra’lı Kumaşların Boyanması Esnasında Oluşan Hatalar ve Önlemleri, Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Roica® Tanıtım Kataloğu, 2005. The Stretch Answer and Asahikasei Spandex Roica® Technical Information. Lycra® Elastomer Elyafına Ait Teknik Dokümanlar, 2003. Mark, H.F., Cernia, E., 1968. Elastomeric Fibers, Man-Made Fibers Secience and Technology, Volume 3, 401-408. Meredith, R., 1971. Elastomeric Fibers, Merrow Publishing Co. Ltd, 10-38, England. Özdemir, D., 2004. Konvansiyonel Ring İplik Makinelerinde Core-Spun İplik Üretimi İçin Değişik Modifikasyon Tekniklerinin Araştırılması, Süleyman Demirel Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Tekstil Müh. Bölümü, Bitirme Ödevi, Isparta. Pinter Tanıtım Katoloğu ve CD, 2003. Ring İplik Makinesine Core Spun Modifiyesi. Radicispandex, 2005. Stretch Fibers Rushing into New Age, Asian Textile Business, 14-21. Rupp, J., Bohringer, A., 1999. Elastik İplik ve Kumaşlar, Tekstil Maraton, Sayı 2. Sawhney, A.P.S., Kimmel, L.B., 1992. Comparison of Filament Core-Spun Yarns Produced by New and Conventional Methods, Textile Research Journal, 62(2), 67-73. Sawhney, A.P.S., Kimmel, L.B., 1992. Improved Method of Producing a Cotton Covered / Polyester Staple-Core Yarn on a Ring Spinning Frame, Textile Research Journal, 61(19), 21-25. Radicispandex® Elastomerik Elyafın Tanıtım Kataloğu, 2005. Radicispandex® Genel Bilgiler, 1-23. Yeşilkütük, N., 2000, Ring İplik Makinelerinde Sargılı İpliklerin (core yarn) Eğrilmesinde Bazı Üretim Parametrelerin İplik Özelliklerinin İncelenmesi, Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, s.1-10, Bursa. Zellweger Uster Tensoropid 4 Tanıtım Katoloğu, Fundemantal Considerations of Tensile Force and Elongation Testing, 2-3.

129

EK 1

44dtex Lycra® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum

Mukavemet (cN/tex) Kopma Uzama

(%) Maksimum Uzama (%)

1 2,14 10,70 827,53 771,87 2 2,25 11,25 809,08 770,70 3 2,4 12,12 783,69 782,87 4 2,04 10,22 801,84 770,10 5 2,30 11,51 854,34 846,45 6 2,16 10,80 804,63 803,80 7 1,93 9,63 755,26 728,04 8 2,11 10,55 831,07 781,48 9 2,04 10,22 886,75 828,13

10 2,47 12,34 887,95 885,93 Ortalama 2,18 10,93 824,22 796,94

S 0,16 0,82 40,56 43,142 CV (%) 7,53 7,53 4,92 5,41

44dtex Dorlastan® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,68 13,40 795,42 790,57 2 2,16 10,78 735,32 711,61 3 3,26 16,30 900,86 881,79 4 3,06 15,32 794,90 788,71 5 2,48 12,39 762,95 760,40 6 2,45 12,25 772,65 771,81 7 3,30 16,48 886,49 885,63 8 2,60 13,00 731,43 701,91 9 2,97 14,87 815,07 796,56

10 2,19 10,97 806,79 742,94 Ortalama 2,72 13,58 800,19 783,19

S 0,39 1,97 53,83 58,72 CV (%) 14,49 14,49 6,73 7,50

44dtex Radicispandex® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,38 11,88 784,31 783,47 2 2,08 10,40 761,75 760,91 3 2,38 11,92 799,25 794,53 4 2,28 11,42 789,84 787,90 5 2,28 11,39 812,13 808,03 6 2,47 12,34 813,77 812,93 7 2,53 12,63 884,04 879,39 8 2,46 12,32 868,98 868,14 9 2,22 11,11 837,96 837,14

10 2,24 11,18 855,66 847,79 Ortalama 2,33 11,648 820,77 818,02

S 0,13 0,65 37,70 36,89 CV (%) 5,56 5,56 4,59 4,50

130

EK 1 44dtex Roica® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,69 13,47 718,39 713,03 2 2,56 12,82 710,18 694,30 3 3,00 15,01 663,50 659,56 4 2,62 13,09 753,66 748,62 5 2,43 12,16 727,51 674,54 6 2,79 13,95 747,26 742,50 7 2,87 14,33 773,44 771,96 8 2,95 14,73 720,61 718,61 9 2,87 14,37 729,79 727,88

10 2,68 13,39 755,43 746,03 Ortalama 1,55 7,75 729,98 719,70

S 0,097 0,48 29,04 33,46 CV (%) 6,23 6,23 3,98 4,65

78dtex Lycra® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 1,89 9,44 874,97 865,65 2 1,62 8,08 947,22 914,07 3 1,97 9,83 972,67 947,90 4 1,89 9,45 984,42 902,00 5 1,99 9,93 993,42 964,09 6 1,81 9,06 974,03 961,02 7 1,90 9,50 1020,19 961,06 8 1,96 9,80 969,55 947,00 9 2,10 10,49 1017,28 1008,20

10 2,19 10,94 984,98 979,14 Ortalama 1,93 9,65 973,87 945,01

S 0,15 0,74 38,93 38,93 CV (%) 7,62 7,62 4,00 4,12

78dtex Dorlastan® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,93 14,63 940,25 888,31 2 3,19 15,97 865,22 850,89 3 2,23 11,16 861,60 815,80 4 3,42 17,08 936,27 900,93 5 3,40 17,02 956,90 928,12 6 3,32 16,58 898,68 883,34 7 3,20 16,02 889,60 886,91 8 2,79 13,93 876,34 793,25 9 2,91 14,55 925,56 924,01

10 2,99 14,94 964,18 945,93 Ortalama 3,04 15,19 911,46 881,75

S 0,34 1,70 36,04 46,51 CV (%) 11,17 36,035 3,95 5,27

131

EK 1 78dtex Radicispandex® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,74 13,69 898,03 892,83 2 2,96 14,82 910,58 902,50 3 2,35 11,76 878,91 860,93 4 2,62 13,08 877,36 866,75 5 2,57 12,87 915,61 914,75 6 2,23 11,13 888,36 880,44 7 2,47 12,36 886,70 870,33 8 2,54 12,70 893,33 880,59 9 2,02 10,09 840,62 821,43

10 2,28 11,39 889,62 855,30 Ortalama 2,48 12,39 887,91 874,58

S 0,26 1,29 19,61 25,02 CV (%) 10,42 10,42 2,21 2,86

44dtex Roica® elastomer filamentine ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,75 13,73 913,83 908,69 2 2,52 12,59 861,48 837,88 3 2,71 13,55 839,65 830,77 4 2,46 12,28 865,59 838,43 5 2,20 10,99 815,53 808,55 6 2,22 11,08 863,45 828,83 7 2,60 12,98 868,11 851,21 8 2,44 12,20 855,82 821,51 9 2,41 12,07 797,55 739,53

10 2,46 12,30 827,87 805,27 Ortalama 2,48 12,38 850,89 827,07

S 0,17 0,86 30,85 40,03 CV (%) 6,94 6,94 3,63 4,84

132

EK 2 44dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 3,47 17,35 62,60 62,17 2 3,35 16,74 71,94 71,52 3 3,37 16,87 68,23 67,28 4 3,2 16,11 71,05 70,35 5 3,2 16,16 43,23 42,49 6 3,02 15,09 75,38 74,80 7 3,15 15,75 46,59 46,16 8 3,34 16,70 69,16 68,75 9 3,31 16,53 52,89 51,46

10 3,52 17,62 42,58 42,14 Ortalama 3,30 16,49 60,37 59,71

S 0,14 0,71 12,14 12,18 CV (%) 4,29 4,29 20,11 20,39

44dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,46 12,32 75,13 71,97 2 3,09 15,45 83,24 82,81 3 2,98 14,90 76,75 76,32 4 3,42 17,10 61,79 61,29 5 3,07 15,34 82,25 81,75 6 3,18 15,92 76,89 76,43 7 3,31 16,56 85,15 84,72 8 3,19 15,94 86,13 85,70 9 3,19 15,97 78,69 78,26

10 3,40 17,00 54,23 53,80 Ortalama 3.13 15,65 76,03 75,31

S 0,26 1,30 9,81 9,88 CV (%) 8,29 8,29 12,91 13,12

44dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,57 12,86 64,82 64,40 2 2,66 13,30 49,34 48,59 3 3,00 15,01 59,91 59,20 4 2,80 14,02 77,82 77,40 5 2,55 12,76 75,09 74,00 6 2,59 12,97 45,27 44,82 7 3,01 15,09 69,99 69,00 8 2,61 13,07 56,25 55,19 9 3,07 15,35 77,15 75,47

10 3,59 17,93 59,62 59,19 Ortalama 2,85 14,24 63,53 62,73

S 0,31 1,55 10,88 10,72 CV (%) 10,90 10,90 17,12 17,09

133

EK 2 44dtex Roica® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 3,12 15,58 69,60 68,45 2 3,46 17,30 69,48 69,06 3 3,12 15,60 69,23 68,48 4 3,21 16,07 75,73 75,31 5 3,11 15,56 77,15 76,51 6 2,97 14,86 82,88 82,31 7 3,18 15,94 49,01 47,50 8 3,46 17,31 75,18 64,19 9 2,98 14,93 66,22 65,79

10 3,15 15,77 54,83 47,29 Ortalama 3.18 15.89 68,93 66,49

S 0,16 0,80 9,75 10,85 CV (%) 5,00 5,00 14,15 16,32

78dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne16 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 3,19 15,97 95,79 94,96 2 2,29 11,43 82,98 82,55 3 3,30 16,52 81,56 80,99 4 3,14 15,68 99,37 98,94 5 3,10 15,52 114,90 114,47 6 3,36 16,79 88,36 87,88 7 3,15 15,77 95,19 94,71 8 3,62 18,11 90,52 90,10 9 3,16 15,78 107,10 105,99

10 3,05 15,25 101,22 100,69 Ortalama 3,14 15,68 95,70 95,13

S 0,33 1,62 9,93 9,87 CV (%) 10,33 10,33 10,37 10,37

78dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne16 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 2,19 10,94 132,29 131,87 2 2,54 12,70 116,69 116,15 3 2,34 11,68 105,26 104,70 4 2,94 14,69 120,52 116,94 5 3,54 17,72 86,74 86,15 6 3,39 16,95 128,78 128,26 7 3,78 18,89 82,85 82,43 8 2,93 14,63 139,58 138,52 9 2,90 14,52 131,09 127,52

10 3,25 16,26 119,36 118,92 Ortalama 2,98 14,90 116,3 115,15

S 0,49 2,47 18,20 17,86 CV (%) 16,59 16,59 15,65 15,51

134

EK 2 78dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne16 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 3,06 15,30 84,62 84,18 2 2,69 13,45 93,27 92,84 3 3,26 16,29 91,39 90,45 4 3,19 15,93 82,79 81,10 5 3,20 15,99 103,72 103,19 6 3,60 17,99 99,02 98,59 7 3,45 17,24 63,58 62,00 8 3,08 15,39 86,38 85,92 9 3,06 15,27 83,05 82,62

10 3,28 16,42 90,36 89,47 Ortalama 3,19 15,93 87,82 87,03

S 0,23 1,16 10,37 10,66 CV (%) 7,32 7,32 11,81 12,25

78dtex Roica® elastomer filament özlü Ne16 core-spun ipliğe ait kuvvet-uzama test sonuçları Test No Kopma Mukavemet

(cN/tex) Maksimum



1 3,05 15,24 98,58 97,19 2 2,78 13,89 101,90 101,47 3 3,15 15,73 111,02 109,40 4 2,86 14,28 104,12 103,70 5 2,96 14,81 98,44 98,02 6 3,55 17,74 115,05 114,23 7 2,85 14,24 99,02 96,95 8 2,88 14,42 107,69 106,25 9 3,08 15,41 98,06 96,75

10 3,30 16,52 103,32 102,55 Ortalama 3,04 15,23 103,7 102,65

S 0,23 1,13 5,56 5,60 CV (%) 7,42 7,42 5,37 5,46

135

EK 3 44dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait elastik düzelme test sonuçları Test No V.döngü %300

uzamadaki kuvvet (cN) V.döngü %300 uzamadaki

bekleme sonraki kuvvet (cN) Gerilme

Relaksasyon% Kalıcı

Uzama% 1 3,70 2,86 22,60 6,12 2 2,21 1,53 30,90 6,53 3 2,58 2,28 11,65 6,81 4 4,93 2,92 40,68 6,95 5 10,47 5,55 46,98 6,82 6 4,07 3,23 20,46 6,86 7 5,23 3,43 34,33 6,76 8 5,83 3,81 32,87 6,98 9 3,76 3,03 19,61 6,92

10 3,95 2,42 38,57 6,70 Ortalama 4,66 3,11 29,87 6,75

S 2,19 1,02 10,46 0,24 CV (%) 47,11 32.74 35,02 3,60

44dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait elastik düzelme test sonuçları Test No V.döngü %300




Uzama% 1 3,35 2,50 25,31 7,43 2 4,21 2,96 29,85 6,88 3 7,53 4,54 39,72 6,94 4 4,77 3,62 24,12 7,06 5 2,88 1,84 36,01 6,60 6 3,02 1,75 41,92 6,70 7 5,59 3,81 31,96 6,67 8 4,24 2,63 38,12 7,05 9 3,14 2,50 20,57 7,04

10 3,71 2,47 33,50 6,90 Ortalama 4,25 2,86 32,11 6,93

S 1,36 0,84 11,03 0,23 CV (%) 32,09 29,32 35,02 3,33 44dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait elastik düzelme test sonuçları Test No V.döngü %300




Uzama% 1 5,91 3,76 36,49 7,41 2 5,17 4,14 19,99 6,65 3 1,72 1,39 19,30 6,84 4 5,30 3,43 35,26 6,36 5 2,23 1,75 21,52 6,27 6 2,63 1,89 28,07 6,95 7 5,41 4,00 25,98 6,72 8 3,34 1,78 46,72 6,50 9 6,19 4,37 29,46 6,81

10 8,50 5,48 35,47 6,94 Ortalama 4,64 3,20 29,83 6,75

S 2,01 1,261 8,73 0,31 CV (%) 43.26 41,45 27,76 4,6

136

EK 3 44dtex Roica® elastomer filament özlü Ne30 core-spun ipliğe ait elastik düzelme test sonuçları Test No V.döngü %300

uzamadaki kuvvet (cN)

V.döngü %300 uzamadaki bekleme sonraki kuvvet

(cN)

Gerilme Relaksasyon

%

Kalıcı Uzama

% 1 3,02 2,23 26,20 6,91 2 5,36 3,75 29,95 6,99 3 2,27 1,98 12,65 7,19 4 2,75 2,48 9,81 7,14 5 3,16 2,86 9,44 6,88 6 3,87 3,24 16,14 6,99 7 3,29 2,78 15,61 6,13 8 2,92 1,67 42,77 6,48 9 3,45 2,48 28,23 7,23

Ortalama 3,34 2,60 21,20 6,88 S 0,83 0,60 11,25 0,34

CV (%) 24.74 23.03 50,07 4,93 78dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne16ore-spun ipliğe ait elastik düzelme test sonuçları Test No V.döngü %300



Relaksasyon % Kalıcı

Uzama % 1 2,85 2,28 20,17 9,15 2 7,92 5,72 27,77 10,19 3 5,43 4,70 13,37 9,73 4 4,77 3,92 17,89 9,76 5 3,85 2,66 30,97 10,07 6 5,26 4,00 23,99 9,72 7 8,04 6,02 25,19 9,89 8 2,83 2,49 12,19 9,70 9 2,60 2,09 19,74 9,69

10 3,36 3,12 7,18 9,49 Ortalama 4,69 3,70 19,84 9,74

S 1,90 1,35 11,03 0,27 CV (%) 40,6 36,39 35,54 2,80

78dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne16ore-spun ipliğe ait elastik düzelme test sonuçları Test No V.döngü %300




Uzama % 1 4,11 3,62 11,91 9,87 2 3,70 3,23 12,66 9,64 3 4,43 2,49 43,75 9,84 4 8,91 6,27 29,55 9,80 5 4,80 3,79 21,16 10,04 6 3,80 2,75 27,75 10,16 7 5,16 3,84 25,69 10,28 8 4,55 3,12 31,48 10,26 9 5,09 3,44 32,38 10,27

10 9,31 6,67 28,30 10,35 Ortalama 5,39 3,92 26,46 10,05

S 1,92 1,34 9,46 0,24 CV (%) 35,61 34,19 33,90 2,35

137

EK 3 78dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne16re-spun ipliğe ait elastik düzelme test sonuçları Test No V.döngü %300




Uzama % 1 6,38 5,91 7,32 9,60 2 6,03 4,96 17,82 10,03 3 7,71 5,68 26,27 9,89 4 3,98 3,25 18,43 9,56 5 4,85 3,81 21,31 9,71 6 6,55 4,70 28,31 10,07 7 5,42 4,77 12,02 9,84 8 5,49 4,32 21,23 9,70 9 3,04 2,86 6,02 9,36

10 4,60 3,26 29,19 9,87 Ortalama 5,41 4,35 18,79 9,76

S 1,29 0,99 8,23 0,21 CV (%) 23,78 22,74 41,51 2,13

78dtex Roica® elastomer filament özlü Ne16ore-spun ipliğe ait elastik düzelme test sonuçları Test No V.döngü %300




Uzama% 1 4,07 3,05 25,03 9,38 2 3,96 3,63 8,44 10,71 3 4,16 3,30 20,69 9,51 4 5,15 4,01 22,25 10,64 5 4,90 2,85 41,72 10,20 6 11,23 6,20 44,75 9,25 7 2,07 1,64 18,83 9,32 8 6,78 5,53 18,37 8,96 9 3,83 3,02 21,31 10,09

10 5,99 5,22 12,89 10,08 Ortalama 5,21 3,84 23,43 9,82

S 2,36 1,34 11,48 0,58 CV (%) 45,22 34,76 46,52 5,90

138

EK-4 44dtex Lycra® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları

Test No I.döngü %100 uzamadaki kuvvet (cN)

II.döngü %200


III.döngü %300


V.döngü %300 uzamadaki kuvvet (cN)

V.döngü %300 uzamadaki

bekleme sonraki kuvvet (cN)

V.döngü %200 uzamaya

geri dönüş kuvveti (cN)


geri dönüş kuvveti(cN)

Kalıcı uzama(%)

Deformasyon (%)

1 3,46 6,79 11,73 8,13 6,03 1,22 0,80 15,22 25,82 2 2,76 6,07 10,31 8,42 6,82 0,69 0,99 14,05 19,07 3 2,96 6,39 10,76 6,90 5,44 1,28 0,62 15,32 21,17 4 3,04 6,15 9,99 7,37 6,28 0,46 0,25 14,24 14,88 5 2,94 6,52 11,26 8,01 6,28 0,87 0,59 14,32 22,13 6 3,68 6,91 12,29 7,74 5,95 1,28 1,16 14,28 19,06 7 2,92 6,85 11,57 7,80 6,33 0,56 0,35 14,52 18,85 8 2,92 5,87 10,23 7,64 6,11 0,78 0,47 14,40 20,01 9 3,25 6,75 11,41 7,96 6,51 1,03 0,47 14,28 18,15

10 2,79 6,58 10,62 7,64 6,44 0,45 0,33 13,06 15,67 Ortalama 3,07 6,49 11,0 7,72 6,20 0,86 0,60 14,370 19,48

S 0,28 0,34 0,71 0,42 0,31 0,36 0,28 0,59 3,14 CV % 9,27 5,26 6,45 5,50 5,68 36,06 46,62 4,11 15,27

44dtex Dorlastan® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları


II.döngü %200


III.döngü %300









Kalıcı uzama(%)

Deformasyon (%)

1 2,75 5,62 10,73 8,32 6,59 1,31 0,79 13,89 20,82 2 1,96 5,55 11,09 7,95 6,05 0,84 0,35 14,30 23,98 3 1,97 5,44 11,14 9,84 7,51 0,85 0,60 14,60 23,64 4 1,75 5,78 11,14 7,5 6,22 1,24 0,98 14,31 17,08 5 2,31 5,78 11,29 8,07 6,13 0,79 0,28 14,22 23,95 6 2,24 5,73 11,32 7,43 5,84 1,05 0,77 14,20 21,32 7 2,79 5,54 11,47 9,32 7,77 1,01 0,78 14,28 16,65 8 2,47 4,84 11,46 8,08 6,45 0,86 0,64 13,77 20,18 9 2,70 6,48 12,62 8,8 6,88 0,93 1,14 13,58 21,82

10 1,62 4,61 10,22 8,28 6,59 0,52 0,31 14,35 20,43 Ortalama 2,27 5,53 11,25 8,36 6,60 0,94 0,67 14,150 20,99

S 0,40 0,49 0,58 0,72 0,59 0,22 0,28 0,29 2,60 CV % 17,69 8,87 5,16 8,66 9,00 23,04 41,00 2,06 32,00

139

EK-4 44dtex Radicispandex® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları


II.döngü %200


III.döngü %300









Kalıcı uzama(%)

Deformasyon (%)

1 3,05 6,71 11,37 8,89 6,75 1,28 0,88 14,00 23,77 2 2,47 6,09 11,06 9,71 7,368 0,93 0,55 14,24 24,14 3 3,12 6,91 12,44 8,33 6,43 1,32 0,89 14,17 22,78 4 3,19 6,74 12,14 7,69 6,39 0,87 0,55 14,25 16,92 5 2,95 5,93 10,72 9,26 7,79 0,99 1,03 15,00 15,89 6 3,30 6,28 11,22 8,36 6,93 0,96 0,91 14,05 17,04 7 2,86 6,64 9,94 7,93 6,86 1,01 0,37 14,00 13,45 8 3,27 6,35 10,75 7,97 6,61 1,63 1,24 13,75 17,09 9 3,44 7,40 13,32 7,64 6,35 1,15 0,65 14,51 16,88

10 2,79 5,79 11,01 8,77 7,2 1,11 0,79 14,09 17,88 Ortalama 3,04 6,48 11,40 8,45 6,86 1,12 0,79 14,13 18,58

S 0,27 0,47 0,93 0,65 0,45 0,22 0,20 0,33 3,65 CV % 8,95 7,19 8,16 7,74 6,48 19,36 31,27 2,29 18,62

44dtex Roica® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları


II.döngü %200


III.döngü %300









Kalıcı uzama(%)

Deformasyon (%)

1 2,85 6,63 12,50 9,97 7,71 0,65 0,27 14,46 22,60 2 2,80 6,81 12,25 9,35 7,64 1,17 0,47 14,43 18,22 3 2,54 6,06 12,34 10,66 8,03 0,92 0,53 14,30 24,65 4 2,88 5,92 11,93 10,22 7,8 0,91 0,54 14,13 22,16 5 3,07 6,76 13,51 10,72 8,47 0,91 0,25 16,01 20,95 6 2,85 5,93 12,08 9,137 7,6 0,64 0,58 14,31 16,85 7 3,06 6,71 13,68 9,9 7,97 0,43 0,20 14,44 19,48 8 3,77 8,15 15,93 9,19 7,33 1,03 0,60 14,16 20,20 9 3,14 7,14 13,72 12,01 9,4 0,98 0,71 14,32 21,68

10 3,13 6,56 13,19 8,97 7,46 0,76 0,62 14,97 16,89 Ortalama 3,00 6,66 13,11 9,99 7,79 0,84 0,47 14,55 20,58

S 0,30 0,63 1,14 0,89 0,57 0,20 0,17 0,53 2,55 CV % 10,22 9,44 8,69 8,88 7,25 24,82 34,61 3,67 11,87

140

EK-4 78dtex Lycra® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları


II.döngü %200


III.döngü %300









Kalıcı uzama(%)

Deformasyon (%)

1 4,94 8,86 13,59 11,02 9,30 1,90 1,01 16,54 15,61 2 4,67 8,57 12,23 11,46 9,88 2,48 1,46 16,70 13,77 3 4,51 8,56 14,14 10,75 9,21 1,81 1,70 16,94 14,30 4 4,91 9,13 13,82 11,61 9,94 2,07 1,48 16,67 14,34 5 3,61 7,47 11,53 11,60 10,28 1,74 1,18 16,59 11,41 6 5,14 9,65 15,71 11,12 9,36 1,59 0,70 17,45 15,78 7 4,61 8,74 14,59 11,06 9,22 1,54 1,12 16,33 16,60 8 4,61 8,72 14,44 11,74 9,8 1,81 1,28 17,34 16,50 9 4,74 9,17 14,42 10,37 9,03 2,43 1,42 16,69 12,91

10 4,87 9,54 15,88 11,03 9,60 1,66 0,91 16,96 12,94 Ortalama 4,66 8,44 14,04 11,17 9,56 1,90 1,22 16,82 14,42

S 0,39 0,58 1,28 0,40 0,38 0,31 0,28 0,33 1,71 CV % 8,44 6,57 9,19 3,65 3,98 16,43 23,37 2,00 11,25

78dtex Dorlastan® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları


II.döngü %200


III.döngü %300









Kalıcı uzama(%)

Deformasyon (%)

1 3,81 9,12 17,66 12,43 10,34 2,30 1,11 16,67 16,85 2 3,73 8,09 17,63 11,89 9,74 1,80 1,56 17,53 18,12 3 3,25 10,44 20,97 12,20 10,49 1,49 0,79 16,19 14,01 4 4,16 10,06 20,06 15,93 12,6 1,61 1,26 17,34 20,93 5 3,17 8,48 16,42 11,78 10,12 2,87 1,34 17,55 14,12 6 3,67 8,04 16,17 12,08 9,91 1,54 1,39 17,34 17,97 7 4,44 9,03 17,26 11,55 9,64 2,08 1,38 16,90 16,44 8 3,78 8,70 17,55 12,23 10,16 1,97 1,01 16,86 16,92 9 3,73 8,46 16,80 11,87 9,72 2,63 1,64 17,33 18,12

10 3,86 7,82 15,83 11,82 9,97 1,61 1,27 16,96 15,63 Ortalama 3,76 8,82 17,63 12,32 10,28 1,80 1,30 17,02 16,64

S 0,30 0,80 1,57 1,16 0,78 0,45 0,24 0,42 2,06 CV % 9,40 9,27 8,91 9,46 7,61 22,86 18,80 2,48 12,48

141

EK-4 78dtex Radicispandex® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları


II.döngü %200


III.döngü %300









Kalıcı uzama(%)

Deformasyon (%)

1 4,56 8,69 14,72 10,03 8,80 1,88 0,94 16,63 12,25 2 3,86 7,24 12,59 10,60 8,94 1,50 1,35 16,57 15,72 3 4,31 7,74 14,02 9,56 7,99 1,99 1,68 16,97 16,46 4 4,01 7,95 13,17 11,11 9,55 1,62 1,15 17,27 14,06 5 4,32 7,68 13,78 10,62 8,51 1,79 1,35 17,86 19,97 6 4,39 7,69 12,55 10,8 9,56 1,33 1,19 16,51 11,49 7 4,08 7,77 14,01 10,34 8,65 1,26 1,52 17,08 16,38 8 4,88 8,36 14,57 10,73 9,04 2,18 1,65 16,82 15,72 9 4,60 8,42 15,29 9,61 8,04 1,64 1,17 16,58 16,34

10 4,38 8,08 11,72 11,2 9,20 2,05 1,69 16,57 17,79 Ortalama 4,33 7,96 13,65 10,46 8,83 1,72 1,36 16,88 15,62

S 0,28 0,41 1,06 0,54 0,52 0,29 0,25 0,41 2,50 CV % 6,58 5,12 7,78 5,18 5,92 16,82 17,95 2,40 15,20

78dtex Roica® elastomer filamentinin elastik özelliklerine ait test sonuçları


II.döngü %200


III.döngü %300









Kalıcı uzama(%)

Deformasyon (%)

1 2,85 6,63 12,50 14,98 11,97 1,35 0,79 17,22 20,10 2 2,80 6,81 12,25 12,25 10,4 1,99 1,33 16,81 15,02 3 2,54 6,06 12,34 12,27 10,22 1,31 1,16 16,37 16,70 4 2,88 5,92 11,93 11,25 9,56 1,90 1,39 16,76 15,04 5 3,07 6,76 13,51 13,14 9,50 1,03 0,38 16,78 27,72 6 2,85 5,93 12,08 12,36 9,93 1,75 1,15 16,82 19,64 7 3,06 6,71 13,68 12,18 9,46 1,23 1,62 16,94 22,34 8 3,77 8,15 15,93 12,50 9,07 1,06 0,64 16,23 27,46 9 3,14 7,14 13,72 12,40 9,63 1,82 1,10 17,48 22,35

10 3,13 6,56 13,19 11,91 9,92 1,04 0,80 16,94 16,75 Ortalama 3,69 8,91 16,39 12,53 9,97 1,44 1,04 16,84 20,31

S 0,49 0,56 0,14 0,93 0,76 0,36 0,36 0,34 4,67 CV % 13,47 6,29 8,77 7,45 7,66 24,77 34,74 2,04 21,81

142

EK-5 44dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne30 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları

Test No CVm (%)

İnce Yer (-%40)

İnce Yer (-%50)

Kalın Yer (+%35)

Kalın Yer (+%50)

Neps (+%140)

Neps (+%200)

H Kopma Uzaması (%)

Mukavemet (cN/tex)

1 11,63 9 1 59 4 34 5 3,84 6,14 15,96 2 11,70 6 0 61 6 21 4 3,92 6,10 15,50 3 12,11 9 0 81 10 28 5 3,15 6,50 16,18 4 11,63 8 0 49 4 28 2 3,82 6,14 15,98 5 11,72 4 0 64 7 39 11 3,91 6,21 15,93 6 11,54 3 0 44 5 29 6 3,79 6,18 16,03 7 11,98 14 0 95 9 26 4 3,14 6,01 15,86 8 12,10 12 0 96 10 33 4 3,05 6,85 17,50 9 11,63 5 0 60 4 40 4 3,96 6,18 15,38

10 11,59 7 0 68 3 24 6 3,87 6,63 17,47 Ortalama 11,76 19 0 169 15 76 13 3,64 6,29 16,10

S 0,22 8,66 0,79 44,31 6,65 15,54 5,95 0,37 0,27 0,73 CV (%) 1,82 +,16 0 26,2 42,9 20,6 46,6 10,18 8,23 8,35

44dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne30 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları

Test No CVm (%)

İnce Yer (-%40)

İnce Yer (-%50)

Kalın Yer (+%35)

Kalın Yer (+%50)

Neps (+%140)

Neps (+%200)


Mukavemet (cN/tex)

1 11,67 7 0 61 5 19 4 3,60 6,74 16,89 2 12,30 6 0 91 6 48 4 3,92 6,83 16,55 3 11,88 11 0 69 6 22 3 4,02 6,56 16,51 4 12,05 7 0 62 7 34 5 3,46 6,53 16,41 5 12,10 17 2 74 8 45 9 3,29 6,59 17,33 6 11,81 7 0 65 8 21 6 3,28 6,62 17,20 7 11,57 2 0 46 3 22 4 3,81 6,73 16,91 8 11,65 8 0 53 2 17 4 3,78 6,36 15,85 9 12,08 12 0 92 4 38 4 4,04 6,43 15,90

10 11,72 3 0 56 2 24 4 3,86 6,51 17,90 Ortalama 11,88 20 0 167 13 72 12 3,71 6,59 16,75

S 0,24 10,99 0,63 37,98 5,71 28,31 36,2 0,28 0,42 1,45 CV (%) 2,02 55,0 0 22,7 44,8 39,0 4,26 7,64 6,38 8,67

143

EK-5 44dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne30 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları

Test No CVm (%)

İnce Yer (-%40)

İnce Yer (-%50)

Kalın Yer (+%35)

Kalın Yer (+%50)

Neps (+%140)

Neps (+%200)


Mukavemet (cN/tex)

1 13,10 12 1 74 4 30 5 3,46 6,69 16,87 2 11,73 7 0 84 11 25 4 3,82 6,61 16,71 3 11,95 10 0 73 8 29 6 3,59 6,44 16,18 4 12,15 15 0 106 8 48 6 4,06 6,57 16,27 5 11,71 14 0 81 12 33 11 3,98 6,60 16,86 6 11,90 9 0 79 4 25 5 3,28 6,98 16,39 7 12,43 14 0 101 5 42 9 4,03 5,94 14,52 8 11,71 5 0 74 7 29 5 4,02 6,37 15,86 9 11,38 6 0 35 4 26 6 3,62 6,59 16,87

10 11,86 4 0 54 5 42 6 3,15 6,46 16,50 Ortalama 11,99 24 0 190 17 82 16 3,70 6,52 16,30

S 0,48 10,08 0,79 51,10 7,34 20,49 5,27 0,33 0,75 1,54 CV (%) 4,00 42,0 0 27,0 43,2 24,9 33,5 8,96 11,44 9,43

44dtex Roica® elastomer filament özlü Ne30 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları

Test No CVm (%)

İnce Yer (-%40)

İnce Yer (-%50)

Kalın Yer (+%35)

Kalın Yer (+%50)

Neps (+%140)

Neps (+%200)


Mukavemet (cN/tex)

1 12,05 6 0 65 3 25 4 3,32 6,75 16,48 2 11,63 6 0 58 3 32 2 3,75 6,76 16,77 3 11,57 5 0 53 6 34 7 3,69 6,82 16,86 4 11,70 5 0 69 8 24 3 3,95 6,83 17,12 5 12,20 6 0 84 13 29 7 3,27 6,50 15,93 6 12,43 14 0 128 21 33 8 3,90 6,70 16,25 7 11,91 9 0 68 8 40 5 3,77 6,59 16,50 8 11,49 5 0 45 3 22 4 3,53 6,37 16,89 9 12,42 11 0 119 11 43 7 3,69 6,46 16,30

10 11,73 9 0 62 5 25 4 3,82 6,33 15,73 Ortalama 11,91 19 0 188 20 77 13 3,67 6,61 16,48

S 0,35 7,66 0 68,99 14,22 17,56 5,06 0,24 0,51 1,33 CV (%) 2,91 40,3 0 36,7 70,2 22,9 39,7 6,25 7,78 8,09

144

EK-5 78dtex Lycra® elastomer filament özlü Ne16 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları

Test No CVm (%)

İnce Yer (-%40)

İnce Yer (-%50)

Kalın Yer (+%35)

Kalın Yer (+%50)

Neps (+%140)

Neps (+%200)


Mukavemet (cN/tex)

1 9,98 2 0 15 1 4 0 4,85 7,75 18,25 2 10,06 0 0 13 2 3 0 4,87 7,71 18,07 3 10,06 1 0 23 4 4 1 4,87 7,52 16,93 4 9,63 1 0 11 0 1 0 4,80 7,64 17,52 5 9,90 1 0 10 3 1 0 4,75 7,18 16,77 6 9,74 0 0 15 1 2 0 4,90 7,34 16,52 7 9,84 0 0 17 0 0 0 4,91 7,57 17,39 8 10,07 0 0 25 2 4 0 4,88 7,81 18,12 9 9,92 1 0 9 2 2 0 5,08 7,85 17,87

10 9,57 0 0 15 1 3 0 5,01 7,49 17,33 Ortalama 9,88 2 0 38 4 6 0 4,89 7,59 17,48

S 0,180 1,75 0 12,38 3,12 3,57 0,791 0,10 0,53 1,44 CV (%) 1,83 116,5 0 34,3 79,1 59,6 0 1,94 6,94 8,24

78dtex Dorlastan® elastomer filament özlü Ne16 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları

Test No CVm (%)

İnce Yer (-%40)

İnce Yer (-%50)

Kalın Yer (+%35)

Kalın Yer (+%50)

Neps (+%140)

Neps (+%200)


Mukavemet (cN/tex)

1 10,69 2 0 45 5 6 1 5,13 7,77 17,14 2 10,23 1 0 20 0 1 0 4,96 7,33 16,97 3 9,77 1 0 12 2 3 0 4,95 7,82 16,97 4 10,25 0 0 30 2 3 0 4,89 8,04 18,13 5 9,68 1 0 18 2 4 2 5,18 7,85 17,07 6 9,47 0 0 8 1 0 0 4,84 7,53 16,37 7 9,73 1 0 20 3 2 0 4,89 7,87 18,30 8 9,78 0 0 12 1 1 1 4,99 7,73 17,60 9 9,65 0 0 5 2 1 1 5,09 7,75 16,95

10 9,93 1 0 24 2 2 1 5,08 7,65 16,86 Ortalama 9,92 2 0 48 5 6 2 5,00 7,73 17,24

S 0,37 1,68 0 30,11 3,33 4,418 1,75 0,31 0,61 1,63 CV (%) 3,70 96,4 0 60,5 66,7 76,8 116,5 2,29 7,89 9,43

145

EK-5 78dtex Radicispandex® elastomer filament özlü Ne16 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları

Test No CVm (%)

İnce Yer (-%40)

İnce Yer (-%50)

Kalın Yer (+%35)

Kalın Yer (+%50)

Neps (+%140)

Neps (+%200)


Mukavemet (cN/tex)

1 9,81 1 0 13 2 4 2 4,7 7,86 17,21 2 9,94 5 0 13 3 3 2 4,93 7,35 16,63 3 9,79 2 0 17 4 2 1 4,83 7,64 17,30 4 10,05 6 0 18 5 7 4 4,83 6,97 15,47 5 10,02 1 0 15 2 4 2 5,00 7,62 16,80 6 9,90 0 0 21 4 2 1 4,90 7,64 17,60 7 9,51 0 0 13 0 0 0 5,13 7,71 17,31 8 10,33 1 0 30 1 1 0 5,10 7,53 16,97 9 9,74 1 0 12 3 6 4 4,80 7,69 17,47

10 10,08 0 00 22 0 1 0 4,82 7,94 17,62 Ortalama 9,92 4 0 44 6 8 4 4,91 7,60 17,04

S 0,22 5,27 0 14,10 4,28 5,48 3,76 0,13 0,60 1,59 CV (%) 2,26 124,2 0 32,4 71,4 70,4 94,1 2,59 7,86 9,31

78dtex Roica® elastomer filament özlü Ne16 penye dokuma core-spun ipliğine ait test sonuçları

Test No CVm (%)

İnce Yer (-%40)

İnce Yer (-%50)

Kalın Yer (+%35)

Kalın Yer (+%50)

Neps (+%140)

Neps (+%200)


Mukavemet (cN/tex)

1 9,69 0 0 15 0 0 0 4,84 7,74 17,64 2 9,67 0 0 7 0 0 0 4,88 7,62 17,06 3 9,92 1 0 12 2 4 2 4,80 7,46 17,00 4 9,74 0 0 15 3 4 1 4,92 7,72 17,43 5 10,26 2 0 31 3 2 2 4,99 7,46 16,53 6 10,14 1 0 21 2 2 1 5,16 7,55 16,85 7 9,51 1 0 13 3 3 2 4,99 7,46 16,20 8 10,25 1 0 34 1 2 1 4,87 7,74 17,53 9 9,58 0 0 11 1 1 0 4,99 7,36 16,26

10 9,64 0 0 19 4 3 0 5,16 7,61 16,74 Ortalama 9,84 2 0 44 5 5 2 4,96 7,57 16,93

S 0,28 1,75 0 21,79 3,43 3,69 2,19 0,12 0,56 1,52 CV (%) 2,87 116,5 0 49,0 72,1 69,0 97,3 2,50 7,42 8,98

farkli elastomerİk elyaf

Documents