fecha: 2022/01/26. publicación: suplemento la voz de la
TRANSCRIPT
LA VOZ DE LA ESCUELAXornalismona Escola
Suena el timbre
O Torre de Lemos, o primeiro en publicar a súa reportaxe
Eladio Otero: «El director se come todos los problemas»
páxina 6 página 8
ACTIVIDAD 1
¿QUÉ ÓRGANOS SE PUEDEN DONAR?
Escaneando el código QR (o tecleando bit.ly/3g0Qp9q) podrás ver una figura humana. Rellena los espacios en blanco y descubre qué órganos, tejidos y células se pueden donar para un trasplante.
Intenta colocarlos en su sitio. Si lo prefieres, dibuja tú mismo el cuerpo e investiga qué se puede donar mientras una persona está viva y qué cuando muere.
Las actividades de esta unidad están diseñadas por la divulgadora científica Bibiana García.
LA VOZ DE GALICIAMIÉRCOLES, 26 de ENERO del 2022N.º 1.292
Calendariode febreiroUn percorrido polas efemérides do mes máis curto do ano
páxinas 4-5
Hubo que esperar hasta el siglo XX para realizar el primer tras-plante. En 1906, el francés Mat-hieu Jaboulay realizó un injerto renal de un cerdo en el codo iz-quierdo de una mujer de 50 años con problemas de riñón, pero la operación fracasó.
El primer trasplante entre per-sonas que permitió al paciente rehacer su vida se hizo en 1954, en el Hospital Brigham (Estados Unidos), y se hizo con un riñón. Aunque fue el primer trasplante de corazón, en 1967, el que revo-lucionó la medicina. El paciente solo vivió 18 días, pero fue muy importante porque podemos vi-vir sin un riñón, ¡pero no sin cora-zón! La operación la hizo el doc-tor Christiaan Barnard en Sudá-frica.
En España hubo que esperar hasta 1965, cuando Josep María Gil-Verat y Antoni Caralps inser-taron un riñón en un paciente.
Galicia no se estrenó hasta 1981, y lo hizo con un órgano de un do-nante vivo, de un padre a su hijo.
El primer trasplante de un órgano en España se hizo en 1965
HISTORIA
Impresión 3D de órganos, la nueva gran esperanza de la ciencia
¿Es posible fabricar órganos arti-ficiales? Eso es lo que tratan de di-señar los científicos, aprovechan-do la tecnología de impresión 3D. Esta técnica permitiría unir mu-chas capas de tejido biológico, ex-traído de células del paciente, pa-ra recrear un órgano como los que tenemos en el cuerpo. Las máqui-nas lo imprimirían a partir de los datos introducidos en sus progra-mas de modelaje. Esta técnica ya se utiliza en otros ámbitos, como la moda o la arquitectura, y ya se ha conseguido hacer prótesis. Hay muchas esperanzas puestas en la impresión 3D, porque su uso ma-sivo podría solucionar el proble-ma de escasez de órganos que hay en el mundo.
INNOVACIÓN
UN HITO DE LA MEDICINA
Este mes se logró por primera vez el xenotrasplante en dos pacientes de un corazón y dos riñones de cerdo genéticamente modificados
Trasplantes de vida animal
C. PORTEIRO
¡La medicina ha vuelto a hacer historia! En apenas tres sema-nas, cirujanos de la Universidad de Maryland y de Alabama han conseguido trasplantar a huma-nos un corazón y dos riñones de cerdo en dos pacientes dife-rentes. Un hito para la ciencia y una esperanza para quienes lle-van mucho tiempo esperando un órgano.
¿Qué es un xenotrasplante? Es una operación en la que se im-planta un órgano, tejido o células de una especie en un individuo de otra especie que no compar-te el mismo material genético.
¿Son compatibles los órga-nos de distintos animales?No. No podemos extraer un ór-gano de un cerdo sin más, aun-que compartan el 90 % de nues-tra genética —el material que determina cómo será nues-tro cuerpo—. Es necesario mo-dificar sus genes, añadiendo algu-
Cirujanos de la Universidad de Alabama trasplantando dos riñones de cerdo a un paciente. Foto: Universidad de Alabama / Jeff Myers
nos humanos, para conseguir que sean mucho más parecidos a los nuestros; de lo contrario, nuestro cuerpo lo rechazaría. Aun así, to-davía preocupa la posible trans-misión de enfermedades o alte-raciones genéticas.
¿Salieron bien las operacio-nes practicadas? El paciente en muerte cerebral (es decir, muerto, pero sosteni-do por máquinas) que recibió los dos riñones de cerdo tras la au-
torización de su familia, Jim Par-sons (57 años), falleció a las 72 horas, pero ayudará a avanzar y a salvar muchas vidas en los pró-ximos años. Las cosas le han ido mejor a David Bennett (57 años), el hombre que recibió el corazón de cerdo. Dos semanas después, sigue vivo.
¿Qué puede salir mal?No tiene por qué haber proble-mas, aunque hay casos en los que el paciente rechaza el órgano, aun
siendo humano, porque su cuer-po detecta un tejido extraño. Pa-ra evitar eso, los médicos siem-pre buscan órganos muy pare-cidos entre sí y el trasplantado tiene que tomar medicación an-tirrechazo de por vida. Por eso hay más probabilidades de que todo vaya bien si el trasplante se produce entre gemelos. Tienen una genética casi idéntica.
¿Qué hace especial al cerdo?Además de tener una genética muy parecida a la de los huma-nos, sus órganos tienen un tama-ño óptimo y tienen una esperan-za de vida de 30 años. ¿Se trasplanta el alma?«No está comprobado que el al-ma no sea trasplantada con los órganos [...]. ¿Pasa algo por lle-var dentro de ti el órgano de al-guien que ha matado a otros?», se preguntaba una presentadora de televisión hace diez años. Se trata de una creencia basada so-lo en la superstición.
Compartir nuestra sangre una sola vez puede salvar tres vidas
Pagar por el plasma es eficaz, pero ¿es ético?
Los avances en medicina se consiguieron gracias a la experimentación con animales, hoy a debate
ACTIVIDAD 2RESERVAS DE SANGRE
ENTENDER PROFUNDIZAR
Tan importante como donar ór-ganos es donar sangre. Cada vez que entramos en un quirófano pa-ra ser operados necesitamos que nos la transfieran para recuperar la que perdemos en la interven-ción. Y para eso es necesario que los médicos tengan reservas. ¿Có-mo se consiguen? Convenciendo a los ciudadanos.
En España es un acto volunta-rio, no se paga por ello. Puedes acudir a tu centro de salud o a los autobuses medicalizados de la comunidad para hacerlo. Pero debes ser mayor de edad (más de 18 años) y no padecer ningu-na enfermedad grave. Los galle-gos somos los terceros que más sangre donamos en España, solo por detrás de extremeños y cas-tellanoleoneses. Más de cuatro de cada cien lo hacen. Y es muy im-portante, porque con cada dona-ción que hacemos podemos sal-var tres vidas.
Te preguntarás: si doy mi san-gre, ¿me quedo sin ella? ¡Claro que no! Una persona adulta tiene unos cinco litros. Cuando vas a donar solo te extraen una décima parte (¿sabes cuánto es eso?) y esta se regenera al cabo de unas cuatro o seis semanas.
Hay distintos tipos de sangre. Como curiosidad: los 0- son do-nantes universales, eso quiere de-cir que su sangre se puede trans-ferir a cualquier persona. En cam-bio, los AB+ son receptores uni-versales, es decir, pueden recibir de todos, pero solo pueden do-nar entre ellos.
■ A diferencia de España, en países como Estados Unidos se paga a quien dona sangre. Por unos 250 euros pueden hacer ocho extracciones de tu plasma, un componente con proteínas que ayudan a cortar hemorragias y ampliar nuestras defensas.
■ Hay quien defiende que el incentivo económico es más eficaz. La demanda está creciendo en el mundo y el dinero anima a donar. Pero ¿es ético? Una persona rica no sentirá la necesidad de donar si no es por altruismo, pero un joven sin fondos para pagarse la carrera, sí, porque lo necesita; pasa lo mismo con los vientres de alquiler. ¿Es correcto aprovechar su situación de vulnerabilidad?
■ En España se pagaba por la sangre hasta 1985. Hasta entonces donaban muchas personas en situación marginal, como los drogadictos. Muchas otras se contagiaron de VIH o de hepatitis C en los quirófanos, porque como no se sabía de su existencia no se controlaba si la sangre estaba contaminada.
■ Las técnicas de trasplante, los tratamientos para la diabetes o el sida (el síndrome derivado del VIH) y la vacuna de la tosferina no existirían de no ser por los animales. Los científicos han tenido que experimentar con ellos para probar su eficacia antes de utilizarlos en humanos.
■ Los griegos y los romanos ya recurrían a la experimentación con animales. Alcmeón de Crotona demostró la existencia del nervio óptico al seccionar el de un animal y dejarlo ciego. Galeno, padre de la medicina, diseccionó cerdos y cabras vivos para estudiar la anatomía y funcionamiento de los órganos.
■ ¿Te suena la expresión «conejillo de indias»? Estos mamíferos roedores, también conocidos como cobayas, se usaron con mucha frecuencia en los laboratorios, antes de convertirlos en
nuestras mascotas. De ahí que empleemos la frase cuando nos sentimos utilizados.
■ En la actualidad todavía necesitamos utilizar animales como las ratas para buscar curas de enfermedades como el alzhéimer. Aunque su uso
está muy restringido, esto suscita un debate ético: ¿es justo causarles dolor por el bien de la humanidad?
■ Piensa en un perro. Este año sacrificarán en España 32 cachorros de beagle para examinar el efecto de un fármaco en sus órganos. ¿Qué alternativas se podrían desarrollar para evitar que se repita? ¿Podría el «big data» ser una solución, como proponen algunos grupos animalistas?
Los distintos grupos sanguíneos se reparten así entre la población española: A+ 36 %, A- 7 %, B+ 8 %, B- 2 %, AB+ 2,5 %, AB- 0,5 %, 0+ 35 %, 0- 9 %. Averiguad el grupo de cada compañero y elaborad una tabla con porcentajes de clase. ¿Cuál predomina? ¿Los resultados coinciden con los de la población general, expuestos arriba?
ACTIVIDAD 3¡HAGÁMONOS DONANTES!
Pensad un eslogan que promueva las donaciones. Haced un cartel y colgadlo en vuestro centro educativo. ¡Que se vea bien! Quizá os inspire la campaña «Donar es amar», de la Federación Nacional de Asociaciones para la Lucha contra las Enfermedades de Riñón.
Cirujanos españoles realizan una operación de trasplante de órganos en un quirófano. Foto: Europa Press
un trasplante y la lista de espera es de unas 57.700 personas.
Es tal la desesperación de algu-nas personas que pueden incluso recurrir al mercado negro de ór-ganos. ¿De qué se trata? De la ven-ta ilegal. Puede ser de forma vo-luntaria: hace años un joven chino vendió un riñón para comprar un iPhone y un iPad. En la interven-ción contrajo una infección que le provocó una insuficiencia re-nal de por vida. También hay re-des criminales que obtienen ór-ganos por la fuerza.
¿Cómo vamos de trasplantes en Galicia? Los gallegos han re-
ducido el ritmo en el 2021: a 298, treinta menos. Pero hay un da-to para el optimismo: las negati-vas familiares a donar órganos de un fallecido han disminuido mu-cho. El 85 % aceptan que se extrai-gan los órganos de sus parientes muertos. Algo impensable hace dos décadas, cuando existía des-confianza y los trámites echaban a perder los órganos al pasar de-masiado tiempo sin medidas de conservación. ¿Sabes cuánto tiem-po crees que tendrías que espe-rar por pulmón o un riñón? Para el primero tres meses, para el se-gundo un año.
2 LA VOZ DE LA ESCUELAMiércoles, 26 de enero del 2022
Los xenotrasplantes po-drían resolver la escasez de órganos en el mundo.
Una carestía que, en el caso de España, es menos grave. Nuestro país lleva 29 años seguidos siendo líder mundial de donantes. En el 2021, cinco de cada 100 trasplan-tes de todo el mundo se hicieron aquí, a pesar de que representa-mos solo el 0,6 % de la población.
¿De dónde proceden los órga-nos? 1.905 donantes fallecidos y 324 donantes vivos permitieron realizar 4.781 operaciones, la ma-yoría de riñones e hígados.
Son cifras para estar orgullo-sos. España es un ejemplo de or-ganización, buen trabajo y, sobre todo, solidaridad. Ni siquiera la pandemia ha podido desbancar-la del primer puesto. Y eso que el coronavirus redujo el número de intervenciones en un 20 %. ¿Por qué? Los esfuerzos sanitarios se concentraron en frenar la propa-gación del virus, colapsando plan-tas de los hospitales y desbordan-do a los médicos.
¿Se puede comprar un órgano? Legalmente, no. Tanto en España como en los países de la Unión Europea (UE) existen listas en las que se inscriben pacientes que necesitan alguno. Nadie puede saltarse la cola poniendo dinero.
El tiempo de espera puede ser largo. De hecho, no todo el mun-do lo consigue. En la UE mueren once pacientes al día esperando
DONACIÓN DE ÓRGANOS
Lleva 29 años consecutivos encabezando la lista. ¿Cómo lo ha conseguido? Organización, buenos profesionales y mucha solidaridad
España, líder mundial
Miércoles, 26 de enero del 2022
LA VOZ DE LA ESCUELA 3
JESÚS GARRIDOO vocábulo resiliencia non apa-rece nalgúns dicionarios. Pa-récese a resistencia, pero cun matiz máis suave. A psicóloga norteamericana LaRae Quy, es-pecialista na descrición de acti-tudes ante o covid, define a resi-liencia como «a capacidade que ten unha persoa para superar circunstancias traumáticas co-mo a morte dun ser querido, un accidente próximo, o covid…».
A Real Academia Galega de-fine a resiliencia como a «ca-pacidade dos seres humanos para adaptarse positivamente ás situacións adversas» e «de adaptación e recuperación fronte a unha situación adver-sa». O termo repítese con al-gunha frecuencia nos docu-mentos educativos oficiais da Xunta de Galicia. Por exemplo, «conceptos emocionais como a asertividade, a empatía e a resiliencia», «favorecer e for-talecer a autoestima, a empa-tía e a resiliencia», «púxose de manifesto a enorme resiliencia do profesorado e as habilida-des que moitas persoas crían que non tiñan»... (t.ly/7lzg). SignificadoA resiliencia é a habilidade que ten unha persoa para adaptar-se ás circunstancias. Isto supón que é capaz de deixar algo para volver ser a persoa que era. Sen-te que gañou unha batalla des-pois da crise que viviu. Cando unha persoa é capaz de adaptar-se a novas circunstancias, non só supera a crise, senón que co cambio se converte en alguén novo, que se sente máis forte, a pesar dos momentos de an-siedade e depresión. Prodúce-se un mellor coñecemento de si mesmo que achega ás relacións interpersoais. Isto recibe o no-me técnico de desenvolvemen-to postraumático.
A resiliencia non é algo gra-tuíto que se nos dá cando nace-mos. Os psicólogos aprenderon que pode cultivarse e crecer en calquera momento e idade ao mesmo tempo que xorde unha crise. E, ademais, crece e desen-vólvese unicamente a base de coraxe e duro traballo.
Catro claves Para aumentar a capacidade de resiliencia fronte ao covid-19, convén dar os seguintes pasos.1 | Construír unha forte rede so-cial de axuda aos demais. Un es-tudo recente sobre o covid su-
xire que, cando a xente está so-metida a unha forte crise, come-za a pensar se merece a pena vivir. É urxente estar preto dos que necesitan axuda para supe-ralo. Cando xorde este proble-ma, chega o tempo de demos-trar que non estamos sós.2 | Loitar por unha importante causa. A xente que ten un egoís-ta obxectivo na súa vida pasa de todo e non se interesa por na-da. Pero a madurez descóbrenos quen somos, o valor que temos e a necesidade de buscar solu-cións importantes para todos. En momentos de crise, centrá-monos en nós mesmos, vémo-nos atafegados, e invádenos o pánico. Cando poñemos a nosa vista e axuda nos demais supe-ramos os nosos temores e po-ñémonos a traballar.3 | Controlar os sentimentos ne-gativos. Un dos pensamentos negativos máis frecuentes adoi-ta ser: «E isto por que me pa-sa a min?». Sentirse vítima é un modo frecuente de non enfron-tarse á realidade. Con iso que-remos demostrar aos demais o mal que a vida se comporta con-nosco. Pero é fácil comprobar que ás veces xorden dificulta-des e vanse compensando unhas con outras. 4 | Tomarse descansos mentais. Como facer que funcione to-marse este descanso mental? O exercicio regular aumenta a neuroxénese, a produción de novas células cerebrais, no hipo-campo. Isto non só mellorará a saúde do cerebro, senón tamén o estado de ánimo. Aprende al-go novo porque pode conducir a unha reserva cognitiva, un ago-cho cerebral segredo que axu-da a manter a resistencia, as re-des neuronais. Isto pode contra-rrestar os efectos negativos do estrés. Practica a atención ple-na a outro tema ou actividade, porque isto che permite tomar nota e sentir curiosidade polo mundo que te rodea. Dálle un descanso ao teu cerebro dedi-cando tempo a outra activida-de que che guste e che impor-te, consumindo tamén agrada-blemente o teu precioso tempo.
GUÍA DO PROFESOR
Superar unha situación adversa require moitas veces coraxe e traballo duro
Resiliencia, a forza para superar as crises
PARA SABER MÁSLos suscriptores pueden ac-ceder a la Hemeroteca de La Voz desde lavozdega-licia.es/hemeroteca/. Un consejo: para tener éxito en la búsqueda, utiliza los cuadros que permiten aco-tar las fechas.
PARA SABER MÁIS■ Artigo da psicóloga LaRae Quy: t.ly/hPvO■ Perfil e listaxe doutros artigos seus en SmartB-rief: t.ly/vtUA
EL ACCIDENTE IMPOSIBLEPrimera página del día 29 de enero de 1967, con dos reportajes sobre el trágico accidente del Apolo 1
CARLOS OCAMPOEl programa Apo-lo culminó una de las aventuras más grandiosas
de la humanidad: la de llevar al hombre a la Luna. Neil A. Armstrong y Edwin E. Aldrin anduvieron sobre su superfi-cie mientras Michael Collins tripulaba el módulo de mando orbitando alrededor de nues-tro satélite. Pero este éxito no fue improvisado, sino la me-ta de un largo camino de nue-ve años con algunas sombras.
Dos años y medio antes, el proyecto Apolo se cobraba las vidas de tres astronautas: Virgil Grissom, Edward White y Ro-ger Chaffee, que eran los elegi-dos en principio para la gesta de llegar a la Luna, y para eso se es-taban preparando cuando murie-ron. La noticia ocupó la primera página de La Voz el 28 de enero de 1967, hará el viernes 55 años: «Tres astronautas norteameri-canos muertos al incendiarse el Apolo 1». Era una nota breve, ya que el accidente había ocurri-do a las 18.31, es decir, poco des-pués de la medianoche en Espa-ña. Se publicó acompañada de un reportaje sobre los tres cosmo-nautas y al día siguiente fue am-pliada con todo lujo de detalles.
El 29 de enero, al primer titu-lar de primera página, «Han si-do extraídos los cadáveres car-bonizados de los tres cosmonau-tas», lo acompañaban una ima-gen hogareña de White con su familia y un retrato del coman-dante Grissom.
La crónica de Ross Mark, «ex-clusiva para La Voz de Galicia» y
firmada en Cabo Kennedy, con-taba que la extracción de los ca-dáveres de la cápsula se había re-trasado para buscar información sobre el accidente. «El accidente era teóricamente “imposible”, se-gún los técnicos», escribe el cro-nista, lo que refleja la sorpresa y la difícil digestión del inespera-do suceso.
Una nota insertada a conti-nuación informaba de la crea-ción de la comisión de inves-tigación y trataba de explicar, de forma aún no oficial, el acci-dente. Se atribuyó a una chispa que saltó de uno de los sistemas que abastecían de oxígeno pa-ra respirar y para la refrigera-ción, pues el cohete lanzador, el Saturno 1, no estaba cargado de combustible. Estos aparatos habían provocado un retraso en el lanzamiento de prueba del Apolo 1 previsto para no-viembre del año anterior, se-gún detalla otro reportaje pu-blicado el mismo día también en primera página, subtitula-
do «Siempre se había temido que el oxígeno pudiera provocar un incendio fatal». Era el primer ac-cidente con víctimas que sufría el programa espacial.
Von BraunEntre la cancelación de las prue-bas de noviembre y el acciden-te, La Voz publicó una entrevista con Wernher von Braun, un in-geniero alemán especialista en cohetes que se nacionalizó es-tadounidense para poder parti-cipar en el proyecto espacial de la NASA, del que acabaría sien-do una de las piezas claves. «El primer vuelo a la Luna se llevará a cabo en 1968», pronosticaba el 12 de enero, quince días antes de la tragedia. Fue un hombre con-trovertido, pues había formado parte de la SS durante la Segun-da Guerra Mundial. Y en esta en-trevista afirmaba: «Si un país si-túa en órbita una bomba atómi-ca, habrá cambiado el concepto de la guerra moderna».
Los astronautas Grissom, White y Chaffee eran los elegidos para el primer viaje a la Luna
El mortal accidente que retrasó el proyecto Apolo
HEMEROTEC A
EL ACCIDENTE IMPOSIBLE
nctiddqq
Los astronautas Grissom, White y Chaffee, que murieron el 27 de enero de 1967. Foto: NASA
XA
NE
IRO
LM
Me
XV
SD
MA
RT
ES
MÉ
RC
OR
ES
XO
VE
SV
EN
RE
SSÁ
BA
DO
DÍA
MU
ND
IAL
23
14
5
FEB
RE
IRO
202
2
ILUST
RACIÓN
PIN
TO &
CH
INTO
DO
MIN
GO
LA V
OZ
DE
LA E
SCUEL
A
6
1
2
3 4
56
78
9
10
11
12
13
14
15
1617
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
2829
30
31
MA
RZ
O
L
M
Me
X
V
S D
1
2 3
4 5
6
7 8
9 10
11
12
13
14
15
16
17
1819
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
La V
oz de
Gali
cia
LUN
S
DÍA
IN
TE
RN
AC
ION
AL
DA
LIN
GU
A
MAT
ER
NA
En
mem
oria
dos
est
udan
-te
s as
asin
ados
en
1952
en
Ban
glad
esh
por
fala
r na
sú
a li
ngua
.
DÍA
MU
ND
IAL
CO
NT
RA
O
CA
NC
RO
En
1894
fal
eceu
en
Vig
o ao
s 73
ano
s a
ferr
olá
Con
cepc
ión
Are
nal,
pio-
neir
a do
fem
inis
mo.
DÍA
MU
ND
IAL
CO
NT
RA
A
UT
ILIZ
AC
IÓN
DO
S N
EN
OS
SOLD
AD
OS
Uni
cef
calc
ula
que
hai
300.
000
neno
s ob
riga
dos
a pa
rtic
ipar
en
guer
ras.
Ma
rca
de
rein
ad
oIs
abel
II
fai h
oxe
70 a
nos
de
rein
ado.
Na
de
Med
icin
a s
iM
arie
Cur
ie in
gres
ou n
a A
ca-
dem
ia d
e M
edic
ina
desp
ois
de
ser
rexe
itad
a po
la d
e C
ienc
ias
por
ser
mul
ler.
Día
de
san
Va
len
tín
Est
e dí
a do
am
or d
erív
ase
da
fest
a da
s lu
perc
ais
que
cele
bra-
ban
os r
oman
os p
ara
exal
tar
a fe
rtil
idad
e.
Foi e
n 1
841
O p
rim
eiro
bar
co d
e va
por
es-
paño
l bot
ouse
en
Ferr
ol. E
l Pri
-m
er C
oruñ
és p
erte
nceu
a u
nha
navi
eira
da
Cor
uña.
O m
ozo
Pic
ass
oP
rese
ntou
a s
úa p
rim
eira
exp
o-si
ción
en
Els
Cat
re G
ats
(Bar
-ce
lona
) en
190
0, a
índa
que
xa
expu
xera
ano
s at
rás
na C
oruñ
a.
Con
stru
índ
o E
uro
pa
En
1986
asi
nous
e en
Est
rasb
ur-
go a
Act
a Ú
nica
Eur
opea
, que
fa
cili
tarí
a no
fut
uro
gran
des
avan
ces
no p
roxe
cto
com
ún.
Per
ón, p
resi
den
te e
lect
oJu
an D
omin
go P
erón
é e
lixi
do
en 1
946
pres
iden
te d
e A
rxen
ti-
na. A
súa
mul
ler,
Evi
ta, c
onvé
r-te
se a
sí n
a pr
imei
ra d
ama.
O e
ntr
oid
o xa
est
á a
quí
Cam
ille
Sai
nt-S
aëns
est
reou
a
obr
a O
ent
roid
o do
s an
imai
s ne
sta
data
de
1922
en
Par
ís, h
ai
hoxe
un
sécu
lo.
O r
ei m
áis
bre
veLu
ís I
foi
pro
clam
ado
rei d
e E
s-pa
ña e
n 17
24 t
ras
abdi
car
o se
u pa
i, Fi
lipe
V, p
ero
fale
ceu
de
vexi
gas
sete
mes
es m
áis
tard
e.
Rev
olu
ción
lite
rari
aH
ai c
en a
nos
que
Jam
es J
oyce
pu
blic
ou e
n P
arís
a s
úa in
nova
-do
ra n
ovel
a U
lyss
es, o
mes
mo
día
no q
ue f
acía
40
anos
.
Xu
stiz
a in
tern
aci
ona
lH
ai u
n sé
culo
que
se
cele
brou
a
prim
eira
ses
ión
do T
ribu
nal
Per
man
ente
de
Xus
tiza
Int
er-
naci
onal
da
Hai
a.
An
tep
asa
do
info
rmá
tico
En
1946
foi
pre
sent
ado
en F
ila-
delfi
a o
prim
eiro
com
puta
dor
do m
undo
, o E
niac
.
A e
stre
la d
o R
exu
rdim
ento
Ros
alía
de
Cas
tro
nace
u en
183
7 nu
nha
casa
do
Cam
iño
Nov
o de
San
tiag
o de
Com
post
ela.
Pa
tria
rca
do
cin
eO
dir
ecto
r de
cin
e Lu
is B
uñue
l na
ceu
co s
écul
o, e
n 19
00, n
a vi
la a
rago
nesa
de
Cal
anda
.
Lun
s d
e en
troi
do
And
aluc
ía d
eter
min
ou e
n re
-fe
rend
o en
198
0 o
seu
acce
so
á au
tono
mía
pol
o ar
tigo
151
da
Con
stit
ució
n.
Pio
nei
ros
En
1960
o C
ER
N in
augu
rou
en
Mey
rin,
pre
to d
e X
eneb
ra, o
que
en
tón
foi o
mai
or a
cele
rado
r de
pa
rtíc
ulas
do
mun
do.
Lum
e en
Mei
rás
Un
ince
ndio
des
truí
u al
gunh
as
esta
ncia
s do
paz
o de
Mei
rás
en
1978
.
Tel A
viv
e O
Ca
iro
En
1980
Isr
ael e
Exi
pto
esta
ble-
cero
n re
laci
óns
dipl
omát
icas
, po
ñend
o fi
n a
40 a
nos
de p
er-
man
ente
est
ado
de g
uerr
a.
Pri
mei
ro o
uro
olí
mp
ico
Gañ
ouno
hai
50
anos
Paq
uito
Fe
rnán
dez
Och
oa n
o sl
álom
es-
peci
al d
os X
ogos
de
Inve
rno
de
Sapp
oro
(Xap
ón).
Pri
mei
ra e
spa
ñol
a n
o p
odio
olí
mp
ico
Bla
nca
Fern
ánde
z O
choa
gañ
ou
hai 3
0 an
os a
med
alla
de
bron
-ce
nos
Xog
os d
e A
lber
tvil
le.
Dom
ingo
de
entr
oid
oFe
sta
mai
or t
radi
cion
al e
es-
peci
al e
n to
da a
com
unid
ade
gale
ga.
O c
ine
épic
oE
n 19
15 e
stre
ouse
en
Os
Án-
xele
s a
pelí
cula
de
Gri
ffith
O
nace
men
to d
unha
nac
ión.
Fest
a c
hin
esa
Hox
e co
mez
a o
ano
novo
chi
-né
s, r
epre
sent
ado
polo
tig
re.
Por
fin
libr
eN
elso
n M
ande
la s
aíu
de p
risi
ón
en 1
990,
des
pois
de
perm
ane-
cer
enca
rcer
ado
inxu
stam
ente
27
ano
s.
Pa
i da
bom
ba a
tóm
ica
O f
ísic
o no
rtea
mer
ican
o R
o-be
rt O
ppen
heim
er m
orre
u en
19
67 a
os 6
3 an
os, v
ítim
a du
n ca
ncro
de
garg
anta
.
9 231615
108 22
12
21 28
11
242518
2619
13 2720
7 1417
A 18.ª edición do concurso Me-llor Xornalista Infantil e Xuvenil, que organiza La Voz de Galicia en colaboración con Viaqua, xa ten aberto o prazo para enviar os tra-ballos, pero aínda hai moito tem-po, ata o 30 de abril. Os alumnos que queiran participar neste cer-tame de redacción individual de-ben contar coa axuda dun profe-sor, que tamén poderá gañar un premio. O seu traballo poden es-cribilo en castelán ou galego, o idioma que prefiran (ambos com-parten categoría).
Onde si hai diferenza é na te-mática. Por unha banda, está a categoría ambiental e por outra, o resto (na categoría xeral). Non é preciso explicar que se entende por ambiental, pero aquí van al-gunhas ideas para elixir as noti-cias, para as entrevistas ou os ar-tigos de opinión: cambio climá-tico, obxectivos de desenvolve-mento sostible da ONU (Axenda 2030), hábitos de consumo sosti-bles, impacto das nosas accións sobre o medio ambiente, a inves-tigación e innovación ambiental,
a contaminación, a xestión de re-cursos ou a biodiversidade.
A modalidade do traballo xor-nalístico presentado cambia coa idade. Todos teñen que facelo nas maquetas que hai na páxina web e a partir do segundo nivel pode ser no ordenador.
Infantil 1Para os rapaces de educación in-fantil e primeiro ciclo de prima-ria (1.º e 2.º).
Estes teñen que facer un debu-xo sobre unha noticia (ambiental ou xeral) publicada no xornal, e copiar ou pegar o titular.
Infantil 2Para os rapaces de terceiro a sex-to de primaria.
Estes deben seleccionar unha noticia (ambiental ou xeral) no xornal e escribila libremente, ao seu xeito, sen copiala literalmen-te. Deben ilustrala cun debuxo.
Xuvenil 1Categoría dos alumnos da ESO.
O traballo é unha entrevista a unha persoa que o estudante considere de interese. Serán oito preguntas como mínimo, e terá unha fotografía e un perfil.
Xuvenil 2Para bacharelato e FP.
Os maiores terán que redac-tar un artigo de opinión que sexa un traballo orixinal e individual.
MELLOR XORNALISTA INFANTIL E XUVENIL
Hai catro categorías por idade e dúas temáticas: xeral e ambiental
Xa podes descargar as maquetas para participar no concurso de redacción
Un estudante de primaria preparando o seu traballo no ordenador. Foto: Sandra Alonso
■ Escanea o QR ou teclea bit.ly/33EjqVF para atopar e descargar as maquetas. Evitarás problemas se tes instado o programa Word no ordenador.
Miércoles, 26 de enero del 2022
LA VOZ DE LA ESCUELA6
ANTONIO SANDOVAL REY
Mientras desayunas con tu fami-lia cada mañana ya hay quienes están cantando a todo pulmón. Lo hacen desde las copas de los árboles, desde las azoteas, des-de los árboles y setos de jardi-nes y campiñas... Luego, cuando vas rumbo a clase, siguen can-tando. ¿Has llegado a escuchar-los? Es también posible que sus acordes se cuelen en tu aula a tra-vés de las ventanas. Son los pri-meros cantores del año, los ma-chos de varias especies de aves que llenan de música estas ma-ñanas frías de invierno. Es su ma-nera de dejar bien claro cuál es su territorio.
Mirlos...Entre los más entusiastas de esos tenores mañaneros está, en el centro de nuestras ciudades y pueblos, el colirrojo tizón, del que hablamos hace unas sema-nas. Para escucharlo es preciso
que el tráfico no sea demasiado ruidoso: el volumen de su voz no es muy alto. Además, suele can-tar desde las azoteas, por lo que es fácil que pase desapercibido. Muy diferente es lo que sucede, en los parques de mayor tamaño y en campo abierto, con dos de nuestras aves más musicales en estas fechas: el mirlo común y el zorzal común.
El primero es de plumaje total-mente negro. De su pico de lla-mativo color amarillo anaranja-do brota desde el crepúsculo una alegre colección de silbidos aflau-tados y gorjeos melodiosos que se llegan a escuchar desde bas-tante lejos.
Cada ejemplar tiene su propio repertorio, al que incorpora, por otro lado, un estribillo que se he-reda de padres a hijos. Puede que a nosotros nos parezca que todos los de su especie suenan igual, pero no es ni mucho menos así. De hecho, esta es una de las cla-
ves de que se sirven para saber dónde están sus vecinos... ¡Y pa-ra echarlos de su propio territo-rio si se atreven a entrar en él, que el mirlo es muy territorial!
Y zorzalesMucho más variado aún es el can-to del zorzal común. Así como su silueta y tamaño son muy pare-cidos a los del mirlo, su plumaje es totalmente diferente: su dorso es marrón, y su vientre blanco y amarillento, con manchas oscu-ras color café. Muchas personas opinan que su canto está entre los más inspiradores de las aves que hay en Europa... Hasta que a gran parte del continente lle-gan desde África en primavera los ruiseñores.
Le gusta emitir sus melodías desde lugares altos pero ocultos. Por ejemplo, las copas de los ár-boles. Lo hace a todo volumen, in-corporando una asombrosa can-tidad de sonidos diferentes, que
Los primeros cantores del año
LA ESCUELA SALVAJE
[email protected] es escritor y divulgador.
se suceden sin parar a lo largo de hasta diez minutos.
Las aves cantoras emiten su música mediante un órgano lla-mado siringe: investiga cómo fun-ciona. También por qué se deno-mina así: quizá te sorprenda.
Además de para marcar su te-rritorio, el canto de los machos de estas y otras aves sirve para de-mostrar que están en buen esta-do de forma. El motivo es que las hembras solo se decidirán a crear una familia con aquellos que pa-rezcan más capaces. Así, esas me-
lodías que escuches desde tu ca-sa, camino de clase o desde el au-la, ¡son, a su manera, una versión muy antigua y natural de progra-mas como Operación Triunfo o Got Talent!
■ Para saber más. Esta aplica-ción de SEO/BirdLife es ideal pa-ra comenzar a reconocer los can-tos de nuestras especies de aves más comunes: bit.ly/3tUxiGt.
El mirlo común es uno de los más entusiastas tenores.
AVISOS
A Fundación María José Jove leva o seu museo virtual (MUV) a catro escolas rurais, e a que queira participar pode anotarse antes do 11 de febreiro. Os catro centros elixidos terán o MUV durante tres semanas, entre abril e xuño, e neste tempo mestres e alumnos poderán visitalo.
www.muv.fmjj.org
A Fundación Barrié acollerá dende o 12 de marzo, en primicia para España, unha exposición de traballos téxtiles feitos por artistas como Picasso, Matisse, Dalí, Hirst ou Warhol. Esta mostra foi organizada polo Fashion and Textile Museum de Londres. Son un centenar de obras que recollen as tendencias dos principais movementos artísticos, do fauvismo ao pop art.
A Fundación María José Jove leva o seu museo a catro escolas rurais
A Barrié trae unha exposición de téxtiles de Dalí e Warhol
Comeza a publica-ción das reportaxes feitas polos estudan-tes no programa Xor-
nalismo na Escola, que organizan La Voz de Galicia e Norvento. Na primeira entrega, os alumnos de 1.º da ESO do colexio Torre de Lemos, de Monforte, fixeron un traballo sobre o tren e a vila no que investigaron a historia, a xeo-grafía e a economía da zona. A estrea da alta velocidade na ve-ciña Ourense fixo que os nenos quixeran saber máis, entender por que o ferrocarril do futuro non entra en Galicia pola súa vi-la, como hai 140 anos.
O profesor de Historia destes nenos, Luis Conde, cre que esa necesidade de saber é clave pa-ra a súa formación: «Son rapaces moi pequenos, acaban de che-gar de primaria, e para min foi
XORNALISMO NA ESCOLA
O CPR Torre de Lemos aborda as obras do tren dun xeito global
Historia, xeografía e mais economía nunha reportaxe sobre o ferrocarril
Un momento do traballo na clase por parte dos rapaces.
AS LECCIÓNS
moi interesante que se fixeran esa pregunta. Eles elixiron o te-ma e así traballamos».
Conde decidiu repartir os 22 estudantes en catro grupos. Un centrouse na historia do tren en Monforte usando a hemerote-ca de La Voz de Galicia. «Alí es-tá todo», di Conde, que tamén é profesor de Xeografía no colexio. Outro grupo saíu á zona da esta-ción para falar coa xente, cos ve-ciños, que lles contaron a histo-ria da época dourada do ferroca-rril. O terceiro grupo foi á propia
estación, a falar con traballado-res activos e xubilados. Coa in-formación fixeron unha posta en común e despois o cuarto grupo escribiu o texto.
«Malia o covid, os rapaces falaron con moita xente —di
Conde—, como un que falou cun amigo do seus avós que é fillo duns emigrantes e despedíanse na estación».
Ao traballo dedicáronlle, ade-mais do tempo fóra, tres clases de titoría, xa que Conde é o seu titor.
1
3
4
2
ESPÍRITO CRÍTICO
«Foi o que máis me gustou, que se preguntaran por que o AVE foi para Ourense e non para Monforte», di o seu profesor.
HISTORIA LOCAL«Souberon máis da súa localidade. Por min daría moitos máis temas locais, para que entendan o que lles rodea».
AUTONOMÍAOutra das grandes leccións aprendidas: «Tiveron que organizarse, falar coa xente pola rúa, presentarse e recoller as súas respostas. Son rapaces que acaban de deixar a primaria. Estou moi orgulloso deles».
SABER RESUMIR«Os rapaces falaron con moita xente, pero só publicamos as declaracións que máis nos gustaron. Iso lles supuxo un esforzo para resumir moi útil».
LE A REPORTAXE
■ Se queres ler a reportaxe do CPR Torre de Lemos escanea este QR ou teclea bit.ly/3r1QzE9. Ao final do texto hai opción para votar e compartilo.
Miércoles, 26 de enero del 2022
LA VOZ DE LA ESCUELA 7
LA VOZ DE LA ESCUELA LA VOZ DE GALICIACoordinación: Sara Carreira / Asesoría: Jesús Garrido / Redacción: Cristina Porteiro, Olga Suárez, Sara Cabrero, Carlos Ocampo y Manuel Varela / Ilustración: Pinto & Chinto / Diseño: Manuela MariñoMIÉRCOLES, 26 de ENERO del 2022
M. VARELA
Afirma Eladio Otero que con la jubilación está «fantásticamen-te bien», pero un año después de empezar a disfrutar de ella sigue hablando como profesor y miem-bro del IES Sánchez Cantón, de Pontevedra, del que había sido director desde el 2011 y en el que impartió clases como profesor de Educación Física durante los úl-timos veinte años. El deporte si-gue siendo un pilar en su vida: camina varios kilómetros al día, sale en bicicleta y juega al tenis por las tardes.—Le encanta el deporte.—Es lo que siempre quise trans-mitir a los alumnos. La actividad física es fundamental. Siempre hay que estudiar, pero hay que dedicar una hora de ejercicio al día como mínimo, tanto para el equilibro psicológico como para mantenerse bien. Además, se evi-tan muchos problemas de salud, como los derivados de la obesi-dad. El otro día, por ejemplo, ve-nía de Combarro en bicicleta y me crucé con varios jóvenes con obesidad mórbida. Estoy seguro de que no son felices. El ejerci-cio ayuda a tener mejor la men-te. Estamos viviendo una pande-mia en ese sentido. La actividad física al aire libre recompone las ideas totalmente, hasta piensas mejor las cosas.—¿Cómo les transmitió esto a sus alumnos?—La Educación Física tiene unos contenidos y una programación, pero el bloque de condición físi-ca se puede trabajar de muchas maneras. Tiene que haber activi-dad física pura y dura, sin matar-se, pero que haya carreras, saltos, lanzamientos y juegos predepor-tivos. Estos son fundamentales, a nivel social integran muchísi-mo. Esta es la mejor asignatu-ra del currículo, da una sensa-ción completísima al terminar. Y en estos juegos aprovechas pa-
ra mandar consejos: que aprove-chen el día para hacer más acti-vidad. Para tonificarte no nece-sitas un gimnasio, el cuerpo se basta con unas repeticiones al día para adquirir tono.—¿Y qué hacer con los estudiantes que no quieren hacer deporte?—No les queda más remedio que entrar por el aro. Si no pueden, que bajen el ritmo, pero que par-ticipen. Cuando se intentaban es-caquear, con problemas físicos o lo que sea, los tenía en la grada y les pedía que ayudasen de alguna manera. Por ejemplo, apuntando la clase con papel y boli para que practiquen los ejercicios.—¿Con qué se queda de su eta-pa como profesor de Educación Física?—Con la actitud de la mayoría. Y es importante aprovechar los es-pacios externos al instituto. No-sotros usábamos eso: salir fue-ra. Estoy orgulloso de tenerlos esperando en clase, me metían
prisa porque ya estaban cambia-dos. Querían actividad.—Pero tenía poco tiempo para ello.—Sí, 50 minutos es muy poco. A veces llegan tarde y en otras ocasiones usan 10 minutos pa-ra cambiarse. No da tiempo. Me daba pena porque, cuando esta-ban a tope, terminaba la clase. Había otras veces que teníamos problemas con el espacio si llo-vía. Hacíamos la clase en el aula, con más de 30 alumnos, y yo in-tentaba repartir grupos y los po-nía a hacer juegos, siempre mo-viéndose. ¡Y vaya si sudan [ríe]! Lo que funciona es eso, jalear-los y animarlos a hacer deporte.—¿Es lo que más le enorgullece? —Hay que transmitir eso, si no lo vives y eres profesor de Educa-ción Física, puedes cubrir el ex-pediente, pero no es lo mismo. Me produce orgullo encontrar-me por la calle con chavales de 30 o 40 años que me paran y me
dicen: «Qué maravilla, gracias a aquellas clases hago deporte». Es el refuerzo positivo que tengo. —¿Qué consejos daría a un pro-fesor que esté empezando? —Que viva la asignatura. Hay profesores jóvenes buenísimos, cada vez con mejor formación. Les diría que intenten transmitir lo que sienten. Es la única asig-natura con recursos más que su-ficientes para hacer actividad fí-sica, seguir la programación y di-vertirse. Y les diría que recuerden a los estudiantes que la prepara-ción física esté siempre presen-te en sus vidas, que los chavales puedan amar la actividad física de forma natural y crearles el há-bito de hacer deporte. —Fue director desde el 2011 en el instituto, que cuenta con más de mil alumnos. ¿Cómo vivió esa etapa? —Yo siempre había querido ser profesor de Educación Física, pe-ro el director anterior me había
convencido para ser vicedirector. Ahí organicé viajes a la nieve e íbamos todos los años. Luego tu-ve que asumir la dirección. Tuve un equipo muy bueno, con bue-nos trabajadores que me ayuda-ron. Eso es una maravilla. Pero sufrí mucho porque es un cen-tro muy grande, con muchísimos alumnos, y estás muy expuesto. Siempre dije que los alumnos son lo mejor que tiene nuestro insti-tuto. Tienen resultados fantásti-co en selectividad todos los años, con premios extraordinarios de bachillerato. Ahora estoy recupe-rando todo lo que no podía ha-cer. Llegaba tan cansado de ca-beza y con dolor en los maxilares de apretar los dientes... El direc-tor se come todos los problemas.—¿Por eso se jubiló? —Hace tres años ni se me pasa-ba por la cabeza dejarlo porque disfrutaba mucho. Pero vino el covid, que lo complicó todo, y decidí jubilarme a los 60.
SUENA EL TIMBRE ELADIO OTERO LÓPEZDirector jubilado del IES Sánchez Cantón, de Pontevedra, y profesor de Educación Física
«El director se come todos los problemas», afirma Otero, que se retiró hace un año
«Siempre hay que estudiar, pero con al menos una hora de ejercicio físico al día»
El exdirector del instituto Sánchez Cantón, de Pontevedra, Eladio Otero. Foto: Ramón Leiro