123

5. ÜNİTE

CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM VE TANIYALIM

A. Canlıları Tanıyalım 1. Çevremizdeki Varlıklar

2. Bitkileri Sınıflandıralım

3. Hayvanları Sınıflandıralım 4. Mantarları Tanıyalım 5. Mikroskobik Canlılar

B. İnsan ve Çevre İlişkisi İnsan ve Çevre

124

Anahtar Kavramlar Canlı Cansız Ortaközellik Bitki Hayvan Mikroskobikcanlı Mantarlar Çiçeklibitki Çiçeksizbitki Omurgalıhayvan Omurgasızhayvan

Bu bölümü tamamladığınızda;

● Varlıklarıncanlılarvecansızlarolarakayrıldığınıhatırlayacak,

● Canlıvarlıklarısınıflandıracak,

● Busınıflandırmanınaltgruplarınıöğreneceksiniz.

Fotoğraflardaki canlıları sınıflandırmanız istenseydi hangi özelliklerini dikkate alırdınız? Ne-den?

BÖLÜM A

CANLILARI TANIYALIM

125

1. Çevremizdeki Varlıklar

Çevrenizde sayamayacağınız kadar varlık olduğunu biliyorsunuz. Bu varlıkları incelemeniz gerekse ne yapardınız?

Bilim insanları inceleme çalışmalarında kolaylık sağlamak için sınıflandırma yaparlar. Sı-nıflandırma, varlıkların benzer ve farklı özelliklerine göre yapılır. Yukarıdaki fotoğraflarda yer alan varlıkları da buna göre canlılar ve cansızlar olmak üzere iki sınıfa ayırabiliriz.

Çevrenizde gördüğünüz çiçekler, ağaçlar, bütün hayvanlar canlı varlıklar sınıfına girer. Bir bilim insanı olduğunuzu düşününüz. Bu durumda aşağıdaki fotoğraflarda yer alan canlı varlık-ları nasıl sınıflandırırdınız?

126

Yılan, balık, güvercin, kertenkele, tavuk, yunus ve denizyıldızının hayvan, gül ve eğrelti otu-nun bitki olduğunu kolaylıkla söyleyebilirsiniz. Peki karar veremedikleriniz? Onlar hangi s›n›fa dâhildir?

Bitki olduğunu düşünebileceğiniz mantarların ayrı bir grup olduğunu, gözle göremediğiniz canlıların da mikroskobik canlılar olarak sınıflandırıldığını biliyor muydunuz? Bilim insanları can-lıları sınıflandırırken onların solunum, boşaltım, hareket etme, beslenme, büyüme ve üreme gibi benzer özelliklerini dikkate almışlardır. Bilim insanlarının yaptıkları bu sınıflandırma aşağıdaki şemada verilmiştir. Şemayı inceleyerek kendi yaptığınız sınıflandırma ile karşılaştırınız.

Canlılar

Bitkiler Hayvanlar Mantarlar Mikroskobikcanlılar

2. Bitkileri Sınıflandıralım

Yukarıdaki fotoğrafların her ikisinde de bitkiler yer almaktadır. Sizce bu bitkilerin birbirle-rinden farklı olan özellikleri nedir? Fotoğrafları incelediğinizde soldaki fotoğrafta çiçekleri olan bitkilerin, sağdaki fotoğrafta ise çiçekleri olmayan bitkilerin bulunduğunu kolaylıkla söyleyebilir-siniz. Bilim insanları bitkileri çiçekli bitkiler ve çiçeksiz bitkiler olmak üzere iki s›n›fa ayırarak inceler.

Kara yosunu, eğrelti otu, at-kuyruğu çiçeksiz bitkilere örnek-tir. Bu bitkiler; göllerde, nemli yerlerde, ağaç gövdelerinde ya-şarlar. Köke benzeyen yapılar› ile bulundukları yüzeye tutunur-lar.

127

Aşağıda bir çiçekli bitkinin bölümleri kendini tanıtmıştır. İnceleyiniz.

Benbubitkininçiçeğiyim.Bitkininüre-meorganıyım.

Benbitkininyaprağıyım.Rengimgenellikleye-şildir.Bitkininbesinüretmesinisağlarım.Ayrıcabitkibenimlesolunumveboşaltımyapar.

Bengövdesiyim.Bitkinintopraküstündebulu-nan kısmıyım.Bazı bitkilerde sert ve kalın, bazıbitkilerdeyumuşakveinceolurum.Topraktanalı-nan maddelerin yapraklara taşınmasını sağlarım.Çiçek,yaprakvemeyvelerbanatutunur.

Benbitkininköküyüm.Bitkinintoprakaltındakalankısmıyım.Bitkinintoprağatutunmasını,suvesudaçö-zünmüşmaddelerialmasınısağlarım.Bazıbitkilerbe-sinleriniköklerindedepoederler.Sizlerhavuç,turpgibibitkilerinköklerinibesinolaraktüketirsiniz.

Bitkilerin, kökleri yardımıylatopraktansuvemadenselmad-deleri; yapraklarıyla havadankarbon dioksidi alıp güneş ışı-ğı yardımıyla besin ve oksijenürettiklerinibiliyormusunuz?

Bitkilerin bu şekilde kendibesininikendisininüretmesifo-tosentezolarakadlandırılır.

Bunları Biliyor musunuz?

Güneşışığı

Besin

Oksijen

Su

Karbondioksit

128

Çiçeğin bir bitkinin üreme organı olduğunu biliyorsunuz. Aşağıdaki şekilde çiçeğin bölümleri ve bu bölümlerin görevleri yer almaktadır. İnceleyiniz.

Taç yapraklar: Çiçeğin dikkat çeken parlak renkli ve ko-kulu yapraklarıdır. Bitkinin türüne göre farklı şekil ve sayıda olabilir.

Erkek organ: Çiçek tozlarının üretildiği kı-sımdır.

Çanak yapraklar: Genellikle yeşil renkli olan çanak yapraklar, taç yaprakları çevrele-yen bölümdür.

Dişi organ: Çiçeğin ortasında bulunan tohu-mun oluştuğu kısımdır. Etrafında erkek organlar bulunur.

Çiçek sapı: Çiçeğin gövdeye tutunduğu kı-sımdır.

3. Hayvanları Sınıflandıralım

Yukarıdaki fotoğraflarda yer alan canlıların her ikisi de hayvandır. Her ikisi de suda yaşar. Peki, bu canlıların ortak olmayan özelliklerinin ne olduğunu söyleyebilir misiniz?

Meslekleri TanıyalımPeyzaj MimarlığıBitkilerle uğraşmayı, onları düzenlemeyi, tasarım yapmayı seviyor musunuz? O zaman ileride

peyzaj mimarı olmayı düşünebilirsiniz.Peyzaj mimarlığı geniş kapsamlı arazi planlaması tasarımı, yönetimi, korunması ve onarılma-

sını içeren uygulamalı bir meslektir. Kentlerin planlanması, kentsel tasarım, peyzaj tasarımı, koru-nan alanların planlanması ve yönetimi gibi konuları kapsar.

Bölüm mezunları T.C. Orman Bakanlığı, T.C. Çevre Bakanlığı, T.C. Turizm Bakanlığı, Karayol-ları Genel Müdürlüğü, DSİ, Belediyeler ve özel bürolarda çalışma olanaklarına sahiptir.

agr.ege.edu.tr.(Kısaltılarak düzenlenmiştir.)

129

Omurgasız Hayvanlar

Omurgalı Hayvanlar

Midye, toprak solucanı, kelebek, uğur böceği, sinek gibi canlıların vü-cutlarında omurgaları yoktur.

Midye ve denizyıldızı suda, toprak solucanı ve salyangoz karada yaşa-yan omurgasızlara örnektir.

Bazılarını yakın çevrenizden de bildiğiniz kedi, köpek, kuş, kurbağa, kaplumbağa gibi pek çok hayvan omurgalılar sınıfında yer alır. Sizce kuş ve kurbağanın özellikleri aynı mıdır? Kedi-lerle kuşlar arasındaki fark nedir?

Bilim insanları bu ve benzeri soruların yanıtlarına göre omurgalı hayvanları aşağıdaki gibi sınıflandırmıştır.

Vücudunuza şekil veren, dik durmasını sağlayan ve iç organlarınızı koruyan yapıya iskelet adı verildiğini önceki yıllarda öğren-miştiniz. Bazı hayvanların da vücutlarında buna benzer bir yapı bulunmaktadır. Omur-ga adı verilen bu yapının bulunup bulunma-masına göre hayvanlar, omurgalı hayvanlar ve omurgasız hayvanlar olmak üzere ikiye ayrılır.

Omurgalı Hayvanlar

Balıklar Kurbağalar Sürüngenler Kuşlar Memeliler

130

Balıklar

Kurbağalar

Şimdi omurgalı hayvanları daha yakından tanıyalım.

Akvaryumda balık yetiştirdiniz veya akvaryum gördünüz mü? Balıkların nasıl hareket ettiklerine hiç dikkat ettiniz mi?

Balıklar genellikle vücutları pullarla kaplı, yüz-geç ve kuyrukları ile hareket eden omurgalı canlı-lardır. Solungaç solunumu yaparlar ve yumurta ile çoğalırlar.

Yaşamlarının bir kısmını suda bir kısmını ise karada geçirirler. Kurbağaların bu özellikleri iki ya-şamlılık olarak adlandırılır. Yumurta ile çoğalırlar. Yumurtadan yeni çıkan yavrulara larva (iribaş) denir. Balığa benzeyen bu canlılar ergin hâle gelin-ceye kadar suda yaşar ve solungaç solunumu yapar.

Yumurta ile çoğalıp akciğer solunumu yapan sürüngenle-rin vücutları sert pullarla kap-lıdır. Yılan, kaplumbağa, tim-sah, kertenkele sürüngenlere örnektir.

20-25cmuzunluğundabirsürüngenolanbukalemun-larınbulunduklarıdurumagöre(tehlikehissettiklerin-degizlenmekiçin,derideğiştireceklerizamanvb.)renkdeğiştirdiklerinibiliyormusunuz?

Bunları Biliyor musunuz?

Sürüngenler

131

Kuşlar

Kuşların vücutları tüylerle kaplıdır. Yumur-ta ile çoğalıp akciğer solunumu yapan kuşlar, kanatları sayesinde uçabilirler. Ancak tavuk, penguen gibi canlılar kuş olmalarına rağmen uçamazlar.

Akciğer solunumu yapan memeliler doğurarak çoğalırlar. Vücutları genel ola-rak kıllarla kaplıdır.

Fok, balina ve yunuslar doğurarak ço-ğaldıkları için memeliler sınıfında yer alır.

Yarasa da dış görünüş olarak kuşlara benzese de doğurarak çoğaldığı için me-melidir.

Yaklaşık %90’ı su olan mantarın proteince zengin bir besin maddesi olduğunu biliyor musu-nuz? Siz de mantar yemeyi sever misiniz? Hangi mantarların yenilebilir olduğunu biliyor musunuz?

Yukarıdaki fotoğraflarda yer alan mantarlar çok ilginç ve güzel görünüyor olabilirler. Ama her üçünün de zehirli olduğunu biliyor musunuz? Ormanlık alanlarda gezinti yapmaktan hoş-lanıyorsanız pek çok farklı mantar türüne rastlayabilirsiniz. Şapkalı mantarlar olarak adlan-dırılan bu mantarların zehirli olanlarını ayırt etmek oldukça zordur. Bu nedenle kültür mantarı dışındaki mantarları yememeniz gerektiğini unutmayınız.

Memeliler

4. Mantarları Tanıyalım

132

Şapkalı mantarların dışında bir başka man-tar çeşidi de yandaki fotoğrafta ekmeğin üzerin-de gördüğünüz küf mantarıdır.

Peynirin, ekmeğin ve severek tükettiğimiz poğaçaların yapımında da mantarların önemli bir rolü olduğunu biliyor muydunuz? Maya mantarları adı verilen bu mantarlar ortam koşulları uygun olduğunda çoğalırlar.

El ve ayak tırnaklarında şekil bozukluklarına, çocukların ağzında oluşan pamukçuk hastalı-ğına, saçkıran hastalığına hastalık yapan mantarlar neden olur.

Penisilin adı ile bilinen ilacın, 1928 yı-lında Alexander Fleming (Aleksandır Fi-leming) tarafından küf mantarından eldeedildiğinibiliyormusunuz?

Alexander Fleming ve iki arkadaşı buçalışmaile1945yılındaNobelTıpÖdülü'nükazandılar.

Bunları Biliyor musunuz?

DikkatBaşkalarınınterlik,çorap,dişfırçası,tarakvb.özeleşyalarınıkullanmamalıyızvete-

mizlikkurallarınadikkatetmeliyiz.

133

Gözle göremediğiniz yapıları incelemek amacıyla kul-landığınız mikroskop 17. yüzyılda Hollandalı Anton van Leeuwenhcek (Anton van Lövenhuk) ve İngiliz Robert Hooke (Rabırt Huk) tarafından geliştirilmiştir. Mikrosko-bun bulunuşu ve bunu izleyen gelişmeler insanların gözle görülmeyen canlılar ile ilgili çok daha fazla bilgi edinme-sini sağlamıştır.

Tifo, kolera, verem, tetanos gibi pek çok hastalığa göz-le göremediğimiz mikroskobik canlılar neden olur.

Mikroskobik canlılar açıkta bıraktığımız besin maddeleri-nin bozulmasına ve çürümesine de neden olur.

Peki mikroskobik canlıların sadece olumsuz etkileri mi vardır?

Sütten peynir ve yoğurt, üzüm suyundan sirke yapabil-memizi mikroskobik canlılara borçlu olduğumuzu biliyor muydunuz?

Mikroskobik canlılar ölü bitki ve hayvan kalıntılarını par-çalayarak toprağa karışmalarını sağlar. Bu sayede toprağın verimi artar.

5. Mikroskobik Canlılar

Mikroskobikcanlılarınyaşamımızaolumluveolumsuzetkileriniİnternet,ansiklopedi,gazetevedergilerdenaraştırınız.Araştırmasonuçlarınızıgörselmalzemelerledestek-leyerekbirpostersunusuhâlinegetiriparkadaşlarınızasununuz.

Araştıralım - Sunalım

Meslekleri TanıyalımBiyologMikroskopla inceleme ve araştırmalar yapmak hoşunuza gider mi?Laboratuvarda çalışmaktan zevk alıyorsanız biyolog olabilirsiniz.Fen - Edebiyat fakültelerinin 4 yıllık eğitim veren biyoloji bölümlerini bitirenler biyolog unvanı

ile mezun olurlar.Biyologlar devlet ve özel hastanelerde, laboratuvarlarda, ilaç firmalarında çalışabilecekleri

gibi alanlarında akademisyen olarak da görev yapabilir. fef.ogu.edu.tr

(Kısaltılarak düzenlenmiştir.)

134

NELER ÖĞRENDİK?A.Aşağıdaverilensözcükveyasözcükgruplarınıkullanarakbirkavramharitasıoluşturunuz.

B.Aşağıdakihayvanfotoğraflarınınnumaralarınıkullanarakverilensorularıcevaplayınız.

1.Hangisiyadahangileriomurgalıdır?2. Hangisiyadahangileriomurgasızdır?3. Hangisiyadahangileribalıktır?4. Hangisiyadahangilerisürüngendir?5.Hangisiyadahangilerikuştur?6.Hangisiyadahangilerimemelidir?

Taçyaprak Dişiorgan Erkekorgan Çanakyaprak

Çiçeklibitki Çiçeksizbitki Kök Gövde Yaprak Çiçek

Herzaman Bazen Hiçbir

zaman

Canlılarısınıflandırabilirim.

Yaptığımsınıflandırmayıaltgruplaraayırabilirim.

1 2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12

Aşağıdakitablokendinizideğerlendirmeniz içindüzenlenmiştir.Tabloyu inceleyiniz. “Herzaman”,“Bazen”,“Hiçbirzaman”seçeneklerindenkendiniziçinuygunolanıişaretleyiniz.“Ba-zen”ve“Hiçbirzaman”seçenekleriniişaretlediğinizdurumlarda,ilgilikonularıtekraretmenizgerektiğinisakınunutmayınız.

KENDİMİZİ DEĞERLENDİRELİM

135

Anahtar Kavramlar İnsan Çevre Çevresorunları

Bu bölümü tamamladığınızda;

● İnsanfaaliyetlerisonucuhangiçevresorunlarınınoluştuğunuöğrenecek,

● Buçevresorunlarınayönelikçözümönerilerigeliştirebileceksiniz.

Sizce hangi çevre sorunları insan kaynaklıdır?

BÖLÜM B

İNSAN VE ÇEVRE İLİŞKİSİ

136

Yukarıda verilen soldaki fotoğraf Ankara Kızılay Meydanı'nın 1936 yılındaki görünümüdür. Sağdaki fotoğraf ise aynı yerin günümüzde çekilmiş hâlidir. Ankara’da yaşayanlarınız soldaki fotoğrafta görülen binanın yerini başka binaların aldığını görmüş olabilirler. Bu iki fotoğrafa bakarak insanların yaşadıkları çevreyi nasıl değiştirdiklerini söyleyebilir misiniz?

Hızlı nüfus artışı, insanların çok daha fazla konuta gereksinim duymasına ve hızlı bir yapı-laşmaya neden olmuştur.

İnsan ve Çevre

1927yılındayapılannüfussayımınagöre13.648.270olanTürkiyenüfusunun2012yılında75.627.384olduğunubiliyormusunuz?

Bunları Biliyor musunuz?

Yaşadığımız çevrede meydana gelen değişiklikler beraberinde çevre sorunlarını da getir-miştir.

Proje Hazırlayalım

KonuYakınçevremizdekiçevresorunlarındanbirineyönelikçözümprojesigeliştirmekKullanılacak Malzemelerİnternet,ansiklopedi,gazetehaberleri,fonkartonu,yapıştırıcı,konuileilgiligörsellerProje Basamakları● İnternet,ansiklopedi,dergivegazetelerdenyakınçevrenizdeyaşanançevresorunla-

rınınnelerolduğunuaraştırınız.Araştırmakonunuzudestekleyenresim,şekil,grafikvb.nidehazırlayınız.

● Yaşanançevresorunlarındanbirinibelirleyiniz.Örnekkonu:Tarımalanlarınınkimya-salmaddelerlekirlenmesi.

● Sorunayönelikçözümönerilerinizibelirleyiniz.Örnekçözümönerisi:Kimyasalmaddekullanımınınözelizinlerleyapılması.

● Çözümünüziçinçalışmabasamaklarınızıbelirleyiniz.● Belirlediğinizsorun,çözümveçalışmabasamaklarınıbirposterhazırlayaraktanıtınız.

Buprojeyifarklısorun,çözümönerisi,çalışmabasamaklarıvesunuşyöntemiiledehazırlayabilirsiniz.

137

Aşağıdaki çalışmayı yaparak siz de yakın çevrenizde bu konuda yaşanan bir soruna çözüm getiriniz.

İnsanların çevreye verdikleri en önemli zararlardan birisi ormanların yok olmasıdır. Ormanlarımızın yaklaşık %60'ı yangına çok hassas olan bölgelerde bulunmaktadır. Or-man yangınlarının %59'u ihmal, dikkatsizlik ve kaza sonucu çıkmaktadır.

Ormanların yok olmasının tek nedeni yan-gınlar değildir. Bilinçsiz yapılan ağaç kesim-leri, orman ürünlerinin tüketimindeki artış da ormanlarımız için tehlike oluşturmaktadır. Bu tehlikeleri önlemek için bilinçli tüketiciler ol-mamız gerektiğini unutmamalıyız.

UNUTMAYIN!Bir ton kullanılmış beyaz kâğıt, geri

kazanıldığında 16 adet, 1 ton gazete kâ ­ğıdı geri kazanıldığında ise 8 adet çam ağacı kesilmekten kurtulmuş olur.

Geri dönen her bir ton çam için yak­laşık 100 litre petrol tasarruf edilir.

Atatürk Orman ÇiftliğiAtatürk Orman Çiftliği'nin şimdiki yerini

seçtiği zaman, arazinin verim durumu hakkında yerli ve yabancı uzmanların görüşünü istemiş-ti. Davet edilen uzmanların verdikleri raporlar içinde bu topraklar üzerinde her hangi bir tarım faaliyetinin yapılamayacağını iddia edenler ol-duğu gibi, bu toprakların sıkı bir mücadele ile ıslah edilebileceğini söyleyenlerde vardı. Tarım bakanlığı uzmanlarından Schmit, Orman Çiftli-ği arazisinde tarım imkanları hakkında verdiği raporda "Bu öyle bir teşebbüstür ki, elverişsiz toprak ve iklim koşulları altında burada ya sabır tükenir, yahut ta para" demiştir. Uzmanların bu olumsuz görüşleri, O'nun Ankara'da bir çiftlik kurma konusun-daki azmini azaltacak yerde daha da pekiştirmeye hizmet etmiş olmuştur.

Çiftlik için ağacın bile yetişmediği bir yeri tercih eden Atatürk, kuruluş çalışmaları ile yakından ilgi-lenmek, çalışmaları bizzat yönetmek arzusu ve azmi ile ilgililere yurt tarımına örnek olacak Gazi Orman Çiftliği'ni kurmak üzere derhâl çalışmalara başlama emrini verdi.

Verilen emirler arasında; en kötü tarım koşullarına sahip olduğunun tarım uzmanlarınca bildirilmesi üzerine, eliyle işaret etmek sureti ile iyileştirilmesi gereğini ileri sürdükleri alanın satın alınıp işletme plan-larının hazırlanması, arazinin düzenleme ve iyileştirilmesi ile birlikte hemen tarım yapılabilmesi konuları başta geliyordu. Yapılan tüm çalışmalarla çiftliğin kuruluşunu tamamlayan Büyük Önder, bu teşebbüsteki iki ana gayesini gerçekleştirmiştir. Bu sayede hem modern tarım tekniklerinin ilk örneklerini Türkiye tarı-mına hediye etmiş, hem de o zamana kadar Ankara halkının tek mesire yeri olan Kayaş Vadisi'ni aratma-yacak, hatta her yönüyle ondan üstün olan bir mesire yeri yaratmak arzusunu gerçekleştirmiştir.

www.aoc.gov.tr.(Kısaltılarak verilmiştir)

138

NELER ÖĞRENDİK?

Herzaman Bazen Hiçbir

zaman

İnsanfaaliyetlerisonucuçevresorunlarınınoluştu-ğunubiliyorum.

Çevresorunlarınayönelikçözümlerüretebilirim.

Aşağıdakitablokendinizideğerlendirmeniz içindüzenlenmiştir.Tabloyu inceleyiniz. “Herzaman”,“Bazen”,“Hiçbirzaman”seçeneklerindenkendiniziçinuygunolanıişaretleyiniz.“Ba-zen”ve“Hiçbirzaman”seçenekleriniişaretlediğinizdurumlarda,ilgilikonularıtekraretmenizgerektiğinisakınunutmayınız.

A.Aşağıdakisorularıdefterinizecevaplayınız.

1.İnsanlaryaşadıklarıçevreyinasıletkilemektedir?

2.Yaşadığınızçevredeinsanlarınnedenolduğuçevresorunlarıvarmı?Busorunlarıçözmekiçinnelerönerirsiniz?

B.Yaşadığınızşehir,kasabaveyabeldeninbelediyebaşkanıadayıolduğunuzudüşününüz.Seçimçalışmanızdaseçmenleri;çevreileilgilidüşünceleriniz,planlarınızhakkındabilgilendir-mekamacıylabirkonuşmametnihazırlayınız.

C.ÇevreveŞehircilikBakanlığı,ahşapürünlerinkullanımınıağaçkesiminiönlemekamacıylayasaklamakararıalmayıdüşündüğünüaçıkladı.

Bukararınolasısonuçlarınıaltışapkanızıtakarakdüşününüz.Düşünceleriniziaşağıdakigibibirtabloyaparakdefterinizenotediniz(Şapkalarınrenklerialtlarındayazılananlamlarıifadeetmektedir).

(Tarafsızşapka)

(İyimserşapka)

(Duygusalşapka)

(Yaratıcışapka)

(Karamsarşapka)

(Değerlendirenşapka)

KENDİMİZİ DEĞERLENDİRELİM

139

1. Bilim insanları canlıları incelemek için . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . yaparlar. 2. Bitkiler . . . . . . . . . . . . . . . . . ve . . . . . . . . . . . . . . . . olmak üzere iki sınıfa ayrılır.3. Canlılar; . . . . . . . . . . . . . . . ., . . . . . . . . . . . . . . . . ., . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

olmak üzere dört sınıfta incelenir.4. Çiçekli bir bitkide . . . . . . . . . . ., . . . . . . . . . . . . . . ., . . . . . . . . . . . . . . ve . . . . . . . . . . . . . bulunur.5. Hayvanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . olmak üzere iki sınıfa ayrılarak

incelenir.6. Bitkiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . yaparak besin üretir.7. Kurbağalar yaşamlarının bir kısmını suda, bir kısmını ise karada geçir-

diği için . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . olarak adlandırılır.8. Peynir, ekmek gibi besinlerin yapımında, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . etkilidir.

hayvan mantar mikroskobikcanlılar

kök sınıflandırma mayamantarıikiyaşamlı fotosentez

çiçekli bitki gövde omurgalı

yaprak çiçeksiz omurgasız çiçek

B. Aşağıdaki ifadelerinbaşındayeralanyayayracın içine;doğruolduğunudüşündüğünüzifade için "D”, yanlış olduğunu düşündüğünüz ifade için, "Y” harfi yazınız. Yanlış olduğunudüşündüğünüzifadenindoğrusunudefterinizeyazınız.

(. . .) 1. Varlıklarcanlılarvecansızlarolmaküzereikisınıfaayrılır.

(. . .) 2. Bütünbitkilerinçiçeklerivardır.

(. . .) 3. Çiçekbitkininüremeorganıdır.

(. . .) 4. Bitkilerfotosentezsırasındagüneşışığıkullanır.

(. . .) 5. Dişiorgantohumunoluştuğukısımdır.

(. . .) 6. Kelebekomurgalıbircanlıdır.

(. . .) 7. Balıklarakciğersolunumuyapar.

(. . .) 8. Kurbağalaryumurtaileçoğalır.

(. . .) 9. Sürüngenlerinvücutlarısertpullarlakaplıdır.

(. . .)10. Bütünkuşlaruçabilir.

A. Aşağıdakicümlelerdenoktalıyerleriverilensözcükveyasözcükgruplarındanuygunolan-larınıkullanaraktamamlayınız.

5. ÜNİTE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI

140

(. . .)11. Memelilerinvücutlarıtüylerlekaplıdır.

(. . .)12. Kültürmantarlarıdışındakişapkalımantarlarınzehirliolabileceğiniunutmamalıyız.

(. . .)13. Hastalıkyapanmantarlartifo,koleragibihastalıklaranedenolur.

(. . .)14. Hızlıvekontrolsüznüfusartışıçevresorunlarınayolaçmaz.

D. Aşağıdakiçoktanseçmelisorularıokuyarakdoğruseçeneğiişaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi canlıların sınıflandırılmasının nedenlerinden birisi değildir?

A. Çok fazla canlı olması

B. Canlıların farklı özelliklerinin olması

C. İnceleme kolaylığı sağlaması

D. Farklı türlerde canlıların olması

2. I. Büyüklüğü

II. Üreme şekli

III. Yaşadığı ortam

Canlıları sınıflandırırken yukarıdaki özelliklerden hangisi ya da hangileri dikkate alın-maz?

A. Yalnız I B. Yalnız II C. I ve II D. II ve III

C. Aşağıdabirbiriilebağlantılıdoğru(D)veyayanlış(Y)bilgilerletanılayıcıdallanmışağaçtekniğindebirçalışmadüzenlenmiştir.Herbirdoğruveyayanlışkarar,birsonrakimaddeyietkileyecektir.Bunagöreverilenifadelerindoğru(D)yadayanlış(Y)olduğunakararverilerekilerlendiğindekaçnumaralıçıkışaulaşılacağınıbulunuz.

D

Y

3

4

D

Y

5

6

D

D

Y

Y

D

Y

1

Y2

D

Ekmek ve pey-nirin küflenmesine sebep olan man-tardır.

1

Kurbağalar iki ya ­şam lı canlılardır.

2

Çiçekli bitkide kök, gövde, yaprak ve çiçek gibi kısımlar bulunur.

3

Açıkta bıraktığımız et parçasının bozul-masının sebebi mik-roskobik canlılardır.

4

Ormanların yok ol-masına seller sebep olur.

5

Toprağın su ve rüzgârlarla taşınma-sına erozyon de nir.

6

D

Y

7

8

Çiçekli bitkilerde çiçek, bitkinin üreme organıdır.

7

141

3. Aşağıdakileden hangisi çiçeği oluşturan bölümlerden birisi değildir?

A. Taç yaprak B. Tohum

C. Erkek organ D. Dişi organ

5. Aşağıdaki canlılardan hangisi omurgalı hayvanlar sınıfına dahil değildir?

A. Yılan B. Arı

C. Kaplumbağa D. Kertenkele

6. I. Yumurta ile çoğalırlar.

II. Akciğer solunumu yaparlar.

III. İki yaşamlıdırlar.

IV. Vücutları pullarla kaplıdır.

Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri balıkların özelliklerindendir?

A. Yalnız I B. Yalnız IV

C. I ve IV D. II ve III

7. Aşağıdaki hayvanlardan hangisi memelidir?

A. Yarasa B. Papağan

C. Penguen D. Timsah

8. Hangi seçenekte verilen hayvan diğerlerinden farklı şekilde çoğalır?

A. Kurbağa B. Koyun

C. Balina D. Kanguru

9. Aşağıdakilerden hangisi mantarların neden olduğu bir hastalık değildir?

A. Pamukçuk B. Saçkıran

C. Tifo D. Tırnakta şekil bozukluğu

10. I. Orman yangınları

II. Akarsuların kirlenmesi

III. Havadaki karbondioksit miktarının artması

Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri insan faaliyeti sonucu oluşan çevre so-runudur?

A. Yalnız I B. Yalnız II C. II ve III D. I, II ve III

4.

Yukarıdaki konuşma bitkinin hangi bölümüne aittir?

A. Çiçek B. Yaprak C. Kök D. Gövde

Bitkinin toprak altında kalan kısmıyım. Bitkinin toprağa tutunmasını, su ve suda çözünmüş maddeleri almasını sağlarım.

142

DÜŞÜNELİM – EĞLENELİMSalyangozunkabuğundakibulmacayıtamamlayarakşifreyibulunuz.

1. Biliminsanlarıdörtgrubaayıraraksınıflandırır.2. Gül,lalegibibitkileringeneladıdır.3. Bitkininbesinihtiyacınıkarşılandığıbölümüdür.4. Midye,sinek,kelebekgibicanlılarıngeneladıdır.5. İkiyaşamlıbircanlıtürüdür.6. Hastalıkyapanveyenilebilentürleriolancanlıdır.7. Gözlegöremediğimizcanlılarıgörmekveincelemekiçinkullandığımızaraçtır.8. Hava,suvetoprakkirliliğiningeneladıdır.

F