fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ doktora tezİ Şanliurfa...
TRANSCRIPT
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
ŞANLIURFA-HARRAN OVASINDA
TRAKTÖR İŞLETME PARAMETRELERİNİN
BELİRLENMESİ VE ANALİZİ
Nusret MUTLU
TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI
ANKARA
2011
Her hakkı saklıdır
i
ÖZET
Doktora Tezi
ŞANLIURFA-HARRAN OVASINDA TRAKTÖR İŞLETME PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ VE ANALİZİ
Nusret MUTLU
Ankara Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı
Danışman: Prof.Dr. Mustafa VATANDAŞ
Bu çalışma ile Şanlıurfa-Harran yöresinde tarımsal üretimde traktör kullanımının çeşitli parametrelerinin ortaya konulması; derlenen verileri analiz edip genelleştirilebilir sonuçlar elde ederek bölge çiftçisinin traktör kullanımına ilişkin eğiliminin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, iki aşamalı olarak yürütülen bu araştırmanın birinci aşamasında, ikinci el traktör pazarındaki traktörlerin teknik ve ekonomik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla bilgi toplama formu hazırlanmıştır. İldeki traktör bayi, traktör alım-satım yapan galeri (komisyoncu) ve traktör pazarındaki satıcılarla yüz yüze görüşülerek 450 bilgi toplama formu doldurulmuştur. Araştırmanın ikinci aşamasında ise Şanlıurfa-Harran Ovasında, Şanlıurfa Merkez, Akçakale ve Harran ilçelerinden gayeli örnekleme yöntemi kullanılarak Harran Ovasını temsil edecek şekilde 14 köy belirlenmiş ve söz konusu köylerden tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre belirlenen 150 işletmeden traktör kullanımına ilişkin veri toplanmıştır. Her iki aşamada derlenen veriler farklı istatistik analiz programları yardımıyla analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, işletme bazında traktörlerin ortalama anma motor gücü 60 kW iken; ikinci el piyasasındaki traktörlerde bu değer 57 kW olarak belirlenmiştir. İşletmelerde bulunan traktörlerin yıllık ortalama kullanım süresi 550,6 h olarak elde edilirken, ikinci el piyasasındaki traktörlerin yıllık ortalama kullanım süresi 432,8 h olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte traktörlerin kullanımla ilgili diğer işletme parametreleri arasında yer alan yaş, birim alana düşen motor gücü, yakıt tüketimi, tamir ve bakım giderleri, motor, dişli kutusu, hidrolik sistem, kabin-kaporta ve lastiklerin durumu, piyasa değeri, amortisman özellikleri vb parametreler hem ikinci el pazarındaki hem de işletmelerdeki traktörler için belirlenmiş ve elde edilen veriler çoklu regresyon analiziyle değerlendirilerek sonuçlar irdelenmiştir.
Temmuz 2011, 166 sayfa
Anahtar Kelimeler: Traktör, traktörün işletme parametreleri, tarımsal mekanizasyon düzeyi, Harran Ovası.
ii
ABSTRACT
Ph. D. Thesis
THE DETERMINATION AND ANALYSIS OF TRACTOR OPERATING PARAMETERS in ŞANLIURFA-HARRAN PLAIN
Nusret MUTLU
Ankara University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Machinery
Supervisor: Prof.Dr. Mustafa VATANDAŞ
This study aims to put forth various parameters of tractor use in agricultural production in Şanlıurfa-Harran region for consideration and to analyze the data collected from farmers as well as obtaining generalized results to determine the trend for the use of tractors among farmers in the region. Within this framework, at the first stage of the study that was conducted in two stages, a questionnaire was prepared to collect data on technical and financial characteristics of tractors in the second hand tractor market. 450 questionnaires were filled through face-to-face interviews with tractor dealers, owners of tractor galleries and tractor vendors in the province. At the second stage of the research, 14 villages in Şanlıurfa-Harran Plain, Central Şanlıurfa, Akçakale and the counties of the Harran Plain -that are representative of the Harran Plain in large- were identified randomly and information on the use of tractors was collected from 150 businesses that were selected through stratified random sampling in these 14 villages. The data collected in both stages was analyzed by different statistical analysis programs. It was observed that the rated engine power was 60 kW in enterprises on average, while this value was found to be 57 kW for tractors in the second hand market, and the average annual operating time of tractors being used in enterprises and second hand markets were found to be 550.6 h and 432.8 h, respectively. Moreover, operating parameters relevant to tractor use including engine power per unit area, fuel consumption, repair and maintenance costs, engine, gearbox, hydraulic system, cab-hood, tire condition, market value, depreciation parameters and specifications were determined for tractors both in enterprises and the second hand market, and obtained data was examined through multiple regression analysis for further evaluation and discussion.
July 2011, 166 pages
Key Words: Tractor, operating parameters of tractor, agricultural mechanization level, Harran Plain.
iii
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR
Tarım işletmelerinde yapılan sabit yatırım harcamaları içinde traktör yatırımı önemli bir yer tutmaktadır. Diğer yandan işletme giderleri içinde de traktörden kaynaklanan kısım başta gelen bölümü oluşturmaktadır. Bu nedenlerden dolayı traktörlerin kullanımla ilgili işletme parametrelerinin belirlenmesi, doğru yatırım ve işletmecilik kararlarının alınabilmesi için gereklidir. Bu çalışma ile Şanlıurfa-Harran Ovasında tarımsal işletmelerde kullanılan traktörler ile ikinci el pazarında satışa sunulan kullanılmış traktörlerin çeşitli parametrelerini (yaş, anma motor gücü, birim alana düşen motor gücü, yakıt tüketimi, tamir ve bakım giderleri, motor, dişli kutusu, hidrolik sistem, kabin-kaporta ve lastiklerin durumu, yıllık ortalama kullanım süresi, piyasa değeri, amortisman karakteristikleri vb) belirlemek ve derlenen verileri analiz ederek genelleştirilebilir sonuçların elde edilmesi hedeflenmiştir. Araştırma sonuçlarının, gerek bölge çiftçisinin traktör kullanımına ilişkin eğiliminin belirlenmesinde; gerekse traktör ve ekipman üreticilerinin üretim planlamalarında yol gösterici nitelikte olması temenni edilmektedir.
Bana bu konuda araştırma olanağı sağlayan ve çalışmamın her safhasında yakın ilgi ve tavsiyeleriyle beni yönlendiren danışman hocam, Sayın Prof.Dr. Mustafa VATANDAŞ’a, çalışmaya yön veren Tez İzleme Komitesi üyelerinden Sayın Prof. Dr. Süleyman KODAL’a ve Sayın Prof. Dr. Ayten ONURBAŞ AVCIOĞLU’na, istatistiksel analizlerin yapılması ve değerlendirilmesi aşamasında yardım ve desteklerinden dolayı Sayın Doç. Dr. Abdulbaki BİLGİÇ ve Yrd. Doç. Dr. Osman KARABULUT’a, çalışmalarımı sürekli destekleyen ve teşvik eden başta GAP İdaresi Başkanı Sayın Sadrettin KARAHOCAGİL’e, Başkan Yardımcısı Sayın Mustafa KÖLMEK’e, GAP İdaresi Bölge Müdürü Sayın Mehmet AÇIKGÖZ’e, Ekonomik Kalkınma Genel Koordinatörü Sayın Tolga EROGAN’a, arazi çalışmaları ve verilerin derlenmesi dahil tezimin her aşamasında bana destek veren GAP İdaresi çalışanlarından Sayın Dr. Hüseyin DEMİR’e, anket çalışmalarımda bana yardımcı olan Sayın Mustafa KOŞAR’a ve tez çalışmam kapsamında ilgili birimler arasındaki koordinasyonu sağlayarak katkıda bulunan Sayın Nesrin BAYSAN’a, Şanlıurfa İl Tarım Müdürlüğü yönetici ve personeline, veri derleme aşamasında yakın ilgi gösteren çalışma yaptığım köylerin muhtar ve köy halkına, burada sayamadığım, doktora çalışmama doğrudan ya da dolaylı olarak destek veren tüm değerli arkadaşlarıma ve hocalarıma, Daima yanımda olan ve beni cesaretlendiren canım eşime, oğluma, yeni doğan kızıma, anneme, babama ve kardeşlerime teşekkürlerimi sunarım.
Nusret MUTLU
Ankara, Temmuz 2011
iv
İÇİNDEKİLER
ÖZET................................................................................................................................i
ABSTRACT.................................................................................................................... ii
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR................................................................................................iii
SİMGELER DİZİNİ..................................................................................................... vi
ŞEKİLLER DİZİNİ............... ........................................................................................ix
ÇİZELGELER DİZİNİ................................................................................................xiv
1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
1.1 Türkiye Traktör Parkının Genel Durumu ............................................................. 1
1.2 GAP’ın Tarımsal Potansiyelinin İçinde Şanlıurfa-Harran Ovasının Yeri .......... 8
1.2.1 Yörenin arazi varlığı ve tarım alanlarının kullanım durumu ........................... 8
1.2.2 Tarım işletmelerinin yapısı.................................................................................... 9
1.2.3 Bitkisel üretim ...................................................................................................... 10
1.2.4 Hayvansal üretim ................................................................................................. 14
1.2.5 Mekanizasyon durumu ........................................................................................ 15
1.3 Traktör İşletmeciliğinin Özellikleri ....................................................................... 18
1.4 Tez Çalışmasının Amacı ve Kapsamı .................................................................... 21
2. KAYNAK ÖZETLERİ ............................................................................................. 23
3. MATERYAL VE YÖNTEM .................................................................................... 43
3.1 Materyal ................................................................................................................... 43
3.2 Yöntem ..................................................................................................................... 44
3.2.1 Örnek büyüklüğünün belirlenmesinde uygulanan yöntem .............................. 44
3.2.2 Görüşmelerin yapılması ve bilgi toplama yöntemi ........................................... 46
3.2.3 Verilerin analizinde uygulanan yöntemler ........................................................ 51
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA ...................................................... 54
4.1 İşletmelerde Arazi Varlığı ...................................................................................... 54
4.2 İşletmelerde Üretim Alanı ve Ürün Deseni ........................................................... 54
4.3 İşletmelerin Mekanizasyon Düzeyi ........................................................................ 55
4.4 İşletmelerde Kullanılan Traktörler ile İkinci El Pazarındaki Traktörlere Ait
Genel Özellikler ........................................................................................................ 59
4.5 İşletmelerde ve İkinci El Pazarında Yeralan Traktörlerin Teknik Özellikleri . 77
v
4.6 İşletmelerde ve İkinci El Pazarında Yeralan Traktörlerin Ekonomik
Özellikleri .................................................................................................................. 95
4.7 İşletme Traktörlerinin Piyasa Değerine (PD) Etki Eden Değişkenler
Arasındaki Çoklu Regrasyon Analizi Sonuçları.................................................. 118
4.8 İkinci El Traktör Pazarındaki Traktörlerin Tahmini Satış Bedeline (TSB)
Etki Eden Değişkenler Arasındaki Çoklu Regrasyon Analizi Sonuçları .......... 123
4.9 İşletmelerde Toplam İşlenen Alana Bağlı, Mekanizasyon Göstergelerinde
Meydana Gelen Değişim ........................................................................................ 127
4.10 İşletmelerde Kullanılan Traktörlerin Yıllık Tamir-Bakım Giderleri İle
Diğer Parametreler Arasındaki İlişkiler .............................................................. 130
4.11 İşletmelerde Kullanılan Traktörlerin Yıllık Yakıt Giderleri İle Diğer
Parametreler Arasındaki İlişkiler ......................................................................... 135
4.12 İşletmelerdeki Traktörlerin Yaş, Anma Motor Gücü ve Toplam İşlenen
Alana Göre Alet-Makina Parametrelerinde Meydana Gelen Değişim ............. 145
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ............................................................................... 149
5.1 İşletmeler Tarafından Kullanılan ve İkinci El Pazarında Bulunan
Traktörlere Ait İşletme Değerlerinin Karşılaştırılması ...................................... 149
5.2 Yörede Traktör Edinme ve Kullanımına İlişkin Mevcut Durum ve
Gelecek İçin Yapılabilecek Değerlendirmeler ..................................................... 155
KAYNAKLAR ............................................................................................................ 157
EKLER ......................................................................................................................... 162
EK1 İkinci El Pazarındaki Traktörler İçin Kullanılan Bilgi Toplama Formu ..... 163
EK 2 İşletmelerdeki Traktörler İçin Kullanılan Bilgi toplama Formu ................ 164
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 166
vi
SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ
AMG Traktörün anma motor gücü (kW) BEA Buğday ekim alanı (da) BG Beygirgücü BOA Bostan ekim alanı (da) CIB Çizel iş başarısı (da/h) CICEN Çizelle çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) CIYT Çizelle çalışmada yakıt tüketimi (l/da) CKA Çizel kullanım alanı (da/yıl) CKS Çizel kullanım süresi (h/yıl) CKSAY Çizel kullanım sayısı da Dekar GACEN Gübreli araçapa makinasıyla çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) GAK Gübreli ara çapa makinası kullanım alanı (da/yıl) GAKS Gübreli araçapa makinası kullanım süresi (h/yıl) GAKSAY Gübreli araçapa makinası kullanım sayısı (adet) GAP Güneydoğu Anadolu Projesi GAYT Gübreli araçapa makinasıyla çalışmada yakıt tüketimi (l/da) GDCEN Goble diskli tırmıkla çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) GDKS Goble diskli tırmık kullanım süresi (h/yıl) GDKSAY Goble diskli tırmık kullanım sayısı (adet) GDYT Goble diskli tırmıkla çalışmada yakıt tüketimi (l/da) GIB Gübreli araçapa makinası iş başarısı (da/h) GKA Goble diskli tırmık kullanım alanı (da/yıl) GTIB Goble diskli tırmık iş başarısı (da/h) h Saat ha Hektar IGCI Çizelle çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGGC Gübreli araçapa makinasıyla çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGGD Goble diskli tırmıkla çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGKP Kulaklı pullukla çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGKU Kültüvatörle çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGPE Pnömatik ekim makinasıyla çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGSG Santrifuj gübre dağıtma makinasıyla çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGT Tapanla çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGTM Tava makinasıyla çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGTP Tarla pülverizatörüyle çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) IGUE Üniversal ekim makinasıyla çalışmada işçilik gereksinimi (h/da) KAK Kiralanan arazi büyüklüğü-kuru (da) KAS Kiralanan arazi büyüklüğü-sulu (da) KIB Kültüvatör iş başarısı (da/h) KKA Kültüvatör kullanım alanı (da/yıl) KKS Kültüvatör kullanım süresi (h/yıl) KKSAY Kültüvatör kullanım sayısı (adet) KPCEN Kulaklı pullukla çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) KPIB Kulaklı pulluk iş başarısı (da/h)
vii
KPK Kulaklı pulluk kullanım alanı (da/yıl) KPKS Kulaklı pulluk kullanım süresi (h/yıl) KPKSAY Kulaklı pulluk kullanım sayısı (adet) KPYT Kulaklı pullukla çalışmada yakıt tüketimi (l/da) KUCEN Kültüvatörle çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) KUYT Kültüvatörle çalışmada yakıt tüketimi (l/da) kW kiloWatt l Litre MARKA Traktörün markası MAU Mısır (ana ürün) ekim alanı (da) MEA Meyve ekim alanı (da) MIU Mısır (ikinci ürün) ekim alanı (da) MY Model yılı OETS Traktör için öngörülen elde tutma süresi (yıl) OTG Özgül traktör motor gücü (kW/da) OYKS Ortalama yıllık kullanım süresi (h/yıl) PAU Pamuk (ana ürün) ekim alanı (da) PD Traktörün şimdiki piyasa değeri (TL) PECEN Pnömatik ekim makinasıyla çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) PEIB Pnömatik ekim makinası iş başarısı (da/h) PEKS Pnömatik ekim makinası kullanım süresi (h/yıl) PEKSAY Pnömatik ekim makinası kullanım sayısı (adet) PEYT Pnömatik ekim makinasıyla çalışmada yakıt tüketimi (l/da) PIU Pamuk (ikinci ürün) ekim alanı (da) PKA Pnömatik ekim makinası kullanım alanı (da/yıl) SEA Sebze ekim alanı (da) SGCEN Santrifuj gübre dağıtma makinasıyla çalışmada enerji verimliliği
(da/kWh) SGIB Santrifuj gübre dağıtma makinası iş başarısı (da/h) SGKS Santrifuj gübre dağıtma makinası kullanım süresi (h/yıl) SGKSAY Santrifuj gübre dağıtma makinası kullanım sayısı (adet) SGYT Santrifuj gübre dağıtma makinasıyla çalışmada yakıt tüketimi (l/da) SKA Santrifuj gübre dağıtma makinası kullanım alanı (da/yıl) ŞHO Şanlıurfa Harran Ovası TACEN Tapanla çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) TAYT Tapanla çalışmada yakıt tüketimi (l/da) TIB Tapan iş başarısı (da/h) TIDKA Traktörün işletme dışında (kira vb) kullanıldığı alan (da/yıl) TİA Toplam işletme arazisi büyüklüğü (da) TKA Toplam kiralanan arazi büyüklüğü (da) TKS Traktörmetreden okunan toplam kullanım süresi (h) TKSAY Tapan kullanım sayısı (adet) TKSU Tapan kullanım süresi (h/yıl) TKULA Tapan kullanım alanı (da/yıl) TL Türk Lirası TMA Toplam mülk arazi büyüklüğü (da) TMCEN Tava makinasıyla çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) TMIB Tava makinası iş başarısı (da/h)
viii
TMKS Tava makinası kullanım süresi (h/yıl) TMKSAY Tava makinası kullanım sayısı (adet) TMYT Tava makinasıyla çalışmada yakıt tüketimi (l/da) TOPYAKIT Yıllık toplam yakıt tüketimi (l/yıl) TPA Tarla pülverizatörü kullanım alanı (da/yıl) TPCEN Tarla pülverizatörüyle çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) TPIB Tarla pülverizatörü iş başarısı (da/h) TPKS Tarla pülverizatörü kullanım süresi (h/yıl) TPKSAY Tarla pülverizatörü kullanım sayısı (adet) TPYT Tarla pülverizatörüyle çalışmada yakıt tüketimi (l/da) TSAB Traktörün ilk satın alma bedeli (TL) TSB Tahmini Satış Bedeli (TL) TVKA Tava makinası kullanım alanı (da/yıl) UECEN Üniversal ekim makinasıyla çalışmada enerji verimliliği (da/kWh) UEIB Üniversal ekim makinası iş başarısı (da/h) UEKS Üniversal ekim makinası kullanım süresi (h/yıl) UEKSAY Üniversal ekim makinası kullanım sayısı (adet) UEYT Üniversal ekim makinasıyla çalışmada yakıt tüketimi (l/da) UKA Üniversal ekim makinası kullanım alanı (da/yıl) YAS Traktörün yaşı (yıl) YSF Varsa aynı traktörün yenisinin satış fiyatı (TL) % Yüzde
ix
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1.1 Makina giderlerinin makina büyüklüğü ile değişimi………………... Şekil 2.1 Yıllara göre traktör yaşı ile birim satın alma bedellerinin değişimi…. Şekil 2.2 Araştırma konusu traktörlerin satış nedenine ait sayısal ve oransal
değerler…………………………………………………………….. Şekil 2.3 Tek çeker traktörler için ortalama yaş ve güç gruplarına göre satış
bedelinin modellemesi……………………………………………..... Şekil 2.4 Traktör yaşına bağlı birim güç için satın alma bedeli ve pazarlık payı
değişimi ……………………………………………………………… Şekil 2.5 Traktör satın alma bedellerinin güç gruplarına ve traktör yaşına bağlı
değişimi ……………………………………………………………… Şekil 2.6 Araştırma alanındaki traktörlerin markalarına bağlı olarak adet ve
güç dağılımı oranları …………………………………………………. Şekil 3.1 Harran Ovasında çalışma yapılan köyler……………………………. Şekil 4.1 İşletmelerdeki traktörlerin model yılına bağlı sayısal ve oransal
değerleri……………………………………………………………… Şekil 4.2 İkinci el pazarındaki traktörlerin model yılına bağlı sayısal ve
oransal değerleri……………………………………………………… Şekil 4.3 İşletmelerdeki traktörlerin yaşa bağlı sayısal ve oransal değerleri….. Şekil 4.4 İkinici el pazarındaki traktörlerin yaşa bağlı sayısal ve oransal
değerleri……………………………………………………………… Şekil 4.5 Araştırma konusu traktörlerin markaya bağlı sayısal ve oransal
değerleri………………………………………………………………. Şekil 4.6 Araştırma konusu traktörlerin genel görünümüne ait sayısal ve
oransal değerler…………………………………………………… Şekil 4.7 Araştırma konusu traktörlerin motor durumuna ait sayısal ve oransal
değerler……………………………………………………………. Şekil 4.8 Araştırma konusu traktörlerin dişli kutusu durumuna ait sayısal ve
oransal değerler……………………………………………………. Şekil 4.9 Araştırma konusu traktörlerin hidrolik sistem durumuna ait sayısal
ve oransal değerler…………………………………………………. Şekil 4.10 Araştırma konusu traktörlerin kabin/kaporta durumuna ait sayısal
ve oransal değerler…………………………………………………. Şekil 4.11 Araştırma konusu traktörlerin lastik durumuna ait sayısal ve
oransal değerler……………………………………………………. Şekil 4.12 İkinci el traktör pazarındaki traktörlerin satışta kalma sürelerine ait
sayısal ve oransal değerler…………………………………………. Şekil 4.13 İşletmelerdeki traktörlerin el değiştirme durumuna ait sayısal ve
oransal değerler……………………………………………………. Şekil 4.14 İkinci el traktör pazarındaki traktörlerin el değiştirme durumuna ait
sayısal ve oransal değerler…………………………………………. Şekil 4.15 İkinci el traktör pazarındaki traktörlerin satış nedenine ait sayısal
ve oransal değerler………………………………………………….
Şekil 4.16 İşletmelerdeki traktörlerin finansman şekli…………………………
…….. 19……...28
………...37 ……...39 ……...40 ……...41 ……...42……...45 ……...59 ……...60……...60 ……...61 ……...62 ……...65 ……...66 ……...67 ……...68 ……...69 ……...70 ……...71
………...71 ……...72 ……...73
……...73
x
Şekil 4.17 İşletmelerdeki traktörlerin edinme şekli…………………………….
Şekil 4.18 İkinci el traktör pazarındaki traktörlerin satış yöntemine ait sayısal ve oransal değerler………………………………………………….
Şekil 4.19 İşletmelerde yer alan traktörlerin muhafaza şekli…………………
Şekil 4.20 İşletmelerdeki traktörlerin tarım dışı işlerde kullanılma durumu….. Şekil 4.21 İşletmelerdeki traktörlerin elde tutulma süresi öngörüsüne ait
dağılım……………………………………………………………...
Şekil 4.22 İşletmelerdeki traktörlerin yıllara göre satın alınma durumu…….. Şekil 4.23 Araştırma konusu traktörlerin çekiş durumuna ait sayısal ve oransal
değerler…………………………………………………………….. Şekil 4.24 Araştırma konusu traktörlerin silindir sayısına ait sayısal ve oransal
değerler…………………………………………………………….. Şekil 4.25 İşletmelerde traktör yaşı ile toplam kullanım süresi arasındaki
değişim…………………………………………………………….. Şekil 4.26 Ortalama değerlere göre elde edilen yaş-toplam kullanım süresi
değerlerinin değişimi………………………………………………. Şekil 4.27 İkinci el traktör pazarındaki traktör yaşı ile toplam kullanma süresi
arasındaki değişim…………………………………………………. Şekil 4.28 Ortalama değerlere göre elde edilen yaş-toplam kullanım süresi
değerlerinin değişimi………………………………………………. Şekil 4.29 Traktörlerin güç gruplarına göre dağılımı………………………….. Şekil 4.30 İşletmelerdeki traktörlerin ortalama yıllık kullanım süresinin
(TKS/YAŞ) anma motor gücüne (AMG) bağlı olarak değişimi…... Şekil 4.31 İkinci el pazarındaki traktörlerin ortalama yıllık kullanım süresinin
(TKS/YAŞ) anma motor gücüne (AMG) bağlı olarak değişimi……. Şekil 4.32 İşletmelerdeki traktörlerin motor revizyonu sayısına ait sayısal ve
oransal değerler……………………………………………………. Şekil 4.33 İşletmelerdeki traktörlerin yaş ile motor revizyonu sayısına ait
sayısal ve oransal değerler ………………………………………... Şekil 4.34 İkinci el pazarındaki traktörlerin motor revizyonu sayısına ait
sayısal ve oransal değerler…………………………………………. Şekil 4.35 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaş ile motor revizyonu sayısına
ait sayısal ve oransal değerler……………………………………... Şekil 4.36 İşletmelerdeki traktörlerin yaşı ile motor onarımı gereksinimi
olanlara ait sayısal ve oransal değerler……………………………. Şekil 4.37 İşletmelerdeki traktörlerin traktörlerin yaşı ile dişli kutusu onarımı
gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler……………….. Şekil 4.38 İşletmelerdeki traktörlerin yaşı ile hidrolik sistem onarımı
gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler……………….. Şekil 4.39 İşletmelerdeki traktörlerin yaşı ile kabin-kaporta onarımı
gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler……………….. Şekil 4.40 İşletmelerdeki traktörlerin yaşı ile yeni lastik gereksinimi olanlara
ait sayısal ve oransal değerler ……………………………………... Şekil 4.41 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile motor onarımı gereksinimi
olanlara ait sayısal ve oransal değerler……………………………..
……...74
……...75
……...75
……...76 ……...76
……...77 ……...78 ….…..79 ….......80 ……...81 ……...81 ……...82……...84 ……...85 ……...86 ……...87 ……...87 ……...88 …..….89 ……...89 ……...90 ……...90 ……...91 ……...91 ……...93
xi
Şekil 4.42 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile dişli kutusu onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler………………..
Şekil 4.43 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile hidrolik sistem onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler……………..
Şekil 4.44 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile kabin-kaporta onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler………………………………………………………………
Şekil 4.45 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile yeni lastik gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler……………………………..
Şekil 4.46 İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerinin (PD) model yılına bağlı olarak değişimi……………………………………………………..
Şekil 4.47 İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerinin (PD) yaşa bağlı olarak değişimi ……………………………………………………………
Şekil 4.48 İşletmelerdeki traktörlerin ortalama değerlere göre elde edilen yaş-piyasa değeri (PD) değerlerinin değişimi………………………….
Şekil 4.49 İkinci el pazarındaki traktörlerin tahmini satış bedelinin (TSB) model yılına bağlı olarak değişimi…………………………………
Şekil 4.50 İkinci el pazarındaki traktörlerin tahmini satış bedelinin (TSB) yaşa bağlı olarak değişimi……………………………………………….
Şekil 4.51 İkinci el pazarındaki traktörlerin ortalama değerlere göre elde edilen yaş-tahmini satış bedeli (TSB) değerlerinin değişimi………
Şekil 4.52 İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerlenin (PD) toplam kullanım süresine (TKS) bağlı olarak değişimi……………………………...
Şekil 4.53 İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerlenin (PD) ortalama toplam kullanım süresine (TKS) bağlı olarak değişimi ……………………
Şekil 4.54 İkinci el pazarındaki traktörlerin tahmini satış bedelinin (TSB) toplam kullanım süresine (TKS) bağlı olarak değişimi…………….
Şekil 4.55 İşletmelerde yer alan traktörlerin piyasa değerlerinin (PD) ortalama yıllık kullanım süresine (TKS/YAŞ) bağlı olarak değişimi………..
Şekil 4.56 İkinci el pazarındaki traktörlerin tahmini satış bedelinin (TSB) ortalama yıllık kullanım süresine (TKS/YAŞ) bağlı olarak değişimi.
Şekil 4.57 İşletmelerdeki traktörlerde piyasa değerinin (PD) anma motor gücüne (AMG) bağlı olarak değişimi………………………………
Şekil 4.58 İşletmede yer alan traktörlerde ortalama piyasa değerinin (PD) anma motor gücüne bağlı olarak değişimi………………………….
Şekil 4.59 İkinci el pazarındaki traktörlerde tahmini satış bedelinin ortalama anma motor gücüne bağlı olarak değişimi………………………….
Şekil 4.60 İşletmelerdeki traktörlerin birim anma motor gücünün piyasa değerlerinin (PD/AMG) yaşa bağlı olarak değişimi………………...
Şekil 4.61 Ortalama değerlere göre elde edilen yaşa bağlı PD/AMG değerlerinin değişimi ve buna göre elde edilen modelin grafiği…….
Şekil 4.62 İkinci el pazarındaki traktörlerin birim anma motor gücünün tahmini satın alma bedeli (TSB/AMG) değerlerinin yaşa bağlı olarak değişimi………………………………………………………
Şekil 4.63 Ortalama değerlere göre elde edilen yaşa bağlı TSB/AMG değerlerinin değişimi ve buna göre elde edilen kübik modelin grafiği………………………………………………………………..
……...93 ……...94 …...…94 .......…95 ……...96 ……...96 ……...97 ….…..98 ….…..98 ……...99 ….…100 …….100 …….101 …….102 …….102 …….103 ….…104 …….106 …….107 …….107 ….…108 …….109
xii
Şekil 4.64 İşletmelerdeki traktörlerin yaşa bağlı PD/YF değerlerinin değişimi Şekil 4.65 Ortalama değerlerle elde edilen yaşa bağlı PD/YF değerlerinin
değişimi ve uygun modellerin grafiği……………………………… Şekil 4.66 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşa bağlı TSB/YF değerlerinin
değişimi………………………………………………………………. Şekil 4.67 Ortalama değerlerle elde edilen yaşa bağlı TSB/YF değerlerinin
değişimi ve uygun modellerin grafiği………………………………… Şekil 4.68 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne (AMG) bağlı
toplam işlenen alan (TİA) değerlerinin değişimi ve uygun modellerin grafiği…………………………………………………………………
Şekil 4.69 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne bağlı ilk satın alma bedeli (TSAB) değerlerinin değişimi ve uygun modellerin grafiği…………………………………………………………………
Şekil 4.70 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne (AMG) bağlı ilk satın alma bedeli (TSAB) değerlerinin değişimi ve uygun modellerin grafiği……………………………………………………..
Şekil 4.71 İşletmelerde yaşa bağlı ilk satın alma bedeli (TSAB) değerlerinin değişimi ………………………………………………………………
Şekil 4.72 Ortalama değerlerle elde edilen yaşa bağlı ilk satın alma bedeli (TSAB) değerlerinin değişimi ve uygun modelin grafiği …………….
Şekil 4.73 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne (AMG) bağlı
ortalama elde tutma süreleri (OETS) değişimi ve uygun modellerin grafiği…………………………………………………………………
Şekil 4.74 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne (AMG) bağlı özgül traktör gücü (OTG) değerlerinin değişimi ……………………..
Şekil 4.75 Yaşa bağlı özgül traktör gücü değerlerinin değişimi………………. Şekil 4.76 Ortalama değerlerle elde edilen yaşa bağlı özgül traktör gücü
değerleri (OTG) değişimi…………………………………………….. Şekil 4.77 Yaşa bağlı ortalama elde tutma süresi (OETS) değerlerinin
değişimi ……………………………………………………………… Şekil 4.78 Toplam işlenen alana bağlı özgül traktör gücü değerlerinin
değişimi ve uygun modelin grafiği …………………………………... Şekil 4.79 Toplam işlenen alana bağlı birim alana düşen traktör sayısı
değerlerinin değişimi ve uygun modelin grafiği …………………….. Şekil 4.80 Toplam işlenen alana bağlı birim traktör başına düşen alan
değerlerinin değişimi ve uygun modelin grafiği …………………….. Şekil 4.81 Toplam işlenen alana bağlı traktör başına düşen alet-makina
sayısındaki değişim ………………………………………………….. Şekil 4.82 Yaşa bağlı tamir- bakım gideri değerlerinin değişimi ……………. Şekil 4.83 Toplam kullanım süresine bağlı (TKS) tamir bakım giderlerindeki
değişim ……………………………………………………………… Şekil 4.84 Anma motor gücüne bağlı (AMG) tamir-bakım giderlerindeki
değişim ……………………………………………………………… Şekil 4.85 Anma motor gücüne bağlı (AMG) ortalama tamir-bakım
giderlerindeki değişim………………………………………………...
…….110 …….111 …….111 …….112 …….112 ….…113 …….114 ….…114 …….115 …….115 …….116 …….117 …….117 ….…118 …….128 …….128 ….....129 …….130 …….131…….132 …….132 …….133
xiii
Şekil 4.86 Özgül traktör gücüne (OTG) bağlı tamir-bakım giderleri değerlerinin değişimi …………………………………………………
Şekil 4.87 Traktörün piyasa değerine (PD) bağlı tamir-bakım giderlerindeki değişim ……………………………………………………………….
Şekil 4.88 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı traktörlerin yıllık toplam yakıt giderlerindeki (TOPYAKIT) değişim ve uygun modellerin grafiği ….
Şekil 4.89 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 45-50 kW güç aralığındaki
traktörlerin yıllık toplam yakıt giderlerindeki (TOPYAKIT) değişim ve uygun modellerin grafiği ………………………………………….
Şekil 4.90 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 51-55 kW güç aralığındaki traktörlerin yıllık toplam yakıt giderlerindeki (TOPYAKIT) değişim ve uygun modelerin grafiği …………………………………………..
Şekil 4.91 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 56-60 kW güç aralığındaki traktörlerin yıllık toplam yakıt tüketimlerine (TOPYAKIT) ait değişim ve uygun modelin grafiği ……………………………………
Şekil 4.92 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 61-65 kW güç aralığındaki traktörlerin yıllık toplam yakıt tüketimlerine ait (TOPYAKIT) değişim ve uygun modelin grafiği ……………………………………
Şekil 4.93 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 71 kW ve üstü güçteki traktörlerin yıllık toplam yakıt tüketimlerine (TOPYAKIT) ait değişim ve uygun modelin grafiği ……………………………………
Şekil 4.94 Anma motor gücüne (AMG) bağlı yıllık toplam yakıt tüketimindeki (TOPYAKIT) değişim ………………………………..
Şekil 4.95 Anma motor gücüne (AMG) bağlı ortalama yıllık toplam yakıt tüketindeki (TOPYAKIT) değişim …………………………………...
Şekil 4.96 Toplam kullanma süresine (TKS) bağlı yıllık yakıt tüketimlerinin (TOPYAKIT) değişimi ………………………………………………
Şekil 4.97 Toplam kullanma süresine (TKS) bağlı yıllık yakıt tüketimlerinin (TOPYAKIT) değişimi ……………………………………………..
Şekil 4.98 Yaşa bağlı toplam yakıt tüketimindeki (TOPYAKIT) değişim……. Şekil 4.99 Yaşa bağlı ortalama yıllık toplam yakıt tüketimindeki
(TOPYAKIT) değişim ………………………………………………. Şekil 4.100 Traktörlerin şimdiki piyasa değerlerine (PD) bağlı yıllık toplam yakıt tüketimlerindeki (TOPYAKIT) değişim ………………………………... Şekil 4.101 Birim alana düşen güce (OTG) bağlı yıllık toplam yakıt
tüketimine (TOPYAKIT) ait değişim ve uygun modelin grafiği …….
…….134 …….134 …….135 …….136 ….…137 ….....137 …….138 …….139 …….140 …….140 …….141 ….…142…….142 …….143 ….....144 .……144
xiv
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 1.1 Yerli traktör üreticileri ve üretim kapasiteleri……………………… …….....2
Çizelge 1.2 Traktör pazarında yıllara göre imalat/ihracat/ithalat ve iç satışlar … …….....3
Çizelge 1.3 Türkiye traktör parkının son yıllardaki gelişimi…………………… …….....5
Çizelge 1.4 Traktör parkının bölgelere göre dağılımı…………………………… …….....6
Çizelge 1.5 Traktör güç gruplarının bölgelere göre dağılımı…………………… …….....7
Çizelge 1.6 GAP Bölgesi’nde tarım alanlarının kullanım durumu ……………... ……….8
Çizelge 1.7 GAP Bölgesi’nde tarım işletmelerinin mevcut durumu …………… ...……9
Çizelge 1.8 GAP Bölgesi’nde tarla ürünleri üretim durumu…………………… ……...11
Çizelge 1.9 GAP Bölgesi’nde meyvelerin üretim durumu……………………… ……...11
Çizelge 1.10 Şanlıurfa ürün deseni ……………………………………………... ……...13
Çizelge 1.11 Şanlıurfa-Harran Ovası ürün deseni……………………………… ….......14
Çizelge 1.12 GAP Bölgesi’nde hayvan sayısı ve hayvansal üretim…………… ….......14
Çizelge 1.13 Traktör sayısındaki değişimler…………………………………… ……...15
Çizelge 1.14 GAP Bölgesi traktör güç grupları………………………………… ……...16
Çizelge 1.15 Şanlıurfa ili traktör güç grupları…………………………………... ……...16
Çizelge 1.16 GAP Bölgesi tarımsal mekanizasyon düzeyi……………………… ……...17
Çizelge 1.17.Şanlıurfa İlinde tarımsal alet-makina varlığının gelişimi………… ……...18
Çizelge 2.1 Traktörlerde satış yaşına bağlı ortalama yıllık değer kaybı………… ……...25
Çizelge 2.2 Traktörlerde yıllık amortismanın tahmin edilen değerleri ………… ….…..32
Çizelge 2.3 Traktörlerde yıl sonları için elde edilen kalan değerler ……………. ….…..32Çizelge 2.4 Güç gruplarına bağlı yaş-satın alma bedeline ait regresyon
eşitlikleri ve belirtme katsayıları ………………………………….... ……...41
Çizelge 3.1 Şanlıurfa Harran Ovasındaki traktör park durumunun sayısal ve
oransal değerleri…………………………………………………… ….…..43
Çizelge 3.2 Örnek işletmelerin dağılımı………………………………………… ……...46
Çizelge 3.3 Örnek işletme bilgileri……………………………………………… ……...47
Çizelge 3.4 Korelasyon katsayısılarının yorumlanması………………………… ……...53Çizelge 4.1 Çalışma yapılan alanda işletmelerin büyüklüklerine göre arazi
varlığı……………………………………………………………….. ……...54
xv
Çizelge 4.2 Çalışma yapılan alanda arazi kullanım durumu ve ürün deseni…… ……...55
Çizelge 4.3 Çalışma yapılan alanın mekanizasyon düzeyi……………………… ……...56
Çizelge 4.4 Çalışma yapılan alandaki alet-makine durumu…………………… …...…57
Çizelge 4.5 İşletmeler ve ikinci el pazarında karşılaşılan traktör marka ve tipleri …..….63Çizelge 4.6 İşletme traktörleri için piyasa değerine etki eden değişkenler ve
tanımlayıcı istatistikler…………………………………………… ……119
Çizelge 4.7 İşletme traktörlerinde değişkenler arası korelasyon matrisi………... …….120
Çizelge 4.8 İşletme traktörleri için çoklu regresyon analizi sonuçları………….. …….121Çizelge 4.9 İkinci el pazarındaki traktörleri için tahmini satış bedeline (TSB)
etki eden değişkenler ve tanımlayıcı istatistikler…………………… …….125
Çizelge 4.10 İkinci el pazarındaki traktörlerde değişkenler arası korelasyon matrisi…………………………………………………………… …….124
Çizelge 4.11 İkinci el pazarındaki traktörler için çoklu regresyon analizi sonuçları…………………………………………………………… …….125
Çizelge 4.12. Traktör yaşı ve anma motor gücü ile alet-makine parametreleri arasındaki değişimlere ait istatistiksel analiz sonuçları …………….
Çizelge 4.13 İşletmelerin toplam işlenen arazi miktarına bağlı olarak alet-makina parametreleri arasındaki regresyon analizi sonuçları……….
…….146
……148
1
1. GİRİŞ
1.1 Türkiye Traktör Parkının Genel Durumu Daha az işgücü ile daha kısa sürede, tarımsal işlemleri tamamlanması amacıyla
uygulanan tarımsal mekanizasyonun üretim teknolojileri içerisinde ayrı bir yeri vardır.
Tarımsal mekanizasyon, diğer teknolojik uygulamaların etkinliğinin arttırılması,
üretimde ekonomikliğin sağlanması ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi açısından
önemli ve tamamlayıcı bir öğedir (Işık, 1988).
Tarımsal mekanizasyon içerisinde, traktör tarımın temel güç makinasıdır. Traktör tarım
için hem teknik hem de ekonomik yönden öneme sahiptir. Traktörün ekonomik önemi,
en az teknik önemi kadar göz önüne alınması gereken bir durumdur. Çünkü tarımsal
üretimde yatırım ve işletme giderlerinin önemli bir bölümü mekanizasyondan
kaynaklanmaktadır. Mekanizasyon giderleri içinde de, traktör edinme ve kullanmadan
kaynaklanan giderler ön sırada gelmektedir. Traktörün üretimi, tarım makinaları imalat
sanayisi içinde de ayrı bir yere sahiptir. Bu sektördeki üretim değerinin % 75’den
fazlası, traktör imalat sanayisi tarafından sağlanmaktadır (Anonim 2001a).
Tarım alet ve makinaları imalat sanayi üretiminin büyük çoğunluğunu traktör teşkil
etmektedir. Türkiye’de traktör üretimi 1954 yılında montaj şeklinde başlamıştır.
Türkiye traktör parkında birçok firmaya ait farklı güçlerde değişik marka ve tipte olmak
üzere traktörler bulunmaktadır. Ülkemizin iki büyük traktör üreticisi Türk Traktör ve
Uzel (MF) firmalarının toplam park içindeki payı diğer firmalara göre oldukça
yüksektir. Son yıllarda yerli traktör üretimi yapan firmalar dışında, farklı ülkelere ait
traktör marka ve modelleri de traktör pazarına katılmaktadır (Başol 2006).
Traktör sektöründeki yerli üretim yapan altı firmadan beşi orta ve yüksek miktarlarda
imalat kapasitesine sahip olup, orta ve büyük güçte çeşitli tip ve modellerde dört
tekerlekli traktör üretirken, bir firma küçük güçlerde bahçe tipi traktör üretmektedir. Bu
kuruluşlar, üretim kapasiteleri ve 2008 yılı performansları Çizelge 1.2’de verilmiştir.
2
Buna göre, yerli traktör üreticileri 2008 yılında toplam 27.764 adet traktörün üretimini
gerçekleştirmiş olup 2.577 kişiye istihdam sağlanmıştır (Çizelge 1.1).
Çizelge 1.1 Yerli traktör üreticileri ve üretim kapasiteleri (Anonim 2009b).
Kuruluş Adı Kapasite (adet/yıl)
2008 Yılı
Çalışan Sayısı Üretim Adedi Kapasite Kullanımı (%)
TÜMOSAN 45.000 270 2.000 4
TÜRK TRAKTÖR 35.000 1.600 22.100 63
ERKUNT 10.500 145 1.400 13
HATTAT 10.000 189 1.000 10
BAŞAK 8.000 230 870 11
YAĞMUR 550 143 394 72
TOPLAM 109.050 2.577 27.764 25
2009 yılı sonu itibariyle, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Sicil Belgesi sahibi olan,
Tarımsal Amaçlı Traktör İmalatı’nın yer aldığı 29.31 NACE kodu altında 30 firma ve
Diğer Tarım ve Ormancılık Makineleri İmalatı’nın yer aldığı 29.21 NACE Kodu altında
469 firma mevcuttur. Traktör sektöründe 8 firma imalatçı olarak resmi kayıtlarda yer
almaktadır. Bu firmalardan 4 tanesi yerli marka altında üretim yapmakta olup, pazar
payları % 25’dir. Lisanslı üretim yapan firmalarla birlikte yerli traktörlerin pazar payı %
80’dir. İthalatcı firmaların bazıları CBU (Completely Build Unit) formunda “Komple
Traktör” ithal ederken, diğerleri SKD (Semi-Knock Down), CKD (Completely-Knock
Down) vb aksam ve parça formlarında ithalat yapmakta ve bunları Türkiye’de
kurdukları montaj hatlarında birleştirmek suretiyle pazara sunmaktadırlar. Diğer yandan
Türkiye’de 130 civarında farklı tarım alet-makinasının imalatı yapılmaktadır. Sektör
yaklaşık olarak 15.000 kişiye doğrudan istihdam sağlamaktadır. Traktör grubu ise
yaklaşık 2.500 kişi ile toplam istihdamdan pay almaktadır (Anonim. 2010a).
Yurt içi traktör talebinin istikrarsız oluşu, talepte kısa dönemler içinde önceden tespit
edilemeyen büyük ölçekli dalgalanmalar oluşturmaktadır. Bu dalgalanmalar maliyetleri
olumsuz etkilemektedir ve sektörün dış rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Ülkemizde,
3
traktör grubunda 2000–2009 döneminde ortalama traktör üretimi 30.659 adettir. Bu
dönemde 2006 yılında 44.685 adetlik bir üretimle en büyük değere ulaşırken, 2002
yılında taban yapılmış ve üretim 10.652 adette kalmıştır (Çizelge 1.2). Türkiye traktör
parkının gelişimi yalnızca yerli üretim traktörlerle sağlanmamaktadır. Dışalım (ithalat)
yoluyla da traktör girişi olmakta ve bu traktörler iç piyasada pazarlanmaktadır.
Türkiye’de üretimi yapılan traktörlerin bir bölümü ise dışsatım (ihracat) yoluyla birçok
ülkeye gönderilmektedir. Çizelge 1.2’de dışalım ve dışsatım yoluyla ülkemize giren ve
gönderilen traktörlere ilişkin bazı sayısal veriler görülmektedir.
Çizelge 1.2 Traktör pazarında yıllara göre imalat/ihracat/ithalat ve iç satışlar (adet)
(Anonim 2010a)
Yıllar İmalat İhracat İthalat Gerçekleşen Pazar (İç Satışlar)
2000 37.434 4.893 982 33.500 2001 15.052 2.351 124 10.600 2002 10.652 4.159 251 6.810 2003 28.794 12.685 988 16.636 2004 42.473 10.327 4.187 29.583 2005 42.500 8.335 5.969 34.996 2006 44.685 9.843 7.321 39.706 2007 38.000 9.360 4.939 34.399 2008 29.000 10.750 5.200 27.022
2009 18.000 9.333 3.802 13.758
Traktör grubunda ithalatı yapılan traktörlerin yarısı 37-59 kW arası güç sınıfında iken,
ihracatı yapılan traktörlerin % 66’sı 59-75 kW güç sınıfındadır (Anonim 2010a).
Ülkemiz traktör parkında gün geçtikçe önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Tarımsal
işletmeler için önemli bir yatırım unsuru olan traktörlerin edinilmesinde yeni veya
kullanılmış olanların satın alınması söz konusu olabilmektedir. Ekonomik durumu
göreceli olarak daha iyi olan işletmeler genellikle yeni traktör satın alırken, diğer
işletme sahiplerinin önemli bölümü kullanılmış traktör satın almayı tercih etmektedirler.
Kullanılmış traktörlerin marka, güç büyüklüğü, toplam kullanım süresi ve ek diğer
özelliklerini konu alan çalışmalar literatürde oldukça kısıtlı sayıda yer almaktadır.
4
Türkiye traktör parkı, her yıl değişen oranlardaki artışıyla sürekli bir gelişme
göstermektedir. İstatistiksel veriler genel olarak toplam park büyüklüğü hakkında bilgi
vermektedir. Ancak bazı araştırmacılar, toplam park büyüklüğünden daha çok
ekonomik traktör parkı büyüklüğünün önemli olduğunu belirtmektedirler (Sabancı vd.
2003a). Bu parametre tarımda fiilen kullanılan 15 yaşına kadar olan traktörleri
kapsamaktadır ve ekonomik traktör parkına dayalı olarak daha gerçekçi analizler
yapılabilmektedir. Çizelge 1.3’de Türkiye traktör parkının sayısal değişimi
görülmektedir.
Tarımsal mekanizasyon açısından traktör sayısından daha çok, birim tarım alanına
düşen traktör motor gücü parametresi önem taşımaktadır. Son yıllarda, ülkemizde
traktör üreten firma sayısı azalma göstermektedir. Parkta bulunan traktörlerin yaklaşık
% 90’ı Türk Traktör ve Uzel (MF) firmaları tarafından üretilmiş traktörlerden
oluşmaktadır. Özgül traktör motor gücü yönünden Türkiye ortalaması 2001 yılında
ekonomik park büyüklüğüne göre 1,24 kW/ha, toplam park büyüklüğüne göre ise 2,26
kW/ha olarak gerçekleşmiştir. En fazla traktör 31-40 kW güç grubunda bulunmakta
olup; son yıllarda bu güç grubundaki traktör sayısının azalmasına karşın, 41-50 kW ve
51-60 kW güç grubundaki traktörler artış göstermektedir (Sabancı vd.. 2003a).
Traktör parkının değişiminin incelendiği yayınlarda, incelenen yıl içinde parka giren
traktör adedi ile parktan çıkan traktör adedi arasındaki farkın o yıl parkta bulunan
toplam traktör adedine oranı “park yenilenme oranı” olarak tanımlanmaktadır. Bu
parametre yönünden Türkiye traktör parkı incelendiğinde; 1993-1996 döneminde %
6’ya kadar çıkan hızlı bir artış, 1996-1998 döneminde ise sıfıra doğru yaklaşan hızlı bir
azalış görülmektedir. Bundan sonraki üç yıllık dönemde ise ekonomik sıkıntılara paralel
bir dalgalanma görülmekte ve park yenilenme oranı negatif olarak seyretmektedir. Park
yenilenme oranına dayalı olarak yapılan hesaplamalar sonucunda, Türkiye’de bir
traktörün ortalama parkta kalma süresi 19,5 yıl olarak hesaplanmaktadır (Sabancı vd..
2003b).
5
Çizelge 1.3 Türkiye traktör parkının son yıllardaki gelişimi (Sabancı vd.. 2003a, Anonim 2010c).
Yıl Traktör sayısı (adet)
Toplam Ekonomik 1987 637.449 583.662 1988 654.636 577.233 1989 672.845 565.491 1990 692.454 545.071 1991 704.373 492.875 1992 725.933 445.928 1993 746.283 447.921 1994 757.505 456.409 1995 776.863 479.398 1996 807.303 510.586 1997 874.995 540.824 1998 902.513 568.897 1999 924.471 545.308 2000 941.835 542.828 2001 958.394 523.169 2002 969.468 - 2003 1.015.394 - 2004 1.009.065 - 2005 1.022.365 - 2006 1.037.383 2007 1.056.128 2008 1.070.746
Türkiye’de trafiğe kayıtlı yaklaşık 1.350.000 traktörün en az % 45’i 25 yaşın
üstündedir. Uluslararası standartlarda, traktörlerin mekanik ömrü eski teknoloji için
10.000 saat, yeni teknoloji için ise 12.000 saat kabul edilmektedir. Ülkemizdeki yıllık
traktör kullanım süresi 500 saat gibi çok düşük bir değer olarak kabul edilse bile,
ömrünü tamamlayan 600.000 traktörün artık hurdaya çıkarılması gerekmektedir. Bu
traktörlerin 200.000 adedinden fazlasının 35’den daha yaşlı olması, durumun ne kadar
önem taşıdığını açıkça göstermektedir. Rasyonel ömrünü tamamlamış traktörlerin
kullanılmaya devam edilmesinin sadece teknik ve ekonomik kayıplara değil, ekolojik
zararlara ve can güvenliğinin azalmasına da yol açtığı belirtilmektedir (Evcim vd..
2010).
2005-2009 yılları arası traktör parkı ile 2009 yılı traktör güç gruplarının bölgelere göre
dağılımları çizelge 1.4-1.5’de görülmektedir. Çizelge 1.4 verileri incelendiğinde, 5
yıllık dönemde bütün bölgelerde traktör parkının büyümüş olduğu, ancak traktörce
6
zaten zengin olan Ege ve Ortagüney bölgesinde bu büyümenin daha fazla olduğu dikkati
çekmektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı iklim ve cografik kosullara göre ülkeyi 9
ana tarımsal bölgeye ayırmıştır. Tarım bölgeleri itibariyle traktör varlığı büyük
farklılıklar göstermektedir. Ege, Ortakuzey, Ortagüney, Marmara ve Akdeniz bölgeleri
traktör varlığı yönünden önde gelmektedir. Ortadoğu, Karadeniz, Güneydoğu ve
Kuzeydoğu bölgeleri ise düşük traktör sayılarıyla dikkati çeken bölgelerdir.
Çizelge 1.4 Traktör parkının bölgelere göre dağılımı (Özgüven vd.. 2010)
Yıllar Tarımsal Bölgeler
Orta Kuzey
Ege Marmara Akdeniz KuzeyDoğu
GüneyDoğu
K:Deniz Orta Doğu
Orta Güney
2005 164.527 238.671 142.256 106.370 28.623 42.350 77.010 82.636 139.922
2006 166.839 240.716 141.498 109.271 31.118 43.287 75.597 84.072 144.985
2007 167.696 244.930 143.940 113.219 31.336 45.064 78.471 83.595 147.877
2008 169.699 249.343 144.293 115.092 31.952 45.559 80.454 84.093 150.261
2009 170.377 251.204 143.952 113.847 32.363 46.271 80.811 83.581 151.132
Çizelge 1.5’den de görüleceği gibi, 2009 yılı traktör parkının neredeyse tamamı 4
tekerlekli traktörlerden ibarettir. Parkın yarıdan fazlası 50 BG’den küçük traktörlerden
oluşmakta, bunları % 37,6’lık payla 51-70 BG güç grubu izlemektedir. 70+ BG
traktörlerin payı ise % 7,6 ile sınırlı bulunmaktadır.
Tarımda traktör kullanımının önemli bir diğer göstergesi de, traktörün yıllık çalışma
süresidir. Bir traktörün yıllık çalışma süresi, esas olarak kullanıldığı arazi büyüklüğü ve
uygulanan mekanizasyon işlemlerine bağlı olarak değişmektedir. Bu konuda sayısal
verileri elde etmek çok zor olduğundan, Türkiye ölçeğinde yapılmış araştırma sayısı
oldukça sınırlıdır. Literatürde yer alan bir çalışmada, Antalya yöresinde en fazla sayıda
işletmenin bulunduğu 5,1-10 ha arazi büyüklüğüne sahip işletmeler için yıllık ortalama
traktör kullanım süresinin 250 h olduğu bildirilmektedir (Akıncı ve Çanakcı 2000). Bu
konudaki bir başka araştırmada ise Trakya bölgesinde oransal olarak en büyük grubu
7
oluşturan 10-20 ha arasında araziye sahip işletmelerde yıllık ortalama traktör kullanım
süresi 439,3 h olarak hesaplanmıştır (Sağlam ve Akdemir 2002).
Çizelge 1.5 Traktör güç gruplarının bölgelere göre dağılımı (Özgüven vd.. 2010)
Traktör Güçleri (BG)
Tarımsal Bölgeler Türkiye Orta
Kuzey Ege Marmara Akdeniz Kuzey
Doğu GüneyDoğu
Karadeniz Orta Doğu
Orta Güney
İki a
kslı
1-10 424 1.139 559 351 136 183 668 479 914 4.853
11-24 2.133 6.749 2.991 1.197 276 822 2.911 1.361 2.054 20.494
25-34 10.338 23.836 9.806 8.618 1.234 1.403 6.765 4.953 9.554 76.507
35-50 79.169 129.058 55.631 54.719 9.258 11.779 35.866 33.758 55.999 465.237
51-70 63.706 78.060 54.305 40.387 16.341 26.820 26.439 33.026 64.948 404.032
70+ 12.887 11.336 16.135 5.496 5.017 4.283 3.802 6.330 16.100 81.386
Tek
akslı
1-5 467 248 1.046 921 38 66 800 561 256 4.403
5+ 1.249 761 3.426 2.052 63 912 3.540 3.112 1.307 16.422
Paletli 4 17 53 106 3 20 1 204
TOPLAM 170.377 251.204 143.952 113.847 32.363 46.271 80.811 83.581 151.132 1.073.538
Tarımsal üretimde tarımsal mekanizasyon araçlarına ilişkin giderler önemli yer
tutmaktadır. Üretim tekniği ve ürün çeşidine bağlı olarak üretim giderlerinin % 30-
60’ını traktör ve ekipmanlarına ilişkin yatırımlardan kaynaklanan mekanizasyon
giderleri oluşturmaktadır. Bu giderler, arazi ve bina yatırımından sonra ikinci sırada yer
almaktadır. Tarımsal işletmelerin kârlı bir üretim yapabilmesi, traktör ve tarım iş
makinalarından oluşan bu araçların işletme özelliklerine uygunluğuna ve ekonomik
kullanımına bağlıdır. Bu nedenle işletmeler için üretim giderleri içinde büyük paya
sahip olan mekanizasyon yatırımlarının doğru seçimi ve kullanımı önemli bir faktör
olarak ortaya çıkmaktadır (Sayın 2006).
Diğer yandan kullanılmış traktör tercihinin ekonomik bir seçenek olarak
değerlendirilebilmesi için, bunlara ilişkin fiyat analizlerinin doğru yapılması ve pazar
koşullarının belirlenmesi; doğru tarımsal mekanizasyon işletmeciliği kararları açısından
çok önemlidir. Benzer şekilde traktörlerde kiralama-satın alma kararının verilmesinde
de yatırım ve işletme giderlerinin belirlenmesi, mutlak olarak gerekmektedir.
8
1.2 GAP’ın Tarımsal Potansiyelinin İçinde Şanlıurfa-Harran Ovasının Yeri
1.2.1 Yörenin arazi varlığı ve tarım alanlarının kullanım durumu
GAP Bölgesi’nin alanı 7.541.000 ha olup, % 43,6’sı tarıma elverişli arazidir. Bunu
sırasıyla; % 29,4 ile çayır-mera arazisi ve % 19,2 ile orman-fundalık arazi izlemektedir.
Türkiye’deki tarım alanlarının % 11,7’si, çayır-mera alanlarının % 10,3’ü ve orman-
fundalık alanların % 6,2’si GAP Bölgesi’nde bulunmaktadır (Karlı 2001).
Bölgedeki toplam 3.140.078 ha tarım alanının; % 78,5’ini (2.464.596 ha) ekilen tarla
alanı, % 12,7’sini (397.028 ha) meyve alanları, % 2,1’ini (67.261 ha) ise sebze alanları
oluşturmaktadır. Toplam tarım alanlarının % 6,7’si (211.193 ha) nadasa bırakılmaktadır
(Çizelge 1.6). Nadas alanlarının fazlalığı, bölgedeki sulamanın önemini ortaya
koymaktadır. Bölgedeki yağış miktarının azlığı nedeniyle üreticiler arazilerinde bir yıl
üretim yapmakta, diğer yıl ise nadas uygulamaktadırlar.
Çizelge 1.6 GAP Bölgesi’nde tarım alanlarının kullanım durumu (Anonim 2009a)
İl Alan (ha)
Ekilen Tarla Alanı
Sebzeler Meyveler Nadas Toplam
Adıyaman 221.597 3.739 38.263 300 263.900 Batman 96.958 994 6.719 6.650 111.321 Diyarbakır 506.992 13.305 25.373 26.620 572.296 Gaziantep 151.596 5.887 142.015 10.663 310.159 Kilis 46.626 11.424 36.795 2.990 97.834 Mardin 278.036 9.256 21.140 52.846 361.278 Siirt 97.230 1.504 23.518 1.625 123.877 Şanlıurfa 955.866 19.851 101.786 105.274 1.182.777 Şırnak 109.696 1.303 1.419 4.220 116.638 GAP Toplamı 2.464.596 67.261 397.028 211.193 3.140.078 Oran (%) 78,5 2,1 12,7 6,7 100,0
Sulama GAP’nin en önemli altyapı yatırımını oluşturmaktadır. Bölgede yaklaşık 2,1
milyon ha’lık brüt alan sulama potansiyeline sahiptir. Bu değer Türkiye’nin ekonomik
9
olarak sulanabilir arazisinin % 20’sine karşılık gelmektedir. Bu alanın 1.822.000 ha’ı
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünce (DSİ) sulamaya açılacaktır. Bölgede Fırat ve
Dicle havzalarında 2009 yılı sonu itibari ile toplam 300.397 ha (% 16,5) alan sulamaya
açılmış, 72.093 ha’lık (% 4) alanın da halen sulama şebekesi inşaatı devam etmekte
olup, 1.449.510 ha (% 79,5) alan ise projelendirme, planlama ve etüd aşamasındadır.
Bununla birlikte GAP Eylem Planı (2008–2012) ile söz konusu projelere hız verilmiş
olup, 2012 yılı sonunda mevcut sulama alanına ilave olarak 788.461 ha alan daha suya
kavuşturularak, toplam sulama alanının yaklaşık 1.060.000 ha alana çıkarılması
hedeflenmektedir (Anonim 2010b).
1.2.2 Tarım işletmelerinin yapısı
Bölgede 2001 yılında yapılan tarım sayımı sonuçlarına göre, toplam yerleşim yeri sayısı
4.104’tür. Bu miktar, Türkiye’deki toplam yerleşim yeri sayısının % 11’ini, bölgedeki
toplam hane sayısı ise Türkiye’deki toplam hane sayısının (415.440) % 7,6’sını
oluşturmaktadır. 2001 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre, bölgede 248.153 adet
tarım işletmesi vardır. Tarım işletmelerinin; % 53,3’ü 0-4,9 ha, % 33,4’ü 5,0-19,9 ha, %
10,3’ü 20,0-49,9 ha, % 2,0’si 50,0-99,9 ha ve % 1,0’i de 100,0 ha ve daha geniş
büyüklüktedir. Söz konusu işletmelerin sahip olduğu toplam işlenen alanın, birinci
gruptakiler % 10,2’sini, ikinci gruptakiler % 30,5’ini, üçüncü gruptakiler % 27,6’sını,
dördüncü gruptakiler % 12,3’ünü, beşinci gruptakiler ise % 19,4’ünü elinde
bulundurmaktadır (Çizelge 1.7).
Çizelge 1.7 GAP Bölgesi’nde tarım işletmelerinin mevcut durumu (Karlı 2005)
Arazi Genişliği
(ha) İşletme Sayısı İşlenen Alan
Adet % Hektar % 0 – 4,9 132.321 53,3 265.263.6 10,2
5,0 -19,9 82.861 33,4 793.805.5 30,5 20,0 – 49,9 25.624 10,3 716.534.5 27,6 50,0 – 99,9 4.947 2,0 319.901.3 12,3 100,0 - + 2.400 1,0 504.888.5 19,4 Toplam 248.153 100,0 2.600.393.4 100,0
10
Tarım işletmelerinin % 53,3’ü 1-5 hektar arasındadır. Bu işletmeler, bölgedeki tarım
topraklarının % 10,2’sini işlemektedir. Buna karşın, tarım arazilerinin % 31,7’sini 50
hektardan büyük işletmeler (% 3,0) işlemektedirler. Tarımsal işletme sayılarına ve
işletmelerin işlediği arazilere bakıldığında, bölgedeki işletmelerin ağırlıklı olarak orta
büyüklükte olduğu söylenebilmektedir. Sosyo-ekonomik açıdan 5–20 hektar araziye
sahip işletmelerin elindeki toprakların artması önem taşımaktadır. Çünkü işgücü
kullanımının ve bitki yoğunluklarının (üretim deseni, bitki çeşidi, ikinci ürün tarım) bu
tür işletmelerde yüksek olması mümkün görülmektedir. Orta büyüklükteki işletmelerde
modern girdilerin kullanılması, çiftçilerin örgütlenmesi, pazarlama organizasyonlarının
geliştirilmesi, tarımsal yayım hizmetlerinin götürülmesi ve tarım–sanayi bütünleşmesi
nispeten daha fazla mümkün olabilmektedir.
Ortalama işletme büyüklükleri; Adıyaman’da 4,8 ha, Batman’da 7,9 ha, Diyarbakır’da
9,6 ha, Gaziantep’te 10,0 ha, Mardin’de 8,7 ha, Kilis’te 9,2 ha, Siirt’te 3,9 ha,
Şanlıurfa’da 20 ha ve Şırnak’ta 14,5 ha’dır. Bölgedeki ortalama işletme büyüklüğü
Türkiye ortalamasından daha büyüktür. GAP Bölgesinde ortalama işletme büyüklüğü
10,5 ha iken, Türkiye ortalaması ise 6,1 ha’dır (Karlı 2005).
1.2.3 Bitkisel üretim
GAP Bölgesi’nde en fazla ekiliş alanına sahip ürün tahıldır. Bunu sırasıyla; baklagiller,
endüstri bitkileri, yem bitkileri, yağlı tohumlar ve yumru bitkiler izlemektedir (Çizelge
1.8). Bölgede tahıllardan buğday (1.297.392 ha) ve arpa (580.615 ha), baklagillerden
kırmızı mercimek (184.550 ha) ve endüstri bitkilerinden pamuk (235.934 ha) en fazla
tarımı yapılan bitkilerdir. 2009 yılı verilerine göre Türkiye’deki; pamuk ekilen alanların
% 56,2’si ve üretimin % 54,6’sı, kırmızı mercimek ekilen alanların % 97,4’ü ve
üretimin % 97,8’i GAP Bölgesindedir (Anonim 2009a).
11
Çizelge 1.8 GAP Bölgesi’nde tarla ürünleri üretim durumu (Anonim 2009a)
Ürünler Ekilen Alan (ha) Üretim (ton) Tahıllar 1.863.328 5.524.318 Baklagiller 262.797 384.864 Endüstri Bitkileri 252.150 564.788 Yağlı Tohumlar 19.453 15.015 Yumru Bitkiler 3.366 48.665 Yem Bitkileri 58.238 791.357
GAP Bölgesinde sulama projeleri başlamadan önce kuru şartlarda ağırlıklı olarak
buğday, arpa, mercimek ve nohut üretimi yapıldığı görülmektedir. Sulu tarımda ise ilave
olarak pamuk ve sebze yetiştirilmektedir. Sulama projelerinin kademeli olarak devreye
girmesiyle, kuruda yetişen arpa, mercimek ve nohut ekim alanları azalmıştır. Buna
karşılık pamuk, mısır, ayçiçeği ve sebze ekiliş alanları ve üretimi artmıştır.
Bölgede en fazla üretimi yapılan meyve antep fıstığıdır. 2009 yılı itibariyle 203.649 ha
alanda, toplam 73.686 ton üretim gerçekleştirilmiştir. Bölgede üretimi yapılan antep
fıstığının, Türkiye üretim alanındaki payı % 94,9, üretim miktarındaki payı ise %
90,1’dir. Meyvecilik de, sulama olanaklarının gelişmesiyle potansiyeli yüksek bir
üretim dalı olarak görülmektedir (Çizelge 1.9).
Çizelge 1.9 GAP Bölgesi’nde meyvelerin üretim durumu (Anonim 2009a)
Meyve Türü Meyveliklerin Alanı (ha) Üretim (ton) Yumuşak Çekirdekliler 2.273 13.440 Taş Çekirdekliler 2.973 15.693 Sert Kabuklular 207.007 84.270 Üzüm/Üzümsü
Meyveler 122.260 673.693
Zeytin 62.516 57.230
Bölgede sulama ile birlikte verimlilikte önemli artışlar sağlanmıştır. Bölgedeki buğday,
arpa, kırmızı mercimek, nohut, pamuk ve tütün verimleri (buğday 2.470 kg/ha, arpa
2.420 kg/ha, kırmızı mercimek 1.200 kg/ha, nohut 1.180 kg/ha, pamuk 3.610 kg/ha,
12
tütün 1.080 kg/ha) Türkiye ortalamasının (buğday 2.100 kg/ha, arpa 2.300 kg/ha,
kırmızı mercimek 1.190 kg/ha, nohut 990 kg/ha, pamuk 3.520 kg/ha, tütün 800 kg/ha)
üstünde, susam ve ayçiçeğinde ise (susam 280 kg/ha, ayçiçeği 1.020 kg/ha) Türkiye
ortalama veriminin (susam 450 kg/ha, ayçiçeği 1.550 kg/ha) altındadır (Karlı 2005).
Şanlıurfa İlinde 2009 yılındaki ürün deseni % 9,94’u meyvelerden, % 1,70’i
sebzelerden, % 88,37’si tarla bitkilerinden ve % 4,97’si ikinci ürün mısırdan
oluşmaktadır. Toplam üretim alanında % 7,62’lik alanına sahip sert kabuklu sınıfına
giren antepfıstığı, meyve grubu içerisinde % 98’lik bir paya sahiptir. Sebzeler grubunda
en çok üretim alanına sahip sebze olarak % 42,7’lik oranla domates gelmektedir.
Buğday % 40, arpa % 22,41, pamuk % 16, ikinci ürün mısır % 4,97 ve yaklaşık %
8,85’lik bir oran ile diğer ürün çeşitleri toplam üretim alanı içerisinde yer almaktadır
(Çizelge 1.10).
13
Çizelge 1.10 Şanlıurfa ürün deseni (Anonim 2009a)
ÜRÜNLER EKİM/DİKİM ALANI (ha) %
Sert Kabuklular (%98,4'ü Antepfıstığı) 78.079 7,62Taş Çekirdekliler (%66,6'sı erik) 330 0,03Üzüm Ve Üzümsüler (%94,8'i üzüm) 17.614 1,72Yumuşak Çekirdekliler (%83,4'ü elma) 59 0,01Zeytin (%75'i yağlık) 5.705 0,56MEYVELER TOPLAMI 101.786 9,94Meyvesi Yenen Sebzeler (% 42,7'si domates, %24,3 kavun-karpuz, 16.799 1,64Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler 474 0,05Yaprağı Yenen Sebzeler 92 0,01SEBZELER TOPLAMI 17.364 1,70Yumru Bitkiler (Soğan ve sarımsak, patates%0,5'den az) 465 0,05Yem Bitkileri (kışlık kuru tarım- %64.4'ü yem bitkisi tohumu için üretim) 14.087 1,38Yem Bitkileri (yonca) 857 0,08
Endüstriyel Bitkiler (%98,2'si pamuk, %1,23'ü isot biberi) 165.328 16,14Yaglı Tohumlar (%73,6'sı aspir) 14.513 1,42
Yemeklik Baklagiller (%83'si Kırmızı mercimek, %13'ü nohut) 67.872 6,63Arpa (%92,5'i yemlik) 229.528 22,41Buğday (%61,9 Ekmeklik) 409.623 40,00Çeltik 2.700 0,26TARLA BİTKİLERİ TOPLAMI 904.972 88,37
Dane Mısır 45.502 4,44Silajlık Mısır 5.393 0,53İKİNCİ ÜRÜN TOPLAMI 50.895 4,97ANA ÜRÜNLERİN EKİLİŞ ALANI TOPLAMI 1.024.122 100,00
TOPLAM EKİLİŞ ALANI 1.069.624 104,97
Şanlıurfa-Harran Ovasında ise pamuk ekim alanı ilk sırayı almaktadır. Sulamanın
başladığı 1995 yılından günümüze kadar yıllara göre değişmekle birlikte, toplam ekim
alanı içinde pamuk ekim alanının payı yaklaşık % 47,80, buğday yaklaşık % 50,35,
ikinci ürün mısır % 27,31, bostan % 0,25, meyve % 0,24 ve sebze % 0,67 düzeyindedir
(Çizelge 1.11).
14
Çizelge 1.11 Şanlıurfa-Harran Ovası ürün deseni (Anonim 2009c)
ÜRÜNLER Ekiliş Oranı
(%) Alan (ha)
Verim (kg/ha)
Üretim (bin ton)
Üretim Oranı (%)
Buğday 50,35 74.520 5.000 372.6 34,61 Pamuk 47,80 70.749 4.100 290.1 26,95 İkinci Ürün Mısır 27,31 40.416 8.600 347.6 32,29 Bostan 0,25 370 30.000 11.1 1,03 Her Çeşit Meyve 0,24 362 28.000 10.1 0,94 Her Çeşit Sebze 0,67 990 38.750 38.4 3,56 Baklagil 0,00 7 3.600 0.0 0,00 Ayçiçeği 0,34 504 2.200 1.1 0,10 Susam 0,05 81 1.200 0.1 0,01 Mısır 0,26 378 9.000 3.4 0,32 Bağ 0,01 17 26.000 0.4 0,04 Zeytinlik 0,01 20 8.500 0.2 0,02 Soğan Sarımsak 0,00 3 29.000 0.1 0,01 İkinci Ürün Pamuk 0,27 396 3.200 1.3 0,12 TOPLAM 127,58 188.812 1.076 100
1.2.4 Hayvansal üretim GAP Bölgesinin hayvan varlığı incelendiğinde, TÜİK 2009 verilerine göre toplam
koyun sayısı 4.498.262 baş ile Türkiye koyun populasyonunun % 21,7’sini, kıl keçisi
1.112.204 baş ile Türkiye kıl keçisi populasyonunun % 22,3’ünü, sığır (yerli) 330.724
baş ile Türkiye yerli sığır populasyonunun % 12,7’sini oluşturmaktadır. Bölge ayrıca,
2.159.500 adet yumurta tavuğu ile Türkiye yumurta tavuğunun % 3,2’sine sahiptir
(Çizelge 1.12).
Çizelge 1.12 GAP Bölgesi’nde hayvan sayısı ve hayvansal üretim (Anonim 2009a)
Cinsi GAP TÜRKİYE GAP/TÜRKİYE (%)
Koyun (Yerli) 4.498.262 20.721.925 21,7 Kıl Keçisi 1.112.204 4.981.299 22,3 Sığır (Yerli) 330.724 2.594.334 12,7 Sığır (Melez) 216.608 4.406.041 4,9 Sığır (Kültür) 92.089 3.723.583 2,5 Manda 4.935 87.207 5,7 Yumurta Tavuğu 2.159.500 66.500.461 3,2
15
1.2.5 Mekanizasyon durumu
Şanlıurfa İli traktör varlığı ve gelişimi incelendiğinde, İlin GAP alanında önemli bir
yere sahip olduğu görülmektedir. İlin 1991-2008 dönemine ait traktör sayısındaki artış
% 125,3 oranında olurken, bu oran GAP alanında (% 57,1) ve Türkiye genelinde (%
51,4) daha düşük değerlerde gerçekleşmiştir. Ayrıca 1991 yılında Şanlıurfa İlindeki
traktör varlığı GAP alanındaki traktör varlığının % 17,9’unu ve Türkiye’dekinin %
0,86’sını oluştururken, 2008 yılında bu oran GAP’takinin % 26’sı ve Türkiye’dekinin
ise % 1,3’ü olmuştur (Çizelge 1.13). İlin traktör sayısı bakımından oranı hem GAP
alanındakine hem de Türkiye genelindekine göre yükselmiştir.
Çizelge 1.13 Traktör sayısındaki değişimler (Mutlu 2004, Anonim 2009a)
YILLAR 1991 1995 1997 1999 2001 2008 Değişim (%)
(1991-2008) Türkiye 691599 769.134 865.044 912.425 924.471 1.046.730 51,35 GAP 33.101 37.051 43.252 46.640 48.567 51.986 57,05 Şanlıurfa 5.926 7.898 11.135 12.217 12.696 13.353 125,33 Şanlıurfa/Türkiye (%) 0,86 1,03 1,29 1,34 1,37 1,28 48,84 Şanlıurfa/GAP (%) 17,90 21,32 25,74 26,19 26,14 26 45,25
2008 yılı itibariyle GAP Bölgesi traktör parkı 51.986 adet olup, ülke traktör parkının %
5'ine karşılık gelmektedir. Mevcut traktör parkının güç gruplarına göre dağılımı
incelendiğinde; parktaki toplam 2.306.511 kW'lık gücün yaklaşık % 63,2'sinin 37 kW
ve üzeri güçte, % 34'ünün ise 26-37 kW gücündeki traktörlerden oluştuğu
görülmektedir (Çizelge 1.14).
Aynı tarihte Şanlıurfa ili traktör parkı 13.353 adet olup ülke traktör parkının % 1,28’ine,
GAP Bölgesi traktör parkının ise % 26’sına karşılık gelmektedir. Mevcut traktör
parkının güç gruplarına göre dağılımı incelendiğinde; parktaki toplam 641.541 kW'lik
gücün yaklaşık % 80,37'sini 37 kW ve üzeri güçteki, % 18,2'sini ise 26-37 kW
gücündeki traktörler oluşturmaktadır (Çizelge 1.15).
16
Çizelge 1.14 GAP Bölgesi traktör güç grupları (Mutlu 2004, Anonim 2009a)
Dört Tekerlekli Traktörler Güç Grupları (BG) 11 - 24 25 – 34 35 - 50 50 +
Toplam Güç (kW)
Güç Grupları (kW) 8,2-17,9 18,7-25,4 26,1-37,3 37,3+ Ortalama Güç (kW) 10,8 22,4 31,7 52,2 Yıllar Traktör (Adet)
1991 33.101 473 1042 11.552 12133 1.027.990 1995 37.051 346 1.266 15.029 20.410 1.573.917 1996 39.593 241 1.548 15.741 22.063 1.687.956 1997 43.252 319 1.393 15.114 26.426 1.893.199 1998 45.841 186 817 17.373 27.465 2.004.707 1999 46.640 179 927 17.116 28.353 2.045.302 2001 48.452 228 888 17.265 30.071 2.139.360 2008 51.986 170 1.250 17.701 32.865 2.306.511
Çizelge 1.15 Şanlıurfa ili traktör güç grupları (Mutlu 2004, Anonim 2009a)
Dört Tekerlekli Traktörler Güç Grupları (BG) 11 – 24 25 - 34 35 - 50 50 +
Toplam Güç (kW)
Güç Grupları (kW) 8,2-17,9 18,7-25,4 26,1-37,3 37,3+ Ortalama Güç (kW) 10,8 22,4 31,7 52,2 Yıllar Traktör.(Adet)
1991 5.926 - 169 2245 3492 257.235 1995 7.898 12 182 2.488 5.216 355.351 1996 9.263 11 170 3.171 5.911 413.002 1997 11.135 12 143 3.379 7.601 507.219 1998 12.013 12 143 3.600 8.258 548.520 1999 12.217 12 143 3.636 8.426 558.431 2001 12.696 12 123 2.747 9.814 602.256 2008 13.352 2 183 2.434 10.733 641.541
Tarımsal mekanizasyon düzeyi göstergelerinden 1000 hektara düşen traktör sayısı ve bir
traktöre düşen arazi miktarı yönünden Şanlıurfa’nın tarımsal mekanizasyon düzeyi GAP
alanı ve Türkiye ortalamasının altındadır. Nitekim, 2008 yılında, 1000 hektar tarım
alanına düşen traktör sayısı GAP alanında 15,96 ve Türkiye genelinde 37,38 iken, bu
sayı ilde 11,21’dir. Diğer bir ölçütle karşılaştırma yapıldığında, bir traktöre düşen arazi
miktarı GAP alanında 63 ha, Türkiye genelinde 27 ha ve Şanlıurfa’da yaklaşık 89 hektar
olmaktadır (Çizelge 1.16).
İlde birim alana düşen güç (özgül traktör motor gücü) 1991 yılında (sulamadan önce)
0,22 kW/ha iken, 2008 yılında % 145 oranında artarak 0,54 kW/ha’a yükselmiştir. GAP
17
Bölgesi'nde ise 1991 yılı itibariyle birim alana düşen traktör gücü 0,32 kW/ha iken 2008
yılında % 122 oranında artış göstererek 0,71 kW/ha’a yükselmiştir. Ülke genelinde ise
söz konusu yıllar arasında birim alana düşen güç % 63 artarak 1,50 kW/ha düzeyine
çıkmıştır (Çizelge 1.16).
Çizelge 1.16 GAP Bölgesi tarımsal mekanizasyon düzeyi (Mutlu 2004, Anonim 2009a)
YILLAR Toplam Traktör (Adet)
Tarım Alanı (ha)
Toplam Güç( kW)
Mekanizasyon Düzeyi
kW/ha Traktör/ 1000 ha ha/traktör
Şanlıurfa
1991 5.926 1.191.282 257.235 0,22 4,97 201 1995 7.898 1.191.282 355.351 0,30 6,63 151 1997 11.135 1.191.282 507.219 0,43 9,35 107 1999 12.217 1.191.282 558.431 0,47 10,26 98 2001 12.696 1.191.282 602.256 0,51 10,66 94 2008 13.352 1.191.282 641.541 0,54 11,21 89
GAP Bölgesi
1991 33.101 3.257.823 1.027.990 0,32 10,16 98 1995 37.051 3.257.823 1.573.917 0,48 11,37 88 1997 43.252 3.257.823 1.893.199 0,58 13,28 75 1999 46.640 3.257.823 2.045.302 0,63 14,32 70 2001 48.567 3.257.823 2.139.360 0,66 14,91 67 2008 51.986 3.257.823 2.306.511 0,71 15,96 63
Türkiye
1991 691.599 28.000.000 25.784.420 0,92 24,70 40 1995 769.134 28.000.000 29.185.936 1,04 27,47 36 1997 865.044 28.000.000 33.302.487 1,19 30,89 32 1999 912.425 28.000.000 35.482.984 1,27 32,59 31 2001 924 471 28.000.000 36.416.913 1,30 33,02 30 2008 1.046.730 28.000.000 41.869.403 1,50 37,38 27
Şanlıurfa İlinin tarımsal alet ve makina varlığı 1990-2008 yılları arasında, traktörde %
129, kulaklı traktör pulluğunda % 116, diskli traktör pulluğunda % 28, kültüvatörde %
136, tarım arabasında % 145, ekim makinasında % 370, kimyasal gübre dağıtma
makinasında % 217, kuyruk milinden hareketli pülverizatörde ise % 386 oranında artış
göstermiştir (Çizelge 1.17).
18
Çizelge 1.17 Şanlıurfa İlinde tarımsal alet-makina varlığının gelişimi (adet) (Mutlu 2004, Anonim 2009a)
Alet- Makine 1990 1995 2000 2001 2008 Değişim (%)
(1990-2008)
Traktör 5.827 7.898 12.433 12.696 13.352 129 Kulaklı pulluk 4.090 4.922 8.051 8.218 8.817 116 Diskli pulluk 2.593 2.461 2.830 3.855 3.319 28 Kültüvatör 4.490 6.311 8.896 9.527 10.605 136 Tarım arabası 4.487 2.520 10.050 10.575 10.973 145 Ekim makinası 1.963 3.517 4.954 5.162 9.230 370 Kimyasal gübre dağıtma makinası
1.598 2.259 3.717 3.827 5.061 217
Pülverizatör 532 1.156 2.060 2.214 2.588 386
Şanlıurfa İlinin tarımsal alet ve makina varlığı GAP alanı ve Türkiye geneliyle
karşılaştırıldığında, GAP alanı toplamı ve Türkiye geneline göre yüksek olduğu ve artış
miktarlarının 1995 yılından sonra daha fazla olduğu görülmektedir. Ayrıca alet-makina
varlığı yönünden İlin, GAP alanı ve Türkiye genelindeki payı son yıllarda yükselmiştir.
1.3 Traktör İşletmeciliğinin Özellikleri
Traktör işletmeciliği, makina işletmeciliğinin diğer tüm kollarında olduğu gibi
verimlilik ve karlılık analizlerinin mutlaka yapılmasının gerekli olduğu bir alandır. Bu
analizlerin temelinde ise çeşitli giderlerin oluşturduğu makine maliyetlerinin doğru bir
şekilde belirlenmesi yatmaktadır. Traktörlerde giderler, diğer tarım makinalarında da
olduğu gibi sabit ve değişen giderler olmak üzere iki grupta dikkate alınmaktadır. Sabit
giderler içerisinde ele alınan unsurlar;
a. Amortisman,
b. Faiz,
c. Vergi,
d. Sigorta
e. Koruma olarak
sıralanmakta, değişen giderler içerisinde ele alınan unsurlar ise;
a. Yakıt gideri,
19
b. Yağ gideri,
c. Tamir-bakım giderleri
d. İşçilik giderlerinden oluşmaktadır (Witney 1988a; Sındır 1999).
Sabit giderler içerisinde ele alınan amortisman, faiz, yıllık vergi, sigorta ve ayrıca
koruma giderleri; geçen zaman ile doğru orantılı olarak değişen giderler olup,
makinanın kullanım süresi ile ilişkisi bulunmamaktadır. Değişen giderler içerisinde ise
ele alınan yakıt ve yağ giderleri ile işçilik gideri ise makinanın kullanım süresi ile doğru
orantılı olarak artmaktadır. Bazı durumlarda amortisman ve genellikle tamir giderleri
için bu ayrımı kesin olarak yapabilmek mümkün olamamaktadır. Çünkü bu giderler
gerek kullanım gerekse zamanın bir fonksiyonu olarak değişim gösterebilmektedir.
Literatürde yaygın olarak; amortisman sabit giderler içerisinde, tamir giderleri ise
değişen giderler içerisinde değerlendirilmektedir. Şekil 1.1’de makina giderlerinin
makina boyutuna bağlı değişimi verilmiştir.
Şekil 1.1 Makina giderlerinin makina büyüklüğü ile değişimi (Darga 1989, Sındır 1999)
Şekilde görüldüğü gibi, makina boyutunun artışıyla makinaya ait sabit giderler doğrusal
olarak artarken, işgücü ve zamanlılık giderleri azalmaktadır. Tamir-bakım, yakıt ve yağ
giderlerinden oluşan değişen giderler, işlenen alanla orantılı olduğu için çoğu zaman
makina büyüklüğünden bağımsız olarak ortaya çıkmaktadır. Gider bileşenleri
toplamından oluşan toplam makina giderleri, belirli bir boyutta minimuma düşmekte ve
20
bu boyutun dışında giderek artmaktadır. Toplam giderlerin minimum olduğu bu boyut,
optimum (en uygun) makina boyutu olarak nitelendirilmektedir. Tarımsal
mekanizasyon araçlarının seçiminde; işletmelerin yapısı, arazi ve bölge özellikleri,
ülkenin ve piyasanın ekonomik koşulları, iklim faktörleri, zamanlılık faktörleri,
makinaların çalışma parametreleri, teknik özellikleri ve enerji gereksinimleri gibi birçok
faktör dikkate alınmaktadır. İşletme özelliklerine uygun yapılacak mekanizasyon
araçlarının seçimi ile mekanizasyon yatırımları ve işletme giderleri azalmakta, tarımsal
işlemler zamanında yapılmakta ve işletme ekonomisine önemli katkılar sağlanmaktadır
(Işık 1988).
Tarımsal üretimde verimliliği artırmada, teknolojik uygulamaların giderek ağırlık
kazanması; daha fazla enerji kullanmayı gerektirmektedir Tarım ürünleri fiyatlarındaki
artışın, girdi fiyatları artışının gerisinde kalması ve enerjinin giderek pahalanması,
tarımda kaynak verimliliği sorununu gündeme getirmiştir. Bu nedenle üretim
kaynaklarının akılcı kullanımıyla, birim üretim maliyetini azaltmak için; üretim
faktörlerinin tümünü kapsayan planlama çalışmaları yapılmalıdır.
Bir işletmedeki üretimin kârlılığı, büyük ölçüde mekanizasyona ilişkin uzun ve kısa
dönem işletmecilik kararlarına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle işletme
özelliklerine ve üretim planına uygun makina ve traktör güç düzeyi seçimi,
mekanizasyona ilişkin uzun dönem kararlarının en önemli bölümünü oluşturmaktadır.
Kısa dönem kararları ise daha çok, mekanizasyonun tekniğine uygun biçimde
uygulanması amacına yönelik günlük tercihleri kapsamaktadır. Bu yönden bakıldığında
tarımsal mekanizasyon işletmeciliği ve planlaması kapsamında genel olarak 4 konu
karar verme sürecinde gündeme gelmektedir.
Bunlar,
1. İşletmenin gereksinim duyduğu güç kaynağının seçimi,
2. İşletmenin ürün desenine bağlı olarak belirlenen güç düzeyine uygun tarım
alet ve makinalarının seçimi ve bunların teknik ve ekonomik prensiplere
uygun olarak işletilmesi,
3. Seçilen güç kaynağı ve ekipmanların yenilenmesine ilişkin kararların
verilmesi,
21
4. Güç kaynağı ve/veya tarım alet ve makinalarının edinme şekline (satınalma,
kiralama, ortak kullanım vb) ait kararların verilmesi şeklindedir (Güngören
2005).
İyi bir mekanizasyon işletmeciliği, sayılan karar unsurlarının ayrı ayrı değerlendirilerek
işletme özelliklerine göre belirlenmesiyle gerçekleştirilebilir. Bu kararların verilebilmesi
için ise tarımsal mekanizasyonda maliyet konusunun detaylandırılması gerekmektedir.
Maliyet analizi ise uygulamadan oldukça fazla ve doğru veri toplanmasını, bu verilerin
işlenerek genelleştirilmiş sonuçların elde edilmesini gerektirmektedir. Tarımsal
mekanizasyon, diğer tarım teknolojileri uygulamalarından farklı olarak verim artışını
doğrudan etkilememektedir. Ancak, mekanizasyon kırsal kesimde yeni üretim
teknolojilerinin uygulanmasını sağlamakta, diğer teknolojik uygulamaların etkinliğini
ve ekonomikliğini artırmakta ve çalışma koşullarını iyileştirmektedir. Sağladığı bu
yararlara karşın, gerek sermaye ve gerekse üretim giderleri içerisinde tarımsal
mekanizasyon önemli bir yer tutmaktadır. Uygulamada, mekanizasyon düzeyindeki
artışa bağlı olarak, makina giderlerinin sermaye ve toplam üretim giderleri içerisindeki
oranı çoğu zaman % 50’lere ulaşmaktadır (Anonim 1996).
1.4 Tez Çalışmasının Amacı ve Kapsamı Bu tezin amacı, Şanlıurfa-Harran yöresinde tarımsal üretimde traktör kullanımının
çeşitli parametrelerini (yaş, anma motor gücü, birim alana düşen motor gücü, yakıt
tüketimi, tamir ve bakım onarım giderleri, motor-dişli kutusu-hidrolik sistem-
kabin/kaporta ve lastiklerinin durumu, yıllık ortalama kullanım süresi, piyasa değeri,
amortisman karakteristikleri vb) belirlemek ve derlenen verileri analiz ederek
genelleştirilebilir sonuçlar elde etmektir. Bu yolla bölge çiftçisinin traktör kullanımına
ilişkin eğiliminin belirlenmesi hedeflenmektedir.
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), bölge kaynaklarını değerlendirerek insanların gelir
düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgeler arası farklılıkları gidermeyi ve ulusal
düzeyde ekonomik gelişme ve istikrar hedeflerine katkıda bulunmayı amaçlayan entegre
bir kalkınma projesidir. Türkiye’nin güneydoğusunda yer alan 9 ili kapsayan bu proje,
enerji yatırımlarının yanında, sulama ve buna bağlı tarımsal üretim potansiyeliyle büyük
22
bir öneme sahiptir. Proje alanı içinde yer alan Şanlıurfa-Harran Ovası ise tarımsal
potansiyel yönünden önde gelen merkezlerden birisidir.
Tarım işletmelerinde traktör kullanımı, teknik ve ekonomik yönden incelenmesi gereken
bir konudur. Traktörle ilgili kararların alınmasında bilimsel yaklaşım, rasyonel bir
işletmeciliğin gereğidir. Çünkü işletmede yapılan sabit yatırım harcamaları içinde
traktör yatırımı önemli bir yer tutmaktadır. Diğer yandan işletme giderleri içinde de
traktörden kaynaklanan kısım başta gelen bölümü oluşturmaktadır. Bu nedenlerden
dolayı traktörlerin kullanımla ilgili işletme parametrelerinin belirlenmesi, doğru yatırım
ve işletmecilik kararlarının alınabilmesi için gereklidir.
Traktörlerin kullanımla ilgili işletme parametreleri arasında yaş, anma motor gücü,
birim alana düşen motor gücü, yüklenme oranı, yakıt ve yağ tüketimi, bakım ve onarım
giderleri, motor-dişli kutusu-hidrolik sistem-kabin/kaporta ve lastiklerinin durumu,
yıllık ortalama kullanım süresi, piyasa değeri, amortisman karakteristikleri, hurda değeri
vb parametreler sayılabilmektedir (Bowers 1975, Witney 1988b, Hunt 2001, Başol
2006). Bu parametrelerin değerleri işletmeye ve kullanıcıya bağlı olarak değişiklik
gösterebilmektedir. Başlangıçta işletme bünyesine uygun traktör seçimi kararıyla
başlayan süreç, kullanım özelliklerine bağlı olarak çok farklı şekillerde sona ermektedir.
Bu yönden bakıldığında, traktörlerin kullanım özelliklerinin belirlenmesi, seçimin
uygunluğu ve işletme performansının ortaya konulabilmesi bakımından önem
taşımaktadır. Diğer yandan araştırma sonuçlarına bağlı olarak bölgenin traktör
yönünden güç altyapısı belirlenebilecek, bu yolla gelecekteki traktör yatırımlarına ışık
tutulabilecektir. Traktör yönünden güç altyapısının ortaya konulmasıyla, tarım
makinaları ihtiyacı da tahmin edilebilecektir.
23
2. KAYNAK ÖZETLERİ
Ortiz vd. (1980) araştırmalarında, dördü kuru tarım işletmesine ait beş farklı
mekanizasyon düzeyindeki iş kapasitesi, verimlilik ve enerji tüketim değerlerinin
karşılaştırmasını yapmışlardır. Araştırmada, kuru tarım işletmelerinde değişik
mekanizasyon düzeylerine bağlı olarak, mekanizasyon indeksi % 29,4’den % 81,7’ye
yükselirken, makina enerjisi 151,7 kWh/ha’dan 191,0 kWh/ha’a kadar değişim
göstermiştir. İncelemeye alınan kuru tarım alanlarındaki işletmelerde en üst
mekanizasyon düzeyinde toplam verimlilik değeri, mekanize olmamış işletmelerin 2,26
katı olarak bulunmuştur.
Saral (1982) çalışmasında, traktör seçimine etkili olan faktörleri; traktörün büyüklüğü,
yapısı, motor özellikleri, güç iletim organları, kuyruk mili ve hidrolik kaldırma
sistemlerine göre incelemiş olup, traktör satın alan işletmelerin kendiyürür tarım
makinalarını satın almaktan kaçınmaları gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca, ekonomik
yönden traktörün yıllık kullanım süresinin 800 saatin üzerinde olması gerektiğini ve
birden fazla traktör satın alacak işletmeler için traktör büyüklüklerinin birbirinden farklı
olması gerektiğini bildirmiştir.
Henderson ve Fanash (1984)’a göre, traktörlerin saatlik toplam giderleri yıllık kullanım
süresinin artmasıyla azalmakta, büyük üretim alanlı işletmeler için saatlik traktör
giderleri ise daha düşük olmaktadır. Araştırmacılar kuru tarım işletmelerinde traktör
satın almada kârlılık noktasının 60 BG büyüklüğündeki bir traktör için 100 ha
olduğunu ve üretim alanı 100 ha’dan daha küçük işletmelerin traktörü satın alma yerine
kiralamasının daha ekonomik olacağını belirtmişlerdir. Ayrıca, tamir giderlerinin
traktörün yaşıyla doğru orantılı olarak değiştiğini de tespit etmişlerdir.
Saygılı ve Uzmay (1984) bildirilerinde, Türkiye’nin tarımsal mekanizasyon düzeyindeki
gelişmeyi incelemişler ve tarımsal girdilerle tarımsal ürünlerin enerji eşdeğerlerini
vermişlerdir. Ayrıca, 1960-1980 yılları arasında şeker pancarı verimini ve Türkiye
tarımının genel verimini hesaplayarak, enerji verimliliğinin giderek azaldığını, ürün
24
miktarıyla birlikte enerji verimliliğinin de artırılabilmesi için, daha yüksek bir teknoloji
uygulamasının zorunlu olduğunu belirtmişlerdir.
Demirci (1986), yürütmüş olduğu büyük güçlü traktör ve büyük iş kapasiteli
makinaların kullanılma olanaklarının araştırıldığı bir çalışmada, ekonomik bir kullanım
için traktör kullanım saatinin en az 650 h/yıl olması gerektiğini ve 850-1000 h/yıl
arasındaki kullanımların ise traktörün efektif kullanıldığı aralık olduğunu bildirmiştir.
Işık (1988)’a göre, tarımsal işletmelerin kârlı bir üretim yapabilmesi, traktör ve tarım iş
makinalarından oluşan bu araçların işletme özelliklerine uygunluğuna ve ekonomik
kullanımına bağlıdır. Bu nedenle işletmeler için üretim giderleri içinde büyük paya
sahip olan mekanizasyon yatırımlarının doğru seçimi ve kullanımının önemli bir faktör
olarak ortaya çıktığını belirtmektedir.
Witney (1988b) eserinde tarım makinalarının seçimi ve kullanımına ilişkin temel
kavramları açıklamış ve örneklemiştir. Yazar bir makinanın ikinci el değerini (resale
value):
S = PP (1-d)n
eşitliğiyle vermiştir. Bu eşitlikte, S : İkinci el değeri (TL) PP : Makinanın ilk satın alma bedeli (TL) d : Amortisman oranı (ondalık) n : Makinanın yaşı (yıl)’dır. Diğer yandan makinaya sahip olunan süre boyunca ortalama yıllık amortisman miktarını
ise
D = (PP-S) / N
olarak vermiştir. Bu eşitlikte, D : Ortalama yıllık amortisman miktarı (TL) N : Makinaya sahip olunan süre (yıl)’dır.
25
Araştırıcı, traktörlerde 10 yıllık bir periyotta model eskimesi ve kullanımdan
kaynaklanan ortalama yıllık değer kaybını (average annual fall) satış yaşına bağlı olarak
Çizelge 2.1’deki gibi vermiştir. Diğer yandan yazar, literatür verilerine dayalı olarak 2-
12 yaşındaki 6 adet traktör için
S / PP = ek (k = -0,2n+0,08n2) eşitliğini de vermiştir.
Çizelge 2.1 Traktörlerde satış yaşına bağlı ortalama yıllık değer kaybı (Witney 1988b)
Satış yaşı Yıllık ortalama değer kaybı (% İlk satın alma bedeli)
1 26,0 2 19,5 3 16,5 4 14,5 5 13,0 6 12,0 7 11,0 8 10,0 9 9,0
10 8,5
Çalışır vd. (1991), Türkiye’nin bugünkü tarımsal mekanizasyon düzeyini oluşturan
kriterler açısından dünya ortalamasının üzerinde olmasına rağmen; hızla artan tarımsal
ürün talebinin karşılanması için mevcut üretim düzeyinin artırılması ve verimin
yükseltilmesinin gerektiğini belirtmişlerdir. Araştırmacılara göre Türkiye’nin
bölgelerine göre tarımsal mekanizasyon düzeyinin planlanması; traktör ile tarım alet-
makinaları parkının çeşitliliğinin artırılarak etkin hale getirilmesiyle sağlanabilecektir.
Araştırmacılar ayrıca makinalı tarımın verimliliğine; bölgenin arazi varlığı, şekli ve
büyüklüğü, bitki ve toprak cinsi, üretim sistemi, iklim, yetişmiş işgücü ve makinalaşma
düzeyinin etkili olduğunu vurgulamışlardır.
Erkmen ve Çelik (1992) araştırmalarında, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım
İşletmesinin bitkisel üretim alanı için en uygun mekanizasyon modelini belirlemek
amacıyla 35, 47 ve 59 kW gücünde 3 traktör ve bunlara uygun 22 farklı ekipman
kullanarak makina setleri oluşturmuşlardır. Geliştirdikleri doğrusal programlama
26
modelini çözümlemişler ve 35,47 kW’lık traktör ve makina setinin işletmenin net kârını
maksimize ettiğini belirlemişlerdir. Buna göre ürün deseni 420 ha buğday, 208 ha arpa,
207 ha çayır, 107 ha yonca, 176 ha patates ve 138 ha şekerpancarı seklinde olmuştur.
Işık ve Sabancı (1993) çalışmalarında, arazi büyüklüğü, ürün deseni, toprak özellikleri
ve iklim şartlarına bağlı olarak tarım makinalarının optimum büyüklüğünü ve traktör
gücünü tespit etmek amacıyla bir bilgisayar modeli (EMPS) geliştirmişlerdir. Model,
tarım makinalarının ve traktörlerin toplam giderlerinin minimizasyonunu sağlayan bir
model olarak ortaya konulmuştur. Tarım makinaları ve traktör gücünün optimum seçimi
için temel verileri Çukurova için analiz etmişler ve hesaplamaları BASIC dilinde
yazdıkları bir bilgisayar programıyla gerçekleştirmişlerdir. Sonuçta, optimum makina
boyutları ve traktör güç düzeyinin, arazi büyüklüğü ve ürün desenine göre değiştiğini
belirtmişlerdir. Ayrıca polikültür işletmelerde herhangi bir traktör veya makina
alımından önce, doğru bir üretim planlamasının yapılması gerektiğini vurgulamışlardır.
Godwin vd. (1993) göre, GAP bölgesi tarımsal üretim açısından önemli bir potansiyele
sahiptir. Bu bölgede yapılacak doğru ve uygun bir mekanizasyon planlaması ile bölge
ve ülke ekonomisine önemli katkılar sağlanacaktır. Mekanizasyon işletmeciliğinde
işletmelere uygun traktör güç büyüklüğü ve makina boyutunun seçimi oldukça
önemlidir. GAP bölgesinin sulanmaya başlamasıyla, ürün desenine bağlı olarak daha
fazla güç gereksinimi ve daha büyük makina boyutu gerekli olacaktır. Bu araştırmada,
GAP bölgesi tarımına uygun traktör güç büyüklüğü ve makina boyutunun belirlenmesi
amaçlanmıştır. Bu amaçla, farklı toprak işleme derinliği ve ilerleme hızlarında, temel
işletmecilik verilerinden çeki kuvveti ve patinaj değişkenleri ölçülmüştür. Ölçümlerde
en fazla güç gereksinimi olan toprak işleme makinalarından kulaklı pulluk, dipkazan,
çizel ve tarla kültüvatörü gibi makinalar kullanılmıştır. Bu makinaların birim güç
tüketimleri dikkate alınarak, bölge işletmeleri için en uygun traktör gücü ve makina
boyutu belirlenmiştir.
Akıncı vd.. (1995) çalışmalarında traktör ve tarım makinalarının satın alma bedellerini
değerlendirmişlerdir. Araştırıcılar, belirli bir dönem için Türkiye’de üretimi veya
pazarlaması yapılan yeni durumdaki traktör ve tarım makinalarının fiyatlarını
27
belirlemişlerdir. Satın alma bedelinin yeni traktörlerde kuyruk mili gücüne, tarım
makinalarında ise işleyici ünite sayısına bağlı olarak değiştiğini bildirmişlerdir. Ayrıca
ABD Doları olarak belirlenen satın alma fiyatı değerlerinin, firmalara ve yıllara göre
önemli ölçüde değişmediğini de belirlemişlerdir. Araştırıcılar yeni traktörlerin satın
alma fiyatları konusunda şu denklemleri elde etmişlerdir:
y1 = 283,72x1 + 2022,1 (R2=0,709)
y2 = 13,61x2 – 26758 (R2=0,480) Bu denklemlerde, y1 : Yeni traktörün satın alma bedeli ($)
x1 : Traktör kuyruk milinin anma gücü (kW)
y2 : Yeni traktörün birim satın alma bedeli ($/kW)
x2 : Traktörün satın alındığı yıl (1987-1995 arası)’dır.
Sabancı vd. (1995) bildirilerinde, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamına giren
tarım alanlarında, işletme özellikleri, üretim tekniği ve ürün desenine bağlı olarak 2000
ve 2010 yıllarında bölgenin tarım iş makinaları ve traktör gücü gereksinimlerini
belirleyerek park taleplerine ilişkin tahminler yapmışlardır. Yapılan değerlendirmeler
sonunda, GAP Bölgesinde gereksinim duyulacak toplam traktör kuyruk mili gücü
düzeyinin; 2000 yılı için 2,34 milyon kW (yaklaşık 85.600 adet traktör), 2010 yılı için
ise 2,68 milyon kW (yaklaşık 87.320 adet traktör) olduğu, tarım iş makinaları toplam iş
genişliği değerlerinin de makina cinslerine bağlı olarak; 2000 yılı için 5.902.888 517 m
arasında, 2010 yılı için ise 7.973.909.273 m arasında değiştiği belirlenmiştir.
Işık vd.. (1995) araştırmalarında Çukurova yöresinde kullanılmış traktör pazarının
özelliklerini incelemişlerdir. Araştırıcılar, Çukurova yöresinde kullanılmış traktör
pazarının önemli bir yere sahip olduğunu belirterek, Adana İlinin bu pazarın merkezi
durumunda olduğunu bildirmişlerdir. İçel ve Hatay illerinin de dahil olduğu çalışmada,
üç yıllık bir süre içinde ikinci el traktör ticaretiyle uğraşan 33 galeride bilgi toplama
çalışması yürütülmüş ve 437 traktöre ait bilgiler derlenmiştir. Yapılan analizler
sonucunda elde edilen birim satın alma bedelinin ($/kW), yıllara ve traktör yaşına göre
değişimi şekil 2.1’de yer alan grafikteki gibi verilmiştir.
28
0
50
100
150
200
250
300
350
0 5 10 15 20 25 30 35
YAŞ
BİRİM
SA
TIN
ALM
A B
EDEL
İ ($/
kW)
199319941995Linear (1995)Linear (1993)Linear (1994)
Şekil 2.1 Yıllara göre traktör yaşı ile birim satın alma bedellerinin değişimi (Işık vd.. 1995)
Şekil 2.1 verileri 1993 ve 1995 yıllarına ait değerlerin birbirlerine oldukça yakın, 1994
yılı değerlerinin ise bu iki yıldan oldukça düşük olduğunu göstermektedir. 1994 yılı
değerlerindeki düşüşün, ekonomik açıdan sıkıntılı geçen dönemden kaynaklandığı
düşünülmektedir. Bu nedenle 1994 yılı değerleri, araştırıcılar tarafından değerlendirme
dışı bırakılmıştır. Ayrıca birim satın alma bedeli değerlerinin illere göre önemli bir
farklılık göstermediği, aynı yaştaki traktörlerde görülen farlılıkların ise kaporta, boya,
lastik ve aşınma derecesi gibi faktörlerden kaynaklandığı bildirilmiştir. Traktör güç
gruplarına göre yapılan değerlendirmelerde ise, güç büyüklüğüne bağlı olarak traktör
satın alma bedellerinin arttığı; aynı güç grubunda traktör yaşının artışına bağlı olarak
satın alma bedelinin azaldığı belirlenmiştir. Araştırıcılar bu amaçla yaptıkları analizler
sonucunda,
y = 169,52x1 - 218,62x2+5148,25 (R2=0,792) denklemini elde etmişlerdir. Bu denklemde, y : Traktörün ikinci el pazarındaki satış bedeli ($),
x1: Anma motor gücü (kW),
x2: Traktörün yaşıdır.
29
Araştırma sonucunda, 60 kW’dan daha küçük güçlü traktörlerde her bir yaşa karşılık
yaklaşık % 2 oranında bir değer azalması görüldüğü, 60 kW’nin üzerindeki traktörlerde
ise bu azalmanın yaklaşık % 5-6 oranında olduğu belirlenmiştir. Çalışma sonuçları
içerisinde ikinci el traktör alım satımının kış aylarında yoğunlaştığı, satışların genellikle
peşin yapıldığı ve kredi kullanımının yaygın olmadığı bildirilmiştir. Bununla birlikte,
ikinci el pazarında satışa konu olan traktörlerin satın alma bedelleri üzerinde en çok
etkili olan faktörlerin traktörün yaşı ve anma motor gücü değeri olduğu ifade edilmiştir.
Cross ve Perry (1995), yaptıkları çalışmada, traktör kalan değerini açıklamak için; yaş,
kullanım miktarı, bakım durumu, satış yöntemi, bölgesel farklılık ve makroekonomik
verilerden yararlanmışlardır.
Demircan (1996), doktora tezinde araştırma alanındaki işletmelerin sosyo-ekonomik
yapılarını ve faaliyet sonuçlarını analiz ederek; mekanizasyon düzeyini belirlemiş ve
makina kullanımının ekonomik analizini yapmıştır. Araştırma alanında ortalama traktör
gücünü 51,74 kW, işlenen alana düşen traktör gücünü 0,51 kW/ha , 1000 ha alana düşen
traktör sayısını 9,81 adet, 1 traktöre düşen tarım alanını ise 101,91 ha olarak bulmuştur.
Araştırma sonuçları, 100 ha’dan büyük işletmelerde mekanizasyon giderlerinin makina
kira bedellerinden düşük olması nedeniyle traktörlerin rasyonel kullanılabildiğini, 100
ha’dan küçük işletmelerde ise mekanizasyon giderlerinin kira bedellerinden yüksek
olması nedeniyle traktörlerin rasyonel kullanılamadığını göstermiştir.
Barboza vd. (1998), tarım makinaları varlığının tarımsal üretim sistemi içerisinde çok
önemli bir gider yükü oluşturduğunu ve toplam üretim giderlerinin yaklaşık % 40’lık
bölümünün tarım makinalarını edinme ve işletmeden kaynaklandıklarını belirtmişlerdir.
İşletme özelliklerine uygun ekipman seçimi ve bu ekipmanların rasyonel kullanımının
işletme gelirlerini önemli ölçü de artıracağını vurgulayan araştırıcılar, farklı
alternatifleri değerlendirerek yaptıkları gider hesaplamalarında; makina satın alma
bedelindeki % 10’luk artışın sistemin tüm giderlerini % 7 oranında artırdığını
belirlemişlerdir. Aynı çalışmada ayrıca, tarım makinalarının yıllık kullanım sürelerinin
% 10 artırılmasıyla toplam giderlerde ortalama %3’lük bir azalmanın mümkün
olabileceği vurgulanmıştır.
30
Işık ve Altun (1998)’un bildirdiğine göre, Sanlıurfa-Harran Ovası, Türkiye’nin en
önemli kalkınma projelerinden birisi olan ve kısaca GAP olarak bilinen Güneydoğu
Anadolu Projesi kapsamında ilk önce sulamaya açılan tarım alanlarından oluşmaktadır.
Bu nedenle sulu tarıma geçilen alanlarda ortaya çıkacak yeni mekanizasyon açıklarının
doğru olarak tahmin edilebilmesi için, öncelikle mevcut altyapının ve işletme
özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, GAP kapsamında ilk önce sulu
tarıma açılmış bulunan Şanlıurfa-Harran Ovası içinde yer alan 64 köyden 11 köye ait
tarımsal işletmelerden tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen, traktöre sahip 67 işletme
sahibine sulama başlangıcından hemen öncesinde uygulanan bir anket aracılığıyla;
işletmelerin sulama öncesindeki mevcut tarımsal yapı ve mekanizasyon özellikleri
belirlenmiştir. Araştırma sonunda; incelenen işletmelerde, ortalama işletme alanı
büyüklüğünün 35,5 ha, ortalama parsel büyüklüğünün 11,7 ha, işletme başına düşen
ortalama traktör sayısının yaklaşık 1,7 adet, ortalama traktör gücünün 46,8 kW, traktör
başına düşen tarım makinası sayısının 3,8 adet, traktör başına yıllık yakıt tüketiminin 2
244 litre/traktör-yıl ve yıllık ortalama traktör çalışma süresinin de 290 h/yıl dolayında
olduğu belirlenmiştir.
Çanakçı (1999) çalışmasında, tarımsal işletmelerde, kar maksimizasyonu / maliyet
minimizasyonu doğrultusunda, işletmeye uygun güç kaynakları ile alet ve makinaların
seçimi ve bunların zamanlılık analizlerinin mekanizasyon planlamasını oluşturduğunu,
iyi bir mekanizasyon planlamasının, işlemlerin zamanında yapılması kadar, en
ekonomik şekilde gerçekleştirilmesini de gerektireceğini bildirmiştir. Araştırmacı bu
yolla makinaların optimum kullanımının ve enerji ekonomisinin sağlanabileceğini
bildirmiştir.
Akıncı ve Çanakçı (2000) bildirilerinde, Antalya Bölgesinde sulu koşullarda tarla tarımı
yapılan işletmelerde traktör ve tarım iş makinaları kullanım sürelerini belirlemişlerdir.
Bu amaçla, bölge işletme özeliklerini yansıtan toplam 87 adet işletmede bilgi toplama
çalışması yapılmıştır. Yapılan çalışmada, bölgenin tarımsal altyapı ve mekanizasyon
özellikleri ile traktör ve tarım iş makinalarının kullanım sürelerine ilişkin veriler
belirlenmiştir. Araştırma sonunda, işletme başına düşen traktör sayısının ortalama 1
adet, makina sayısının 9 adet ve traktör ile tarım iş makinaları kullanım sürelerinin
31
işletme büyüklüğüne bağlı olarak arttığı belirlenmiştir. Kullanım süresi en fazla olan
makinalar; kulaklı pulluk , diskli tırmık ve goble diskaro’dur. Bölgede en fazla
işletmenin bulunduğu 5,1-10 ha işletme büyüklüğünde traktör, kulaklı pulluk, diskli
tırmık ve goble diskaronun yıllık kullanım süresi sırasıyla, yaklaşık olarak 250, 26, 22
ve 14 h/yıl’dır.
Saral vd.. (2000) tarafından, Türkiye traktör ve tarım makinaları parkının özellikleri,
enerji kullanımı, tarım alet ve makinalarının imalatı, ithalatı, ihracatı incelenmiştir. 1998
yılında toplam tarım alanına düşen traktör motor gücünün 1,26 kW/ha; ortalama traktör
motor gücünün ise 37,8 kW değerine ulaştığı hesaplanmıştır. Alet ve makina
kullanımında ise traktör başına 1 kulaklı pulluk ve 1 tarım arabası düşerken; özellikle
hasat makinaları varlığının çok düşük olduğu belirlenmiştir. Çalışma sonuçlarına göre,
Türkiye tarımının traktör, alet ve makina kullanımı göstergelerinin dünya ortalamasının
üzerinde; gelişmiş ülkeler düzeyinin ise altında olduğu bildirilmiştir.
Landers (2000), tarım makinaları seçim ve yatırım analizlerini konu edinen kitabında,
traktör edinme yöntemlerinin avantaj ve dezavantajlarından bahsederken, yöresel ve
ülkesel çapta traktör fiyat analizlerinin gerek yeni, gerekse kullanılmış traktörler için
yapılması gerektiğini vurgulamıştır.
Hunt (2001) tarım makinaları işletmeciliğinin temel kavramlarını ve konularını
açıkladığı eserinde kullanılmış traktör ve ekipman konusuna da değinmiştir. Kullanılmış
traktör veya ekipmanın bazı koşullarda ekonomik bir fırsat olabileceğini belirten yazar,
bu konuda çeşitli analizlerin gerekli olduğunu da belirtmektedir. Özellikle traktör veya
ekipmanların yıllık giderlerinin bilinmesi ve bu parametrenin yıllara göre değişiminin
iyi analiz edilmesi, bunların başında gelmektedir. Araştırmacı eserinde traktörlerde ilk
satın alma fiyatının yüzdesi olarak yıllık amortismanın tahmin edilen değerlerini çizelge
2.2’deki gibi vermiştir.
32
Çizelge 2.2 Traktörlerde yıllık amortismanın tahmin edilen değerleri (Hunt 2001)
Yıl sonu Yıllık amortisman oranı (% İlk satın alma bedeli)
1 30 2 6 3 6 4 5 5 4 6 4 7 3 8 3 9 3
10 2 11 2 12 2 13 1 14 1 15 1 16 1 17 1 18 1 19 1 20 1
Yazar traktörün yıl başındaki değerinden o yıla ait amortisman miktarının çıkarılmasıyla
elde edilen sayıyı kalan değer (remaining value) olarak nitelendirerek, 10 yıllık
ekonomik ömür ve % 10 hurda değeri için kalan değer verilerini çizelge 2.3’de
görüldüğü gibi vermiştir.
Çizelge 2.3 Traktörlerde yıl sonları için elde edilen kalan değerler (Hunt 2001)
Yıl sonu Kalan değer (% İlk satın alma bedeli)
0 100 1 64 2 61 3 57 4 54 5 51 6 49 7 46 8 44 9 42
10 40
33
Ayberk (2002), Kahramanmaraş yöresindeki tarım işletmecilerinin traktör satın alırken
göz önünde bulundurdukları faktörlerin belirlenmesini amaçlayan çalışmasında, satın
alınacak traktörlerde aranılan teknik özellikler ile işletmecilerin traktör satın alırken
etkilendikleri faktörleri içeren bir anket hazırlanarak, yörede tesadüfi örnekleme
yöntemiyle seçilen 214 tarım işletmesine uygulanmıştır. Araştırma sonucunda yöre
işletmecilerinin traktör satın alırken aradıkları teknik özelliklerden yakıt tüketiminin
düşüklüğü ve motor gücünün yüksek olması; ekonomik faktörlerin başında ise fiyatın
geldiği belirtilmiştir. Yöredeki işletmelerin üretim alanları ile traktör motor gücü tercihi
arasındaki ilişkinin Pearson korelasyon katsayısı r=0,60 olarak bulunmuş olup,
çiftçilerin traktör seçiminde üretim alanı büyüklüğünü yeterince göz önüne aldıklarının
gözlendiği bildirilmiştir.
Akıncı (2003), tarafından yapılan çalışmada, Antalya İli sulu tarla tarımı işletmelerinde
mekanizasyon planlamasına yönelik temel işletmecilik verilerinin belirlenmesi
amaçlanmıştır. Bu kapsamda, bölgede yetiştirilen ürünler ve ürün desenleri, tarımsal
üretim aşamalarında kullanılan makinalar ve işlem sayıları ile makina ve ürünlere ait
teknik ve ekonomik veriler belirlenmiştir. Bölgenin tarımsal üretim özelliklerinin
belirlenmesi için bir bilgi toplama çalışması yapılmıştır. Tarla denemeleri, bölgenin
toprak özelliklerini yansıtan bir alanda yürütülmüştür. Makina kullanım verileri,
bilgisayar destekli bir ölçme sistemi ile ölçülmüştür. Güç ve enerji hesaplamalarında ise
standart eşitliklerden yararlanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, bölgedeki
işletmelerde en çok buğday, pamuk, ana ve ikinci ürün mısır, ikinci ürün susam ve
domates / kavun / karpuz yetiştirilmektedir. Bu işletmelerin yaklaşık % 86’sı, 20 ha’dan
küçük üretim alanına sahip işletmelerdir. Bölgede yetiştirilen ürünlerin tarımsal üretim
aşamalarında toplam 13 adet değişik tarım makinası kullanılmaktadır. Bu makinaların
kullanım sayısı 9-24 arasında değişmektedir. Makina sabit gider katsayıları 0,0898-
0,1196, çeki etkinliği değerleri 0,46-0,78 ve yüklenme oranı değerleri % 17 - % 71
aralığında belirlenmiştir. Makinalara ait toplam güç gereksinimi 7,41-30,49 kW, tarla
etkinliği 0,65-0,85, efektif alan kapasitesi 0,48-5,25 ha/h ve enerji gereksinimi 1,96-
63,68 kWh/ha arasında değişmektedir.
34
Sağlam (2003)’a göre, tarım traktörlerinin etkinliği, geliştireceği güç ile makinaların
gereksinim duyduğu güç arasındaki uyuma bağlı olarak değişim göstermektedir.
Tarımsal işlemlerde kullanılan gücün traktörün geliştirebileceği güçten küçük olduğu
durumlarda traktör yeterli oranda yüklenememektedir. Bunun sonucunda traktörle
yapılan tarımsal işlemin iş başarısı azalmakta ve yakıt tüketimi gereğinden fazla
olmaktadır. Traktörle tarlada yapılan çalışmalarda, maksimum efektif gücün % 10-15’i
oranındaki yedek güç dışında traktör tam olarak yüklenmelidir. Bu bakımdan işletme
koşullarına uygun makina kapasitesinin ve traktör gücünün belirlenmesi gerekmektedir.
Tarımda üretimin kalitesini ve miktarını artırmak için üretim planlamasının doğru ve
etkin bir şekilde yapılması gerekmektedir. Girdi kullanımının optimizasyonu ve etkin
bir planlamayla, tarımsal üretimin verimliliğinde artışlar sağlanabilmektedir. Diğer bir
ifadeyle, üretim faaliyeti sonucunda elde edilen kârın yüksekliği, ancak kaynakların
amaca uygun kullanımıyla gerçekleştirilebilmektedir. Tarımda makinalaşma; tarımsal
faaliyetlerin zamanında, kaliteli, kolay ve hızlı bir şekilde yapılmasını sağlamakta ve
tarımsal üretimde verimliliği artırmaktadır. Tarım alanlarında yapılan tarımsal
işlemlerin cinsi ve büyüklüğü, üretimi gerçekleştirecek tarım alet ve makinalarının
seçiminde ve kullanımında önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Üretim
faaliyetlerinin zamanında ve kaliteli bir şekilde yürütülebilmesi için, tarım
makinalarının optimum kapasitede ve etkin bir kullanımla işletilmesi gerekmektedir.
Evcim vd. (2004)’e göre, mekanizasyon ileri teknolojilerin uygulanmasını, ayrıca
toprak, su, gübre, ilaç vb girdilerin etkin kullanımını olanaklı kılarak tarımda verimliliği
sağlayan önemli bir üretim aracıdır. Kalkınmış ülkeler tarımında verimlilikte sağlanan
gelişmelerin tümünde mekanizasyon anahtar rol oynamıştır. Küresel rekabet ortamında
bu rol kuşkusuz giderek artan önemle sürecektir. Türkiye tarımında makinalaşma
yaklaşık elli yıllık bir geçmişe sahiptir ve bu süre zarfında traktör ve tarım makinaları
varlığında ve bunların kullanımında önemli kazanımlar elde edilmiştir. 2002 yılı
itibariyle traktör parkı 1 milyona yakın sayısal çokluğa erişmiş, böylece 1,53 kW/ha güç
yoğunluğu, 36 traktör/1000 ha ve 315 traktör/1000 işletme değerleriyle dünya
ortalamasının üzerinde mekanizasyon düzeyleri sağlanmıştır. Ancak, ulaşılan düzey
gelişmiş ülke değerlerinin henüz çok gerisindedir. Ayrıca mevcut parkın yaş ortalaması
35
çok yüksek (16 yaş), güç ortalaması ise düşük (42 kW)’tür. Araştırmacılara göre traktör
başına düşen makina sayısı da 4 kadardır.
Katı (2004) Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün çeşitli işletmelerinde kullanılan
traktörlerin 21 yıllık bakım ve onarım giderlerini derlemiştir. Araştırıcı bu verilerden
yararlanarak traktör yenileme zamanının tahminine ilişkin bir model geliştirmiştir.
Modelde karar parametresi olarak kullandığı traktörün birim birikimli giderini ($/h),
amortisman, faiz, bakım ve onarım giderlerinin toplamı olarak ifade etmiştir.
Geliştirdiği modele ait bilgisayar programının çalıştırılmasıyla, incelenen 61 adet traktör
için birim birikimli giderin minimum olduğu yaşın 17,5 olduğunu bildirmiştir. Araştırıcı
bu değerin ekonomik gerekçelere dayalı yenileme yaşının göstergesi olduğunu ifade
etmiştir.
Polat vd. (2004) tarafından, GAP kapsamında yer alan illerden biri olan Şanlıurfa’nın
son yıllarda tarım ve sanayi dallarında önemli gelişmeler gösterdiği bildirilmiştir. Bu
nedenle; tarımsal sanayinin durumu, özellikleri, sorunları ve ileriye yönelik beklentiler
konularında yapılacak çalışmalar, bu alanda yapılacak daha ileri çalışmalara temel teşkil
edecektir. Bu çalışmada; Şanlıurfa ilinde tarım alet ve makinaları imalatı yapan
işletmelerde bilgi toplama çalışması yapılmıştır. Çalışma kapsamında incelenen
işletmelerde; işletmelerin genel yapısı, istihdam durumu, imalat yöntemi, makina ve
teçhizat durumu, makina-malzeme test imkânları, sorunlar ve çözüm önerileri, geleceğe
yönelik beklentileri ve hedefleri yönünden incelemeye tabi tutularak, sonuçlar
tartışılmış ve yorumlanmıştır.
Anonim (2005a) verilerine göre, ülkemizde üç milyonu aşkın tarım işletmesi
bulunmaktadır. Bu işletmelerin yaklaşık % 65’i, 50 da ve altında arazi varlığına sahip
yani küçük ölçekli işletmelerdir. Ortalama olarak 61 da tarımsal arazi genişliğine sahip
olan ülkemizde, bu işletmelerde modern ve rasyonel tarımın gerektirdiği uygulamaları
gerçekleştirmek ve devamlılığını sağlamak ise; tarım işletmelerinin alt yapı sorunlarının
giderilmesi, işletmelerin uygun ekipmanla donatılmaları ve sektörün en önemli unsuru
olan üreticilerin çalışma ve yaşam koşullarının çağdaş düzeye çıkarılmasıyla mümkün
olabileceği vurgulanmıştır. Ülkemizde, 1987 yılından 2001 yılına kadar traktör
36
sayısında % 48,78, ortalama traktör gücünde % 12,18, 1000 hektara düşen traktör
sayısında % 54,45, genel mekanizasyon düzeyinin gösterilmesinde kullanılan 1 hektara
düşen traktör motor gücü (kW) açısından ise % 72,5’lik bir artış sağlanmıştır.
Ülkemizde yıllar itibariyle işletme sayısında azalma olmasına karşın birim alanda
traktör gücünde artış meydana gelmiştir. Bunun da süreç içerisinde mekanizasyon
düzeyinde olumlu gelişmelerin yaşandığının bir göstergesi olduğu belirtilmiştir.
Sağlam (2005), “Harran Ovasında Farklı Arazi Büyüklüğüne Göre Optimum Traktör
Gücü ve Makina Kapasitesinin Belirlenmesi” adlı çalışmasında, ovada bulunan tarım
işletmeleri için farklı arazi büyüklüklerine göre optimum traktör gücü ve makina
boyutlarını belirlemiştir. Optimum makina kapasitesi ve traktör gücünü belirlemek için
oluşturulan program, arazi büyüklüğü, çalışılabilir gün sayısı, makinaların arazideki
performans değerleri ve teknik özelikleri ile ilgili girdiler kullanarak çözümler
üretmektedir.
Başol (2006), Ankara İlinin merkez ve bazı ilçelerinde satışa konu olan kullanılmış
traktörlerin özelliklerini belirlemeye çalışmıştır. Bu özellikler ve etkili olduğu
düşünülen diğer bazı faktörler analiz edilerek, etki dereceleri araştırılmıştır. Buna göre,
traktörün ekonomik ömrü 15 yıl olarak kabul edildiğinde, pazarda yer alan 1991 model
ve daha yaşlı olanların oranı % 53 olarak hesaplanmıştır. Bu durumun satışta etkili olan
faktörün sadece model eskimesi olmadığını ortaya koymakta olduğu, nitekim bu konuda
acil para ihtiyacının karşılanması, aşınma ve kapasite yetersizliği gibi faktörlerin de
etkili olduğu bildirilmiştir (Şekil 2.2).
Yörede ikinci el traktör pazarında standart yapılı traktörlerin satışının gerçekleştirildiği,
orta güç grubunda yer alan bu traktörler içinde, belirli marka tercihlerinin de
bulunmakta olduğu ortaya konmuştur. İlk satın almada anma motor gücü tercihinin ise,
belirgin bir nedene bağlı olmadığı ifade edilmiştir.
37
80
36 36
15
145
05
101520253035404550
PARA İHTİYACI AŞINMA MODEL ESKİMESİ KAPASİTEYETERSİZLİĞİ
YÜKSEK İŞLETMEGİDERLERİ
SATIŞ NEDENİ
YÜ
ZDE
(%)
Şekil 2.2 Araştırma konusu traktörlerin satış nedenine ait sayısal ve oransal değerler (Başol 2006)
Kullanılmış traktörlerde fiyatın belirlenmesinin, piyasa koşullarına göre olduğu ve
ortalama fiyatların model (yaş) ve anma motor gücü ile markaya göre oluştuğu
belirtilmiştir. Kullanılmış traktördeki değer kaybının ilk yıl içinde yaklaşık % 25’lik bir
oranla başlamakta ve 10 yıl içinde % 40’lara ulaşmakta olduğu, ekonomik ömrünü 15
yıl içinde tamamladığı öngörülen bir traktörün değerinin yenisinin yaklaşık % 40-50’si
dolayında olduğu bildirilmiştir.
Kasap ve Özgöz (2006), Tokat İlinde yürüttükleri çalışmalarında, seçilen 165 işletmenin
arazi büyüklükleri, ürün deseni, traktör varlığı, alet-makina varlığı, ekim nöbeti,
uygulanan toprak işleme sistemleri ve mekanizasyon düzeyini belirlemişlerdir.
Çalışmanın amacı; üreticilerin alternatif toprak işleme sistemlerini uygulama
olanaklarının belirlenmesidir. İncelenen işletmelerin ortalama arazi büyüklüğü 73
da’dır. İşletmelerdeki traktörlerin % 52,3’ü 10 yaşını doldurmamıştır. Yoğun bir şekilde
toprak işlemede kulaklı pulluğun kullanıldığı ve farklı toprak işleme sistemlerinin
uygulanabilmesi için makina varlığının yetersiz olduğu araştırmacılar tarafından ifade
edilmiştir.
38
Fenollosa vd. (2007), yaptıkları araştırmada, 1999-2002 yıllarını kapsayacak şekilde
İspanya’daki ikinci el traktörlerin pazar değerlerini incelemişlerdir. Üç farklı traktör güç
grubu (<60 BG, 60-90 BG, >90 BG) için yürüttükleri çalışmada, amortisman
değerlerinin traktör gücündeki artış ile üssel olarak değiştiğini, daha büyük güçlü
traktörlerde amortisman değerinin küçük güçlü traktörlere oranla daha fazla olduğunu
belirlemişlerdir. Araştırıcılar ayrıca, traktörlerde güç büyüklüğünün pazar değeri
üzerinde % 50’ye yakın oranda etkili olduğunu, güç ve yaş birlikte değerlendirildiğinde
ise bu değerin % 73,4’e kadar çıktığını bildirmişlerdir. Çalışma sonuçlarından birisi de,
kullanılmış traktörlerin amortismanlarının hesaplanmasında kullanılabilecek logaritmik
bir modelin oluşturulmuş olmasıdır. Buna ilaveten, genel bir ifade olarak 4 yaşındaki
traktörlerin kalan değerinin yenisinin % 56,15 oranında olduğu ifade edilmiştir.
Güher (2008), Çukurova bölgesinde ikinci el traktör satışı yapan galerilerden toplanan
veriler üzerinden genel değerlendirmeler yapmıştır. Araştırmacı yaptığı bilgi toplama
çalışmasıyla öncelikle ikinci el traktör pazarının genel yapısını belirlemiş, pazardaki
traktörlerin marka ve güç büyüklüklerine göre birim satın alma bedellerini
hesaplamıştır.
Araştırma sonuçlarına göre, güç grupları için ortalama yaş değerlerindeki artışa bağlı
olarak satış bedelleri genelde doğrusal bir azalma göstermektedir. Satış bedeli
üzerindeki yaşa bağlı en keskin azalma oranları 61-70 kW güç grubundaki tek çeker
traktörlerde gözlenmiş ve ayrıca bu güç grubundaki traktörler için ilişkinin toplanan
veriler ışığında değişimin doğrusaldan daha ziyade üssel olduğu bildirilmiştir (Şekil
2.3).
39
31-40 kW y=-337,25x+19379 R2=0,89
41-50 kW y=-488,05x+23312 R2=0,92
51-60 kW y=-576,97x+27950 R2=0,88
61-70 kW y=-675,66+30796 R2=0,68
y=58176x-4535 R2=0,93
Şekil 2.3 Tek çeker traktörler için ortalama yaş ve güç gruplarına göre satış bedelinin modellemesi (Güher 2008)
Sümer vd. (2008), Çanakkale yöresinde kullanılmış traktör pazarındaki fiyat oluşumu
üzerine yaptığı çalışmada; kullanılmış traktör alım-satımı yapan bayi ve galeri sahipleri
ile yapılan görüşmelerle bu pazarın özellikleri ve traktörlerin yaş, güç, marka vb gibi
özellikleri dikkate alınarak satın alma bedellerini belirlemişlerdir. Çalışmayla elde
edilen sonuçlara göre, traktör birim satın alma bedelleri, traktör yaşının artışıyla
azalmaktadır (Şekil 2.4).
40
Şekil 2.4 Traktör yaşına bağlı birim güç için satın alma bedeli ve pazarlık payı değişimi (Sümer vd.. 2008)
Araştırmacılar güç büyüklüğüne bağlı olarak traktör satın alma bedellerinin arttığını,
aynı güç grubunda traktör yaşının artışına bağlı olarak satın alma bedelinin ise
azaldığını bulgulamışlardır. Bu azalma oranının özellikle 60 kW’tan büyük traktörlerde
daha büyük olduğu saptanmıştır (Şekil 2.5).
Bununla birlikte, güç gruplarına bağlı traktör yaşı ve satın alma bedeli arasındaki
değişimlerin regresyon eşitlikleri ve katsayıları da belirlenmiştir (Çizelge 2.4).
41
Şekil 2.5 Traktör satın alma bedellerinin güç gruplarına ve traktör yaşına bağlı değişimi (Sümer vd. 2008)
Çizelge 2.4 Güç gruplarına bağlı yaş-satın alma bedeline ait regresyon eşitlikleri ve belirtme katsayıları (Sümer vd. 2008)
Traktör Güç Aralığı, kW Regrasyon Eşitliği Belirtme Katsayısı
(R2) 15-30 y=-5,1399x+271,01 0,33 31-40 y=-5,1653x+283,16 0,76 41-50 y=-7,0152x+310,95 0,80 51-60 y=-8,431x+341,46 0,81 61< y=-18,113x+437,41 0,78
y=Satın Alma Bedeli (€/kW) x=Traktör Yaşı (Yıl)
Araştırmacılar traktör fiyatı üzerindeki pazarlık payında traktörün güç, marka ve yaşına
bağlı belirgin bir değişimin olmadığını ifade etmişlerdir. Ayrıca pazarda bulunan
traktörlerin yaklaşık % 55’i, ulusal ve uluslararası literatürlerde belirtilen yaklaşımlara
göre ekonomik ömrünü tamamladığını da vurgulamışlardır. Ancak, buradaki ekonomik
ömür yaklaşımının Türkiye koşulları göz önüne alınarak tekrar değerlendirilmesi
gerektiğini de ifade etmişlerdir. Bu çalışma sonuçlarına göre pazardaki kullanılmış
traktöre ait ortalama yıllık kullanım süresinin 377 h/yıl olarak bulunmuş olması; bu
42
saptamayı desteklemiştir. Çalışmanın yapıldığı alanda 19 farklı marka traktör
bulunduğu belirtilerek, en çok karşılaşılan markaların FIAT, New Holland ve Uzel
(MF) olduğu belirtilmiştir (Şekil 2.6).
Kullanılmış traktör park büyüklüğünün giderek artış göstermesi ve ekonomik güçlükler,
kullanılmış traktör pazarındaki alış verişi sınırlandıran önemli sorunlardan birisi olarak
belirtilmiştir. Çiftçilerin traktör kredilerini öteleme amaçlı girişimlerinin neden olduğu
bu olumsuz durumun çözümü için bazı önlemlerin uygulmaya konmasının önemi
vurgulanmıştır.
Şekil 2.6 Araştırma alanındaki traktörlerin markalarına bağlı olarak adet ve güç dağılımı oranları (Sümer vd. 2008)
Cankurt vd.. (2009) tarafından, Aydın yöresindeki tarımsal işletmelerde çiftçilerin
traktör tercihlerini belirlemek için konjoint analizden faydalanılarak bir çalışma
gerçekleştirilmiştir. Bu analizle, traktör tercihinde dayanıklılığın en önemli kriter
olduğu, ardından sırasıyla marka değeri, yakıt sarfiyatı ve fiyatın geldiği belirlenmiştir.
43
3. MATERYAL ve YÖNTEM
3.1 Materyal
Araştırma materyalini, Şanlıurfa İli ve ilçelerindeki traktör bayileri ile traktör alım-
satım ve takasını yapan galerilerde (komisyoncu) bulunan ve halen Harran Ovasının
çeşitli kesimlerinde tarımsal üretimde kullanılan tarım traktörleri oluşturmaktadır.
Belirlenen örnek büyüklüğüne ulaşabilmek için 31 ayrı galeride satışa sunulan toplam
450 adet ve Şanlıurfa Harran Ovasında (Şanlıurfa Merkez, Akçakale ve Harran
İlçelerinde) 14 köy kapsamında seçilen 150 adet traktör sahibi işletmelerde mevcut
bulunan traktörlere ait veriler derlenmiştir. Şanlıurfa İli ve ilçelerindeki genel tarımsal
üretim özellikleri ve ilçelerin genel toprak yapısı, iklim özellikleri, tarım arazisinin
kullanımı, tarım ürünleri üretimi, işletme büyüklüğü ve arazi dağılımı, ovada tercih
edilen traktörlerin çeşitlerini belirlemektedir. Şanlıurfa Harran Ovasındaki traktör park
durumunun sayısal ve oransal değerleri çizelge 3.1’de gösterilmektedir.
Çizelge 3.1 Şanlıurfa Harran Ovasındaki (ŞHO) traktör park durumunun sayısal ve oransal değerleri (Anonim 2010c)
Dört Tekerlekli Traktörler
Güç Grupları (BG) 25 – 34 35 – 50 51-70 70+ Toplam Traktör Sayısı Güç Grupları (kW) 18,7-25,4 26,1-37,3 37,3-51,5 51,5+
Merkez İlçe 1.455 1.325 380 3.160 Akçakale İlçesi 55 895 18 968
Harran İlçesi 170 200 215 12 597
ŞHO Toplamı 170 1.710 2.435 410 4.725
Şanlıurfa İli Toplamı 183 2.434 8.574 2.159 13.350
ŞHO/Şanlıurfa (%) 92,9 70,3 28,4 19,0 35,4
Yukarıdaki çizelgeden de görüleceği gibi, ovada ildeki toplam traktör varlığının %
35,4’ü bulunmaktadır. Şanlıurfa Harran Ovası 26,1-37,3 kW grubundaki traktörlerin %
70,3’üne, 37,3-51,5 kW grubundaki traktörlerin % 28,4’üne ve 51,5+ kW grubundaki
traktörlerin ise % 19’una sahiptir. Ovanın istatistiklere yansıyan traktör varlığının
tamamına yakını, dört tekerlekli standart yapılı tarla traktörlerinden oluşmaktadır.
44
3.2 Yöntem
3.2.1 Örnek büyüklüğünün belirlenmesinde uygulanan yöntem
İki aşamalı olarak yürütülen bu araştırmanın birinci aşamasında, ikinci el traktör
pazarındaki traktörlerin teknik ve ekonomik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla bilgi
toplama formu hazırlanmıştır (Ek1). İldeki traktör bayi, traktör alım-satım yapan galeri
(komisyoncu) ve traktör pazarındaki satıcılarla yüz yüze görüşülerek 20 sorudan oluşan
450 bilgi toplama uygulaması yapılmıştır. Pazarda satışa konu olan her traktör için bir
bilgi toplama formu doldurulmuştur.
Araştırmanın ikinci aşamasında ise Şanlıurfa Harran Ovasında, Şanlıurfa Merkez,
Akçakale ve Harran ilçelerinden gayeli örnekleme yöntemi kullanılarak Harran Ovasını
temsil edecek şekilde Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri ile köylerin bağlı olduğu sulama
birliklerindeki teknik personel yardımıyla 14 köy belirlenmiştir (Şekil 3.1). Bu köylerde
traktörü bulunan tarım işletmeleri ve sahip oldukları arazi miktarlarına ait bilgiler Tarım
İl Müdürlüğünden alınarak arazi genişliğine ait çerçeve liste oluşturulmuştur. Daha
sonra örnek büyüklüğünün belirlenmesinde, oluşturulan çerçeve liste kullanılıp, arazi
büyüklüklerinin frekans dağılımı göz önünde bulundurularak, işletmeler arazi
genişliğine göre 4 tabakaya ayrılmıştır. Tabakalar 1-50 da, 51-100 da, 101-200 da ve
201 da’dan büyük olarak oluşturulmuştur.
Tabakalı örneklemede temel amaçlar, ana kitleye (populasyon) ait tahminlerin doğruluk
derecesini arttırmak ve araştırmada ana kitledeki farklı grupların yeterince sağlıklı bir
şekilde temsil edilmesini sağlamaktır. Ayrıca bu yöntemde ilke, ana kitleyi homojen
tabakalara bölmek, böylece varyansı azaltmaktır. Bu şekilde daha az örnekle, sağlıklı ve
ayrıntılı bir çalışma mümkün olabilmektedir.
45
Şekil 3.1 Harran Ovasında çalışma yapılan köyler Örnekteki işletme sayısı tabakalı tesadüfi örnekleme metoduna göre aşağıdaki eşitlik
yardımıyla bulunmuştur (Şenel 2006).
Burada;
n : Örnek hacmi,
N : Ana kitle,
Nh : Her bir tabakadaki birim sayısı,
Sh : Her bir tabakadaki standart sapma,
D2 : Arzu edilen varyans,
e : Anakitle ortalamasından izin verilen hata miktarı,
46
t : İzin verilen güven sınırının t dağılım tablosundaki değerini göstermektedir.
Araştırmada ortalamadan % 10 hata sınırı (e) ve % 95 güven aralığı kabul edilerek (t =
1,645) bilgi toplama çalışması yapılacak işletme sayısı (örnek büyüklüğü) 128 olarak
belirlenmiştir (Çizelge 3.2).
Çizelge 3.2 Örnek işletmelerin dağılımı
Sınıf Aralığı N Oran (%) Örneğe Giren İşletme
Sayısı 1-50 da 275 46 59
51-100 da 127 21 27 101-200 da 97 16 21
201 da+ 101 17 22 Toplam 600 100 128
Bununla birlikte ana kitlenin temsil oranını daha da güçlendirmek için Şanlıurfa Harran
Ovasında 150 işletmeye ulaşılmıştır. Ek 2’de verilen bilgi toplama formları, Merkez
İlçede 60, Harran İlçesinde 36 ve Akçakale İlçesinde 54 tarım işletmesine
uygulanmıştır. Her bir tabakadan bilgi toplama işlemi uygulanan işletmeler tesadüfi
olarak seçilmiştir (Çizelge 3.3).
3.2.2 Görüşmelerin yapılması ve bilgi toplama yöntemi
Bilgi toplama aşamasında satıcı/çiftçilerin konuyla ilgili olarak bilgilendirilmelerinin
sağlıklı bir veri derleme için gerekli olduğu düşünülerek; varsa bazı önyargıları da
ortadan kaldırmak için amaç, kapsam ve sonuçların kullanımı tüm yönleriyle
anlatılmıştır. Çiftçilerin verecekleri bilgilerin doğruluk payını arttırmak için köy
muhtarları, öğretmenler, sulama birliği başkanları ve ilgili köylerde görevli ziraat
mühendisi/teknisyeni ile birlikte görüşmeler yapılmıştır. Araştırmada kullanılan bilgi
toplama formları, bu konu ile ilgili daha önce yapılmış çalışmalar gözden geçirilerek
hazırlanmıştır.
47
Çizelge 3.3 Örnek işletme bilgileri
İlçe İşletme Büyüklüğü (da)
İşletme Sayısı
Örneğe Giren İşletme Sayısı
Sayı %
Merkez
1-50 103 28 47
51-100 56 8 13
101-200 38 7 12
201- + 43 17 28
Toplam 240 60 100
Harran
1-50 37 10 28
51-100 38 6 17
101-200 37 11 31
201- + 30 9 25
Toplam 142 36 100
Akçakale
1-50 135 21 39
51-100 33 11 20
101-200 22 16 30
201-+ 28 6 11
Toplam 218 54 100
Genel Toplam 600 150 25
Çalışmanın ilk aşamasında (İkinci el traktör pazarı araştırması) kullanılan bilgi toplama
formundaki sorular, araştırmanın amacına uygun olarak bölgedeki mevcut durumun
tespiti amacına dönük olarak hazırlanmıştır. Bilgi toplama formundaki soruların birkaçı
ise konuyla ilgili görüşülen yetkili kişinin görüşlerini yansıtmaktadır. Bu sorular yetkili
kişinin kişisel görüşü ve ikinci el traktör pazarının genel yapısı doğrultusunda
cevaplandırılmıştır. Bilgi toplama formu hazırlanmadan önce traktörlerin genel, teknik
ve ekonomik özellikleri hakkındaki bilgiler gözden geçirilmiştir. Konuyla ilgili en
belirgin ve amaca uygun soruların seçilmesine özellikle dikkat edilmiştir. Formdaki
48
soruların bir bölümü yapılan görüşmenin tarihini, görüşmenin yapıldığı yeri, görüşülen
kişinin ve firmanın adres bilgilerini içermektedir.
Formda yer alan traktörün markası, tipi, model yılı, sınıfı, motor tipi ve anma motor
gücü ise traktörün üretim özellikleriyle ilgili sorulardır. Formdaki soruların büyük bir
bölümünü ise traktörün teknik ve ekonomik özellikleriyle ilgili sorular oluşturmaktadır.
Bunlar; motor, kabin-kaporta, dişli kutusu, hidrolik sistem ve lastik durumudur. Bunun
dışında traktörün tahmini satış fiyatı, satışta kalma süresi, satış nedeni ve satış
yöntemleriyle ilgili sorular yer almaktadır. Sorulara verilen cevaplar belli kriterlere göre
gruplandırılmıştır. Bu gruplandırmalar aşağıda açıklanan ilkelere göre yapılmıştır
(Başol 2006).
Motor durumunun iyi olması satış günü itibariyle motorda herhangi bir sorun
olmadığını ve uzun bir süre kullanılabilecek düzeyde olduğunu göstermektedir. Bu
gruptaki traktörlerin uzun vadede (5 yıldan fazla) revizyon gerektirmeyeceği
öngörülmektedir. Motoru yenilenmiş olarak değerlendirilen traktörler ise, uzun yıllar
revizyon gereksinimi olmayacak şekilde, birkaç kez revizyona uğramış yada satış
bedelini ve olasılığını arttırmak için satış amaçlı yapılan revizyonları kapsayan gruptur.
Motor durumu orta düzey olarak nitelendirilenler ise kısa bir süre sonra veya kullanım
şekliyle orantılı olarak onarım gerektirebileceklerin dahil edildiği gruptur. Bu grupta
orta vadede (3-6 yıl) revizyona ihtiyaç duyulabilmektedir. Onarım gerektiren gruba
dahil edilenler ise yakın zamanda kısa vadede (3 yıl ve daha az) revizyon olması
gerekenlerdir.
Motor revizyon sayısı ile ilgili soru ise bugüne kadar yapılan revizyon adetlerini
göstermektedir. Motorun silindir kapağının açılmasıyla yapılan onarımlar revizyon
olarak nitelendirilmektedir. Genellikle motor revizyon sayısı, kullanım şekli ve
traktörün yaşı ile orantılı olarak artış veya azalış göstermektedir.
Dişli kutusu durumu iyi olarak nitelendirilen traktörler, dişli kutularında satış günü
itibariyle traktörün çalışmasını ve diğer aksamlarını etkileyecek belirli bir sorun
49
olmayanlardır. Dişli kutusunun iyi durumda olması, hemen onarım gerektirmeyeceğini
ve uzun süre onarım gerektirmeden kullanılabileceğini ifade etmektedir. Dişli kutusu
durumu orta düzey olarak nitelendirilen traktörlerin ise genel anlamda bir sorunu
görülmemektedir. Fakat dişli kutusu durumu orta düzeyde olan traktörler, kullanım
şekline göre kısa süre içerisinde onarım gerektirebilirler. Dişli kutusu onarım
gerektirenler ise hasarlı veya sorunlu olanları ifade etmektedir.
Hidrolik sistem durumu da dişli kutusu durumuyla benzerlikler göstermektedir. İyi
olarak nitelendirilenler herhangi bir sorun olmayan ve uzun vadede onarım
gerektirmeyenlerdir. Orta durumda olanlar ise bugüne kadar çeşitli onarımlar geçirmiş
fakat halen çalışmasında bir sorun olmayanlardır. Onarım gerektirenler ise yakın
zamanda onarım ihtiyacı olanlardır. Özellikle hidrolik sistemde görülen sorunlar, çeşitli
ekipmaların yanlış kullanımından kaynaklanmaktadır. Üç nokta asma düzeninin
onarımıyla ilgili en çok karşılaşılan sorunlar ise bağlantı kollarında kırılma ve kaynak
yapılmasıyla ilgilidir.
Kabin-kaporta durumu traktörün dış görüntüsünü yansıtması açısından çok önemlidir.
Kabin-kaporta durumu iyi olarak nitelendirilen traktörler yeni ve dış görüntüsü iyi
olanlardır. Orta durumda olanlar ise görüntü bakımından kabinde camları, kaportada ise
boyaları yıpranmış olanların dahil edildiği gruptur. Kabin-kaporta durumu onarım
gerektirenler ise genellikle ekonomik ömrünü tamamlamaya yaklaşmış yada
tamamlamış traktörlerin dahil edildiği gruptur. Bunlar genellikle paslanmış ve boya
gereksinimi gösteren traktörlerdir.
Lastikler ise traktörün en çok yenilenme gerektirebilen bölümlerinden birisidir.
Özellikle kullanıcı ve kullanılan yerin özelliklerine göre yenileme sıklığı değişiklik
göstermektedir. Uzun süre kullanılabilir grubundakiler, yeni durumda veya yakın
zamanda yenilenmiş olanlardır. Uzun süre kullanılabilir lastik durumuna sahip
traktörler, uzun vadede lastik yenilemesi gerektirmeyenler olarak değerlendirilmiştir.
Kısa süre kullanılabilir grubu ise yakın zamanda yenileme gereksinimi olanlardır. Lastik
yenilenmesi gerektirenler ise aşınmış veya yıpranmış lastiğe sahip olup, hemen
yenileme gereksinimi olanlardır.
50
Genel görünümü iyi olarak değerlendirilen traktörler kabin-kaporta ve lastik durumu iyi
durumda olanlardır. Bu özellikle model yılı yeni olanların dahil olduğu grubu
nitelendirmektedir. Genel görünümü iyi olan traktörlerin yakın zamanda onarım ve
yenileme ihtiyacı bulunmamaktadır. Orta görünümlüler genel görüntüsü hasarsız fakat
kabin-kaporta ve lastikleri yıpranmış olanları kapsayan gruptur. Kötü (hasarlı) olanlar
ise genel görüntü olarak onarım gerektiren ve kaza sonucu hasar görmüş traktörlerin yer
aldığı gruptur.
Görüşme sorularından diğer bir bölüm ise satış ve ekonomik özellikler ile ilgili
olanlardır. Bunlardan; tahmini satış bedeli ikinci el traktörün satışta kaldığı hemen
hemen bütün galeri ve komisyoncularda aynı değerde olmaktadır. Aynı marka ve
özellikteki traktörlerin tahmini satış bedellerinin ilçelere göre büyük farklılık
göstermediği gözlenmektedir. Tahmini satış bedellerindeki değişimler genellikle
traktörlerin kaporta, boya, lastik, aşınma ve motor durumundaki değişikliklerden
kaynaklanmaktadır.
İkinci el traktörün ne kadar süre içerisinde satıldığının tespit edilmesi amacıyla sorulan
sorulardan bir diğeri ise satışta kalma süresidir. Satışta kalma süresi, hemen hemen
bütün traktörler için farklıdır. Satış süresi traktörün teknik özellikleri ve markasına göre
değişiklik göstermektedir. Bölgedeki piyasada çok tercih edilen bazı marka ve
modellerin satışta kalma süresinin oldukça kısa olduğu gözlenmektedir. 1 aydan az veya
1-3 ay arasında satışta kalanlar daha çok yeni model ve teknik özellikler açısından iyi
olan traktörlerdir. 3-6 ay satışta kalan traktörler ise özellikleri orta düzeyde olan
traktörlerdir. 3-6 ay satışta kalma süresi olan traktörlerin yaşları ise 10-15 arasında
değişmektedir. Satışta kalma süresi 6-9 ay ve 9+ ay olanlar ise daha çok eski modeldeki
traktörleri kapsamaktadır. Satışta kalma süresi 9+ ay olup, model yılı yeni olan fakat
daha az tercih edilen traktörler de bu grup içerisinde yer almaktadır.
Satış nedeni ikinci el traktör piyasasının genel durumunu yansıtmaktadır. Satış nedeni
para ihtiyacı olarak nitelendirilenler, para ihtiyacını karşılamak için satış yapan ve başka
traktör almayacak grupta yer almaktadır. Para ihtiyacı için traktörünü satan grup
genellikle peşin para karşılığı traktörünü komisyoncuya satmaktadır. Aşınma nedeniyle
51
satış yapanlar ise ekonomik ömrünü tamamlamış ve çeşitli nedenlerle revizyon
gerektiren traktörlerden oluşmaktadır. Model olarak eskimiş traktörler genellikle
ekonomik ömrünü tamamlayan traktörlerdir. Kapasite yetersizliği, genellikle güç
yönünden düşük kapasitedeki traktörlerin dahil olduğu grubu nitelendirmektedir.
Yüksek işletme gideri ile değerlendirilen traktörler ise, genellikle yakıt tüketimi çok
fazla olan traktörleri kapsamaktadır (Başol 2006).
Çalışmanın ikinci aşamasında kullanılan bilgi toplama formunda (Traktör işletme
parametrelerinin belirlenmesi bilgi toplama formu) ise, birinci aşamada traktörler ile
ilgili edinilen bilgilere ek olarak traktörün satın alındığı yıl, satın alma fiyatı, traktörün
finansman şekli, edinme şekli, muhafaza şekli, tarımsal ve tarım dışı işlerde kullanma
şekli ve traktörün kaç yıl daha elde tutulmasına ilişkin öngörüler yer almıştır.
Bununla birlikte, işletme parametrelerinin belirlenmesi bilgi toplama formu (Ek 2),
işletmelerin arazi büyüklükleri, arazinin mülk/kira durumu, ürün deseni, traktör ile
birlikte kullanılan alet ve makinalar ve bunların yılda kullanıldıkları alan, iş başarısı,
yıllık kullanım sayıları, yakıt giderleri, makina işçiliği giderleri, alet/makina kiralama
durumu ve kiralama bedeli gibi soruları içermektedir.
3.2.3 Verilerin analizinde uygulanan yöntemler
Gerek ikinci el traktör pazarındaki gerekse işletmelerdeki traktörlerler ile ilgili teknik ve
ekonomik özellikleri gösteren bilgi toplama formlarında yer alan sorular her traktör için
ayrı ayrı doldurulmuştur. Araştırma sonucu elde edilen bilgi toplama formları öncelikle
ilçeler bazında gruplandırılmış ve numaralandırılmıştır. Bilgi toplama formlarındaki
soruların yanıtları Microsoft Excel programında oluşturulan bir çalışma kitabına
işlenmiştir. Kullanılan çeşitli istatistiksel analiz programları (SPSS, MINITAB)
yardımıyla elde edilen veriler analiz edilmiştir.
Bilgi toplama formlarındaki soruların cevaplarının değerlendirilmesiyle elde edilen
verilerle ortalamalar, oransal değerler ve tablolar oluşturularak değişkenler arasındaki
regresyon ilişkileri belirlenmiştir. Araştırma kapsamındaki işletmeler ve ikinci el
52
pazarında yer alan traktörlerin öncelikle iki veya daha fazla özelliği esas alınarak
sınıflandırılan veriler değerlendirilmiştir. Buna göre traktörlerin iki veya daha fazla
özelliği arasındaki ilginin derecesi belirlenmiştir. Bu değişkenlere istatiksel analiz
uygulanarak en yüksek dereceli ilişkiyi veren model tespit edilmiştir.
Daha sonra işletmelerdeki traktörlerin piyasa değeri ve ikinci el pazarındaki traktörlerin
tahmini satış bedeli ile diğer değişkenler arasındaki ilişkinin belirlenmesinde veri
dönüşümleri, tablolama, doğrusal ve doğrusal olmayan regresyon analizlerine dayalı
model yaklaşımları için LIMDEP paket programından yararlanılmıştır (Gül vd. 2001).
Program kapsamında kullanılan çoklu regrasyon analiz modelinde bağımlı değişken
olarak işletme traktörleri için şimdiki piyasa değeri (PD), ikinci el pazarında yer alan
tarktörler için ise tahmini satış bedeli (TSB) parametreleri kullanılmıştır.
Traktör markaları (New Holland, Uzel (MF), Türk Traktör (FIAT) ve Ford), traktör
yaşı, silindir sayısı, anma motor gücü, toplam kullanım süresi, motor durumu, motor
revizyonu, kabin-kaporta durumu, dişli kutusu-diferansiyel, hidrolik sistem ve lastik
durumları ile traktörün kaçıncı sahibi olduğuna ilişkin parametreler modellerde
bağımsız değişken olarak yer almıştır. Modelde hata terimlerinin varyasyonu
düzeltilerek her bir gözleme eşit varyasyona sahip olma özelliği kazandırılmıştır.
Geliştirilen doğrusal modellerdeki değişkenlerin elastikiyet katsayılarının
hesaplanmasında
*Y XeX Y∂
=∂
formülü kullanılmıştır (Cinemre ve Ceyhan 1998). Bu formülde,
e : Elastikiyet katsayısı, bağımsız değişkendeki yüzdesel değişimin, arz veya
talep miktarı bağımlı değişkenleri üzerinde ne oranda bir yüzdesel
değişim yarattığını hesaplamak için kullanılmaktadıır (Anonim 2002),
YX∂∂ :Bağımlı değişkenin X’e göre birinci dereceden türevi (X’in katsayısı),
: Açıklayıcı değişkenin ortalama değeri, : Bağımlı değişkenin ortalama değerini göstermektedir.
53
Bu modelde anlamlı sonuçlara ulaşabilmek için yalnızca kukla değişken (birimi 1 veya
sıfır olarak ifade edilen) olmayan diğer bağımsız değişkenlerin (YAŞ, TKS ve
AMOTGÜC) bağımlı değişkenler olan piyasa değeri (PD) ve traktör satın alma
bedelleri (TSB) üzerindeki yüzdesel değişimi ortaya koyabilmek için elastikiyet
katsayıları belirlenerek değerlendirmelerde bulunuluştur.
İşletmeler tarafından kullanılan traktörlerin yaş, anma motor gücü ve üretim alanı
değişkenlerine ait veriler aralıklı kategoriler halinde toplanmıştır. Pearson korelasyon
katsayısı, aralıklı kategoriler halinde bulunan veriler arasındaki ilişkiyi kantitatif olarak
belirlemede kullanılmaktadır (Voelker ve Orton, 1993). Bu nedenle, işletmelerin üretim
alanı ile traktör gücü arasındaki ilişkiyi belirlemek için Pearson korelasyon
katsayısından yararlanılmıştır. Korelasyon katsayılarının yorumlanmasında Davis
(1971)’in geliştirdiği ölçütler kullanılmıştır (Çizelge 3.4).
Çizelge 3.4 Korelasyon katsayısılarının yorumlanması (Davis 1971)
Pearson Korelasyon Katsayısı (r) Tanımı 0,70-+ Çok güçlü ilişki
0,50-0,69 Güçlü ilişki 0,30-0,49 Orta düzeyli ilişki 0,10-0,29 Düşük ilişki 0,01-0,09 İhmal edilebilir ilişki
54
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA
4.1 İşletmelerde Arazi Varlığı
Harran Ovasında çalışma yapılan alanda yer alan 150 tarımsal işletme, 21.029 da mülk,
3.383 da kiralık olmak üzere toplam 24.462 da araziye sahiptir. Arazi dağılımındaki
yığılma % 39 ile 1-50 da grubunda olmuştur. Daha sonra % 23 ile 101-200 da ve % 21
ile 201 da ve üzeri alana sahip işletmeler gelmektedir. 51-100 da tarım alanına sahip
işletmelerin oranı ise % 17’dir (Çizelge 4.1 - 4.2). Ortalama işletme büyüklüğü yaklaşık
163 da’dır.
Çizelge 4.1 Çalışma yapılan alanda işletmelerin büyüklüklerine göre arazi varlığı
4.2 İşletmelerde Üretim Alanı ve Ürün Deseni
Bu işletmelerdeki üretim deseni içerisinde pamuk ekim alanı ilk sırayı almaktadır.
Sulamanın başladığı 1995 yılından günümüze kadar yıllara göre değişmekle birlikte,
pamuk ekim alanının payı toplam ekim alanı içinde yaklaşık % 55,5 düzeyinde olup;
bunu % 29,8 oranında ikinci ürün mısır, % 40,1 oranında buğday, % 1,7 oranında aspir,
% 0,4 oranında mercimek, % 1 oranında bostan, % 1,1 oranında meyve ve % 0,3
oranında ise sebze üretimi izlemektedir (Çizelge 4.2).
İşletme Büyüklüğü
(da)
İşletme Sayısı
Sayı Oran (%)
1-50 59 39
51-100 25 17
101-200 34 23
201- 32 21
Toplam 150 100
55
Çizelge 4.2 Çalışma yapılan alanda arazi kullanım durumu ve ürün deseni
KÖYLER
ALAN (da)
TOPL
AM
AR
AZİ
MÜ
LK A
RA
Zİ
KİR
ALI
K A
RA
Zİ
PAM
UK
MIS
IR (I
I. Ü
rün)
BUĞ
GD
AY
ASP
IR
MER
CIM
E K
BO
STA
N
MEY
VE
SEB
ZE
Hancağız 581 557 24 347 126 241 0 0 0 0 42
Günbalı 3.989 2.839 1.150 2.458 220 516 257 0 254 248 0
Balkat 1.100 778 322 655 330 575 0 0 0 0 0
Bellitaş 5.600 5.450 150 2.650 2.300 3.228 150 0 0 0 0
İkiağız 1.489 1.274 215 1.072 260 280 0 0 0 10 20
Ozanlar 650 650 0 230 420 368 0 0 0 0 0
Uluköy 1.669 1.299 370 304 1.260 1.272 0 0 0 0 0
Küplüce 795 795 0 495 200 258 0 0 0 0 0
Parapara 560 520 40 100 440 568 0 0 0 0 0
Olgunlar 1.337 1.267 70 837 120 155 0 0 0 0 0
Haktanır 1.612 1.555 57 277 1.189 1.472 0 0 0 0 1
Onortak 1.150 700 450 670 0 491 0 100 0 0 0
Yeşerti 2.722 2.187 535 2.312 410 271 0 0 0 0 0
Ekinyazı 1.208 1.208 0 1.138 0 90 0 0 0 0 0TOPLAM 24.462 21.079 3.383 13.545 7.275 9.785 407 100 254 258 63
% 100 86,2 13,8 55,5 29,8 40,1 1,7 0,4 1,0 1,1 0,3
4.3 İşletmelerin Mekanizasyon Düzeyi
Araştırma alanında ortalama traktör motor gücü 60 kW olup, köyler arasındaki en
büyük değer Yeşerti’de (64 kW ) en küçük değer ise Hancağız’da (51 kW)
görülmektedir. Diğer mekanizasyon göstergeleri; 3,8 kW/ha, 63,8 traktör/1000 ha ve
15,7 ha/traktör’dür (Çizelge 4.3). Bununla birlikte, Tarım Alet ve Makineleri
İmalatçıları Birliği’nin (TARMAKBİR) 2007 yılı raporunda Türkiye için mekanizasyon
düzeyi göstergeleri 1,68 kW/ha, 38 traktör/1000 ha, 5,2 makine/traktör ve ortalama güç
44 kW olarak verilmiştir. Aynı raporda AB ülkeleri ortalaması olarak tarımsal
mekanizasyon düzeyi değerleri de yer almaktadır. Rapora göre, AB ülkeleri için benzer
değerler sırasıyla; 6 kW/ha, 89 traktör/1000 ha, 10 makine/traktör ve ortalama güç de 74
kW’dir (Anonim 2007).
56
Çizelge 4.3 Çalışma yapılan alanın mekanizasyon düzeyi
İlçeler Köyler Alan (ha)
Traktör Sayısı
Ortalama Traktör.
Gücü (kW)
Toplam. Traktör.
Gücü (kW)
Mekanizasyon Düzeyi
kW/ha traktör/ 1000 ha ha/traktör
Merkez
Hancağız 58 8 51 408 7,0 137,7 7
Günbalı 398 21 61 1281 3,2 52,7 19
İkiağız 149 16 57 912 6,1 107,5 9
Ozanlar 65 6 60 360 5,5 92,3 11
Uluköy 167 12 58 696 4,2 71,9 14
Harran
Balkat 110 6 61 366 3,3 54,5 18
Bellitaş 560 9 63 567 1,0 16,1 62
Küplüce 80 5 62 310 3,9 62,9 16
Parapara 56 8 62 496 8,9 142,9 7
Olgunlar 134 10 61 610 4,6 74,8 13
Akçakale
Haktanır 161 8 62 496 3,1 49,6 20
Onortak 115 7 54 378 3,3 60,9 16
Yeşerti 272 17 64 1.088 4,0 62,5 16
Ekinyazı 121 23 58 1.334 11,0 190,4 5 TOPLAM 2.446 156 60 9.302 3,8 63,8 15,7
Araştırma bölgesinde 1000 hektara düşen traktör sayısı ortalama 63,8 Türkiye’de 37,
gelişmekte olan ülkelerde 8, gelişmiş ülkelerde 30 ve dünyada ise 19 dolayındadır. AB
üyelerinden Almanya’da bu değer yaklaşık 100, Fransa’da 70 ve Yunanistan’da ise 80
civarındadır (Anonim 2005b, Anonim 2010a).
Tarımsal Mekanizasyon Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri konulu çalışmada
(Evcim vd.. 2010) ise, Türkiye tarımı mekanizasyon düzeyinde son yıllarda oldukça
önemli gelişmeler sağlandığı bildirilmiş olup bu kapsamda, birim alana düşen güç
(kW/ha) 2,29, 1000 ha alana düşen traktör sayısı (traktör/1000 ha) 53 ve traktör başına
düşen alan (ha/traktör) ise 19 olarak belirlenmiştir. Daha önce yapılan diğer bir
çalışmada (Özgüven vd. 2010) ise aynı değerlerin 2009 yılı Türkiye ortalaması olarak
sırasıyla 2,42 (kW/ha), 56,25 (traktör/1000ha) ve 17,78 (ha/traktör) ile gelişmiş ülke
değerlerinin gerisinde yer aldığı bildirilmiştir.
Yukarıda verilen mekanizasyon düzeyi ile ilgili araştırma sonuçları, bu çalışmada elde
edilen bulgular ile karşılaştırıldığında, araştırma bölgesinden elde edilen verilerin
57
sadece traktörü bulunan ve ova bölgesinde üretim yapan tarım işletmelerinden seçilmiş
olması hususu göz önünde bulundurularak, araştırma alanın mekanizasyon düzeyinin
gerek bölge gerekse ülke değerlerinden yüksek olduğu, bununla birlikte yoğun tarımsal
teknolojinin kullanıldığı AB ülkelerindeki değerlerden düşük olduğu gözlenmektedir.
Traktörlerin iş başarısını çalıştırdığı tarım alet-makinaları belirlemektedir. Tarımsal
mekanizasyonda traktör tek başına bir anlam ifade etmemekte, traktör-ekipman ilişkisi
traktörün verimli kullanılması bakımından önem arz etmektedir. Ekipman olmadan
traktörün tarımsal amaçla kullanılması olanaksızdır (Sayın 2006). Çalışma yapılan
alandaki alet makine durumu çizelge 4.4’de verilmiştir.
Çizelge 4.4 Çalışma yapılan alandaki alet-makine durumu
İlçel
er
Köy
ler
Kul
aklı
Pul
luk
Gob
le D
iska
ro
Tapa
n
Sant
. Güb
. D
ağ M
ak
Üni
v. E
k.
Mak
.
Pnö.
Ek.
M
ak.
Kül
tüva
tör
Çiz
el
Güb
. Ara
çapa
M
ak.
Tava
M
akin
ası
Pülv
eriz
atör
Röm
ork
TOPL
AM
Mer
kez
Hancağız 8 2 6 7 8 2 3 4 5 45 Günbalı 19 15 18 15 2 13 18 3 17 1 17 11 149 İkiağız 12 5 11 6 7 4 12 3 7 1 11 6 85 Ozanlar 3 3 6 5 2 4 3 6 5 6 3 46 Uluköy 7 7 10 6 6 8 5 3 10 9 9 3 83
Har
ran
Balkat 5 5 5 5 3 4 6 3 3 5 2 46 Bellitaş 8 8 7 8 7 6 8 3 8 3 8 6 80 Küplüce 5 2 5 4 1 3 5 4 4 1 34 Parapara 7 7 7 7 4 5 7 7 8 8 2 69 Olgunlar 6 4 7 6 7 2 9 8 1 9 6 65
Akç
akal
e Haktanır 7 5 7 7 2 3 6 7 5 6 5 60 Onortak 6 3 7 3 6 6 5 5 4 3 48 Yeşerti 16 14 16 14 6 14 15 11 16 5 15 4 146 Ekinyazı 23 14 21 21 4 17 21 20 18 12 171
TOPLAM 132 94 133 114 57 89 128 23 120 44 124 69 1127 Alet-Makina/Traktör 0,85 0,60 0,85 0,73 0,37 0,57 0,82 0,15 0,77 0,28 0,79 0,44 7,22
Çizelge’de görüldügü gibi, traktörü olan işletmelerde traktör başına 0,44 adet römork,
0,85 adet kulaklı pulluk, 0,82 adet kültüvatör, 0,37 adet üniversal ekim makinası, 0,57
adet pnömatik ekim makinası, 0,73 adet santrifüj gübre dağıtma makinası, 0,79 adet
tarla pülverizatörü, 0,60 adet goble diskaro, 0,77 adet gübrelemeli ara çapa makinası
düşmektedir. Traktör başına düşen ortalama alet-makina sayısı 7,22 adet dir. Dartar
(2007), traktör başına düşen alet-makine sayısı için Türkiye ortalamasını 5,8
58
makine/traktör olarak vermiştir. Bu kapsamda çalışma alanında traktör başına düşen
alet-makine sayısının Türkiye ortalamasından yüksek olduğu söylenebilmektedir.
Bununla birlikte, çalışma yapılan alandaki toplam işletmelerden % 12’si (18 adet)
kulaklı pulluğu, % 37’si (56 adet) diskaroyu, % 11’i (17 adet) tapan’ı, % 24’ü (36 adet)
santrifüj gübre dağıtma makinasını, % 15’i (22 adet) kültüvatör’ü, % 20’si (22 adet)
gübrelemeli ara çapa makinasını, % 71’i (106 adet) tava makinasını, % 17’si (26 adet)
pülverizatörü ve % 54’ü (81 adet) de römorku, ihtiyacı olduğu dönemlerde komşu veya
yakın akrabadan temin etmektedir. Söz konusu işletmelerden % 62’si (93 adet)
üniversal, % 41’i (61 adet) pnömatik ekim makinalarını komşu/akraba veya aldığı
tohum karşılığı firmadan karşılamaktadır. Özellikle ikinci ürün mısır arazilerinin büyük
bir bölümü, tohum firmasının çifçilere sağladığı mısır mibzeri ile ekilmektedir.
Kullanılan söz konusu mibzerlerin farklı güçteki traktör ve arazilerde bir çok farklı
çiftçi tarafından kullanılmasından kaynaklanan sorunlar yaşanmaktadır.
Pamuk, buğday ve mısır hasadı bölge içinden veya bölge dışından sezonluk getirilen
hasat makinaları ile yapılmaktatır. Söz konusu makinalar ile Harran Ovasında 2010 yılı
üretim sezonunda pamuk 60-70 TL/da, buğday 8-12 TL/da, mısır ise 10-15 TL/da ücret
karşılığında hasat edilmiştir. Elle yapılan pamuk hasadında, hasat döneminde yeterli
sayıda işçi bulamama, işçilik ücretlerinin yükselmesi vb. nedenlerle son yıllarda hasat
makinası kullanımında artış olduğu gözlenmektedir. Bununla birlikte ova genelinde
makine işçiliği çok büyük işletmeler gibi istisnalar olsa da genellikle aile bireylerince
karşılanmaktadır.
Ovada işlem bazında (toprak işleme, ekim vb.) uygulamaya başlanan diğer bir yaklaşım
ise; pamuk ekim döneminde, yakıt giderlerinin çiftçi tarafından karşılanması koşulu ile
traktör+ ekim makinası vb sürücüsü ile birlikte günlük bedeli karşılığı arazinin
işlenmesidir.
Ova genelinde, ihtiyaç duyulan ve temininde güçlük çekilen makinalar; balya makinası,
pnömatik ekim makinası , pamuk ve mısır hasat makinası, mısır için slaj makinası,
özellikle taban taşı oluşmuş bölgelerde kullanılmak üzere dipkazan ve bununla birlikte
59
bölgede uygulanan ürün desenine uygun toprak hazırlığının zamanında ve doğru bir
şekilde yapılabilmesi için rototiller olarak sıralanabilmektedir.
Rototiller kullanımının yaygınlaştırılması ile hasat sonrası arazide kalan tarımsal
atıkların toprakla karıştırılması sağlanacağından, ekimin daha sağlıklı ve kısa zamanda
yapılması ve ayrıca bölgede sık sık rastlanan anız yakma uygulamalarının da azalacağı
düşünülmektedir. Bununla birlikte sulamaların optimum bir şekilde yapılabilmesi için
arazi tesviye makinası ve taş toplama makinalarına ihtiyaç olduğu işletme sahiplerince
dile getirilmektedir.
4.4 İşletmelerde Kullanılan Traktörler ile İkinci El Pazarındaki Traktörlere Ait Genel Özellikler
Çalışma alanındaki işletmelerde karşılaşılan traktörlerin büyük bir kısmının standart
traktör yapısında olduğu gözlenmiştir. Örnekte yer alan traktörler içinde en eski olanı
1964 model, en yeni olanı ise 2011 modeldir. Traktörlerin model yılına bağlı olarak
örnekteki yüzde dağılımları şekil 4.1’de verilmiştir.
Şekil 4.1 İşletmelerdeki traktörlerin model yılına bağlı sayısal ve oransal değerleri
60
İkinci el pazarında karşılaşılan toplam traktörlerin ise % 95,8’inin (431 adet) standart
traktör, % 4,2’sinin (19 adet) bahçe traktörlerinden oluştuğu gözlenmiştir. Traktörlerin
model yılına bağlı olarak örnekteki yüzde dağılımları şekil 4.2’de verilmiştir.
Şekil 4.2 İkinci el pazarındaki traktörlerin model yılına bağlı sayısal ve oransal değerleri Diğer yandan işletmelerde yer alan traktörlerin yaşlarına bağlı sayısal ve oransal
miktarları şekil 4.3’de, ikinci el pazarında yer alan traktörlerin yaşlarına bağlı sayısal
ve oransal miktarları da şekil 4.4’de verilmiştir. Bu grafiklerdeki değişimler de şekil
4.1- 4.2’dekine benzer bir durum göstermektedir.
Şekil 4.3 İşletmelerdeki traktörlerin yaşa bağlı sayısal ve oransal değerleri
61
Şekil 4.3 incelendiğinde; işletmelerde bulunan traktörlerin yaş dağılımı yönünden
öncelikle 12 ve 14 yaş grubunun daha sonrada 5, 9 ve 22 yaş grubunun ağırlıklı olduğu
gözlenmektedir. İşletmelerdeki toplam traktörlerin % 16,7’si 0-5 yaş grubu, % 13,5’i 6-
10 yaş grubu, % 30,8’i 11-15 yaş gubu, % 14,7’si 16-20 yaş grubu, % 14,7’si 21-25 yaş
grubu, % 3,8’i 26-30 yaş grubu, % 0,6’sı 31-35 yaş grubu, % 3,2’si 36-40 yaş grubu, %
1,9’u 41-45 yaş grubu aralığındaki traktörlerden oluşmaktadır.
Şekil 4.4 İkinici el pazarındaki traktörlerin yaşa bağlı sayısal ve oransal değerleri Şekil 4.4 incelendiğinde; ikinci el pazarına arz edilen traktörlerin yaş dağılımı yönünden
öncelikle 11 ve 14 yaş grubunun daha sonrada 12 ve 13 yaş grubunun ağırlıklı olduğu
gözlenmektedir. İkinci el pazarındaki toplam traktörlerin % 15,1’i 0-5 yaş grubu, %
14,7’si 6-10 yaş grubu, % 31,6’sı 11-15 yaş gubu, % 13,3’ü 16-20 yaş grubu, % 14,4’ü
21-25 yaş grubu, % 5,1’i 26-30 yaş grubu, % 2,2’si 31-35 yaş grubu, % 2,2’si 36-40 yaş
grubu, % 1,3’ü 41-45 yaş grubu aralığındaki traktörlerden oluşmaktadır.
İşletmelerde ve ikinci el traktör pazarında yer alan traktörlerin ortalama yaşı ayrı ayrı
hesaplanmış ve ikisinde de yaklaşık olarak 15 olarak bulunmuştur. Söz konusu
traktörlerden 0-15 yaş grubunda yer alanlar, toplam traktörlerin yaklaşık % 60’ını, 16-
30 yaş grubunda yer alanlar ise % 30’unu oluşturmaktadır. İşletme ve ikinci el
pazarında bulunan traktörlerin % 43’ünü 15 yaş ve daha yaşlı traktörlerin oluşturduğu
görülmektedir. Traktörler için literatürde verilen 15 yıllık ekonomik ömür değeri
62
dikkate alındığında (Sabancı vd.. 2003a, Sabancı vd.. 2003b) işletmeler ve ikinci el
pazarındaki traktörlerin yaklaşık % 40’ının ekonomik kullanım koşullarında
çalıştırılmadığı söylenebilmektedir. Bununla birlikte, ikinci el piyasasındaki traktörlerin
satış nedenlerine bakıldığında % 48’lik bir oran ile model eskimesi, % 2’lik oranla
aşınma ve yine % 2’lik oranla kapasite yetersizliği gelmektedir. Bu durum, pazardaki
ikinci el traktörlerin yarısından fazlasının (% 52) model yükseltilmesi amacıyla pazara
arz edilmiş olduğunu ortaya koymakta ve bu duruma göre Şanlıurfa Harran Ovasında
traktör parkının yenilenme sürecine girdiği söylenebilmektedir.
Tarımsal işletmeler ve ikinci el pazarında bulunan traktörler, yerli üretim ve ithal
edilenlerden oluşmaktadır. Traktörlerin markalara göre sayısal ve oransal dağılımı Şekil
4.5’de görülmektedir. Şeklin incelenmesinden, işletme ve ikinci el pazarındaki
traktörlerin büyük bir bölümünün yerli üretilen markalardan oluştuğu gözlenmektedir.
İşletmelerde kullanılan traktörlerde Türk FIAT (Türk traktör) % 46’lık bir oranla en
büyük paya sahip olup, daha sonra % 21’lik oran ile Uzel (MF) ve % 13’lük oran ile
New Holland (NH) modelleri gelmektedir. İkinci el pazarında ise Türk FIAT yaklaşık
% 49’luk bir oranla en büyük paya sahip olup, daha sonra % 20 lik oranla Massey
Ferguson ve % 19’luk oran ile New Holland modelleri gelmektedir (Şekil 4.5).
Şekil 4.5 Araştırma konusu traktörlerin markaya bağlı sayısal ve oransal değerleri
63
Bununla birlikte, işletmelerde marka bazında en çok rastlanılan traktör tipleri sırasıyla,
FIAT 80-60 (% 25), FIAT 70-56 (% 15,4), MF 285 (% 13,5) ve NH TD 85D (%
6,4)’dir. İkinci el pazarında ise en fazla FIAT 70-56 (% 17,8), FIAT 80-60 (% 14), MF
285 (% 10,9) ve NH TD 85D (% 7,3) tipleri yer almaktadır (Çizelge 4.5).
Çizelge 4.5 İşletmeler ve ikinci el pazarında karşılaşılan traktör marka ve tipleri
Marka-Tip İşletmelerde Yer Alan Traktörler
İkinci El Pazarında Yer Alan Traktörler
TOPLAM
Sayı % Sayı % Sayı % TÜRK TRAKTÖR FIAT 411 1 0,2 1 0,2 FIAT 480 6 1,3 6 1,0 FIAT 640 8 5,1 30 6,7 38 6,3 FIAT 65-46 13 2,9 13 2,1 FIAT 70-56 24 15,4 80 17,8 104 17,2 FIAT 70-66 19 4,2 19 3,1 FIAT 70-66 S 1 0,6 7 1,6 8 1,3 FIAT 80-66 39 25,0 63 14,0 102 16,8 NEW HOLLAND NH 54C 7 1,6 7 1,2 NH TD 55D 3 0,7 3 0,5 NH TD 65D 1 0,6 8 1,8 9 1,5 NH TD 75D 7 1,6 7 1,2 NH TD 85D 10 6,4 33 7,3 43 7,1 NH TD 95D 9 5,8 26 5,8 35 5,8 NH TL 100 A TD 1 0,2 1 0,2 UZEL (MF) MF 240 S 1 0,6 2 0,4 3 0,5 MF 255 1 0,6 10 2,2 11 1,8 MF 266 G 2 1,3 3 0,7 5 0,8 MF 285 21 13,5 49 10,9 70 11,6 MF 285S 13 2,9 13 2,1 MF 3060 3 0,7 3 0,5 MF 3085 1 0,6 3 0,7 4 0,7 MF 3095 1 0,6 1 0,2 2 0,3 MF 398 4 2,6 5 1,1 9 1,5 MF 3105 4WD 1 0,2 1 0,2 MF 6460 2 1,3 2 0,4 4 0,7
64
Işık ve Altun (1998), Şanlıurfa-Harran Ovasında Tarımsal Yapı ve Mekanizasyon
Özellikleri konulu çalışmalarında , Şanlıurfa-Harran Ovasında yer alan traktör
markalarının ilçelere göre kısmen değişmekle birlikte, bölge genelinde FORD marka
traktörlerin kullanımının daha yaygın olduğunu belirterek, araştırma kapsamında
incelenen işletmelerin sahip olduğu toplam 111 adet traktörün % 42,5’inin Ford, %
33,5’inin FIAT, % 24’ünün ise Massey Ferguson markalı olduğunu bildirmişlerdir.
Buna göre, geçen sürede traktör markası tercihlerinde Türk Traktör, New Holland ve
Massey Ferguson’a yöneliş olduğu görülmektedir.
Örnekte yer alan işletme ve ikinci el pazarındaki traktörlerin genel görünümüyle ilgili
özellikleri ortaya koyabilmek amacıyla derlenen veriler Şekil 4.6’da görülmektedir.
Buna göre işletmelerdeki traktörlerin % 37’lik bir bölümünün genel görünümünün
yöntem bölümünde belirtilen kriterlere göre iyi olduğu, yaklaşık % 60’lık bölümünün
ise orta düzeyde olduğu gözlenmektedir. Genel görünümü kötü veya hasarlı olarak
nitelendirilen traktörlerin oranı ise % 6’dır. İkinci el traktörlerin ise % 65’lik bir
Çizelge 4.5 İşletmeler ve ikinci el pazarında karşılaşılan traktör marka ve tipleri (devam)
Marka-Tip İşletmelerde Kullanılan Traktörler
İkinci El Pazarında Yer Alan Traktörler
TOPLAM
Sayı % Sayı % Sayı % FORD FORD 5000 4 2,6 10 2,2 14 2,3 FORD 6610 9 5,8 14 3,1 23 3,8 FORD 6610S 1 0,6 1 0,2 2 0,3 JOHN DEERE JD 2030 4 2,6 8 1,7 12 2 JD 5625 3 1,9 3 0,5 JD 5715 1 0,6 1 0,2 STERY STERY 8073 7 4,5 18 4,0 25 4,1 TÜMOSAN TÜMOSAN 74-80 1 0,6 1 0,2 2 0,3 TÜMOSAN 80-85 1 0,2 1 0,2 BOLINDER 1 1 0,2 2 0,3 TOPLAM 156 100 450 100 606 100
65
bölümünün genel görünümünün iyi olduğu, % 33’lük bölümünün ise orta düzeyde
olduğu gözlenmektedir.
Şekil 4.6 Araştırma konusu traktörlerin genel görünümüne ait sayısal ve oransal değerler
Genel görünümü kötü veya hasarlı olarak nitelendirilen traktörlerin oransal olarak
azlığı, traktörlerin kabin veya kaporta onarımının kolay ve ucuz olması nedeniyle
satıştan önce yapılma eğiliminden kaynaklanmaktadır. Bundan amaçlanan ise satış
fiyatını yükseltme ve satış sürecini kısaltma isteğidir.
Çalışma kapsamında yer alan traktörlerin motor durumu ile ilgili özelliklerinin
belirtildiği veriler şekil 4.7’de görülmektedir. Buna göre işletmelerdeki traktörlerin %
18’inin motorunun yenilenmiş olduğu, % 22’lik bir bölümünün motor durumunun yeni
olduğu (orijinal olduğu), % 47’lik bölümünün motor durumunun orta ve % 12’lik
kısmının motorunun ise onarımının gerekli olduğu gözlenmektedir. Motor durumu iyi
durumda olan traktörler ile motoru yenilenmiş olan traktörlerin sayısal değerleri
yakınlık göstermektedir. Motor onarımı gerektiren gruba dahil edilen traktörlerin büyük
66
bir oranı ise düşük model ve ekonomik ömrünü tamamlamaya yaklaşmış yada
ekonomik ömrünü geçirmiş traktörleri kapsamaktadır.
Satışa sunulan ikinci el traktörlerin yarıya yakınının (% 48) motorunun yenilenmiş
olduğu, % 22’lik bir bölümünün motor durumunun yeni olduğu (orijinal olduğu), %
24’lük bölümünün motor durumunun orta ve % 6’lık kısmının motorunun ise onarım
gerekli olduğu gözlenmektedir. Motor durumu iyi durumda olan traktörlerin sayısal
değeri ise orta düzeyde olanlarla oransal olarak yakınlık göstermektedir. Motor onarımı
gerektiren gruba dahil edilen traktörlerin büyük bir oranı ise düşük model ve ekonomik
ömrünü tamamlamaya yaklaşmış yada ekonomik ömrünü geçirmiş traktörleri
kapsamaktadır. Bu grup içerisinde çok yüksek onarım bedeli gerektiren veya genel
amaçlı onarım gerektirenler yer almaktadır.
Şekil 4.7 Araştırma konusu traktörlerin motor durumuna ait sayısal ve oransal değerler
Örnekte yer alan traktörlerin dişli kutusu durumu ile ilgili özelliklerinin belirtildiği
veriler Şekil 4.8’de görülmektedir. İşletmedeki traktörlerin dişli kutusu durumuyla ilgili
67
özellikler de, motor durumuyla benzerlikler göstermektedir. Buna göre işletmelerdeki
traktörlerin % 49’unun dişli kutusunun durumunun iyi düzeyde olduğu gözlenmektedir.
Dişli kutusu orta düzeyde olan traktörlerin oranı ise % 48 olarak gözlenmiştir.
Satışa sunulan ikinci el traktörlerin % 68’inin dişli kutusunun durumunun iyi düzeyde
olduğu gözlenmektedir. Dişli kutusu orta düzeyde olan ikinci el traktörlerin oranı ise %
30 olarak gözlenmiştir.
Şekil 4.8 Araştırma konusu traktörlerin dişli kutusu durumuna ait sayısal ve oransal değerler
Onarım gerektiren gruba dahil edilen traktörlerin ise genellikle kullanım hatalarından
kaynaklanan sorunlarının olduğu gözlenmektedir. Dişli kutusu, traktörün motor, lastik,
hidrolik sistem ve kabin-kaporta onarımına oranla daha az onarım gerektiren bölümü
olarak ifade edilmektedir.
İşletmeler bazında incelenen traktörlerin yaklaşık % 45’inin hidrolik sisteminin iyi, %
53’ünün orta ve yüzde 2’sinin ise onarıma ihtiyacı olduğu gürülmektedir. İkinci el
68
pazarındaki traktörlerin yaklaşık % 70’inin hidrolik sisteminin iyi, % 29’unun orta ve
yüzde 1’inin ise onarıma ihtiyacı olduğu gürülmektedir (Şekil 4.9).
Şekil 4.9 Araştırma konusu traktörlerin hidrolik sistem durumuna ait sayısal ve oransal değerler
İşletmelerde araştırmaya konu olan traktörlerin yaklaşık % 48’inin kabin/kaporta
durumunun iyi, % 48’inin orta ve yüzde 4’ünün ise onarıma ihtiyacı olduğu
gürülmektedir. İkinci el pazarında araştırmaya konu olan traktörlerin yaklaşık %
66’sının kabin/kaporta durumunun iyi, % 32’sinin orta ve yüzde 2’sinin ise onarıma
ihtiyacı olduğu gürülmektedir (Şekil 4.10).
69
Şekil 4.10 Araştırma konusu traktörlerin kabin/kaporta durumuna ait sayısal ve oransal
değerler Bununla birlikte söz konusu traktörlerin % 32’sinin lastiklerinin uzun süre kullanılabilir
durumda olduğu, % 52’sinin lastiklerinin kısa süre kullanılabilir olduğu ve % 16’sının
lastiklerinin ise yenilenmesi gerektiği görülmektedir.
İkinci el pazarındaki traktörlerin ise % 46’sının lastiklerinin uzun süre kullanılabilir
durumda olduğu, % 45’inin lastiklerinin kısa süre kullanılabilir olduğu ve % 9’unun
lastiklerinin ise yenilenmesi gerektiği görülmektedir (Şekil 4.11).
70
Şekil 4.11 Araştırma konusu traktörlerin lastik durumuna ait sayısal ve oransal değerler
İkinci el traktör pazarında piyasanın hareketliliği genel ekonomik duruma önemli ölçüde
bağlı olmaktadır. Bununla ilgili olarak ifade edilen en önemli gösterge, traktörün satışta
kalma süresidir. Şekil 4.12’de traktörlerin satışta kalma süresine ilişkin grafik
gösterilmiştir.
Grafiğin incelenmesiyle pazardaki traktörlerin büyük çoğunluğunun ilk üç ay içinde
satılabildiği anlaşılmaktadır. Kısa sürede satılan traktörlerin önemli bir kısmını yeni ve
bakımlı traktörler oluşturmaktadır. Satışta kalma süresi uzayan traktörler için dile
getirilen en önemli dezavantajlar arasında marka, eskimiş olması ve yakıt tüketiminin
yüksek olması sayılabilmektedir.
71
Şekil 4.12 İkinci el traktör pazarındaki traktörlerin satışta kalma sürelerine ait sayısal ve
oransal değerler
İşletmelerde bulunan traktörlerin yaklaşık % 92’si birinci ve ikinci sahiplerinde, % 8’i
ise üçüncü ve dördüncü sahiplerindedir (Şekil 4.13).
Şekil 4.13 İşletmelerdeki traktörlerin el değiştirme durumuna ait sayısal ve oransal
değerler
72
İkinci el traktör pazarında satılan traktörlerin yaklaşık % 79’u birinci, ikinci ve üçüncü
sahipleri tarafından satılmaktadır. İlk sahipleri genellikle acil para gereksinimini
karşılamak için traktörünü satışa çıkarmaktadır. Bu durumda olan traktör sahipleri
arasında aşırı yakıt tüketimi nedeniyle satış kararı alanlar da bulunmaktadır. İkinci ve
üçüncü sahipleri tarafından satışa çıkarılan traktörler için en önemli satış nedeni, cazip
kredi koşulları nedeniyle model yenileme ve kapasite artırma isteği olarak ortaya
çıkmaktadır. Dördüncü defa ve daha fazla el değiştiren traktörlerde ise en önemli satış
nedeni, aşınma olarak gözlenmektedir (Şekil 4.14). Belirtilen bu satış nedenlerine bağlı
olarak elde edilen oransal dağılım ise şekil 4.15’de verilmiştir.
Şekil 4.14 İkinci el traktör pazarındaki traktörlerin el değiştirme durumuna ait sayısal ve
oransal değerler
Burada en önemli satış nedeni % 48’lik oran ile model eskimesi, bunu % 45’lik oran ile
acil para gereksiniminin karşılanması izlemektedir. Para gereksiniminin bu denli
ağırlıklı olmasının nedeni 2008-2009 yılında yaşanan ekonomik krizin tarım sektörüne
yansıması olarak görülebilir. Krizin etkilerinin azalması ile birlikte banka kredi faizleri,
tarımsal desteklemeler vb araçlardaki olumlu gelişmelerin çiftçileri, traktörde model
yükseltmeye yönelttiği düşünülmektedir.
73
Şekil 4.15 İkinci el traktör pazarındaki traktörlerin satış nedenine ait sayısal ve oransal
değerler Çalışma alanındaki işletmelerde yer alan traktörlerin finansman şekline bakıldığında,
traktörlerin % 74’ü tarımsal gelirle peşin, % 23’ünün tarımsal gelirle kredili ve %
3’ünün de tarım dışı gelirle peşin satın alındıkları görülmektedir (Şekil 4.16).
Şekil 4.16 İşletmelerdeki traktörlerin finansman şekli
74
Çalışmanın yapıldığı ve verilerin derlendiği işletme ve ikinci el traktör pazarında,
traktör pazarının yeterli sayılabilecek bir kurumsal yapıya ulaştığı söylenebilmektedir.
Bu durum şekil 4.17’de özetlenen işletmelerin traktör edinme şekline ait veriler ile Şekil
4.18’de özetlenen ikinci el pazarındaki traktörlerin satış yöntemine ait verilerden
anlaşılmaktadır.
Çalışmanın yapıldığı sırada gözlenen durum, işletmelerdeki traktör ediniminin ve ikinci
el traktör pazarındaki traktörlerin satışının önemli bir kısmının (% 96) bayi ve ikinci el
komisyoncular (galeriler) aracılığıyla yapıldığı şeklindedir. Traktörünü takas veya diğer
yöntemler ile aracısız olarak satmak isteyenler ise oldukça düşük oranda (% 4)
kalmıştır.
Şekil 4.17 İşletmelerdeki traktörlerin edinme şekli
75
Şekil 4.18 İkinci el traktör pazarındaki traktörlerin satış yöntemine ait sayısal ve oransal Değerler
İşletmedeki traktörlerin % 47’si garaj veya hangarda muhaza edilirken, % 53’ü açıkta
muhafaza edilmektedir. Traktörün yaşı ile muhafaza şekli arasındaki ilişki
incelendiğinde iki parametre arasında doğrusal pozitif yönlü düşük düzeyde bir ilişkinin
(r=0,212, p<0,01, n=156) bulunduğu gözlenmiştir (Şekil 4.19).
Şekil 4.19 İşletmelerde yer alan traktörlerin muhafaza şekli
76
Traktörlerin büyük bir bölümü (% 97) tarımsal işlerde kullanılmakta olup, sadece % 3
gibi küçük bir oran tarım dışı işlerde de kullanılabilmektedir (Şekil 4.20). Diğer yandan
işletme sahiplerinin % 57 oranında hali hazır kullandıkları traktörü satmayı
düşünmedikleri, % 30’unun ise 1-2 yıl içinde değiştirme isteğinde olduğu belirlenmiştir
(Şekil 4.21).
Şekil 4.20 İşletmelerdeki traktörlerin tarım dışı işlerde kullanılma durumu
Şekil 4.21 İşletmelerdeki traktörlerin elde tutulma süresi öngörüsüne ait dağılım
77
İşletmelerden traktörlerin hangi yıl alındıklarına dair bilgilerin analiz edilmesi sonucu,
Şanlıurfa-Harran Ovasında 1995 yılında sulamaların başlamasıyla birlikte, kuru
tarımdan sulu tarıma geçilmiş, ürün deseni çeşitlenmiş ve buna bağlı olarak da traktör
satın alımlarında artışların olduğu gözlenmiştir. Daha sonraki yıllarda (2000-2001
yılları) meydana gelen ekonomik krizlerden traktör satışları da olumsuz yönde
etkilenmiş fakat genel olarak bölgenin sulu tarıma geçmesi sonucu traktör varlığında
yıllar bazında ciddi artışlar meydana gelmiştir (Şekil 4.22).
Şekil 4.22 İşletmelerdeki traktörlerin yıllara göre satın alınma durumu 4.5 İşletmelerde ve İkinci El Pazarında Yeralan Traktörlerin Teknik Özellikleri
Araştırma konusu traktörlerin belirlenebilen teknik özellikleri arasında ilk sırada çekiş
durumuna ait özellikler gelmektedir. İşletmelerde bulunan traktörlerin % 72’lik bölümü
sadece arka tekerlekleri muharrik olan ve tek çeker olarak adlandırılan standart yapılı
traktörlerden oluşmaktadır. Dört tekerleği de muharrik olan (çift çeker) traktörler ise
oransal olarak % 28’lik bir paya sahiptir.
Pazarda satışa sunulan ikinci el traktörlerin ise % 87’lik bölümü tek çeker olarak
adlandırılan standart yapılı traktörlerden oluşmaktadır. Çift çeker traktörler ise oransal
olarak % 13’lük bir paya sahiptir. Karşılaşılan bu durum, ovadaki işletmelerin
78
sulamayla beraber uygulamaya geçen polikültür ürün deseniyle, çift çeker traktör
kullanımına yöneldiği söylenebilmektedir (Şekil 4.23).
Şekil 4.23 Araştırma konusu traktörlerin çekiş durumuna ait sayısal ve oransal değerler
İşletmelerdeki traktörlerin % 97’si, ikinci el pazarındaki traktörlerin ise % 91’i 4
silindire sahiptir (Şekil 4.24). Burada da hakim grup olan orta güçteki traktörlerin (50-
65 kW) silindir sayısı değerinin öne çıktığı izlenmektedir.
79
Şekil 4.24 Araştırma konusu traktörlerin silindir sayısına ait sayısal ve oransal değerler
Traktörler üzerinde yapılan araştırmalarda öne çıkan en önemli işletme
parametrelerinden birisi kullanım süresidir. Çünkü traktörün kullanım süresi, işletme
giderleri üzerinde doğrudan etkilidir. şekil 4.25’de işletmelerdeki traktörlere, şekil
4.27’de ise ikinci el pazarındaki sağlıklı veri alınabilen traktörlere ait toplam kullanım
süresi (TKS) değerleri, yaşa bağlı olarak verilmiştir. Verilerin serpme grafiği üzerine,
yapılan regresyon analizi sonucunda elde edilen doğru denklemi yerleştirilmiştir.
İşletme traktörlerinde söz konusu iki parametre arasında belirlenen doğrusal modelde ve
R2=0,4877 değerinde belirtme katsayısı ile p<0,0001 olasılık düzeyi elde edilmiştir.
Doğrusal modelin denklemi ise;
y=550,67*x şeklindedir.
Elde edilen regresyon denkleminin birinci türevinden yıllık ortalama kullanım süresi
550,67 h olarak belirlenebilmektedir. şekil 4.25’de yer alan verilerden, aynı yaştaki
traktörlerin toplam kullanım sürelerinin ortalaması alınarak şekil 4.26’de gösterilen
grafik elde edilmiştir.
80
Şekil 4.25 İşletmelerde traktör yaşı ile toplam kullanım süresi arasındaki değişim
Grafikte yer alan gözlem değerlerinin üçüncü dereceden denklemle ifade edilebilen bir
modele (kübik model) R2=0,7274’lik belirtme katsayısıyla p<0,0001 olasılık düzeyinde
uygunluk gösterdiği belirlenmiştir. Belirlenen modelin denklemi ise;
y=0,1436x3-18,279x2 +989,71x-884,6 şeklindedir.
İkinci el pazarındaki traktörler ile ilgili yaş ile toplam kullanım süresi (TKS)
parametreleri arasında doğrusal modelde ise R2=0,477 değerinde belirtme katsayısı ile
p<0,0001 olasılık düzeyi belirlenmiştir. Doğrusal modelin denklemi y=432,8*x
şeklindedir. Elde edilen regresyon denkleminin birinci türevinden yıllık ortalama
kullanım süresi 432,8 h olarak hesaplanabilmektedir (Şekil 4.27).
81
Şekil 4.26 Ortalama değerlere göre elde edilen yaş-toplam kullanım süresi değerlerinin değişimi
Şekil 4.27 İkinci el traktör pazarındaki traktör yaşı ile toplam kullanma süresi arasındaki değişim
Şekil 4.27’de yer alan verilerden aynı yaştaki traktörlerin toplam kullanım sürelerinin
ortalaması alınarak şekil 4.28’de gösterilen grafik elde edilmiştir. Grafikte yer alan
gözlem değerlerinin üçüncü dereceden denklemle ifade edilebilen bir modele (kübik
82
model) R2=0,7876’lık belirtme katsayısıyla p<0,0001 olasılık düzeyinde uygunluk
gösterdiği belirlenmiştir. Belirlenen modelin denklemi ise;
y=0,0537x3-8,0937x2+596,45x-65,509 şeklindedir.
Şekil 4.28 Ortalama değerlere göre elde edilen yaş-toplam kullanım süresi değerlerinin değişimi
İşletmelerde bulunan traktörlerin yıllık ortalama kullanım süresi 550,6 h olarak
görülürken, ikinci el piyasasındaki traktörlerin yıllık ortalama kullanım süreleri 432,8 h
olarak gerçekleşmektedir. Bu değerler, Işık (1998) tarafından Şanlıurfa-Harran
Ovasında yapılan çalışmada Harran İlçesi için belirlenen ortalama traktör yıllık
kullanım süresinden (365 h/yıl), Sümer vd. (2008) tarafından Çanakkale’de kullanılmış
traktörler için belirlenen ortalama yıllık kullanım süresinden (377 h/yıl) ve Akıncı ve
Çanakcı (2000) tarafından Antalya yöresinde en fazla sayıda işletmenin bulunduğu 5,1-
10 ha arazi büyüklüğüne sahip işletmeler için belirlenen yıllık ortalama traktör kullanım
süresinden (250 h/yıl) yüksektir. İşletme bazındaki traktörler için bulunan değer (550,6
h/yıl) yine literatürde verilen Sağlam ve Akdemir (2002) tarafından Türkiye’nin kuzey
batısı için belirlenen ortalama yıllık kullanım süresinden (479,32 h/yıl) yüksek olup,
ikinci el pazarındaki traktörler için bulunan değerler (432,8 h/yıl) aynı literatürdeki
değerlerden düşüktür.
83
Traktörlerin saatlik toplam giderlerinin yıllık kullanım süresinin artmasıyla azaldığı,
büyük üretim alanlı işletmeler için saatlik traktör giderlerinin daha düşük olduğu
(Henderson ve Fanash 1984) ve ekonomik yönden traktör kullanım süresinin 800 saatin
üzerinde olması gerektiği (Saral 1982), ekonomik bir kullanım için traktör kullanım
saatinin en az 650 h/yıl olması gerektiğini ve 850-1000 h/yıl arasındaki kullanımların
ise traktörün efektif kullanıldığı aralık olduğu (Demirci 1986) şeklindeki literatür
bilgileri göz önünde bulundurulduğunda, Harran Ovası koşullarında traktör kullanım
süresinin oldukça düşük değerlerde olduğu görülmektedir.
Tarım traktörlerinin teknik yönden en önemli parametresi anma motor gücüdür. Bu
değer traktörün çalıştırabileceği makina büyüklüğünü ve işletme giderlerlerini önemli
oranda etkilemektedir. İşletmelerde karşılaşılan traktörlerin anma motor güçleri 40 kW
ile 86 kW aralığında değişim göstermiştir. Şekil 4.29’da tüm traktörlerin anma motor
gücü (AMG) gruplarına göre sayısal ve oransal değerleri görülmektedir. İşletme bazında
yapılan çalışmada tüm traktörlerin ortalama anma motor gücü değeri ise 60 kW olarak
hesaplanmıştır.
İkinci el pazarında karşılaşılan traktörlerin anma motor güçleri ise 35 kW ile 89 kW
aralığında değişim göstermiştir. Gerek işletme gerekse ikinci el traktör pazarındaki
traktörlerin incelenmesiyle, güç dağılımının orta güç grubu olarak nitelendirilebilecek
50-65 kW aralığında yoğunluk gösterdiği anlaşılmaktadır.
84
Şekil 4.29 Traktörlerin güç gruplarına göre dağılımı
İkinci el pazarındaki anma motor gücü değeri 50-55 kW aralığında yer alan satışa konu
traktörlerin miktarındaki oransal yüksekliğin, güç yetersizliğine bağlı olduğu
söylenebilmektedir. Harran Ovasında sulu tarımın yaygınlaşması ile traktör ve bununla
çalıştırılan ekipmanların uygulanan ürün desenine paralel olarak çeşitlendiği ve
kapasitelerinin arttığı ve bölgede 45 kW’ın altında anma motor gücüne sahip
traktörlerin azaldığı gözlenmektedir. Buna bağlı olarak da yüksek güçlü traktörlerin
kullanımında artış olduğu izlenmektedir. İkinci el traktör pazarından alınan örnekte, tüm
traktörlerin ortalama anma motor gücü değeri ise 57 kW olarak hesaplanmıştır.
Bununla birlikte, Türkiye için ortalama traktör gücünü, Tarım Alet ve Makineleri
İmalatçıları Birliği (TARMAKBİR) 2007 yılı raporunda (Anonim 2007) 44 kW,
Sabancı vd.. (2003a) 43,6 kW, Evcim vd.. (2010) ise 43 kW olarak bildirmişlerdir. Bu
değerlere göre, çalışma kapsamında işletme bazında yer alan traktörler için belirlenen
ortalama anma motor güçleri (60 kW) ile ikinci el piyasasındaki traktörler için
belirlenen ortalama trakör güçleri (57 kW) Türkiye ortalamasından yüksek
gözükmektedir. Bununla birlikte, AB ülkeleri için belirlenen ortalama traktör motor
gücünden (74 kW) ise düşüktür (Anonim 2007).
85
İşletmeler ve ikinci el pazarda yer alan traktörlerin ortalama yıllık kullanım sürelerini
belirleyebilmek amacıyla toplam kullanım süresi (TKS) değeri, traktör yaşına (YAŞ)
oranlanmıştır. Elde edilen veriler anma motor gücüne bağlı olarak Şekil 4.30- 4.31’de
verilmiştir.
Şekil 4.30 İşletmelerdeki traktörlerin ortalama yıllık kullanım süresinin (TKS/YAŞ) anma motor gücüne (AMG) bağlı olarak değişimi
Gerek şeklin incelenmesi ve gerekse yapılan istatistiksel analiz sonuçları, ortalama
yıllık kullanım süresinin (TKS/YAŞ), işletmelerde ve ikinci el pazarında yer alan
traktörler için anma motor gücünden bağımsız olduğunu ortaya koymuştur.
86
Şekil 4.31 İkinci el pazarındaki traktörlerin ortalama yıllık kullanım süresinin (TKS/YAŞ) anma motor gücüne (AMG) bağlı olarak değişimi
İşletme giderleri yönünden, traktörün önemli parametrelerinden birisi onarım
giderleridir. Bu giderlerin içinde de motor onarımı ve yenileme amaçlı yapılan
revizyonlar önemli bir yer tutmaktadır. Şekil 4.32’de işletmelerde yer alan traktörlerin
geçirdiği motor revizyonu sayıları gösterilmiştir.
Şekilden de görüldüğü gibi çalışma kapsamında değerlendirilen toplam traktörlerin %
35’ini daha önce motor revizyonu geçirmemiş olan traktörler (0 revizyon sayısı)
oluşturmaktadır. Örnekteki traktörlerin yaş ortalamasının yaklaşık 15 olduğu göz önüne
alındığında, kalan diğer traktörlerin ise en az bir motor revizyonu geçirdiği
görülmektedir.
Diğer yandan Şekil 4.33’de ise yaşa bağlı revizyon sayısı değerleri görülmektedir.
Şekildeki dağılımın incelenmesiyle, örnekte 5 yaşından önce revizyon geçirmiş
traktörün olmadığı görülmektedir. 5-7 yaş aralığında ise ilk motor revizyonunun
gerçekleştiği gözlenmektedir.
87
Şekil 4.32 İşletmelerdeki traktörlerin motor revizyonu sayısına ait sayısal ve oransal
değerler
Şekil 4.33 İşletmelerdeki traktörlerin yaş ile motor revizyonu sayısına ait sayısal ve
oransal değerler
7-18 yaş aralığındaki traktörlerde ise geçirilmiş en az 1 motor revizyonu bulunmakta, bu
sayı 7’ye kadar çıkabilmektedir. 18 yaş ve üzeri ise geçirilmiş motor revizyonu sayısı
bakımından, traktör başına ortalamanın 1,8 olduğu bir dönemdir.
Şekil 4.34’de ikinci el pazarındaki traktörlerin geçirdiği motor revizyonu sayıları
gösterilmiştir. Şekilden de görüldüğü gibi, çalışma kapsamında değerlendirilen toplam
traktörlerin % 30’unu daha önce motor revizyonu geçirmemiş olan traktörler (0
88
revizyon sayısı) oluşturmaktadır. Örnekteki traktörlerin yaş ortalamasının yaklaşık 15
olduğu göz önüne alındığında, kalan diğer traktörlerin ise en az bir motor revizyonu
geçirdiği görülmektedir. Diğer yandan Şekil 4.35’de ise yaşa bağlı revizyon sayısı
değerleri görülmektedir. Şekildeki dağılımın incelenmesiyle örnekte 8 yaşından önce
revizyon geçirmiş traktörün olmadığı görülmektedir. 8-10 yaş aralığında ise ilk veya
ikinci motor revizyonunun gerçekleştiği gözlenmektedir. 10-18 yaş aralığındaki
traktörlerde ise geçirilmiş en az 1 motor revizyonu bulunmakta, bu sayı 5’e kadar
çıkabilmektedir. 18 yaş ve üzerinde ise geçirilmiş motor revizyonu sayısı traktör başına
ortalama 2,6 dır.
Şekil 4.34 İkinci el pazarındaki traktörlerin motor revizyonu sayısına ait sayısal ve oransal değerler
89
Şekil 4.35 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaş ile motor revizyonu sayısına ait sayısal
ve oransal değerler
İşletmelerdeki tüm traktörler içinde orta veya büyük ölçekli motor onarımı
gerektirenlerin yaşa bağlı sayısal ve oransal dağılımı şekil 4.36’da verilmiştir.
Şekil 4.36 İşletmelerdeki traktörlerin yaşı ile motor onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler
90
Benzer şekilde dişli kutusu onarımı gerekli olanların dağılımı Şekil 4.37’de, hidrolik
sistem onarımı gerekli olanların dağılımı Şekil 4.38’de, kabin/kaporta onarımı gerekli
olanların dağılımı şekil 4.39’da ve yeni lastik gereksinimi olanların dağılımı ise Şekil
4.40’da görülmektedir.
Şekil 4.37 İşletmelerdeki traktörlerin traktörlerin yaşı ile dişli kutusu onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler
Şekil 4.38 İşletmelerdeki traktörlerin yaşı ile hidrolik sistem onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler
91
Şekil 4.39 İşletmelerdeki traktörlerin yaşı ile kabin-kaporta onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler
Şekil 4.40 İşletmelerdeki traktörlerin yaşı ile yeni lastik gereksinimi olanlara ait sayısal
ve oransal değerler İkinci el pazarında yer alan tüm traktörler içinde orta ve büyük ölçekli motor onarımı
gerektirenlerin yaşa bağlı sayısal ve oransal dağılımı şekil 4.41’de verilmiştir. Benzer
şekilde dişli kutusu onarımı gerekli olanların dağılımı şekil 4.42’de, hidrolik sistem
onarımı gerekli olanların dağılımı şekil 4.43’de, kabin/kaporta onarımı gerekli olanların
92
dağılımı şekil 4.44’de ve yeni lastik gereksinimi olanların dağılımı ise şekil 4.45’de
görülmektedir.
Gerek işletme gerekse ikinci el pazarındaki traktörlerin motor, dişli kutusu ve hidrolik
sistem onarımı gereksinimlerinin yaşa bağlı tekrarlamalı değişimler gösterdiği dikkat
çekmektedir. Periyodik değişim gösteren bu durumun, kullanımdan ve söz konusu üç
organın traktör için sahip olduğu önemden kaynaklandığı düşünülmektedir. Yani bu
organların arızalarının giderilmesi, traktörün işlevini yerine getirebilmesi yönünden
mutlak gereklidir.
Ancak kabin/kaporta onarımı gereksinimi yönünden elde edilen değişim ise bunlardan
farklıdır. Bu onarım gereksinimi, hem daha geç yaşlarda ortaya çıkmakta hem de çiftçi
yönünden ertelenebilir bir onarım gereksinimi olarak düşünülmektedir. Kabin/kaporta
onarımı gereksinimi konusunda işletmelerde 14 yaşındaki, ikinci el pazarında ise 28
yaşındaki traktörlerde görülen oransal yüksekliğin nedeninin, ilk defa böyle bir
gereksinimin anılan yaşta doğmasının söz konusu ertelemenin bir sonucu olmasından
kaynaklandığı izlenimi edinilmiştir. İşletmelerdeki ve ikinci el traktör pazarındaki
traktörlerin lastik yenileme gereksiniminde ise kullanıma bağlı erken yaşlarda
karşılaşılabilen periyodik yenilemeler görülürken, 14 ve 22 yaşında oransal bir artış
dikkat çekmektedir. Bunun nedeninin ise traktörün genel olarak eskimesine bağlı
olduğu düşünülmektedir.
93
Şekil 4.41 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile motor onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler
Şekil 4.42 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile dişli kutusu onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler
94
Şekil 4.43 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile hidrolik sistem onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler
Şekil 4.44 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile kabin-kaporta onarımı gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler
95
Şekil 4.45 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşı ile yeni lastik gereksinimi olanlara ait sayısal ve oransal değerler 4.6 İşletmelerde ve İkinci El Pazarında Yeralan Traktörlerin Ekonomik Özellikleri
İşletmelerde karşılaşılan traktörlerin satışı söz konusu olmadığından, traktörün değerini
belirleyebilmek amacıyla, sahibi tarafından tahmin edilen parasal değeri piyasa değeri
olarak adlandırılmış ve kullanılmıştır. Şekil 4.46’da örnekte yer alan traktörlerin model
yılına bağlı şimdiki piyasa değerlerinin (PD) dağılımı, Şekil 4.47’de ise piyasa
değerlerinin traktör yaşına bağlı olarak dağılımı gösterilmiştir. Dağılımın
modellenebilmesi amacına dönük olarak ortalama alınarak yapılan analizler sonucunda,
yaşa bağlı piyasa değerlerinin üçüncü dereceden (kübik) bir fonksiyona yüksek
dereceden (R2=0,9248) ve p<0,01 olasılık düzeyinde uyum gösterdiği belirlenmiştir.
Elde edilen kübik modelin denklemi ise y=0,3301x3+9,4536x2-1775,6x+47115
şeklindedir. Şekil 4.48’de ortalama değerler ve bunlara bağlı olarak elde edilen kübik
modelin grafiği görülmektedir.
96
Şekil 4.46 İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerinin (PD) model yılına bağlı olarak değişimi
Şekil 4.47 İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerinin (PD) yaşa bağlı olarak değişimi
97
Şekil 4.48 İşletmelerdeki traktörlerin ortalama değerlere göre elde edilen yaş-piyasa
değeri (PD) değerlerinin değişimi İkinci el pazarında karşılaşılan traktörlerin henüz satışı gerçekleşmemiş olduğundan
traktörün değerini belirleyebilmek amacıyla, satıcılar tarafından talep edilen parasal
değerler tahmini satış bedeli olarak adlandırılmış ve kullanılmıştır. Tahmini satış
bedelinin belirlenmesinde pazarda faaliyet gösteren kuruluşların uzmanlarının da
görüşlerinden yararlanılmıştır. Şekil 4.49’da örnekte yer alan traktörlerin model yılına
bağlı tahmini satış bedeli (TSB) değerlerinin dağılımı görülmektedir. Şekil 4.50’de ise
tahmini satış bedeli değerlerinin traktör yaşına bağlı olarak dağılımı gösterilmiştir.
Dağılımın modellenebilmesi amacına dönük olarak ortalama alınarak yapılan analizler
sonucunda, yaşa bağlı tahmini satış bedeli değerlerinin üçüncü dereceden (kübik) bir
fonksiyona yüksek dereceden (R2=0,961) ve p<0,01 olasılık düzeyinde uyum gösterdiği
belirlenmiştir. Elde edilen kübik modelin denklemi ise y=-0,495x3+60,06x2-
2562x+49932 şeklindedir. Şekil 4.51’de ortalama değerler ve bunlara bağlı olarak elde
edilen kübik modelin grafiği görülmektedir.
98
Şekil 4.49 İkinci el pazarındaki traktörlerin tahmini satış bedelinin (TSB) model yılına bağlı olarak değişimi
Şekil 4.50 İkinci el pazarındaki traktörlerin tahmini satış bedelinin (TSB) yaşa bağlı olarak değişimi
99
Şekil 4.51 İkinci el pazarındaki traktörlerin ortalama değerlere göre elde edilen yaş-
tahmini satış bedeli (TSB) değerlerinin değişimi Gerek işletme bazında gerekse ikinci el pazarındaki traktörlerde yaşın artmasıyla,
traktörlerin piyasa değeri (PD) ile tahmini satış bedelinde (TSB) meydana gelen
azalmalar, literatürde verilen sonuçları ile (Işık vd.. 1995, Güher 2008, Başol 2006)
benzerlik göstermektedir.
İşletmelerdeki traktörlerin toplam kullanım süresine (TKS) bağlı piyasa değerlenin
dağılımı ise Şekil 4.52’de görülmektedir. İşletmelerde aynı kullanım saatine sahip
traktörlerin ortalama piyasa değerleriyle yapılan istatistiksel analizler sonucunda, bu iki
parametre arasında ikinci dereceden (R2=0,6291, p<0,01) bir ilişki tespit edilmiştir.
Elde edilen modelin denklemi ise y=-0,000005x2-2,794x+43728 şeklindedir. Şekil
4.53’de ortalama değerler ve bunlara bağlı olarak elde edilen modelin grafiği
görülmektedir.
100
Şekil 4.52 İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerlenin (PD) toplam kullanım süresine (TKS) bağlı olarak değişimi
Şekil 4.53 İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerlenin (PD) ortalama toplam kullanım
süresine (TKS) bağlı olarak değişimi İkinci el pazarındaki traktörlerin toplam kullanma süresine (TKS) bağlı tahmini satış
bedeli değerlerinin dağılımı, aynı kullanım saatine sahip traktörlerin ortalama tahmini
satış bedeli değerleriyle yapılan istatistiksel analizler sonucunda, bu iki parametre
101
arasında ikinci dereceden (R2=0,4858, p<0,01) bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen
modelin denklemi ise y=0,000005x2-2,4593x+39792 şeklindedir (Şekil 4.54).
Şekil 4.54 İkinci el pazarındaki traktörlerin tahmini satış bedelinin (TSB) toplam kullanım süresine (TKS) bağlı olarak değişimi
Çalışmada traktörün ortalama yıllık kullanım süresi (OYKS), traktörmetreden okunan
toplam kullanım süresinin (TKS) yaşa oranlanmasıyla elde edilmiştir. Şekil 4.55’de
TKS/YAŞ parametresine bağlı olarak piyasa değerlerinin (PD) dağılımı, şekil 4.56’da
TKS/YAŞ parametresine bağlı olarak tahmini satış bedeli (TSB) değerlerinin dağılımı
gösterilmiştir.
102
Şekil 4.55 İşletmelerde yer alan traktörlerin piyasa değerlerinin (PD) ortalama yıllık kullanım süresine (TKS/YAŞ) bağlı olarak değişimi
Şekil 4.56 İkinci el pazarındaki traktörlerin tahmini satış bedelinin (TSB) ortalama yıllık kullanım süresine (TKS/YAŞ) bağlı olarak değişimi
Yapılan istatistiksel analizler, TKS/YAŞ parametresi ile PD ve TSB arasında modele
konu olabilecek bir ilişki bulunmadığını ortaya koymuştur.
103
İşletmelerde kullanılan traktörlerin piyasa değeri (PD) ve ikinci el pazarındaki traktörün
tahmini satış bedeli (TSB) çeşitli faktörlerin etkisiyle oluşmaktadır. Bunlar arasında ilk
akla gelen faktör, traktörün anma motor gücüdür (AMG). Traktörlerin piyasa değerleri
ile AMG arasındaki ilişki şekil 4.57’de görülmektedir.
Şekil 4.57 İşletmelerdeki traktörlerde piyasa değerinin (PD) anma motor gücüne (AMG) bağlı olarak değişimi
Bununla birlikte ortalama alınarak yapılan analizler sonucunda, anma motor gücüne
bağlı piyasa değerlerinin, üçüncü dereceden (kübik) bir fonksiyona yüksek dereceden
(R2=0,747) ve p<0,01 olasılık düzeyinde uyum gösterdiği belirlenmiştir. Elde edilen
kübik modelin denklemi ise y=-0,2977x3+68,449x2-4175,1x+95725 şeklindedir. Şekil
4.58’de ortalama değerler ve bunlara bağlı olarak elde edilen kübik modelin grafiği
görülmektedir.
104
Şekil 4.58 İşletmede yer alan traktörlerde ortalama piyasa değerinin (PD) anma motor gücüne bağlı olarak değişimi
Buradan elde edilen sonuç, anma motor gücü faktörünün piyasa değeri (PD) üzerinde
yaklaşık olarak % 75 oranında etkili olduğunu göstermektedir. Diğer yandan da yaşa
bağlı piyasa değerlerinin (PD) üçüncü dereceden (kübik) bir fonksiyona yüksek
dereceden (R2=0,924 ve p<0,01) uyum gösterdiği daha önce belirlenmişti.
Buna göre yaş parametresi piyasa değeri üzerinde anma motor gücüne göre daha yüksek
oranda etkili olmaktadır. Her iki parametrenin piyasa değeri üzerinde birlikte etkilerini
belirlemeye dönük analizler sonucunda ise;
PD (TL) = 5175,731 – 846,173*YAŞ + 565,617*AMG (kW)
denklemi elde edilmiştir. Bu denklemde R2=0,757 ve p<0,01 olurken, denklem
kullanılarak yapılacak tahminin standart hatası ise ± 5706,17 TL olmaktadır.
Işık vd. (1995) tarafından yapılan çalışmada, ikinci el pazarında satışa konu olan
traktörlerin satın alma bedelleri üzerinde en çok etkili olan faktörlerin traktörün yaşı ve
anma motor gücü değeri olduğu ifade edilmiş ve yapılan analizler sonucunda,
y = 169,52x1 - 218,62x2+5148,25 (R2=0,792) denklemi elde edilmiştir. İlişkide:
105
y : Traktörün ikinci el pazarındaki satış bedeli ($),
x1: Anma motor gücü (kW),
x2: Traktörün yaşıdır. Bu denklem ile bu çalışmada belirlenen ilişkinin birbirine oldukça yakın olduğunu
görülmektedir.
İkinci el pazarında bulunan traktörlerin tahmini satış bedelleri ile anma motor gücü
arasındaki ilişkinin modellenebilmesi amacına dönük olarak ortalama alınarak yapılan
analizler sonucunda, anma motor gücüne bağlı tahmini satış bedeli değerlerinin üçüncü
dereceden (kübik) bir fonksiyona yüksek dereceden (R2=0,821, p<0,01) düzeyinde
uyum gösterdiği belirlenmiştir.
Elde edilen kübik modelin denklemi ise y=0,163x3-13,94x2-532,5x+11242 şeklindedir.
Buradan elde edilen sonuç, anma motor gücü faktörünün tahmini satış bedeli üzerinde
yaklaşık olarak % 82 gibi yüksek oranda etkili olduğunu göstermektedir (Şekil 4.59).
Diğer yandan yaşa bağlı tahmini satış bedeli değerlerinin üçüncü dereceden (kübik) bir
fonksiyona yüksek dereceden (R2=0,961), p<0,01 düzeyinde uyum gösterdiği daha önce
belirlenmişti. Buna göre yaş parametresi tahmini satış bedeli üzerinde anma motor gücü
parametresine göre daha yüksek oranda etkili olmaktadır. Bu değerler literatürde verilen
(Başol 2006) değerleriyle benzerlik göstermektedir. Her iki parametrenin piyasa değeri
üzerinde birlikte etkilerini belirlemeye dönük analizler sonucunda ise;
106
Şekil 4.59 İkinci el pazarındaki traktörlerde tahmini satış bedelinin ortalama anma motor gücüne bağlı olarak değişimi
TSB (TL) = 20109,187 – 835,793*YAŞ + 325,623*AMG (kW)
denklemi elde edilmiştir. Bu denklemde R2=0,637 ve p<0,01 olurken, denklem
kullanılarak yapılacak tahminin standart hatası ise ± 6719,26 TL olmaktadır. Çalışma
kapsamında elde edilen veriler, literatürde yer alan Işık vd. (1995)’nin yapmış oldukları
çalışmada elde edilen ve daha önce bildirilen sonuçlarla büyük bir uyum
göstermektedir.
Traktörlerin anma motor gücünün piyasa değerine (PD/AMG) oranlanmasıyla elde
edilen değerlerin, yaşa bağlı olarak değişimi Şekil 4.60’da görülmektedir. Bu grafikte
aynı yaşta yer alan farklı traktörlerin PD/AMG değerlerinin ortalaması alınarak, şekil
4.61’deki gözlem değerleri elde edilmiştir.
Bu şekilde yer alan gözlem değerlerinin üçüncü dereceden bir modele R2=0,9305’lik bir
belirtme katsayısıyla ve p<0,01 olasılık düzeyinde uyum gösterdiği belirlenmiştir. Elde
edilen kübik modelin denklemi y=0,0036x3+0,1814x2-26,585x +745,68 şeklindedir.
107
Şekil 4.60 İşletmelerdeki traktörlerin birim anma motor gücünün piyasa değerlerinin
(PD/AMG) yaşa bağlı olarak değişimi
Şekil 4.61 Ortalama değerlere göre elde edilen yaşa bağlı PD/AMG değerlerinin
değişimi ve buna göre elde edilen kübik modelin grafiği Aynı şekilde, traktörlerin birim anma motor gücünün tahmini satış bedeli TSB/AMG
orantısıyla gösterildiğinde, bu değerlerin yaşa bağlı olarak değişimi şekil 4.62’de
görülmektedir. Bu grafikte aynı yaşta yer alan farklı traktörlerin TSB/AMG değerlerinin
108
ortalaması alınarak şekil 4.63’deki gözlem değerleri elde edilmiştir. Bu şekilde yer alan
gözlem değerlerinin üçüncü dereceden bir modele R2=0,563’lük bir belirtme
katsayısıyla ve p<0,01 olasılık düzeyinde uyum gösterdiği belirlenmiştir.
Elde edilen kübik modelin denklemi, y=0,020x3-1,364x2+16,07x+470,9 şeklindedir. Bir
başka anlatımla, traktör yaşının artışına bağlı olarak birim güç için gerek şimdiki piyasa
değeri (PD), gerekse tahmini satış bedelinin (TSB) belirlenen model çerçevesinde
azaldığı gözlenmektedir.
Şekil 4.62 İkinci el pazarındaki traktörlerin birim anma motor gücünün tahmini satın
alma bedeli (TSB/AMG) değerlerinin yaşa bağlı olarak değişimi
109
Şekil 4.63 Ortalama değerlere göre elde edilen yaşa bağlı TSB/AMG değerlerinin
değişimi ve buna göre elde edilen kübik modelin grafiği İncelenen işletmelerdeki ve ikinci el pazarındaki traktörlerin amortisman
karakteristikleri hakkında bilgi sahibi olmak amacıyla, halen yenisinin de üretimi ve
satışı yapılan kullanılmış traktörler ayrıca analiz edilmiştir. Bu amaçla analiz
parametresi olarak piyasa değeri (PD) ve tahmini satış bedeli (TSB) değerlerinin, aynı
traktörün yenisinin satış fiyatına (YF) oranı kullanılmıştır. Elde edilen değerlere ait
değişim Şekil 4.64 ve Şekil 4.66’da verilmiştir. Burada da aynı yaştaki farklı traktörlere
ait değerlerin ortalamasının alınmasıyla şekil 4.65 - 4.67’de yer alan gözlem değerleri
elde edilmiştir.
İşletmelerde yer alan traktörler için bu değerlerin modellenmesi amacına dönük olarak
yapılan analizler, iki değişik model biçimini öne çıkarmıştır. Bunlarda birincisi doğrusal
modeldir ve R2=0,641 değerinde belirtme katsayısı ile p<0,01 olasılık düzeyine sahiptir.
Doğrusal modelin denklemi y=-2,214x+69,22şeklindedir. İkinci model ise üçüncü
dereceden denkleme sahip olan kübik modeldir. Bu modelde R2=0,797 ve p<0,244
olarak belirlenmiştir. Kübik modelin denklemi ise y=-0,015x3+0,657x2-9,503x+85,71
şeklindedir.
110
İkinci el pazarındaki traktörler için yapılan analizlerde de iki değişik model biçimini öne
çıkarmıştır. Bunlardan birincisi doğrusal modeldir ve R2=0,483 değerinde belirtme
katsayısı ile p<0,01 olasılık düzeyine sahiptir. Doğrusal modelin denklemi
y=-1,352x+64,11 şeklindedir. İkinci model ise üçüncü dereceden denkleme sahip olan
kübik modeldir. Bu modelde R2=0,856 ve p<0,01 olarak belirlenmiştir. Kübik modelin
denklemi ise y=-0,017x3+0,879x2-13,34x+89,66 şeklindedir. Hunt (2001) tarafından
ABD koşulları için verilen, yaşa bağlı kalan değer (Traktörün yıl başındaki değeri - O
yıla ait amortisman miktarı) verileriyle yapılan analizler de, bu iki parametre arasında
oldukça kuvvetli düzeyde (R2=0,924, p<0,001) kübik modele uygunluk bulunduğunu
ortaya koymuştur. Benzer bir sonuç Witney (1988b) tarafından verilen değerlerle de
elde edilebilmektedir. Bu sonuçlar, PD/YF parametresinin amortismana esas olan
analizlerde kullanılabileceğini gösterdiği gibi, bu çalışmada piyasa değerine ilişkin
olarak kullanılan tahmini değerlerin uygunluğunu da ortaya koymaktadır.
Şekil 4.64 İşletmelerdeki traktörlerin yaşa bağlı PD/YF değerlerinin değişimi
111
Şekil 4.65 Ortalama değerlerle elde edilen yaşa bağlı PD/YF değerlerinin değişimi ve
uygun modellerin grafiği
Şekil 4.66 İkinci el pazarındaki traktörlerin yaşa bağlı TSB/YF değerlerinin değişimi
112
Şekil 4.67 Ortalama değerlerle elde edilen yaşa bağlı TSB/YF değerlerinin değişimi ve uygun modellerin grafiği
İşletmedeki traktörlerde ortalama alınarak yapılan analizler sonucunda, anma motor
gücüne bağlı toplam işlenen alan değerleri arasında üçüncü dereceden (kübik)
(R2=0,583, p<0,01) bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen kübik modelin denklemi ise
y=-0,001x3+0,400x2-21,90x+391,7 şeklindedir. Aynı zamanda bu iki parametre arasında
doğrusal bir ilişki (R2=0,562, p<0,01) de görülmektedir. Şekil 4.68’de ortalama değerler
ve bunlara bağlı olarak elde edilen kübik ve doğrusal modelin grafiği görülmektedir.
Şekil 4.68 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne (AMG) bağlı toplam
işlenen alan (TİA) değerlerinin değişimi ve uygun modellerin grafiği
113
Literatürde yer alan Ayberk (2002)’in yapmış olduğu çalışmada, Kahramanmaraş
yöresindeki tarım işletmecilerinin traktör satın alırken göz önünde bulundurdukları
faktörlerin belirlenmesi amaçlanmış ve yöredeki işletmelerin üretim alanları ile traktör
güçleri arasında Pearson korelasyon katsayısı r=0,60 (p<0.01) olarak bulunmuş olup,
üreticilerin traktör seçiminde üretim alanı büyüklüğünü yeterince göz önüne aldıklarının
gözlendiği bildirilmiştir. Bu kapsamda, çalışma sonucunda bulunan değerler de göz
önünde bulundurulduğunda (r=0,76, p<0.01), Harran Ovasındaki çiftçilerin de traktör
seçiminde üretim alanı büyüklüğünü dikkate aldıkları söylenebilmektedir.
İşletme traktörleri için ortalama alınarak yapılan analizler sonucunda, anma motor
gücüne bağlı ilk satın alma bedeli (TSAB) değerleri arasında üçüncü dereceden (kübik)
(R2=0,8149, p<0,01) bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen kübik modelin denklemi ise
y=2,8951x3-462,38x2+24409x-403695 şeklindedir. Aynı zamanda bu iki parametre
arasındaki doğrusal ilişkiye ait belirtme katsayısı R2=0,5173 p<0,001 olasılık düzeyinde
elde edilmiştir. Doğrusal denklem ise y=1542x-56373 şeklindedir. Şekil 4.69 ve 4.70’de
ortalama değerler ve bunlara bağlı olarak elde edilen kübik ve doğrusal modelin
grafikleri görülmektedir.
Şekil 4.69 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne bağlı ilk satın alma
bedeli (TSAB) değerlerinin değişimi ve uygun modellerin grafiği
114
Şekil 4.70 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne (AMG) bağlı ilk satın
alma bedeli (TSAB) değerlerinin değişimi ve uygun modellerin grafiği Traktörlerin ilk satın alma bedellerinin yaşa bağlı değişimi ise Şekil 4.71’de
görülmektedir. Bu grafikte aynı yaşta yer alan farklı traktörlerin ilk satın alma (TSAB)
değerlerinin ortalaması alınarak Şekil 4.72’deki değerler elde edilmiştir.
Şekil 4.71 İşletmelerde yaşa bağlı ilk satın alma bedeli (TSAB) değerlerinin değişimi
115
Bu şekilde elde edilen verilerin üçüncü dereceden bir modele R2=0,852’lik bir belirtme
katsayısıyla ve p<0,01 olasılık düzeyinde uyum gösterdiği belirlenmiştir. Elde edilen
kübik modelin denklemi, y=-0,649x3+102,7 x2-4357x+62259 şeklindedir.
Şekil 4.72 Ortalama değerlerle elde edilen yaşa bağlı ilk satın alma bedeli (TSAB)
değerlerinin değişimi ve uygun modelin grafiği
Bununla birlikte, işletmelerdeki traktörlerde ortalama alınarak yapılan analizler
sonucunda, anma motor gücüne bağlı traktörlerin ortalama elde tutma süreleri (OETS)
arasında istatistiksel anlamda önemli bir ilişki gözlenememiştir (Şekil 4.73).
Şekil 4.73 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne (AMG) bağlı ortalama
elde tutma süreleri (OETS) değişimi ve uygun modellerin grafiği
116
Ortalama alınarak yapılan analizler sonucunda, anma motor gücüne bağlı özgül traktör
gücü arasında da istatiksel anlamda önemli bir ilişki gözlenememiştir (Şekil 4.74).
Şekil 4.74 Ortalama değerlerle elde edilen anma motor gücüne (AMG) bağlı özgül
traktör gücü (OTG) değerlerinin değişimi Ortalama alınarak yapılan analizler sonucunda, yaşa bağlı toplam işlenen alan (2010 yılı
ürün deseni kapsamında işlenen alan) değerleri arasında ikinci dereceden (R2=0,307,
p<0,01) bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen modelin denklemi ise y=0,623x2-
33,63x+488,6 şeklindedir.
Şekil 4.75’de yaşa bağlı özgül traktör gücü değerlerinin değişimi verilmiştir. Aynı
yaştaki traktörlerin toplam özgül traktör gücü değerlerinin ortalaması alınarak şekil
4.76’da gösterilen grafik elde edilmiştir.
117
Şekil 4.75 Yaşa bağlı özgül traktör gücü değerlerinin değişimi Grafikte yer alan gözlem değerlerinin üçüncü dereceden denklemle ifade edilebilen bir
modele R2=0,331’lik belirtme katsayısıyla p<0,01 olasılık düzeyinde uygunluk
gösterdiği belirlenmiştir. Belirlenen modelin denklemi ise y=-0,001x2+0,072x+ 0,290
şeklindedir.
Şekil 4.76 Ortalama değerlerle elde edilen yaşa bağlı özgül traktör gücü değerleri
(OTG) değişimi
118
Yapılan analizler sonucunda, yaşa bağlı ortalama elde tutma süresi arasında istatiksel
anlamda önemli bir ilişki gözlenememiştir (Şekil 4.77).
Şekil 4.77 Yaşa bağlı ortalama elde tutma süresi (OETS) değerlerinin değişimi 4.7 İşletme Traktörlerinin Piyasa Değerine (PD) Etki Eden Değişkenler Arasındaki
Çoklu Regrasyon Analizi Sonuçları
İncelenen değişkenlere ait ortalama ve standart sapmanın yer aldığı tanımlayıcı
istatistikler çizelge 4.6’da verilmektedir. Ele alınan bağımlı değişken ile bağımsız
değişkenler arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için yapılan analizler sonucunda,
matematiksel en iyi sonucu doğrusal model vermektedir.
119
Çizelge 4.6 İşletme traktörleri için piyasa değerine etki eden değişkenler ve tanımlayıcı istatistikler
Değ
işke
nler
Tanım
Bir
im
Ort
alam
a
Stan
dart
Sa
pma
NEWHOLD Traktör Markası New Holland marka ise 1, değilse 0 0,12821 0,33539
Uzel (MF) Traktör Markası Uzel (MF) marka ise 1, değilse 0 0,21154 0,40971
TURKTR (FIAT) Traktör Markası FIAT marka ise 1, değilse 0 0,46154 0,50012
FORD Traktör Markası Ford marka ise 1, değilse 0 0,8974 0,286673
YAŞ Traktör Yaşı Yıl 14,90346 9,15995
SİLİNDİR Traktör Silindir Sayısı Silindir sayısı 4 ise 1, değilse 0 0,97436 0,15857
AMG Traktör Anma Gücü kW 59,78984 7,68235
TKS Traktör Toplam Kullanım Süresi Saat (h) 8.756 5.723
MOTOR Motor durumu MOT1=1 ise yeni, değilse 0 0,32051 0,46818
MOTREVİZ Motor revizyon sayısı
MOTREVIZ=1 ise revizyona uğramamış, değilse 0 0,32256 0,47931
KABKAP Kabin Kaporta Durumu
Kabin Kaporta Durumu (=1 ise kabin- kaporta durumu iyi) 0,51923 0,50124
DİŞDİF Dişli Kutusu-Diferansiyel Durumu
Dişli K.- Diferansiyel Durumu (=1 ise dişli kutusu diferansiyel durumu iyi) 0,48718 0,50145
HİDROLİK Hidrolik Sistem Durumu
Hidrolik Sistem Durumu (=1 ise hidrolik sistem durumu iyi) 0,48718 0,50145
LASTİK Lastik durumu
Lastik durumu (=1 ise lastik uzun süre kullanılabilir) 0,32692 0,47060
KAÇSAHİB Traktörü satan kaçıncı sahibi Sayı 1,85256 0,67014
X
İncelenen değişkenler arasında hesaplanan basit korelasyon katsayıları, çizelge 4.7’de
gösterilmiştir. Çizelgenin incelenmesiyle, traktörün yaşı (YAŞ) ile toplam kullanım
süresi (TKS) ve kabin kaporta durumu (KABKAP) değişkenleri arasında, motor
revizyonu (MOTREVİZ) ile dişli kutusu-diferansiyel durumu (DİŞDİF) ve hidrolik
sistem durumu (HİDROLİK) değişkenleri arasında, dişli kutusu-diferansiyel durumu
120
(DİŞDİF) ile hidrolik sistem durumu (HİDROLİK) değişkenleri arasında, toplam
kullanım süresi (TKS) ile kabin-kaporta durumu (KABKAP) değişkenleri arasında
pozitif ilişkiler bulunmaktadır.
Toplam kullanım süresi (TKS) ile hidrolik sistem durumu (HİDROLİK) değişkenleri
arasında, motor durumu (MOTOR) ile kabin-kaporta durumu (KABKAP) değişkenleri
arasında, motor revizyon sayısi (MOTREVİZ) ile kabin-kaporta durumu (KABKAP)
değişkenleri arasında, kabin-kaporta durumu değişkeni (KABKAP) ile dişli kutusu-
diferansiyel durumu (DİŞDİF) ve hidrolik sistem durumu (HİDROLİK) değişkenleri
arasında negatif yönlü ilişkiler tespit edilmiştir.
Çizelge 4.7 İşletme traktörlerinde değişkenler arası korelasyon matrisi
Modelin uyumluluğuna bakıldığında (Çizelge 4.8), modelde kullanılan bütün
değişkenlerin bağımlı değişken olan piyasa değerindeki değişmeyi yaklaşık % 82
oranında açıklayabildiği görülmektedir. Bunun anlamı piyasa değerindeki değişimin
büyük bir bölümü (% 82) modelde kullanılan söz konusu değişkenlerden
kaynaklanmaktadır. Çoklu regrasyon modelinin genel anlamlılığının sınandığı F değeri,
modelde kullanılan 15 değişken ve değerlendirmeye alınan 134 gözlem sayısı ile (F15,134)
47,5 olarak hesaplanmış olup p<0,0001 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. Başka bir ifade
ile modelde kullanılan tüm değişkenlerin eş anlı olarak en azından birinin sıfırdan farklı
olduğu gözlemlenmiştir.
121
Modelde yer alan diğer traktör markalarıyla kıyaslandığında, New Holland markasının
traktörün piyasa değerini artırıcı yöndeki etkisi istatistiksel olarak p<0,10 düzeyinde
anlamlı bulunmuştur . Bu durum Türk Traktör (FIAT) markası için p<0,01 düzeyinde
önemli bulunmuştur. Buna karşılık Uzel (MF) markasının etkisi p<0,05 düzeyinde
negatif bir etkiye sahiptir. Bu duruma göre, New Holland marka traktör ile diğer grup
traktörler arasındaki piyasa değeri farkı yaklaşık olarak 3.501 TL tutarında bir değere
sahip olurken; Türk Traktör (FIAT) ile diğer grup traktörler arasındaki piyasa farkı ise
yaklaşık olarak 5.426 TL olmaktadır.
Çizelge 4.8 İşletme traktörleri için çoklu regresyon analizi sonuçları
Değişkenler Katsayı t-değeri p-değeri Elastikiyet
SABİT 13,0930* 1,80 0,716
NEWHOLD 3,50128* 1,70 0,892 UZEL (MF) -3,18919** -2,49 0,128 TÜRKTR (FIAT) 5,42567*** 5,46 0,0001 FORD -0,81829 -0,59 0,5553 YAŞ -0,43608*** -7,44 0,0001 -0,25 SİLİNDİR -6,57410** -2,22 0,263 AMOTGÜC 0,68602** 10,25 0,0001 1,56 TKS -2,08243*** -3,30 0,010 -0,079 MOTOR -0,14677 -0,18 0,8550
-
MOTREVİZ 2,66853*** 2,82 0,0048 KABKAP -0,97605 -0,89 0,3759 DİŞDİF 0,10481 0,07 0,9439 HİDROLİK -0,52586 0,52 0,6062 LASTİK 0,40134 1,09 0,2758 KAÇSAHİB 0,41236 0,88 0,3811 R2 0.82
F15,134 47.5 (0.0000) Not: ***, **, * sırasıyla %1, %5 ve %10 istatistiksel önemlilik derecesini göstermektedir.
Traktörlerin yaşı ile bunların piyasa değerleri arasında, beklenildiği gibi negatif bir ilişki
söz konusudur. Analiz sonuçlarına göre traktör bir yıl yaşlandığında piyasa değerinde
ortalama olarak 436,08 TL kayıp meydana gelmektedir. Diğer bir ifade ile traktörlerin
yaşında % 1’lik bir artış, piyasa değerinde yaklaşık % 0,25’lik bir düşüş meydana
getirmektedir.
122
Analiz sonuçlarına göre dört silindirli traktörlerin 3 silindirli traktörlere kıyasla daha
düşük piyasa değerine sahip olduğu görülmüş ve bu etki istatistiksel olarak önemli
bulunmuştur (p<0.05). Bu durumun, işletme düzeyinde yer alan traktörlerin büyük bir
bölümünün (% 97) 4 silindirli traktörlerden, % 3’lük bir bölümünün ise 3 silindirli
traktörlerden oluşması ve bu az sayıdaki 3 silindirli traktörlerinde son yıllarda Harran
Ovasında meyveciliğin gelişme trendine girmesine paralel olarak edinilen yüksek güçlü,
yeni ve diğerlerine göre daha pahalı traktörlerin modelde yer almasından kaynaklandığı
düşünülmektedir.
Traktörlerin anma motor gücü (AMG) ile bunların piyasa değerleri arasında istatistik
olarak anlamlı pozitif bir ilişki söz konusudur (p<0,05). Buna göre traktörün anma
motor gücünün 1 kW yükselmesi, piyasa değerinde yaklaşık 686 TL’lik bir artış
meydana getirmektedir. Diğer bir ifade ile traktörlerin anma motor gücünde % 1’lik bir
yükselme, piyasa değerinde yaklaşık % 1,56’lık bir artış meydana getirmektedir.
Diğer yandan traktörlerin toplam kullanım süresi (TKS) ile bunların piyasa değerleri
arasında istatistik olarak anlamlı negatif bir ilişki söz konusudur (p<0,01). Traktörün
ekonomik ömrünü (10.000-12.000 saat) tamamlama dönemine yakın, traktörün piyasa
değerinde ciddi bir kayıp söz konusu olmaktadır. Diğer bir ifade ile traktörlerin
kullanım saatinde % 1’lik bir artışta piyasa değerinde yaklaşık % 0,079’luk bir azalma
meydana gelmektedir.
Motoru revizyon geçirmeyen traktörlerin, bir veya daha fazla revizyona tabi tutulan
traktörlere göre piyasa değerinin daha yüksek olduğu görülmüş ve bu etki istatistiksel
olarak önemli bulunmuştur (p<0,01). Model kapsamında yer alan, motor durumu
(MOTOR), kabin- kaporta durumu (KABKAP), dişli kutusu-diferansiyel durumu
(DİŞDİF), hidrolik sistem durumu (HİDROLİK), lastik durumunu (LASTİK) gösteren
değişkenler ile traktörün kaçıncı sahibi (KAÇSAHİB) olduğunu bildiren değişkenlerin;
traktörlerin piyasa değerine (PD) etkileri istatistiksel olarak önemli düzeyde
bulunmamıştır.
123
4.8 İkinci El Traktör Pazarındaki Traktörlerin Tahmini Satış Bedeline (TSB) Etki Eden Değişkenler Arasındaki Çoklu Regrasyon Analizi Sonuçları
İncelenen değişkenlere ait ortalama ve standart sapmanın yer aldığı tanımlayıcı
istatistikler çizelge 4.9’da verilmektedir.
Çizelge 4.9 İkinci el pazarındaki traktörler için tahmini satış bedeline (TSB) etki eden
değişkenler ve tanımlayıcı istatistikler
Değ
işke
nler
Tanım
Bir
im
Ort
alam
a
Stan
dart
Sa
pma
NEWHOLD Traktör Markası New Holland marka ise 1, değilse 0 0,18889 0,39186
Uzel (MF) Traktör Markası Uzel (MF) marka ise 1, değilse 0 0,20444 0,40374 TURKTR (FIAT) Traktör Markası FIAT marka ise 1, değilse 0 0,48667 0,50038 FORD Traktör Markası Ford marka ise 1, değilse 0 0,05556 0,22932 YAŞ Traktör Yaşı Yıl 14,92864 8,96948 SİLİNDİR Traktör Silindir Sayısı Silindir sayısı 4 ise 1, değilse 0 0,92 0,27160 AMOTGÜC Traktör Anma Gücü kW 56,7892 8,62500
TKS Traktör Toplam Kullanım Süresi Saat (h) 6.782 4.762
MOTOR Motor durumu MOT1=1 ise yeni, değilse 0 (diğeri) 0,19333 0,39535
MOTREVİZ Motor revizyon sayısı MOTREVIZ=1 ise revizyona uğramamış, değilse 0 (diğeri) 1,47111 1,16187
KABKAP Kabin Kaporta Durumu
Kabin Kaporta Durumu (=1 eğer kabin kaporta durumu iyi) 0,65556 0,47572
DİŞDİF Dişli Kutusu- Diferansiyel Durumu
Dişli K.-Diferansiyel Durumu (=1 ise dişli kutusu-diferansiyel durumu iyi) 0,68444 0,46525
HİDROLİK Hidrolik Sistem Durumu
Hidrolik Sistem Durumu (=1 ise hidrolik sistem durumu iyi) 0,70222 0,45779
LASTİK Lastik durumu Lastik durum (=1 ise lastikler uzun süre kullanılabilir) 0,46222 0,49913
KAÇSAHİB Traktörü satan kaçıncı sahibi Sayı 1,89111 1,00739
Ele alınan bağımlı degişken ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiyi ortaya koymak
için yapılan analizler sonucunda, matematiksel yönden en iyi sonucu doğrusal model
vermektedir.
124
İncelenen değişkenler arasında hesaplanan korelasyon katsayıları Çizelge 4.10’da
gösterilmistir. Çizelgenin incelenmesiyle, traktörün yaşı (YAŞ) ile toplam kullanım
süresi (TKS) ve motor revizyon sayısı (MOTREVİZ) arasında pozitif, motor durumu
(MOTOR) ile negatif yönlü ilişkiler olduğu görülebilmektedir. Silindir sayısı
(SİLİNDİR) ile kabin-kaporta durumu (KABKAP) değişkenleri arasında negatif yönlü
ilişkiler tespit edilmiştir. Traktör kullanım süresi (TKS) ile kabin-kaporta durumu
(KABKAP), dişli kutusu-diferansiyel durumu (DİŞDİF) ve hidrolik sistem durumu
(HİDROLİK) değişkenleri arasında negatif yönlü ilişkiler belirlenmiştir. Traktörün
kabin-kaporta durumunu gösteren (KABKAP) değişken ile hidrolik sistem durumu
(HİDROLİK) ve dişli kutusu-diferansiyel (DİŞDİF) durumunu gösteren değişkenler
arasında ayrıca traktörün dişli kutusu-diferansiyel (DİŞDİF) durumunu gösteren
değişken ile hidrolik sistem (HİDROLİK) durumu değişkeni arasında da pozitif yönlü
ilişki tespit edilmiştir.
Çizelge 4.10 İkinci el pazarındaki traktörlerde değişkenler arası korelasyon matrisi
Modelin bileşenlerinin uyumuna bakıldığında (Çizelge 4.11), kullanılan bütün
değişkenlerin bağımlı değişken olan tahmini satış bedeli (TSB) değerindeki değişmeyi
yaklaşık % 74 oranında açıklayabildiği görülmektedir. Çoklu regrasyon modelinin genel
anlamlılığının sınandığı F değeri, modelde kullanılan 15 değişken ve değerlendirmeye
alınan 424 gözlem sayısı ile (F15,424) 83,6 olarak hesaplanmış olup p<0,0001 düzeyinde
125
anlamlı bulunmuştur. Başka bir ifade ile modelde kullanılan tüm değişkenlerin eş anlı
olarak en azından birinin sıfırdan farklı olduğu gözlemlenmiştir.
Çizelge 4.11 İkinci el pazarındaki traktörler için çoklu regresyon analizi sonuçları
Değişkenler Katsayı t-değeri p-değeri Elastikiyet
SABİT 21,9451*** 4,25 0,0001
NEWHOLD 5,58350*** 4,18 0,0001 UZEL (MF) -1,30176 -1,18 0,2367 TÜRKTR (FIAT) 6,39686*** 7,11 0,0001 FORD 0,35117 0,27 0,7882 YAŞ -0,46404*** -9,89 0,0001 -0,27 SİLİNDİR -0,50703 -0,37 0,7097 AMOTGÜC 0,46974*** 9,28 0,0001 1,02 TKS -2,40560*** -4,80 0,0001 -0,093 MOTOR 1,72651* 1,78 0,0757
MOTREVİZ 0,55037** 2,06 0,0393 KABKAP 0,88356 1,09 0,2764 DİŞDİF 0,19755 0,19 0,8527 HİDROLİK -0,86700 -0,89 0,3754 LASTİK 1,93349*** 3,59 0,0001 KAÇSAHİB -0,39084 -1,52 0,1297 R2 0,74
F15,424 83,6 (0.0000) Not: ***, **, * sırasıyla %1, %5 ve %10 istatistiksel önemlilik derecesini göstermektedir.
Analiz sonuçlarına göre New Holland markasının tahmini satış bedeli üzerinde (TSB)
pozitif yönde ve istatistiksel olarak anlamlı etkisi olduğu belirlenmiştir (p<0.01). Benzer
şekilde, Türk Traktör (FIAT) markası da aynı özelliği göstermektedir (p<0.01). Bu
duruma göre, New Holland marka traktör ile diğer markalardaki traktörler arasında
yaklaşık olarak 5.583 TL tutarında bir fiyat farkı ortaya çıkmaktadır. Aynı fark Türk
Traktör (FIAT) ile diğer markalardaki traktörler arasında 6.397 TL olmaktadır.
Traktörlerin yaşı ile bunların tahmin satış bedeli arasında, beklenildiği gibi negatif bir
ilişki söz konusudur. Traktör 1 yıl yaşlandığında, tahmini satış bedeli yaklaşık 464 TL
azalmaktadır. Diğer bir ifade ile traktörlerin yaşındaki %1’lik artış, tahmini satış
bedelinde yaklaşık % 0,27’lik bir düşüş meydana getirmektedir..
126
Traktörlerin anma motor gücü (AMG) ile bunların piyasa değerleri arasında istatistik
olarak anlamlı pozitif bir ilişki söz konusudur (p<0,01). Traktör anma motor gücünün 1
kW artışı, tahmini satış bedelinde yaklaşık 470 TL’lik bir artış meydana getirmektedir.
Diğer bir ifade ile traktörlerin anma motor gücünde % 1’lik bir yükselme, tahmini satış
bedelinde yaklaşık % 1,02’lik bir artış meydana getirmektedir.
Diğer yandan birlikte traktörlerin toplam kullanım süresi (TKS) ile bunların piyasa
değerleri arasında istatistiksel olarak anlamlı, negatif bir ilişki söz konusudur (p<0,01).
Buna göre traktörlerin kullanım saatinde görülen % 1’lik artış, piyasa değerinde
yaklaşık olarak % 0,093’lük bir düşüş meydana getirmektedir.
Traktör motor durumu ile tahmini satış bedeli (TSB) arasında istatistiksel olarak p<0,10
düzeyinde anlamlı pozitif bir ilişki söz konusudur. Motor durumu iyi olan traktörlerin
kötü durumda olanlara göre piyasa değerinin yüksek olduğu görülmüştür ve bu
beklentilerle uyumludur. Diğer faktörler sabit kalmak şartı ile motor durumu iyi olan
traktörler ile motor durumu iyi olmayanlar arasında 1.726 TL düzeyinde bir fiyat farkı
oluşmaktadır.
Motoru revizyon geçirmeyen traktörlerin, bir veya daha fazla revizyona tabi tutulan
traktörlere göre tahmini satış bedelinin yüksek olduğu görülmüş ve bu etki istatistiksel
olarak p<0,05 düzeyinde önemli bulunmuştur.
Traktörlerin lastik durumu ile piyasa değeri arasında istatistiksel olarak anlamlı pozitif
ilişki söz konusudur (p<0,01). Lastik durumu iyi (uzun süre kullanılabilir) olan
traktörlerin piyasa değerinin, kötü durumda olanlara göre 1.933 TL yüksek olduğu
belirlenmiştir.
Analiz kapsamındaki traktörlerin kabin-kaporta durumu (KABKAP), dişli kutusu-
diferansiyel durumu (DİŞDİF) ve hidrolik sistem durumunu (HİDROLİK) gösteren
değişkenler ile traktörün kaçıncı sahibi (KAÇSAHİB) olduğunu gösteren
değişkenlerin;tahmini satış bedeline (TSB) etkileri istatistiksel olarak önemli
bulunmamıştır.
127
Gerek işletme traktörleri gerekse ikinci el traktör pazarında yer alan traktörler için
oluşturulan modelde kullanılan toplam 15 değişkenden 9 tanesinin, traktörlerin şimdiki
piyasa değerleri (PD) ile tahmini satış bedeline (TSB) etkileri istatistiksel olarak önemli
bulunmuştur. Analiz sonuçları karşılaştırıldığında, ikinci el pazarında yer alan
traktörlerin tahmini satış bedeli (TSB) üzerinde New Holland ile FIAT marka
tercihlerinin, yaşın, anma motor gücünün, toplam kullanım süresinin ve traktör lastik
durumunun ve son olarak da motor revizyonu sayısı ile hali hazır motor durumunun
etkili olduğu söylenebilmektedir.
Buna karşın işletmelerde yer alan traktörlerin şimdiki piyasa değerine (PD), istatistiksel
önemlilik derecesine göre FIAT, UZEL (MF) ve New Holland marka tercihi, traktör
yaşı, toplam kullanım süresi ve motor revizyonu sayısını gösteren değişkenlerin etkili
olduğu; daha sonra ise anma motor gücü, silindir sayısı ve ikinci derecedeki marka
tercihinin etkili olduğu belirlenmiştir.
4.9 İşletmelerde Toplam İşlenen Alana Bağlı, Mekanizasyon Göstergelerinde Meydana Gelen Değişim
Yapılan analizler sonucunda, toplam işlenen alana (TİA) bağlı özgül traktör gücü
(kW/ha) değerlerinin değişimi Şekil 4.78’de verilmiştir. Bu iki parametre arasında
yüksek dereceli (R2=0,9802, p<0,01) bir ilişki tespit edilmiştir. İlişkiye ait modelin
denklemi y=52,528x-0,945 şeklindedir. Bu durumda, işlenen tarımsal alan arttıkça birim
alana düşen traktör gücü belirlenen ilişki çerçevesinde azalmaktadır. Bu sonuç, bir
yandan işletmecilik prensiplerine göre traktör sahibi olması gerekmeyen işletmelerin
traktör sahibi olduğunu gösterirken; büyük işletmelerin ise yeterli traktör motor gücüne
sahip olamadıklarını ortaya koymaktadır.
128
Şekil 4.78 Toplam işlenen alana bağlı özgül traktör gücü değerlerinin değişimi ve uygun
modelin grafiği Toplam işlenen alana (TİA) bağlı birim alana düşen traktör sayısındaki (Traktör/1000
ha) değişim şekil 4.79’da verilmiştir.
Şekil 4.79 Toplam işlenen alana bağlı birim alana düşen traktör sayısı değerlerinin
değişimi ve uygun modelin grafiği
129
Bu iki parametre arasında yüksek dereceli (R2=0,9868, p<0,01) bir ilişki tespit edilmiş
olup, ilişkiye ait modelin denklemi y=947,26x-0,97 şeklindedir. Burada da aynı şekilde
işlenen tarımsal alan arttıkça, 1000 ha’a düşen traktör sayısında belirlenen model
çerçevesinde azalma meydana gelmektedir.
İşletmelerdeki traktörle ile ilgili toplam işlenen alan (TİA) ile traktör başına düşen alan
(ha/traktör) parametreleri arasındaki doğrusal model R2=0,8171 değerinde belirtme
katsayısı ile p<0,01 olasılık düzeyine sahip olarak elde edilmiştir. Doğrusal modelin
denklemi y=0,7447x+2,7765 şeklindedir (Şekil 4.80).
Buna göre işlenen tarım alanı arttıkça, traktör başına düşen alan miktarında belirlenen
doğrusal model çerçevesinde artışlar meydana gelmektedir. Bu sonuç, büyük
işletmelerde görülen güç düşüklüğü tespitini desteklemektedir.
Şekil 4.80 Toplam işlenen alana bağlı birim traktör başına düşen alan değerlerinin
değişimi ve uygun modelin grafiği Yapılan analizler sonucunda, toplam işlenen alan (TİA) ile birim traktöre düşen alet-
makina sayısı arasında istatiksel anlamda önemli bir ilişki gözlenememiştir (Şekil
4.81). Bu durum yörede artan arazi büyüklüğüyle orantılı bir alet-makine sayısı artışının
olmadığını ortaya koymaktadır.
130
Şekil 4.81 Toplam işlenen alana bağlı traktör başına düşen alet-makina sayısındaki
değişim 4.10 İşletmelerde Kullanılan Traktörlerin Yıllık Tamir-Bakım Giderleri İle Diğer
Parametreler Arasındaki İlişkiler
İşletmelerde yer alan traktörler için, yaşa bağlı 2010 yılına ait tamir-bakım giderleri
değişimi Şekil 4.82’de verilmiştir. Grafikte görülen verilerle yapılan istatistiksel
analizler sonucunda, yaş ve tamir-bakım gideri parametreleri arasında herhangi bir
güçlü ilişki belirlenememiştir. Bunun, tamir-bakım giderine ilişkin sadece 1 yıllık veri
toplanabilmiş olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Çalışmanın veri derleme
aşamasında, tamir-bakım giderlerine ilişkin çiftçi koşullarında etkin bir kayıt düzeninin
bulunmadığı da gözlenmiştir.
131
Şekil 4.82 Yaşa bağlı tamir- bakım gideri değerlerinin değişimi İşletmelerde yer alan traktörler için toplam kullanım süresine bağlı 2010 yılındaki
tamir- bakım giderleri ise şekil 4.83’de verilmiştir. Grafikte görülen verilerle yapılan
istatistiksel analizler sonucunda, toplam kullanım süresi ile tamir-bakım gideri
parametreleri arasında herhangi bir güçlü ilişki belirlenememiştir. Bu durumun yaşla
ilgili yapılan analizde açıklanan nedenlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Benzer durumun, şekil 4.84’de görülen anma motor gücü ve bakım-onarım giderleri,
şekil 4.86’da görülen özgül traktör gücü ve bakım-onarım giderleri ile şekil 4.87’de
görülen traktörün piyasa değeri ve bakım-onarım giderleri için de söz konusu olduğu
görülmektedir.
132
Şekil 4.83 Toplam kullanım süresine bağlı (TKS) tamir bakım giderlerindeki değişim
Şekil 4.84 Anma motor gücüne bağlı (AMG) tamir-bakım giderlerindeki değişim İşletmelerdeki traktörlerin anma motor gücüne bağlı (AMG) ortalama tamir bakım
giderlerinin dağılımı ise Şekil 4.85’de görülmektedir. İşletmelerde aynı anma motor
gücüne sahip traktörlerin ortalama tamir bakım giderleriyle yapılan istatistiksel analizler
sonucunda, bu iki parametre arasında öncelikle doğrusal (R2=0,5404, p<0,001
133
düzeyinde ) bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen modelin denklemi y=14,936x+358,65
şeklindedir.
Bununla birlikte söz konusu iki değişken arasında aynı zamanda ikinci dereceden
(R2=0,5448, p<0,001) bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen modelin denklemi ise y=-
0,1292x2+29,897x-59,057 şeklindedir. Şekil 4.85’de ortalama değerler ve bunlara bağlı
olarak elde edilen modelin grafiği görülmektedir.
Şekil 4.85 Anma motor gücüne bağlı (AMG) ortalama tamir-bakım giderlerindeki
değişim
134
Şekil 4.86 Özgül traktör gücüne (OTG) bağlı tamir-bakım giderleri değerlerinin
değişimi
Şekil 4.87 Traktörün piyasa değerine (PD) bağlı tamir-bakım giderlerindeki değişim
135
4.11 İşletmelerde Kullanılan Traktörlerin Yıllık Yakıt Giderleri İle Diğer Parametreler Arasındaki İlişkiler
İşletmelerdeki traktörler ile ilgili 2010 yılındaki toplam işlenen alan (TİA) ile yıllık
toplam yakıt tüketimi (TOPYAKIT) parametreleri arasında öncelikle doğrusal model
ortaya konulmuş olup, söz konusu model R2=0,8079 değerinde belirtme katsayısı ile
p<0,01 olasılık düzeyinde elde edilmiştir. Doğrusal modelin denklemi y=151,44x
şeklindedir. Bu iki parametre arasında aynı zamanda ikinci dereceden (R2=0,8223,
p<0,01) bir ilişki de tespit edilmiştir. Elde edilen bu modelin denklemi ise
y=1,0194x2+100,13x+283,46 şeklindedir (Şekil 4.88).
Şekil 4.88 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı traktörlerin yıllık toplam yakıt
giderlerindeki (TOPYAKIT) değişim ve uygun modellerin grafiği
İşletmelerde karşılaşılan tüm traktörlere ait verilerle yapılan bu analizlerin yanı sıra,
farklı güç aralıklarındaki traktörlerin yakıt tüketimi değerleri ayrı ayrı da analiz
edilmiştir. Buna göre işletmelerdeki traktörler ile ilgili 2010 yılındaki toplam işlenen
alan (TİA) ile 45-50 kW güç aralığındaki traktörlerin, toplam yakıt (TOPYAKIT)
parametreleri arasında öncelikle doğrusal model ortaya konulmuş olup, söz konusu
model R2=0,4916 değerinde belirtme katsayısı ile p<0,01 olasılık düzeyine sahiptir.
136
Doğrusal modelin denklemi y=92,614x+334,22 şeklindedir. Bu iki parametre arasında
aynı zamanda ikinci dereceden (R2=0,5988, p<0,01) bir ilişki de tespit edilmiştir. Elde
edilen bu modelin denklemi ise y=-11,173x2+286,05x-341,46 şeklindedir (Şekil 4.89).
Şekil 4.89 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 45-50 kW güç aralığındaki traktörlerin
yıllık toplam yakıt giderlerindeki (TOPYAKIT) değişim ve uygun modellerin grafiği
İşletmelerdeki traktörler ile ilgili 2010 yılındaki toplam işlenen alan (TİA) ile 51-55 kW
güç aralığındaki traktörlerin, toplam yakıt (TOPYAKIT) parametreleri arasında
belirlenen doğrusal model R2=0,755 değerinde belirtme katsayısı ile p<0,0001 olasılık
düzeyine sahiptir. Doğrusal modelin denklemi y=133,77x+207,94 şeklindedir. Bu iki
parametre arasında aynı zamanda ikinci dereceden (R2=0,800, p<0,0001) bir ilişki de
tespit edilmiştir. Elde edilen bu modelin denklemi ise y=-6,1839x2+254,67x-203,14
şeklindedir (Şekil 4.90).
İşletmelerde 2010 yılında toplam işlenen alan (TİA) ile 56-60 kW güç aralığındaki
traktörlerin, toplam yakıt (TOPYAKIT) parametreleri arasında belirlenen doğrusal
137
model, bu model R2=0,798 değerinde belirtme katsayısı ile p<0,01 olasılık düzeyine
sahiptir. Doğrusal modelin denklemi y=156,43x-183,68 şeklindedir (Şekil 4.91).
Şekil 4.90 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 51-55 kW güç aralığındaki traktörlerin
yıllık toplam yakıt giderlerindeki (TOPYAKIT) değişim ve uygun modelerin grafiği
Şekil 4.91 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 56-60 kW güç aralığındaki traktörlerin
yıllık toplam yakıt tüketimlerine (TOPYAKIT) ait değişim ve uygun modelin grafiği
138
İşletmelerde 2010 yılında toplam işlenen alan (TİA) ile 61-65 kW güç aralığındaki
traktörlerin, toplam yakıt (TOPYAKIT) parametreleri arasındaki doğrusal
model,R2=0,6464 değerinde belirtme katsayısı ile p<0,01 olasılık düzeyine sahiptir.
Doğrusal modelin denklemi y=133,04x+152,05 şeklinde belirlenmiştir (Şekil 4.92).
Şekil 4.92 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 61-65 kW güç aralığındaki traktörlerin
yıllık toplam yakıt tüketimlerine ait (TOPYAKIT) değişim ve uygun modelin grafiği
İşletmelerde 2010 yılında toplam işlenen alan (TİA) ile 71 kW ve daha yüksek güçteki
traktörlerin toplam yakıt (TOPYAKIT) parametreleri arasında belirlenen doğrusal
model, l R2=0,9739 değerinde belirtme katsayısı ile p<0,01 olasılık düzeyine sahiptir.
Doğrusal modelin denklemi y=222,98x şeklindedir (Şekil 4.93).
139
Şekil 4.93 Toplam işlenen alana (TİA) bağlı 71 kW ve üstü güçteki traktörlerin yıllık
toplam yakıt tüketimlerine (TOPYAKIT) ait değişim ve uygun modelin grafiği
Ovada yaygın olarak uygulanan ürün deseni için, toplam işlenen alana bağlı farklı
güçteki traktörlerin toplam yakıt giderlerindeki payının ayrı ayrı incelenmesi
sonucunda; toplam işlenen alan (TİA) değişkeni, toplam yakıt miktarındaki değişmeyi
genel anlamda yüksek oranlarda açıklayabilmektedir. Bir başka ifade ile toplam yakıt
miktarı, arazi büyüklüğüne bağlı olarak artmaktadır.
İşletmelerdeki traktörlerin anma motor gücüne (AMG) bağlı toplam yakıt
tüketimlerindeki (l/yıl) değişim ise Şekil 4.94’de görülmektedir. İşletmelerde aynı
anma motor gücüne sahip traktörlerin ortalama toplam yakıt tüketimleriyle yapılan
istatistiksel analizler sonucunda, bu iki parametre arasında öncelikle doğrusal
(R2=0,6911, p<0,001 düzeyinde ) bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen modelin
denklemi y=76,018x-2336,7 şeklindedir. Bununla birlikte söz konusu iki değişken
arasında aynı zamanda ikinci dereceden (R2=0,7552, p<0,001) bir ilişki tespit edilmiştir.
Elde edilen modelin denklemi ise y=-1,6618x2-134,36x+4023,1 şeklindedir. Şekil
4.95’de ortalama değerler ve bunlara bağlı olarak elde edilen modelin grafiği
görülmektedir.
140
Şekil 4.94 Anma motor gücüne (AMG) bağlı yıllık toplam yakıt tüketimindeki
(TOPYAKIT) değişim
Şekil 4.95 Anma motor gücüne (AMG) bağlı ortalama yıllık toplam yakıt tüketindeki
(TOPYAKIT) değişim
Traktörlerin toplam kullanım süresine (TKS) bağlı 2010 yılı üretim sezonunda
gerçekleşen toplam yakıt tüketimlerine ait (l/yıl) değişim Şekil 4.96’da verilmiştir.
141
Şekil 4.96 Toplam kullanma süresine (TKS) bağlı yıllık yakıt tüketimlerinin
(TOPYAKIT) değişimi İşletmelerde aynı toplam kullanım saatine sahip traktörlerin ortalama toplam yakıt
tüketimleriyle yapılan istatistiksel analizler sonucunda, bu iki parametre arasında ikinci
dereceden (R2=0,506, p<0,001) bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen modelin denklemi
ise y=-1E-05x2-0,2907x+2730,8 şeklindedir. Şekil 4.97’de ortalama değerler ve bunlara
bağlı olarak elde edilen modelin grafiği görülmektedir. Buna göre, aynı kullanım saatine
sahip traktörlerde toplam yakıt gideri, 10.000-12.000 h olan traktör mekanik ömrüne
(Evcim vd. 2010) ulaşıncaya kadar azalmakta daha sonra kullanım saatinin artışına bağlı
olarak yükselişe geçmektedir.
142
Şekil 4.97 Toplam kullanma süresine (TKS) bağlı yıllık yakıt tüketimlerinin
(TOPYAKIT) değişimi Traktörlerin yaşına bağlı 2010 yılı üretim sezonunda gerçekleşen toplam yakıt
tüketimlerindeki değişim ise Şekil 4.98’de verilmiştir.
Şekil 4.98 Yaşa bağlı toplam yakıt tüketimindeki (TOPYAKIT) değişim
143
Aynı yaşa sahip traktörlerin ortalama toplam yakıt tüketimleriyle yapılan istatistiksel
analizler sonucunda, bu iki parametre arasında ikinci dereceden (R2=0,5028, p<0,001)
bir ilişki tespit edilmiştir. Elde edilen modelin denklemi ise y=-3,5699x2-
180,58x+3496,8 şeklindedir. Şekil 4.99’da ortalama değerler ve bunlara bağlı olarak
elde edilen modelin grafiği görülmektedir. Literatürde, Türkiye’de traktörlerin mekanik
ömrünün en fazla 24 yaş oldugu bildirilmiştir (Evcim vd. 2010). Bu kapsamda Şekil
4.99’da aynı yaşa sahip traktörlerin yıllık toplam yakıt tüketimlerinde traktörlerin
mekanik ömrü olan 24 yaşına kadar azalma, bu yaştan sonra traktör yaşındaki artışa
bağlı olarak yakıt tüketimlerinde de artışlar meydana geldiği gözlemlenmiştir.
Şekil 4.99 Yaşa bağlı ortalama yıllık toplam yakıt tüketimindeki (TOPYAKIT) değişim İşletme traktörlerinin şimdiki piyasa değerine (PD) bağlı 2010 yılı üretim sezonunda
gerçekleşen toplam yakıt tüketimlerine ait değişim şekil 4.100’de görülmektedir.
144
Şekil 4.100 Traktörlerin şimdiki piyasa değerlerine (PD) bağlı yıllık toplam yakıt
tüketimlerindeki (TOPYAKIT) değişim Şekil 4.101’de işletmelerdeki traktörle ile ilgili birim alana düşen güç (kW/ha) ile yıllık
yakıt tüketimi (TOPYAKIT) arasında belirlenen ilişkide R2=0,8409 değerinde belirtme
katsayısı ile p<0,01 olasılık düzeyi elde edilmiştir. Modelin denklemi y=804,75x-1,035
şeklindedir.
Şekil 4.101 Birim alana düşen güce (OTG) bağlı yıllık toplam yakıt tüketimine
(TOPYAKIT) ait değişim ve uygun modelin grafiği
145
4.12 İşletmelerdeki Traktörlerin Yaş, Anma Motor Gücü ve Toplam İşlenen Alana Göre Alet-Makina Parametrelerinde Meydana Gelen Değişim
Bu bölümde, işletmelerde alet-makina kullanımının traktörün yaşı ve motor gücüne
bağlı değişkenler arasındaki ilişki düzeyi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma
kapsamında ele alınan işletmelere ait traktörlerin yaş ve anma motor güçlerinin alet ve
makinalar için belirlenen parametreler arasındaki ilişkiler, yöntem bölümünde verilen
Pearson korelasyon katsayısından (r) yararlanılarak belirlenmiştir (Çizelge 4.12).
İstatistiksel olarak önemli bulunan ilişkiler, çizelgede daha koyu olarak gösterilmiştir.
146
Çizelge 4.12 Traktör yaşı ve anma motor gücü ile alet-makine parametreleri arasındaki değişimlere ait istatistiksel analiz sonuçları
ALET-MAKİNA
PARAMETRELERİ TRAKTÖR YAŞINA
BAĞLI TRAKTÖR ANMA MOTOR GÜCÜNE
BAĞLI n r p n r p
KPK (da/yıl) 156 -0,257 0,0012 156 0,317 0,0088 KPIB (da/h) 156 -0,269 0,0007 156 0,362 0,0003 KPKS (h/yıl) 156 -0,203 0,0112 156 0,260 0,01 KPKSAY (adet) 156 -0,091 0,2577 156 0,000 0,26 KPYT (l/da) 156 0,016 0,8469 156 -0,013 0,85 KPCEN (da/kWh) 156 -0,174 0,0296 156 0,065 0,03 IGKP (h/da) 156 0,278 0,0004 156 -0,440 0,0006 GKA(da/yıl) 104 -0,258 0,0083 104 0,294 0,0076 GTIB (da/h) 104 -0,212 0,0310 104 0,269 0,0042 GDKS (h/yıl) 104 -0,252 0,0099 104 0,264 0,0033 GDKSAY(adet) 104 -0,235 0,0162 104 0,306 0,0084 GDYT (l/da) 104 0,014 0,8911 104 -0,067 0,50 GDCEN (da/kWh) 104 -0,108 0,2754 104 0,025 0,80 IGTIB (da/h) 104 0,197 0,0449 104 -0,280 0,0060 TKULA (da/yıl) 156 -0,230 0,0039 156 0,276 0,0005 TIB (da/h) 156 -0,019 0,8152 156 0,087 0,28 TKSU (h/yıl) 156 -0,225 0,0048 156 0,237 0,0071 TKSAY (adet) 156 0,022 0,7808 156 -0,004 0,96 TAYT (l/da) 156 -0,085 0,2916 156 0,117 0,14 TACEN (da/kWh) 156 0,052 0,5195 156 -0,140 0,08 IGT (h/da) 156 -0,021 0,7929 156 -0,179 0,03 SKA (da/yıl) 156 -0,209 0,0087 156 0,307 0,0009 SGIB (da/h) 156 -0,023 0,7771 156 0,126 0,12 SGKS (h/yıl) 156 -0,161 0,0453 156 0,196 0,01 SGKSAY (adet) 156 -0,053 0,5115 156 0,053 0,51 SGYT (l/da) 156 0,041 0,6151 156 -0,021 0,80 SGCEN (da/kWh) 156 0,041 0,6110 156 -0,103 0,20 IGSG (h/da) 156 0,012 0,8827 156 -0,126 0,12 UKA (da/yıl) 59 -0,332 0,0102 59 0,293 0,02 UEIB (da/h) 59 -0,306 0,0184 59 0,184 0,16 UEKS (h/yıl) 59 -0,268 0,0402 59 0,237 0,07 UEYT (l/da) 59 0,107 0,4208 59 0,028 0,83 UECEN (da/kWh) 59 -0,280 0,0319 59 0,021 0,87 IGUE (h/da) 59 0,318 0,0140 59 -0,278 0,03 PKA (da/yıl) 89 -0,234 0,0274 89 0,331 0,0085 PEIB (da/h) 89 -0,076 0,4778 89 0,182 0,09 PEKS (h/yıl) 89 -0,220 0,0383 89 0,266 0,01 PEKSAY (adet) 89 -0,105 0,3281 89 0,130 0,22 PEYT (l/da) 89 -0,134 0,2117 89 -0,106 0,32 PECEN (da/kWh) 89 -0,003 0,9767 89 -0,076 0,48 IGPE (h/da) 89 0,093 0,3851 89 -0,184 0,08 KKA (da/yıl) 156 -0,276 0,0005 156 0,324 0,0010 KIB (da/h) 156 -0,219 0,0060 156 0,357 0,0010 KKS (h/yıl) 156 -0,205 0,0102 156 0,214 0,0027 KKSAY (adet) 156 0,190 0,0173 156 -0,229 0,0059
147
Çizelge 4.12 Traktör yaşı ve anma motor gücü ile alet-makine parametreleri arasındaki değişimlere ait istatistiksel analiz sonuçları (devam)
ALET-MAKİNA
PARAMETRELERİ TRAKTÖR YAŞINA
BAĞLI TRAKTÖR ANMA MOTOR GÜCÜNE
BAĞLI KUYT (l/da) 156 -0,015 0,8530 156 -0,076 0,35 KUCEN (da/kWh) 156 -0,146 0,0686 156 0,073 0,36 IGKU (h/da) 156 0,199 0,0126 156 -0,370 0,0010 CKA (da/yıl) 25 -0,527 0,0068 25 0,462 0,02 CIB (da/h) 25 -0,154 0,4627 25 0,443 0,03 CKS (h/yıl) 25 0,092 0,6620 25 0,101 0,63 CKSAY(adet) 25 0,130 0,5365 25 0,022 0,92 CIYT (l/da) 25 -0,384 0,0578 25 0,180 0,39 CICEN(da/kWh ) 25 0,008 0,9698 25 0,232 0,27 IGCI (h/da) 25 0,162 0,4386 25 -0,077 0,72 GAK (da/yıl) 156 -0,194 0,0152 156 0,203 0,01 GIB (da/h) 156 -0,056 0,4873 156 0,024 0,77 GAKS (h/yıl) 156 -0,220 0,0057 156 0,254 0,0086 GAKSAY (adet) 156 -0,078 0,3330 156 -0,018 0,82 GAYT (l/da) 156 -0,151 0,0607 156 0,176 0,03 GACEN (da/kWh) 156 0,037 0,6435 156 -0,282 0,0006 IGGC (h/da) 156 -0,046 0,5686 156 0,062 0,44 TVKA (da/yıl) 46 -0,260 0,0807 46 0,431 3,17 TMIB (da/h) 46 0,017 0,9116 46 0,036 0,81 TMKS (h/yıl) 46 -0,186 0,2166 46 0,332 0,02 TMKSAY (adet) 46 0,034 0,8211 46 -0,038 0,80 TMYT(l/da) 46 -0,098 0,5190 46 -0,024 0,87 TMCEN (da/kWh) 46 0,093 0,5394 46 -0,125 0,41 IGTM (h/da) 46 0,076 0,6164 46 -0,390 0,0026 TPA (da/yıl) 156 -0,233 0,0034 156 0,269 0,0003 TPIB (da/h) 156 -0,095 0,2368 156 0,144 0,07 TPKS (h/yıl) 156 -0,187 0,0197 156 0,189 0,02 TPKSAY (adet) 156 0,019 0,8186 156 -0,075 0,36 TPYT (l/da) 156 -0,005 0,9497 156 -0,250 0,0084 TPCEN (da/kWh) 156 -0,040 0,6233 156 -0,007 0,93 IGTP (h/da) 156 -0,076 0,3482 156 -0,078 0,33
Bununla birlikte işletmelerde toplam işlenen arazi büyüklüğü parametresine bağlı olarak
alet-makine parametreleri arasındaki istatistiksel analiz sonuçları da Çizelge 4.13’de
verilmiştir. Burada da istatistiksel olarak önemli bulunan ilişkiler, daha koyu olarak
gösterilmiştir.
148
Çizelge 4.13 İşletmelerin toplam işlenen arazi miktarına bağlı olarak alet-makina parametreleri arasındaki regresyon analizi sonuçları
ALET-MAKİNA İLE İLGİLİ
DEĞİŞKENLER TOPLAM İŞLENEN ARAZİ (da)
n r p KPGBYT (l/kW.da) 156 -0,221 0,006 KPCEN (da/kWh) 156 0,290 0,000 GDGBYT (l/kW.da) 104 0,038 0,699 GDCEN (da/kWh) 104 0,166 0,092 TAGBYT (l/kW.da) 156 0,027 0,742 TACEN (da/kWh) 156 -0,124 0,123 SGGBYT (l/kW.da) 156 0,170 0,034 SGCEN (da/kWh) 156 -0,155 0,053 UEGBYT (l/kW.da) 58 0,162 0,225 UECEN (da/kWh) 58 0,007 0,959 PEGBYT (l/kW.da) 89 0,125 0,242 PECEN (da/kWh) 89 0,139 0,194 KUGBYT (l/kW.da) 156 0,010 0,903 KUCEN (da/kWh) 156 0,059 0,467 CIGBYT (l/kW.da) 25 0,216 0,300 CICEN (da/kWh) 25 0,188 0,368
149
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
5.1 İşletmeler Tarafından Kullanılan ve İkinci El Pazarında Bulunan Traktörlere
Ait İşletme Değerlerinin Karşılaştırılması
Bu çalışmayla 2009-2010 yıllarını kapsayan dönemde, Şanlıurfa Harran Ovasında
(Merkez, Harran ve Akçakale İlçeleri) satışa konu olan kullanılmış traktörler ile Harran
Ovasını temsil edecek şekilde seçilen köy ve işletmelerde bulunan traktörlerin
özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu özellikler ve etkili olduğu düşünülen diğer bazı
faktörler analiz edilerek, etki dereceleri araştırılmıştır. Yapılan çalışmalar aşağıda
özetlenen sonuçları ortaya koymuştur. Buna göre,
1. Harran Ovasında çalışma yapılan alanda yer alan 150 tarımsal işletme, 21.029 da
mülk ve 3.383 da kiralık olmak üzere toplam 24.462 da araziye sahiptir.
Ortalama işletme büyüklüğü yaklaşık 163 da’dır. Bu işletmelerdeki üretim
deseni içerisinde pamuk ekim alanı ilk sırayı almaktadır. Sulamanın başladığı
1995 yılından günümüze kadar yıllara göre değişmekle birlikte, pamuk ekim
alanının payı toplam ekim alanı içinde yaklaşık %55,5 düzeyinde olup bunu
%40,1 oranında buğday, %29,8 oranında ikinci ürün mısır, %1,7 oranında aspir,
%0,4 oranında mercimek, % 1 oranında bostan, % 1,1 oranında meyve ve %0,3
oranında ise sebze üretimi izlemektedir.
2. Çalışma yapılan alandaki işletmelerde birim alana düşen traktör gücü 3,8 kW/ha,
1000 ha tarım alanına düşen traktör sayısı 63,8, bir traktöre düşen tarım alanı
15,7 ha, bir traktöre düşen ortalama alet-makine sayısı ise 7,79’dur. Araştırma
alanında çalışma yapılan işletmelerin traktöre sahip işletmeler arasından
seçilmesinden dolayı, söz konusu alanın mekanizasyon düzeyinin gerek bölge
gerekse ülke değerlerinden yüksek olduğu, bununla birlikte yoğun tarımsal
teknolojinin kullanıldığı AB ülkelerindeki değerlerden düşük olduğu
gözlenmektedir.
3. Araştırma alanındaki işletmelerde yer alan traktörlerde ortalama anma motor
gücü 60 kW iken, ikinci el pazarındaki traktörler için bu değer 57 kW’dır.
İşletmelerdeki traktörlerin anma motor güçleri 40 kW-86 kW arasında
150
değişirken, güç dağılımı orta güç grubu olarak adlandırılan 55-65 kW aralığında
yoğunluk göstermekte; ikinci el pazarındaki traktörlerin anma motor güçleri ise
35-89 kW aralığında değişirken güç dağılımı yine orta güç grubu olarak
nitelendirilen 50-65 kW aralığında yoğunluk göstermektedir.
4. İşletmelerde ve ikinci el traktör pazarında yer alan traktörlerin ortalama yaşı
yaklaşık olarak 15 olup, 0-15 yaş grubunda yer alan traktörler, toplam
traktörlerin yaklaşık % 60’ını, 16-30 yaş grubu ise % 30’unu oluşturmaktadır.
İşletme ve ikinci el pazarında bulunan traktörlerin % 43’ünü 15 yaş ve daha
yaşlı traktörlerin oluşturduğu görülmektedir. Traktörler için literatürde verilen
15 yıllık ekonomik ömür dikkate alındığında (Sabancı vd.. 2003a, Sabancı vd..
2003b) bu durum, ekonomik ömrünü tamamlamış traktör kullanımının oldukça
önemli düzeyde olduğunu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, ikinci el
piyasasındaki traktörlerin satış nedenlerine bakıldığında % 48’lik bir oran ile
model eskimesi, % 2’lik oranla aşınma ve yine % 2’lik oranla kapasite
yetersizliği gelmektedir. Bu durum, pazardaki ikinci el traktörlerin yarısından
fazlasının (% 52) model yükseltilmesi amacıyla satışa çıkarılmış olduğunu
göstermekte; bu da Şanlıurfa Harran Ovasında traktör parkının yenilenme
potansiyelini ortaya koymaktadır.
5. İşletmelerde yer alan traktörlerin % 46’sı Türk Traktör (FIAT), % 21’i Uzel
(MF) ve % 13’ü New Holland (NH) markalarından; ikinci el pazarındaki
traktörlerin ise % 48’i Türk Traktör (FIAT), % 20’si Uzel (MF), % 18’i New
Holland markalarından oluşmaktadır. İşletmeler ve ikinci el pazarındaki
traktörlerin yaklaşık yarıya yakınını Türk Traktör (FIAT) marka traktörler
oluşturmakta, bunu sırayla Uzel (MF) ve New Holland markaları takip
etmektedir.
6. İşletmelerde marka ve tip bazında en çok kullanılan traktör tipleri sırasıyla,
FIAT 80-60 (% 25), FIAT 70-56 (% 15,4), MF 285 (% 13,5) ve NH TD 85D (%
6,4)’dir. İkinci el pazarında ise en fazla FIAT 70-56 (% 17,8), FIAT 80-60 (%
14), MF (% 10,9) ve NH TD 85D (% 7,3) traktör tipleri yer almaktadır.
7. İşletmelerdeki traktörlerin % 37’lik bölümünün genel görünümü iyi iken %
60’lık bölümünün ise orta düzeyde olduğu, ikinci el piyasasında yer alan
traktörlerin % 65’lik bölümünün genel görünümünün iyi olduğu, % 33’lük
151
bölümünün ise orta düzeyde olduğu gözlenmektedir. İkinci el traktör pazarındaki
traktörlerin genel durumu ile motor, dişli kutusu, hidrolik sistem, kabin kaporta
ve lastik durumları iyi olan traktörlerin sayısı, daha kısa sürede ve yüksek fiyata
satılabilmesi amacıyla yapılan bakımdan dolayı işletmelerdeki traktörlere göre
daha yüksek oranda olmaktadır.
8. İşletmedeki traktörlerin % 96’lık bir kısmı bayi ve ikinci el komisyoncular
(galericiler) aracılığı ile satın alınmıştır. İkinci el piyasasındaki traktörlerin satışı
ise % 95’lik bir oranla galericiler tarafından yapılmaktadır. Yörede ikinci el
traktör alım-satımı kendiliğinden oluşan bir piyasada gerçekleşmektedir. Bu
piyasanın hakim oyuncuları alım-satımı gerçekleştiren galerilerdir. Takasa konu
olan traktörler de galerilere yönlendirilmekte ve işlemler bunlar aracılığıyla
gerçekleşmektedir. Kendi başına traktörünü satmak isteyen çiftçi sayısı oldukça
azdır. Bu durum pazar bulma güçlüğünden kaynaklanmaktadır. Traktörünü
satmak üzere pazara getiren çiftçilerin bir bölümü de burada alıcı olarak bulunan
komisyoncularla anlaşmaktadırlar.
9. Ovadaki işletmelerde ve ikinci el traktör pazarında standart yapılı traktörlerin
satışı gerçekleştirilmektedir. Orta güç grubunda yer alan bu traktörler içinde,
belirli marka tercihleri de bulunmaktadır.
10. İşletmelerde bulunan traktörlerin yıllık ortalama kullanım süresi 550,6 h olarak
görülürken, ikinci el pazarındaki traktörlerin yıllık ortalama kullanım süreleri
432,8 h olarak gerçekleşmektedir. Gerek GAP Master Planı (Anonim 1989)
gerekse GAP Bölge Kalkınma Planında (Anonim 2001b) bölge için önerilen
ürün projeksiyonları hayata geçtiğinde, ortalama traktör kullanım sürelerine ait
bu değerlerin, traktörün ekonomik (650 h/yıl) veya efektif kullanıldığı (850-
1000 h/yıl) düzeylere ulaşması beklenmektedir. Bu süreyi artırmak için,
işletmelerin ürün deseni çeşitliliğine bağlı olarak sulu tarımın ön gördüğü tarım
makinaları kullanımının da arttırılması gerekmektedir.
11. İşletme ve ikinci el piyasasındaki traktörlerin toplam kullanım süresi (TKS) ile
yaş parametreleri arasındaki regrasyon analizi sonucunda, işletme traktörleri için
toplam kullanım süresinde (TKS) meydana gelen değişkenliğin yaklaşık %
72’si, ikinci el piyasasındaki traktörler için %78’i traktörlerin yaşında meydana
gelen değişkenlikten kaynaklanmaktadır. Başka bir ifade ile traktörün yaşının
152
artmasına bağlı olarak traktör toplam kullanım süresinin de arttığı
gözlemlenmiştir.
12. Gerek işletme gerekse ikinci el piyasasındaki traktörlerin yaşa bağlı piyasa
değeri ile yaşa bağlı tahmini satış bedeli arasında benzer düzeyde negatif yönlü
güçlü bir ilişkinin olduğu gözlemlenmiştir. Kullanılmış traktörlerde fiyatın
belirlenmesi, piyasa koşullarına göre olmaktadır. Ortalama fiyatlar, model (yaş)
ve anma motor gücü ile markaya göre oluşmaktadır. Genel ekonomik durumdan
oldukça fazla etkilenen fiyat değerleri, hemen tüm piyasa oyuncuları tarafından
benimsenmektedir. Traktörün diğer özellikleri ise, gerçekleşen fiyat üzerinde az
miktarda etkili olabilmektedir.
13. Gerek işletme bazında gerekse ikinci el pazarında yer alan traktörler için
ortalama yıllık kullanım süresinin anma motor gücünden bağımsız olduğu
belirlenmiştir.
14. Kullanılmış traktörlerde yenisine kıyasla görülen değer kaybının, literatürde
(Witney 1988b) verilen bilgilerle uyumlu olduğu söylenebilmektedir.
Kullanılmış traktördeki değer kaybı ilk yıl içinde yaklaşık % 25’lik bir oranla
başlamakta ve 10 yıl içinde % 40’lara ulaşmaktadır. Ekonomik ömrünü 15 yıl
içinde tamamladığı öngörülen bir traktörün değeri, yenisinin yaklaşık % 40-50’si
dolayında olmaktadır. Bu durum ikinci el pazarının büyümesini teşvik edici bir
faktör olarak ortaya çıkrmaktadır.
15. İşletmelerde yer alan traktörlerin piyasa değerinde (PD) meydana gelen
değişkenliğin % 62’si, ikinci el piyasasında yer alan traktörlerin tahmini satış
bedelinde (TSB) meydana gelen değişkenliğin yaklaşık % 49’u toplam kullanım
süresinde meydana gelen değişkenlikle açıklanabilmektedir. İşletmelerde yer
alan traktörlerin toplam kullanım süresi, traktörlerin piyasa değeri oluşumu
üzerinde daha fazla etkili olmaktadır.
16. İşletme ve ikinci el pazarlarındaki traktörlerin ortalama yıllık kullanım süresi
(TKS/YAŞ) parametresi ile piyasa değeri (PD) ve tahmini satış bedeli (TSB)
arasında modele konu olabilecek bir ilişki bulunmadığı ortaya konmuştur. Bu
sonuç üzerinde traktörlerin yıllık ortalama kullanım sürelerinin düşük olmasının
etkili olduğu düşünülmektedir.
153
17. İşletmelerde yer alan traktörlerin piyasa değerinde (PD) meydana gelen
değişikliğin % 74’ü, ikinci el piyasasındaki traktörlerin tahmin satış bedelinde
meydana gelen değişkenliğin ise % 82’si, traktörlerin anma motor gücünde
(AMG) meydana gelen değişimle açıklanabilmektedir. Bu kapsamda, anma
motor gücünün (AMG), özelliklede ikinci el piyasasında yer alan traktörlerin
fiyat oluşumunda oldukça etkili olduğu belirlenmiştir.
18. İşletmelerdeki traktörlerin piyasa değerine (PD) anma motor gücü (AMG) ve yaş
(YAŞ) parametrelerin ortak etkisi analiz edildiğinde, piyasa değerinde meydana
gelen değişimin yaklaşık % 76’sı, ikinci el piyasasındaki traktörler için tahmini
satış bedelinde meydana gelen değişimin ise yaklaşık % 64’ü; bu iki
parametrede meydana gelen ortak değişimle açıklanabilmektedir. İşletmelerde
yer alan traktörlerin piyasa değerinin oluşumunda, AMG ve YAŞ
parametrelerinin ortak etkisi, ikinci el piyasasındaki traktörlerin tahmini satış
bedeline (TSB) etkisinden daha fazladır.
19. İşletmelerdeki traktörlerde, traktörlerin birim güç fiyatında (PD/AMG) meydana
gelen değişimin % 93’ü, ikinci el piyasasındaki traktörlerde birim güç fiyatında
(TSB/AMG) meydana gelen değişimin ise % 56’sı yaş faktöründen
kaynaklanmaktadır. İşletme traktörlerinde bu oranın yüksek çıkması, işletme
sahiplerince traktörlerin şimdiki piyasa değerlerini (PD) daha yüksek
öngörmelerinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
20. İşletmelerdeki traktörlerin toplam işledikleri alanda (TİA) meydana gelen
değişimin % 58’i anma motor gücünde (AMG) meydana gelen değişimden
kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte her iki parametre arasındaki korelasyon
katsayısı 0,76 olarak bulunmuştur. Bu kapsamda, çalışma sonucunda bulunan
değerler göz önüne alındığında, Harran Ovasındaki çiftçilerin traktör seçiminde
üretim alanı büyüklüğünü önemli oranda dikkate aldıkları söylenebilmektedir.
21. İşletmelerdeki traktörlerin toplam işledikleri alanda (TİA) meydana gelen
değişimin % 30’u traktör yaşında meydana gelen değişimden kaynaklanmakta
olup, her iki parametre arasında pozitif yönlü bir ilişki (r=0,55) bulunmuştur.
22. İşletmelerdeki traktörlerin ilk satın alma bedelinde (TSAB) meydana gelen
değişimin % 81’i anma motor gücünde (AMG) meydana gelen değişimden,
bununla birlikte ilk satın alma bedelinde (TSAB) meydana gelen değişimin %
154
85’i traktör yaşında meydana gelen değişimden kaynaklanmaktadır. Burada da
görüldüğü gibi ilk satın alma bedeli üzerinde yaş parametresi, anma motor
gücünden daha fazla etkili olmaktadır.
23. İşletmelerde yer alan traktörlerin özgül traktör güçlerinde meydana gelen
değişimin % 33’ü traktör yaşında meydana gelen değişimle açıklanabilmektedir.
Söz konusu iki parametre arasında pozitif yönlü bir ilişki (r=0,58) belirlenmiştir.
24. Gerek işletme traktörleri gerekse ikinci el traktör pazarında yer alan traktörler
için çoklu regrasyon analizleri sonucu oluşturulan modellerde kullanılan toplam
15 değişkenden 9 tanesinin traktörlerin şimdiki piyasa değerleri (PD) ile tahmini
satış bedeline (TSB) olan etkileri istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Model
çıktıları karşılaştırıldığında, ikinci el pazarında yer alan traktörlerin tahmini satış
bedeline (TSB) aynı istatistiksel önemlilik derecesine göre; New Holland ve
Türk Traktör (FIAT) marka traktörlerin, traktör yaşının, anma motor gücünün,
toplam kullanım süresinin ve traktör lastik durumunun daha sonra ise motor
revizyonu ve hali hazır motor durumunun etkili olduğu gözlenmiştir. Buna
karşın işletmelerde yer alan traktörlerin şimdiki piyasa değerine (PD)
istatistiksel önemlilik derecesine göre; Türk Traktör (FIAT) marka traktörlerin,
traktör yaşının, toplam kullanım süresinin ve motor revizyon durumunu gösteren
değişkenlerin; daha sonra ise anma motor gücü, silindir sayısı, Uzel (MF) ve
New Holland marka tercihlerinin etkili olduğu gözlenmiştir.
25. İşletmelerde yer alan traktörler için toplam kullanım süresi, yaş, özgül traktör
gücü, piyasa değeri ve anma motor gücüne bağlı 2010 yılındaki tamir- bakım
giderleri arasında herhangi bir güçlü ilişki belirlenememiştir. Bu durum, çalışma
sırasında tamir-bakım giderine ilişkin sadece 1 yıllık veri toplanabilmiş olması
aynı zamanda söz konusu giderlere ilişkin çiftçi koşullarında etkin bir kayıt
düzeninin olmamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bununla birlikte,
işletmelerde aynı anma motor gücüne sahip traktörlerin ortalama tamir bakım
giderleri arasında istatistik olarak anlamlı bir ilişki söz konusudur (R2=0,5404,
p<0,001). Bir başka anlatımla, traktör anma motor gücü arttıkça buna bağlı
olarak tamir-bakım giderleri de doğrusal olarak artmaktadır.
26. Çalışma alanında yaygın olarak uygulanan ürün deseni için, toplam işlenen alana
bağlı farklı güçteki traktörlerin toplam yakıt giderlerindeki payının ayrı ayrı
155
incelenmesi sonucunda; toplam işlenen alan (TİA) değişkeni, toplam yakıt
miktarındaki değişmeyi genel anlamda yüksek oranlarda açıklayabilmektedir.
Bir başka ifade ile toplam yakıt miktarı, arazi büyüklüğüne bağlı olarak
artmaktadır. İşletmelerde aynı anma motor gücüne sahip traktörlerin ortalama
toplam yakıt tüketimleriyle yapılan analizler sonucunda, bu iki parametre
arasında istatistik olarak anlamlı bir ilişki söz konusudur (R2=0,7552, p<0,001).
5.2 Yörede Traktör Edinme ve Kullanımına İlişkin Mevcut Durum ve Gelecek İçin Yapılabilecek Değerlendirmeler
Tarımsal eğitim ve yayım çalışmaları kapsamında, farklı tip ve büyüklükteki tarım
işletmeleri için, teknik, ekonomik ve sosyal yönlerini de dikkate alarak, uygun tip ve
büyüklükteki mekanizasyon araçlarının seçim ve kullanımı konusunda üreticiler
bilgilendirilmelidir. Çalışma yapılan işletmelerde mekanizasyon düzeyi yüksektir.
Bu durum işletmelerde tarımsal mekanizasyon giderlerini daha da artırmaktadır.
Yeterli gelir düzeyine erişemeyen işletmelerin aynı makina veya makina parkından
faydalanabilmesini ve ayrıca atıl mekanizasyon kapasitesinin üretime
döndürülmesini sağlayacak ortaklaşa makina kullanım modellerinin bölge
koşullarına uygun olarak geliştirilmesi önemli görülmektedir. Bu konuda daha
önceki yıllarda GAP İdaresi koordinatörlüğünde yürütülen çalışmaların devam
ettirilmesi ve yörede uygulamaların başlatılması önem taşımaktadır. Böylece
minimum sermaye ile ileri teknolojiye geçme, tam kapasite ile çalışma, uzmanlaşma
sayesinde makinayı daha doğru kullanma, amortisman vb yıllık sabit giderleri
azaltma gibi avantajlar söz konusu olabilecektir. Diğer yandan makinaların eskime
sonucu hizmet dışı kalması yaygınlaşacağından, yeni teknoloji ürünü makine
talebinde artış sağlanabilecektir.
Traktör yenileme stratejileri yönünden gelecekle ilgili politika geliştirmede, seçici
mekanizasyon planlamasının gerekli olduğu ortaya çıkmaktadır. Çalışmada elde
edilen sonuçlar, temel mekanizasyon göstergeleri yönünden 20 ha’ın altındaki ve
üstündeki arazi büyüklüğüne sahip işletmeler arasında önemli farklılıkların
olduğunu ortaya koymaktadır. Bu yönden bakıldığında Ovada 20 ha’ın altında
araziye sahip işletmeler için traktörle ilgili mekanizasyon göstergeleri oldukça
156
yüksektir. Buna karşılık 20 ha’ın üzerinde araziye sahip işletmelerde ise söz konusu
göstergeler oldukça düşük düzeyde kalmaktadır. Güç yönünden bakıldığında ise
ortalama olarak belirlenen 57-60 kW’lık değerin altı ve üstü için bu durumun ortaya
çıktığı söylenebilmektedir. Belirlenen bu durum, işletme arazisi büyüklüğü ve
yapılması planlanan tarımsal üretimin şekline göre etkin bir mekanizasyon
planlamasını zorunlu hale getirmektedir. Söz konusu planlamanın kredi teşvikleri
yönünden, kredi taleplerinin her işletme için yapılacak bir fizibilite çalışmasına
dayandırılması şeklinde uygulanmasını zorunlu hale getirmektedir. Yapılacak olan
fizibilite çalışmasıyla, talepte bulunan işletme için traktör sahibi olmanın ekonomik
olup olmadığı belirlenmeli ve sadece ekonomik olarak belirlenen traktör gücü için
destekleme yapılmalıdır. Fizibilite çalışması sonucunda traktör sahibi olması
ekonomik olmayan işletmeler için ise, kiralama ya da ortak makina organizasyonları
yoluyla kullanım özendirilmelidir. Ortak makina organizasyonu için yöredeki ikinci
el pazarında satış bekleyen traktörlerin kullanılması oldukça uygun olacaktır. Bu
amaçla gerçekleştirilecek organizasyona idari yönden yöredeki kamu kurumları
öncülük etmelidir.
Alet ve makina kullanımı konusunda da traktör kullanımına benzer bir durum
gözlenmektedir. Traktör satışlarında, satın alınan traktörün uygun ekipmanları
konusunda çiftçilerin bilgilendirilmesi özellikle gerekmektedir. Hatta ekipman
gereksinimini veya varlığını belgeleyemeyen çiftçilerin, traktör kredisinden
yararlandırılmaması gibi uygulamalar bile düşünülmelidir. Bu yolla traktörün
tarımda daha etkin kullandırılması da sağlanabilecektir. Alet ve makina
teşviklerinin, traktör teşviklerine göre daha düşük faiz oranlı krediler şeklinde
uygulanması da alınabilecek ek önlemler arasında sayılabilmektedir.
Tarımda üretim planlamasının sıkça konuşulduğu günümüzde, planlamanın temel
girdisi olan doğru veriye erişmede etkin bir kayıt sistemi mutlaka gerekmektedir. Bu
konuda resmi kurumların gerçekleştirdiği bazı uygulamalar bulunmaktadır. Söz
konusu kayıtların içeriğinin traktör kullanımıyla ilgili veriler yönünden
detaylandırılması önem arzetmektedir. Bu yolla planlama için gerekli güncel veriler
hızlı bir şekilde elde edilebilecek ve dinamizm artırılabilecektir.
157
KAYNAKLAR
Akıncı, İ., Kirişci, V., Işık, A. ve Say, S.M. 1995. Traktör ve Tarım Makinaları Satınalma Bedellerinin Değerlendirilmesi. Tarımsal Mekanizasyon 16. Ulusal Kongresi, Bildiri Kitabı. s. 606-617, Bursa.
Akıncı, İ., ve Çanakçı, M. 2000. Antalya İli Tarım İsletmelerinde Traktör ve Tarım Makinaları Kullanım Sürelerinin Belirlenmesi. Tarımsal Mekanizasyon 19. Ulusal Kongresi, 43-50, Erzurum.
Akıncı, İ. 2003. Antalya İli Sulu Tarım Tarla İşletmelerinde Mekanizasyon Planlamasına Yönelik Temel İşletmecilik Verileri. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2003, 16(1): s 61-68, Antalya.
Anonim. 1989. GAP Güneydoğu Anadolu Projesi Master Plan Çalışması Nihai Rapor. DPT, Ankara.
Anonim. 1996. GAP Bölgesinde Tarımsal Mekanizasyon Gereksinimleri Etüdü Projesi. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ankara.
Anonim. 1996. GAP Bölgesinde Tarımsal Mekanizasyon Gereksinimleri Etüdü Projesi. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ankara.
Anonim. 2001a. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Tarım Aletleri ve Makinaları Sanayii Özel İhtitas Komisyon Raporu. s.174, Ankara
Anonim. 2001b. GAP Bölge Kalkınma Planı. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ankara.
Anonim. 2002. Genel Ekonomi ve Mali Sistem Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisansı Eğitimi. Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB), Ankara.
Anonim. 2005a. Tarımsal Araştırma Master Plan Revizyonu Araştırma Fırsat Alanları Veri Değerlendirme Raporları. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara.
Anonim. 2005b. Food And Agrıculture Organization of The United Nations. FAOSTAT, http://faostat.fao.org/faostat/collections?version=ext&hasbulk=0
Anonim. 2007. TARMAKBİR Sektör Raporu. Türk Tarım Alet ve Makinaları İmalatçıları Birliği Yayını. 15 Sayfa.
Anonim. 2009a. Tarımsal Yapı. T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara.
Anonim. 2009b. Türk Tarım Alet ve Makinaları İmalatçıları Birliği (TARMAKBİR)-DTM Raporu, Standart Dışı İthal Traktör ile Yaşanan Haksız Rekabet ve Sorunlara Çözüm Önerileri (Sunum), Ankara.
Anonim. 2009c. Şanlıurfa Harran Ovası Ürün Deseni Çalışması. T.C. Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı.
Anonim. 2010a. Türk Tarım Alet ve Makinaları İmalatçıları Birliği (TARMAKBİR), Ankara.
Anonim. 2010b. GAP Son Durum Raporu. T.C. Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı.
158
Anonim. 2010c. T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara. http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=49&ust_id=13 Erişim Tarihi:13.05.2010.
Ayberk, A. 2002. Kahramanmaraş Yöresi Tarım İşletmecilerinin Traktör Satın Alırken Dikkate Aldıkları Faktörler. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 5(2) 2002 KSU J. Science and Engineering 5(2) 2002 Sayfa 88-94.
Barboza, M.M., Milan, M. and Coelho, J.L.D., 1998. Planning of an Agricultural Machinery System. 7th Internation Conferance on Computers in Agriculture, Brasil, pp.35-40.
Başol, H.B. 2006. Orta Anadoludaki İkinci El Traktör Piyasasının Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Makinaları Ana Bilim DalıYüksek Lisans Tezi, Ankara.
Bowers, W. 1975. Machinery management. Dere & Company, 170 p., Illinois.
Cankurt, M., Miran B. ve Gülsoylu, E. 2009. Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. Çiftçilerin Traktör Tercihlerinin Konjoint Analizi ile Belirlenmesi, İzmir.
Cinemre, A.H. ve Ceyhan, V. 1998. Çarşamba İlçesi Tarım İşletmelerinde Tarımsal Gelirin Fonksiyonel Analizi. Tr. J. of Agriculture and Forestry, 22 (1998): 241-250, Ankara.
Cross, T.L. and Perry, G.M. 1995. Depreciation Patterns for Agricultural Machinery.Am J Agr Econ 77, 194-204.
Çalışır, S., Güney, M. ve Aydın, C. 1991. Konya Bölgesinin Tarımsal Mekanizasyon Sorunları ve Çözüm Önerileri. Tarımsal Mekanizasyon 13. Ulusal Kongresi, 25 – 27 Eylül 1991, Konya.
Çanakçı, M. 1999. Antalya Bölgesinde Buğday, Pamuk ve Mısır Üretimi Yapılan İsletmelere Uygun Mekanizasyon Araçlarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
Darga, A. 1989. Tarım İşletmelerinde Mekanizsyon Planlamasına Yönelik Zaman Kısıtlı Model Geliştirilmesi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarımsa Mekanizasyon Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Adana, 238 s.
Dartar, İ. 2007. Türkiye’nin Tarımsal Mekanizasyon Düzeyinin Değerlendirilmesi Ve Coğrafi Bilgi Sistemi İle Haritalanması. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. s(38), Adana.
Davis, J.A. 1971. Elementary Survey Analysis. Englewood Cliffs, NJ:Prentice-Hall.
Demircan, V. 1996. Aşağı Mardin-Ceylanpınar Ovalarındaki İsletmelerinin Mekanizasyon Düzeyi ve Makina Kullanımının Ekonomik Analizi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi., Adana.
Demirci, K. 1986. Büyük Güçlü traktör ve Büyük İş Kapasiteli Makinaların Kullanılma Olanakları. Tarımsal Mekanizasyon 10. Ulusal Kongresi, 5-7 Mayıs. s 23-33, Adana.
159
Erkmen, Y. ve Çelik, A. 1992. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım İşletmesi Bitkisel Üretim Alanı İçin En Uygun Mekanizasyon Modelinin Tespiti. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 23(2); s 14-34, Erzurum.
Evcim, H.Ü. Ulusoy, E. Gülsoylu, E., Sındır, K.O., İçöz, E., 2004. Türkiye Tarımı Makinalaşma Durumu. Türkiye Ziraat Mühendisliği 6. Teknik Kongresi (www.zmo.org.tr), Ankara.
Evcim, H.Ü., Ulusoy, E., Gülsoylu, E. ve Tekin, B. 2010. Tarımsal Mekanizasyon Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Ziraat Mühendisligi VII. Teknik Kongresi", 11-15 Ocak, Ankara.
Fenollosa Ribera, M.L. and Olmeda., N.G. 2007. An Empirical Depreciation Model for Agricultural Tractors in Spain. Spanish Journal of Agricultural Research, Vol 5(2), pp. 130-141.
Godwin, R.J., Blackmore, B.S., Sabancı, A., Akıncı, İ.and Işık, A. 1993., Determination of the Basic Data and Minimum Power for Tractor Selection in the Southeastern Anatolian Project (GAP) Area. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi Bildiri Kitabı: s 32-42, Kuşadası, İzmir.
Güher, B. 2008. İkinci El Traktör Satın alma Bedellerinin Değerlendirilmesi ve Veri Tabanı Oluşturulması İçin İnternet Tabanlı Bir Yazılımın Geliştirilmesi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. s(71), Adana.
Gül, A., Akbay, C. ve Boz, İ. 2001. Tarim Ekonomisi ve Tüketici Davranişlari Alanlarinda Sinirli Bağımlı Değişken Model Tahminleri: LIMDEP Programlama Yazılımının Uygulanması. Tarımda Bilişim Teknolojileri 4. Sempozyumu, 20-22 Eylül, Kahramanmaraş, 160-168s.
Güngören, E. 2005. Tarım Makinaları Satın Alma Bedellerinini Değerlendirilmesi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. s(7), Adana.
Henderson, H.D. and Fanash, S., 1984. Tractor Cost and Use Data in Jordan. Transactions of the ASAE, 27(4); 1003-1008.
Hunt, D. 2001. Farm Power and Machinery Management. Iowa State University Press, 368 p., USA.
Işık A. 1988. Sulu Tarımda Kullanılan Mekanizasyon Araçlarının Optimum Makina ve Güç Seçimine Yönelik İsletme Değerlerinin Belirlenmesi ve Uygun Seçim Modellerinin Oluşturulması Üzerinde Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana.
Işık, A. and Sabancı, A., 1993. A Computer Model to Select Optimum Sizes of Farm Machinery And Power For Mechanisation Planning. AMA, Vol 66 (7); pp. 21-23.
Işık, A., İ.,Akıncı, A., Sabancı, S.M. ve Say, 1995. Çukurova Bölgesinde Kullanılmış Traktör Pazarı Özellikleri ve Satın alma Bedellerinin Belirlenmesi. Tarımsal Mekanizasyon 16. Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül, Bursa.
Işık, A. ve Altun, İ., 1998., Sanlıurfa-Harran Ovasında Tarımsal Yapı ve Mekanizasyon Özellikleri. Tr. J. of Agriculture and Forestry, 22 (1998): s.151-160, Ankara.
160
Karlı, B. 2001. GAP Bölgesi Tarımının Sosyo-Ekonomik Yapısı. GAP II Tarım Kongresi, s. 543-553, Şanlıurfa.
Karlı, B. ve Çelik, Y. 2003. GAP Alanındaki Tarım Kooperatifleri ve Diğer Çiftçi Örgütlerinin Bölge Kalkınmasındaki Etkinliği. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 97, Ankara.
Karlı, B. 2005. Türkiye’de Tarım (Editör: Fahri YAVUZ). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara.
Kasap, A. ve Özgöz, E. 2006. Tokat İlinin Tarımsal Mekanizasyon Durumu ve Farklı Toprak İşleme Sistemlerinin Uygulanabilirliliği. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2006, 23 (2), s. 45-51, Tokat.
Katı, M.A. 2004. Standart Traktörlerde Yenileme Zamanının Tahmini için Bir Model Geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı. Doktora Tezi. s. 117, Ankara.
Landers, A. 2000. Farm Machinery: Selection, Investment and Management. Farming Pres, UK, 149 p.
Mutlu, N. 2004. Harran Ovasında Sulu Tarım Yapan İşletmelerin Mekanizasyon Düzeyi İle Uygun Ortak Makina Kullanım Modellerinin Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Ortiz, Canavate, J., and Salvador, I. 1980. Effects of Different Mechanization Levels in Spanish Dryland Farms. AMA 11 Vol (3): pp. 31-36, Tokyo.
Özgüven, M.M., Türker, U. ve Beyaz, A. 2010. Türkiye’nin Tarımsal Yapısı ve Mekanizasyon Durumu. Gaziosmanpaşa Üniveristesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 2010, 28(2), s. 89-100, Tokat.
Polat, R., Atay, Ü., Tobi, İ. ve Sağlam, C. 2004. Şanlıurfa İlindeki Tarım Makinası İmalatçılarının Durumu Ve Sorunları. GAP IV. Tarım Kongresi: s. 1509-1511, Şanlıurfa
Sabancı, A., Akıncı, İ. ve Işık, A. 1995. GAP Bölgesine Uygun Tarım Makinaları Seçimi ve 2000’li Yıllarda Park Talebi. Tarımsal Mekanizasyon 16. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı: s. 45-54, Bursa.
Sabancı, A., Dümer, S.K., Say, S.M. ve Has, M. 2003a. Türkiye’de Ekonomik Traktör Parkı ve Gelişimi. Tarımsal Mekanizasyon 21. Ulusal Kongresi, Bildiri Kitabı, s. 125-131, Konya.
Sabancı, A., Akıncı, İ., Yılmaz, D., 2003b. Türkiye’deki Traktör Parkı ve Bazı Teknik Özellikleri. Tarımsal Mekanizasyon 21. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı: 139-146, Konya.
Sağlam, C. and Akdemir, B. 2002. Annual Usage of Tractors in North-West Turkey. Biosystems Engineering, Vol 82(1), pp.39-44.
Sağlam, C. 2003. Şanlıurfa Harran Ovası Sulu Tarım İşletmelerinde Farklı Makine Setlerine Göre Optimal İşletme Organizasyonunun Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
161
Sağlam, C. 2005. Harran Ovasında Farklı Arazi Büyüklüğüne Göre Optimum Traktör Gücü ve Makina Kapasitesinin Belirlenmesi. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi, 1(3), s. 175-182, Ankara.
Saral, A. 1982. Tarım Traktörlerinin Seçimi. TZDK Mesleki Yayınları, Ayyıldız Matbaası, (27) s. Ankara.
Saral, A., Vatandaş, M., Güner, M., Ceylan, M. ve Yenice, T. 2000. Türkiye Tarımının Makinalaşma Durumu. Türkiye Ziraat Mühendisliği 5. Teknik Kongresi: s. 901-923, Ankara.
Saygılı, İ. ve Uzmay, İ. 1984. Türk Tarımında Temel Girdiler ve Verim. 2. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Simpozyomu, Bildiriler: s. 391-397, Ankara.
Sayın, S. 2006. Amik Ovasında Mekanizasyon Planlaması, Tarım Makinalarının Edinim Olanklarına İlişkin Veri Tabanının Oluşturulması ve Bunların Değerlendirilmesi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. s(53), Adana.
Sındır, K.O. 1999. Tarımda Makina Seçimi ve Ortak Kullanım Modelleri. Köy Hizmetleri genel Müdürlüğü APK Daire başkanlığı, Ankara, 91s.
Sümer, S.K., Say, S.M.ve Özpınar, S. 2008. Tekirdağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Çanakkale İlinde Kullanılmış Traktör Fiyatlarının Değerlendirilmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Dergisi 5(3), Tekirdağ.
Şenel, H. 2006. Doğu Akdeniz Bölgesinde Yaygın Traktörlerin Teknik Özellikleri ve Kullanıcı Değerlendirmeleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
Voelker, D. H.and Orton, P. Z. 1993. Cliffs Quick Review Statistics. Cliffs Notes Incorporated Lincoln, Nebraska, 68501. USA.
Witney, B. 1988a. Choosing and Using Farm Machines. John Wiley & Sons, USA, 278s.
Witney, B. 1988b. Choosing and Using Farm Machinery. Longman Scientific and Technical, Longman Group UK Ltd. England.
162
EKLER EK1 İkinci El Pazarındaki Traktörler İçin Kullanılan Bilgi Toplama Formu EK 2 İşletmelerdeki Traktörler İçin Kullanılan Bilgi toplama Formu
163
EK1 İkinci El Pazarındaki Traktörler İçin Kullanılan Bilgi Toplama Formu
Bilgi toplama No: Tarih Yer Görüşülen Kişi/Telefon Plaka No
Marka/Tip Koruyucu Yapı Model Yılı Sınıfı Silindir Sayısı Var Yok (Standart/Bahçe/
Paletli) Koruyucu Yapının Tipi
Toplam Kullanım Saati Anma Motor Gücü (BG)
1. MOTOR a. İyi b. Yenilenmiş c. Orta d. Onarım Gerekli (Tahmini gider:........... TL)
2. DAHA ÖNCE YAPILAN MOTOR REVİZYONU SAYISI a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 4+
3. KABİN-KAPORTA a. İyi durumda b. Orta c. Onarım Gerekli (Tahmini gider:..............TL)
4. DİŞLİ KUTUSU-DİFERANSİYEL a. İyi durumda b. Orta c. Onarım Gerekli (Tahmini gider:..............TL)
5. HİDROLİK SİSTEM-ÜÇ NOKTA ASKI DÜZENİ a. İyi durumda b. Orta c. Onarım Gerekli (Tahmini gider:..............TL)
6. LASTİKLER a. Uzun süre kullanılabilir (Yıl/Ay) b. Kısa süre kullanılabilir (Yıl/Ay)
c.Yenilenmeli (Tahmini gider:................TL) 7. GENEL GÖRÜNÜM
a. İyi b. Orta c. Kötü (Hasarlı) 8. TAHMİNİ SATIŞ BEDELİ: .......................................TL 9. SATIŞTA KALMA SÜRESİ
a. 1 aydan az b. 1-3 ay c. 3-6 ay d. 6-9 ay e. 9 + ay 10. SATAN KAÇINCI SAHİBİ
a. İlk b. İkinci c. Üçüncü d. Dördüncü e. Dördüncüden fazla f.Bilinmiyor
11.SATIŞ NEDENİ a. Para ihtiyacı b. Aşınma c. Model eskimesi d. Kapasite yetersizliği
e. Yüksek işletme giderleri (Yakıt vb.) f. Diğer (Kaza vb.) 12. SATIŞ YÖNTEMİ
a. Kendisi b. Komisyoncu (Galeri) c. Takas (Bayi) NOTLAR
164
EK 2 İşletmelerdeki Traktörler İçin Kullanılan Bilgi toplama Formu
A. Görüşülen Kişiye İlişkin Bilgiler
Tarih
Yer/Köy/SB Görüşülen Kişi/Telefon Form No
B. İşletmeye İlişkin Bilgiler
SULU (dekar)
KURU (dekar)
İşletme arazisi büyüklüğü Mülk: Kira:
Mülk: Kira:
Bitkiler EKİM ALANI (dekar) Pamuk (Ana ürün) Pamuk (İkinci ürün) Mısır (İkinci ürün) Buğday Bostan (Kavun-karpuz) Meyve Sebze Mısır (Ana ürün)
C. İşletmenin Sahip Olduğu Traktörün Kullanımına İlişkin Bilgiler
Traktörle birlikte
kullanılan alet-makina adı
Yılda kullanıldığı alan (dekar)
İş Başarısı (da/h)
Yıllık Kullanım
Sayısı
Yakıt/Yağ Miktarı (lt)/
giderleri (TL)
Makina İşçiliği
giderleri (TL)
Bakım ve onarım
giderleri (TL)
Kulaklı Pulluk
Goble Diskaro Diskli Tırmık Tapan Sant. Güb. Dağ. Mak.
Üniv. Ekim Mak. Pnöm. Ekim. Mak Araçapa Kültüvatörü
Çizel (Araçapa) Çizel (Lister) Gübreli Araçapa Mak.
Tava Makinası Tarla Pülverizatörü
Tarım Arabası
165
D. Alet-Makina Kiralama Durumuna İlişkin Bilgiler
Dışarıdan kiralanan alet ve makinalar Alet-makina adı Kullanıldığı alan
(dekar) Kiralama bedeli (TL/dekar)
Dışarıya kiralanan alet ve makinalar
E. İşletmenin Sahip Olduğu Traktörlere İlişkin Bilgiler (Her traktör için ayrı form doldurunuz) Traktör No:
Markası ve tipi Model yılı Sınıfı (Standart/Bahçe/Paletli)
Satın aldığı yıl
Satın alma fiyatı
Kaçıncı sahibi Toplam kullanım saati
Anma motor gücü (BG)
1. FİNANSMAN ŞEKLİ a. Tarımsal geliriyle peşin satın aldı b. Tarımsal geliriyle kredili satın aldı
c. Tarım dışı geliriyle peşin satın aldı d. Diğer ( 2. TRAKTÖRÜ EDİNME ŞEKLİ
a. Bayiden satın alma b. İkinci el/Komisyoncu c. Takas d. Diğer ( ) 3. MOTOR
a)İyi b)Yenilenmiş c) Orta d) Onarım gerekli (Tahmini gider ………………….TL) 4. DAHA ÖNCE YAPILAN MOTOR REVİZYONU SAYISI
a. 0 b. 1 c. 2 d. 3 e. 4 f. 4+ 5. KABİN-KAPORTA
a. İyi durumda b. Orta c. Onarım gerekli (Tahmini gider …………………….TL) 1. DİŞLİ KUTUSU-DİFERANSİYEL
a. İyi durumda b. Orta c. Onarım gerekli (Tahmini gider ……………………..TL) 2. HİDROLİK SİSTEM-ÜÇ NOKTA ASMA DÜZENİ
a. İyi durumda b. Orta c. Onarım gerekli (Tahmini gider ……………………..TL) 3. LASTİKLER
a. Uzun süre kullanılabilir b. Kısa süre kullanılabilir c. Yenilenmeli (Tahmini gider………………………. TL)
4. GENEL GÖRÜNÜM a. İyi b. Orta c. Kötü (hasarlı)
10. TRAKTÖRÜN ŞİMDİKİ PİYASA DEĞERİ: …………………………………….TL
F. Traktörün Yıllık Sigorta-Vergi vb Giderleri:………………TL G. Traktörün Muhafaza Şekli
a. Garaj/Hangar b. Açıkta H. Traktörün Tarım Dışı İşlerde Kullanılma Durumu : (…………………………) İ. Traktörün Kaç Yıl Daha Elde Tutulması Öngörülmektedir : (........................... )
AÇIKLAMALAR
166
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı :Nusret MUTLU
Doğum Yeri :Sivas/Şarkışla
Doğum Tarihi :01/07/1973
Medeni Hali :Evli ve 2 çocuğu var
Yabancı Dili :İngilizce
Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)
Lise :Adana 19 Mayıs Lisesi (1991)
Lisans :Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü
(1997)
Yüksek Lisans:Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim
Dalı (2004)
Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl
1998-.........Kalkınma Bakanlığı Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi
Başkanlığı
Yayınları (SCI ve diğer)
BÖLÜKOĞLU, H., Tüzün, A.M., Mutlu, N., Yenigün, R., Pekcan, İ., 2001. GAP Bölgesinde Ortak Makina Kullanım Organizasyonlarının Önemi ve Yönetimi. Tarımsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi, Bildiri Kitabı: 598-604, Şanlıurfa.
GİRAY, F.H., MUTLU, N., ACIKGOZ, M., 2002. "GAP Bölgesi'nde Tarımsal Girdi Kullanımı Analizi", 16-19 Eylül, Erzurum.
MUTLU, N., Baysan, N., 2007. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ve Kırsal Kalkınma Yaklaşımı. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Türktarım Dergisi Sayı:173 Sayfa: 26-30, Ankara.
SINDIR, K.O., A.M.TÜZÜN, L.R.YENİGÜN, N.MUTLU, H.BÖLÜKOĞLU, İ.PEKCAN,2001. "GAP Bölgesinde Tarımsal Mekanizasyon Düzeyi ve Ortak Makina Kullanımının Önemi". GAP II.Tarım Kongresi 24-26 Ekim 2001, Bildiriler Kitabı, Sayfa: 637-648, Şanlıurfa 2001.
TÜZÜN A.Mekin, YENİGÜN Ruhsar, MUTLU Nusret, BÖLÜKOĞLU Prof.Dr. Halil, ŞEN Baha, PEKCAN İbrahim, "Bilgisayar Destekli Sulama ve Ortak Makina Kullanımı Yönetimi" Bildiri, K.Maraş.S.İ.Ünv.Tarımda Bilişim Sistemlerinin Kullanımı Sempozyumu, s(7), 03/08/2001.