FEN VE TEKNOLOJİ FEN VE TEKNOLOJİ EĞİTİMİNDE KAVRAM EĞİTİMİNDE KAVRAM

ÖĞRETİMİÖĞRETİMİ

Prof. Dr. Fitnat KAPTANProf. Dr. Fitnat KAPTANArş. Gör. Özge AYDINArş. Gör. Özge AYDIN

İÇERİKİÇERİK• Kavram Nedir?• Kavramların Önemi• Kavram Öğretimi• Kavram Yanılgıları• Kavram Öğretimi ve Yanılgılarının

Giderilmesinde Farklı Uygulamalar– Anlam Çözümleme Tabloları– Kavram Ağları– Kavram Haritası– Kavramsal Değişim Metinleri– Kavram Karikatürleri

2

Fen Bilimlerinin İçeriğiFen Bilimlerinin İçeriği

OlgularKavramlarİlke ve GenellemelerKuramlar ve Doğa Kanunları

3

KavramKavram• Tanımı değişik şekillerde yapılabilen kavram

“soyut” bir kelimedir.

• İnsan zihninde anlamlanan, farklı obje ve olguların değişebilen ortak özelliklerini temsil eden bir bilgi formu/yapısıdır; bir sözcükler ifade edilir (Ülgen, 2004).

4

Kavram Nedir?Kavram Nedir?

• Yaşantı sürecindeki deneyimlerimiz sonucunda iki veya daha fazla varlığı ortak özelliklerine göre bir arada gruplayıp diğer varlıklardan ayırt ederek zihnimizde bir düşünce birimi olarak depolarız. Bu düşünce birimlerine kavram denir (Çepni, 2006).

5

Örnek:Örnek:• Taş (cansız, katı ….)• Balık (canlı, suda yaşar, yumurtlayarak ürer ….)• Su (cansız, sıvı, renksiz ….)• Kuş (canlı, tüylü, uçar, yumurtlayarak ürer ….) • Toprak (katı, cansız …..)• Yarasa (canlı, uçar, memeli ….)

Örneklerdeki varlıklar belli bir özellik, örneğin canlılık özeliği öne çıkarılarak gruplandırılırsa balık, kuş ve yarasa canlı varlıklar kümesini oluşturur. Burada canlı varlık kavramdır.

6

• Fen-teknoloji derslerinde kullanılan kavramlara örnekler verir misiniz?

• Varlık, nesne olay ya da olguların gruplandırılması ile ortaya çıkan kavramlar bilgilerin yapı taşlarıdır. Bu, bilgiyi bilimsel bilgi konumuna yükselten bir gruplandırmadır.

8

Kavramların Yararları Nelerdir?Kavramların Yararları Nelerdir? Çevrenin karmaşıklığını azaltır.

Nesnelerin tanınmasını kolaylaştırır.

Nesne/ olaylarla her karşılaşmada yeniden öğrenme gereğini azaltır.

Etkinlikleri planlama ve onlara yön vermeye yardım eder.

Nesne/ olay sınıflarını ilişkilendirme ve sıralandırmaya yardımcı olur.

Düşünmeyi kolaylaştırma ve kesinleştirmeyi sağlar.

Sağlıklı iletişim için gereklidir.

9

KAVRAM ÖĞRETİMİKAVRAM ÖĞRETİMİ

– SUNUŞ YOLUYLA KAVRAM ÖĞRETİMİ

– BULUŞ YOLUYLA KAVRAM ÖĞRETİMİ

10

Sunuş Yoluyla Kavram öğretilirkenSunuş Yoluyla Kavram öğretilirken aşağıdaki adımlar izlenir: aşağıdaki adımlar izlenir:

• Kavramın adı verilir.• Kavramın tanımı yapılır.• Kavrama örnekler verilir.• Kavrama örnek olmayanlar verilir.• Kavramın kritik özellikleri tanımlanır.• Öğrencilerin kavrama kendi örneklerini vermesi

sağlanır .

11

Buluş Yoluyla Kavramlar öğretilirkenBuluş Yoluyla Kavramlar öğretilirkenaşağıdaki adımlar izlenir:aşağıdaki adımlar izlenir:

• Konu başlığı genel olarak verilir.• Kavramın kritik özelliklerini tanımlayan örnekler

verilir.• Verilen örneklerdeki ortak ve ayırt edici özellikler

öğrencilere buldurulur.• Bu kritik özelliklere dikkat çekilir.• Bu özelliklere sahip kavram öğrencilerle

tanımlanır.

12

»Sunuş ve buluş yoluyla öğretime fen eğitiminden örnekler verir misiniz?

»Sizce hangisi daha etkilidir? Gerekçeleriyle açıklar mısınız?

KAVRAM YANILGILARIKAVRAM YANILGILARI• Kavram yanılgıları öğrencilerin bilimsel olarak

kabul edilen kavramlara alternatif olarak geliştirdikleri kavramlardır.

• Öğrencilerin deneyimleri sonucu edindikleri bu alternatif kavramlar yeni konuların anlaşılmasında zorluk yaratmakta ve anlamlı öğrenmeyi önemli ölçüde engellemektedir (Tekkaya, Balcı, 2003).

15

• Anlamlı öğrenme, yeni öğrenilen bilgilerin önceden öğrenilenlerle ilişkilendirilmesi ve yeniden yapılandırılması ile gerçekleşebilir. İşte; bu anlamlı öğrenme sürecinin sağlıklı bir şekilde gerçekleşebilmesi için, öğrencilerin sahip oldukları alternatif kavramların özellikle de yanlış kavramaların anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesindeki olumsuz etkisiyle mücadele edilmesi gerekir (Yıldırım vd.,2008).

16

KAVRAM YANILGILARI NASIL DÜZELTİLİR?KAVRAM YANILGILARI NASIL DÜZELTİLİR?

• Öğrencilerin kavram yanılgıları tespit edilmelidir.

• Öğrenciler arasında bir tartışma ortamı yaratılarak sahip oldukları kavram yanılgıları ile yüzleşmeleri sağlanmalıdır.

• Bilimsel yaklaşım ve modellerle öğrencilere bilgilerin yeniden yapılandırılması ve özümsenmesi için yardımcı olunmalıdır.

17

• Kavram yanılgılarının tespit edilmesi ve giderilmesi sizce neden önemlidir? Gerekçeleriyle açıklar mısınız?

Kavram öğretimi ve yanılgılarının Kavram öğretimi ve yanılgılarının giderilmesi için;giderilmesi için;

– Anlam Çözümleme Tabloları– Kavram Ağları– Kavram Haritası– Kavramsal Değişim Metinleri– Kavram Karikatürleri

kullanılabilir.

19

Anlam Çözümleme Tabloları (AÇT)Anlam Çözümleme Tabloları (AÇT)• Anlam Çözümleme tablosu ilk kez ABD’li bilim

insanlarınca “semantik özellikler analizi” terimiyle literatüre girmiştir.

• Varlık veya nesnelerin özelliklerinin sınıflanması amacıyla öğrencilerin de katıldığı bir etkinlik ile iki boyutlu olarak geliştirilen çizelgelerdir. Tablonun bir boyutunda özellikleri çözümlenecek olan varlıklar veya kavramlar, diğer boyutunda özellikler sıralanır.

20

AÇT hazırlanırken izlenecek aşamalar:AÇT hazırlanırken izlenecek aşamalar:

• Öğretmen bir konu seçer.• Konu başlığı tahtaya yazılır. (ör: madde ve

özellikleri)• Öğrenciler bulabildikleri kadar çok madde adı

bulurlar ve bunlar tahtaya yazılır. (ör: taş, su, demir …)

• Bu maddelerin özellikleri sorulur ve bunlar tahtaya sıralanır (ör: katı, sıvı, gaz, suda yüzer, batar, yumuşak, karışım …)

• Tahtaya iki boyutlu çizelge hazırlanır.(maddeler-özellikleri)

• Öğrencilerden bir özelliğin bir maddede varlığını işaretlemeleri istenir. 21

Hayvanlar ve özellikleri ile ilgili Hayvanlar ve özellikleri ile ilgili “Anlam Çözümleme Tablosu”“Anlam Çözümleme Tablosu” örneği örneği

• (Taşkın 137, AÇT örneği)

22

Maddelerin asitlik ve bazlıkları ile ilgili Maddelerin asitlik ve bazlıkları ile ilgili “Anlam Çözümleme Tablosu”“Anlam Çözümleme Tablosu” Örneği Örneği

• (Taşkın 137, AÇT örneği)

23

Kavram Ağları (KA)

• Kavram ağları, öğrencilerin izlenimlerini, düşüncelerini ders kitabı, dergi, ansiklopedi vb. öğretim araçlarındaki kavram ve ilkelere uyumlu bir biçimde sergileyen bir grafik araçtır.

KAKA hazırlanırken izlenecek aşamalar: hazırlanırken izlenecek aşamalar:• Öğretmen derste işlenecek bir konuya merkez oluşturacak bir

kavramı ya da cümleyi tahtaya yazar (Ör. Maddenin halleri)• Öğrencilerin bu kavramla ilgili sözcük bulmaları istenir ve bu

kavramlar tahtaya yazılır (uçucu, yoğun, sıkıştırılabilir..)• Öğrenciler bu sözcükleri anlam ve ilişkilerine göre gruplar. Her

kümenin en az bir sözcük içermesi gerektiği hatırlatılır.• Sözcük öbekleri belirlenip tahtaya yazıldıktan sonra öğrencilerden

her gruba bir ad bulmaları istenir. Küme adları tartışıldıktan sonra çizelge oluşturulur.

• Sözcüklerin bir kısmı oluşturulan kümelerden hiç birine tam uymayabilir. Bu sözcükler tablonun altına gruplamadan sıralanabilir. Gruplama ve kümeye ad bulma etkinliği sürdürülerek daha geniş bir tablo yapılabilir.

Maddenin halleri ile ilgili Maddenin halleri ile ilgili “Kavram Ağı”“Kavram Ağı” örneği örneği

Dolaşım sistemi ile ilgili “Dolaşım sistemi ile ilgili “Kavram Ağı”Kavram Ağı” örneği örneği

Hücre ile ilgili Hücre ile ilgili “Kavram Ağı”“Kavram Ağı” örneği örneği

• Taşkın 139 KA örneği

28

Kavram Haritası Kavram Haritası • Kavram haritaları ilk kez ABD’li eğitimci Joseph D.

Novak ve arkadaşlarınca geliştirilmiştir.

• Kavram haritaları bir konuya ilişkin kavramlar ve bu kavramlar arasındaki ilişkilerin iki boyutlu olarak şematize edildiği grafiksel çizelgelerdir.

• Kavram haritaları öğrencilerin kavramlar arasındaki ilişkileri görebilmesi ve bilgileri örgütlü biçimde öğrenebilmesi amacıyla kullanılır.

29

Kavram Haritası Kullanmanın YararlarıKavram Haritası Kullanmanın Yararları• Fen-teknoloji öğretiminde anlamlı

öğrenmeyi sağlar.

• Fikirlerin görsel sunumunu sağlar.

• Bireysel farklılıklara hitap eder.

• Bilgileri organize etme ve kavramları sentezlerle birleştirme yeteneğini geliştirir.

30

• Pek çok değişik konu, öğretim aşaması ve not seviyesi için uygundur.

• Öğrenilmesi,öğretilmesi ve kullanılması kolaydır.

• Kapsam oluşturulması ve bütünleştirilmesinin değerlendirilmesinde kolaylıkla kullanılabilir.

• Kavram haritaları,öğrenci merkezli,öğrenci aktif yöntemlerdir ve öğrenciyle öğretmen tartışarak bir haritayı oluşturduklarında öğretmen öğrenci etkileşimini teşvik eder.

• Kavramlar arasındaki doğrusal ilişkileri tanımlamalarına yararlı bir alternatif oluşturulur. Bir sistem içindeki ilişkileri göstermesinde yararlı alternatiflerdir. 31

KHKH hazırlanırken izlenecek aşamalar: hazırlanırken izlenecek aşamalar:

• Öğretilecek konunun tüm kavramları tahtaya listelenir.

• En genel kavram en üstte, eşit kavramlar aynı satırda ve diğerleri genellik derecelerine göre azalan sırada sıralanır.

• Kavramlar kutu ya da yuvarlak içine alınır.• İki kavram arasındaki ilişkiyi göstermek üzere

harita üzerinde iki kutu bir çizgi ile birleştirilir ve aradaki ilişki ifadesi çizgi üzerine birkaç sözcük ile yazılır. İlişkiler kutu içerisine alınmaz. İlişkinin yönü önemli ise belirtilecek ilişki yönü ok ile gösterilir.

32

Madde ile ilgili “Madde ile ilgili “Kavram HaritasıKavram Haritası” Örneği” Örneği

• Çepni 96,97 KH örneği

33

Değişik kavramlarla ilgili genel bir Değişik kavramlarla ilgili genel bir ““Kavram HaritasıKavram Haritası” örneği” örneği

Göz ve kısımları ile ilgili “Göz ve kısımları ile ilgili “Kavram HaritasıKavram Haritası” Örneği” Örneği

Kavram Haritalarının Dersin Değişik Kavram Haritalarının Dersin Değişik Aşamalarında KullanılmasıAşamalarında Kullanılması

• Kavram haritaları öğretim modelinin her aşamasında uygulanabilir bir araçtır.

• Konular işlenirken başlangıç, gelişme, açıklama ya da değerlendirme aşamasında kullanılabilir.

• Kavram haritaları aynı zamanda ,öğrencilerin konular arasında bağlantı kurmalarına yardımcı olan, üniteler ya da bölümler arasındaki geçiş görevini de üstlenir.

36

• Başlangıç aşamasında öğrencilerin hazırbulunuşluğunu ortaya çıkarır. Kavram yanılgılarının belirlenmesini sağlar.

• Araştırma aşamasında öğrencilerin kavram değişikliklerine ilişkin görüşlerini sergilemelerine olanak verir. Bu aşamada öğrencilere bir kısmı tamamlanmış harita verilebilir.

• Açıklama aşamasında öğrencilerin bir kavramdan ne anladıklarını görsel olarak yansıtmalarını sağlar.

37

• Geliştirme aşamasında öğrencilerin yeni öğrendikleri kavramlarla ilgili düzeltme ve düzenleme yapmalarını sağlar. Bu aşamada açıklama aşamasında çizdikleri kavram haritası yeniden kullanılabilir.

• Öğrencilerin bir kavramı ne kadar anladıklarını belirlemek amacıyla değerlendirme aşamasında kullanılabilir.

38

Kavram haritası öğeleri bakımından uygun bir puanlama ile not olarak değerlendirilebilir.

• Kavramlar• İlişki cümleleri• Aşamalılık (hiyerarşi)• Çapraz bağlar• Örnekler

39

Fen – Teknoloji Eğitiminde Kavram Haritalarının Fen – Teknoloji Eğitiminde Kavram Haritalarının Argümantasyonla KullanılmasıArgümantasyonla Kullanılması

• Öğrenci fikirlerinin kavram haritası ile değerlendirilmesi: Öğrencilere bir fen konusunda sahip olabilecekleri kavramlardan oluşturulmuş bir kavram haritası dağıtılır. Öğrencilerden gruplar halinde haritadaki her kavramı ve bağlantıyı bilimsel açıdan doğru ve yanlış olup olmadığını nedenler ileri sürerek tartışmaları istenir.

40

Kavram Haritası Oluşturma Etkinliği• Özel öğretim yöntemleri dersi

denilince aklınıza gelen kavramlar nelerdir?

• Grup arkadaşlarımızla birlikte bu kavramlardan oluşan bir kavram haritası oluşturalım.

41

• Grup arkadaşlarınızla birlikte size verilen haritadaki her kavramı ve bağlantıyı bilimsel açıdan doğru ve yanlış olup olmadığını nedenler ileri sürerek tartışınız.

42

Kavramsal Değişim Metinleri (KDM)

• Öğrencilerin sınıf ortamına geldiklerinde sahip oldukları hazır bulunuşluk öğrenmelerini etkilemektedir. Bu öğrenmelerin içindeki hatalı bilgiler (yanlış anlama, yanlış kavrama, kavram yanılgısı…) öğrenmelerini olumsuz yönde etkiler.

Bu bilgilerin değiştirilebilmesi için öğrencilerin;

– Bilgilerin yanlışlığı konusunda ikna edilmeleri gereklidir.

– Hatalı bilgilerin yerine konulacak bilgiler yeteri kadar açık ve net olmalıdır.

– Yeni edinilen bilgi öğrenci açısından mantıklı ve tutarlı olmalıdır.

– Yeni bilgi öğrenci açısından kullanışlı olmalıdır.

• Öğrencilerin sahip olduğu hatalı bilgilerin doğru olanlarla değiştirilmesine “kavramsal değişim” denir.

• Bu amaçla kavramsal değişim metinleri sıklıkla kullanılır.

• Kavramsal değişim metinlerinde, öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgıları yazılır ve bu kavramların yanlışlığı ve yetersizliği açık ve anlaşılır bir ifade ile vurgulanır. Öğrenciler bu kavramın hatalı olduğu konusunda ikna edilince doğru kavram uygun örneklerle açık ve anlaşılır bir şekilde ifade edilir. Öğrenci metinde yazılanlarla kendi bildiklerini, inandıklarını karşılaştırır ve yanlış inanışı doğrultusunda düzeltmeye çalışır.

Örnek Bir Kavramsal Değişim Metni

• “Asitler her türlü maddeyi yakar ve eritir. Eğer bu ifade doğru olsaydı asitlerisaklamak ve taşımak sorun olurdu. En kuvvetli asitler bile cam ya da plastik kaplarda taşınabilmektedir. Midede yemeklerin sindirim için parçalanması evresinde kuvvetli bir asit olan hidroklorik asidin (HCl) 1 molarlık çözeltisi işe koşulur. Asitler her şeyi yakıp eritseydi, şu anda midemiz olmazdı. Günlük yaşam içinde kullanılan, yenilen limon, sirke, ekşi elma, üzüm, ekşimiş süt gibi birçok maddenin içinde zayıf asitler vardır. Demek ki asitler tüm maddeleri yakma ve eritme özelliğine sahip değildirler .”

Fen ve teknoloji öğretiminde sıklıkla karşılaşılan kavram yanılgıları ya da karıştırılan bazı kavramlar aşağıda sıralanmıştır.

kütle – ağırlık yoğunluk/özkütle – özgül ağırlık bileşik – karışım madde – cisim ısı – sıcaklık erime - çözünme

Kavram Karikatürleri• Brenda Keogh ve Stuart Naylor tarafından 1990’lı yıllarda geliştirilen

kavramsal karikatürler; günlük yaşamdan bilimsel bir olayı karikatür biçimindeki karakterler yardımıyla tartışma biçiminde ifade eden ve olaya ilişkin farklı bakış açıları sunar.

• Bu araçlar öğrencilerin düşüncelerini ortaya çıkarmak ve öğrencileri tartışmaya teşvik etmek için bir başlangıç noktası olarak kullanılabilmektedir.

• Kinchin (2004)’e göre kavram karikatürleri; sınıf tartışmalarında konuya odaklanmayı ve katılımı sağlayan yararlı araçlardır.

• Fen ve teknoloji eğitiminde yapılandırmacılığı temel alır.

Keogh, Naylor ve Wilson (1998)’a Göre Kavram Karikatürlerinde;

• Her yaştaki öğrenene çekici ve ulaşılabilir gelmesi için kısa metinler kullanılır.

• Öğrenenlerin bilimsel bilgiyle günlük yaşam arasında oluşturduğu ilişkilerin doğruluğunu sorgulayabilmesi için bilimsel düşünceler günlük olaylara uygun olarak tasarlanır.

• Öğrenenlerin birçok farklı düşünceyi savunması mümkün olduğundan, alternatif düşünceler geliştirmeye ve yanlış anlamaları gidermeye yönelik araştırma temelli olmalıdır.

• Karikatür içerişinde yer alan karakterler tarafından ileri sürülen düşünceler, öğrencilerin doğru düşünceye kolayca ulaşamamaları ve öğrencilerin zihninde bilişsel çatışma yaratılabilmesi için eşit olasılıkta düzenlenmelidir.

Dabell (2004)’e göre kavram karikatürleri;

• Öğrencilerin fikirlerini sorgular, düşüncelerini genişletir.

• Alternatif görüş açılarını gösterir.

• Tartışma ortamının oluşması için uyarıcı görevi yapar.

• Öğrencilerin günlük hayatta karşılaştıkları sorunları çözmelerinde onlara yol gösterir.

• Belirsizlikleri ve yanlış kavramaları ortaya çıkarır.

• Motivasyonu arttırır ve katılımı sağlar.

• Konuları birleştirme ve konuyu genişletme etkinliklerinde kullanılabilir.

FEN VE TEKNOLOJİ DERSİNDE KAVRAM KARİKATÜRLERİNİN

KULLANIMINA İLİŞKİN ÖRNEKLER

KÖMÜR GÖZLÜ, HAVUÇ BURUNLU ARKADAŞIMIZ KARDAN ADAM ÜŞÜR MÜ SENCE?

Onun üzerine paltoyu örtme, o erir.

Ben paltonun bir değişiklik yapacağını

sanmıyorum.

Onun üzerine bu paltoyu koyacağım,

üşümesini engelleyeceğim

- “Sizce hangi çocuk doğru düşünüyor?”

53

YILDIZLAR GÜNDÜZ NEREDE OLUYORLAR, BEN GÖREMİYORUM

Yıldızlar gündüz kaybolurlar çünkü sadece ay ışığını yansıtırlar.

Güneş geldiğinde yıldızlar gidiyorlar.

Gündüz vakti gökyüzü çok aydınlık olduğu için

yıldızları göremiyoruz.

Yıldızlar, gündüzleri Dünya’nın diğer tarafına

gidiyorlar

- “Sizce hangi çocuk doğru düşünüyor?”

54

Bence kütlesi aynı kalacak.

SİZCE BURADAKİ YANLIŞLAR NELERDİR?

55

KUŞLAR KANATLARINI KULLANMAZLARSA, SENCE NE OLUR?

56

57

BESİN ZİNCİRİNDE HANGİ ÇİÇEĞİN YAŞAMA ŞANSI DAHA YÜKSEK?

58

SİZCE HANGİSİ HAKLI? NEDEN? 59

• DERSİN ADI: FEN VE TEKNOLOJİ• ÜNİTE ADI: Maddenin Değişimi ve Tanınması • ÖĞRENME ALANI:• SINIF: 5. Sınıf • ÖNERİLEN SÜRE: •  STRATEJİ-YÖNTEM-TEKNİK:• KULLANILAN ARAÇ-GEREÇ:• KAZANIMLAR: 2. Isı ve sıcaklık kavramlarının farkını kavramak için öğrenciler;• 2.1 Sıcaklığı yüksek olan maddelerin temas ettiği soğuk maddeleri ısıttığını

gösteren deney tasarlar.• 2.5. Isı ve sıcaklığın farkını gözlemlerine dayanarak açıklar.• KAVRAMLAR: Isı ve sıcaklık• DERSİN İŞLENİŞİ• GİRİŞ:• Dikkat Çekme: Kavram Karikatürü gösterilerek öğrencilere bu konuda neler

düşündükleri sorulur, konuşturulur.• Güdüleme:• Gözden Geçirme:• Geçiş: • GELİŞTİRME:• SONUÇ • Özetleme:• DEĞERLENDİRME:

60

HİÇ DÜŞÜNDÜNÜZ MÜ 1. Sabah evden çıkmadan önce hava durumunu televizyondan ya da

radyodan dinliyor musunuz?• Örneğin, meteoroloji uzmanı“Hava bugün çok sıcak olacak, öğle

saatlerinde yaşlılar ve çocuklar dışarı çıkmasın” uyarısını yapıp açıklamasına devam etti “Önümüzdeki haftadan itibaren sıcaklığın artması bekleniyor. Isınan havalarla birlikte sıcak çarpması durumlarına karşı uyarı yaptı.

• Siz, bu meteoroloji uzmanının açıklamasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

2. Okula gelmeden önce kıyafetlerimizin kırışık olmaması, düzgün görünmesi için ütü yaparız değil mi?Anneniz ütü yaparken onu gözlediğiniz oldu mu?

• Anneniz neden ütü yapıyor olabilir? • Evde anneniz ütü yaparken terliyor mu?

61

SİZ NE DÜŞÜNÜYORSUNUZ?

Bence ısıtılan gömleğin sıcaklığı

arttı.

Annem gömleğimi

ütülerken ütüden gömleğime

sıcaklık geçti.

Bence ütüden gömleğe ısı geçince gömleğin ısısı arttı.

Ütülediğim gömlek, sıcak ütünün etkisiyle

ısındı.

621 2

3

4

Isı: Bir maddenin bütün moleküllerinin sahip olduğu çekim potansiyel enerjileri ile kinetik enerjilerinin toplamına denir. Isı bir enerji türüdür. Diğer enerjilere dönüşebilir. Kalorimetre ile ölçülür.Sıcaklık: Bir maddenin moleküllerinin ortalama kinetik enerjilerinin ölçüsüdür. Enerji olarak nitelendirilemez. Termometre ile ölçülür.Bir madde ısı alırsa sıcaklık artar, ısı verir ise sıcaklık azalır.

Birbirleri ile temas halinde bulunan, sıcaklıkları farklı iki madde arasında ısı alış verişi olur. Sıcak madde ısı vererek soğurken, soğuk madde de bu ısıyı alarak sıcaklığı artar. Bu olay sıcaklıklar eşitleninceye kadar devam eder.Karikatürde anne ve bir çocuğun söylediği doğru iki çocuğun söylediği yanlıştır.

Doğru İfadeler: Ütülediğim gömlek, sıcak ütünün etkisiyle ısındı (2) Bence ısıtılan gömleğin sıcaklığı arttı (3) 

Yanlış İfadeler:Annem gömleğimi ütülerken ütüden gömleğime sıcaklık geçti (1) Bence ütüden gömleğe ısı geçince gömleğin ısısı arttı (4)

Ütüden gömleğe sıcaklık değil ısı geçer. Ütüden gömleğe ısı geçince ısı değil sıcaklık artar. 63

64

• DERSİN ADI: FEN VE TEKNOLOJİ• ÜNİTE ADI: Maddeyi Tanıyalım• ÖĞRENME ALANI: Madde ve Değişim• SINIF: 4. Sınıf• ÖNERİLEN SÜRE: •  STRATEJİ-YÖNTEM-TEKNİK:• KULLANILAN ARAÇ-GEREÇ:• KAZANIMLAR: 6.6 Erime ile çözünme arasındaki farkı açıklar.• KAVRAMLAR: Erime ve çözünme• DERSİN İŞLENİŞİ• GİRİŞ:• Dikkat Çekme:• Güdüleme:• Gözden Geçirme:• Geçiş: • GELİŞTİRME:• SONUÇ • Özetleme:• DEĞERLENDİRME: Kavram Karikatürü

65

BOŞLUKLARI DOLDURALIM Selma, Özlem, Ozan ve Cenk, odada oturup annelerinin onlar için yaptığı pastalarını yiyip, çaylarını içiyorlar. Bu arada kendi aralarında sohbet ediyorlar.

• Cenk çayına 2 şeker attı ama konuşurken bir baktı ki şekerler yok ! Ve şekerlere ne olduğunu çok merak etti. Arkadaşlarına bunun nedeni sordu? Herkes fikrini söyledi.

• Peki ya sence? Cenk’in bardağındaki çaya attığı şekere ne oldu?

66

………………………………………………………

….

67

Örnek Bir Uygulama:Su Seviyesindeki Yükselmenin Sebebini

Biliyor musun?

• İlköğretim 4.Sınıf• Maddeyi Tanıyalım• Kazanım 3.6.• 3. Hacim ve kütle kavramları ve

birimleri ile ilgili olarak öğrenciler;• 3.6. Katıların hacmini ölçmek için

yöntem önerir; bu yöntemle bir katının hacmini ölçer.

Açıklama• Bu kavram karikatürünü hazırlamamın sebebi, öğrencilerin,

katıların bir hacme sahip olduğunu ve bunun ölçülmesinin mümkün olduğunu anlamalarını sağlamak ve oluşabilecek kavram yanılgılarını ortadan kaldırmaktır.

• Öğrenciler, suya batan katı cisimlerin hacminin nasıl ölçüldüğü konusunda bir kavram yanılgısı yaşayabilirler. Yoğunluğu suyunkinden fazla olan katı cisimler suya bırakıldıklarında bir miktar su yükselecek veya taşacaktır. Öğrenciler, yükselmenin sebebini katı cismin suya bırakılış şekline bağlayabilirler ya da kaptaki su miktarının etkili olduğunu düşünebilirler.

• Öğretmenler, ilgili deneyleri yaptırmadan önce bu kavram karikatürünü kullanarak öğrencilerin genel durumlarını belirlerseler deney aşamasında hangi noktaları vurgulanması gerektiğinin bilincinde olurlar.

Bence taşı sıvının içine hızla bıraktığın için su taştı.

Hayır, yavaş bıraksaydım da su taşardı. Çünkü kap ağzına kadar suyla dolu.

İkiniz de yanılıyorsunuz. Suyun taşmasının sebebi suya attığımız katı cismin bir hacme sahip olmasıdır.

• Dikkat edilmesi gereken bir husus da her karikatür kavram karikatürü değildir.

• Derslerde, dağılan dikkati toplamak ya da öğrencileri düşündürmek ve eğlendirmek için “şekerleme” de denilebilecek karikatürler kullanılabilir (Kaptan ve İzgi).

!!!

71

72

Pinokyo “chat” yaparsa

73

74

75

76

77

78

DENGE

79

81

82

HEP FEN ÖĞRETMENİ YÜZÜNDEN BUNLAR

OLUYOR, ŞİMDİ DE BİZİM MEMELİ GRUBUNDAN MI OLDUĞUMUZU SORMUŞ,

ONA NEYSE!

HANIM, BU ÇOCUK NE ÇOK SORU SORUYOR . BİZ BÖYLE DEĞİLDİK.

83

Fen – Teknoloji Eğitiminde Kavram Fen – Teknoloji Eğitiminde Kavram Karikatürlerinin Argümantasyonla Karikatürlerinin Argümantasyonla

KullanılmasıKullanılması

Karikatürlerle Yarışan Teoriler: Öğrencilere iki veya daha fazla yarışan teori bir karikatür şeklinde verilir. Onlardan hangi teoriye neden inandıklarını ifade etmeleri istenir.

Örnek EtkinlikSence Hangisinin Düşüncesi Doğru?

Kazanımlar1.8. Elektriklenme olaylarında cisimlerin negatif yük alış-verişi yaptığını ve cisimler üzerinde pozitif veya negatif yük fazlalığı (yük dengesizliği) oluştuğunu ifade eder.1.12. Elektriklenmenin teknolojideki ve bazı doğa olaylarındaki uygulamaları hakkında örnekler vererek tartışır (FTTÇ-5).

Kazandırılacak ÖzelliklerGözlem, , Tahmin Etme, Yorumlama, Tartışma

Kavram, İlke ve GenellemelerKavramlar

– Elektriklenme– Pozitif yük– Negatif yük– Yük dengesizliği

İlke ve Genellemeler– Elektriklenme olaylarında cisimler negatif yük

alışverişi yapar.– Pozitif(+) ve negatif(-) olmak üzere iki cins elektrik

yükü vardır.

Ön Hazırlık SorularıDaha önce yağmurlu bir havada yıldırım düşmesi ile ilgili bir yaşantınız var mı? Neler gözlemlediğinizi açıklar mısınız?

Araç – GereçlerYıldırım konusu ile ilgili bir kavram karikatürü

İşlem Basamakları

• Öğrenciler bireysel olarak çalışacaklardır. Etkinliğin başlangıcında her zaman ön öğrenmeler hatırlatılmalı ve öğrencilerin ön yaşantılarını sınıf ortamında paylaşmaları sağlanmalıdır. Ön hazırlık soruları cevaplandıktan sonra etkinliğin uygulanmasına geçilebilir. Hazırlanan kavram karikatürü tahtaya yansıtılarak “Sizce Mustafa, Cem ve Cenk ten hangisi doğru düşünmektedir?” sorusu öğrencilere sorulur. Bu etkinlikte öğrencilerin savundukları düşünceyi gerekçeleriyle açıklamaları beklenmektedir.

• NOT: Etkinlik sürecinin her aşamasında öğrenciye sorular yöneltilerek dönütler alınması öğrencilerin tamamının sürece aktif katılımını sağlayabilir.

Tartışma Soruları

“Sizce Mustafa, Cem ve Cenk ten hangisi doğru düşünmektedir?”

• İddiam……………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………….

• Kanıtım ……………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………….

• Gerekçem …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

• Bu gerekçemi ………………………………………………………………………………………………………………………..desteklerim.

• Argümantasyonun öğelerini dikkate alarak bir kavram karikatürü hazırlayınız.

91

Kavram yanılgılarının giderilmesinde kullanılan yöntemlerden sizce hangisi veya hangileri daha etkilidir?Gerekçeleriyle açıklar mısınız?

KAYNAKLAR• Balım Günay A., İnel, D. ve Evrekli, T. (2008). The Effects the Using of Concept Cartoons in Science Education on

Students’ Academic Achievements and Enquiry Learning Skill Perceptions, Elementary Education Online, 7(1), 188-202, 2008.İlköğretim Online, 7(1), 188-202,. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr

• Driver, R. ve Easley, J. (1978). Concepts, Misconceptions and Alternative Conceptions: Changing Perspectives in Science Education, 5, 61-84, 78.

• Eryılmaz, A. ve Sürmeli, E. (2002). Üç-Asamali Sorularla Öğrencilerin Isı ve Sıcaklık Konularındaki Kavram Yanılgılarının Ölçülmesi, V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresinde bildiri olarak sunulmustur, Ankara, Türkiye.

• Gelmez, S. ve Ulaş, J. (2007). Fen Ve Teknoloji Öğretiminde Öğrencilerin Kavram Yanılgılarına Düşmelerini Engellemek Amacıyla Bilgisayar Animasyonlarının Kullanımı(Sözel Bildiri olarak sunulmuştur) Ulusal İlköğretim Kongresi 16- 17 Kasım, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

• Kabapınar, F. (2005). Effectiveness of Teaching Via Concept Cartoons From the Point of View of Constructivist Approach. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi. 5(1). 135- 146.

• Kaptan, F. ve Korkmaz, H.(2001).İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğretmen El Kitabı, Modül:7, İlköğretimde Fen Bilgisi Öğretimi.

• Keogh, B. ve Naylor, S. (1996). Teaching and Learning in Science: A New Perspective. Lancaster: British Educational Research Association Conference.

• Keogh, B., Naylor, S. ve Wilson, C. (1998). Concept Cartoons: a New Perspective on Physics Education. Physics Education. 33(4). 219- 224.

• Keogh, B. ve Naylor, S. (1999). Concept Cartoons, Teaching and Learning in Science: an Evaluation. International Journal of Science Education. 21(4). 431- 446.

• Keogh, B., Naylor, S. ve Downing, B. (2003). Children’s Interactions in the Classroom:• Argumentation in Primary Science. Noordwijkerhout, Netherlands: 4th European Science Education Research Association

Conference.• Korkmaz, H. (2004). Fen ve Teknoloji Eğitiminde Alternatif Değerlendirme Yaklaşımları, Ankara: Yeryüzü Yayınevi.• MEB(2004) Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı, Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı.• Senemoğlu, N.(2007). Gelişim Öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya, Ankara.• Topsakal,S., (1999). Fen Öğretimi. Alfa Yayınları, Bursa• Turgut,F., ve diğ. (1997), İlköğretim Fen Öğretimi, MEB- Yök Dünya Bankası Ankara