Fenomenografia w badaniach informatologicznych

w XXI wieku

Sabina Cisek

Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ

ZARZĄDZANIE INFORMACJĄ W NAUCE

Katowice, 1-2 grudnia 2016

1

Cele badawcze / struktura prezentacji

• Charakterystyka fenomenografii jako takiej – cechy, geneza, inspiracje filozoficzne, sposób realizacji w praktyce badawczej

• Jak często fenomenografia jest stosowana w informatologii w XXI wieku?

• Czy oprócz badań empirycznych istnieją prace metodologiczne (teoretyczne) poświęcone fenomenografii jako metodzie/podejściu w dociekaniach informatologicznych?

• Jakie zagadnienia informatologiczne są badane (empirycznie) przy użyciu fenomenografii?

2

Metoda

• Analiza i krytyka piśmiennictwa (Cisek, 2010),

w oparciu o wyszukiwanie w bazie LISTA (Library, Information Science and Technology Abstracts) udostępnianej przez EBSCO

3

Fenomenografia

Cechy, geneza, inspiracje filozoficzne, sposób realizacji w praktyce badawczej

4

Geneza i oddziaływanie fenomenografii

• Powstała w latach 70. XX w. na Uniwersytecie w Göteborgu, Szwecja. Twórcą jest Ferenc Marton wraz ze współpracownikami.

• Najsilniej związana jest z badaniami dotyczącymi uczenia się i rozumienia.

• W informatologii stosowana jest od lat 90. XX wieku. W bazie LISTA najstarszy artykuł pochodzi z 1997 roku, w Web of Science (kategoria Information Science Library Science) – z 1999 (sprawdzone w dniu 2016-11-29).

5

Inspiracje i założenia filozoficzne

• Fenomenologia, Edmund Husserl (1859-1938) i inni

• Istnieje jeden świat, „doświadczany przez jednostki w różny sposób,

jednakże zmienność ta nie jest nieskończona i może być

zidentyfikowana w badaniach empirycznych”(Bielecka-Prus, 2012, s.

91)

• „Przedmiot i podmiot poznania są nierozdzielne i tworzą jedną całość.

Zjawisko jest zawsze doświadczane jako czyjeś (…) a sposób ujęcia

przedmiotu informuje nas o podmiocie” (Bielecka-Prus, 2012, s. 91).

6

Cechy [1]

• Fenomenografia stanowi jakościowe (interpretatywne) podejście badawcze.

• Przedmiotem zainteresowania jest „sposób w jaki ludzie doświadczają zjawisk, albo różne sposoby doświadczania tego samego zjawiska” (Jurgiel, 2009).

7

Cechy [2]

• Fenomenografia przyjmuje tzw. perspektywę drugiego rzędu (ang. second-order perspective) → „właściwym przedmiotem zainteresowania jest nie sam świat (czymkolwiek miałby on być), ale podmiotowe koncepcje rzeczywistości. (…) interesujące staje się (…) zbadanie, w jaki sposób ludzie doświadczają, interpretują, rozumieją, percypują czy konceptualizują różne aspekty rzeczywistości” (Moroz, 2013, s. 34-35).

8

Cechy [3]

• Fenomenografia polega na empirycznym poznawaniu i opisie różnorodnych sposobów doświadczania, postrzegania, rozumienia i interpretowania rzeczywistości przez badane jednostki.

• „Fenomenografia jest opisem rzeczy takich, jak je postrzegamy, odnosząc nas do doświadczenia, będącego wewnętrznym stosunkiem pomiędzy człowiekiem a światem” (Moroz, 2013, s. 33).

9

Gromadzenie danych empirycznych w fenomenografii

• Wywiad nieustrukturyzowany lub częściowo ustrukturyzowany

• Analiza dokumentów – wypowiedzi pisemnych, rysunków itp.

• Grupa fokusowa

• Obserwacja

10

Analiza danych empirycznych w fenomenografii

• Zbieranie danych w kategorie

• Dane są grupowane według tematów, sposobów postrzegania – a nie

poglądów poszczególnych jednostek

• Łączenie kategorii relacjami (hierarchiczne, linearne i inne)

• Zamierzony rezultat analizy danych stanowi utworzenie zestawu

kategorii, odzwierciedlających różne sposoby, na które dane zjawisko

jest doświadczane (w ogóle, a nie przez pojedyncze konkretne

osoby).

11

Jak często fenomenografia jest stosowana w informatologii w XXI wieku?

Ile jest artykułów? W jakich czasopismach zostały opublikowane?

12

Wyszukiwanie i selekcja artykułów

• Wyszukiwanie w bazie LISTA we wszystkich polach, w dniu 2016-11-24

phenomenography OR phenomenographic OR phenomenographical method

z ograniczeniem do język angielskiego

• dało 57 rezultatów z lat 1997-2016, z czego 53 z XXI wieku (wśród 4 artykułów

z XX wieku, 2 są autorstwa Louise Limberg i 1 – Christine Bruce)

• Spośród 53 publikacji z lat 2001-2016, 12 zostało odrzuconych – nie są z zakresu

informatologii i zarządzania informacją, czyli zostało 41.

13

Czasopisma, w których opublikowano artykuły oparte na fenomenografii

1) Access 1

2) Alki (Washington Library Association) 1

3) Aslib Proceedings 1

4) Australian Library Journal 1

5) Art Documentation: Bulletin of the Art Libraries Society of North America 1

6) British Journal of Educational Technology 1

7) Higher Education Research & Development 1

8) Information Research 6

9) Internet Reference Services Quarterly 1

10) Journal of Academic Librarianship 2

11) Journal of Documentation 3

12) Journal of Information Literacy 3

13) Journal of Information Systems Education 2

14) Journal of Librarianship & Information Science 2

15) Journal of Religious & Theological Information 1

16) Library & Information Research 2

17) Library & Information Science Research 4

18) Library Quarterly 1

19) Library Trends 1

20) Libri: International Journal of Libraries & Information Services 2

21) Mousaion 1

22) New Library World 1

23) Reference Services Review 3

14

Czy istnieją prace metodologiczne (teoretyczne) poświęcone fenomenografii

jako metodzie/podejściu w dociekaniach informatologicznych?

Typy publikacji

15

Typy publikacji

• Oparte na / zawierające wyniki badań empirycznych

wykorzystujących fenomenografię – 36

• Teoretyczne, ale nieskupiające się na fenomenografii jako takiej – 2

(Forster, 2015; 2016)

• O charakterze metodologicznym – omawiające fenomenografię jako

metodę/podejście w badaniach informatologicznych – 3 (Andretta,

2007), (Cibangu, Hepworth, 2016), (Yates, Partridge, Bruce, 2012)

Wśród publikacji z XX wieku są dwie teoretyczno-metodologiczne – (Bruce,

1999), (Limberg, 2000)

16

Jakie zagadnienia informatologiczne są badane przy użyciu fenomenografii?

Kierunki dociekań

17

Badane zagadnienia

• Definiowanie pojęcia informacji 1 (Shenton, Hayter, 2006),

• Information Literacy 30,

w tym m.in. doświadczanie i percepcja informacji (experience of information) (Smith, Hepworth, 2012) (Yates, Partridge, Bruce, 2012), kompetencje informacyjne studentów, ich ocena i kształcenie (Diehm, Lupton, 2014; i wiele innych) – najpopularniejsze zagadnienie, kompetencje informacyjne związane ze zdrowiem – health information literacy (Yates, 2015)

• Threshold concepts 1 (Cope, Staehr, 2008),

• Zachowania informacyjne 6,

w tym m.in. relevance behavior, wykorzystanie informacji (Steinerova, 2008)

18

Wnioski

• Fenomenografia jest interesującym podejściem badawczym, wartym zastosowania tam, gdzie mamy do czynienia z ludźmi w świecie informacji.

19

Bibliografia

20

Bibliografia – analizowane publikacje, XXI wiek (w wyborze) [1]

• Andretta, Susie (2007). Phenomenography: a conceptual framework for information literacy education. Aslib Proceedings: New Information Perspectives, vol. 59, no. 2, p. 152-168.

• Cibangu, Sylvain K.; Hepworth, Mark (2016). The uses of phenomenology and phenomenography: A critical review. Library & Information Science Research, vol. 38, p. 148-160.

• Cope, Chris; Staehr, Lorraine (2008). Improving Student Learning About a Threshold Concept in the IS Discipline. Informing Science, vol. 11, p. 349-364.

• Diehm, RaeAnne; Lupton, Mandy (2014). Learning information literacy. Information Research, vol. 19, issue 1. http://InformationR.net/ir/19-1/paper607.html

• Forster, Marc (2015). Refining the definition of information literacy: the experience of contextual knowledge creation. Journal of Information Literacy, vol. 9, no. 1, p. 62-73.

• Forster, Marc (2016). Developing an "experience framework" for an evidence-based information literacy educational intervention. Journal of Documentation, vol. 72, no. 2, p. 247-264.

21

Bibliografia – analizowane publikacje, XXI wiek (w wyborze) [2]

• Shenton, Andrew K.; Hayter, Susan (2006). Terminology deconstructed: Phenomenographic approaches to investigating the term „information”. Library & Information Science Research, vol. 28, issue 4, p. 563-578.

• Smith, Marian; Hepworth, Mark (2012). Young People: A Phenomenographic Investigation into the Ways They Experience Information. Libri: International Journal of Libraries & Information Services, vol. 62, issue 2, p. 157-173.

• Steinerová, Jela (2008). Seeking relevance in academic information use. Information Research, vol. 13, no. 4, paper 380. http://InformationR.net/ir/13-4/paper380.html

• Yates, Christine; Partridge, Helen; Bruce, Christine (2012). Exploring information experiences through phenomenography. Library and Information Research, vol. 36, no. 112, p. 96-119.

• Yates, Christine (2015). Exploring variation in the ways of experiencing health information literacy: A phenomenographic study. Library & Information Science Research, vol. 37, issue 3, p. 220-227.

22

Bibliografia – analizowane publikacje (starsze, XX wiek)

• Bruce, Christine (1999). Phenomenography: opening a new territory for library and information science research. New Review of Information & Library Research, Vol. 5, p. 31-48.

• Limberg, Louise (2000). Phenomenography: a relational approach to research on information needs, seeking and use. New Review of Information Behaviour Research, Vol. 1, p. 51-67.

23

Bibliografia – pozostałe publikacje

• Bielecka-Prus, Joanna (2012). Fenomenografia (Phenomenography). W: Słownik socjologii jakościowej. Warszawa: Difin, s. 91-93.

• Cisek, Sabina (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd Biblioteczny, t. 78, z. 3, s. 273-284.

• Jurgiel, Alicja (2009). Doświadczanie szkoły przez uczniów. Rekonstrukcja fenomenograficzna. Problemy Wczesnej Edukacji, nr 2 (10), s. 142-149.

• Limberg, Louise B. (2008). Phenomenography. In: Given, Lisa M. ed. The Sage Encyclopedia of Qualitative Research Methods. Thousand Oaks: SAGE Publications, Inc., p. 612-614. DOI: http://dx.doi.org/10.4135/9781412963909.

• Męczkowska, Astrid (2003). Fenomenografia jako podejście badawcze w obszarze studiów edukacyjnych. Kwartalnik Pedagogiczny, nr 3 (189), s. 71-89.

• Moroz, Jacek (2013). Fenomenografia jako metoda badania treści świadomościowych. Pedagogika Szkoły Wyższej, nr 1, s. 33-44.

24