ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu
DESCRIPTION
Miklir möguleikar eru í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu í heild. Með markvissri markaðssetningu og vöruþróun verður ferðaþjónustan byggð upp sem ein meginatvinnugrein á svæðinu.TRANSCRIPT
Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinuStaða, horfur og fjárfestingaþörf
Sverrir Bollason, verkfræðingur, VSÓVilborg H. Júlíusdóttir, hagfræðingur
Sóknaráætlun höfuðborgarsvæðisins 2013
Apríl 2014
VAXTARSAMNINGUR FYRIR HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF
Þessi skýrsla er hluti af Sóknaráætlun fyrir höfuðborgarsvæðið 2013 sem er fjármögnuð m.a. af ríkissjóði samkvæmt sérstökum samningi þar um. Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu annast úrvinnslu og framkvæmd sóknaráætlunarinnar og bera ábyrgð á framgangi þeirra verkefna sem falla undir hana.
Innihald, skoðanir og niðurstöður eru á ábyrgð skýrsluhöfunda. Upplýs- ingar og greiningar í þessari skýrslu eru einungis birtar í upplýsingaskyni og ber ekki að skoða þær sem ráðgjöf um ráðstöfun fjármuna.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF
Efnisyfirlit
3
Efnisyfirlit
Helstu niðurstöður ............................................................................................... 4
Framtíðarsýn ........................................................................................................ 5
Tillögur ................................................................................................................. 5
Formáli ................................................................................................................. 7
1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu ............................................................... 8
1.1. Efnahagsumsvif 2000-‐2009 ........................................................................ 9
1.2. Efnahagsumsvif frá hruni ......................................................................... 11
1.3. Gjaldeyristekjur ....................................................................................... 13
1.4. Útgjöld ferðamanna ................................................................................. 14
1.5. Störf í ferðaþjónustu ................................................................................ 15
1.6. Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu .................................................... 16
2. Gististaðir .................................................................................................... 22
2.1. Árstíðasveiflan ......................................................................................... 22
2.2. Nýting hótela ........................................................................................... 24
3. Þróun til framtíðar ...................................................................................... 25
3.1. Fjöldi ferðamanna til ársins 2020 ............................................................ 26
4. Fjárfestingaráform í gistirýmum ................................................................. 27
4.1. Áhrif á félagslegt umhverfi ...................................................................... 30
4.2. Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu ..................................................... 31
4.3. Áhrif á íbúðarhúsnæði ............................................................................. 31
4.4. Umferð og samgöngur ............................................................................. 32
4.5. Umhirða miðborgarinnar ......................................................................... 32
5. Fjárfestingarþörf í gististöðum ................................................................... 33
5.1. Þörf á gistirými, mismunandi sviðsmyndir ............................................... 33
5.2. Nýting hótela ........................................................................................... 34
5.3. Umfang fjárfestinga ................................................................................. 36
6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð ......................................... 37
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF4
Helstu niðurstöður
4
Helstu niðurstöður
• Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu hafa vaxið langt umfram aðrar greinar
þjóðarbúskaparins og er framlag greinarinnar til landsframleiðslu talið hafa
aukist úr 4,9% árið 2006 í 7,5% árið 2013. Framreikningur til 2020 bendir til að
framlag ferðaþjónustu geti orðið 9,7% og prósentustigi hærra árið 2030.
• Hlutur höfuðborgarsvæðisins í atvinnugreininni er mjög stór, eða um 70%.
Áætlað er að hlutur ferðaþjónustu í landsframleiðslu höfuðborgarsvæðisins
árið 2013 hafi verið um 7,6%.
• Áætlað er að rösklega 11 þúsund störf hafi verið unnin í ferðaþjónustu árið
2013 og þar af um 8 þúsund á höfuðborgarsvæðinu. Framreikningur til 2020
segir til um að störfum fjölgi um 4.500 og um 1.000 til viðbótar 2030. Á
höfuðborgarsvæðinu má vænta fjölgunar starfa rösklega 2 þúsund til 2020 og
um 500 til viðbótar 2030.
• Gistinóttum hefur fjölgað meira á höfuðborgarsvæðinu en á landinu öllu eða
um 48% frá 2008 til 2013, samanborið við 37% á landinu öllu. Markaðshlutdeild
svæðisins hefur þannig vaxið á undanförnum árum.
• Hlutdeild útlendinga í heildarfjölda gistinótta á höfuðborgarsvæðinu var um
88% 2008-‐2012 sem er umtalsvert hærri en gengur og gerist í öðrum
landshlutum.
• Gjaldeyristekjur vegna erlendra ferðamanna á Íslandi námu 206 milljörðum kr.
árið 2013 og 275 milljörðum ef bætt er við gjaldeyristekjum sem íslensk
fyrirtæki afla á erlendri grund. Framreikningur gjaldeyristekna til 2020 sýnir að
gjaldeyristekjur gætu vaxið úr 206 milljörðum kr. í 370 milljarða og í 540
milljarða kr. árið 2030.
• Mikilvægt er að nýta þau tækifæri sem ferðaþjónustan hefur skynsamlega og
fjárfesta með sjálfbærni atvinnugreinarinnar í huga.
• Ýmis áform eru uppi um byggingu gistirýmis á höfuðborgarsvæðinu. Gangi þau
verkefni sem komin eru í nokkuð öruggan farveg eftir, bætast við um 1.300
herbergi næstu ár. Gert er ráð fyrir að fjárfestingarkostnaður vegna þeirra
verði um 35 milljarðar kr.
• Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir
yfir 800 þúsund. Árleg aukning síðustu ár hefur verið um 18%.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF5
5
• Mat á fjárfestingarþörf byggir á spám um fjölgun ferðamanna. Þrjár
sviðsmyndir um mögulega þróun fram til 2020 eru settar fram, hljóðar lágspá
upp á 4% árlega aukningu, miðspá 7% og háspá 10%.
• Gangi lágspá eftir er varla þörf á frekari fjárfestingu í gististöðum, hins vegar
kallar miðspá á fjölgun herbergja um 3.500 og háspá á 5.900. Framkvæmdir
skv. miðspá gætu kostað 70-‐85 milljarða kr. og háspá 120-‐145 milljarða.
• Nær öll uppbyggingin er áformuð í miðborg Reykjavíkur og fer sá bekkur að
vera allþröngt setinn ferðamönnum og um sumt fer nú að þrengja að íbúum
miðborgarinnar.
Framtíðarsýn
Miklir möguleikar eru í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu í heild. Með
markvissri markaðssetningu og vöruþróun verður ferðaþjónustan byggð upp
sem ein meginatvinnugrein á svæðinu. Markmiðið er að þróa og veita
ferðamönnum gæðaþjónustu og þannig stuðla að arðbærri ferðaþjónustu sem
stendur undir samkeppnisfærum launum. Ferðaþjónustan á að styrkja mannlíf
á svæðinu og vera í sátt við íbúana. Samvinna verður milli sveitarfélaganna um
uppbyggingu og fjárfestingu í greininni.
Tillögur
• Sú hætta er fyrir hendi að of geyst verði farið í uppbyggingu gististaða á næstu
árum. Sveitarstjórnir á höfuðborgasvæðinu verða að hafa góða yfirsýn yfir
þróunina til að tryggja skynsamlega uppbyggingu.
• Kanna þarf áhrif ferðaþjónustu á úrval og fjölbreytni þjónustu í og við miðborg
Reykjavíkur. Líta mætti til aðferðafræði mats á umhverfisáhrifum til að vakta
samfélagsleg áhrif þeirrar stóriðju sem ferðamennska er.
• Nýta þarf og þróa með markvissum hætti tækifæri í ferðaþjónustu sem víðast á
höfuðborgarsvæðinu og dreifa þannig ferðamönnum víðar um svæðið. Með
þeim hætti má draga úr „ofbeit“ á Austurvelli (miðborg Reykjavíkur). Með
hágæða almenningssamgöngum skapast skilyrði fyrir jafnari dreifingu ferða-‐
manna um svæðið.
• Beita mætti landnotkunarskilmálum til að hindra frekari uppgang gististaða á
svæðum sem eru líkleg til að verða fyrir neikvæðum áhrifum af þeirri
uppbyggingu. Fordæmi eru fyrir slíku í veitingahúsakvótum í miðborginni.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF6
6
• Til dæmis mætti hvetja þannig til uppbyggingar í Reykjavík nærri Hlemmi, í
Múlahverfi eða inni við Grensásveg og styrkja þannig endurnýjun og þéttingu
byggðar á þessum svæðum samhliða annarri uppbyggingu á þróunarásnum
sem Aðalskipulag Reykjavíkur skilgreinir.
• Fjölmargir möguleikar til frekari þróunar ferðaþjónustu eru til staðar um allt
höfuðborgarsvæðið og mikilvægt að hvert sveitarfélag marki sér stefnu um
uppbyggingu.
• Fjölga þarf afþreyingarmöguleikum, bæta viðhald almenningsrýma og
náttúrusvæða.
• Til að forðast feiknarlega umframfjárfestingu í gistirýmum ætti að auðvelda
einstaklingum að bjóða upp á heimagistingu hluta úr ári. Ná má árangri með
einföldu umsóknarferli með hóflegum umsýslugjöldum og hóflegri
skattheimtu.
• Lagt er til að tekinn verði upp gistináttaskattur sem sveitarfélögin innheimta og
honum verði varið til að fegra mikilvæga ferðamannastaði á borgarsvæðinu og
viðhalda þeim. Hefði slíkur skattur verið lagður á árið 2012 og innheimtar kr.
150 á gistinótt hefðu tekjur sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu verið 223
milljónir af því það árið.
• Takmarka þarf akstur með ferðamenn um þröng stræti í miðborginni til og frá
flugvelli og í skoðunarferðir. Lykill að því er að koma upp söfnunarstæðum fyrir
langferðabíla við stofnleiðir.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF7
Formáli
7
Formáli
Ferðaþjónusta hefur verið mikilvægt og mótandi afl í íslensku atvinnu-‐ og
efnahagslífi um langt árabil, en þó einkum eftir bankahrunið 2008. Hagvöxt
undanfarinna 4 -‐ 5 ára má rekja að verulegu leyti til uppgangs í ferðaþjónustu.
Væntingar eru miklar í ferðaþjónustu um áframhaldandi vöxt næstu áratugi og
áform um fjárfestingar í greininni bera þessum miklu væntingum vitni.
Vissulega liggja fyrir margvíslegar spár um mikinn vöxt á næstu árum og
áratugum. Sérfræðingar Boston Consulting Group telja að tvöfalt fleiri
ferðamenn muni koma til landsins næsta áratug, þeim muni fjölga úr um 800
þúsund frá árinu 2013, í 1,6 milljónir árið 20231 og að framlag greinarinnar til
þjóðarbúsins geti meira en tvöfaldast á sama tíma.
Sagan geymir fjölmörg dæmi um hættuna af því að raunsæjar væntingar snúist
upp í ofurvæntingar og hjarðhegðun sem leiða til fjárfestingabóla. Til að koma í
veg fyrir slíka þróun í ferðaþjónustu þarf til skýra framtíðarsýn og
aðgerðaáætlun, en ekki síður þarf haldgóðar hagtölur og yfirsýn yfir stöðu og
horfur.
Alþingi samþykkti þingsályktun um ferðamálaáætlun 2011-‐2020 í júní 2011.2
Þar eru sett fram eftirfarandi meginmarkmið í ferðamálum á
áætlunartímabilinu:
a. að auka arðsemi atvinnugreinarinnar,
b. að standa að markvissri uppbyggingu áfangastaða, öflugri vöruþróun og
kynningarstarfi til að skapa tækifæri til að lengja ferðamannatímabilið, minnka
árstíðasveiflu og stuðla að betri dreifingu ferðamanna um landið,
c. að auka gæði, fagmennsku, öryggi og umhverfisvitund ferðaþjónustunnar,
d. að skilgreina og viðhalda sérstöðu Íslands sem áfangastaðar ferðamanna, m.a.
með öflugu greiningar-‐ og rannsóknarstarfi.
Reykjavíkurborg3, Hafnarfjörður4 og Mosfellsbær5 hafa sett fram stefnu í
ferðamálum sem vísar að nokkru til markmiða ferðamálaætlunar. Flest
1 Forsendur BCG voru 7% árlegur meðalvöxtur frá 2012-‐2023. Fjölgun ferðamanna varð yfir 20% á árinu 2013. 2 Þingsályktun um ferðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 2 Þingsályktun um ferðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 3 Reykjavíkurborg (2011). Styrkar stoðir – Ferðamálastefna Reykjavíkurborgar 2011-‐2020. http://eldri.reykjavik.is/portaldata/1/Resources/menningar-‐_og_ferdamalasvid/Ferdamalastefna_Reykjavikur_26.04.2011_lokaskjal.pdf 4 Hafnarfjarðarbær (2012). Ferðamálastefna Hafnarfjarðarbæjar -‐ Samráð og samvinna. http://www.hafnarfjordur.is/media/stefnur-‐og-‐reglur/HFJ_Ferdamalastefna2012_3.pdf
7
Formáli
Ferðaþjónusta hefur verið mikilvægt og mótandi afl í íslensku atvinnu-‐ og
efnahagslífi um langt árabil, en þó einkum eftir bankahrunið 2008. Hagvöxt
undanfarinna 4 -‐ 5 ára má rekja að verulegu leyti til uppgangs í ferðaþjónustu.
Væntingar eru miklar í ferðaþjónustu um áframhaldandi vöxt næstu áratugi og
áform um fjárfestingar í greininni bera þessum miklu væntingum vitni.
Vissulega liggja fyrir margvíslegar spár um mikinn vöxt á næstu árum og
áratugum. Sérfræðingar Boston Consulting Group telja að tvöfalt fleiri
ferðamenn muni koma til landsins næsta áratug, þeim muni fjölga úr um 800
þúsund frá árinu 2013, í 1,6 milljónir árið 20231 og að framlag greinarinnar til
þjóðarbúsins geti meira en tvöfaldast á sama tíma.
Sagan geymir fjölmörg dæmi um hættuna af því að raunsæjar væntingar snúist
upp í ofurvæntingar og hjarðhegðun sem leiða til fjárfestingabóla. Til að koma í
veg fyrir slíka þróun í ferðaþjónustu þarf til skýra framtíðarsýn og
aðgerðaáætlun, en ekki síður þarf haldgóðar hagtölur og yfirsýn yfir stöðu og
horfur.
Alþingi samþykkti þingsályktun um ferðamálaáætlun 2011-‐2020 í júní 2011.2
Þar eru sett fram eftirfarandi meginmarkmið í ferðamálum á
áætlunartímabilinu:
a. að auka arðsemi atvinnugreinarinnar,
b. að standa að markvissri uppbyggingu áfangastaða, öflugri vöruþróun og
kynningarstarfi til að skapa tækifæri til að lengja ferðamannatímabilið, minnka
árstíðasveiflu og stuðla að betri dreifingu ferðamanna um landið,
c. að auka gæði, fagmennsku, öryggi og umhverfisvitund ferðaþjónustunnar,
d. að skilgreina og viðhalda sérstöðu Íslands sem áfangastaðar ferðamanna, m.a.
með öflugu greiningar-‐ og rannsóknarstarfi.
Reykjavíkurborg3, Hafnarfjörður4 og Mosfellsbær5 hafa sett fram stefnu í
ferðamálum sem vísar að nokkru til markmiða ferðamálaætlunar. Flest
1 Forsendur BCG voru 7% árlegur meðalvöxtur frá 2012-‐2023. Fjölgun ferðamanna varð yfir 20% á árinu 2013. 2 Þingsályktun um ferðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 2 Þingsályktun um ferðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 3 Reykjavíkurborg (2011). Styrkar stoðir – Ferðamálastefna Reykjavíkurborgar 2011-‐2020. http://eldri.reykjavik.is/portaldata/1/Resources/menningar-‐_og_ferdamalasvid/Ferdamalastefna_Reykjavikur_26.04.2011_lokaskjal.pdf 4 Hafnarfjarðarbær (2012). Ferðamálastefna Hafnarfjarðarbæjar -‐ Samráð og samvinna. http://www.hafnarfjordur.is/media/stefnur-‐og-‐reglur/HFJ_Ferdamalastefna2012_3.pdf
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF8
1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu
8
sveitarfélög á svæðinu hafa í sinni þjónustu ferðamálafulltrúa. Sameiginleg sýn
sveitarfélaganna hefur mótast og skýrst i sóknaráætlunarverkefninu
Markaðssetning höfuðborgarsvæðisins þar sem lagður er grunnur að
sameiginlegri markaðssetningu svæðisins og vörumerkið Reykjavík notað fyrir
erlenda ferðamenn og fjárfesta6.
Þessi skýrsla greinist í tvo meginhluta. Í fyrri hluta hennar er fjallað um
efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu, bæði á landsvísu og á höfuðborgarsvæðinu.
Vegna skorts á hagtölum um atvinnugreinina var ráðist í umtalsverða
talnagreiningu og settar fram áætlanir um efnahagsleg umsvif. Í seinni hluta er
sjónum beint að gististöðum og þörf fyrir aukið gistirými metin á grundvelli
þriggja sviðsmynda um fjölgun ferðamanna. Sigurður Snævarr, hagfræðingur,
verkefnisstjóri hjá SSH, lagði þessu verkefni margvíslegt lið.
1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu
Mikill og langvarandi vöxtur í ferðaþjónustu er vísbending um breytingar í
atvinnulífi landsins. Ferðaþjónusta hefur þannig rennt fleiri stoðum undir
atvinnulíf Íslendinga, hún er atvinnu-‐ og gjaldeyrisskapandi og engum blandast
hugur um að í ferðaþjónustu liggja fjölmörg vannýtt viðskipta-‐ og
atvinnutækifæri. Ferðaþjónusta hlýtur því að eiga sess í stefnumótun yfirvalda
á næstu árum, jafnt á landsvísu sem og á einstökum landsvæðum.
Ferðamenn eiga viðskipti við margar atvinnugreinar og sækjast eftir
margvíslegri þjónustu fyrirtækja, samtaka og menningarstofnana. Erlendir
ferðamenn stækka innlendan markað, skapa störf og auka fjölbreytni í atvinnu-‐
og þjóðlífi og síðast en ekki síst í útflutningstekjum. Efnahagsleg umsvif
atvinnugreina7 má greina með margvíslegum hætti, en þó einkum með því að
líta til framlags til landsframleiðslu (VLF), fjölda starfandi og, þar sem við, á
gjaldeyristekna.
5 Mosfellsbær (2008). Þróunar og ferðamál. http://www.mosfellsbaer.is/library/Skrar/.pdf-‐skjol/STEFNUR-‐-‐-‐Listahlutur-‐a-‐sidum/Stefnur-‐-‐-‐Menningarmal-‐og-‐throunar-‐-‐og-‐ferdamal/%C3%9Er%C3%B3unar-‐%20og%20fer%C3%B0am%C3%A1lastefna%20Mosfellsb%C3%A6jar.pdf 6 Sjá ttp://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/ Vorumerkid_Rvk_NY_NET.pdf 7 Á grundvelli þjóðhagsreikningakerfis Sameinuðu þjóðanna, SNA (A system of National Accounts) er efnahagsstarfsemin flokkuð, skilgreind og reiknuð.
8
sveitarfélög á svæðinu hafa í sinni þjónustu ferðamálafulltrúa. Sameiginleg sýn
sveitarfélaganna hefur mótast og skýrst i sóknaráætlunarverkefninu
Markaðssetning höfuðborgarsvæðisins þar sem lagður er grunnur að
sameiginlegri markaðssetningu svæðisins og vörumerkið Reykjavík notað fyrir
erlenda ferðamenn og fjárfesta6.
Þessi skýrsla greinist í tvo meginhluta. Í fyrri hluta hennar er fjallað um
efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu, bæði á landsvísu og á höfuðborgarsvæðinu.
Vegna skorts á hagtölum um atvinnugreinina var ráðist í umtalsverða
talnagreiningu og settar fram áætlanir um efnahagsleg umsvif. Í seinni hluta er
sjónum beint að gististöðum og þörf fyrir aukið gistirými metin á grundvelli
þriggja sviðsmynda um fjölgun ferðamanna. Sigurður Snævarr, hagfræðingur,
verkefnisstjóri hjá SSH, lagði þessu verkefni margvíslegt lið.
1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu
Mikill og langvarandi vöxtur í ferðaþjónustu er vísbending um breytingar í
atvinnulífi landsins. Ferðaþjónusta hefur þannig rennt fleiri stoðum undir
atvinnulíf Íslendinga, hún er atvinnu-‐ og gjaldeyrisskapandi og engum blandast
hugur um að í ferðaþjónustu liggja fjölmörg vannýtt viðskipta-‐ og
atvinnutækifæri. Ferðaþjónusta hlýtur því að eiga sess í stefnumótun yfirvalda
á næstu árum, jafnt á landsvísu sem og á einstökum landsvæðum.
Ferðamenn eiga viðskipti við margar atvinnugreinar og sækjast eftir
margvíslegri þjónustu fyrirtækja, samtaka og menningarstofnana. Erlendir
ferðamenn stækka innlendan markað, skapa störf og auka fjölbreytni í atvinnu-‐
og þjóðlífi og síðast en ekki síst í útflutningstekjum. Efnahagsleg umsvif
atvinnugreina7 má greina með margvíslegum hætti, en þó einkum með því að
líta til framlags til landsframleiðslu (VLF), fjölda starfandi og, þar sem við, á
gjaldeyristekna.
5 Mosfellsbær (2008). Þróunar og ferðamál. http://www.mosfellsbaer.is/library/Skrar/.pdf-‐skjol/STEFNUR-‐-‐-‐Listahlutur-‐a-‐sidum/Stefnur-‐-‐-‐Menningarmal-‐og-‐throunar-‐-‐og-‐ferdamal/%C3%9Er%C3%B3unar-‐%20og%20fer%C3%B0am%C3%A1lastefna%20Mosfellsb%C3%A6jar.pdf 6 Sjá ttp://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/ Vorumerkid_Rvk_NY_NET.pdf 7 Á grundvelli þjóðhagsreikningakerfis Sameinuðu þjóðanna, SNA (A system of National Accounts) er efnahagsstarfsemin flokkuð, skilgreind og reiknuð.
8
sveitarfélög á svæðinu hafa í sinni þjónustu ferðamálafulltrúa. Sameiginleg sýn
sveitarfélaganna hefur mótast og skýrst i sóknaráætlunarverkefninu
Markaðssetning höfuðborgarsvæðisins þar sem lagður er grunnur að
sameiginlegri markaðssetningu svæðisins og vörumerkið Reykjavík notað fyrir
erlenda ferðamenn og fjárfesta6.
Þessi skýrsla greinist í tvo meginhluta. Í fyrri hluta hennar er fjallað um
efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu, bæði á landsvísu og á höfuðborgarsvæðinu.
Vegna skorts á hagtölum um atvinnugreinina var ráðist í umtalsverða
talnagreiningu og settar fram áætlanir um efnahagsleg umsvif. Í seinni hluta er
sjónum beint að gististöðum og þörf fyrir aukið gistirými metin á grundvelli
þriggja sviðsmynda um fjölgun ferðamanna. Sigurður Snævarr, hagfræðingur,
verkefnisstjóri hjá SSH, lagði þessu verkefni margvíslegt lið.
1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu
Mikill og langvarandi vöxtur í ferðaþjónustu er vísbending um breytingar í
atvinnulífi landsins. Ferðaþjónusta hefur þannig rennt fleiri stoðum undir
atvinnulíf Íslendinga, hún er atvinnu-‐ og gjaldeyrisskapandi og engum blandast
hugur um að í ferðaþjónustu liggja fjölmörg vannýtt viðskipta-‐ og
atvinnutækifæri. Ferðaþjónusta hlýtur því að eiga sess í stefnumótun yfirvalda
á næstu árum, jafnt á landsvísu sem og á einstökum landsvæðum.
Ferðamenn eiga viðskipti við margar atvinnugreinar og sækjast eftir
margvíslegri þjónustu fyrirtækja, samtaka og menningarstofnana. Erlendir
ferðamenn stækka innlendan markað, skapa störf og auka fjölbreytni í atvinnu-‐
og þjóðlífi og síðast en ekki síst í útflutningstekjum. Efnahagsleg umsvif
atvinnugreina7 má greina með margvíslegum hætti, en þó einkum með því að
líta til framlags til landsframleiðslu (VLF), fjölda starfandi og, þar sem við, á
gjaldeyristekna.
5 Mosfellsbær (2008). Þróunar og ferðamál. http://www.mosfellsbaer.is/library/Skrar/.pdf-‐skjol/STEFNUR-‐-‐-‐Listahlutur-‐a-‐sidum/Stefnur-‐-‐-‐Menningarmal-‐og-‐throunar-‐-‐og-‐ferdamal/%C3%9Er%C3%B3unar-‐%20og%20fer%C3%B0am%C3%A1lastefna%20Mosfellsb%C3%A6jar.pdf 6 Sjá ttp://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/ Vorumerkid_Rvk_NY_NET.pdf 7 Á grundvelli þjóðhagsreikningakerfis Sameinuðu þjóðanna, SNA (A system of National Accounts) er efnahagsstarfsemin flokkuð, skilgreind og reiknuð.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF9
9
Efnahagsleg áhrif og ávinningur af ferðaþjónustu ráðast af eftirspurn
ferðamannsins. Áhrif ferðaþjónustu koma fram í mörgum atvinnugreinum;
margir aðilar sjá um þjónustu við ferðamenn, og þannig á hún ekki beina
samsvörun í atvinnugreinaflokkun8 Hagstofunnar á sama hátt og hefðbundnar
atvinnugreinar. Í því skyni að koma máli á efnahagsumsvif ferðaþjónustu hafa
alþjóðastofnanir9 komið sér saman um tiltekna forskrift og aðferðafræði sem
rúmast innan hinna hefðbundnu þjóðhagsreikninga. Á árinu 2008 kom út nýr
og endurbættur aðþjóðlegur staðall; 2008 Tourism Satellite Account:
Recommended Methodological Framwork (TSA:RMF 2008). Ferðaþjónustu-‐
reikningar (e. Tourism Satellite Account) eru þannig hliðarreikningar við hina
eiginlegu þjóðhagsreikninga en reikningarnir slá hagrænu máli á ferðaþjónustu
sem atvinnugrein svo hægt sé að bera hana saman við aðrar atvinnugreinar á
jafnréttisgrundvelli. Þungamiðjan í þessu mati er að mæla og greina neyslu eða
kaup ferðamanna á vöru-‐ og þjónustu og tengja við framboð starfandi
fyrirtækja og atvinnugreina í sviði ferðaþjónustu.
1.1. Efnahagsumsvif 2000-‐2009
Mælingar á efnahagslegum áhrifum ferðamanna á grundvelli
ferðaþjónustureikninga eru til fyrir tímabilið 2000-‐2009, en ýmsar eldri
áætlanir ná allt aftur til 197310.
Ferðaþjónustan jókst í svipuðum takti og hagkerfið í heild á tímabilinu 2000 til
2007, mælt á föstu verðlagi. Í byrjun áratugarins hægðist almennt á hagvexti í
heiminum en þrátt fyrir það fjölgaði erlendum ferðamönnum hér á landi um
15%11 á árinu 2000. Minni fjölgun var næstu tvö ár en eftir það er fjölgun
erlendra ferðamanna að meðaltali 10,5% fram til ársins 2009. Viðbúið var að
8 Hefðbundin aðferð gengur út á að flokka starfsemi fyrirtækja og rekstrareininga eftir framleiðslustarfsemi þeirra. Þannig flokkast vinnsla sjávarafurða undir matvælaiðnað, þar fer fram framleiðsla á matvörum. Þessu er öfugt farið í ferðaþjónustu. Grunneiningin í ferðaþjónustu er ferðamaðurinn og mælieiningin eru útgjöld hans og viðskipti við atvinnugreinar sem þjónusta ferðamanninn beint. Ferðaþjónusta sem atvinnugrein mótast af eftirspurn ferðamannsins og er framleiðslustarfsemi ferðaþjónustunnar skilgreind út frá þessum viðskiptum. 9 Hagstofa Sameinuðu þjóðanna (UNSD), Hagstofa ESB (Eurostat), OECD og Alþjóðaferðamálastofnunin (UNWTO). 10 Sjá nánar www.hagstofa.is 11 Útlendingaeftirlitið hætti að telja útlendinga sem komu inn í landið í árslok 2000 vegna aðildar Íslands að Schengen. Engin talning á ferðamönnum fór fram á árinu 2001, en á árinu 2002 hóf Ferðamálaráð talningar á ferðamönnum sem yfirgefa landið. Í þessari umfjöllun er fjöldi erlendra ferðamanna látinn taka sömu breytingum og í fjölda gistinótta.
9
Efnahagsleg áhrif og ávinningur af ferðaþjónustu ráðast af eftirspurn
ferðamannsins. Áhrif ferðaþjónustu koma fram í mörgum atvinnugreinum;
margir aðilar sjá um þjónustu við ferðamenn, og þannig á hún ekki beina
samsvörun í atvinnugreinaflokkun8 Hagstofunnar á sama hátt og hefðbundnar
atvinnugreinar. Í því skyni að koma máli á efnahagsumsvif ferðaþjónustu hafa
alþjóðastofnanir9 komið sér saman um tiltekna forskrift og aðferðafræði sem
rúmast innan hinna hefðbundnu þjóðhagsreikninga. Á árinu 2008 kom út nýr
og endurbættur aðþjóðlegur staðall; 2008 Tourism Satellite Account:
Recommended Methodological Framwork (TSA:RMF 2008). Ferðaþjónustu-‐
reikningar (e. Tourism Satellite Account) eru þannig hliðarreikningar við hina
eiginlegu þjóðhagsreikninga en reikningarnir slá hagrænu máli á ferðaþjónustu
sem atvinnugrein svo hægt sé að bera hana saman við aðrar atvinnugreinar á
jafnréttisgrundvelli. Þungamiðjan í þessu mati er að mæla og greina neyslu eða
kaup ferðamanna á vöru-‐ og þjónustu og tengja við framboð starfandi
fyrirtækja og atvinnugreina í sviði ferðaþjónustu.
1.1. Efnahagsumsvif 2000-‐2009
Mælingar á efnahagslegum áhrifum ferðamanna á grundvelli
ferðaþjónustureikninga eru til fyrir tímabilið 2000-‐2009, en ýmsar eldri
áætlanir ná allt aftur til 197310.
Ferðaþjónustan jókst í svipuðum takti og hagkerfið í heild á tímabilinu 2000 til
2007, mælt á föstu verðlagi. Í byrjun áratugarins hægðist almennt á hagvexti í
heiminum en þrátt fyrir það fjölgaði erlendum ferðamönnum hér á landi um
15%11 á árinu 2000. Minni fjölgun var næstu tvö ár en eftir það er fjölgun
erlendra ferðamanna að meðaltali 10,5% fram til ársins 2009. Viðbúið var að
8 Hefðbundin aðferð gengur út á að flokka starfsemi fyrirtækja og rekstrareininga eftir framleiðslustarfsemi þeirra. Þannig flokkast vinnsla sjávarafurða undir matvælaiðnað, þar fer fram framleiðsla á matvörum. Þessu er öfugt farið í ferðaþjónustu. Grunneiningin í ferðaþjónustu er ferðamaðurinn og mælieiningin eru útgjöld hans og viðskipti við atvinnugreinar sem þjónusta ferðamanninn beint. Ferðaþjónusta sem atvinnugrein mótast af eftirspurn ferðamannsins og er framleiðslustarfsemi ferðaþjónustunnar skilgreind út frá þessum viðskiptum. 9 Hagstofa Sameinuðu þjóðanna (UNSD), Hagstofa ESB (Eurostat), OECD og Alþjóðaferðamálastofnunin (UNWTO). 10 Sjá nánar www.hagstofa.is 11 Útlendingaeftirlitið hætti að telja útlendinga sem komu inn í landið í árslok 2000 vegna aðildar Íslands að Schengen. Engin talning á ferðamönnum fór fram á árinu 2001, en á árinu 2002 hóf Ferðamálaráð talningar á ferðamönnum sem yfirgefa landið. Í þessari umfjöllun er fjöldi erlendra ferðamanna látinn taka sömu breytingum og í fjölda gistinótta.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF10
10
13% lækkun á raungenginu árið 2001 hefði jákvæð áhrif á ferðamennsku hér á
landi. Þannig jukust útgjöld erlendra ferðamanna á föstu verði að meðaltali um
8% á tímabilinu 2001-‐2006, en á því árabili má rekja rúmlega helming af
umsvifum innlendrar ferðaþjónustu til erlendra ferðamanna.
Mynd 1. Þróun12 ferðaþjónustu borin saman við þjóðarbúskapinn í heild
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Á árunum fram til 2009 var hlutur ferðaþjónustu13 í VLF á bilinu 5-‐6%. Mestur
var hann 2002, 5,7% en minnstur 2006 eða 4,9%. Þar gæti hækkun á raungengi
krónunnar á mælikvarða verðlags skipt máli og mikill uppgangur í öðrum
greinum, s.s. byggingariðnaði og í fjármálageiranum.
Eftir 2007 vex ferðaþjónustan hraðar en verðmætasköpunin í heild og þátt fyrir
samdrátt verður hann minni í ferðaþjónustu en í flestum öðrum greinum.
Hlutur ferðaþjónustu í VLF fer í fyrsta skipti yfir 6% á árinu 2009.
Ferðaþjónusta á Íslandi tekur ekki bara til erlendra ferðamanna, heldur þjónar
hún einnig landsmönnum á faraldsfæti. Á fyrsta áratug aldarinnar var vægi
útgjalda Íslendinga í ferðaþjónustu innanlands um 47% en gera má ráð fyrir að
þetta hlutfall hafi verið um 40% á árinu 2009. Einkennandi fyrir íslenska
ferðaþjónustu er að Íslendingar ferðast jafnan með innlendum fyrirtækjum til
útlanda, sem endurspeglast í minni innfluttri ferðaþjónustu. Íslensk flugfélög
hafa verið nær ein um hituna, hvað varðar flug til og frá Íslandi, auk þess sem
12 Virðisaukinn er einnig kallaður vergar þáttatekjur en hann samanstendur annars vegar af launagreiðslum og hins vegar af afskriftum og rekstrarafgangi fyrirtækja. 13 Að meðtaldri starfsemi utan Íslands.
10
13% lækkun á raungenginu árið 2001 hefði jákvæð áhrif á ferðamennsku hér á
landi. Þannig jukust útgjöld erlendra ferðamanna á föstu verði að meðaltali um
8% á tímabilinu 2001-‐2006, en á því árabili má rekja rúmlega helming af
umsvifum innlendrar ferðaþjónustu til erlendra ferðamanna.
Mynd 1. Þróun12 ferðaþjónustu borin saman við þjóðarbúskapinn í heild
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Á árunum fram til 2009 var hlutur ferðaþjónustu13 í VLF á bilinu 5-‐6%. Mestur
var hann 2002, 5,7% en minnstur 2006 eða 4,9%. Þar gæti hækkun á raungengi
krónunnar á mælikvarða verðlags skipt máli og mikill uppgangur í öðrum
greinum, s.s. byggingariðnaði og í fjármálageiranum.
Eftir 2007 vex ferðaþjónustan hraðar en verðmætasköpunin í heild og þátt fyrir
samdrátt verður hann minni í ferðaþjónustu en í flestum öðrum greinum.
Hlutur ferðaþjónustu í VLF fer í fyrsta skipti yfir 6% á árinu 2009.
Ferðaþjónusta á Íslandi tekur ekki bara til erlendra ferðamanna, heldur þjónar
hún einnig landsmönnum á faraldsfæti. Á fyrsta áratug aldarinnar var vægi
útgjalda Íslendinga í ferðaþjónustu innanlands um 47% en gera má ráð fyrir að
þetta hlutfall hafi verið um 40% á árinu 2009. Einkennandi fyrir íslenska
ferðaþjónustu er að Íslendingar ferðast jafnan með innlendum fyrirtækjum til
útlanda, sem endurspeglast í minni innfluttri ferðaþjónustu. Íslensk flugfélög
hafa verið nær ein um hituna, hvað varðar flug til og frá Íslandi, auk þess sem
12 Virðisaukinn er einnig kallaður vergar þáttatekjur en hann samanstendur annars vegar af launagreiðslum og hins vegar af afskriftum og rekstrarafgangi fyrirtækja. 13 Að meðtaldri starfsemi utan Íslands.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF11
11
starfsemi íslenskra flugfélaga á alþjóðamarkaði vegur þungt í hinu örsmáa
íslenska hagkerfi, sem skýrir hærra hlutfall ferðaþjónustu í VLF en í öðrum
löndum14.
Í byrjun fyrsta áratugar aldarinnar, í kjölfar fjármálakreppunnar og veikari
krónu, dregur verulega úr ferðalögum til útlanda. Þannig fækkaði komum
Íslendinga frá útlöndum um tæp 20% á árinu 2001 og um 37% 2009, í kjölfar
fjármálakreppunnar. Gengishrunið hafði áhrif á ferðamynstur landans sem árið
2009 ferðast meira innanlands en áður, eins og 10% fjölgun gistinótta þeirra á
Íslandi sýnir.
1.2. Efnahagsumsvif frá hruni
Margra ára hlé hefur orðið á vinnslu og birtingu Hagstofu Íslands á hagtölum
um ferðaþjónustu og síðustu tölur um efnahagsumsvif greinarinnar eru frá
2009. Sætir þessi forgangsröðun auðvitað furðu því að atvinnugreinin hefur
verið helsti drifkraftur hagvaxtar undanfarin ár. Nýrri upplýsingar um
atvinnugreinina eru afar mikilvægar. Góðar og áreiðanlegar tímaraðir yfir
þróun nýrra atvinnugreina eru nauðsynlegar við alla stefnumótun. Vegna þessa
verkefnis var ráðist í nokkuð umfangsmikla vinnu til að áætla efnahagsumsvif
ferðaþjónustu frá 2009 til 2012, bæði á landsvísu og fyrir höfuðborgarsvæðið.
Um ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu er fjallað hér á eftir. Hagstofa Íslands
lét í té allítarlegar tölur úr framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga sem er helsta
heimild við gerð ferðaþjónustureikninga. Niðurstöður þessara reikninga eru
sýndar í töflu 1 og línuriti 1.
Þrátt fyrir ýmis ytri áföll eins og gosið í Eyjafjallajökli og lítilsháttar samdrátt í
komum erlendra ferðamanna til landsins 2009 og 201015 vex ferðaþjónusta
mun hraðar en efnahagslífið í heild frá árinu 2010 eins og mynd 1 segir til um.
14. Hlutfall ferðaþjónustu í VLF var að meðaltali um 3,9%. Hæst var hlutfallið í Sviss, tæplega 8%. Lægst var hlutfallið í Slóvakíu 1,7% af VLF. Hlutfallið á hinum Norðurlöndunum er hæst í Svíþjóð og Finnlandi eða liðlega 3,1%, í Noregi 2,1% og um 2% í Danmörku. Sjá nánar Eurostat (2010). Tourism Satellite Accounts (TSA) in Europe, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-‐RA-‐10-‐031/EN/KS-‐RA-‐10-‐031-‐EN.PDF 15 Við greiningu á þróun ferðaþjónustu eftir 2009 er byggt á framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga, þjónustuútflutningi og fleiri vísbendingum. Niðurstöður framleiðsluuppgjörs samkvæmt nýrri atvinnugreinaflokkun gefa til kynna að umsvif í farþegaflutningum hafi verið vanmetin í birtum ferðaþjónustureikningum og var reynt að taka tillit til þess í þessari greiningu.
11
starfsemi íslenskra flugfélaga á alþjóðamarkaði vegur þungt í hinu örsmáa
íslenska hagkerfi, sem skýrir hærra hlutfall ferðaþjónustu í VLF en í öðrum
löndum14.
Í byrjun fyrsta áratugar aldarinnar, í kjölfar fjármálakreppunnar og veikari
krónu, dregur verulega úr ferðalögum til útlanda. Þannig fækkaði komum
Íslendinga frá útlöndum um tæp 20% á árinu 2001 og um 37% 2009, í kjölfar
fjármálakreppunnar. Gengishrunið hafði áhrif á ferðamynstur landans sem árið
2009 ferðast meira innanlands en áður, eins og 10% fjölgun gistinótta þeirra á
Íslandi sýnir.
1.2. Efnahagsumsvif frá hruni
Margra ára hlé hefur orðið á vinnslu og birtingu Hagstofu Íslands á hagtölum
um ferðaþjónustu og síðustu tölur um efnahagsumsvif greinarinnar eru frá
2009. Sætir þessi forgangsröðun auðvitað furðu því að atvinnugreinin hefur
verið helsti drifkraftur hagvaxtar undanfarin ár. Nýrri upplýsingar um
atvinnugreinina eru afar mikilvægar. Góðar og áreiðanlegar tímaraðir yfir
þróun nýrra atvinnugreina eru nauðsynlegar við alla stefnumótun. Vegna þessa
verkefnis var ráðist í nokkuð umfangsmikla vinnu til að áætla efnahagsumsvif
ferðaþjónustu frá 2009 til 2012, bæði á landsvísu og fyrir höfuðborgarsvæðið.
Um ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu er fjallað hér á eftir. Hagstofa Íslands
lét í té allítarlegar tölur úr framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga sem er helsta
heimild við gerð ferðaþjónustureikninga. Niðurstöður þessara reikninga eru
sýndar í töflu 1 og línuriti 1.
Þrátt fyrir ýmis ytri áföll eins og gosið í Eyjafjallajökli og lítilsháttar samdrátt í
komum erlendra ferðamanna til landsins 2009 og 201015 vex ferðaþjónusta
mun hraðar en efnahagslífið í heild frá árinu 2010 eins og mynd 1 segir til um.
14. Hlutfall ferðaþjónustu í VLF var að meðaltali um 3,9%. Hæst var hlutfallið í Sviss, tæplega 8%. Lægst var hlutfallið í Slóvakíu 1,7% af VLF. Hlutfallið á hinum Norðurlöndunum er hæst í Svíþjóð og Finnlandi eða liðlega 3,1%, í Noregi 2,1% og um 2% í Danmörku. Sjá nánar Eurostat (2010). Tourism Satellite Accounts (TSA) in Europe, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-‐RA-‐10-‐031/EN/KS-‐RA-‐10-‐031-‐EN.PDF 15 Við greiningu á þróun ferðaþjónustu eftir 2009 er byggt á framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga, þjónustuútflutningi og fleiri vísbendingum. Niðurstöður framleiðsluuppgjörs samkvæmt nýrri atvinnugreinaflokkun gefa til kynna að umsvif í farþegaflutningum hafi verið vanmetin í birtum ferðaþjónustureikningum og var reynt að taka tillit til þess í þessari greiningu.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF12
12
Árið 2013 var metár í ferðaþjónustu á Íslandi og enn stefnir í metár á árinu
2014. Á grundvelli tiltækra upplýsingar gætu heildarumsvif í ferðaþjónustu
verið nálægt 400 milljörðum kr. á árinu 2013 og áætlað vinnsluvirði á
Tafla 1. Ýmsar kennitölur í ferðaþjónustu.
Heimild: Hagstofa Íslands. Eigin útreikningar.
markaðsvirði um 112 milljarðar kr. eða um 7,5% af VLF. Velta (heildarfram-‐
leiðsluvirði) innanlands væri þá um 319 milljarðar kr. og þar af væru
gjaldeyristekjur á áfangastaðnum Íslandi um 65% af heildarferðaneyslu
innanlands eða rúmir 206,5 milljarðar kr.
Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir
yfir 800 þúsund, árleg fjölgun er um 10%. Þessi þróun útskýrir að hluta til hið
mikla vægi gjaldeyristekna í innlendri ferðaþjónustu í samanburði við það sem
gengur og gerist víða í öðrum löndum. T.a.m. er hlutfall útlendinga í
heildarfjölda gistinótta hér á landi 77% á árinu 2012 eða um átta
prósentustigum hærra en það var árið 2000. Til samanburðar var hlutfall
útlendinga í heildarfjölda gistinótta í Danmörku 35%, í Svíþjóð 23% og 22% í
Noregi. Í Grikklandi er hlutfall útlendinga í heildarfjölda gistinátta viðlíka og hér
eða 79% og í Austurríki 71%.
Á árinu 2013 er gert ráð fyrir að útgjöld Íslendinga á ferðalagi um Ísland og á
leið til annarra landa hafi numið 113 milljörðum kr. Á sama ári námu útgjöld
Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Verðlag hvers árs, millj. kr.
Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073
Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137
Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210
Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5
Vergar þáttatekjur, vísitala 2000=100
Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182
Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137
Neysla
Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059
Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543
Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516
Útflutningstekjur
Útgjöld erlendra ferðamann innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169
Fargjaldatekjur, erlendir ferðamenn til Ísl. 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374
Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761
Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304
Hlutur ferðaþjónustu í heildarútfl. 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%
Störf í ferðaþjónustu
Fjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210
Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%
Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Verðlag hvers árs, m.kr.Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5
Vergar þáttatekjur, magnvísitölur 2000=100Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137
Neysla, verðlag hvers árs, m.kr.Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516
Útflutningstekjur, verðlag hvers árs, m.kr.Útgjöld erlendra ferðamanna innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169Fargjaldatekjur vegna erlendra ferðamanna til Íslands 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304Hlutur ferðaþjónustu í heildarútflutningi 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%
Störf í ferðaþjónustuFjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%
Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall55.10.1 Hótel og gis tiheimi l i með veitingaþjónustu 61,6% 46.71 Hei ldvers lun með fast, fl jótandi og loftkennt eldsneyti og skyldar vörur61,8%55.10.2 Hótel og gis tiheimi l i án vei tingaþjónustu 61,6% 47.3 Bens ínstöðvar 61,8%55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gis tiaðstaða 30,9% 52.2 Stoðstarfsemi fyri r flutninga 47,5%55.3 Tja ldsvæði , svæði fyri r húsbíla og hjólhýs i 30,9% 90.0 Skapandi l i s ti r og afþreying 89,0%55.9 Önnur gis tiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%49.3 Aðri r farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%50 Flutningar á s jó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%51 Flutningar með flugi og flei ra 83,3% 96.02 Hárgreiðs lu-‐ og snyrtis tofur 66,4%77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%79.1 Starfsemi ferðaskri fs tofa og ferðaskipuleggjenda 94,3% 47.2 Smásala á matvöru, drykkjarvöru og tóbaki í sérvers lunum 69,5%45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á vörum sem tengjast menningu og afþreyingu í sérvers lunum87,3%45.3 Sa la varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérvers lunum 91,3%45.4 Sa la , viðhald, viðgerðir vélhjóla og hluta og aukabún. ti l þeirra61,8%
Áætlun
Tegund gistingar 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Hótel og gistiheimili, útlendingar 901.890 910.051 963.433 1.118.831 1.346.085 1.494.867
Farfuglaheimili 39.136 58.799 66.000 90.621 91.754 110.105
Tjaldsvæði 30.138 34.637 28.808 28.395 32.429 38.914
Heimagisting ofl. 7.911 6.953 7.783 12.062 14.302 17.163
Höfuðborgarsvæði 979.075 1.010.440 1.066.024 1.251.908 1.487.128 1.661.049
Heimild: Hagstofa Íslands (tekið af neti í mars 2014) og eigin útreikningar 12
Árið 2013 var metár í ferðaþjónustu á Íslandi og enn stefnir í metár á árinu
2014. Á grundvelli tiltækra upplýsingar gætu heildarumsvif í ferðaþjónustu
verið nálægt 400 milljörðum kr. á árinu 2013 og áætlað vinnsluvirði á
Tafla 1. Ýmsar kennitölur í ferðaþjónustu.
Heimild: Hagstofa Íslands. Eigin útreikningar.
markaðsvirði um 112 milljarðar kr. eða um 7,5% af VLF. Velta (heildarfram-‐
leiðsluvirði) innanlands væri þá um 319 milljarðar kr. og þar af væru
gjaldeyristekjur á áfangastaðnum Íslandi um 65% af heildarferðaneyslu
innanlands eða rúmir 206,5 milljarðar kr.
Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir
yfir 800 þúsund, árleg fjölgun er um 10%. Þessi þróun útskýrir að hluta til hið
mikla vægi gjaldeyristekna í innlendri ferðaþjónustu í samanburði við það sem
gengur og gerist víða í öðrum löndum. T.a.m. er hlutfall útlendinga í
heildarfjölda gistinótta hér á landi 77% á árinu 2012 eða um átta
prósentustigum hærra en það var árið 2000. Til samanburðar var hlutfall
útlendinga í heildarfjölda gistinótta í Danmörku 35%, í Svíþjóð 23% og 22% í
Noregi. Í Grikklandi er hlutfall útlendinga í heildarfjölda gistinátta viðlíka og hér
eða 79% og í Austurríki 71%.
Á árinu 2013 er gert ráð fyrir að útgjöld Íslendinga á ferðalagi um Ísland og á
leið til annarra landa hafi numið 113 milljörðum kr. Á sama ári námu útgjöld
Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Verðlag hvers árs, millj. kr.
Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073
Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137
Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210
Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5
Vergar þáttatekjur, vísitala 2000=100
Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182
Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137
Neysla
Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059
Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543
Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516
Útflutningstekjur
Útgjöld erlendra ferðamann innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169
Fargjaldatekjur, erlendir ferðamenn til Ísl. 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374
Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761
Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304
Hlutur ferðaþjónustu í heildarútfl. 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%
Störf í ferðaþjónustu
Fjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210
Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%
12
Árið 2013 var metár í ferðaþjónustu á Íslandi og enn stefnir í metár á árinu
2014. Á grundvelli tiltækra upplýsingar gætu heildarumsvif í ferðaþjónustu
verið nálægt 400 milljörðum kr. á árinu 2013 og áætlað vinnsluvirði á
Tafla 1. Ýmsar kennitölur í ferðaþjónustu.
Heimild: Hagstofa Íslands. Eigin útreikningar.
markaðsvirði um 112 milljarðar kr. eða um 7,5% af VLF. Velta (heildarfram-‐
leiðsluvirði) innanlands væri þá um 319 milljarðar kr. og þar af væru
gjaldeyristekjur á áfangastaðnum Íslandi um 65% af heildarferðaneyslu
innanlands eða rúmir 206,5 milljarðar kr.
Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir
yfir 800 þúsund, árleg fjölgun er um 10%. Þessi þróun útskýrir að hluta til hið
mikla vægi gjaldeyristekna í innlendri ferðaþjónustu í samanburði við það sem
gengur og gerist víða í öðrum löndum. T.a.m. er hlutfall útlendinga í
heildarfjölda gistinótta hér á landi 77% á árinu 2012 eða um átta
prósentustigum hærra en það var árið 2000. Til samanburðar var hlutfall
útlendinga í heildarfjölda gistinótta í Danmörku 35%, í Svíþjóð 23% og 22% í
Noregi. Í Grikklandi er hlutfall útlendinga í heildarfjölda gistinátta viðlíka og hér
eða 79% og í Austurríki 71%.
Á árinu 2013 er gert ráð fyrir að útgjöld Íslendinga á ferðalagi um Ísland og á
leið til annarra landa hafi numið 113 milljörðum kr. Á sama ári námu útgjöld
Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Verðlag hvers árs, millj. kr.
Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073
Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137
Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210
Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5
Vergar þáttatekjur, vísitala 2000=100
Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182
Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137
Neysla
Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059
Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543
Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516
Útflutningstekjur
Útgjöld erlendra ferðamann innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169
Fargjaldatekjur, erlendir ferðamenn til Ísl. 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374
Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761
Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304
Hlutur ferðaþjónustu í heildarútfl. 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%
Störf í ferðaþjónustu
Fjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210
Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%
12
Árið 2013 var metár í ferðaþjónustu á Íslandi og enn stefnir í metár á árinu
2014. Á grundvelli tiltækra upplýsingar gætu heildarumsvif í ferðaþjónustu
verið nálægt 400 milljörðum kr. á árinu 2013 og áætlað vinnsluvirði á
Tafla 1. Ýmsar kennitölur í ferðaþjónustu.
Heimild: Hagstofa Íslands. Eigin útreikningar.
markaðsvirði um 112 milljarðar kr. eða um 7,5% af VLF. Velta (heildarfram-‐
leiðsluvirði) innanlands væri þá um 319 milljarðar kr. og þar af væru
gjaldeyristekjur á áfangastaðnum Íslandi um 65% af heildarferðaneyslu
innanlands eða rúmir 206,5 milljarðar kr.
Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir
yfir 800 þúsund, árleg fjölgun er um 10%. Þessi þróun útskýrir að hluta til hið
mikla vægi gjaldeyristekna í innlendri ferðaþjónustu í samanburði við það sem
gengur og gerist víða í öðrum löndum. T.a.m. er hlutfall útlendinga í
heildarfjölda gistinótta hér á landi 77% á árinu 2012 eða um átta
prósentustigum hærra en það var árið 2000. Til samanburðar var hlutfall
útlendinga í heildarfjölda gistinótta í Danmörku 35%, í Svíþjóð 23% og 22% í
Noregi. Í Grikklandi er hlutfall útlendinga í heildarfjölda gistinátta viðlíka og hér
eða 79% og í Austurríki 71%.
Á árinu 2013 er gert ráð fyrir að útgjöld Íslendinga á ferðalagi um Ísland og á
leið til annarra landa hafi numið 113 milljörðum kr. Á sama ári námu útgjöld
Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Verðlag hvers árs, millj. kr.
Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073
Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137
Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210
Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5
Vergar þáttatekjur, vísitala 2000=100
Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182
Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137
Neysla
Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059
Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543
Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516
Útflutningstekjur
Útgjöld erlendra ferðamann innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169
Fargjaldatekjur, erlendir ferðamenn til Ísl. 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374
Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761
Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304
Hlutur ferðaþjónustu í heildarútfl. 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%
Störf í ferðaþjónustu
Fjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210
Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF13
13
Íslendinga vegna kaupa á vöru og þjónustu á ferðalagi erlendis rösklega 100
milljörðum kr. en auk þess keyptu Íslendingar fargjöld með erlendum
flugfélögum fyrir um átta milljarða kr. Innflutt ferðaþjónusta Íslendinga á árinu
2013 nam því 108,5 milljörðum kr. eða svipaðri fjárhæð og þeir vörðu á
ferðalagi um Ísland og á leið til annarra landa.
1.3. Gjaldeyristekjur
Þótt ferðaþjónusta sé að verða fyrirferðarmikil á mælikvarða framleiðslu,
skiptir gjaldeyrisöflun greinarinnar mestu. Á árinu 2013 mátti rekja rúmlega
65% af umsvifum innlendrar ferðaþjónustu til erlendra ferðamanna.
Ferðaneysla eða útgjöld erlendra ferðamanna hér á landi voru á því ári um
206,5 milljarðar kr., ríflega 138 milljarðar vegna viðskipta ferðamanna við afar
fjölbreyttan hóp fyrirtækja, félaga og einstaklinga innanlands og um 68
milljarðar vegna kaupa á flugmiðum til og frá landinu og innanlands. Þegar búið
er að leiðrétta fyrir verðbreytingum er raunaukning rúmlega 15% á árinu 2013
sem er minni vöxtur en í fjölgun erlendra ferðamanna.
Megináhersla ferðaþjónustureikninga er að mæla útflutningstekjur fyrirtækja
vegna þjónustu þeirra við erlenda ferðamenn á Íslandi. Mynd 2 sýnir
gjaldeyristekjur af erlendum ferðamönnum á Íslandi og vegna kaupa á
fargjöldum til Íslands og um Íslandi, þær námu um 207 milljörðum kr. á árinu
2013 eða um 20% af gjaldeyristekjum alls. Á undanförnum árum hafa íslensk
ferðaþjónustufyrirtæki stundað starfsemi á sviði ferðaþjónustu utan Íslands.
Þar skipta mestu mikilvægar gjaldeyristekjur vegna farþegaflutninga í
útlöndum án þess að ferðamaður komi inn fyrir landamæri Íslands. Þær tekjur
eru flokkaðar með öðrum samgöngutekjum í mynd 2. Fargjaldaliðurinn í
þjónustujöfnuði gerir ekki greinarmun á fargjaldatekjum hvort sem þau eru
vegna ferðamanna til Íslands eða annarra landa, heldur mælir hann viðskipti
erlendra ferðalanga við innlend fyrirtæki. Gjaldeyristekjur erlendra ferðalanga
eru því ekki það sama og ferðaneysla erlendra ferðamanna á áfangastaðnum
Íslandi samkvæmt ferðaþjónustureikningum.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF14
14
Gera má ráð fyrir að gjaldeyristekjur ferðaþjónustu í heild hafi verið um 275
milljarðar kr. á árinu 2013; um 27% af heildarútflutningstekjum ársins. Ferða-‐
þjónustan í heild16 aflar þannig meiri gjaldeyristekna en aðrar atvinnugreinar á
árinu 2013.
Mynd 2. Gjaldeyristekjur flokkaður á nokkrar atvinnugreinar 2013.
Heimild: Hagstofa Íslands.
1.4. Útgjöld ferðamanna
Að meðaltali eyðir hver erlendur ferðamaður á Íslandi lægri fjárhæð17 en hver
Íslendingur í útlöndum, mælt í kr. á föstu verðlagi, eins og fram kemur í mynd
3. Áætluð meðalútgjöld erlendra ferðamanna námu 173 þúsund krónum á
árinu 2013. Útgjöldin í heild jukust um 15% milli ára á föstu verði. Eins og fram
hefur komið fjölgaði ferðamönnum um rúmlega 20% á árinu 2013 og þá eru
ekki meðtaldir þeir ferðamenn sem koma hingað með skemmtiferðaskipum.
Meðalútgjöld erlendra ferðamanna lækka því lítillega milli ára.
Útgjöld Íslendinga á ferðalagi erlendis18 náðu hámarki á árinu 2007 enda
kaupmáttur krónunnar þá mikill. Að sama skapi eru útgjöld erlendra
ferðamanna hér á landi með því lægsta á tímabilinu 2000-‐2013 eða 22% lægri
en á árinu 2004 þegar útgjöldin voru hæst eins og mynd 3 sýnir.
16 Þar með talin þjónusta við ferðamenn sem aldrei koma inn fyrir landamæri landsins. 17 Án flugfargjalda. Útgjöld innanlands deilt með fjölda erlendra ferðamanna sem gert er ráð fyrir að dvelji lengur en eina nótt. 18 Án flugfargjalda.
14
Gera má ráð fyrir að gjaldeyristekjur ferðaþjónustu í heild hafi verið um 275
milljarðar kr. á árinu 2013; um 27% af heildarútflutningstekjum ársins. Ferða-‐
þjónustan í heild16 aflar þannig meiri gjaldeyristekna en aðrar atvinnugreinar á
árinu 2013.
Mynd 2. Gjaldeyristekjur flokkaður á nokkrar atvinnugreinar 2013.
Heimild: Hagstofa Íslands.
1.4. Útgjöld ferðamanna
Að meðaltali eyðir hver erlendur ferðamaður á Íslandi lægri fjárhæð17 en hver
Íslendingur í útlöndum, mælt í kr. á föstu verðlagi, eins og fram kemur í mynd
3. Áætluð meðalútgjöld erlendra ferðamanna námu 173 þúsund krónum á
árinu 2013. Útgjöldin í heild jukust um 15% milli ára á föstu verði. Eins og fram
hefur komið fjölgaði ferðamönnum um rúmlega 20% á árinu 2013 og þá eru
ekki meðtaldir þeir ferðamenn sem koma hingað með skemmtiferðaskipum.
Meðalútgjöld erlendra ferðamanna lækka því lítillega milli ára.
Útgjöld Íslendinga á ferðalagi erlendis18 náðu hámarki á árinu 2007 enda
kaupmáttur krónunnar þá mikill. Að sama skapi eru útgjöld erlendra
ferðamanna hér á landi með því lægsta á tímabilinu 2000-‐2013 eða 22% lægri
en á árinu 2004 þegar útgjöldin voru hæst eins og mynd 3 sýnir.
16 Þar með talin þjónusta við ferðamenn sem aldrei koma inn fyrir landamæri landsins. 17 Án flugfargjalda. Útgjöld innanlands deilt með fjölda erlendra ferðamanna sem gert er ráð fyrir að dvelji lengur en eina nótt. 18 Án flugfargjalda.
14
Gera má ráð fyrir að gjaldeyristekjur ferðaþjónustu í heild hafi verið um 275
milljarðar kr. á árinu 2013; um 27% af heildarútflutningstekjum ársins. Ferða-‐
þjónustan í heild16 aflar þannig meiri gjaldeyristekna en aðrar atvinnugreinar á
árinu 2013.
Mynd 2. Gjaldeyristekjur flokkaður á nokkrar atvinnugreinar 2013.
Heimild: Hagstofa Íslands.
1.4. Útgjöld ferðamanna
Að meðaltali eyðir hver erlendur ferðamaður á Íslandi lægri fjárhæð17 en hver
Íslendingur í útlöndum, mælt í kr. á föstu verðlagi, eins og fram kemur í mynd
3. Áætluð meðalútgjöld erlendra ferðamanna námu 173 þúsund krónum á
árinu 2013. Útgjöldin í heild jukust um 15% milli ára á föstu verði. Eins og fram
hefur komið fjölgaði ferðamönnum um rúmlega 20% á árinu 2013 og þá eru
ekki meðtaldir þeir ferðamenn sem koma hingað með skemmtiferðaskipum.
Meðalútgjöld erlendra ferðamanna lækka því lítillega milli ára.
Útgjöld Íslendinga á ferðalagi erlendis18 náðu hámarki á árinu 2007 enda
kaupmáttur krónunnar þá mikill. Að sama skapi eru útgjöld erlendra
ferðamanna hér á landi með því lægsta á tímabilinu 2000-‐2013 eða 22% lægri
en á árinu 2004 þegar útgjöldin voru hæst eins og mynd 3 sýnir.
16 Þar með talin þjónusta við ferðamenn sem aldrei koma inn fyrir landamæri landsins. 17 Án flugfargjalda. Útgjöld innanlands deilt með fjölda erlendra ferðamanna sem gert er ráð fyrir að dvelji lengur en eina nótt. 18 Án flugfargjalda.
14
Gera má ráð fyrir að gjaldeyristekjur ferðaþjónustu í heild hafi verið um 275
milljarðar kr. á árinu 2013; um 27% af heildarútflutningstekjum ársins. Ferða-‐
þjónustan í heild16 aflar þannig meiri gjaldeyristekna en aðrar atvinnugreinar á
árinu 2013.
Mynd 2. Gjaldeyristekjur flokkaður á nokkrar atvinnugreinar 2013.
Heimild: Hagstofa Íslands.
1.4. Útgjöld ferðamanna
Að meðaltali eyðir hver erlendur ferðamaður á Íslandi lægri fjárhæð17 en hver
Íslendingur í útlöndum, mælt í kr. á föstu verðlagi, eins og fram kemur í mynd
3. Áætluð meðalútgjöld erlendra ferðamanna námu 173 þúsund krónum á
árinu 2013. Útgjöldin í heild jukust um 15% milli ára á föstu verði. Eins og fram
hefur komið fjölgaði ferðamönnum um rúmlega 20% á árinu 2013 og þá eru
ekki meðtaldir þeir ferðamenn sem koma hingað með skemmtiferðaskipum.
Meðalútgjöld erlendra ferðamanna lækka því lítillega milli ára.
Útgjöld Íslendinga á ferðalagi erlendis18 náðu hámarki á árinu 2007 enda
kaupmáttur krónunnar þá mikill. Að sama skapi eru útgjöld erlendra
ferðamanna hér á landi með því lægsta á tímabilinu 2000-‐2013 eða 22% lægri
en á árinu 2004 þegar útgjöldin voru hæst eins og mynd 3 sýnir.
16 Þar með talin þjónusta við ferðamenn sem aldrei koma inn fyrir landamæri landsins. 17 Án flugfargjalda. Útgjöld innanlands deilt með fjölda erlendra ferðamanna sem gert er ráð fyrir að dvelji lengur en eina nótt. 18 Án flugfargjalda.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF15
15
Mynd 3. Meðalútgjöld erlendra ferðamanna, hér á landi og Íslendinga erlendis.
187224
175 173
344400
275
60100140180220260300340380420
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Meðalútgjöld erlendra ferðamanna á Íslandi, verðlag 2013
Meðalútgjöld Íslendinga erlendis, verðlag 2013
Þús. kr.
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Erfitt er að nálgast erlendan samanburð, en samkvæmt upplýsingum frá OECD
námu meðalútgjöld erlendra ferðamanna í Danmörku um 159 þúsund kr. á
árinu 2010, í Bretlandi 134 þúsund kr., en meðalneysluútgjöld erlendra
ferðamanna innanlands á sama ári námu 150 þúsund kr.19. Ekki eru til öruggar
heimildir um dvalartíma erlendra ferðamanna hér á landi en samkvæmt
könnunum sem Ferðamálastofa gefur út var meðaldvöl um sjö nætur á árinu
2010. Í Bretlandi var meðaldvalarlengd 7,6 nætur. Meðaldvalarlengd mæld
með fjölda gistinótta og fjölda ferðamanna 20 var 4,4 nætur á árinu 2010 sem
gefur til kynna mikilvægi annarrar tegundar gistimáta21 en greiddra gistinótta.
1.5. Störf í ferðaþjónustu
Fjölda starfa er mikilvægur mælikvarði á vöxt og viðgang einstakra
atvinnugreina en eins og fram kemur á næstu mynd hefur störfum í
ferðaþjónustu fjölgað mikið og mun meira en í þjóðarbúskapnum í heild.
19 Verðlag ársins. 20 Kannanir Ferðamálastofu sýna að um 6% ferðamanna dvelja hjá vinum og ættingjum. 21 Dæmi um vandamál sem tengjast greiningu og túlkun upplýsinga og hér liggja tækifæri til að bæta upplýsingar.
15
Mynd 3. Meðalútgjöld erlendra ferðamanna, hér á landi og Íslendinga erlendis.
187224
175 173
344400
275
60100140180220260300340380420
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Meðalútgjöld erlendra ferðamanna á Íslandi, verðlag 2013
Meðalútgjöld Íslendinga erlendis, verðlag 2013
Þús. kr.
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Erfitt er að nálgast erlendan samanburð, en samkvæmt upplýsingum frá OECD
námu meðalútgjöld erlendra ferðamanna í Danmörku um 159 þúsund kr. á
árinu 2010, í Bretlandi 134 þúsund kr., en meðalneysluútgjöld erlendra
ferðamanna innanlands á sama ári námu 150 þúsund kr.19. Ekki eru til öruggar
heimildir um dvalartíma erlendra ferðamanna hér á landi en samkvæmt
könnunum sem Ferðamálastofa gefur út var meðaldvöl um sjö nætur á árinu
2010. Í Bretlandi var meðaldvalarlengd 7,6 nætur. Meðaldvalarlengd mæld
með fjölda gistinótta og fjölda ferðamanna 20 var 4,4 nætur á árinu 2010 sem
gefur til kynna mikilvægi annarrar tegundar gistimáta21 en greiddra gistinótta.
1.5. Störf í ferðaþjónustu
Fjölda starfa er mikilvægur mælikvarði á vöxt og viðgang einstakra
atvinnugreina en eins og fram kemur á næstu mynd hefur störfum í
ferðaþjónustu fjölgað mikið og mun meira en í þjóðarbúskapnum í heild.
19 Verðlag ársins. 20 Kannanir Ferðamálastofu sýna að um 6% ferðamanna dvelja hjá vinum og ættingjum. 21 Dæmi um vandamál sem tengjast greiningu og túlkun upplýsinga og hér liggja tækifæri til að bæta upplýsingar.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF16
16
Mynd 4. Störf alls og störf í ferðaþjónustu.
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Gera má ráð fyrir að fjöldi starfa í ferðaþjónustu verði nálægt 10 þúsund á
árinu 2012, eða tæp 6% af öllum störfum. Vísbendingar eru um áframhaldandi
fjölgun á árinu 2013 og má ætla að störf verði þá komin vel yfir 11 þúsund eða
um 6,5% af heildarvinnuafli.
1.6. Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu
Rannsóknir hafa leitt í ljós að á árabilinu 2004 til 2013 gistu að jafnaði 87-‐91%
erlendra ferðamanna sem til landsins komu að sumri til og 91-‐95% vetrargesta í
Reykjavík. Þá er talið að 7-‐10% erlendra sumargesta hafi komið til Reykjavíkur
án þess að gista. Þeir sem heimsækja borgina og gista þar yfir vetrartímann
dvelja að jafnaði heldur lengur en þeir sem koma yfir sumartíma, eða að
jafnaði 3,6-‐4 nætur samanborið við 3,1-‐3,4 nætur vetrargesta22. Ekki liggja fyrir
viðlíka rannsóknir á ferðaþjónustu í öðrum sveitarfélögum á
höfuðborgarsvæðinu.
Höfuðborgarsvæðið og Reykjavík hafa ekki farið varhluta af þeirri þróun sem
átt hefur sér stað í ferðaþjónustu hér á landi, en samhliða henni hafa fyrirtæki
á höfuðborgarsvæðinu innan mismunandi atvinnugreina myndað óformlega
umgjörð um fjölbreytta þjónustu á sviði ferðamála. Fjárfesting hefur verið mikil
22 Rögnvaldur Guðmundsson (2013). Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2004-‐2013-‐ samanburður og þróun. Samantekt unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. http://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/Erlendir_ferdam_Skyrsla_ferdamenn_NY_NET.pdf
16
Mynd 4. Störf alls og störf í ferðaþjónustu.
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Gera má ráð fyrir að fjöldi starfa í ferðaþjónustu verði nálægt 10 þúsund á
árinu 2012, eða tæp 6% af öllum störfum. Vísbendingar eru um áframhaldandi
fjölgun á árinu 2013 og má ætla að störf verði þá komin vel yfir 11 þúsund eða
um 6,5% af heildarvinnuafli.
1.6. Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu
Rannsóknir hafa leitt í ljós að á árabilinu 2004 til 2013 gistu að jafnaði 87-‐91%
erlendra ferðamanna sem til landsins komu að sumri til og 91-‐95% vetrargesta í
Reykjavík. Þá er talið að 7-‐10% erlendra sumargesta hafi komið til Reykjavíkur
án þess að gista. Þeir sem heimsækja borgina og gista þar yfir vetrartímann
dvelja að jafnaði heldur lengur en þeir sem koma yfir sumartíma, eða að
jafnaði 3,6-‐4 nætur samanborið við 3,1-‐3,4 nætur vetrargesta22. Ekki liggja fyrir
viðlíka rannsóknir á ferðaþjónustu í öðrum sveitarfélögum á
höfuðborgarsvæðinu.
Höfuðborgarsvæðið og Reykjavík hafa ekki farið varhluta af þeirri þróun sem
átt hefur sér stað í ferðaþjónustu hér á landi, en samhliða henni hafa fyrirtæki
á höfuðborgarsvæðinu innan mismunandi atvinnugreina myndað óformlega
umgjörð um fjölbreytta þjónustu á sviði ferðamála. Fjárfesting hefur verið mikil
22 Rögnvaldur Guðmundsson (2013). Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2004-‐2013-‐ samanburður og þróun. Samantekt unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. http://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/Erlendir_ferdam_Skyrsla_ferdamenn_NY_NET.pdf
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF17
17
í veitingahúsum, hótel-‐ og gistirými og með tilkomu Hörpu opnuðust ný
tækifæri til tónleika og ráðstefnuhalds auk annarra viðburða sem styðja
vetrarferðamennsku. Vöxtur og viðgangur ferðaþjónustunnar byggir ekki síst á
öflugu leiðarkerfi til landsins og innanlands ásamt góðri aðstöðu fyrir
alþjóðlegar ráðstefnur og sýningar. Þessar forsendur eru til staðar á
höfuðborgarsvæðinu.
1.6.1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu á
höfuðborgarsvæðinu
Samkvæmt sérstökum gögnum sem vinnuhópurinn fékk frá Hagstofu kemur
fram að vinnsluvirði ferðaþjónustufyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu er um 70%
af heildarvinnsluvirði ferðaþjónustu á árinu 2011.
Samkvæmt þessu gætu heildarumsvif ferðaþjónustu 2013 á höfuðborgar-‐
svæðinu verið um 220 milljarðar króna. Vinnsluvirðið gæti þá verið um 77
milljarðar kr. eða 7,6% af VLF höfuðborgarsvæðisins.
Tafla 2. Vægi höfuðborgarsvæðisins í helstu greinum ferðaþjónustunnar Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall
Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall
55.10.1 Hótel og gistiheimili með veitingaþjónustu 61,6% 46.71
Heildverslun með fast, fljót., og loftk. eldsneyti ofl. 61,8%
55.10.2 Hótel og gistiheimili án veitingaþjónustu 61,6% 47.3 Bensínstöðvar 61,8%
55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gistiaðst. 30,9%
52.2 Stoðstarfsemi fyrir flutninga 47,5%
55.3 Tjaldsvæði, svæði fyrir húsbíla og hjólhýsi 30,9% 90.0 Skapandi listir og afþreying 89,0%
55.9 Önnur gistiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%
56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%
49.3 Aðrir farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%
50 Flutningar á sjó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%
51 Flutningar með flugi og fleira 83,3% 96.02 Hárgreiðslu-‐ og snyrtistofur 66,4%
77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%
79.1 Starfsemi ferðaskr., og ferðaskipuleggjenda 94,3%
47.2 Smásala á matv., drykkjarv., og tóbaki í sérversl. 69,5%
45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á menningart. vörum ofl. 87,3%
45.3 Sala varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérverslunum 91,3%
45.4 Sala, viðhald, viðgerðir vélhjóla og fl. 61,8%
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Höfuðborgarsvæðið vegur þannig þungt í helstu greinum ferðaþjónustunnar.
Samgöngur skipta miklu fyrir ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu og þar eru
höfuðstöðvar stærstu fyrirtækjanna. Vægi flugrekstrar og þjónustu við
flugrekstur var um 2,6% af VLF á árinu 2012 en þessi atvinnugrein hefur vaxið
umfram landsframleiðsluna í heild á undanförnum árum.
Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Verðlag hvers árs, m.kr.Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 21.137Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 132.210Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5
Vergar þáttatekjur, magnvísitölur 2000=100Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182Vergar þáttatekjur alls 124 132 140 142 131 126 130 131 137
Neysla, verðlag hvers árs, m.kr.Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059Heildarneysla erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516
Útflutningstekjur, verðlag hvers árs, m.kr.Útgjöld erlendra ferðamanna innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169Fargjaldatekjur vegna erlendra ferðamanna til Íslands 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304Hlutur ferðaþjónustu í heildarútflutningi 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1%
Störf í ferðaþjónustuFjöldi starfa í ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%
Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall55.10.1 Hótel og gis tiheimi l i með veitingaþjónustu 61,6% 46.71 Hei ldvers lun með fast, fl jótandi og loftkennt eldsneyti og skyldar vörur61,8%55.10.2 Hótel og gis tiheimi l i án vei tingaþjónustu 61,6% 47.3 Bens ínstöðvar 61,8%55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gis tiaðstaða 30,9% 52.2 Stoðstarfsemi fyri r flutninga 47,5%55.3 Tja ldsvæði , svæði fyri r húsbíla og hjólhýs i 30,9% 90.0 Skapandi l i s ti r og afþreying 89,0%55.9 Önnur gis tiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%49.3 Aðri r farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%50 Flutningar á s jó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%51 Flutningar með flugi og flei ra 83,3% 96.02 Hárgreiðs lu-‐ og snyrtis tofur 66,4%77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%79.1 Starfsemi ferðaskri fs tofa og ferðaskipuleggjenda 94,3% 47.2 Smásala á matvöru, drykkjarvöru og tóbaki í sérvers lunum 69,5%45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á vörum sem tengjast menningu og afþreyingu í sérvers lunum87,3%45.3 Sa la varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérvers lunum 91,3%45.4 Sa la , viðhald, viðgerðir vélhjóla og hluta og aukabún. ti l þeirra61,8%
Áætlun
Tegund gistingar 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Hótel og gistiheimili, útlendingar 901.890 910.051 963.433 1.118.831 1.346.085 1.494.867
Farfuglaheimili 39.136 58.799 66.000 90.621 91.754 110.105
Tjaldsvæði 30.138 34.637 28.808 28.395 32.429 38.914
Heimagisting ofl. 7.911 6.953 7.783 12.062 14.302 17.163
Höfuðborgarsvæði 979.075 1.010.440 1.066.024 1.251.908 1.487.128 1.661.049
Heimild: Hagstofa Íslands (tekið af neti í mars 2014) og eigin útreikningar
17
í veitingahúsum, hótel-‐ og gistirými og með tilkomu Hörpu opnuðust ný
tækifæri til tónleika og ráðstefnuhalds auk annarra viðburða sem styðja
vetrarferðamennsku. Vöxtur og viðgangur ferðaþjónustunnar byggir ekki síst á
öflugu leiðarkerfi til landsins og innanlands ásamt góðri aðstöðu fyrir
alþjóðlegar ráðstefnur og sýningar. Þessar forsendur eru til staðar á
höfuðborgarsvæðinu.
1.6.1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu á
höfuðborgarsvæðinu
Samkvæmt sérstökum gögnum sem vinnuhópurinn fékk frá Hagstofu kemur
fram að vinnsluvirði ferðaþjónustufyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu er um 70%
af heildarvinnsluvirði ferðaþjónustu á árinu 2011.
Samkvæmt þessu gætu heildarumsvif ferðaþjónustu 2013 á höfuðborgar-‐
svæðinu verið um 220 milljarðar króna. Vinnsluvirðið gæti þá verið um 77
milljarðar kr. eða 7,6% af VLF höfuðborgarsvæðisins.
Tafla 2. Vægi höfuðborgarsvæðisins í helstu greinum ferðaþjónustunnar Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall
Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall
55.10.1 Hótel og gistiheimili með veitingaþjónustu 61,6% 46.71
Heildverslun með fast, fljót., og loftk. eldsneyti ofl. 61,8%
55.10.2 Hótel og gistiheimili án veitingaþjónustu 61,6% 47.3 Bensínstöðvar 61,8%
55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gistiaðst. 30,9%
52.2 Stoðstarfsemi fyrir flutninga 47,5%
55.3 Tjaldsvæði, svæði fyrir húsbíla og hjólhýsi 30,9% 90.0 Skapandi listir og afþreying 89,0%
55.9 Önnur gistiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%
56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%
49.3 Aðrir farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%
50 Flutningar á sjó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%
51 Flutningar með flugi og fleira 83,3% 96.02 Hárgreiðslu-‐ og snyrtistofur 66,4%
77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%
79.1 Starfsemi ferðaskr., og ferðaskipuleggjenda 94,3%
47.2 Smásala á matv., drykkjarv., og tóbaki í sérversl. 69,5%
45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á menningart. vörum ofl. 87,3%
45.3 Sala varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérverslunum 91,3%
45.4 Sala, viðhald, viðgerðir vélhjóla og fl. 61,8%
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Höfuðborgarsvæðið vegur þannig þungt í helstu greinum ferðaþjónustunnar.
Samgöngur skipta miklu fyrir ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu og þar eru
höfuðstöðvar stærstu fyrirtækjanna. Vægi flugrekstrar og þjónustu við
flugrekstur var um 2,6% af VLF á árinu 2012 en þessi atvinnugrein hefur vaxið
umfram landsframleiðsluna í heild á undanförnum árum.
17
í veitingahúsum, hótel-‐ og gistirými og með tilkomu Hörpu opnuðust ný
tækifæri til tónleika og ráðstefnuhalds auk annarra viðburða sem styðja
vetrarferðamennsku. Vöxtur og viðgangur ferðaþjónustunnar byggir ekki síst á
öflugu leiðarkerfi til landsins og innanlands ásamt góðri aðstöðu fyrir
alþjóðlegar ráðstefnur og sýningar. Þessar forsendur eru til staðar á
höfuðborgarsvæðinu.
1.6.1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu á
höfuðborgarsvæðinu
Samkvæmt sérstökum gögnum sem vinnuhópurinn fékk frá Hagstofu kemur
fram að vinnsluvirði ferðaþjónustufyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu er um 70%
af heildarvinnsluvirði ferðaþjónustu á árinu 2011.
Samkvæmt þessu gætu heildarumsvif ferðaþjónustu 2013 á höfuðborgar-‐
svæðinu verið um 220 milljarðar króna. Vinnsluvirðið gæti þá verið um 77
milljarðar kr. eða 7,6% af VLF höfuðborgarsvæðisins.
Tafla 2. Vægi höfuðborgarsvæðisins í helstu greinum ferðaþjónustunnar Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall
Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall
55.10.1 Hótel og gistiheimili með veitingaþjónustu 61,6% 46.71
Heildverslun með fast, fljót., og loftk. eldsneyti ofl. 61,8%
55.10.2 Hótel og gistiheimili án veitingaþjónustu 61,6% 47.3 Bensínstöðvar 61,8%
55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gistiaðst. 30,9%
52.2 Stoðstarfsemi fyrir flutninga 47,5%
55.3 Tjaldsvæði, svæði fyrir húsbíla og hjólhýsi 30,9% 90.0 Skapandi listir og afþreying 89,0%
55.9 Önnur gistiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%
56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%
49.3 Aðrir farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%
50 Flutningar á sjó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%
51 Flutningar með flugi og fleira 83,3% 96.02 Hárgreiðslu-‐ og snyrtistofur 66,4%
77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%
79.1 Starfsemi ferðaskr., og ferðaskipuleggjenda 94,3%
47.2 Smásala á matv., drykkjarv., og tóbaki í sérversl. 69,5%
45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á menningart. vörum ofl. 87,3%
45.3 Sala varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérverslunum 91,3%
45.4 Sala, viðhald, viðgerðir vélhjóla og fl. 61,8%
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Höfuðborgarsvæðið vegur þannig þungt í helstu greinum ferðaþjónustunnar.
Samgöngur skipta miklu fyrir ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu og þar eru
höfuðstöðvar stærstu fyrirtækjanna. Vægi flugrekstrar og þjónustu við
flugrekstur var um 2,6% af VLF á árinu 2012 en þessi atvinnugrein hefur vaxið
umfram landsframleiðsluna í heild á undanförnum árum.
17
í veitingahúsum, hótel-‐ og gistirými og með tilkomu Hörpu opnuðust ný
tækifæri til tónleika og ráðstefnuhalds auk annarra viðburða sem styðja
vetrarferðamennsku. Vöxtur og viðgangur ferðaþjónustunnar byggir ekki síst á
öflugu leiðarkerfi til landsins og innanlands ásamt góðri aðstöðu fyrir
alþjóðlegar ráðstefnur og sýningar. Þessar forsendur eru til staðar á
höfuðborgarsvæðinu.
1.6.1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu á
höfuðborgarsvæðinu
Samkvæmt sérstökum gögnum sem vinnuhópurinn fékk frá Hagstofu kemur
fram að vinnsluvirði ferðaþjónustufyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu er um 70%
af heildarvinnsluvirði ferðaþjónustu á árinu 2011.
Samkvæmt þessu gætu heildarumsvif ferðaþjónustu 2013 á höfuðborgar-‐
svæðinu verið um 220 milljarðar króna. Vinnsluvirðið gæti þá verið um 77
milljarðar kr. eða 7,6% af VLF höfuðborgarsvæðisins.
Tafla 2. Vægi höfuðborgarsvæðisins í helstu greinum ferðaþjónustunnar Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall
Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall
55.10.1 Hótel og gistiheimili með veitingaþjónustu 61,6% 46.71
Heildverslun með fast, fljót., og loftk. eldsneyti ofl. 61,8%
55.10.2 Hótel og gistiheimili án veitingaþjónustu 61,6% 47.3 Bensínstöðvar 61,8%
55.2 Orlofsdvalarstaðir og annars konar gistiaðst. 30,9%
52.2 Stoðstarfsemi fyrir flutninga 47,5%
55.3 Tjaldsvæði, svæði fyrir húsbíla og hjólhýsi 30,9% 90.0 Skapandi listir og afþreying 89,0%
55.9 Önnur gistiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8%
56 Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8%
49.3 Aðrir farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8%
50 Flutningar á sjó og vatnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8%
51 Flutningar með flugi og fleira 83,3% 96.02 Hárgreiðslu-‐ og snyrtistofur 66,4%
77.1 Leiga á vélknúnum ökutækjum 74,7% 47.1 Blönduð smásala 48,1%
79.1 Starfsemi ferðaskr., og ferðaskipuleggjenda 94,3%
47.2 Smásala á matv., drykkjarv., og tóbaki í sérversl. 69,5%
45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á menningart. vörum ofl. 87,3%
45.3 Sala varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérverslunum 91,3%
45.4 Sala, viðhald, viðgerðir vélhjóla og fl. 61,8%
Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Höfuðborgarsvæðið vegur þannig þungt í helstu greinum ferðaþjónustunnar.
Samgöngur skipta miklu fyrir ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu og þar eru
höfuðstöðvar stærstu fyrirtækjanna. Vægi flugrekstrar og þjónustu við
flugrekstur var um 2,6% af VLF á árinu 2012 en þessi atvinnugrein hefur vaxið
umfram landsframleiðsluna í heild á undanförnum árum.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF18
18
Í töflu 2 kemur jafnframt fram að veitingarekstur á höfuðborgarsvæðinu er um
80% af veitingarekstri á landinu í heild. Veitingastöðum hefur fjölgað verulega
á höfuðborgarsvæðinu og sérstaklega í Reykjavík á undanförnum árum og
sama á við um ferðaskrifstofur, bílaleigur og fleiri greinar í ferðaþjónustu.
Fyrir fyrirtæki á höfuðborgarsvæðinu skiptir ferðaneysla erlendra ferðamanna
á höfuðborgarsvæðinu mestu máli. Á árinu 2013 má gera ráð fyrir að útgjöld
erlendra gesta á höfuðborgarsvæðinu hafi verið um 100 milljarðar kr.
Tugþúsundir ferðamanna koma til miðborgar Reykjavíkur ár hvert og þurfa
rútur, bílaleigubíla, gistingu, leiðsögn, afþreyingu, verslanir og ýmiss konar
þjónustu. Austurvöllur er miðjan í borgarlífi Reykjavíkur og aðdráttarafl fyrir
heimamenn og gesti. Í næsta nágrenni er boðið upp á ýmislegt fyrir erlenda
ferðamenn og margir gististaðir eru í göngufjarlægð.
Austurvöllur er mikilvæg stóriðja í ferðaþjónustu og þar með í gjaldeyrissköpun
þjóðarinnar. Ætla má að gistinætur erlendra gesta í nágrenni við Austurvöll hafi
verið 100 þúsund á árinu 2013 og hver gistinótt gefi af sér að meðaltali
rúmlega 58 þúsund kr. Samkvæmt þessu aflaði Austurvöllur og næsta nágrenni
um sex milljarða kr. í gjaldeyristekjur á árinu 2013.
Höfuðborgarsvæðið stendur sterkt að vígi, ekki síst vegna fjölbreytts
atvinnulífs, sem er vel í stakk búið að mæta þörfum ferðamanna. Í næsta
nágrenni er hægt að finna spennandi náttúrufyrirbrigði, s.s. Þríhnjúkagíg, Bláa
Lónið og hvalaskoðun.
Innviðir sem tengjast ferðaþjónustu eru sterkir, samgöngur góðar, en
framtíðarþróun ferðaþjónustunnar verður eðli málsins samkvæmt alltaf
nátengd því hvernig samgöngum er háttað, á flutningum til og frá landinu og
innan landsins.
1.6.2. Störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu
Ekki liggja fyrir tölur um störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu. Slá má
mæli á þær út frá fyrrgreindum áætlunum um störf í greininni á landinu öllu.
Aflað var upplýsinga frá Hagstofu Íslands um fjölda starfandi einstaklinga
samkvæmt staðgreiðsluskrá á landinu öllu og á höfuðborgarsvæðinu á árinu
2011. Á þessum grundvelli er áætlað að störfum í ferðaþjónustu á höfuðborg-‐
arsvæðinu hafa fjölgað úr 6,3 þúsundum árið 2007 og í 8 þúsund 2013.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF19
19
1.6.3. Gisting á höfuðborgarsvæðinu
Gistinóttum á höfuðborgarsvæðinu hefur fjölgað um 48% frá árinu 2008 sem er
umtalsvert meiri aukning en annars staðar á landinu. Vægi höfuðborgar-‐
svæðisins í fjölda greiddra gistinótta alls var um 42% á árinu 2008 en komið í
45% árið 2012. Hlutdeild útlendinga í heildarfjölda gistinótta á höfuð-‐
borgarsvæðinu var 88% að meðaltali 2008-‐2012, sem er umtalsvert hærri en
gengur og gerist í öðrum landshlutum.
Mynd 5. Fjöldi gistinótta á höfuðborgarsvæðinu.
Heimild: Hagstofa Íslands.
Þeir erlendu ferðamenn sem koma til höfuðborgarsvæðisins gista einkum á
hótelum, eða 75% þeirra á árunum 2008-‐2012 sem er hátt borið saman við
aðra landshluta. Vægi gistiheimila var um 15% og vægi annarrar gistingar;
farfuglaheimila, heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar var um 10%.
Tafla 3. Fjöldi gistinótta útlendinga á höfuðborgarsvæðinu, tegund gistingar.
Heimild: Hagstofa Íslands. Áætlun 2013.
Tegund gistingar 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Hótel og gistiheimili 901.890 910.051 963.433 1.118.831 1.346.085 1.494.867
Farfuglaheimili 39.136 58.799 66.000 90.621 91.754 110.105
Tjaldsvæði 30.138 34.637 28.808 28.395 32.429 38.914
Heimagisting ofl. 7.911 6.953 7.783 12.062 14.302 17.163
Höfuðborgarsvæði 979.075 1.010.440 1.066.024 1.251.908 1.487.128 1.661.049
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF20
20
Til samanburðar má nefna að vægi hótela í gistinóttum útlendinga á
landsbyggðinni var að meðaltali um 27% á tímabilinu 2008-‐2012, vægi
gistiheimila um 36% og vægi heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar
viðlíka eða 37%.
Vægi heildarfjölda gistinótta segir ekki nema hálfa sögu því að vinnsluvirðið
eða verðmætasköpunin er afar mismunandi eftir tegund gistingar. Eins og fram
Mynd 6. Erlendir ferðamenn, fjöldi gistinótta á höfuðborgarsvæðinu eftir tegund gistingar.
0
200.000
400.000
600.000
800.000
1.000.000
1.200.000
2008 2009 2010 2011 2012
Hótel Gistiheimili Farfuglaheimili, heimagisting, tjaldstæði og svefnpokagisting
Heimild: Hagstofa Íslands.
kemur í töflu 2 var hlutfall höfuðborgarsvæðisins í heildarvinnsluvirði í rekstri
hótela og gistiheimila (atvinnugr. 55.1) um 62% á árinu 2011 en um 43% í
heildarfjölda greiddra gistinótta. Vægi annarrar tegundar gistingar
(farfuglaheimila, heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar) í fjölda
gistinátta á höfuðborgarsvæðinu var um 10% en um 31% þegar kemur að vægi
í vinnsluvirði eða verðmætasköpuninni. Þessi niðurstaða staðfestir hversu
mikilvægt er að mæla og færa peningalegt gildi ferðaþjónustu til bókar; á
landsvísu sem og á einstökum landsvæðum, fremur en að einblína á einfaldar
talningar. Til þess að fá enn betri mynd er nauðsynlegt að upplýsingar um
gistinætur verði flokkaðar samkvæmt íslenskri atvinnugreinaflokkun, sem gæfi
færi á að greina upplýsingar um fjölda gistinótta í samhengi við aðrar hagtölur,
s.s. framleiðslu, veltu, atvinnu, laun, fjárfestingu o.s.frv.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF21
21
Yfirgnæfandi meirihluti gististaða á höfuðborgarsvæðinu er í Reykjavík og
langflestir í miðborg Reykjavíkur. Í október 2013 voru um 340 gististaðir á
höfuðborgarsvæðinu með nærri 10.000 rúmum. Af gistirýmum er meira en
helmingur gististaða með leyfi í flokki V en þeim flokki tilheyra hótel og aðrir
stærri gististaðir. Sá leyfisflokkur kveður á um að vínveitingar séu heimilar á
veitingastað gististaðarins.
Skráðum gististöðum hefur fjölgað um meira en helming á liðnum tveim árum,
aðallega í litlum gististöðum og heimagistingu eða gististöðum í leyfisflokkum I
og II. Annars vegar vitnar þetta um raunverulega fjölgun, en einnig um bætta
skráningu staða sem áður störfuðu án þess að vera skráðir. Samhliða hefur
gistirýmum fjölgað um 1.550 eða nærri 800 herbergi, þar af var helmingurinn á
gististöðum í flokki V.
Hótelin og sambærilegir gististaðir eru færri en mun stærri en aðrir gististaðir.
Þau starfa líka samfleytt allt árið frekar en minni staðir, sér í lagi heima-‐
gististaðir sem sæta lagi þegar eftirspurnin er mikil. Afleiðingin er sú að fjöldi
gistinátta er áberandi mestur á hótelum yfir árið. Þótt hótelin séu fá
samanborið við aðra gististaði eru þrjár af hverjum fjórum gistinóttum á hóteli.
Dvalarlengd23 hvers gests á höfuðborgarsvæðinu tekur nokkrum breytingum
með árstíðunum. Yfir sumarið dvelur hver gestur að jafnaði rúmlega tvær
nætur, en nær 2,5 nóttum yfir veturinn. Dvalartími ferðamanna yfir sumar-‐
tímann á landsbyggðinni er í heild umtalsvert lengri en á höfuðborgarsvæðinu.
Gist er stutt á hverjum stað í senn, en á mörgum stöðum. Það sést til dæmis á
því að árið 2012 voru gistinætur á landsbyggðinni að sumarlagi 44% af
heildarfjölda gistinótta ársins á landinu öllu.
23 Hagstofan mælir dvalarlengd á hverjum stað en ekki dvalarlengd í heild.
21
Yfirgnæfandi meirihluti gististaða á höfuðborgarsvæðinu er í Reykjavík og
langflestir í miðborg Reykjavíkur. Í október 2013 voru um 340 gististaðir á
höfuðborgarsvæðinu með nærri 10.000 rúmum. Af gistirýmum er meira en
helmingur gististaða með leyfi í flokki V en þeim flokki tilheyra hótel og aðrir
stærri gististaðir. Sá leyfisflokkur kveður á um að vínveitingar séu heimilar á
veitingastað gististaðarins.
Skráðum gististöðum hefur fjölgað um meira en helming á liðnum tveim árum,
aðallega í litlum gististöðum og heimagistingu eða gististöðum í leyfisflokkum I
og II. Annars vegar vitnar þetta um raunverulega fjölgun, en einnig um bætta
skráningu staða sem áður störfuðu án þess að vera skráðir. Samhliða hefur
gistirýmum fjölgað um 1.550 eða nærri 800 herbergi, þar af var helmingurinn á
gististöðum í flokki V.
Hótelin og sambærilegir gististaðir eru færri en mun stærri en aðrir gististaðir.
Þau starfa líka samfleytt allt árið frekar en minni staðir, sér í lagi heima-‐
gististaðir sem sæta lagi þegar eftirspurnin er mikil. Afleiðingin er sú að fjöldi
gistinátta er áberandi mestur á hótelum yfir árið. Þótt hótelin séu fá
samanborið við aðra gististaði eru þrjár af hverjum fjórum gistinóttum á hóteli.
Dvalarlengd23 hvers gests á höfuðborgarsvæðinu tekur nokkrum breytingum
með árstíðunum. Yfir sumarið dvelur hver gestur að jafnaði rúmlega tvær
nætur, en nær 2,5 nóttum yfir veturinn. Dvalartími ferðamanna yfir sumar-‐
tímann á landsbyggðinni er í heild umtalsvert lengri en á höfuðborgarsvæðinu.
Gist er stutt á hverjum stað í senn, en á mörgum stöðum. Það sést til dæmis á
því að árið 2012 voru gistinætur á landsbyggðinni að sumarlagi 44% af
heildarfjölda gistinótta ársins á landinu öllu.
23 Hagstofan mælir dvalarlengd á hverjum stað en ekki dvalarlengd í heild.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF2222
2. Gististaðir
2.1. Árstíðasveiflan
Líkt og víðast hvar annars staðar í heiminum er árstíðasveiflan viðvarandi
áskorun í ferðamannaþjónustu á Íslandi en minni árstíðasveifla eykur
rekstrarhagkvæmni að öðru óbreyttu.
Erlendir ferðamenn eru flestir yfir sumarmánuðina á landinu öllu.
Árstíðasveiflan er önnur og minni á höfuðborgarsvæðinu en á landsbyggðinni,
eins og mynd 8 sýnir. Þótt ferðamönnum hafi fjölgað mikið utan háannatímans,
gætir enn töluverðrar árstíðasveiflu í gestakomu. Mikil árstíðasveifla leiðir til
lakari nýtingu á fjárfestingu í gistirými og öðrum innviðum. Ef fjölgun
ferðamanna ætti sér stað utan háannatíma gæti óbreytt framboð á gistirými á
höfuðborgarsvæðinu annað vaxandi eftirspurn og nýtt betur þá fjármuni og
vinnuafl sem þegar er til staðar.
Mynd 7. Fjöldi ferðamanna eftir mánuðum, þús.
Heimild: Ferðamálastofa.
Við greiningu á áhrifum árstíða er gagnlegt að skipta árinu í þrjú jafn löng
tímabil: janúar-‐apríl, maí-‐ágúst, september-‐desember.
2. Gististaðir
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF23
23
Mynd 8. Árstíðasveiflan í fjölda gistinótta 2012.
Heimild: Hagstofa Íslands.
Árstíðasveiflan veldur því að fjöldi gistinótta að sumri er hátt hlutfall af
heildarfjölda gistinótta hvers árs. Frá 1998-‐2005 var hlutfallið yfir 70% en er
nær 65% í dag. Þar gætir að líkindum áhrifa af aukinni vetrarferðamennsku
síðustu ára.
Ferðamönnum yfir vetrartímann hefur þannig fjölgað hlutfallslega meira en á
öðrum árstíma. Annar ársþriðjungur, maí-‐ágúst er fjölmennasti þriðjungurinn
en þá kom um helmingur erlendra ferðamanna til landsins á árinu 2013
samanborið við um tvo þriðjuhluta árið 1990.
Mynd 9. Hlutfall ferðamanna á hverjum ársþriðjungi.
Heimild: Eigin útreikningar.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF24
24
2.2. Nýting hótela
Sem von er fylgir nýting hótelherbergja sömu árstíðasveiflu og komur
ferðamanna til landsins. Hótel eru almennt betur nýtt en minni gististaðir.
Nýting hefur verið nokkuð breytileg milli ára og hefur verið að batna frá árinu
2010. Eins og sést á mynd 11 er ekki óalgengt að nýtingin hafi verið kringum
60% frá 1998-‐2008. Tölur frá öðrum Evrópulöndum sýna að nýting
Mynd 10. Nýting herbergja á hótelum á höfuðborgarsvæðinu árið 2012.
Heimild: Hagstofa Íslands o.fl.
hótelherbergja er mjög breytileg frá einu landi til annars. Greining á nýtingu
herbergja á hótelum í 28 löndum frá ágúst 2012 til júlí 2013 sýnir ársnýtingu á
Mynd 11. Meðalnýting hótela og gistiheimila á hverjum ársþriðjungi.
Heimild: Eigin útreikningar.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF25
25
bilinu 32-‐67% og algengt er að hún sé á bilinu 45-‐55% , eða öllu lakari en hér
álandi. Nýting á hótelum og gistiheimilum hér á landi er 40-‐ 50% yfir veturinn
en nær 70-‐80% á sumrin og hefur verið að aukast undanfarin ár. Haustin eru
yfirleitt betur nýtt en vorin. Í júlí 2012 fór nýting herbergja á hótelum og
gistiheimilum á höfuðborgarsvæðinu í fyrsta skipti yfir 90% og leiða má líkum
að því að svo hafi einnig verið á árinu 2013.
3. Þróun til framtíðar
Ótal þættir hafa áhrif á ákvörðun einstaklinga um hvort og þá hvert skuli halda
í frí til annarra landa. Hagrænir þættir eins og almennt efnahagsástand, tekjur
einstaklinga og kaupmáttur gjaldmiðla skipta máli. Markaðssetning, umfjöllun,
áhugamál, umtal, og innviðir landa skipta líka máli. Árangur í harðri samkeppni
um ferðamenn byggist ekki síst á að íslensk ferðaþjónustufyrirtæki búi við
sömu reglur og í samkeppnislöndunum og að þau hafi saman eitthvað fram að
færa á erlendum mörkuðum; sameiginlegt vörumerki.
Á undanförnum árum hefur margt lagst með okkur; öflugt leiðarkerfi til og frá
landinu, gott markaðsstarf, mikil umfjöllun erlendis í tengslum við hrun
íslensku bankanna og gosið í Eyjafjallajökli. Erlendar og innlendar kvikmyndir
sem sýna íslenska náttúru hafa jafnframt vakið mikla athygli og umfjöllun í
erlendum fjölmiðlum. Síðast en ekki síst hefur veiking krónunnar og lægra
raungengi aukið samkeppnishæfni landsins og stuðlað að því að fleiri
ferðamenn vilja koma hingað.
Árstíðasveifla í ferðamennsku er nokkuð sem einkennir flesta ferðamannastaði,
enda taka flestir sumarfrí á sumrin. Undantekningar eru vitanlega
vetraráfangastaðir, svo sem skíðasvæði sem njóta mestra vinsælda á veturna.
Mikil eftirspurn getur auðvitað færst yfir á þá mánuði þar sem minna er um að
vera ef háannatíminn er mjög umsetinn. Takmarkað framboð gistirýma í bland
við mikinn áhuga á að heimsækja Ísland getur hafa ýtt undir hina síauknu
vetrarferðamennsku, auk þess sem sérstaklega hefur verið unnið að þróun
viðburða utan háannatíma.
3. Þróun til framtíðar
25
bilinu 32-‐67% og algengt er að hún sé á bilinu 45-‐55% , eða öllu lakari en hér
álandi. Nýting á hótelum og gistiheimilum hér á landi er 40-‐ 50% yfir veturinn
en nær 70-‐80% á sumrin og hefur verið að aukast undanfarin ár. Haustin eru
yfirleitt betur nýtt en vorin. Í júlí 2012 fór nýting herbergja á hótelum og
gistiheimilum á höfuðborgarsvæðinu í fyrsta skipti yfir 90% og leiða má líkum
að því að svo hafi einnig verið á árinu 2013.
3. Þróun til framtíðar
Ótal þættir hafa áhrif á ákvörðun einstaklinga um hvort og þá hvert skuli halda
í frí til annarra landa. Hagrænir þættir eins og almennt efnahagsástand, tekjur
einstaklinga og kaupmáttur gjaldmiðla skipta máli. Markaðssetning, umfjöllun,
áhugamál, umtal, og innviðir landa skipta líka máli. Árangur í harðri samkeppni
um ferðamenn byggist ekki síst á að íslensk ferðaþjónustufyrirtæki búi við
sömu reglur og í samkeppnislöndunum og að þau hafi saman eitthvað fram að
færa á erlendum mörkuðum; sameiginlegt vörumerki.
Á undanförnum árum hefur margt lagst með okkur; öflugt leiðarkerfi til og frá
landinu, gott markaðsstarf, mikil umfjöllun erlendis í tengslum við hrun
íslensku bankanna og gosið í Eyjafjallajökli. Erlendar og innlendar kvikmyndir
sem sýna íslenska náttúru hafa jafnframt vakið mikla athygli og umfjöllun í
erlendum fjölmiðlum. Síðast en ekki síst hefur veiking krónunnar og lægra
raungengi aukið samkeppnishæfni landsins og stuðlað að því að fleiri
ferðamenn vilja koma hingað.
Árstíðasveifla í ferðamennsku er nokkuð sem einkennir flesta ferðamannastaði,
enda taka flestir sumarfrí á sumrin. Undantekningar eru vitanlega
vetraráfangastaðir, svo sem skíðasvæði sem njóta mestra vinsælda á veturna.
Mikil eftirspurn getur auðvitað færst yfir á þá mánuði þar sem minna er um að
vera ef háannatíminn er mjög umsetinn. Takmarkað framboð gistirýma í bland
við mikinn áhuga á að heimsækja Ísland getur hafa ýtt undir hina síauknu
vetrarferðamennsku, auk þess sem sérstaklega hefur verið unnið að þróun
viðburða utan háannatíma.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF26
26
3.1. Fjöldi ferðamanna til ársins 2020
Samkvæmt Alþjóðaferðamálastofnuninni (e. UNWTO) komu um 535 milljón
erlendir ferðamenn til Evrópulanda á árinu 2012 og um 65 milljón til Norður-‐
Evrópu. Fjölgun erlendra ferðamanna til Evrópu hefur verið um 3% á
undanförnum árum. Hlutdeild Íslands í heildarfjölda ferðamanna til Evrópu og
Norður Evrópu hefur verið aukast. Íslenski markaðurinn er auðvitað smár, um
0,15% af Evrópumarkaðnum á árinu 2013 en um 1% af Norður-‐
Evrópumarkaðnum á sama ári
Ýmislegt getur þó orðið til þess að hamla fjölgun ferðamanna.
Raungengissveiflur eru óhagstæðar fyrir ferðaþjónustuna og hækkandi verðlag
dregur úr kaupmætti erlendra ferðamanna að öðru óbreyttu. Einnig gætu
vinsældir landsins sem áfangastaðar dvínað af ýmsum öðrum ástæðum, það
hreinlega dottið úr tísku. Það er mikil samkeppni um erlenda ferðamenn í
heiminum.
Mynd 12. Spá um fjölda erlendra ferðamanna til Íslands24.
Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.
Alþjóðaferðamálastofnunin áætlar að fjölgun ferðamanna til Norður Evrópu
verði 2,2% á ári fram til 2020 og Boeing flugvélaframleiðandinn reiknar með 4%
árlegum vexti. Boston Consulting gerði ráð fyrir 7% árlegri fjölgun ferðamanna
til Íslands frá 2012 til 2023. Fjölgun hefur verið nær 7% árlega undanfarinn
áratug, en 16-‐19% undanfarin þrjú ár. Til að draga upp raunsæja mynd af
mögulegri þróun til ársins 2030 eru þessi viðmið höfð til hliðsjónar. Fram til
24 Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.
26
3.1. Fjöldi ferðamanna til ársins 2020
Samkvæmt Alþjóðaferðamálastofnuninni (e. UNWTO) komu um 535 milljón
erlendir ferðamenn til Evrópulanda á árinu 2012 og um 65 milljón til Norður-‐
Evrópu. Fjölgun erlendra ferðamanna til Evrópu hefur verið um 3% á
undanförnum árum. Hlutdeild Íslands í heildarfjölda ferðamanna til Evrópu og
Norður Evrópu hefur verið aukast. Íslenski markaðurinn er auðvitað smár, um
0,15% af Evrópumarkaðnum á árinu 2013 en um 1% af Norður-‐
Evrópumarkaðnum á sama ári
Ýmislegt getur þó orðið til þess að hamla fjölgun ferðamanna.
Raungengissveiflur eru óhagstæðar fyrir ferðaþjónustuna og hækkandi verðlag
dregur úr kaupmætti erlendra ferðamanna að öðru óbreyttu. Einnig gætu
vinsældir landsins sem áfangastaðar dvínað af ýmsum öðrum ástæðum, það
hreinlega dottið úr tísku. Það er mikil samkeppni um erlenda ferðamenn í
heiminum.
Mynd 12. Spá um fjölda erlendra ferðamanna til Íslands24.
Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.
Alþjóðaferðamálastofnunin áætlar að fjölgun ferðamanna til Norður Evrópu
verði 2,2% á ári fram til 2020 og Boeing flugvélaframleiðandinn reiknar með 4%
árlegum vexti. Boston Consulting gerði ráð fyrir 7% árlegri fjölgun ferðamanna
til Íslands frá 2012 til 2023. Fjölgun hefur verið nær 7% árlega undanfarinn
áratug, en 16-‐19% undanfarin þrjú ár. Til að draga upp raunsæja mynd af
mögulegri þróun til ársins 2030 eru þessi viðmið höfð til hliðsjónar. Fram til
24 Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF27
27
ársins 2020 er óvarlegt að reikna með áframhaldi hins tröllaukna vaxtar síðustu
þriggja ára, en ekki verður heldur litið framhjá því að ferðamönnum hefur
fjölgað um meira en 15% frá fyrra ári, fimm sinnum frá árinu 2000.
Í ljósi óvissu verður hér gengið út frá þremur ólíkum sviðsmyndum þar sem
miðað er við 3%, 7% og 10% vöxt milli ára á árunum 2016-‐2020, en miðað við
meiri vöxt á árunum 2014 og 2015. Eftir árið 2020 er reiknað með 3,5%
árlegum vexti. Það er mikill vöxtur en þó aðeins hálfur vöxtur undanfarinna
áratuga.25
Tafla 4. Spá um fjölda ferðamanna (þúsundir).
Freistandi er að spá viðlíka þróun áfram og undanfarin ár og gera ráð fyrir að
ferðamenn verði komnir vel yfir eina milljón í ár og fast að tveimur milljónum
2020. Sennilega er skynsamlegra að gera ráð fyrir að þróunin verði einhvers
staðar mitt á milli, að fjöldi erlendra ferðamanna verði kominn yfir eina milljón
2015 og verði nálægt 1,5 milljón 2020.
4. Fjárfestingaráform í gistirýmum
Safnað hefur verið saman fyrirliggjandi áætlunum um uppbyggingu hótela og
annarra heilsárs gistirýma á höfuðborgarsvæðinu og þær metnar. Byggt er á
gögnum frá skipulags-‐ og byggingayfirvöldum ásamt samtölum við
hótelrekendur. Ýmsar fleiri hugmyndir eru uppi um byggingu hótela, t.d. við
verslanamiðstöðvar en engin skuldbindandi skref hafa verið tekin að sinni.
Alls eru þekkt áform upp á um 1.300 ný hótelherbergi á árunum til 2020 eða
tæplega 2.500 gistirými. Það er um 25% aukning á fjölda gistirýma á
höfuðborgarsvæðinu.
25 BCG lagði fram tvær spár fram til 2023, sú hærri byggir á nýjum áherslum í markaðssetningu en ekki sú lægri. Þegar horft er til breytinga yfir árabilið 2015 til 2023 felur sú háspá sem hér er lögð fram í sér meiri vöxt en hærri spá BCG. Miðspáin er nálægt lægri spá BCG.
Ár Lágspá Miðspá Háspá
2015 978 1.069 1.164
2020 1.184 1.450 1.764
2025 1.406 1.722 2.095
2030 1.670 2.045 2.488
27
ársins 2020 er óvarlegt að reikna með áframhaldi hins tröllaukna vaxtar síðustu
þriggja ára, en ekki verður heldur litið framhjá því að ferðamönnum hefur
fjölgað um meira en 15% frá fyrra ári, fimm sinnum frá árinu 2000.
Í ljósi óvissu verður hér gengið út frá þremur ólíkum sviðsmyndum þar sem
miðað er við 3%, 7% og 10% vöxt milli ára á árunum 2016-‐2020, en miðað við
meiri vöxt á árunum 2014 og 2015. Eftir árið 2020 er reiknað með 3,5%
árlegum vexti. Það er mikill vöxtur en þó aðeins hálfur vöxtur undanfarinna
áratuga.25
Tafla 4. Spá um fjölda ferðamanna (þúsundir).
Freistandi er að spá viðlíka þróun áfram og undanfarin ár og gera ráð fyrir að
ferðamenn verði komnir vel yfir eina milljón í ár og fast að tveimur milljónum
2020. Sennilega er skynsamlegra að gera ráð fyrir að þróunin verði einhvers
staðar mitt á milli, að fjöldi erlendra ferðamanna verði kominn yfir eina milljón
2015 og verði nálægt 1,5 milljón 2020.
4. Fjárfestingaráform í gistirýmum
Safnað hefur verið saman fyrirliggjandi áætlunum um uppbyggingu hótela og
annarra heilsárs gistirýma á höfuðborgarsvæðinu og þær metnar. Byggt er á
gögnum frá skipulags-‐ og byggingayfirvöldum ásamt samtölum við
hótelrekendur. Ýmsar fleiri hugmyndir eru uppi um byggingu hótela, t.d. við
verslanamiðstöðvar en engin skuldbindandi skref hafa verið tekin að sinni.
Alls eru þekkt áform upp á um 1.300 ný hótelherbergi á árunum til 2020 eða
tæplega 2.500 gistirými. Það er um 25% aukning á fjölda gistirýma á
höfuðborgarsvæðinu.
25 BCG lagði fram tvær spár fram til 2023, sú hærri byggir á nýjum áherslum í markaðssetningu en ekki sú lægri. Þegar horft er til breytinga yfir árabilið 2015 til 2023 felur sú háspá sem hér er lögð fram í sér meiri vöxt en hærri spá BCG. Miðspáin er nálægt lægri spá BCG.
Ár Lágspá Miðspá Háspá
2015 978 1.069 1.164
2020 1.184 1.450 1.764
2025 1.406 1.722 2.095
2030 1.670 2.045 2.488
4. Fjárfestingaráform í gistirýmum
27
ársins 2020 er óvarlegt að reikna með áframhaldi hins tröllaukna vaxtar síðustu
þriggja ára, en ekki verður heldur litið framhjá því að ferðamönnum hefur
fjölgað um meira en 15% frá fyrra ári, fimm sinnum frá árinu 2000.
Í ljósi óvissu verður hér gengið út frá þremur ólíkum sviðsmyndum þar sem
miðað er við 3%, 7% og 10% vöxt milli ára á árunum 2016-‐2020, en miðað við
meiri vöxt á árunum 2014 og 2015. Eftir árið 2020 er reiknað með 3,5%
árlegum vexti. Það er mikill vöxtur en þó aðeins hálfur vöxtur undanfarinna
áratuga.25
Tafla 4. Spá um fjölda ferðamanna (þúsundir).
Freistandi er að spá viðlíka þróun áfram og undanfarin ár og gera ráð fyrir að
ferðamenn verði komnir vel yfir eina milljón í ár og fast að tveimur milljónum
2020. Sennilega er skynsamlegra að gera ráð fyrir að þróunin verði einhvers
staðar mitt á milli, að fjöldi erlendra ferðamanna verði kominn yfir eina milljón
2015 og verði nálægt 1,5 milljón 2020.
4. Fjárfestingaráform í gistirýmum
Safnað hefur verið saman fyrirliggjandi áætlunum um uppbyggingu hótela og
annarra heilsárs gistirýma á höfuðborgarsvæðinu og þær metnar. Byggt er á
gögnum frá skipulags-‐ og byggingayfirvöldum ásamt samtölum við
hótelrekendur. Ýmsar fleiri hugmyndir eru uppi um byggingu hótela, t.d. við
verslanamiðstöðvar en engin skuldbindandi skref hafa verið tekin að sinni.
Alls eru þekkt áform upp á um 1.300 ný hótelherbergi á árunum til 2020 eða
tæplega 2.500 gistirými. Það er um 25% aukning á fjölda gistirýma á
höfuðborgarsvæðinu.
25 BCG lagði fram tvær spár fram til 2023, sú hærri byggir á nýjum áherslum í markaðssetningu en ekki sú lægri. Þegar horft er til breytinga yfir árabilið 2015 til 2023 felur sú háspá sem hér er lögð fram í sér meiri vöxt en hærri spá BCG. Miðspáin er nálægt lægri spá BCG.
Ár Lágspá Miðspá Háspá
2015 978 1.069 1.164
2020 1.184 1.450 1.764
2025 1.406 1.722 2.095
2030 1.670 2.045 2.488
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF28
28
Alls gera þetta 1.318 herbergi með rými fyrir 2.630 gesti sem dreifast yfir
næstu árin líkt og myndin að ofan sýnir. Landfræðileg dreifing þessara áforma
er sýnd á mynd 14. Gert er ráð fyrir að fyrirhugaðar framkvæmdir muni kosta
um 34 milljarða kr. Rétt er að geta þess að fleiri áform eru á hugmyndastigi og
telja þau um 250 herbergi til viðbótar.
Mynd 13. Þekkt áform um fjölgun hótelherbergja í Reykjavík.
Heimild: VSÓ.
Yfirgnæfandi hluti gistirýma á höfuðborgarsvæðisins eru í miðborg Reykjavíkur
eða á svæðum í jaðri hennar. Þegar rýnt er í umfjöllun gesta um gististaði utan
miðborgarinnar á Tripadvisor kemur fram að staðsetning er það sem þeim er
helst fundið til foráttu.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF29
29
Tafla 5. Áform um nýja gististaði.
Staðsetning Rekstraraðili Fjárfesting Fjöldi herbergja
Fjöldi rúma Tegund Opnar Staða
Laugavegur 66 L66-‐68 Nýtt 66 130 Hótel 2014 Framkvæmdir hafnar Álftamýri 7-‐9 Björk Nýtt 13 26 Gistiheimili 2014 Byggingarleyfi samþykkt Lindargata 36 Rent Leigumiðlun Nýtt 10 20 Íbúðahótel 2014 Umsókn til umfjöllunar Laufásveg 2 Flying viking Nýtt 7 20 Heimagisting 2014 Umsókn til umfjöllunar Grensásvegi 24 Summer day Nýtt 5 9 Gistiheimili 2014 Byggingarleyfi samþykkt Laugavegur 28c Reykjavík Backpackers Stækkun 5 10 Farfuglaheimili 2014 Byggingarleyfi samþykkt Veghúsastígur 9 RR hótel Nýtt 3 17 Íbúðahótel 2014 Byggingarleyfi samþykkt Marina Icelandair Stækkun 60 120 Hótel 2015 Skipulag samþykkt Reykjavíkurapótek KEA Nýtt 43 85 Hótel 2015 Framkvæmdir hafnar Hótel Borg KEA Stækkun 43 90 Hótel 2015 Framkvæmdir hafnar Höfðatorg Íslandshótel Nýtt 343 700 Hótel 2016 Framkvæmdir hafnar Hljómalind Icelandair Nýtt 142 285 Hótel 2016 Framkvæmdir hafnar Hafnarstræti 17-‐19 Nýtt 70-‐80 Hótel 2016 Skipulag samþykkt Landsímareitur
Nýtt 130 260 Hótel 2017 Skipulag samþykkt
Hverfisgata 103 KEA Nýtt 103 198 Hótel 2017 Framkvæmdir hafnar Harpa
Nýtt 250 500 Hótel 2018 Skipulag samþykkt
Þórunnartún 4 IBIS-‐Hótel Nýtt 90 Hótel Deiliskipulag í auglýsingu
Merki eru um að gististaðir séu þó að dreifa sér meðfram Laugavegi og
Suðurlandsbraut til austurs sem er skilgreint sem þróunarás í aðalskipulagi
Reykjavíkur 2010-‐2030. Hugsanlegt er að styrkja mætti þá þróun ef betri
almenningssamgangna nyti á þessum ás.
Flestir sem á annað borð gista innan borgarmarkanna munu leita sér gistingar
þar sem önnur þjónusta,veitingastaðir, söfn og ýmislegt annað áhugavert er í
umhverfinu. Ef verð er mjög hagstætt er unnt að fórna ýmsum þessara
gæðaþátta eða ef nálægð við önnur gæði, svo sem flugvöll, skipta meira máli.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF30
30
Mynd 14. Áform um gististaði á höfuðborgarsvæðinu.
Bættar almenningssamgöngur gætu breytt þessari mynd og gististaðir utan
miðborgarinnar með góðum samgöngutengslum orðið áhugaverðir fyrir
ferðamenn.
4.1. Áhrif á félagslegt umhverfi
Umhverfisáhrif eru metin út frá þremur þáttum: náttúrulegu, félagslegu og
efnahagslegu umhverfi. Á höfuðborgarsvæðinu eru það félagslegir og
efnahagslegir þættir sem vega einna þyngst í áhrifum ferðamennsku á
umhverfið. Meginviðfangsefni þessarar skýrslu eru áhrif ferðamennsku á
efnahagslegt umhverfi. Það er náskylt hinu félagslega umhverfi og verður ekki
hjá því komist að minnast í örfáum orðum á félagslegu víddina.
Ásókn ferðamanna er langmest í miðborg Reykjavíkur líkt og dreifing gististaða,
önnur þjónusta við ferðamenn og áform um nýja gististaði sýna. Þar sem ásókn
ferðamanna er mest verða áhrifin á íbúa mest og áhrifanna gætir einnig meðal
þeirra sem sækja vinnu eða þjónustu í miðborgina.
30
Mynd 14. Áform um gististaði á höfuðborgarsvæðinu.
Bættar almenningssamgöngur gætu breytt þessari mynd og gististaðir utan
miðborgarinnar með góðum samgöngutengslum orðið áhugaverðir fyrir
ferðamenn.
4.1. Áhrif á félagslegt umhverfi
Umhverfisáhrif eru metin út frá þremur þáttum: náttúrulegu, félagslegu og
efnahagslegu umhverfi. Á höfuðborgarsvæðinu eru það félagslegir og
efnahagslegir þættir sem vega einna þyngst í áhrifum ferðamennsku á
umhverfið. Meginviðfangsefni þessarar skýrslu eru áhrif ferðamennsku á
efnahagslegt umhverfi. Það er náskylt hinu félagslega umhverfi og verður ekki
hjá því komist að minnast í örfáum orðum á félagslegu víddina.
Ásókn ferðamanna er langmest í miðborg Reykjavíkur líkt og dreifing gististaða,
önnur þjónusta við ferðamenn og áform um nýja gististaði sýna. Þar sem ásókn
ferðamanna er mest verða áhrifin á íbúa mest og áhrifanna gætir einnig meðal
þeirra sem sækja vinnu eða þjónustu í miðborgina.
30
Mynd 14. Áform um gististaði á höfuðborgarsvæðinu.
Bættar almenningssamgöngur gætu breytt þessari mynd og gististaðir utan
miðborgarinnar með góðum samgöngutengslum orðið áhugaverðir fyrir
ferðamenn.
4.1. Áhrif á félagslegt umhverfi
Umhverfisáhrif eru metin út frá þremur þáttum: náttúrulegu, félagslegu og
efnahagslegu umhverfi. Á höfuðborgarsvæðinu eru það félagslegir og
efnahagslegir þættir sem vega einna þyngst í áhrifum ferðamennsku á
umhverfið. Meginviðfangsefni þessarar skýrslu eru áhrif ferðamennsku á
efnahagslegt umhverfi. Það er náskylt hinu félagslega umhverfi og verður ekki
hjá því komist að minnast í örfáum orðum á félagslegu víddina.
Ásókn ferðamanna er langmest í miðborg Reykjavíkur líkt og dreifing gististaða,
önnur þjónusta við ferðamenn og áform um nýja gististaði sýna. Þar sem ásókn
ferðamanna er mest verða áhrifin á íbúa mest og áhrifanna gætir einnig meðal
þeirra sem sækja vinnu eða þjónustu í miðborgina.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF31
31
4.2. Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu
Ástæða gæti verið til að athuga áhrif ferðamennsku á staðbundna þjónustu. Að
sumu leyti eykst verulega úrval þjónustu, t.d. á veitingahúsum eða í verslunum,
sem er til hagsbóta fyrir bæði íbúa og gesti. Önnur þjónusta hefur ekki nema
takmarkað gildi fyrir íbúa miðborgarinnar og aðra íbúa höfuðborgarsvæðisins
sem þangað sækja. Má þar nefna minjagripaverslanir og bókunarskrifstofur eða
upplýsingamiðstöðvar sem dæmi.
Ruðningsáhrifa getur gætt af innreið þjónustu við ferðamenn ekki ósvipað því
sem kallað er gentrification en hefur ekki verið gefið nafn á íslensku26. Áhrifin
gætu til dæmis lýst sér í að verslun sem íbúar hafa notið víkur fyrir þjónustu
sem frekar er ætluð ferðamönnum. Verslanir og önnur þjónustufyrirtæki sem
hafa úr fleiri viðskiptavinum að velja geta leyft sér að hækka verð vitandi að
ferðamenn hafa ekki eins sterka vitund um verðlag hér á landi eða geta eytt
meira fé t.d. vegna hagstæðs gengis. Slíkar verðhækkanir koma niður á íbúum
sem nýta sér sömu verslanir. Hitt er þó einnig mögulegt að meiri samkeppni
keyri niður verð, til dæmis þegar lítið er um að vera og boðið er upp á sértilboð
til að lokka að viðskiptavini.
4.3. Áhrif á íbúðarhúsnæði
Annað dæmi um ruðningsáhrif gæti verið að íbúðir séu í auknum mæli notaðar
fyrir gistiheimili eða íbúðahótel og leiði til hækkunar á íbúðaverði. Röskun
getur orðið vegna framkvæmda við nýbyggingar og endurinnréttingu bygginga
fyrir gististaði og aðra þjónustu við ferðamenn. Viss hætta er á því að sérhæfð
uppbygging ýti út búsetu og að umskiptin til baka í íbúðir reynist flókin í
framkvæmd. Heimagisting dregur úr þörf fyrir sérhæfða fjárfestingu og
framboð á gistirýmum verður sveigjanlegra. Íbúðahótel eru þess eðlis að þær
geta hæglega nýst sem íbúðir til fastrar búsetu. Þessum tveimur mest vaxandi
flokkum gistimöguleika er því ekki alls varnað.
26 Það lýsir sér í því að inn í hverfi flytur hópur með umtalsvert meiri fjárráð og sterkari félagslega stöðu en íbúarnir sem fyrir eru. Það verður aftur til þess að fasteignaverð getur hækkað og þannig ýtt fólki út af svæðinu.
31
4.2. Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu
Ástæða gæti verið til að athuga áhrif ferðamennsku á staðbundna þjónustu. Að
sumu leyti eykst verulega úrval þjónustu, t.d. á veitingahúsum eða í verslunum,
sem er til hagsbóta fyrir bæði íbúa og gesti. Önnur þjónusta hefur ekki nema
takmarkað gildi fyrir íbúa miðborgarinnar og aðra íbúa höfuðborgarsvæðisins
sem þangað sækja. Má þar nefna minjagripaverslanir og bókunarskrifstofur eða
upplýsingamiðstöðvar sem dæmi.
Ruðningsáhrifa getur gætt af innreið þjónustu við ferðamenn ekki ósvipað því
sem kallað er gentrification en hefur ekki verið gefið nafn á íslensku26. Áhrifin
gætu til dæmis lýst sér í að verslun sem íbúar hafa notið víkur fyrir þjónustu
sem frekar er ætluð ferðamönnum. Verslanir og önnur þjónustufyrirtæki sem
hafa úr fleiri viðskiptavinum að velja geta leyft sér að hækka verð vitandi að
ferðamenn hafa ekki eins sterka vitund um verðlag hér á landi eða geta eytt
meira fé t.d. vegna hagstæðs gengis. Slíkar verðhækkanir koma niður á íbúum
sem nýta sér sömu verslanir. Hitt er þó einnig mögulegt að meiri samkeppni
keyri niður verð, til dæmis þegar lítið er um að vera og boðið er upp á sértilboð
til að lokka að viðskiptavini.
4.3. Áhrif á íbúðarhúsnæði
Annað dæmi um ruðningsáhrif gæti verið að íbúðir séu í auknum mæli notaðar
fyrir gistiheimili eða íbúðahótel og leiði til hækkunar á íbúðaverði. Röskun
getur orðið vegna framkvæmda við nýbyggingar og endurinnréttingu bygginga
fyrir gististaði og aðra þjónustu við ferðamenn. Viss hætta er á því að sérhæfð
uppbygging ýti út búsetu og að umskiptin til baka í íbúðir reynist flókin í
framkvæmd. Heimagisting dregur úr þörf fyrir sérhæfða fjárfestingu og
framboð á gistirýmum verður sveigjanlegra. Íbúðahótel eru þess eðlis að þær
geta hæglega nýst sem íbúðir til fastrar búsetu. Þessum tveimur mest vaxandi
flokkum gistimöguleika er því ekki alls varnað.
26 Það lýsir sér í því að inn í hverfi flytur hópur með umtalsvert meiri fjárráð og sterkari félagslega stöðu en íbúarnir sem fyrir eru. Það verður aftur til þess að fasteignaverð getur hækkað og þannig ýtt fólki út af svæðinu.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF32
32
4.4. Umferð og samgöngur
Umferð ferðamanna er annar áhrifaþáttur sem vert er að gaumgæfa. Sér í lagi
er það umgangur utan dagtíma og umferð stórra bíla og hópferðabíla sem
valda ónæði. Orðið hefur til sérstakt samgöngukerfi fyrir ferðamenn þar sem
þeir eru sóttir og skilað á gististaði sína á leiðinni til og frá flugvellinum og
skoðunarferðum. Fyrirtæki sem bjóða upp á skipulagðar ferðir telja sig þurfa að
veita slíka þjónustu eða verða undir í samkeppninni. Akstur stærstu bíla hefur
verið takmarkaður í miðborginni samkvæmt tilmælum frá Reykjavíkurborg og
umferðinni beint á tilteknar götur. Eftir stendur þó að minni rútur og fjallabílar
falla ekki undir þessi tilmæli. Söfnunarstæðum fyrir stærri langferðabíla þarf að
koma upp við stofnleiðir.
Í mati á samgöngusviðsmyndum 204027 er fjallað um mikilvægi þess að bæta
hágæða almenningssamgöngukerfi við núverandi almenningssamgöngukerfi.
Það er „kerfi sem er óháð bílaumferð, afkastar miklu og er með háa
ferðatíðni“28. Rætt er um hvernig samþætting byggðaþróunar og
samgönguskipulags geti skapað góða samgöngukosti með tilliti til umhverfis og
hreyfanleika. Þau sjónarmið gætu átt við um ferðamenn ekki síður en íbúa.
Með tilliti til miðborgar Reykjavíkur mætti sjá fyrir sér tvo meginumferðarása
sem gætu þjónað ferðamönnum: það er þróunarásinn sem skilgreindur er í
Aðalskipulagi Reykjavíkur meðfram Suðurlandsbraut og inn að Keldum annars
vegar og meðfram Kringlumýrarbraut/Hafnarfjarðarvegi inn í miðbæ
Hafnarfjarðar hins vegar.
4.5. Umhirða miðborgarinnar
Meiri umgangur um miðborg Reykjavíkur samfara fleiri ferðamönnum veldur
ýmsu álagi á sameiginleg rými sem kallar á aukna umhirðu og viðhald. Í þessu
tilliti er miðborg Reykjavíkur lík öðrum helstu ferðamannastöðum landsins og
glímir við svipuð vandamál er varða fjármögnun framkvæmda, reksturs og
viðhalds. Ljóst er að sú lausn sem nú er í umræðunni, náttúrupassi, mun að
líkindum ekki skila einum mest sótta ferðamannastað landsins, miðborg
Reykjavíkur, tekjum.
27 Mannvit (2014). Höfuðborgarsvæðið 2040. – mat á samgöngusviðsmyndum. Unnið fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu vegna sóknaráætlunar. 28 Mannvit (2014), bls. 35.
32
4.4. Umferð og samgöngur
Umferð ferðamanna er annar áhrifaþáttur sem vert er að gaumgæfa. Sér í lagi
er það umgangur utan dagtíma og umferð stórra bíla og hópferðabíla sem
valda ónæði. Orðið hefur til sérstakt samgöngukerfi fyrir ferðamenn þar sem
þeir eru sóttir og skilað á gististaði sína á leiðinni til og frá flugvellinum og
skoðunarferðum. Fyrirtæki sem bjóða upp á skipulagðar ferðir telja sig þurfa að
veita slíka þjónustu eða verða undir í samkeppninni. Akstur stærstu bíla hefur
verið takmarkaður í miðborginni samkvæmt tilmælum frá Reykjavíkurborg og
umferðinni beint á tilteknar götur. Eftir stendur þó að minni rútur og fjallabílar
falla ekki undir þessi tilmæli. Söfnunarstæðum fyrir stærri langferðabíla þarf að
koma upp við stofnleiðir.
Í mati á samgöngusviðsmyndum 204027 er fjallað um mikilvægi þess að bæta
hágæða almenningssamgöngukerfi við núverandi almenningssamgöngukerfi.
Það er „kerfi sem er óháð bílaumferð, afkastar miklu og er með háa
ferðatíðni“28. Rætt er um hvernig samþætting byggðaþróunar og
samgönguskipulags geti skapað góða samgöngukosti með tilliti til umhverfis og
hreyfanleika. Þau sjónarmið gætu átt við um ferðamenn ekki síður en íbúa.
Með tilliti til miðborgar Reykjavíkur mætti sjá fyrir sér tvo meginumferðarása
sem gætu þjónað ferðamönnum: það er þróunarásinn sem skilgreindur er í
Aðalskipulagi Reykjavíkur meðfram Suðurlandsbraut og inn að Keldum annars
vegar og meðfram Kringlumýrarbraut/Hafnarfjarðarvegi inn í miðbæ
Hafnarfjarðar hins vegar.
4.5. Umhirða miðborgarinnar
Meiri umgangur um miðborg Reykjavíkur samfara fleiri ferðamönnum veldur
ýmsu álagi á sameiginleg rými sem kallar á aukna umhirðu og viðhald. Í þessu
tilliti er miðborg Reykjavíkur lík öðrum helstu ferðamannastöðum landsins og
glímir við svipuð vandamál er varða fjármögnun framkvæmda, reksturs og
viðhalds. Ljóst er að sú lausn sem nú er í umræðunni, náttúrupassi, mun að
líkindum ekki skila einum mest sótta ferðamannastað landsins, miðborg
Reykjavíkur, tekjum.
27 Mannvit (2014). Höfuðborgarsvæðið 2040. – mat á samgöngusviðsmyndum. Unnið fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu vegna sóknaráætlunar. 28 Mannvit (2014), bls. 35.
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF33
5. Fjárfestingarþörf í gististöðum
33
5. Fjárfestingarþörf í gististöðum
Reiknað er með að framboð og eftirspurn hafi náð jafnvægi undanfarin ár og
að fjárfesting hafi verið í takti við þörf markaðarins fyrir gistirými. Sú kennitala
hótelrekstrar sem helst segir til um það hvort jafnvægi ríki er nýtingin. Hér hafa
verið sett fram tiltekin viðmið sem talin eru eðlileg varðandi nýtingarhlutfall á
hótelum og gistiheimilum sem eru í daglegum rekstri allt árið.
5.1. Þörf á gistirými, mismunandi sviðsmyndir
Mat á þörf á auknu gistirými byggir á ofangreindum sviðsmyndum um fjölda
ferðamanna fram til ársins 2020. Miðspáin gerir ráð fyrir 7% árlegri fjölgun
ferðamanna sem er í takt við fjölgun síðustu tveggja áratuga en háspá og
lágspá eru 3% frávik frá þeirri spá til beggja handa. Þá er gert ráð fyrir að vöxtur
áranna 2014 og 2015 verði meiri og nær vexti áranna 2011-‐2013.
Tafla 6. Þrjár sviðsmyndir um árlegan fjölgun erlendra ferðamanna.
Mjög æskilegt er fyrir hagkvæmi fjárfestinga að nýting herbergja sé á bilinu 80-‐
90% yfir háannatímann. Þanþol markaðarins fyrir uppbyggingu gistirýma var
reiknað út frá reynslu fyrri ára af áhrifum fjölda ferðamanna og framboði
gistirýma á nýtingu hótela. Beitt var línulegri aðhvarfsgreiningu til að meta
þetta samspil. Nýting á sumri miðast við meðaltal í maí – ágúst. Í útreikningum
er miðað við uppbyggingaráform og þau skoðuð í samhengi við nýtingu á
hótelherbergjum á höfuðborgarsvæðinu. Ekki er gert ráð fyrir að dvalarlengd
ferðamanna breytist frá því sem nú er. Hins vegar var skoðað hver áhrifin væru
af vaxandi hlutdeild erlendra ferðamanna utan sumartímans.
Ár Lágspá Miðspá Háspá
2014 15% 20% 25%
2015 5% 10% 15%
2016 4% 7% 10%
2017 4% 7% 10%
2018 4% 7% 10%
2019 4% 7% 10%
2020 4% 7% 10%
2021-‐2030 3,5% 3,5% 3,5%
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF34
34
5.2. Nýting hótela
5.2.1. Nýting á sumartíma
Reiknað er með að 51% erlendra ferðamanna komi til landsins á öðrum
ársþriðjungi sem er sama hlutfall og á árinu 2013. Þetta hlutfall hefur verið að
lækka jafnt og þétt frá árinu 1990 en þá var það 64%. Rétt er að leggja áherslu
á að þessi þróun er háð mikilli óvissu. Þar sem hlutfall erlendra ferðamanna
sem koma yfir sumartímann af heildarfjölda ferðamanna hefur verið að lækka
mætti skoða áhrifin af lægra hlutfalli, t.d. að 45% erlendra ferðamanna komi að
sumri til. Á móti má spyrja hvort ekki komi fleiri utan háannatímans vegna þess
hve sá tími er umsetinn og hvort ef ferðamönnum skyldi fækka myndi hlutfall
ferðamanna að sumri ekki aukast að nýju og brjóta þróun síðustu ára.
Mynd 15. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði.
Heimild: VSÓ Ráðgjöf.
Gert er ráð fyrir að hlutfall erlendra ferðamanna yfir sumarmánuðina sé það
sama og á árinu 2012. Ef fjölgun erlendra ferðamanna verður samkvæmt
lágspá munu þekkt áform um fjárfestingu í gistirými anna þeirri fjölgun fram til
2020. Ef fjölgun erlendra ferðamanna verður samkvæmt miðspá stefnir í skort
á gistirými á árinu 2017 eða 2018. Ef ferðamönnum fjölgar um 25% á árinu
2014 frá fyrra ári, líkt og háspáin segir til um og vísbendingar eru þegar um að
geti gerst, verður skortur á gistirými strax í sumar eða næsta sumar. Þessar
niðurstöður má sjá á mynd 15.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF35
35
Viðbrögð rekstraraðila við vaxandi eftirspurn að sumri gætu komið fram í
hækkandi verði, sem dregur úr eftirspurn yfir háannatímann og tilfærslu yfir á
ódýrara tímabil. Hægt er að leiða líkum að því að vaxandi eftirspurn utan
háannatíma á undanförnum árum megi að hluta rekja til þess að ekki hafi verið
hægt að fá gistingu á þeim tíma.
Í þessari greiningu voru jafnframt skoðuð áhrif þess að hlutfall ferðamanna að
sumri minnki línulega úr 51% árið 2013 í 45% árið 2020, eða með öðrum orðum
að ferðamönnum fjölgi meira utan háannatímans. Yrði sú raunin mundu þekkt
áform um fjárfestingu í gistirými ráða við vaxandi eftirspurn samkvæmt lágspá
og jafnvel þótt miðspá gengi eftir.
Mynd 16. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði og minna vægi tímabilsins í fjölda ferðamanna.
Heimild: VSÓ Ráðgjöf.
5.2.2. Nýting að haustlagi
Nýting herbergja minnkar nokkuð á haustin29 í takt við fækkun ferðamanna.
Önnur breyting verður einnig að framboð herbergja minnkar um 5% enda loka
þá einhver gistiheimili en önnur minnka starfsemi.
Ef lágspá gengur eftir má gera ráð fyrir að nýting herbergja fari aldrei yfir 70% á
umræddu tímabili ef gengið er út frá þekktum áformum um framboð. Meira
framboð á gistirými í samræmi við þekkt áform mun ekki gera nýtingu hótela
ósjálfbæra og ekki er von á að skortur myndist á gistirými; nema háspá gangi
29 September, október, nóvember og desember.
35
Viðbrögð rekstraraðila við vaxandi eftirspurn að sumri gætu komið fram í
hækkandi verði, sem dregur úr eftirspurn yfir háannatímann og tilfærslu yfir á
ódýrara tímabil. Hægt er að leiða líkum að því að vaxandi eftirspurn utan
háannatíma á undanförnum árum megi að hluta rekja til þess að ekki hafi verið
hægt að fá gistingu á þeim tíma.
Í þessari greiningu voru jafnframt skoðuð áhrif þess að hlutfall ferðamanna að
sumri minnki línulega úr 51% árið 2013 í 45% árið 2020, eða með öðrum orðum
að ferðamönnum fjölgi meira utan háannatímans. Yrði sú raunin mundu þekkt
áform um fjárfestingu í gistirými ráða við vaxandi eftirspurn samkvæmt lágspá
og jafnvel þótt miðspá gengi eftir.
Mynd 16. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði og minna vægi tímabilsins í fjölda ferðamanna.
Heimild: VSÓ Ráðgjöf.
5.2.2. Nýting að haustlagi
Nýting herbergja minnkar nokkuð á haustin29 í takt við fækkun ferðamanna.
Önnur breyting verður einnig að framboð herbergja minnkar um 5% enda loka
þá einhver gistiheimili en önnur minnka starfsemi.
Ef lágspá gengur eftir má gera ráð fyrir að nýting herbergja fari aldrei yfir 70% á
umræddu tímabili ef gengið er út frá þekktum áformum um framboð. Meira
framboð á gistirými í samræmi við þekkt áform mun ekki gera nýtingu hótela
ósjálfbæra og ekki er von á að skortur myndist á gistirými; nema háspá gangi
29 September, október, nóvember og desember.
FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF36
36
eftir og þá á árinu 2019. Aukið framboð á gistirými umfram þekktar
framkvæmdir gæti haft neikvæð áhrif á afkomu gististaða.
Mynd 17. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu hótela á haustin.
Heimild: VSÓ Ráðgjöf.
5.3. Umfang fjárfestinga
Eins og staðan er í dag bendir allt til að framboð á gistirými á
höfuðborgarsvæðinu yfir sumarið sé að verða takmarkandi þáttur í móttöku
ferðamanna. Kannað var hversu framboð af gistirými þyrfti að vera mikið ef
markið væri sett á 90% nýtingu yfir sumarmánuðina.
Niðurstöðuna getur að líta í töflu 7. Hún sýnir hvað framboð á hótelherbergjum
má vaxa á höfuðborgarsvæðinu svo að nýting verði um 90%. Kannað var hver
áhrifin yrðu án breytinga á árstíðasveiflu og með breytingum líkt og lýst hefur
verið.
Ljóst er að breyting á fjölda ferðamanna að sumri til mun ráða úrslitum um
hvort uppbygging nýrra hótelherbergja nýtist vel eða ekki. Ef þróunin er sú að
hlutfallslega færri ferðamenn komi að sumri en vöxturinn í heildarfjölda
ferðamanna er í takt við miðspá teljum við þörf á 380 nýjum herbergjum árlega
að meðaltali. Ef annar hver ferðamaður kemur að sumri líkt og nú er, er þörfin
500 herbergi árlega að meðaltali.
Dvíni vinsældir Íslands sem áfangastaðar og ferðamönnum fækki er líklegt að
ferðir utan háannatímans muni fyrst dragast saman eða öllu heldur að ferðir að
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF37
37
Tafla 7. Þörf á fjölgun gistirýma miðað við 90% nýtingu hótelherbergja á HBS
Ár Án Með Án Með Án Með2014 0 100 200 300 400 5002015 200 200 600 500 1.000 8002016 300 100 500 400 700 6002017 200 100 500 300 800 6002018 300 100 500 400 900 7002019 300 200 600 400 1.000 7002020 300 100 600 400 1.100 800
Al ls fjölgun herbergja 1.600 900 3.500 2.700 5.900 4.700
Að meðal -‐ta l i hvert ár 230 130 500 380 840 670
Lágspá Miðspá Háspá
Lægra hlutfa l l ferðamanna á sumrin
Lægra hlutfa l l ferðamanna á
sumrin
Lægra hlutfa l l ferðamanna á
sumrin
sumri falli síður niður. Það myndi skapa þau öfugu áhrif að þá yrði heldur meiri
þörf fyrir gistirými en ella enda jykist samþjöppun í komu ferðamanna að
sumri.
Sem fyrr segir er áætlað að framkvæmdakostnaður vegna þekktra áforma í
dag, sem eru tæplega 1.300 hótelherbergi, sé um 34 milljarðar króna fram til
ársins 2020 á núverandi verðlagi. Þar á meðal eru fjárfestingar sem mætti telja
nokkuð dýrar. Til samanburðar hefur velta í byggingastarfsemi og mann-‐
virkjagerð á árunum 2010-‐2013 verið á bilinu 110-‐120 milljarðar króna árlega.
► Ef reisa á 1.600 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 35-‐45 ma kr.
► Ef reisa á 3.500 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 70-‐85 ma kr.
► Ef reisa á 5.900 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 120-‐145 ma kr.
6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð
Spá Boston Consulting (BCG) um fjölgun ferðamanna til lengri tíma er ekki fjarri
þeim spám sem hér eru lagðar til grundvallar, sjá neðanmálsgrein 30. BCG
leggur til að áherslum í markaðssetningu verði breytt og að hún beinist í
auknum mæli að sérgreindum hópum sem eyða meiru í ferðalög og eru líklegri
til að dvelja lengur í landinu. Í þessu felst að gistinóttum muni fjölga til muna
meira en hér er gert ráð fyrir og að útgjöld á gistidag verði mun meiri. Vert er
6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð
37
Tafla 7. Þörf á fjölgun gistirýma miðað við 90% nýtingu hótelherbergja á HBS
Ár Án Með Án Með Án Með2014 0 100 200 300 400 5002015 200 200 600 500 1.000 8002016 300 100 500 400 700 6002017 200 100 500 300 800 6002018 300 100 500 400 900 7002019 300 200 600 400 1.000 7002020 300 100 600 400 1.100 800
Al ls fjölgun herbergja 1.600 900 3.500 2.700 5.900 4.700
Að meðal -‐ta l i hvert ár 230 130 500 380 840 670
Lágspá Miðspá Háspá
Lægra hlutfa l l ferðamanna á sumrin
Lægra hlutfa l l ferðamanna á
sumrin
Lægra hlutfa l l ferðamanna á
sumrin
sumri falli síður niður. Það myndi skapa þau öfugu áhrif að þá yrði heldur meiri
þörf fyrir gistirými en ella enda jykist samþjöppun í komu ferðamanna að
sumri.
Sem fyrr segir er áætlað að framkvæmdakostnaður vegna þekktra áforma í
dag, sem eru tæplega 1.300 hótelherbergi, sé um 34 milljarðar króna fram til
ársins 2020 á núverandi verðlagi. Þar á meðal eru fjárfestingar sem mætti telja
nokkuð dýrar. Til samanburðar hefur velta í byggingastarfsemi og mann-‐
virkjagerð á árunum 2010-‐2013 verið á bilinu 110-‐120 milljarðar króna árlega.
► Ef reisa á 1.600 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 35-‐45 ma kr.
► Ef reisa á 3.500 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 70-‐85 ma kr.
► Ef reisa á 5.900 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 120-‐145 ma kr.
6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð
Spá Boston Consulting (BCG) um fjölgun ferðamanna til lengri tíma er ekki fjarri
þeim spám sem hér eru lagðar til grundvallar, sjá neðanmálsgrein 30. BCG
leggur til að áherslum í markaðssetningu verði breytt og að hún beinist í
auknum mæli að sérgreindum hópum sem eyða meiru í ferðalög og eru líklegri
til að dvelja lengur í landinu. Í þessu felst að gistinóttum muni fjölga til muna
meira en hér er gert ráð fyrir og að útgjöld á gistidag verði mun meiri. Vert er
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF38
38
að taka fram að BCG horfir fyrst og fremst til landsbyggðarinnar og telur að
meginvöxtur ferðaþjónustu verði utan höfuðborgarsvæðisins.
Nota má spár um fjölgun erlendra ferðamanna sem settar eru fram hér að ofan
til að reikna fram helstu kennitölur um ferðaþjónustu næstu 10-‐20 árin.
Eingöngu miðspá er lögð hér til grundvallar.
Störf
Að ofan hefur verið áætlað að störf í ferðaþjónustu á landinu öllu hafi verið 11
þúsund árið 2013 sem svarar til 72 erlendra ferðamanna á hvert starf. Árið
2007 voru hins vegar 52 ferðamenn á hvert starf og fjölgun frá 2007 til 2013 að
meðaltali um 5%, sem er vísbending um framleiðniaukningu. Framreikningur
byggist á því að næstu tvö árin verði fjölgun sem svarar því meðaltali, en 3%
eftir það. Niðurstaða þessa einfalda framreiknings er að frá 2013 til 2020 muni
störfum í ferðaþjónustu fjölga um 3,5 þúsund, eða tæp 4% á ári. Vegna spár
um hægari fjölgun ferðamanna á þriðja áratugi aldarinnar má vænta hægari
fjölgun starfa. Hér er reiknað með um 1,1 þúsund störfum til viðbótar til ársins
2030.
Áætlað er að störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu hafi verið 8 þúsund
árið 2013 og framreikningurinn segir til um að þeim muni fjölga um ríflega 2
þúsund til 2020 og um 500 til 2030.
Gjaldeyristekjur
Ein megináskorun ferðaþjónustunnar er að auka tekjur á hvern ferðamann, sbr.
mynd 4. Af henni má hins vegar álykta að mikil fjölgun ferðamanna skili sér að
öðru óbreyttu í minni tekjum af hverjum ferðamanni eða hverri gistinótt.
Framreikningurinn gerir því ráð fyrir að fram til 2020 verði gjaldeyristekjur (án
fargjaldatekna) á gistinótt óbreyttar frá áætlun 2013 (um 40 þús.kr), en vaxi
um 0,5% árlega milli 2020 og 2030 vegna meiri áherslu á gæði og markaðsstarf.
Til samanburðar gerir BCG ráð fyrir 6% aukningu frá 2013 til 2023. Meiri
samkeppni og framleiðni í samgöngum hefur leitt til nokkurrar lækkunar
fargjaldatekna á ferðamann og ekki ástæða til að ætla að þeirri þróun verði
snúið við og reiknað með 2% árlegri lækkun fram til 2020 og 1% eftir það.
Á þessum forsendum fæst að gjaldeyristekjur vegna ferðamanna á Íslandi vaxi
úr áætluðum 206 milljörðum 2013 í tæpa 370 milljarða árið 2020 og í 540
Ferðaþjónusta á höFuðborgarsvæðinu – staða, horFur og FjárFestingaþörF39
39
milljarða árið 2030. Gjaldeyristekjur munu samkvæmt þessu vaxa um 330
milljarða frá 2013 til 2030. Ekki eru forsendur til að reikna fram tekjur
ferðaþjónustu vegna umsvifa á erlendri grundu.
Framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu
Til þess að meta framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu þarf að gefa sér
margvíslegar forsendur til viðbótar þeim sem kynntar eru í framreikningnum að
ofan. Í fyrsta lagi þarf að áætla útgjöld Íslendinga í ferðalögum innanlands fram
í tímann. Í þessum framreikningi er gert ráð fyrir 2,5% árlegum vexti. Í öðru lagi
þarf að áætla aðfanganotkun ferðaþjónustu, kaup greinarinnar á vörum og
þjónustum. Hér er gert ráð fyrir að hlutfall veltu og aðfanga haldist óbreytt. Í
þriðja lagi þarf að áætla vöxt í öðrum atvinnugreinum, hér reiknað með 2,5%
árlegum vexti. Niðurstaða þessa er að framlag ferðaþjónustu til
landsframleiðslu vaxi úr áætluðum 7,5% 2013 í 9,7% 2020 og í 10,7% árið
2030.30
30 Þetta er heldur minni vöxtur en BCG gerir ráð fyrir. Meginskýringin er að BCG virðist horfa framhjá innlendum ferðamönnum.
39
milljarða árið 2030. Gjaldeyristekjur munu samkvæmt þessu vaxa um 330
milljarða frá 2013 til 2030. Ekki eru forsendur til að reikna fram tekjur
ferðaþjónustu vegna umsvifa á erlendri grundu.
Framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu
Til þess að meta framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu þarf að gefa sér
margvíslegar forsendur til viðbótar þeim sem kynntar eru í framreikningnum að
ofan. Í fyrsta lagi þarf að áætla útgjöld Íslendinga í ferðalögum innanlands fram
í tímann. Í þessum framreikningi er gert ráð fyrir 2,5% árlegum vexti. Í öðru lagi
þarf að áætla aðfanganotkun ferðaþjónustu, kaup greinarinnar á vörum og
þjónustum. Hér er gert ráð fyrir að hlutfall veltu og aðfanga haldist óbreytt. Í
þriðja lagi þarf að áætla vöxt í öðrum atvinnugreinum, hér reiknað með 2,5%
árlegum vexti. Niðurstaða þessa er að framlag ferðaþjónustu til
landsframleiðslu vaxi úr áætluðum 7,5% 2013 í 9,7% 2020 og í 10,7% árið
2030.30
30 Þetta er heldur minni vöxtur en BCG gerir ráð fyrir. Meginskýringin er að BCG virðist horfa framhjá innlendum ferðamönnum.