feskÖk 5. sinif ÖĞretmen klavuzufeskok.weebly.com/uploads/4/6/4/2/46429121/feskÖk_5...bölgede...
TRANSCRIPT
1
FESKÖK 5. SINIF ÖĞRETMEN KLAVUZU
PERİ BACALARINDA TURİZM YAPILMALI MI?
Bu öğretmen klavuzu 115K492 nolu 1001 projesi olan FESKÖK
kapsamında TÜBİTAK’tan sağlanan destek ile proje ekibi tarafından
geliştirilmiştir.
2
ÖĞRETMEN KILAVUZU
Sınıf: 5
Ünite: Yer Kabuğunun Gizemi/ Dünya ve Evren
Konu: Yer Kabuğunda neler var?
Kazanımlar:
1.Yer kabuğunun kara tabakasının kayaçlardan oluştuğunu bilir.
2.Kayaçlarla madenleri ilişkilendirir ve madenlerin teknolojik ham madde olarak önemini tartışır.
3.Fosillerin oluşumunu ve fosil çeşitlerini araştırır ve sunar.
4. Fosil bilimin bir bilim dalı olduğunu kavrar ve bu alanda çalışan uzmanlara ne ad verildiğini bilir.
5.Doğal anıtlara örnekler verir ve kültürel miras olarak önemini tartışır.
6.Doğal anıtların korunarak gelecek nesillere aktarılmasına yönelik öneriler sunar.
Önerilen Ders Saati: 8 saat
Değerlendirme Kağıtları (1): Yer kabuğundan peri bacalarına, Fosiller nasıl oluşur?, Altın madeni
Profesyonel Gelişimde Bu Hafta: Monolojik ve Diyalojik Öğretim
3
PERİLERİN BACALARI
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin metinden çıkarsamalar yapmalarıdır.
5. Birinci soruda öğrencilerden her bir çıkarım ile ilgili düşüncelerini nedenleriyle beraber aldıktan
sonra doğru cevapları veriniz. Birinci çıkarım olan ‘Peri Bacaları Kapadokya’da yer alır’ ifadesi verilen
metinden çıkarılabilir. Metnin girişinde bu bilgi zaten verilmiştir. İkinci çıkarım olan ‘Toprağın
hammaddesi kayaçlardır’ ifadesi verilen metinden çıkarılabilir. İkinci paragrafın sonunda kayaçların
ufalanması sonucunda toprağın oluştuğu ifade edilmiştir. Üçüncü çıkarım olan ‘Peri bacaları volkanik
patlamalar sonucu oluşmuştur’ ifadesi verilen metinden çıkarılabilir. Son paragrafta Erciyes,
Hasandağ ve Güllüdağ gibi volkanik dağların patlaması ve erimiş kayaçları püskürtmesi sonucu peri
bacalarının oluştuğu ifade edilmiştir. Dördüncü çıkarım olan mineraller yer kabuğunu, yer kabuğu da
kayaçları oluşturur ifadesi verilen metinden çıkarılamaz. Doğru ifade minerallerin kayaçları
oluşturması, kayaçlarında yer kabuğunu oluşturmasıdır. Beşinci çıkarım olan ‘Bir bölgede turizm
yapılabilmesi için o bölgede ilginç kayaçlar olmalıdır.’ ifadesi verilen metinden çıkarılamaz. Sonuçta
turizm yapılan ancak ilginç kayaçlar bulunmayan birçok bölge vardır. Akdeniz sahillerinde deniz
turizmi buna örnek olarak verilebilir. Altıncı çıkarım olan ‘Kayaçların kökeni yer altından gelen erimiş
maddelerdir’ ifadesi verilen metinden çıkarılabilir. Son paragrafta peri bacalarının oluşumu
anlatılırken yer altından volkanik püskürmeler sonucunda yumuşak kayaç tabakalarının oluştuğu ifade
edilmiştir.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bireysel gözlemlerini paylaşmaları ve bu gözlemleri
daha sonraki muhakemeler için kanıt olarak kullanmalarıdır.
7. İkinci soruda öğrencilerden farklı gözlemler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu kişisel
gözlemleri özetleyiniz. Tartışma sonuçlarında öğrenciler ilgili bölgede net olarak bilinen bazı büyük
kayalar, doğal anıtlar, kanyonlar, şelaleler ve rüzgar aşındırması sonucu oluşmuş şekilli kayaçlar gibi
duyu organları ile elde edilebilecek gözlemler söyleyebilirler. Ayrıca bu yapıların oluşma süreçleri ile
ilgili olarak tahminlerini de paylaşabilirler. Bu noktada doğru örneklendirmeleri tartışma sonuçları
kısmına yazdırabilirsiniz.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt kaynaklarının güvenilirliğini test etmesidir.
4
9. Üçüncü soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler internet sitelerindeki bu tip bilgilere güvenebileceklerini,
bu bilgilerin bilimsel bilgiler olduğunu, kitaplarındaki bilgilere benzediğini söyleyeceklerdir. Ancak bazı
öğrenciler internet sitelerindeki bazı bilgilere güvenilemeyeceğini, yanlış birçok bilginin internette
olduğunu ifade edebilirler. Bu noktada internet sitesinin araştırılmasının gerekli olduğu veya
internetteki bilgilerin güvenilir kaynaklar olan ders kitapları ve bilimsel çalışmalar ile kıyaslanabileceği
ifade edilmelidir. Özellikle internetteki bilginin yazarının belli olması ve internet sitesinin bakanlık ve
üniversite gibi güvenilir kurumlara ait olması önerilmelidir. Ayrıca bu kurum sitelerinde bile bazen
yanlış bilgilerin paylaşılabileceği dolayısıyla internetteki bilgilerin birkaç farklı kaynaktan kontrol
edildikten sonra kullanılmasının daha uygun olacağı vurgulanabilir.
10. Dördüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin eşleştirme yapması ve peri bacalarının
oluşum ve bozulma süreçlerinde doğal faktörlerin de etkili olduğunu görmeleridir.
11. Dördüncü soruda öğrencilerin cevapları alındıktan sonra oluşum evreleri ile ilgili şekil dikkatle
incelenirse altta verilen tabloda ilk resmin başlangıç aşamasındaki peri bacalarına (I), ortadaki resmin
olgunlaşıp bozulmuş peri bacalarına (IV), en alttaki resmin ise oluşum aşamasındaki peri bacalarına
(II) benzediği vurgulanmalıdır.
5
MEHMET SEFER’İN KAPADOKYA YOLCULUĞU
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin Kapadokya bölgesini harita üzerinde tanımalarını
sağlamaktır.
5. Birinci soruda 5- 6 öğrencinin çizimlerini inceledikten sonra öğrenci defteri üzerinde bütün sınıfa
göstererek ve anlatarak doğru gezi rotasını harita üzerinde sırasıyla göstererek çiziniz.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin verilen metini yeterince dikkatli bir şekilde okuyup
okumadıklarını ve ifadeleri anlayıp anlamadıklarını belirlemektir.
7. İkinci soruda yine 5-6 öğrencinin eşleştirmelerini inceledikten sonra tüm sınıf önünde her bir
bölgeyi yüksek sesle ilgili fotoğraflarla eşleştiriniz. Burada Ürgüp-Derin Kuyu ile Perlit, Hacı Bektaş ile
Oniks, Avanos ile Çömlek ve Gülşehir ile Linyit’in eşleşmesi gerekmektedir.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt kaynaklarının çeşitliliği ve güvenilirliğini
test etmektir.
9. Üçüncü soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bir bölümü başka birinin benzer fotolar çekebileceğini ve bu
fotoları kullanarak benzer düşüncelere sahip olacağını ifade edebilirler. Bir diğer bölüm ise diğer bir
gezginin farklı fotolar çekebileceğini, benzer fotolarda bile farklı düşüncelere sahip olabileceğini ifade
edebilir. Burada Mehmet Sefer gibi birçok gezgin veya bilim insanının günlükler tuttuğu ve günlük
tutmanın özellikle bu tip bölgeleri daha iyi anlamakta ve gözlemleri biriktirmekte önemli bir araştırma
yöntemi olduğu vurgulanmalıdır. Öte yandan bireylerin bölge ile ilgili günlük tutma amaçları da
toplayacakları materyalleri ve bu materyaller üzerindeki düşüncelerini etkileyebilir. Sadece bölgeyi
tanıtma amaçlı olan iki kişi benzer fotolar toplasa bile bu fotolar üzerinde biri olumlu düşünceler
geliştirebilir, bir diğer ise birçok eleştiri ve negatif düşünceye sahip olabilir. Öte yandan bölgenin yer
şekilleri ile ilgili günlük tutan bir jeoloji mühendisi ile bölgeyi tanıtma amacında olan bir turist
rehberinin günlükleri birbirinden farklı olacaktır1,2.
6
KAPADOKYA’DA BİR PALEONTOLOG
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilim insanlarının deliller üzerine nasıl yorumlar ve
tahminler yaptıklarını ve bu yorum ila tahminlerin ne kadar çeşitli olabileceğini göstermektir.
5. Birinci soruda 5- 6 öğrencinin çizimlerini inceledikten sonra öğrencilerden benzettikleri hayvanları
tek tek söylemelerini isteyiniz. Bu hayvanlar ve hayvanları söyleyen öğrenci sayısını belirlemek için
tahtada çetele tutunuz. En son öğrencilerin hayvanlara göre frekans dağılımını öğrencilere bildiriniz1,2.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilim insanlarının aynı veri ve delillerden farklı
yorumlar ve sonuçlar çıkarabileceğini görmelerini sağlamaktır. Ayrıca bilim insanları arasındaki fikirsel
ayrılıkların nasıl çözülebileceği de vurgulanmaktadır.
7. İkinci soruda öğrenciler genelde insanların yaratıcı fikirlerle aynı verilerden farklı sonuçlar
çıkarabileceğini vurgulayacaktır. Bu çeşitliliği azaltmak için ise frekansı en yüksek olan hayvanın
seçilebileceği veya farklı fikirlere sahip olan bireylerin bir araya gelerek birbirlerini ikna edebilecekleri
öğrenciler tarafından ifade edilebilir. Burada özellikle bilim insanlarının aynı veriler ve kanıtlardan
farklı sonuçlar ve yorumlar çıkarabildiği vurgulanmalıdır. Bu çeşitlilik örneğin atom modellerinde veya
yer çekimi ile ilgili teorilerde kendisini göstermektedir. Bu çeşitliliğin oluşmasında bilim insanlarının
deneyimleri, bakış açıları ve ölçme yöntemlerindeki farklılık etkili olabilir. Öte yandan var olan çeşitli
fikirlerin azaltılması ve belli bazı fikirler üzerinde anlaşılması için daha fazla kanıt toplanması, yine
bilim insanlarının kongre ve konferans gibi toplantılarda bir araya gelerek bu fikirlerin güçlü ve zayıf
yönlerini tartışması gerekmektedir1,2.
7
GAZETE KAPADOKYA
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin Kapadokya’dan yola çıkarak Türkiye’de benzer
doğal anıtlar hakkındaki bilgilerini sınamaktır.
5. Birinci soruda öğrencilerden doğal anıt olabilecek ve olamayacak birçok örnek gelecektir. Özellikle
kabul edilebilecek örnekler Pamukkale travertenleri, Antalya’da Karain mağarası ve bazı anıt ağaçlar
olabilir. Burada özellikle Milli Parklar Yönetmeliği3’nde Doğal Anıtı olarak ayrılacak yerler hakkında
aşağıdaki kriterler öğrencilere söylenmeli ve yazdırılmalıdır:
Kriter 1. Tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği tek veya nadir olmaları sebebiyle bilimsel ve
estetik yönden ulusal öneme sahip, bir ve birkaç jeolojik ve jeomorfolojik formasyon ve bitki türleri
gibi eşsiz değerleri barındırmalıdır.
Kriter 2. Özellikle insan faaliyetlerinden çok az zarar görmüş veya hiç zarar görmemiş olmalıdır.
Kriter 3. Saha büyüklüğü Milli Parklardan küçük, fakat koruma yönünden bütünlüğü sağlayacak
yeterlikte olmalıdır.
Kriter 4. Devlet mülkiyetinde olmalıdır.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin sosyobilimsel konular ile ilgili düşünme araçlarını
kullanmalarını sağlamaktır.
7. İkinci soruda öğrencilerden gelen cevapları ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne özetledikten sonra
aşağıdaki fayda ve zararlar vurgulanabilir.
Fayda 1. Yerel halka ekonomik katkıları olacaktır. Bölgede bulunan yerel halktan bazı bireyler
Kapadokya’da oteller, moteller, restoranlar ve mağazalar açmıştır. Bu bölgeye birçok ülkeden turist
geldiği düşünüldüğünde ciddi bir müşteri ve döviz potansiyeli vardır. Ayrıca bazı bireyler evlerini
yüksek fiyatlara kiraya vermektedir.
Fayda 2. Bölgenin turizm bölgesi olması itibariyle yerel halkın birçok ulustan bireylerle tanışması ve
kültürleri tanıma fırsatı doğmuştur. Bu tip iletişim ile hem yeni dilleri öğrenmeleri hem de bir dünya
vatandaşı olarak hareket etmelerini sağlamaktadır.
8
Fayda 3. Bölgenin doğal anıt olmasından dolayı devletin ciddi yatırımlar yaptığı gözlenmektedir.
Özellikle bazı köylerin koruma altına alındığı, kanalizasyon, elektrik ve birçok belediyecilik
çalışmasının aksatılmadan yürütüldüğü gözlenmektedir. Öte yandan koruma faaliyetleri ile yerel
halkın gelecek nesillerinin de aynı bölgeden istifade etmesi sağlanabilecektir.
Zarar 1. Bölgede yoğunlaşan turizm faaliyetleri insan sağlığı üzerinde tehdit oluşturmaktadır. Turist
otobüsleri ve araçları hava kirliliği yaratmakta, özellikle otellerin ürettiği katı atıklar hem su hem de
toprak kirliliğine neden olmaktadır.
Zarar 2. Bölge halkının bir bölümü bölgede turizm faaliyetleri sonrasında sosyal bir dönüşüm
olduğunu ve eski kültürlerini yaşatamadıklarını ifade etmektedir. Özellikle düğünler, bayramlar ve
cenazelerde gözlenen bazı geleneklerin artık azaldığını düşünmektedirler.
Zarar 3. Bölgede yoğun bir toprak ve ev alım-satımı yapılmaktadır. Birçok bölgede halk kendi evlerini
veya tarlalarını satmış ve büyük şehirlere göç etmek zorunda kalmıştır. Ayrıca bu kesimin içinde elde
ettikleri parayı etkili kullanamadıkları için tekrar köylerine veya kasabalarına dönmek isteyenler de
mevcuttur. Öte yandan bazı alanlar sit alanı olarak ilan edildiği için bu bölgelerde yerel halkın
herhangi bir değişiklik yapmasına izin verilmemektedir.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerde sosyobilimsel konularda düşünme araçlarından
olan sürdürülebilirlik, sorumluluk ve toplumsal fayda algılarının geliştirilmesidir.
9. Üçüncü soruda öğrencilerden gelen cevapları ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne özetledikten sonra
sürdürülebilirlik ve gelecek jenerasyonların bu mirası görme hakkı vurgulanabilir. Bu tip bölgelerin
sürdürülebilir kullanımında aslında bu bölgelerin geçmişteki atalarımızdan miras alındığı ve bu mirasın
en iyi şekilde korunarak gelecek kuşaklara aktarılmasının gerektiği vurgulanmalıdır. Öte yandan
bölgenin hem jeolojik hem de arkeolojik özelliklerinin gelecek kuşaklar tarafından öğrenilmesi ve
bölgedeki müzelerde bölgenin geçmiş dönemlerinde yaşayan kültürler hakkında fikir edinilmesi
önemlidir.
9
DEĞERLENDİRME KÂĞIDI 1
Değerlendirme Öncesi
1. Yer kabuğundan peri bacalarına, Fosiller nasıl oluşur? ve Altın madeni adlı değerlendirme kağıtlarını
öğrencilerinize dağıtınız.
2. Öğrencilerin bütün soruları ve senaryoları dikkatli bir şekilde okuduklarından ve cevaplarını doğru yerlere
yazdıklarından emin olunuz.
3. Üç değerlendirme kağıdı için toplam 25 ila 30 dakika süre veriniz.
4. Bütün öğrencilerin değerlendirme kağıtlarını doldurduklarından emin olduğunuzda kağıtları toplayınız.
Değerlendirme Kriterleri
1.Her bir değerlendirme kağıdı için aşağıda verilen kriterlere göre puanlama yapınız.
2.Değerlendirme sırasında öğrencilerin hatalarını gösterecek kısa notları değerlendirme kağıtları üzerine yazınız.
YER KABUĞUNDAN PERİ BACALARINA
Doğru sıralama:
1. Yer’in dış kabuğunu oluşturan katmanda bulunan kayaç ve topraklar karasal bölgeyi oluşturur. 2. Karasal bölgede dağlar, vadiler ve ovalar bulunmaktadır. 3. Karasal bölgelerde bulunan bazı dağlar (yanardağ) yerin derinliklerinden gelen lav adı verilen
maddeleri püskürtürler. 4. Püskürtülen lavlar ve küller yeryüzünde yumuşak bir alan oluşturur. 5. Oluşan yumuşak yüzeylerin yağmur rüzgâr ile aşınması ile peri bacaları oluşur.
2 puan: Beş cümleyi de doğru bir şekilde sıralama
1 puan: Beş cümleden en az dördünü doğru sıralama
0 puan: Sıralamada üç altında cümleyi doğru sıralama veya sorunun boş bırakılması
FOSİLLER NASIL OLUŞUR?
SORU 1.
2 puan: Metinde verilen bilgilere göre hayvan ve bitki fosilleri özellikle volkanik faaliyetlerin olduğu yerler ile
çürüme olaylarının sınırlı olduğu nehir ve deniz zeminlerinde olmaktadır. Kapadokya bölgesinin volkanik
faaliyetler sonucunda oluştuğu düşünülürse bu bölgede hayvan ve bitki fosilinin çok gözlenmesi beklenir.
0 puan: Hayvan ve bitki fosillerinin çok gözlenmesini bölgenin diğer özellikleri (iklim koşulları, turizm, vb) ile
ilişkilendirme veya sorunun boş bırakılması
SORU 2.
2 puan: C seçeneği doğru cevaptır. 4. Aşamada fosil diğerlerine göre daha fazla toprak tabakası tarafından
örtülmüş ve derinlerde yer almaktadır. Ayrıca taşlaşma sürecinde olduğu için fark edilmeme şansı da vardır.
0 puan: Diğer seçenekler veya sorunun boş bırakılması.
10
ALTIN MADENİ
Soru 1. Bu madde bir argümanın gerekçelendirilmesi gibi bir beceriyi tespit etmeye yöneliktir.
2 puan: En az bir gerekçe içeren ancak devamında bu gerekçenin neden kabul edilmesinin gerektiğini
de gösteren bir argüman (Örneğin: Altın madeni kurulmalıdır. Çünkü bölgedeki gelir maden
mühendisine göre 5 milyon liradan 30 milyon liraya çıkacaktır. Bu ekonomik ilerleme bölgede sosyal bir
kalkınmaya neden olabilir)
1 puan: En az bir gerekçe ile gerekçelendirilmiş basit bir sonuç (Örneğin: Altın madenleri
kurulmamalıdır. Siyanür insan sağlığına zararlıdır).
0 puan: Argüman yok (geçerli gerekçeler yok) (Örneğin: Altın madenleri kurulabilir de kurulmayabilir
de. Tercih meselesi).
SORU 2. Bu madde karşı argümanın çürütülmesi ve bunun gerekçelendirilmesi ile ilgilidir. Soru 1’deki puanlama
burada aynen kullanılır.
Değerlendirme Sonrası
1. Öğrencinin almış olduğu toplam puanı oluşturduğunuz Süreç Cetveli’ne ekleyiniz.
2. Öğrencilerin almış oldukları puanlar ve cevapları düşünerek bir sonraki adım için öğretim hedeflerinizi
revize edebilirsiniz. Örneğin puanlarda ciddi bir düşüklük görüyorsanız ilgili kazanım için farklı bir
yöntem deneyebilirsiniz.
3. Değerlendirme sonrasında Değerlendirme Kağıtlarını öğrencilere bir sonraki derste dağıtınız ve puan
ile dönütlerinizi detaylı bir şekilde okumaları için zaman veriniz.
4. Öğrencilerden değerlendirmeniz ile ilgili olarak gelecek soru ve dönütleri sınıf içinde tartışınız. Ortak
bir öğrenme süreci içerisinde olduğunuzu onlara hissettiriniz.
5. Öğrencilerin puanlama yapılan Değerlendirme Kağıtlarını öğrenci defterlerine eklediklerinden emin
olunuz.
11
PROFESYONEL GELİŞİMDE BU HAFTA
1. Ders videonuzu veya ses kaydınızı paylaşma toplantısına getirmeden önce birkaç kez
izleyiniz/dinleyiniz ve aşağıdaki listede verilen monolojik ve diyalojik öğretimi nerelerde ve nasıl
kullandığınızı tespit ediniz, notlar çıkarınız.
2. Moderatör aşağıdaki monolojik ve diyalojik öğretim ile ilgili bilgileri detaylı olarak sizlere açıklayacaktır.
3. Moderatörün açıklamaları tamamlandıktan sonra monolojik öğretim tipleri ile tartışmanıza
başlayabilirsiniz. Deneyimlerinizi ve notlarınızı diğer öğretmen arkadaşlarınız ile paylaşınız. Gerekirse
video veya ses kaydınızdan birkaç dakikalık bölümleri gösterebilir/dinletebilirsiniz.
4. Tartışmalar sırasında diğer arkadaşlarınızı dikkatle dinleyiniz ve onların sorularına mümkün olduğunca
cevap vermeye çalışınız.
5. Tartışmaların sonlarına doğru ulaştığınız genel sonuçları moderatör sizlere özetleyecektir. Bu genel
sonuçları sınıfınıza nasıl aktaracağınızı düşününüz ve bu konuda da bir süre tartışınız.
6. Paylaşım toplantısında elde edilen sonuçlar bir sonraki toplantıda sizlere moderatör tarafından özet
halinde verilecek ve kısa bir süre hatırlatılacaktır.
MONOLOJİK VE DİYALOJİK ÖĞRETİM
Söylem sözel, görsel veya hareketli dil kullanılarak yapılan her şeydir. İki tip söylem vardır. Bunlardan ilki olan
monolojik söylem tek taraflı olup bir tarafın diğer tarafı eğitmesi, ikna etmesi veya fikirlerini empoze etmesi
şeklindedir. Diyalojik söylemde ise söyleme katılan iki tarafta aktiftir. Taraflar kendi deneyimlerini ve
düşüncelerini paylaşırlar ve konuşulan konular daha farklı anlamlar kazanmaya başlar4.
Öğretmenler sınıf içinde kullandıkları söylemlere göre iki tip öğretim yaparlar. Aşağıda otorite, sorular, dönüt,
öğrenci fikirlerini bağlama, açıklama ve işbirliği açısından öğretmen davranışlarının monolojikten diyalojiğe
doğru bir derecelendirilmesi verilmiştir4.
Derecelendirme4
Gösterge
Monolojik 1,2
3, 4
Diyalojik 5,6
1.Otorite Öğretmen tartışma içeriği ve sürecine ilişkin önemli bir kontrol rolüne sahiptir. Öğrencileri belirler, sorular sorar, konusal kaydırmaları başlatır ve cevapları değerlendirir.
Tartışmalara özgür bir şekilde müdahil olabilmeleri için öğrencilere yönelik bazı fırsatlar vardır. Bunlar nadiren gerçekleşir ve sadece birkaç öğrenciyi kapsar. Çoğu zaman öğretmen konuşma sırasını kontrol eder, konu seçimini belirler ve belirli bir içerik üzerinde yoğunlaşmak için tartışmayı yeniden şekillendirir.
Tartışma sürecine ve maddelerine yönelik öğrenciler önemli sorumluluklar paylaşırlar. Konuşma sırasını kontrol ederler, sorular sorarlar, birbirlerinin fikirlerine tepki verirler, konusal kaydırmalar önerirler ve yöntemsel değişiklikler öne sürerler.
2.Sorular Öğretmen metin içerisinden hatırlanması gereken hedef olaylara yönelik sorular sorar. Bu sorular, cevabı doğru veya yanlış olan ve metinden ya da başka bir kaynaktan cevaplarına ulaşılabilinen basit “test” sorularıdır.
Öğretmen farklı nitelikte ve karmaşık olan ucu açık sorular sorar. Ucu açık sorular genellikle öğrencileri geçerliliği öğretmen tarafından belirlenen metni dar bir bakış açısı ile yorumlamalarına “yol açacak” şekilde tasarlanır.
Tartışma tamamen ucu açık ve bilişsel açıdan iddialı sorular üzerine odaklanır. Sorular, öğrencileri eleştirel değerlendirmeye ve analize yönelten üst düzey düşünmeyi hedef alır.
3.Dönüt Öğretmen kısa, formülsel veya muğlak dönütlerde bulunur. Dönütler öğrencileri vermiş oldukları cevapları geliştirmeye sevk etmez (örnek: Hımm. Tamam.).
Öğretmenin takip etme niteliği karışıktır. Genellikle öğrencileri dinler ve onların cevapları üzerine çalışır fakat bazen öğrencilerin çalışmalarını daha ileriye götürmelerine yardımcı olacak önemli fırsatları kaçırır.
Öğretmen daha sonraki araştırmalara ilham verecek öğrenci cevapları üzerine sıkı bir şekilde odaklanır. Genellikle ödüllendirir ve sonuca değil sürece yönelik sorular sorar. (Örn: “Peki, Kandırmanın yalan söylemekten farkı nedir?”).
4.Meta düzey yansıma: Öğrenci
Öğretmen, öğrenci cevaplarını birbirleri ile ilişkilendirmez.
Öğretmen bazen öğrenci fikirleri arasında bağ kurma fırsatını kaçırır.
Öğretmen öğrenci fikirleri arasında bağlantıları görünür
12
fikirleri ile bağ kurma
yapan fırsatları kaçırmaz ve öğrencilerin ileri sürdükleri fikirleri daha önce söylenenler ile ilişkilendirmelerini ister. Genellikle öğrenci fikirlerine atıfta bulunur ve belli bir konuşmacıya soru yöneltir (Örn: Bill, Kim’in örneğine cevap vermek ister misin?”).
5.Açıklama Öğrenciler ne ve niçin düşündüklerini açıklamazlar. Cevapları bir cümle veya kelimeden oluşan kısa ve gerçekçidir.
Öğrenciler bazen görüşlerini paylaşırlar ve bunlar için iyi bir gerekçe sunarlar. Uzun öğrenci cevapları metin olaylarının tekrarı şeklinde ortaya çıkabilir.
Öğrenciler konu üzerine bireysel roller üstlenirler (Örn: “Bence”, “İnanıyorum ki”, “Hissediyorum ki”) ve bunları gerekçelerle ve örneklerle desteklerler. Düşüncelerini diğerlerine açıklayan ayrıntılı ve kapsamlı katkılar sağlarlar.
6.İşbirliği Öğrenci cevapları kısa, ayrışık ve diğerleri ile ilgili değildir. Öğrenciler genel olarak var olanları rapor ederler.
Öğrenciler ara sıra diğerlerinin fikirlerine katkıda bulunurlar. İşbirliği birbirlerinin fikirlerini eleştirel bir analizden ziyade genellikle benzer deneyimlerin paylaşılmasını içerir (Örn: “Bu bana da oldu! Ben Ankara’daki teyzemi ziyaret ederken…..”).
Öğrenciler eleştirel ve işbirlikli fikir yapılandırma sürecine dahil olurlar. Birbirlerinin fikirlerine tepki verdikçe, yanıtları birbirine zincirlenir.
13
Sınıf: 5
Ünite: Yer Kabuğunun Gizemi/ Dünya ve Evren
Konular:
1. Erozyon ve Heyelanın Yer Kabuğuna Etkisi
2. Yer Kabuğundaki yer altı ve yer üstü suları
Kazanımlar:
1. Erozyon ile heyelan arasındaki farkı açıklar ve erozyonun gelecekte yol açabileceği sonuçları tahmin
eder.
2. Toprağı erozyonun olumsuz etkilerinden korumak için çözüm önerileri sunar.
3. Yer altı ve yer üstü sularına örnekler verir ve kullanım alanını açıklar.
Önerilen Ders Saati: Toplam 10 saat
Değerlendirme Kağıtları: Peri bacalarında erozyon
Profesyonel Gelişimde Bu Hafta: Soru sorma, Cevap Verme ve Değerlendirme.
14
EROZYON
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bireysel gözlemlerini paylaşmaları ve bu
gözlemleri daha sonraki muhakemeler için kanıt olarak kullanmalarıdır.
5. Birinci soruda öğrencilerden farklı gözlemler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
kişisel gözlemleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde ilgili bölgede varsa nehir ve deniz kenarlarında veya
ormanlık alanlarda erozyona dair bazı bilgiler paylaşacaklardır. Ayrıca erozyonu toprak kaybı ile
ilişkilendirecekler ve bazıları erozyon ile heyelanı birbirine karıştıracaklardır. Öte yandan erozyonun
nedenleri ile ilgili olarak ağaçların kesilmesi ve kentleşme örnek olarak verilecektir. Tartışma
sonuçlarında özellikle erozyonun ‘toprağın verimli olan üst kısmının yağmur, sel ve rüzgar gibi
nedenlerle aşınarak başka yerlere taşınması olayı’ olduğu ifade edilmelidir. Erozyonun oluşmasında
yanlış sulama, toprağın yanlış sürülmesi ve yanlış otlatma gibi tarımsal nedenler, kıyıların plansız
kentleşmesi ve turizm için kullanılması, ormanların tahrip edilmesi, orman yangınları ve çölleşme gibi
faktörlerin etkili olduğu belirtilmelidir1.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin farklı bilim alanlarını ve meslekleri tanımalarını
sağlamaktır.
7. İkinci soruda öğrencilerden doğru cevap dışında birçok muhtemel yanlış cevap da gelecektir.
Erozyon toprak kaybı ile ilişkili olduğu için özellikle jeolog ve çevre mühendislerinin ilgilendiği bir
konudur. Jeologların toprağın özellikleri, toprak tipleri ve erozyona neden olan faktörlerin toprak ve
kayaçlara olan etkilerini çalışmaktadırlar. Çevre mühendisleri ise erozyon gibi birçok doğal veya insan
eliyle meydana gelen felaketi önlemeye yönelik çözümler üreten insanlardır. Seçeneklerde verilen
iklim bilimciler daha çok hava olayları ve tahminleri ile ilgilenmektedirler. Antropologlar ise insan
türünün tarihsel olarak gelişimi ve yaşam biçimleri ile ilgilenmektedir. Sosyologlar ise insanların
oluşturduğu toplumları ve toplu davranışları incelemektedir. Endüstri mühendisleri ise birçok
endüstri alanında yenilikçi çözümler üreten kişilerdir.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt bulma ve üretme ile ilgili yöntemlerin
farkında olmalarını sağlamaktır.
9. Üçüncü soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler erozyonun gerçekleştiğini ispatlamak için bazı ölçme
15
aletlerinin kullanılabileceğini ifade edeceklerdir. Bazı öğrenciler o bölgedeki kişilerle
görüşülebileceğini ifade edebilirler. Bu soruda öğrencilerden gelen cevapları özetledikten sonra
yüzeysel akış parseli yönteminden5 bahsedilmelidir. Bu yöntemde erozyonun takip edileceği eğimli
bölge yüzeysel akış toplama alanı olarak belirlenir. Bu dikdörtgen bölgenin etrafı ince metal ile diğer
ortamlardan yalıtılır. Yüzeysel akış toplama alanının alt ucunda bir bağlantı düzeneği oluşturulur. Bu
üçgen şekilli düzenek toplama alanından gelen su ve toprağın dışarı kaçmasını engeller ve bu
birikintinin depolama birimine aktarılmasını sağlar. Depolama birimi ise genelde metaldan yapılmış
bir tank veya bidon şeklindedir. Bu birimde zamana bağlı olarak biriken toprak ve su birikintisi metre
veya sensörler yardımıyla tespit edilir.
10. Dördünü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kavramlar ve deneyimleri üzerinden kanıt
bulmaları ve kıyaslamalar yapmalarıdır.
11. Dördüncü soruda düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu düşünceleri
özetleyiniz. Bu soruda öğrenciler erozyonun uzun zamanda heyelanın ise aniden olduğunu ifade
edeceklerdir. Ayrıca erozyonun toprağın küçük parçalar halinde taşınması şeklinde olduğu heyelanın
ise toprağın bütün halinde zeminiyle beraber kayması olduğunu ifade edebilirler. Tartışma
sonuçlarında bu iki doğru kıyaslamanın yanında özellikle heyelanın aşırı yağış sonucunda meydana
geldiği erozyonda ise böyle bir şartın olmadığı vurgulanabilir.
16
PET ŞİŞELERDE EROZYON
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Öğrencilerin 4. Tahminim bölümünün sonuna kadar gözlem ile ilgili bilgileri okumaları için 3 ila 4
dakika zaman veriniz. Sonrasında Tahminim kısmını doldurmalarını isteyiniz. Öğrencilerin çoğu
sadece su bulunan pet şişenin altındaki kovada su ve talaş bulunan pet şişenin altındaki kovaya göre
daha fazla su bulunacağını tahmin edeceklerdir. Burada öğrencilerin doğru veya yanlış tahminlerini
tartışma sonuçlarına özetleyiniz.
4. Öğrencilerin 3.Yapılacak İşlemler bölümünde verilen sıralamaya göre dört-beş kişilik küçük gruplar
halinde (her bir grupta deney düzeneğinin kurulması gereklidir) gözlemi yapmalarını isteyiniz. Gözlem
sonrasında 5.Gözlemlerim kısmını doldurmalarını talep ediniz. Burada öğrencilerin büyük bir bölümü
ince kum bulunan pet şişenin altındaki kovada daha fazla su toplandığını gözlemleyeceklerdir. Ancak
bazı gruplarda bu gözlemin tam tersi gözlemlerde olabilir. Bu gruplarda gözlem ve ölçme sırasındaki
muhtemel hataları tartışınız.
6. Sonraki aşamada öğrencilerden 6. Sonuçlarım bölümünü doldurmalarını isteyiniz. Öğrenciler bu
aşamada gözlem bulgularını düşünerek bazı sonuçlar elde edeceklerdir. Diğer bir deyişle bu bölümün
amacı öğrencilerin tablodaki bulguları yorumlayarak yani kanıta (gözlem ve sayısal veriler) dayalı
muhakeme yaparak bilimsel sonuçlar elde etmeleridir. Sonuç olarak öğrencilerin çoğunluğu talaş kum
karışımı olan pet şişede olmayana göre daha az su birikmesinin nedenini talaşın suyu emmesine
bağlayacaklardır. Burada özellikle talaşın ağaçların köklerini temsil ettiği ve talaşın suyu emerek
kovaya geçişini engellediği vurgulanmalıdır. Ayrıca ağaçlandırma olan bölgelerde olmayan bölgelere
göre daha az erozyon olacağı vurgulanabilir.
8. Birinci sorunun sorulmasının amacı farklı bilim insanlarının aynı problem üzerinde farklı veriler
ürettiği ve farklı sonuçlar çıkardıklarının göstermek ve birbirlerini nasıl ikna ettikleri konusunda
öğrencilerin deneyim elde etmelerini sağlamaktır.
9. Birinci soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bir bölümü ölçme faaliyetlerinin doğru yapıldığını ancak ters
sonuç bulan kişilerin ölçme sırasında hatalar yapabileceklerini ifade edebilirler. Burada pet şişelerde
eşit miktarda su bulunup bulunmadığı, farklı gruplarda kullanılan talaş miktarı, pet şişelerin eğim
miktarlarının eşit olup olmaması gibi durumlar incelenebilir1,2.
10. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerdeki epistemolojik olarak öğrencileri daha
değerlendirmeci bir yaklaşıma yönlendirmek ve kanıt-yorum uyumunu anlamalarını sağlamaktır.
11. İkinci soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde birinci ifadeye katılacaklardır. Bu yaş grubu öğrencilerde
herkesin düşüncesinin doğru olabileceği ve herkesin fikirlerini söylemesinin gerekli olduğu fikri vardır.
Burada doğru cevap Katılmıyorum olmalıdır. Çünkü ifadelere bakıldığında Nergiz ve Aylin her ne
kadar rakamsal olarak farklı değerler bulsa da her ikisi de ince kum olan kovada daha fazla su tespit
etmiştir. Ancak gözlemler ile ilgili düşüncelerine (yorumlarına) bakıldığında Nergiz’in yorumu
deneyden çıkarılacak bir yorum değildir. Sonuçta deneyde toprak kaybı değil su kaybı gözlenmiştir.
Aylin’in yorumu ise kanıtla uyumludur. İkinci ifadeye bakıldığında öğrencilerin bir bölümü bu ifadeye
katılabilirler. Normalde insanların bazı olaylarla ilgili şiddetli ön tahminleri vardır. Bu ön tahminlere
17
göre sonuçları yorumlama isteği duyarlar. Ancak burada doğru cevap Katılmıyorum olmalıdır.
Beklenen durum ince kum olan pet şişenin altındaki kovada daha fazla su birikmesidir ve bu durum
hem Nergiz hem de Aylin’in gözlemlerinde ortaya çıkmıştır. Ancak kovalar arası farkın miktarı
hakkında bir tahminde bulunmak mantıklı değildir. Üçüncü ifadede ise öğrencilerin Katılıyorum
seçeneğini işaretlemesi beklenmektedir. Bu durumun nedeni birinci ifade için anlatılmıştır1,2.
12. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı bilimsel sorgulamanın önemli bir parçası olan test edilebilir
sorular ürettirmektir.
13. Üçüncü soruda öğrencilerden farklı sorular aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genel olarak ‘akarsu kenarında erozyon var mı?’, ‘erozyonun
nedenleri nelerdir?’, ‘erozyonu nasıl önleyebiliriz?’ gibi çok genel ve nasıl test edileceği belli olmayan
sorular üreteceklerdir. Burada özellikle bu soruların test edilebilir bir forma çevrilmesi önemlidir. Bu
çevirme işleminde özellikle kontrollü deneyler vurgulanabilir ve iki farklı grup arasındaki kıyaslamalar
ön plana çıkarılabilir. Örneğin ‘akarsu kenarında erozyon var mı?’ sorusu ‘içinden akarsu geçen bir
ormanla, akarsu geçmeyen bir orman kıyaslandığında hangisinde daha fazla erozyon gözlenir?’
şeklinde çevrilebilir. ‘Erozyonun nedenleri nelerdir?’ sorusu ise ‘ağaç kesimi yapılmış on metrekarelik
bir arazi ile ağaçlandırma yapılmış on metrekarelik bir arazi kıyaslandığında hangisinde daha fazla
erozyon gözlenir?’ şeklinde çevrilerek erozyonun nedenlerinden biri olan ağaç kesimi test edilebilir1,2.
18
KASABADA EROZYON
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Öğrencilerin senaryoyu dikkatli bir şekilde okumalarını isteyiniz. Gerekirse senaryo üzerinden
notlar alabilirler.
3. Bu senaryonun amacı öğrencilerde karar verme becerilerini geliştirmektir.
4. Birinci soruda öğrencilerden senaryodaki ifadeleri tabloya özetlemelerini isteyiniz. Birinci
ziraat mühendisinin önerisi damlama-sulama tekniğidir. Bu önerinin olumlu sonuçları:
erozyon sorununun çözülmesi, daha az su ile daha çok verim elde edilmesi ve karpuzların
ortalama ağırlıklarının 4.5 kg’a çıkmasıdır. Bu önerinin olumsuz sonuçları: kuruluş maliyetinin
yüksek olması ve damlama deliklerinin sıklıkla tıkanmasıdır. İkinci ziraat mühendisinin önerisi
tarlayı sürme tekniklerinin değiştirilmesidir. Bu önerinin olumlu sonuçları: toprak kaybının
azalması, toprakta verimin artması ve ortalama karpuz ağırlığının 4kga çıkmasıdır. Bu önerinin
olumsuz sonuçları: mazot giderinin fazla olması ve daha fazla su kullanımının gerekmesi.
Üçüncü ziraat mühendisinin önerisi ise ayrık otu ekilmesidir. Bu önerinin olumlu sonuçları:
toprak ve mineral kaybının azalması, su kirliliğinin önlenmesi ve karpuzların ortalama
ağırlıklarının 3.5 kg’a çıkmasıdır. Bu önerinin olumsuz sonuçları: ayrık otunun tarladaki
karpuzlar ile su için rekabete girmesi ve karpuzların kullandığı suyun azalması
5. İkinci soruda öğrenciler her bir olumlu veya olumsuz sonucun yanına kendisi için önem
derecesini 1-10 arası puan vererek puanlayacaktır. Aşağıda örnek bir puanlama verilmiştir6:
Birinci ziraat mühendisinin önerisi damlama-sulama tekniğidir. Bu önerinin olumlu sonuçları:
erozyon sorununun çözülmesi (10), daha az su ile daha çok verim elde edilmesi (7) ve
karpuzların ortalama ağırlıklarının 4.5 kg’a çıkmasıdır (10). Bu önerinin olumsuz sonuçları:
kuruluş maliyetinin yüksek olması (7) ve damlama deliklerinin sıklıkla tıkanmasıdır (7).
İkinci ziraat mühendisinin önerisi tarlayı sürme tekniklerinin değiştirilmesidir. Bu önerinin
olumlu sonuçları: toprak kaybının azalması (10), toprakta verimin artması (10) ve ortalama
karpuz ağırlığının 4kga çıkmasıdır (9). Bu önerinin olumsuz sonuçları: mazot giderinin fazla
olması (7) ve daha fazla su kullanımının gerekmesi (8).
Üçüncü ziraat mühendisinin önerisi ise ayrık otu ekilmesidir. Bu önerinin olumlu sonuçları:
toprak ve mineral kaybının azalması (10), su kirliliğinin önlenmesi (7) ve karpuzların ortalama
ağırlıklarının 3.5 kg’a çıkmasıdır (7). Bu önerinin olumsuz sonuçları: ayrık otunun tarladaki
karpuzlar ile su için rekabete girmesi (10) ve karpuzların kullandığı suyun azalması (10)
6. Üçüncü soruda öğrenciler en iyi savunulabilecek ve en uygun olan öneriyi seçeceklerdir.
Burada her üç ziraat mühendisinin önerisi de eğer iyi bir puanlama yapılır ve mantıklı
nedenlere bağlanırsa kabul edilebilir. Yukarıdaki örnekte örneğin öğrenci olumlu sonuçlar için
verdiği önem puanlarını toplayabilir. Aynı şekilde olumsuz sonuçlar için verdiği önem
puanlarını toplayabilir ve olumlu sonuç puanından olumsuz sonuç puanını çıkarabilir. Buna
göre birinci ziraat mühendisi için bu puan 13, ikinci için 14, üçüncü için ise 4’tür. Öğrenci ikinci
öneriyi seçebilir. Çünkü bu önerinin olumlu sonuçları olumsuz sonuçlarına göre çok daha
önemlidir ve kabul edilebilirdir. Ayrıca öğrenci birinci ve üçüncü önerideki sonuçlarda vermiş
olduğu düşük puanları da ikinci ile ilgili kararını açıklarken kullanabilir6.
19
YERALTI VE YERÜSTÜ SULARI
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Öğrencilerin bilgi metnini dikkatli bir şekilde okumalarını isteyiniz. Gerekirse metin üzerinden
notlar alabilirler.
3. Bu metnin amacı öğrencilerin kanıt kaynaklarını görmelerini ve bu kaynakları kesinlik ve
güvenilirlik açısından kıyaslamalarını sağlamaktır.
4. Birinci soruda öğrencilerin metinde geçen cümleleri nereden bildiklerini tik veya çarpı atarak
belirtmelerini isteyiniz. Verilen bir ifade birden fazla bilgi kaynağı sayesinde biliniyor olabilir.
Dolayısıyla aynı satırda birden fazla işaret koyabilirler.
5. İkinci soruda en çok güvenilir olan iki bilgi kaynağı ile en az güvenilir olan iki bilgi kaynağını
belirtmeleri istenmiştir. Burada verilen bilgi kaynaklarının hepsinin bazı durumlarda çok
güvenilir bazı durumlarda ise az güvenilir oldukları ifade edilmelidir. Dolayısıyla öğrencilerin
bütün kombinasyonları kabul edilebilir. Ancak öğrencilerin az güvenilir ve çok güvenilir
gruplarını neden bu şekilde seçtikleri hakkındaki yorumlarına odaklanınız. Kişisel gözlemler
doğrudan kanıt sağladığı için ve aracı herhangi biri olmadığı için güvenilirken, kişisel
gözlemlerde yanılsamalar olabilir. Bilimsel çalışmalar güçlü yöntemler ile birçok bilim
insanının katılımı ile yapılırken bazı bilimsel çalışmaların zamanla yanlışlanabildiği
düşünülmelidir. Ders kitapları ise yine birçok bilimsel kaynaktan ve birçok eğitimcinin katılımı
ile hazırlanmış olsa da bazı durumlarda bu kitaplardaki bilgilerin hatalı olduğu ya da var olan
bilgilerin zaman içinde değiştiği söylenebilir. Sezgiler ise birçok durumda yanıltıcı olmasına
rağmen bireylerin birçok kararını sezgileriyle aldıklarını ve bu durumun insanların bugünlere
kadar bazı doğru kararlar vermelerinde etkili oldukları vurgulanabilir. Kelimelerin anlamını
düşünerek bir bilgiyi öğrenmek ise insanın sürekli olarak yaptığı bir beceri olmasına rağmen
bazı durumlarda kelime anlamları yanıltıcı olabilir. Medya ise birçok durumda temel bilgi
kaynağı olmasına rağmen bazı durumlarda gazetecilerin kendi isteklerine göre haberleri öne
çıkardıkları ya da küçük değişiklikler yaptıkları söylenmelidir. Çevremizdeki insanlar ise
hayattaki birçok durumda önemli bir bilgi kaynağı olmasına rağmen bu bireylerinde bilgileri
kendi isteklerine göre değiştirebilecekleri ya da yanılmaların mümkün olacağı
vurgulanabilir1,2.
6. Üçüncü soruda yine bütün farklı sıralamalar kabul edilebilir. Burada önemli olan sıralamalar
yapılırken öğrencinin yukarıda belirtilen güçlü ve zayıf yönlerin farkında olup olmadığını
gözlemlemektir.
20
SU KAYNAKLARI
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Öğrencilerin 4. Tahminim bölümünün sonuna kadar gözlem ile ilgili bilgileri okumaları için 3 ila 4
dakika zaman veriniz. Sonrasında Tahminim kısmını doldurmalarını isteyiniz. Burada öğrencilerin
doğru veya yanlış tahminlerini tartışma sonuçlarına özetleyiniz.
4. Öğrencilerin 3.Yapılacak İşlemler bölümünde verilen sıralamaya göre dört-beş kişilik küçük gruplar
halinde (her bir grupta deney düzeneğinin kurulması gereklidir) gözlemi yapmalarını isteyiniz. Gözlem
sonrasında 5.Gözlemlerim kısmını doldurmalarını talep ediniz. Burada öğrencilerin büyük bir bölümü
çakılla sarılı rulonun içinde en fazla oranda sonrasında ise ince kum ve yine ince kum + tebeşir
bulunan rulolarda daha az oranda su olduğunu (bu iki rulo kıyaslandığında herhangi birinde
diğerinden daha fazla su olabilir) gözlemleyecektir. Ancak bazı gruplarda bu gözlemin tam tersi
gözlemlerde olabilir. Bu gruplarda gözlem ve ölçme sırasındaki muhtemel hataları tartışınız. Öte
yandan renklere bakıldığında ince kum olanda su renginde ciddi bir değişim yokken, tebeşirli
düzenekte suyun kırmızıya boyandığı, beyaz çakıllı olanda da suyun beyaz renge dönüştüğü
gözlenecektir. Yine bazı gruplarda bu gözlemin dışında gözlemlerde olabilir. Bu gruplarda gözlem ve
sırasındaki muhtemel hataları tartışınız.
6. Sonraki aşamada öğrencilerden 6. Sonuçlarım bölümünü doldurmalarını isteyiniz. Öğrenciler bu
aşamada gözlem bulgularını düşünerek bazı sonuçlar elde edeceklerdir. Diğer bir deyişle bu bölümün
amacı öğrencilerin tablodaki bulguları yorumlayarak yani kanıta (gözlem ve sayısal veriler) dayalı
muhakeme yaparak bilimsel sonuçlar elde etmeleridir. Sonuç olarak öğrencilerin çoğunluğu çakıllar
arasında kuma göre büyük boşluklar olduğu için suyun kolaylıkla ruloya sızdığını ifade edeceklerdir.
Öte yandan suyun tebeşirli düzenekte kırmızıya çakıllı düzenekte beyaza boyanması ise su süzülürken
beraberinde rulo dışındaki maddeleri de içeriye aktarmaktadır. Her iki durum ise şu şekilde
yorumlanabilir. Rulo yer altı suyunu etrafındaki maddeler ise kayaçları ifade etmektedir. Yer altında
çakıl gibi kayaçlar arasında su kolaylıkla hareket ederken, kumda boşluklar az olduğu için hareket
daha zordur. Öte yandan yer altı suları kayaçlardan geçerken bu kayaçlardan minareler kopararak bu
mineralleri yer altı sularına sonrasında ise kaynak sularına karıştırırlar.
8. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilimin ve deney yapmanın amaçlarını
kavramalarını sağlamaktır. Öğrencilerden bazıları Selim’in ifadesine katılırken burada Selim’in
ifadesine katılmamalarının gerekli olduğu vurgulanmalıdır. Her ne kadar sularda minerallerin
olduğunu bilsek te bu minerallerin suya nasıl geçtiği ile ilgili mekanizmayı bilmiyoruz. Yapılan deney
bu mekanizmanın laboratuvar ortamında canlandırılmasıdır. Sonuçlar bilimin temel amaçlarından biri
doğa olaylarının arkasındaki nedenlerin ve mekanizmaların anlaşılmasıdır. Öğrencilerin büyük bir
bölümü Ömer’in ifadesine katılacaktır. Nitekim katılmaları istenmektedir. Bu durumun neden Selim
ile ilgili açıklamada verilmiştir. Umay’ın ifadesine öğrencilerin büyük bir bölümü katılacaktır. Yine
katılmaları istenmektedir. Normalde halk arasında birçok bilimsel olayların meydana geliş şekilleri ile
ilgili tahminler yapılır. Bu tahminler ‘az yağmur yağacak’, ‘çok süt alacağız’ şeklindedir. Burada
görüldüğü üzere ifadelerdeki azlık çokluk gibi durumlar kişiden kişiye değişeceği ve kıyaslanabilir
olmadığı için bilimde ilişkiler ve özellikler daha güvenilir olan rakamlarla ifade edilir1,2.
9. İkinci soruda öğrencilerin veri/kanıt ve veriye/kanıta dayalı açıklama arasındaki ilişkiyi
gözlemlemeleri istenmiştir. Öğrencilerde birçok sıralama hatası gözlenecektir. Burada özellikle neden
21
bu sıralamaları yaptıkları sorgulanmalıdır. Burada doğru sıralama NOT 1, NOT 3, NOT 2 şeklindedir.
NOT 1’de deneyde yapılan bir gözlem sonucu bir veri/kanıt olarak ifade edilmiştir. NOT 3’te bu
veriye/kanıta bağlı olarak ve yine deney içinde kalarak bir açıklama yapılmıştır. NOT 2’de ise yine
veriye/kanıta dayalı ancak bu sefer daha genel bir açıklama yapılmıştır. Sonuçta yapılan bilimsel
gözlemlerin amacı var olan doğa olaylarının arkasındaki nedenleri açıklamaktır. Burada da bir doğa
olayı laboratuvar ortamında canlandırılmış ve bu olayın arkasındaki nedenler ile ilgili veriler elde
edilerek bu verilerle doğa olayı açıklanmıştır1,2.
10. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilimde yanlışlamanın önemini görmelerini
sağlamaktır. Bilim insanının hipotezi yanlıştır çünkü minerallerin ana kaynağı yer altı sularının içinden
geçtikleri kayaçlardır. Deneyde bardaklardan dökülen sular yağmur ve kar sularına benzetilebilir. Bu
sular çakıllardan ve tebeşirli kumdan geçerken bu renk verici maddeleri rulolar içine taşımışlardır. Bu
renk verici maddelerin mineral olduğu düşünülürse minerallerin kaynağı kar ve yağmur suları değil,
yer altı sularının içinden geçerek çözdüğü kayaçlardır1,2.
22
DEĞERLENDİRME KÂĞIDI 2
Değerlendirme Öncesi
1. Peri bacalarında erozyon adlı değerlendirme kağıdını öğrencilerinize dağıtınız.
2. Öğrencilerin bütün soruları ve senaryoları dikkatli bir şekilde okuduklarından ve cevaplarını doğru yerlere
yazdıklarından emin olunuz.
3. Bu değerlendirme kağıdı için toplam 25 ila 30 dakika süre veriniz.
4. Bütün öğrencilerin değerlendirme kağıtlarını doldurduklarından emin olduğunuzda kağıtları toplayınız.
Değerlendirme Kriterleri
1.Her bir değerlendirme kağıdı için aşağıda verilen kriterlere göre puanlama yapınız.
2.Değerlendirme sırasında öğrencilerin hatalarını gösterecek kısa notları değerlendirme kağıtları üzerine yazınız.
PERİ BACALARINDA EROZYON
Soru 1.
Birinci ifade: 1 puan: Çıkarılabilir, 0 puan: Çıkarılamaz.
İkinci ifade: 1 puan: Çıkarılabilir, 0 puan: Çıkarılamaz.
Üçüncü ifade: 1 puan: Çıkarılamaz. 0 puan: Çıkarılabilir
Dördüncü ifade: 1 puan: Çıkarılamaz. 0 puan: Çıkarılabilir
Beşinci ifade: 1 puan: Çıkarılabilir, 0 puan: Çıkarılamaz.
Soru 2.
2 puan: Birinci örnek kontrol grubu olarak bulundurulmuştur. Kontrollü deneylerde deney gruplarında bir
faktörün değiştirilmesi söz konusu iken kontrol gruplarında herhangi bir değişiklik yapılmaz ve bu şekilde deney
grupları kontrol grupları ile kıyaslanarak ilgili faktörün etkisi anlaşılır.
1 puan: İçerisinde ‘kıyaslama’ anlamı içeren ancak iki puanlık açıklama kadar detaylı olmayan açıklamalar
0 puan: İlgisiz cevaplar veya soruyu boş bırakma
Soru 3.
2 puan: Yöntemin sınırlılıklarından biri gerçek ortamda değil laboratuvar ortamında yapılıyor olması. Bunun
dışında 24 saat gibi kısa bir sürede olayların gözlemlenmesi de bir snırlılıktır. Normalde doğada erozyon ve
ufalanmalar yıllar içinde olur. Bu iki sınırlılıktan biri iki puan için yeterlidir. Ayrıca mantıklı gördüğünüz ve buraya
yazılmamış olan bir sınırlılığı da kabul edebilirsiniz.
0 puan: İlgisiz cevaplar veya soruyu boş bırakma
23
Değerlendirme Sonrası
1. Öğrencinin almış olduğu toplam puanı oluşturduğunuz Süreç Cetveli’ne ekleyiniz.
2. Öğrencilerin almış oldukları puanlar ve cevapları düşünerek bir sonraki adım için öğretim
hedeflerinizi revize edebilirsiniz. Örneğin puanlarda ciddi bir düşüklük görüyorsanız ilgili kazanım
için farklı bir yöntem deneyebilirsiniz.
3. Değerlendirme sonrasında Değerlendirme Kağıtlarını öğrencilere bir sonraki derste dağıtınız ve
puan ile dönütlerinizi detaylı bir şekilde okumaları için zaman veriniz.
4. Öğrencilerden değerlendirmeniz ile ilgili olarak gelecek soru ve dönütleri sınıf içinde tartışınız.
Ortak bir öğrenme süreci içerisinde olduğunuzu onlara hissettiriniz.
5. Öğrencilerin puanlama yapılan Değerlendirme Kağıtlarını öğrenci defterlerine eklediklerinden
emin olunuz.
24
PROFESYONEL GELİŞİMDE BU HAFTA
1. Ders videonuzu veya ses kaydınızı paylaşma toplantısına getirmeden önce birkaç kez izleyiniz/dinleyiniz ve
aşağıdaki listede verilen soru, cevap ve değerlendirme nerelerde ve nasıl kullandığınızı tespit ediniz, notlar
çıkarınız
2. Moderatör aşağıdaki soru sorma, cevap verme ve değerlendirme ile ilgili bilgileri detaylı olarak sizlere
açıklayacaktır.
3. Moderatörün açıklamaları tamamlandıktan sonra soru sorma ile tartışmanıza başlayabilirsiniz. Deneyimlerinizi ve
notlarınızı diğer öğretmen arkadaşlarınız ile paylaşınız. Gerekirse video veya ses kaydınızdan birkaç dakikalık
bölümleri gösterebilir/dinletebilirsiniz.
4. Tartışmalar sırasında diğer arkadaşlarınızı dikkatle dinleyiniz ve onların sorularına mümkün olduğunca cevap
vermeye çalışınız.
5. Tartışmaların sonlarına doğru ulaştığınız genel sonuçları moderatör sizlere özetleyecektir. Bu genel sonuçları
sınıfınıza nasıl aktaracağınızı düşününüz ve bu konuda da bir süre tartışınız.
6. Paylaşım toplantısında elde edilen sonuçlar bir sonraki toplantıda sizlere moderatör tarafından özet halinde
verilecek ve kısa bir süre hatırlatılacaktır.
1.SORU SORMA7,8,9,10,11
A. SORU TİPLERİ
Öğretmenlerin veya öğrencilerin kullanmış olduğu soru tipleri aşağıda verilmiştir:
Otantik Soru: Konuşmacı tarafından sorulan ve cevabı daha önceden belirlenmemiş olan sorulardır. Özellikle
daha fazla düşünme ve beyin fırtınası için kullanılır. Konuşmacıların tartışma sürecine aktif olarak katılmasını
sağlar.
Test Edici Soru: Cevabı belli ve kısa olan sorulardır. Konuşmacılar sınırlı katkılar sunar.
Başka? Sorusu: Konuşmacı ‘başka?’ sorusunu hem otantik hem de test amaçlı kullanabilir. Örneğin öğretmen
eğer öğrencinin cevabının istenen doğru cevap olmadığını görürse, doğru cevabı bulmak için ‘başka?’ diyebilir.
Bu durumda soru test amaçlıdır. Otantik amaçlı ‘başka?’ sorusu ise bütün cevapların kabul edildiği beyin
fırtınası yapılan bir ortamda kullanılır.
Bağlayıcı Soru: Konuşmacının bir öncekinin söylediğine ek yaparak yeni soru üretmesi durumudur. (Örneğin
öğrenci: o bir motor bence. Öğretmen: peki o nasıl çalışıyor?) Bağlayıcı soru da otantik ve test amaçlı
kullanılabilir.
NOT: Bunların dışında öğretmenler prosedürel (herhangi bir sorusu olan var mı? Bu senin sorunu cevapladı mı?)
ve söylem-yönetimi (ney? Onun hakkında konuşmuş muyduk? Şimdi metinde neredeyiz? Dünkü tartışmamızı
hatırlıyor musunuz?) şeklinde sorular da sorabilir.
B. SORULARIN BİLİŞSEL SEVİYELERİ
Soruların bilişsel seviyeleri aşağıda verilmiştir. Burada özellikle soruların ortaya çıkardığı cevaplar üzerinden
düşünmek faydalıdır.
İleri Seviye: Cevap yeni bir bilginin üretimi ile sonuçlanır.
Düşük Seviye: Cevaptaki bilginin daha önceden bilindiği veya bilinmesi gerektiği
üzerine kuruludur.
25
2.CEVAP VERME7,8,9,10,11
Öğretmen veya öğrenci aşağıdaki tiplerde cevaplar verir:
Karşılayıcı: Doğrudan sorunun istenen cevabının verilmesi veya sorunun karşılanmasıdır.
İlişkilendirici: Sorunun cevabının başkalarının cevaplarıyla ilişkiler kurularak veya kıyaslamalar
yapılarak verilmesidir.
Cevaba hazırlık: Birey özellikle cevabı tam olarak planlamak için önden kısa anlamlı veya anlamsız
cevaplar verebilir (Meselaaa…, Hımmm, Ben gitmiştim, ama… gibi)
Cevabın derinliği için aşağıdaki tipler söz konusudur:
Yüzeysel: Cevap kısa bir şekilde ifade edilir. Çoğu zaman herhangi bir muhakeme, örnek ve kanıt
eklenmez.
Derin: Cevap görece uzun bir şekilde ifade edilir. Cevap birden fazla muhakeme veya örnek/kanıt ile
desteklenir.
3. DEĞERLENDİRME7,8,9,10,11
Cevapların öğretmen veya öğrenciler tarafından değerlendirilmesi durumudur. Burada doğruluk-yanlışlık ile
yüzeysellik-derinlik üzerinden ikili bir sistem kullanılır.
Doğru-Yanlış/Yüzeysel: Bireyin cevabını doğru ve yanlış gibi kısa cevaplar vererek değerlendirme. Ya
da sadece istenen cevabı söyleme.
Doğru-Yanlış/Derin: Bireyin veya bireylerin cevaplarını doğru yanlış şeklinde gruplama ancak cevapları
tartışarak ve derinleştirerek değerlendirme.
26
HAVAMIZ KİRLİ Mİ?
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bireysel gözlemlerini paylaşmaları ve bu
gözlemleri daha sonraki muhakemeler için kanıt olarak kullanmalarıdır.
5. Birinci soruda öğrencilerden farklı gözlemler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
kişisel gözlemleri özetleyiniz. Tartışma sonuçlarında ilgili şehirde hava kirliliğinin yaşandığı, havadaki
kül ve partiküllerin gözle görüldüğü, havanın kötü koktuğu, elbiselere ve evlere hava kirliliğinin
hissedilir şekilde yansıdığı, fabrika bacalarından ve evlerden dumanların çıktığı gibi duyu organları ile
elde edilebilecek gözlemler söylenebilir. Ayrıca bazı şehirlerde hava kirliliğinin gözlenmediği, doğal
gaz gibi önlemlerin bu kirliliği önlediği öğrenciler tarafından ifade edilebilir. Öte yandan bazı
öğrenciler medyadan veya bazı dokümanlardan şehirlerinde hava kirliliği olup olmadığı ile ilgili
kanıtlar sunabilir, bu kanıtları kişisel gözlemler olmadığı için kullanmayınız1.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt olarak sunmuş oldukları gözlemlerde
hataların olup olmadığını test etmektir.
7. İkinci soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler kendi gözlemlerine yaşadıkları bölgedeki insanların da
katıldıklarını ve gözlemlerinde yanlışlıklar olmadığını ifade edeceklerdir. Bazı öğrenciler hava kirliliği
ile ilgili gözlemlerin kişiden kişiye değişebileceğini çünkü duyu organlarının yanılabileceğini ifade
edebilirler. Bu soruda öğrencilerden gelen cevapları özetledikten sonra bireylerin hava kirliliği ile ilgili
kişisel gözlemlerinin duyu organları ile yapıldığını ve bu tip gözlemlerde her zaman hata yapılabileceği
vurgulanmalıdır. Ancak bu gözlemlerin doğruluk derecesinin arttırılması için farklı insanlara danışıldığı
ve onların da onayı alındığında gözlemlere belli oranda güvenilebileceği ifade edilmelidir1.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt bulma ve üretme ile ilgili yöntemlerin
farkında olmalarını sağlamaktır.
9. Üçüncü soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler hava kirliliğinin yoğun olduğunu ispatlamak için bazı
ölçme aletlerinin kullanılabileceğini ifade edeceklerdir. Bazı öğrenciler o bölgedeki kişilerle
görüşülebileceğini ifade edebilirler. Bu soruda öğrencilerden gelen cevapları özetledikten sonra Hava
Kalite İndeksinden12 bahsedilmeli ve bu indeks ile ilgili bilgiler tartışma sonuçları bölümüne
27
eklenmelidir. Hava kalite indeksi kükürt dioksit, partikül madde, karbonmonoksit ve ozon gibi hava
kirliliği yaratan gazlar ve maddelerin miktarını gösteren bir değerdir. Her bir kirletici madde için insan
sağlığına zarar verebilecek maksimum değerler belirlenmiş ve bu değerlerin üzerine çıkıldığında bu
duruma neden olan kurumlar uyarılmakta veya cezalandırılmaktadır. Ülkemizde Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı bütün illerde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonları kurmuştur. Bu istasyonlarda bazı otomatik
cihazlarla hava kirletici gazlar ve maddelerin günlük ölçümü yapılmaktadır. Bu ölçümlerle aylık ve
yıllık raporlar hazırlanmakta ve şehirler birbirleriyle kıyaslanmaktadır.
28
HABER, HABER, HABER
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin inançların kanıtlara dayandırıldığını görmelerini
sağlamaktır.
5. Birinci soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bir bölümü kendi ön bilgileri ya da çevre ile ilgili
hassasiyetlerinden dolayı haberin hava kirliliğinin olduğunu söylemek için yeterli olduğunu ifade
edeceklerdir. Bazı öğrenciler ise şüpheci davranarak gazetecinin o bölgede yaşadığını ve kendi
düşüncelerini empoze etmeye çalışabileceğini ifade edebilir. Burada özellikle medyanın kararlarımızı
almada ve bazı düşünceler geliştirmede önemli bir kanıt olduğu vurgulanabilir. Ancak medyada ilgili
gazetenin ve gazetecinin probleme bakış açısının başka bir gazete veya gazeteciden farklı olabileceği,
dolayısıyla tek bir haber ile genel sonuçlar çıkarmanın doğru olmayacağını ifade edilebilir1.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt kaynaklarını sorgulamasını sağlamaktır.
7. İkinci soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin çoğunluğu gazetecinin kendi düşüncelerine göre gerçekleri
saptırabileceğini ifade edeceklerdir. Burada bazı gazetelerden örnekler verebilirler. Ayrıca sınırlı
sayıda öğrenci gazetecilerin objektif olduğu ve ne gördülerse onu yazdıklarını ifade edebilir. Burada
özellikle tek bir bireyin gözlemleri veya düşüncelerine göre Kapadokya’da hava kirliliğinin olduğunu
ifade etmenin doğru olmadığı, gazetecilerin bazı gerçekleri kendi istedikleri yönde
yorumlayabilecekleri ve sunarken değiştirebilecekleri vurgulanabilir1.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıtları güçlülük açısından kıyaslamalarını ve
daha güçlü kanıt üretmede nelerin gerekli olduğunu anlamlarını sağlamaktır.
9. Üçüncü soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerden bazıları gazetecinin ilgili bölgede fotoğraflar çekmesini, halkla
görüşmeler yapmasını ya da bilimsel çalışmaların sonuçlarına yer vermesini isteyebilir. Burada
özellikle bir haberin daha inandırıcı olması için bilimsel çalışmaların sonuçlarını içermesi, bu
çalışmaların uzun yıllar boyunca yapıldığının vurgulanması, fotoğraf ve belli ölçme araçları ile üretilen
sayısal veriler kullanılması vurgulanabilir1.
29
HAVA KİRLİLİĞİNİN VARLIĞINI İSPATLAMAK İÇİN BİR BİLİMSEL GÖZLEM YAPALIM
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1.Bilimsel gözlemin tamamlanması için 24 saat gerekli olduğundan etkinliğin öğrenci defterinde 4.
Tahminim bölümünün sonuna kadar olan kısmı bir günde, kalan kısmın ise 24 saat sonrasındaki başka
bir günde (bir sonraki hafta devam edilebilir) yapılacak şekilde planlanması gerekmektedir.
2. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
3. Öğrencilerin 4. Tahminim bölümünün sonuna kadar gözlem ile ilgili bilgileri okumaları için 3 ila 4
dakika zaman veriniz. Sonrasında Tahminim kısmını doldurmalarını isteyiniz. Öğrencilerin çoğu bahçe
ve evin salonundaki kartonların araba park alanındaki kartona göre daha az sayıda leke içereceğini
tahmin edeceklerdir. Burada araba egzozlarından çıkan gazların vazelin üzerinde yoğun lekeler
bırakabileceği evin salonu ve bahçe arasında bir tahminde bulunmanın zor olacağı vurgulanabilir. Evin
ve bahçenin bulunduğu bölgenin leke sayısının az veya fazla çıkmasında etkili olabileceği ifade
edilebilir.
4. Öğrencilerin 2. Malzemelerimiz ve 3.Yapılacak İşlemler bölümlerini okuyarak eve gittiklerinde bu
gözlemleri bireysel olarak yapmalarını talep ediniz. Ayrıca kartonları ilgili yerlere bıraktıktan sonra 24
saat bekleyeceklerini hatırlatınız.
5. 24 saat sonrasında öğrencilerin 5. Gözlemim kısmını evlerinde doldurmalarını isteyiniz.
6. Bir sonraki derste 6. Sonuçlarım bölümü ile başlayınız. Bu bölümde leke sayısı ile kartonların
konulduğu bölgeler arasındaki ilişkinin ortaya çıkarılması istenmektedir. Bu bölümün amacı
öğrencilerin tablodaki bulguları da yorumlayarak kanıta (gözlem ve sayısal veriler) dayalı muhakeme
yaparak bilimsel sonuçlar elde etmeleridir. Öğrencilerin bu bölümü dikkatli bir şekilde okumalarını ve
öğrenci defterlerine sonuçlarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz.
7. Sonuç olarak öğrencilerin çoğunluğu araba park alanı gibi ortamlarda hava kirliliğinin evin salonu
ve bahçe gibi ortamlara göre daha yoğun olduğunu yazacaklardır. Ancak bazı öğrencilerde bu tip bir
ilişki ortaya çıkmayabilir. Örneğin bahçedeki leke sayısı araba park alanından daha fazla çıkabilir.
‘Tartışma Sonuçları’nda bu tip sonuçlar hatalı olarak düşünülmemeli, bilim insanlarının veri
üretmelerindeki çeşitlilik açısından ele alınmalıdır. Burada özellikle araba gibi bir kirlilik kaynağının
bulunduğu bölgedeki hava kirliliğinin bu tip bir kaynağın olmadığı bir yerden daha fazla olduğu ve
bunun lekeler sayesinde anlaşıldığı vurgulanmalıdır. Ayrıca evin salonu ile bahçe arasındaki
kıyaslamalarda evin salonunun havalandırıldığı ve belli bir kirlilik tespit edildiğinde havalandırmanın
kesildiği, ancak bahçede yeşillikler olmasına rağmen dış ortamda olduğu ve kirlilik unsurlarının
bahçelere taşınabileceği gibi sonuçlar leke sayısına göre ifade edilebilir.
8. Birinci sorunun sorulmasının amacı farklı bilim insanlarının aynı problem üzerinde farklı veriler
ürettiği ve farklı sonuçlar çıkardıklarının gösterilmesidir.
9. Birinci soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bir bölümü kirlilik açısından aynı sıralamayı (örneğin temizden
kirliye doğru evin salonu > bahçe > park alanı) bulmuş olsa da elde ettikleri sayılarda farklılıklar
olacaktır. Bu farklılıkların kaynağı olarak hem farklı bölgelerde yaşıyor olmaları hem de sayma
sırasında hatalar yapmış olabilecekleri vurgulanabilir. Ayrıca öğrenciler arasından kirlilik açısından
farklı sıralamalar da elde edilecektir. Burada özellikle bilim insanlarının da benzer şekilde çeşitli
30
sonuçlar elde ettikleri, ancak benzer sonuçlar zamanla arttıkça daha net sonuçlar ürettikleri
vurgulanmalıdır1,2.
10. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerdeki otorite algısını sorgulamaktır.
11. İkinci soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde bilim insanlarının daha güvenilir kişiler olduklarını, onların
daha dikkatli olduklarını ve bulgulardan daha doğru sonuçlar çıkarabileceklerini ifade edeceklerdir.
Burada uzman bilim insanlarının kartonlarda leke sayımı yaparken öğrencilerden farklı gözlemler
yapmayacakları, onların da hatalar yapabildikleri vurgulanabilir. Sadece bilim insanları benzer
çalışmaları sıklıkla yaptıkları için daha önceki hatalardan ders çıkararak daha az hata yapmaya
çalıştıkları da ifade edilebilir1,2.
12. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı bilimsel muhakemelerin genellemesinin gösterilmesidir.
13. Üçüncü soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genel olarak yapmış oldukları gözlemle benzer şekilde Kapadokya
bölgesindeki geziler için kullanılan otobüs, araba ve motosikletlerin de hava kirliliğine yol açacağını
düşüneceklerdir. Burada özellikle yaşadıkları bölgedeki taşıt yoğunluğu ile Kapadokya’daki taşıt
yoğunluğunun farklı olabileceği ve dolayısıyla böyle küçük çaplı bir gözlemden farklı bir bölge
hakkında yorumlar yapmanın uygun olmayacağı vurgulanabilir1,2.
31
SULARIMIZ KİRLİ Mİ?
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bireysel gözlemlerini paylaşmaları ve bu
gözlemleri daha sonraki muhakemeler için kanıt olarak kullanmalarıdır.
5. Birinci soruda öğrencilerden farklı gözlemler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
kişisel gözlemleri özetleyiniz. Tartışma sonuçlarında ilgili şehirde su kirliliğinin yaşandığı, varsa yakın
bölgedeki dere, nehir, göl veya denizde katı atıkları gözleriyle görebildiklerini, bu suların koktuğu, bazı
balık ölümlerinin olduğu gibi duyu organları ile elde edilebilecek gözlemler söylenebilir. Ayrıca bazı
şehirlerde su kirliliğinin gözlenmediği, arıtma tesisleri gibi önlemlerin bu kirliliği önlediği öğrenciler
tarafından ifade edilebilir. Öte yandan bazı öğrenciler medyadan veya bazı dokümanlardan
şehirlerinde su kirliliği olup olmadığı ile ilgili kanıtlar sunabilir, bu kanıtları kişisel gözlemler olmadığı
için kullanmayınız1.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerde otorite algısını sorgulamaktır.
7. İkinci soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler ailelerindeki bireylerin kendileri ile benzer gözlemler
yaptıklarını ifade edeceklerdir. Ayrıca ebeveynlerinin yaşlarından ve deneyimlerinden dolayı
kendilerine göre daha iyi gözlemler yapabileceğini ifade edebilirler. Burada kişisel gözlemlerde
özellikle diğer bireylerin fikirlerini almanın önemli olduğu ve bu şekilde gözlemlerin doğruluk
derecesinin arttığı vurgulanabilir. Ayrıca ebeveynlerin her ne kadar daha deneyimli olsalar da
öğrencilerden daha iyi gözlemler yapamayabilecekleri sonuçta sadece duyu organları kullanıldığı için
benzer gözlemler yapacakları vurgulanabilir1.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt bulma ve üretme ile ilgili yöntemlerin
farkında olmalarını sağlamaktır.
9. Üçüncü soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler örneğin bir göldeki kirliliğin arttığını ispatlamak için su
yüzeyindeki çöplerin sayılması ya da ölen canlıların sayılması gibi önerilerde bulunabilirler. Burada
bazı kimyasal maddelerin ve bazı canlıların varlığının su kirliliğinin arttığını anlamada kullanılabileceği
ifade edilebilir. Örneğin cıva ve bakır gibi canlıların zehirlenmesine neden olan kimyasal maddelerin
zamana bağlı olarak artıp artmadığı bazı otomatik cihazlar sayesinde anlaşılabilir. Ayrıca bazı canlı
32
türlerinin ilgili sularda gözlenip gözlenmemesi ve sayısal değişimi de su kirliliğinin artıp artmadığını
gösterir. Örneğin helikopter böceği de denen yusufçuk böcekleri sadece çok temiz su
ekosistemlerinde yaşayabilmektedir. Bu böceklerin zamana bağlı olarak azalması o bölgede su
kirliliğinin arttığını gösterir. Son olarak denizlerdeki kirlilik ile ilgili olarak Mavi Bayrak
uygulamasından bahsedilebilir. Buna göre yüzülebilecek göl ve denizler içerdikleri mikrop miktarı
bakımından incelenir ve mikrop oranı çok düşük olan örneğin plajlara bu bayrak verilir. Türkiye
Avrupa’da 436 mavi bayraklı plaj ile en temiz denizleri olan ikinci ülkedir1,2.
33
SU KİRLİLİĞİ ÖRDEKLERE ZARAR VERİYOR MU?
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1.Öncelikle bir önceki derste ikinci sırada belirtilen malzemelerin öğrenciler tarafından getirilmesini
talep ediniz. Bu noktada öğrencilerden 4-5 kişilik çalışma grupları oluşturabilirsiniz. Bu gruptaki
bireyler getirilecek malzemeleri paylaşabilirler.
2.Malzemelerin hazır olduğu derste öncelikle öğrencilerin 1. Tahminim bölümünün sonuna kadar giriş
metnini okumalarını isteyiniz. Bunun için 2 ila 3 dakika süre veriniz.
3.Öğrencilerden 1. Tahminim bölümüne ilgili soruya yönelik tahminlerini bireysel olarak yazmalarını
isteyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne öğrencilerden gelen cevapları özetleyiniz.
Öğrencilerden bir bölümü deterjanların ördeklerin ölmelerine neden olabileceğini ifade edeceklerdir.
Bazı öğrenciler ise deterjanların kuş tüylerinin su üzerinde durmayı sağlayan özelliklerini (gerilim
yaratma ve yağdan dolayı itme) bozduğunu ifade edebilirler. Burada özellikle belirtilen ikinci tahminin
doğru olduğu ve deterjanların kuş tüylerindeki yağı çözdüğü ve bu şekilde kuşun suyun üzerinde
durmasının zorlaştığı vurgulanabilir.
4.Yapılacak işlemler kısmını her bir grubun okuyarak grup içinde gözlemi yapmalarını sağlayınız.
Burada her bir grubu gözlem sürecinde sürekli ziyaret ediniz ve anlaşılmayan hususları açıklayınız.
Ayrıca sadece sizin getirdiğiniz deterjandan zamanı geldiğinde leğenlerin içine belirtilen miktarda
dökünüz.
5.Gözlem tamamlandığında öğrenci gruplarının ortak bir şekilde 4.Gözlemlerim bölümünü
doldurmalarını isteğiniz. Daha sonra gruplardan gelen farklı gözlemleri aldıktan sonra ‘Tartışma
sonuçları’ bölümüne bu kişisel gözlemleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde deterjan bulunan sudaki
tüylerin deterjan olmayan duruma göre daha fazla suya battığını ve bunu kulak çubuklarının ve kağıt
havluların boyanma miktarlarından anladıklarını ifade edeceklerdir. Bunun dışında bu ifadenin tam
tersi şeklinde sonuçlar elde edenler de olabilir. Burada deterjanın kuş tüylerinin yarattığı yüzey
gerilimini bozduğu ve tüylerde bulunan yağı çözerek tüyün kolayca suyun içine doğru batmasını
sağladığı vurgulanabilir.
6.Grupların 5. Sonuçlarım bölümünde deterjanlar ile ördeklerin su yüzeyinde kalmaları arasındaki
ilişkiyi elde ettikleri gözlem bulgularına dayanarak yazmalarını isteyiniz. Öğrencilerin düşüncelerini
alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde
deterjanın tüylerin su yüzeyinde kalmasını engellediğini ifade edeceklerdir. Bu durum beklenen bir
sonuçtur. Yapılan gözlemlerdeki farklılıklara dayanarak bazı gruplarda bu durumun tersi sonuçlar elde
edilebilir. Bu sonuçlar da bilim insanlarının gözlem yaparken farklı veriler ürettikleri ve bu verilerden
çeşitli sonuçlar çıkardıkları vurgulanabilir.
7.Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilim insanlarının yapmış olduğu tahmin, gözlem
ve sonuçlar arasında farklılıklar olduğunu görmelerini sağlamaktır.
8.Birinci soruda öğrencilerin görüşlerini aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu görüşleri
özetleyiniz. Öğrenciler genelde tahminleri, gözlemleri ve sonuçlar arasında farklılıklar olmadığını ifade
edebilirler. Ancak bazı öğrenciler özellikle tahminleri ile gözlem ve sonuçlar arasında farklar olduğunu
34
ifade edebilirler. Sonuçta herhangi bir çalışmanın yapılmamış olması ve rakamsal verilerin
üretilmemiş olması tahminlerin güvenilirliğini düşürmektedir. Burada özellikle bilim insanlarının da
benzer şekilde herhangi bir olay veya problemi anlamak için öncelikle bazı tahminlerde bulundukları,
bu tahminleri gözlemler ve deneyler ile test ettikleri vurgulanabilir. Bazı durumlarda bilim insanlarının
tahminlerinin yapılan gözlemlerde çıkmadığı ve bilim insanlarının başka tahminleri test ettikleri
vurgulanabilir1,2.
9.İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilimsel çalışmalarda aynı gözlemlerin tekrar
edilmesinin (replikasyon çalışmaları) sonuçların güvenilirliği açısından önemli olduğunu anlamalarını
sağlamaktır.
10.İkinci soruda öğrencilerin görüşlerini aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu görüşleri
özetleyiniz. Öğrenciler genelde tekrar yapıldığında aynı sonuçları alabileceklerini ifade edeceklerdir.
Bazı öğrenciler gözlem tekrarlandığında örneğin tüylerin batma derecelerinin fark edebileceğini ifade
edebilirler. Burada öncelikle tüylerin batma derecelerinin kulak pamukları ve havlu kağıtlardaki
boyama ile izlenmesinin çok güvenilir birer gözlem olmadığı vurgulanmalıdır. Ayrıca gözlem tekrar
edildiğinde eğer aynı sonuçlar üretilirse bu durumun sonuçların güvenilirlik derecesini arttırdığı
vurgulanmalıdır. Eğer farklı sonuçlar çıkarsa ilk veya ikinci gözlemde bazı hataların yapıldığı dolayısıyla
ilk gözlemden elde edilen sonuçların doğruluğu hakkında şüphelenmek gerektiği vurgulanmalıdır1,2.
11.Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilimsel bilimsel muhakemelerin genellemesinin
gösterilmesidir.
12.Üçüncü soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genel olarak yapmış oldukları gözlemle benzer şekilde Kapadokya
bölgesindeki Kızılırmak’ta da benzer şekilde deterjanların ördeklerin su yüzeyinde kalmalarını
engelleyebileceği ifade edeceklerdir. Burada özellikle sınıf içi gözlemde kullandıkları deterjan
yoğunluğu ile Kızılırmak’a karışan deterjan yoğunluğunun farklı olabileceği ve dolayısıyla böyle küçük
çaplı bir gözlemden büyük bir bölge hakkında yorumlar yapma konusunda dikkatli olunmasının
gerekli olduğu vurgulanmalıdır1,2.
35
TOPRAĞIMIZ KİRLİ Mİ?
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine
cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak
kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek
dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin
fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.
Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de
ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bireysel gözlemlerini paylaşmaları ve bu
gözlemleri daha sonraki muhakemeler için kanıt olarak kullanmalarıdır.
5. Birinci soruda öğrencilerden farklı gözlemler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu
kişisel gözlemleri özetleyiniz. Tartışma sonuçlarında ilgili şehirde toprak kirliliğinin yaşandığı, katı
atıkları ve çöp yığınlarını gözleriyle görebildikleri, bu bölgelerin kötü koktuğu gibi duyu organları ile
elde edilebilecek gözlemler söylenebilir. Ayrıca bazı şehirlerde toprak kirliliğinin gözlenmediği, geri
dönüşüm ve etkili çöp yönetimi gibi önlemlerin bu kirliliği önlediği öğrenciler tarafından ifade
edilebilir. Öte yandan bazı öğrenciler medyadan veya bazı dokümanlardan şehirlerinde toprak kirliliği
olup olmadığı ile ilgili kanıtlar sunabilir, bu kanıtları kişisel gözlemler olmadığı için kullanmayınız1.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerde sürdürülebilirlik ve sorumluluk bilincinin
oluşturulmasını sağlamak ve çözüm önerileri ile ilgili farkındalıklarını arttırmaktır.
7. İkinci soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler insanların bilinçlendirilmesi, eğitimler verilmesi, çöp
atanların uyarılması, geri dönüşüm yapılması ve çöp atanların cezalandırılması gibi cevapları
vereceklerdir. Burada özellikle birey olarak kendilerinin neler yapabileceği vurgulanmalıdır. Çöpleri
geri dönüşüm amaçlı olarak plastik, kağıt, metal ve cam şeklinde evlerinde ayırabilecekleri,
arkadaşlarını çöp atma konusunda uyarabilecekleri ve yemeklerinde ve alışverişlerinde israfın önüne
geçebilecekleri ifade edilebilir1.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt bulma ve üretme ile ilgili yöntemlerin
farkında olmalarını sağlamaktır.
9. Üçüncü soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler toprak kirliliğini tespit etmek amacıyla doğrudan duyu
organları ile gözlemler yapabileceklerini, çöplerin miktarını sayabileceklerini ifade edebilirler. Burada
özellikle daha güvenilir bilimsel ölçümlerin yapılabileceği vurgulanabilir. Özellikle çöpler, tarla ilaçları
ve gübrelerde bulunan kimyasal maddelerin miktarları hem topraktan alınan örnekler hem de o
bölgedeki bitkiler ve hayvanlardan alınan örneklerin otomatik cihazlarla incelenmesi sonucunda
tespit edilmektedir. Ayrıca bu miktarlar için insan sağlığına normal ve zararlı kabul edilen oranlar
belirlenmiştir. Örneğin bir ağır metal olan demirin bitkilerde bulunma miktarı 30 miligram’dan fazla
ise bu miktarın insan sağlığına zararlı olduğu tespit edilmiştir1.
36
ACABA TARLA İLAÇLARI İÇME SULARINA KARIŞIYOR MU?
DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI
1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.
2. Öğrencilerin senaryoyu dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine cevaplarını
bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.
3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile
başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin
parmak kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz
vermek dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az
beş-altı öğrencinin fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne
gelen cevapları özetleyiniz. Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli
gördüğünüz bilgileri de ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.
4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin karar verme becerilerini kullanmalarını
sağlamak ve onlara ahlaki ve kanıta dayalı muhakeme yaptırmaktır.
5. Birinci soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde biyokimya uzmanının ifadelerine güvenerek
kaymakamın ilgili su kaynağını bir süreliğine kapatmasının uygun olacağını ifade edeceklerdir.
Bazı öğrenciler ise muhtarın ifadelerini kabul ederek zehirlenmelerin su kaynağı ile ilgili
olmadığını ifade edebilirler. Burada öğrencilerin farklı kanıtları doğruluk, gerçeğe yakınlık,
tutarlılık, yeterlilik, kişiden kişiye değişebilirlik ve akla yatkınlık açısından değerlendirmesi
beklenmektedir. Muhtarın iddiasını içme suyu kaynağının Kızılırmak’a çok uzak olmasına
bağlamaktadır. Ancak kirleticiler su ile kolaylıkla farklı bölgelere taşınabilirler. Öte yandan
tarla ilaçlarını atmak zorunda olmalarını ekonomik kaygılara bağlamaktadır. Bu noktada da
tarla ilacı yerine biyolojik mücadele önlemleri alabilirler. Biyokimya Uzmanı ise bilimsel bir yol
izleyerek farklı bölgeler ve kişilerden kan örnekleri almış ve bu örneklerde beş yer/kişiden
ikisinde kurşun oranının normalin üzerinde olduğunu tespit etmiştir. Her ne kadar kurşun
tarla ilaçlarında bulunan bir madde olsa da bireylerin kanlarında kurşun bulunması bunun
tarla ilaçlarından dolayı olduğunu kesinlikle göstermez. Ayrıca biyokimya uzmanının yapmış
olduğu testlerin bir başka uzman tarafından da test edilmesi ürettiği verilerin güvenilirliğini
arttıracaktır. Kaymakam farklı kararlar alabilir ama her bir sınıfta bu argümanların
konuşulması ve vurgulanması önemlidir1,2.
6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin farklı kanıtlar ve muhakemeler arasında
kıyaslamalar yapmalarını sağlamaktır.
7. İkinci soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Muhtarın söylemlerinde iddiasını kişisel bir tahmin ile
gerekçelendirdiği gözlenecektir. Ayrıca zehirlenmelerin nedeni olarak tarla ilaçlarını
düşünmekte bunu ekonomik nedenlerden dolayı kullanmak zorunda olduğunu ifade
etmektedir. Her ne kadar bu tip sosyal nedenler önemli olsa da alternatif çözümlerin
bulunması bu gerekçeyi zayıflatmaktadır. Tarla ilacı gibi kimyasal maddeler yerine biyolojik
mücadele ile bazı böceklerin öldürülmesi sağlanabilir. Ancak biyolojik mücadelenin de tarla
ilaçları kadar başarılı olamayacağı da bilinmelidir. Öte yandan bilim insanı bilimsel bir neden-
sonuç ilişkisi kurmaktadır. Köyün farklı yerlerinden örnek alması ve zehirlenmelerde sıklıkla
gözlenen kurşun miktarını analiz etmesi zehirlenmenin nedenini anlamak için uygun
yöntemlerdir. Ancak bu yöntemler zehirlenmelerin kurşundan kaynaklandığını söylemek için
yeterli değildir. Başka bir madde de bu zehirlenmelere neden olmuş olabilir. Ayrıca biyokimya
37
uzmanı aynı çalışmayı tekrar ettiğinde farklı sonuçlar elde edebilir. Bu farklar ölçme
araçlarından ve bireylerin kan özelliklerinden de kaynaklanabilir. Ancak iki konuşmada
kıyaslandığında bilim insanının konuşmasında belirtilen eksiklikler olsa da muhtarın
konuşmasına göre daha uygun bir şekilde gerekçelendirildiği söylenebilir1,2.
8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin farklı kanıtlar ve muhakemeler arasında
kıyaslamalar yapmalarını sağlamaktır.
9. Üçüncü soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu
düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bazıları biyokimya uzmanının bilimsel veriler verdiğini ve
bunun kendileri için yeterli olacağını ifade edebilir. Bazı öğrenciler ise her iki konuşmanın da
karar vermek için yeterli olmayacağını ifade edebilir. Burada hem muhtarın konuşmaları hem
de biyokimya uzmanının konuşmaları zehirlenme vakaları ile ilgili karar vermek için yeterli
değildir. Muhtar zehirlenmenin tarla ilaçlarından kaynaklanmadığı ileri sürmekte ve bunun
için su kaynağının tarım yaptıkları bölgeye uzak olmasını ifade etmektedir. Burada tarla
ilaçlarının suyla o bölgelere taşınabileceği gerçeğini atlamaktadır. Ayrıca tarla ilaçlarını
ekonomik nedenlerden dolayı kullanıyor olmaları zehirlenmenin ilaçlardan kaynaklanmadığını
göstermez. Öte yandan biyokimya uzmanı her ne kadar uygun yöntemler kullansa da iki
bireyde kurşun miktarının yüksek çıkması zehirlenmeye kurşunun neden olduğunu
göstermez. Başka kimyasal maddeler de bu zehirlenmeye neden olabilir. Ayrıca biyokimya
uzmanı ölçümleri sırasında hatalar da yapmış olabilir. Dolayısıyla testlerinin bir başka uzman
tarafından birkaç kez tekrar edilmesi gerekirdi. Ayrıca beş bölge ve kişiden örnek almak
yeterli olmayabilir. Örnek sayısı arttırıldığında sonuçların güvenilirliği artacaktır. Bu
durumların vurgulanması yerinde olacaktır1,2.
38
DEĞERLENDİRME KAĞIDI 3
Değerlendirme Öncesi
1. Bir röportaj, Ağır Metaller Sebzeleri Etkiliyor mu? ve Haritalar adlı değerlendirme kağıtlarını öğrencilerinize
dağıtınız.
2. Öğrencilerin bütün soruları ve senaryoları dikkatli bir şekilde okuduklarından ve cevaplarını doğru yerlere
yazdıklarından emin olunuz.
3. Üç değerlendirme kağıdı için 15 ila 20 dakika süre veriniz.
4. Bütün öğrencilerin değerlendirme kağıtlarını doldurduklarından emin olduğunuzda kağıtları toplayınız.
Değerlendirme Kriterleri
1.Her bir değerlendirme kağıdı için aşağıda verilen kriterlere göre puanlama yapınız.
2.Değerlendirme sırasında öğrencilerin hatalarını gösterecek kısa notları değerlendirme kağıtları üzerine yazınız.
Bir Röportaj
2 puan: Mehmet Yılmazın ifadeleri Ali Güler’in ifadelerinden daha ikna edicidir. Sonuçta hava kirliliğinin zamana
bağlı değişimini test edebileceği uygun gözlemler (perdelerin kararması, çift pencere yapılması) edinmiştir. Ali
Güler ise havanın temiz olduğu ile ilgili iddiasını herhangi bir net nedene bağlamamış ve neden olarak konu ile
ilgisi olmayan ekonomik faktörleri öne sürmüştür.
1 puan: Mehmet Yılmaz’ın ifadeleri Ali Gülerin ifadelerinden daha ikna edicidir (Ancak öğrenci bu cevabının
sonrasında yukarıdaki gibi ifadelerin güçlü ve zayıf yönlerini yeterince tartışmaz).
0 puan: Ali Güler’in ifadesi Mehmet Yılmaz’dan daha ikna edicidir veya her ikisinin ifadeleri de ikna edicidir veya
değildir.
Ağır Metaller Sebzeleri Etkiliyor mu?
1 puan: Sonuç 1’de cevap doğrudur.
0 puan: Sonuç 1’de yanlış ve olabilir cevapları.
1 puan: Sonuç 2’de cevap doğrudur.
0 puan: Sonuç 2’de yanlış ve olabilir cevapları.
1 puan: Sonuç 3’te cevap olabilirdir.
0 puan: Sonuç 1’de doğru ve yanlış cevapları.
Haritalar
Soru 1.
1 puan: Atıklar
0 puan: Diğer cevaplar
Soru 2.
a ve d seçeneklerinin her biri için 1’er puan. Diğer seçenekler için 0 puan.
39
Soru 3.
2 puan: Doğu illerinde diğer bölgelere göre atık işleme ve yok etme tesisleri daha az olduğu için atık sorunu
daha fazla, İç Anadolu bölgesinde ise hava şartlarının özellikle kışın sert geçmesinden dolayı köür ve odun
kullanımının fazla olması ile hava kirliliğinin daha fazla olması, Marmara bölgesinde ise hem sanayi hem de
evsel atıklardan dolayı hem de arıtma tesislerinin yetersiz olmasından dolayı su kirliliğinin fazla olduğu
gözlenmektedir.
1 puan: Bölgelerden birinde yukarıda verilen nedenlerin ifade edilmemesi durumu.
0 puan: İki puanlık cevapta verilen nedenlerle ilişkisiz cevaplar verilmesi veya sorunun boş bırakılması.
Değerlendirme Sonrası
7. Öğrencinin almış olduğu toplam puanı oluşturduğunuz Süreç Cetveli’ne ekleyiniz.
8. Öğrencilerin almış oldukları puanlar ve cevapları düşünerek bir sonraki adım için öğretim hedeflerinizi
revize edebilirsiniz. Örneğin puanlarda ciddi bir düşüklük görüyorsanız ilgili kazanım için farklı bir
yöntem deneyebilirsiniz.
9. Değerlendirme sonrasında Değerlendirme Kağıtlarını öğrencilere bir sonraki derste dağıtınız ve puan
ile dönütlerinizi detaylı bir şekilde okumaları için zaman veriniz.
10. Öğrencilerden değerlendirmeniz ile ilgili olarak gelecek soru ve dönütleri sınıf içinde tartışınız. Ortak
bir öğrenme süreci içerisinde olduğunuzu onlara hissettiriniz.
11. Öğrencilerin puanlama yapılan Değerlendirme Kağıtlarını öğrenci defterlerine eklediklerinden emin
olunuz.
40
PROFESYONEL GELİŞİMDE BU HAFTA
1. Ders videonuzu veya ses kaydınızı paylaşma toplantısına getirmeden önce birkaç kez izleyiniz/dinleyiniz ve
aşağıdaki listede verilen konuşma hamlelerini nerelerde ve nasıl kullandığınızı tespit ediniz, notlar çıkarınız. 2. Moderatör aşağıdaki konuşma hamlelerini detaylı olarak sizlere açıklayacaktır 3. Moderatörün açıklamaları tamamlandıktan sonra ilk hamle (Dahasını söyle) ile tartışmanıza başlayabilirsiniz.
Deneyimlerinizi ve notlarınızı diğer öğretmen arkadaşlarınız ile paylaşınız. Gerekirse video veya ses kaydınızdan
birkaç dakikalık bölümleri gösterebilir/dinletebilirsiniz. 4. Tartışmalar sırasında diğer arkadaşlarınızı dikkatle dinleyiniz ve onların sorularına mümkün olduğunca cevap
vermeye çalışınız. 5. Tartışmaların sonlarına doğru ulaştığınız genel sonuçları moderatör sizlere özetleyecektir. Bu genel sonuçları
sınıfınıza nasıl aktaracağınızı düşününüz ve bu konuda da bir süre tartışınız. 6. Paylaşım toplantısında elde edilen sonuçlar bir sonraki toplantıda sizlere moderatör tarafından özet halinde
verilecek ve kısa bir süre hatırlatılacaktır.
KONUŞMA HAMLELERİ7,8,9,10,11
Tartışmaların canlı ve istenen amaca yönelik olabilmesi için yıllardır yapılan sınıf içi gözlemlerde öğretmenlerin bazı
konuşma hamlelerinden istifade ettikleri tespit edilmiştir. Bu hamleler öğrencilerin düşünmelerini, muhakeme etmelerini ve
işbirliği içinde çalışmalarını uyarmaktadır. Diyalojiler sırasında öğretmenlerin kullandığı hamleler(ifadeler) aşağıda
verilmiştir:
Dahasını söyle: Öğrencinin ifadesini detaylandırmasını isteme.
Bekleme: Öğrencinin düşünmesi için bekleme
Yani, diyorsun ki?: Öğrencinin söylediklerini öğretmen penceresinden özetleme ve öğrencilerin bu özetlere katılıp
katılmadığına bakarak onları daha fazlasını söyleme konusunda cesaretlendirme.
Örnek?: Dahasını söyleye yakın olmakla beraber özellikle örneklendirme talep etme.
Katılıyor musun/katılmıyor musun?: Öğrencilerin akranlarının fikirlerine katılıp katılmadıkları konusunda
sorgulayarak aktif tartışma ortamına katılmalarını sağlama.
Neden?: Dahasını söyleye yakın olmakla beraber özellikle nedensel muhakeme talep etme.
Kim tekrar edebilir?: Bir öğrenci konuştuktan sonra diğer bir öğrenciyi sürece dahil etmek için önceki öğrencinin
ne söylediğini kendi cümleleri ile yeni bir öğrencinin söylemesini talep etme.
Acaba öyle mi?: Öğrencinin fikrini karşı bir fikir sunarak veya şeytanın avukatlığını yaparak zorlama ve
muhakemesinin derinleştirmesi için onu kışkırtma
Kim ekleme yapmak ister?: Öğrencilerin diğerleri ile beraber düşünmelerini geliştirmek için birinin öne sürdüğü
fikirlere başka birinin eklemeler yapması veya fikri ileri basamaklara taşıması talep edilir.
Ne demek istediğini nasıl açıklarsın?: Öğrencilerin birlikte düşünmelerini ve tartışılan fikirler konusunda herkesin
düşünmesini sağlamak için birin söylediklerini başka birinin kendi cümleleri ile yeniden ifade etmesi talep edilir.
41
Kaynakça
1.Morton, A. (2003). A guide through the theory of knowledge. Berlin: Blackwell Publishing.
2.Boyd, R., Gasper, P., & Trout, J. D. (1991). The philosophy of science. MIT Press.
3.Milli Parklar Yönetmeliği(2016) http://www.milliparklar.gov.tr/korunanalanlar/yasa.htm adresinden
18.08.2016 tarihinde alınmıştır.
4.Reznitskaya, A. (2012). Dialogic teaching: Rethinking language use during literature discussions. The
Reading Teacher, 65(7), 446–456.
5.Şensoy, H., Kara, Ö., & Hizal, A. (2011). Erozyonun belirlenmesinde yüzeysel akış parseli kullanımının
irdelenmesi. Uluslararası Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 13(19), 1-13.
6.Beyth-Marom, R., Fischhoff, B., Quadrel, M. J., & Furby, L. (1991). Teaching decision making to
adolescents: A critical review. Teaching decision making to adolescents, 19-59.
7.Alexander, R.J. (2008) Towards Dialogic Teaching: rethinking classroom talk (4th edition), Dialogos
8.Doubler, S. J., & Bopardikar, A. (2014). Talk Science (#0918435): Annual report written for the National
Science Foundation. Cambridge, MA: TERC
9.Johnston, P., Woodside-Jiron, H. ve Day, J. (2001). Teaching and learning literate epistemologies. Journal
of Educational Psychology, 93(1), 223-233.
10.Littleton, K. & Mercer, N. (2013) Interthinking: putting talk to work. Abingdon: Routledge.
11.Nystrand, M., Wu, L., Gamoran, A., Zeiser, S., & Long, D. (2003, March-April). Questions in time:
Investigating the structure and dynamics of unfolding classroom discourse. Discourse Processes, 35, 135-
196.
12. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2016) Hava Kalite İndeksi http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx
adresinden 18.08.2016 tarihinde alınmıştır.