1

2

Агуулга

4

4

4

5

6

7

1. “Удирдамж” гэж юу вэ?

2. “Удирдамж” хаанаас гаралтай вэ?

6. Илүү мэдээллийг хаанаас авч болох вэ?

3. “Удирдамж” яагаад хэрэгтэй вэ?4. “Удирдамж” – н гол үзэл санаа юу вэ?

5. “Удирдамж” – г хэрхэн ашиглах вэ?

Удиртгал 3

3

ÓäèðòãАë

Ñ¿¿ëèéí хэдэí àðâàí æèë¿¿дэд оëоí оðíóóд ãàìøãèéí àþóëûã áóóðóóëàх áоëоí хоð óðøãèéã àðèëãàх áоëоìæ ÷àдàâхèà ñàéæðóóëñàí. Ãэñэí ÷ çàðèì àþóëò ¿éë яâдàë, ¿çэãдë¿¿дèéí цàð х¿ðээ íь доòоодûí х¿÷èí ÷àдëûã дàâàí ãàðñààð áàéíà. Õàðàìñàëòàé íь дэëхèéí дóëààðëààñ ¿¿дэëòэé цàã àãààðûí àþóëò ¿çэãдë¿¿дèéí дàâòàìæ èхñэí, ìөí эðñдэëòэé íөхцөë áàéдàëд àìьдàð÷ áàéãàà х¿ì¿¿ñèéí òоо өñөí íэìэãдñээð áàéãàà òóë дээðх áàéдàë оéðûí èðээд¿éд ÷ ¿ðãэëæëэх ìàãàдëàëòàé áàéíà. Тèéìээñ оëоí óëñûí хàìòûí àæèëëàãàà íь ãàìøèãò íэðâэãдэãñдèéí х¿ì¿¿íëэãèéí хэðэãцээã хàíãàхàд çàéëøã¿é øààðдëàãàòàé.

Ñ¿¿ëèéí ¿åд òохèоëдоæ áóé ãàìøãóóдûí òөëөâ áàéдëûã хàðàхàд оëоí óëñûí òóñëàìæ оãò øààðдëàãàã¿é ãэæ ¿çэх íэã ÷ óëñ оðоí áàéхã¿é áàéíà. Äэëхèéí хàìãèéí áàяí óëñ оðоíд ÷ ãàдíû òóñëàìæ хэðэãòэé áоëдãèéã 2005 оíд òохèоëдñоí Êàòðèíà хàð ñàëхè хàðóóëñàí.

Õàðàìñàëòàé íь òóí цөөí òооíû Зàñãèéí Ãàçðóóд ë оëоí óëñûí òóñëàìæèéã х¿ëээí àâàхàд çохèх ¸ñíû áэëòãэëèéã хàíãàæ ÷àдñàí áàéдàã. Зàðèì óëñ оðíóóдûí хэò ÷àíãà д¿ðэì æóðàì, х¿íд ñóðòàë íь яàðàëòàé òóñëàìæèéã хèëээð оðóóëàх, ò¿ãээх ¿éë яâцûã óдààøðóóëдàã áөãөөд хàðèí çохèцóóëàëò ñóë áàéñíààð ¿éë àæèëëàãààíû çохèоí áàéãóóëàëò àëдàãдàæ, ¿ð өãөөæ áàãàñдàã. Мөí, òоìоохоí ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх ¿éë яâцàд оðоëцох, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх оëоí óëñûí áàéãóóëëàãóóдûí òоо íь èхñэх òóñàì áàéдàë èë¿¿ òөâөãòэé áоëдоã áàéíà.

Оëоí óëñûí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæèéã х¿ëээí àâàх áэëòãэëèéã ñàéí хàíãàæ ÷àдààã¿é Зàñãèéí Ãàçðóóд íь дээðхè òохèоëдоëд çàхèðãààíû áоëоí óëñ òөðèéí òооëæ áàðøã¿é оëоí áэðхøээëòэé òóëãàð÷, “òоëãоéíû өâ÷èí”-д íэðâэãддэã áоë òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà òàëóóд íь эëдэâ ñààд òоòãоð, өíдөð çàðдàë ãэх ìэòээñ øàëòãààëàí óðàì íь хóãàðдàã. Эцэñò íь ãàìøãèéí óëìààñ àìьдðàë àхóé íь оðâоíãооðоо эðãэñэí өðх ãэð¿¿д áоëоí яàðàëòàé, ¿ð өãөөæòэé дэìæëэã àâàх øààðдëàãàòàé áàéãàà х¿ì¿¿ñ эíэ àëдààíû ãоë хохèðоã÷èд áоëдоã.

Эдãээð àñóóдëóóдûã øèéдâэðëэхèéí òóëд Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Õоëáоо íь Зàñãèéí Ãàçðóóд áоëоí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ìэðãэæèëòí¿¿дòэé çөâëөëдñөíèé ¿íдñэí дээð Оëоí Уëñûí Ãàìøãèéí Яàðàëòàé áоëоí Нөхөí Ñэðãээí Аíхàí Шàòíû Тóñëàìæèéã Уëñ Оðíû Äоòоодод Äэìæèх áоëоí Зохèцóóëàх Удèðдàìæ (“Удèðдàìæ”) - ã áоëоâñðóóëàí оëíû х¿ðòээë áоëãоæ áàéíà.

4

1. “ÓäèðäАМЖ” ãЭЖ ЮÓ ВЭ?

Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь оëоí óëñûí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû çохèцóóëàëòûí íèéòëэã àñóóдëóóдûã øèéдâэðëэхэд ÷èãëэãдэх ãàìøãèéí òóхàé хóóëь òоãòооìæ, òөëөâëөãөөã хэðхэí áоëоâñðóóëàх òàëààð Зàñãèéí Ãàçðóóдàд өãөх çөâëөìæ¿¿д þì. ¯¿íд, Зàñãèéí Ãàçðóóдàд х¿ì¿¿íëэãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхэд áàðèìòëàх ̧ ñòоé ÷àíàðûí ñòàíдàðòûí доод ò¿âøèíã хàíãàх, ìөí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷дэд ¿ð д¿íòэé àæèëëàх áоëоìæèéã оëãохóéц хóóëь эðх ç¿éí оð÷èíã áèé áоëãохûã çөâëөæ áàéíà. Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь өíөө цàã ¿åд íèéòëэã òохèоëдоæ áóé áэðхøээë¿¿дèéã øèéдâэðëэх çоðèëãоòоé áөãөөд оëоí óëñûí ò¿âøèíд áàðèìòàëæ áóé хóóëь эðх ç¿é, áодëоãûí áàðèìò áè÷ã¿¿дэд òóëãóóðëàñàí áоëíо.

2001 оíд Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Õоëáоо ãàìøãèéí яàðàëòàé òóñëàìæèéã х¿ðãэх ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàхàд хóóëь эðх ç¿éí оð÷èí, дэìæëэã хэðхэí хóâь íэìэð оðóóëàх áоëоìæòоéã ñóдëàх çоðèëãооð Ãàìøãèéí Õоð Уðøãèéã Аðèëãàх Оëоí Уëñûí Õóóëь, Ä¿ðэì, Зàð÷èì хөòөëáөðèéã эхë¿¿ëñэí. Эíэх¿¿ хөòөëáөðèéí х¿ðээíд Оëоí Уëñûí Õоëáоо íь оëоí óëñûí áоëоí ¿íдэñíèé хэìæээíд хэðэãæ¿¿ëæ áàéãàà хóóëèóдûí òàëààð ìэдээëэë цóãëóóëæ, дэëхèéí оëоí өíцөã áóëàíãààñ 20 ãàðóé ñóдàëãàà áэëòãэæ, ìөí хоëáоãдох áàéãóóëëàãóóдòàé ãàìøãèéí ¿éë àæèëëàãààíû хóóëь эðх ç¿éí àñóóдëààð òóðøëàãà ñоëèëцñоí.

2003 оíд çохèоí áàéãóóëàãдñàí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Оëоí Уëñûí 28 дóãààð Бàãà Õóðëààñ (Æåíåâèéí Êоíâåíцèд íэãдñэí óëñ оðíóóд, Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Õөдөëãөөíèé á¿ðэëдх¿¿í хэñã¿¿д оðоëцñоí) эíэх¿¿ хэðэãæ¿¿ëæ áàéãàà àæëûã ñàéøààí ¿íэëээд, Оëоí Уëñûí Õоëáооã “ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх оëоí óëñûí ¿éë àæèëëàãààíд àøèãëàх óдèðдàìæ“ áоëоâñðóóëàх òàëààð ò¿íø¿¿дòэéãээ íяãò хàìòðàí àæèëëàхûã óðèàëñàí.

Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь 2006-2007 оíóóдàд Оëоí Уëñûí Õоëáооíооñ áóñàд ò¿íø¿¿дòэéãээ хàìòðàí çохèоí áàéãóóëñàí á¿ñ íóòãèéí дээд хэìæээíèé хэд хэдэí ÷óóëãà óóëçàëòóóдûí ¿ð д¿íд áèé áоëñоí. Нèéò 140 ãàðóé оðíû Зàñãèéí Ãàçðóóд, 140 оðíû ¯íдэñíèé Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿д, 40 оëоí óëñûí áоëоí òөðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóд эдãээð хóðàë, ÷óóëãàíд оðоëцоæ, “Удèðдàìæ” - í òөñëèéã áэëòãэхэд хóâь íэìðээ оðóóëñàí. Иéíх¿¿ 2007 оíû 11 д¿ãээð ñàðд çохèоí áàéãóóëàãдñàí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Оëоí Уëñûí 30 дóãààð Бàãà Õóðëûí ¿åээð оðоëцоã÷ óëñ оðíóóд áоëоí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿д íь эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã ñàíàë íэãòэéãээð áàòàëñàí.

2. “ÓäèðäАМЖ” ХААНААС

ãАðАëòАЙ ВЭ?

Ихэíх óëñ оðíóóдàд оëоí óëñûí яàðàëòàé òóñëàìæèéã çохèцóóëàх, дэìæèх òóñãàé хóóëь òоãòооìæ áàéдàãã¿éãээñ оëоí òөðëèéí х¿íдðэë áэðхøээë¿¿д ãàðдàã. ¯¿íд:

а. Хүнд суртал

3. “ÓäèðäАМЖ” ЯАãААä

ХЭðЭãòЭЙ ВЭ?Яàðàëòàé òóñëàìæèéí áàðàà, òоíоã òөхөөðөìæèéã ãààëèàð íэâòð¿¿ëэхèéã хяçãààðëàх, ñààòóóëàх;

Яàðàëòàé òóñëàìæèéí áàðàà, ¿éë àæèëëàãààíд òàòâàð, хóðààìæ оíоãдóóëàх; Õ¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóдàд øààðдàãдàх âèç, çөâøөөðëèéã àâàх, øèíэ÷ëэхэд х¿íдðэë ó÷ðóóëàх, ñààòóóëàх;

Ãàдààдûí ìэðãэæèëòí¿¿дèéí (яëàíãóяà эìíэëãèéí àæèëòíóóдûí) ìэðãэøèë, áоëоâñðоëûã х¿ëээí çөâøөөðөхөд хóóëь эðх ç¿éí òàëààñ хóíдðэë ó÷ðóóëàх;

Ãàдààдûí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûã á¿ðòãэхэд òөðөë á¿ðèéí х¿íдðэë ãàðñíààð áàíêèíд дàíñ íээëãэх, àæèëд х¿í àâàх áоëоìæóóдûã хяçãààðëàх.

5

б. Îлон улсûн зарим тусламжийн чанар муу, үйл ажиллагаанû зохиöуулалт тааруу байх

Шààðдëàãàã¿é эñâэë оíоâ÷ã¿é òóñëàìæèéí ç¿éëñèéã оðóóëæ èðэх;Äоòоодûí эðх á¿хèé áàéãóóëëàãóóд áоëоí áóñàд яàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷èдòэé ¿éë àæèëëàãààãàà çохèцóóëæ ÷àдàхã¿é áàéх;Аæèëòíóóд íь çохèх ¸ñооð áэëòãэãдээã¿é áàéх;Тóñëàìæ х¿ëээí àâàã÷ оëоí íèéòòэé çөâëөëдөөã¿é áàéх;Тóхàéí óëñ ¿íдэñòíèé çàí ¿éë, ñо¸ëûí хэì хэìæээã ¿ë оéøоох; Шàøíû òодоðхоé óðñãàëûã ñóðòàë÷ëàх.

Тóðøëàãààñ хàðàхàд òоìоохоí ãàìøãààð ñэðæ, ¿¿ññэí òөâөãòэé íөхцөë áàéдëûã øèéдâэðëэх øèíэ д¿ðэì æóðàì áоëоâñðóóëàхûã оðоëдох íь цàã хóãàцààíû хóâьд òохèðоìæã¿é áàéдàã áàéíà. Тèéìээñ эíэх¿¿ ”Удèðдàìæ” - ã Зàñãèéí Ãàçðóóдàд àëèâàà ãàìøèã òохèоëдохооñ өìíө áэëэí áàéдëûã өíдөð ò¿âøèíд хàíãàхàд íь òóñëàх çоðèëãооð áоëоâñðóóëñàí.

4. “ÓäèðäАМЖ” – Н ãОë ҮЗЭë

САНАА ЮÓ ВЭ? Эíэх¿¿ ”Удèðдàìæ” íь àëèâàà ãàìøãèéí óëìààñ ¿¿ññэí х¿ì¿¿íëэãèéí хэðэãцээã þóíû ò¿ð¿¿íд òóхàéí ãàìøèãò íэðâэãдñэí óëñ оðíû Зàñãèéí Ãàçàð íь øèéдâэðëэх ¿¿ðэãòэé áоëохûã х¿ëээí çөâøөөðдөã. Õàðèí ¯íдэñíèé Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿д áоëоí доòоодûí èðãэíèé íèéãìèéí áóñàд áàéãóóëëàãóóд íь Зàñãèéí Ãàçðàà дэìæèæ àæèëëàíà. Оëоí óëñûí ãàìøãèéí òóñëàìæèéã дээðх òàëóóдûí ¿éë àæèëëàãààã оðëóóëàх áóñ хàðèí íөхөх çàìààð хэðэãæ¿¿ëэх íь ç¿éòэé.

а. Äотоодûн холбогдох байгууллагууд голлох үүрэгтэй оролöоно

Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь оëоí óëñûí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷дèéí ¿éë àæèëëàãàà íь х¿ì¿¿íëэãèéí ìèíèìóì ñòàíдàðòóóдàд òэíцñэí áàéхûã øààðддàã. ¯¿íд: Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Õөдөëãөөí áà Төðèéí Бóñ Бàéãóóëëàãóóдûí Ãàìøãèéí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéí ¯åд Бàðèìòëàх Ёñ З¿éí Õэì Õэìæээ, Ñфåð Төñëèéí Õ¿ì¿¿íëэãèéí Тóíхàãëàë, Ãàìøãèéí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéí Мèíèìóì Ñòàíдàðòóóд çэðэã эх ñóðâàëæèд òóñãàãдñàí х¿ì¿¿íëэã, òөâèéã ñàхèñàí, øóдàðãà áàéх çàð÷ìóóд áоëоí яàðàëòàé òóñëàìæèéí áàðàà ìàòåðèàë, àæèëòíóóд, ìөí хөòөëáөðèéí хэðэãæèëòэíд òàâèãдàх ÷àíàð áоëоí çохèцóóëàëòûí ìèíèìóì ñòàíдàðòóóд áàãòàíà.

б. Îлон улсûн яаралтай тусламж үзүүлэгчдийн хүлээх үүрэг, хариуöлага

Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь Зàñãèéí Ãàçðààñ òóхàéí оðоíд òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áóé óëñ оðоí, х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд ¿éë àæèëëàãààãàà ¿ð д¿íòэé хэðэãæ¿¿ëэхэд íь òóñëàх çоðèëãооð áèé áоëãох ¸ñòоé хóóëь эðх ç¿éí оð÷èíã òóñãàí хàðóóëñàí. Æèøээëáэë:

в. Îлон улсûн байгууллагуудад хуулü эрх зүйн дэмжлэг шаардлагатай

Õоëáоãдох àæèëòíóóдàд âèç оëãох áоëоí áàðàà ìàòåðèàë, òоíоã òөхөөðөìæèéã ãààëèàð íэâòð¿¿ëэх ãэх ìэò ¿éë àæèëëàãààã хóðдàí øóóðхàé ã¿éцэòãэх;Яàðàëòàé òóñëàìæèéí òээâэðëэëòèéí àñóóдàëд дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх;Яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààã òàòâàð, хóðààìæààñ ÷өëөөëөх;Уëñ оðíû доòоодод ¿éë àæèëëàãàà яâóóëàх çөâøөөðëèéã хóðдàí øóóðхàé оëãох çàìààð х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх.

“Яàðàëòàé òóñëàìæ”-èéí хóâьд ¿éë àæèëëàãààíû хóðд íь “íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ”-òàé хàðьцóóëàхàд èë¿¿ ÷óхàë ó÷èð дээðх çààëòóóдûí çàðèìд эдãээð òóñëàìæóóдûã яëãàæ өãñөí. Иéíх¿¿, эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь óëñ оðíóóдàд

6

өөðèéí íóòàã дэâñãэð дээðх áоëоí дàìæèí өíãөð÷ áóé яàðàëòàé òóñëàìæèéã ñààòóóëàхã¿é áàéх ¿¿дíээñ хóóëь эðх ç¿éí øààðдëàãóóдûã хөíãөâ÷ëөх, áàãàñãàхûã çөâëөñөí.

Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь Зàñãèéí Ãàçðóóдàд òóхàéí оðоíд òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áóé х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд íь дээð дóðьдñàí ìèíèìóì ñòàíдàðòóóдûã хэðхэí ñàхèí хэðэãæ¿¿ëæ áàéãààãààñ хàìààðàí (ìөí оëоí óëñûí хóóëèàð çөâøөөðөãдөх хэì хэìæээí дээð òóëãóóðëàí) хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэãèéã ¿ç¿¿ëæ áàéхûã çөâëөñөí. Мөí оëоí óëñûí хóóëèàð çөâøөөðөãдөх хэì хэìæээã áàðèìòëàх íь ç¿éòэé.

Æèøээëáэë, “Удèðдàìæ” - д òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áóé х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûã ãàìøãèéí дàðàà á¿ðòã¿¿ëэх áóñ хàðèí áэëэí áàéдàë хàíãàх àðãà хэìæээíèé íэã áоëãоí óðьд÷èëàí á¿ðòã¿¿ëэхèéã ñàíàë áоëãоñоí. Õóóëь эðх ç¿éí дэìæëэã ¿ç¿¿ëæ áóé óëñ оðоí íь á¿ðòãэãдñэí áàéãóóëëàãóóд ¿éë àæèëëàãààíдàà дээðх ñòàíдàðòóóдûã ìөðдөæ áàéãàà эñэхэд хяíàëò òàâèх хэðэãòэé.

Мөí, çàðèì óëñ оðоí ãàìøãèéí ¿åд áóяíû яàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áóé хóâèéí хэâøëèéí êоìïàíèóдàд хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэã ¿ç¿¿ëэхèéã х¿ñэæ áоëíо ãэæ “Удèðдàìæ” - д òэìдэãëэæээ. Эíэ òохèоëдоëд òэдíèéã х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí íэãэí àдèë дээð дóðьдñàí ñòàíдàðòóóдûã ñàхèí àæèëëàхûã øààðдàх хэðэãòэé. Нэã Зàñãèéí Ãàçàð íөãөө Зàñãèéí Ãàçàðò òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх òохèоëдоëд ÷àíàð, çохèцóóëàëòûã дèïëоìàò àðãààð øèéдâэðëэх áоëоìæòоé òóë дээðхòэé àдèë íөхцëèéã ñàíàë áоëãохã¿é.

г. Хуулü эрх зүйн зарим дэмжлэгийг тодорхой нөхöөл, шаардлагûг хангасан тохиолдолд үзүүлэх нü зүйтэй

5. “ÓäèðäАМЖ” – ã ХЭðХЭН

АШèãëАХ ВЭ?

Оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé òóñëàìæèéã х¿ëээí àâàх хóóëь эðх ç¿éí áэëэí áàéдëûã ñàéæðóóëàхàд эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã оëоí хэëáэðээð àøèãëàæ áоëíо. ¯¿íд:

Çàñãèéí ãàçðóóäÕóóëь áоëоâñðóóëàã÷èд ãàìøãèéí ìåíåæìåíòèéí хóóëь òоãòооìæ áоëоâñðóóëàх яâцдàà “Удèðдàìæ” - ñ èø òàòàх áоëоìæòоé;Õоëáоãдох яàìд эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” – дээð ¿íдэñëэí д¿ðэì æóðàì, òөëөâëөãөө çàãâàð÷ëàх áоëоìæòоé;ÿéцэòãэх эðх á¿хèé áàéãóóëëàãóóд ãàìøãèéí áàéдëûã çàðëàх ¿åдээ оíцãоé áàéдëûí эðх ìэдëèéí х¿ðээíд ò¿ð д¿ðэì áоëоâñðóóëàхààð èø òàòàæ áоëíо;

7

Зàñãèéí Ãàçðóóд хо¸ð òàëò ãэðээ хэëэëцээð хèéх яâцдàà “Удèðдàìæ” - ã ¿íдэñ áоëãоí àøèãëàæ áоëíо.

Õ¿ì¿¿íëýãèéí áàéãóóëëàãóóäÕ¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд Зàñãèéí Ãàçàðòàé ãэðээ хэëэëцээð áоëоí хàðèëцàí àæèëëàãààíû ñàíàìæ áè÷èã áàéãóóëàхдàà эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ñ èø òàòàæ áоëíо;Тодоðхоé ãэðээ хэëэëцээð хèéãдэхээñ өìíө ¿éë àæèëëàãààãàà эхë¿¿ëэх øààðдëàãà òóëãàðñàí ¿åд эðх, ¿¿ðãээ òохèðоëцох çоðèëãооð ëàâëàãàà áоëãоí àøèãëàæ áоëíо;Мөí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû áэëэí áàéдàëòàé хоëáооòоé хóóëь эðх ç¿éí íөхцë¿¿дèéí øàëãàх хóóдàñ áоëãоí àøèãëàæ áоëíо.

Á¿ñ íóòãèéí Çàñãèéí Гàçàð õîîðîíäûí áàéãóóëëàãóóäБ¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãà íь ò¿¿íèé ãèø¿¿í оðíóóдûí хооðоíдох хèë дàìíàñàí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíд дэìæëэã áоëох ãэðээ хэëэëцээð, ¿éë àæèëëàãààíû ñòàíдàðò æóðàì áоëоâñðóóëàхàд эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ñ èø òàòàæ áоëíо.

6. èëҮҮ МЭäЭЭëëèЙã

ХААНААС АВЧ БОëОХ ВЭ?

Нэìэëò ìэдээëëèéã Õоëáооíû www.ifrc.org/idrl âэá хóóдàñíààñ ¿íэ òөëáөðã¿é àâàх áоëоìæòоé.

Õоëáоо íь эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” – д àëáàí áóñ òàéëáàðóóд á¿хèé хэñãèéã áэëòãэí оðóóëñàí. “Удèðдàìæ” – í çààëòóóдàд èø òàòàí оðóóëñàí оëоí óëñûí хóóëь эðх ç¿é, áодëоãûí áàðèìò áè÷ã¿¿дèéí ëàâëàãààã óã òàéëáàð хэñэãò оðóóëñàí. Зàñãèéí Ãàçðóóдàд øèíээð хóóëь òоãòооìæ, áодëоãûí áàðèìò áè÷ã¿¿д áоëоâñðóóëàхàд íь дэìæëэã áоëох хэðэãñë¿¿д дээðх òàéëáàð хэñэãò áàãòñàí. Мөí “Удèðдàìæ” – í х¿ðээíд өãөãдñөí çөâëөìæ¿¿дèéã хэðхэí çөâ àøèãëàх òàëààð çàðèì òàéëáàðûã íэìэëò áоëãоí оðóóëñàí.

а. Òайлбар хэсэг

2007 оíû 11 д¿ãээð ñàðд Õоëáооíооñ “Оëоí Уëñûí Ãàìøãèéí Õоð Уðøãèéã Аðèëãàх ¯éë Аæèëëàãààí дàхь Õóóëь, Эðх З¿éí Аñóóдëóóд” ñэдэâò èæ á¿ðэí ñóдàëãààã хэâë¿¿ëэí ãàðãàñàí. Эíэх¿¿ ñóдàëãààíд ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх оëоí óëñûí эðх ç¿éí á¿òцèéã òàéëáàðëàñàí áөãөөд 20 ãàðóé óëñ оðоí, á¿ñ íóòãèéí ñóдàëãààã áàãòààæ, ìөí Õоëáооíû ñóдàëãàà, çөâëөëãөөíөөð òодоðхоéëоãдñоí хóóëь, эðх ç¿éí ãоë х¿íдðэë, áэðхøээë¿¿дèéã дэâø¿¿ëэí òàâьñàí. Эíэх¿¿ ñóдàëãààã òóñàд íь ¿çэæ ñоíèðхох áоëоìæòоé.

б. Ñудалгаа

Õоëáооíû âэá хóóдñàíд ãàìøãèéí яàðàëòàé òóñëàìæòàé хоëáооòоé оëоí óëñûí áоëоí ¿íдэñíèé 600 ãàðóé хóóëь эðх ç¿éí áàðèìò áè÷ãèéã á¿ðэí эхээð íь хàéæ оëох áоëоìæòоé ìэдээëëèéí ñàíã íэìэëò áоëãоí ñóóëãàñàí. Эíэ ñàí íь òóхàéí òөðëèéí ìэдээëëèéí хàìãèéí èх цóãëóóëãàòàé íь þì.

в. “Îлон Улсûн Гамшгийн Хор Уршгийг Арилгах Хуулü” мэдээллийн сан

Õоëáооíооñ øèíэ ìэдээëэë àâàх ñоíèðхоëòоé х¿ì¿¿ñò çоðèóëàí ãàìøãèéí ìåíåæìåíòèéí хóóëèíд ãàðñàí øèíэ÷ëэëò, өөð÷ëөëò¿¿дèéã òóñãàñàí цàхèì ìэдээëëèéí хóóдñûã ñàð á¿ð, хоëáоãдох øèíэ ìэдээëэë, íèéòëэë¿¿дèéã íэãòãэñэí èíòåðíåò ìэдээëëèéã доëоо хоíоã á¿ð òóñ òóñ ãàðãàдàã.

г. Ñар бүрийн мэдээллийн хуудас болон долоо хоног бүрийн мэдээллийн үйлчилгээ

8

ОÎËÎÍ УËÑÛÍ ГАÌØГИÉÍ ßАÐАËÒАÉ ÁÎËÎÍ ÍӨХӨÍ ÑЭÐГЭЭХ АÍХАÍ ØАÒÍÛ ÒУÑËАÌÆИÉГ

УËÑ ÎÐÍÛ ÄÎÒÎÎÄÎÄ ÄЭÌÆИХ ÁÎËÎÍ ÇÎХИÖУУËАХ УÄИÐÄАÌÆ

9

Агуулга

1. Çорилго ба хамрах хүрээ 2. Òодорхойлолтууд

Óäèðòгал

Хýñýг I: Үíäñýí ¿¿ðýг, õаðèуöлага

3. Гамшигт нэрвэгдсэн улс орнуудûн хүлээх үүрэг, хариуöлага

4. Òусламж үзүүлэгч талуудûн хүлээх үүрэг, хариуöлага

5. Íийт улс орнуудûн хүлээх нэмэлт үүрэг, хариуöлага

6. Íөөö бололöоог зориулалтûн дагуу болон бусад зориулалтаар ашиглах үйл явöтай холбоотой үүрэг хариуöлагууд

Хýñýг II: Эðò çаðлаí ìýäýýлýл áа áýлýí áаéäал

7. Эрт зарлан мэдээлэл

8. Хуулü эрх зүй, бодлогûн болон байгууллагûн бүтэö 9. Äотоодûн хүчин чадлûг бүс нутаг, олон улсûн хэмжээнд дэмжих нü

10. Эхлүүлэх

Хýñýг III: Олîí улñûí гаìøгèéí ÿаðалòаé áîлîí íөõөí ñýðгýýõ аíõаí øаòíû òуñлаìæèéг ýõл¿¿лýõ áа äууñгаõ

11. Öэргийн тусламжийг эхлүүлэх

12. Äуусгах

Хýñýг IV: Хуулü ýðõ ç¿éí äýìæлýг13. Òусламж үзүүлэгч улс орнуудûг дэмжих нü

14. Òусламж үзүүлэгч хүмүүнлэгийн байгууллагуудûг дэмжих нü

15. Òусламж үзүүлэгч бусад талуудûг дэмжих нü

Хýñýг V: Хèлýýð íýâòðýõ áîлîí áуñаä ¿éл аæèллагааíä ¿ç¿¿лýõ õуулü ýðõ ç¿éí äýìæлýг¿¿ä

16. Ажилтнууд17. Áараа, тоног төхөөрөмж18. Òусгай бараа, тоног төхөөрөмж19. Òээвэр20. Äотоодûн түр хугаöаанû хуулü, эрх зүйн байдал21. Òатвар22. Аюулгүй байдал23. Уртасгасан öагаар ажиллах24. Çардал

1010

11

12

12

13

13

13

13

13

13

14

14

1415

15

15

15

15

16

16

16 1717181819191919

10

ÎËÎÍ УËÑÛÍ ГАÌØГИÉÍ ßАÐАËÒАÉ ÁÎËÎÍ ÍӨХӨÍ ÑЭÐГЭЭХ АÍХАÍ ØАÒÍÛ ÒУÑËАÌÆИÉГ УËÑ ÎÐÍÛ ÄÎÒÎÎÄÎÄ ÄЭÌÆИХ ÁÎËÎÍ ÇÎХИÖУУËАХ УÄИÐÄАÌÆ

ÓäèðòãАë1. Çорилго ба хамрах хүрээ

1. Õэдèéãээð óëñ оðíóóд эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã çààâàë дàãàæ áèåë¿¿ëэх àëáàã¿é áоëоâ÷ ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх оëоí óëñûí ¿éë àæèëëàãààòàé хоëáооòоé хóóëь òоãòооìæ, áодëоãо, д¿ðэì æóðìàà ñàéæðóóëàх çоðèëãооð àøèãëàíà хэìээí Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Õоëáоо íàéдàæ áàéíà. Мөí, “Удèðдàìæ” íь доòоодûí хóóëь òоãòооìæèéí х¿ðээíд хэðэãæèæ áàéãàà àëèâàà эðх, ¿¿ðэãò øóóд íөëөө ¿ç¿¿ëэхã¿é.

2. “Удèðдàìæ” íь Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãûí Åðөíхèé Аññåìáëåéí 1991 оíû 46/182, 2002 оíû 57/150 òооò òоãòооëóóд áоëоí 1977 оíû Оëоí Уëñûí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéã Шóóðхàé Зохèоí Бàéãóóëàх Аðãà Õэìæээ, 2005 оíû Õ¸оãоãèéí Тóíхàãëàë, ¯éë Аæèëëàãààíû Õ¿ðээ çэðэã оëоí óëñûí çохèцóóëàëòûí хэðэãñë¿¿дэд ¿íдэñëэñэí áоëíо.

3. “Удèðдàìæ” íь оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæòàé хоëáооòоé доòоодûí хóóëь эðх ç¿é, áодëоãо, áàéãóóëëàãûí á¿òцээ ñàéæðóóëàх ñоíèðхоë á¿хèé óëñ оðíóóдûí ¿íдэñíèé хóóëь эðх ç¿éí áэëэí áàéдàëд íь хóâь íэìэð оðóóëàх çоðèëãоòоé. Мөí, доòоодûí эðх á¿хèé áàéãóóëëàãóóдûí ãоëëох ¿¿ðэã ðоëèéã áàòàëãààæóóëàхûí çэðэãцээ çохèцóóëàëò, ÷àíàð, хàðèóцëàãûí ìèíèìóì ñòàíдàðòóóдûã ñàхèх х¿ñэë, áоëоìæòоé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд, х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд хóóëь эðх ç¿éí òодоðхоé дэìæëэã ¿ç¿¿ëэхèéã çөâëөæ áàéíà. Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã àøèãëàñíààð ãàìøèãò íэðâэãдñэí оëоí íèéòэд х¿ðãэх оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí ÷àíàð, ¿ð өãөөæ ñàéæèðíà ãэдэãò áèд èòãэëòэé áàéíà.

4. Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã çэâñэãò ìөðãөëдөөíèé íөхцөëд эñâэë çэâñэãò ìөðãөëдөөíèé ¿åээð òохèоëдñоí ãàìøèãòàé òэìцэхэд áоëоí дээðхè íөхцөë áàéдàëд яàðàëòàé òóñëàìæèéã çохèцóóëàх д¿ðэì æóðàìдàà өөð÷ëөëò оðóóëàх çоðèëãооð àøèãëàхàд òохèðоìæã¿é. Мөí ò¿¿í÷ëэí, дàðààх оëоí óëñûí хóóëь, ãэðээ хэëэëцээð¿¿дèéí óòãà ñàíàà, хэðэãæèëòэд íөëөөëөх áоëоí өөð÷ëөëò оðóóëàхûã çоðèоã¿é. ¯¿íд:

à. Оëоí óëñûí х¿ì¿¿íëэãèéí, х¿íèé эðхèéí áоëоí д¿ðâэãñдèéí òóхàé хóóëь; á. Уëñ оðíóóд, Зàñãèéí Ãàçàð хооðоíдûí áàéãóóëëàãóóд, Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Õоëáоо, Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàéí Õоðооíû ñòàòóñ, хóóëь, эðх ç¿éí áàéдàë;â. Äàâóó эðх áоëоí хàëдàøã¿é áàéдàëòàé хоëáооòоé оëоí óëñûí хóóëь; ã. Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Õөдөëãөөíèé (Õөдөëãөөí) хóóëь, д¿ðэì, Õөдөëãөөíèé áèå дààñàí á¿ðэëдэх¿¿í хэñэã áоëоí óëñ оðíóóдûí хооðоíдûí хóóëь эðх ç¿éí çохèцóóëàëòóóд;ä. Уëñ оðíóóдûí хооðоíдûí эñâэë óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóдûíхооðоíдûí ãэðээ, хэëэëцээð оðíо.

11

2. Òодорхойлолтууд

Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” – д àøèãëàãдñàíààð, 1. “Гàìøèã” íь çэâñэãò ìөðãөëдөөíөөñ áóñ хàðèí áàéãàëèéí эñâэë х¿íèé ¿éë

àæèëëàãààíààñ ¿¿дэí ãэíэò òохèоëдоí, эñâэë óдààí хóãàцààíû òóðøèд ¿ðãэëæëэí х¿íèé àìь, эð¿¿ë ìэíд, эд хөðөíãө эñâэë х¿ðээëэí áóé оð÷èíд ¿ëэìæ хэìæээíèé àþóë çàíàë ó÷ðóóëæ áóé íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààíû íоцòоé òàñàëдàë ìөí.

2. “Гàìøãèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæ” íь ãàìøèãò íэðâэãдñэí оëоí íèéòèéí íэí òэðã¿¿íèé хэðэãцээã хàíãàх çоðèëãооð ¿ç¿¿ëæ áóé áàðàà, ¿éë÷èëãээ ìөí.

3. “Нөõөí ñýðãýýõ àíõàí øàòíû òóñëàìæ“ íь ãàìøèãò íэðâэãдñэí оëоí íèéòèéí íэí òэðã¿¿íèé хэðэãцээã хàíãàñíû дàðàà ãàìøèãò íэðâэãдñэí óëñ оðíû òодоðхоéëñíû дàãóóх эхэí ¿åд ãàìøèãòàé òэìцэх ÷àдàâхèéã ñàéæðóóëàх, эðñдëèéã áóóðóóëàх ¿éë àæèëëàãàà áоëоí ãàìøèãò íэðâэãдñэí оëоí íèéòèéã ãàìøèã òохèоëдохооñ өìíөх àìьдðàëûí íөхцөë áàéдàëд íь áóцààí оðóóëàх, ñàéæðóóëàх çоðèëãоòоé áàðàà, ¿éë÷èëãээ ìөí.

4. “Áàðàà“ íь ãàìøèãò íэðâэãдñэí оëоí íèéòэд яàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх эñâэë àíхàí øàòíû íөхөí ñэðãээëòèéí çоðèëãооð ¿ç¿¿ëæ áóé хàíãàìæ ìөí.

5. “¯éë÷èëãýý“ íь ãàìøèãò íэðâэãдñэí оëоí íèéòэд òóñëàх çоðèëãооð ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí àæèëòíóóдûí хэðэãæ¿¿ëæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãàà (àâðàх áоëоí эìíэëãèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãээ) ìөí.

6. “Òîíîã òөõөөðөìæ“ íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèд øààðдëàãàòàé áàðààíààñ áóñàд ìàøèí, ðàдèо хоëáоо çэðэã áèåò ç¿éëñ ìөí.

7. “Àæèëòíóóä“ íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà àæèëòíóóд áоëоí ñàéí дóðûíхàí ìөí.

8. “Нýðâýãäñýí óëñ îðîí” íь ãàçàð íóòàã дээð íь х¿í àìь, хөðөíãө ãàìøèãò àâòñàí óëñ оðоí ìөí.

9. “Òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýã÷ óëñ îðîí” íь èðãэíèé эñâэë цэðãèéí á¿ðэëдэх¿¿íээð

ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà óëñ оðоí ìөí.

10.“Òóñëàìæ ãàðãàã÷ óëñ îðîí” íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí áàðàà, òоíоã òөхөөðөìæ ìөí àæèëòíóóд ãàìøèãò íэðâэãдñэí ãàçàð ëóó òээâэðëэãдэæ эхëэх óëñ оðоí ìөí.

11. “Äàìæèí өíãөð¿¿ëýã÷ óëñ îðîí” íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ ãàìøèãò íэðâэãдñэí óëñ оðоí ðóó оðох, ãàðàхàд хóóëь òоãòооìæèéí дàãóó íóòàã дэâñãэð дээã¿¿ðээ дàìæèí өíãөð¿¿ëэхээð çөâøөөðөë өãñөí óëñ оðоí ìөí.

12. “Òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýã÷ õ¿ì¿¿íëýãèéí áàéãóóëëàãà” íь эðх ¿¿ðэã, ¿éë àæèëëàãàà íь х¿ì¿¿íëэãèéí яàðàëòàé òóñëàìæ, íөхөí ñэðãээх ¿éë àæèëëàãàà эñâэë хөãæèëд ÷èãëэãдñэí ãàдààдûí, á¿ñ íóòãèéí, Зàñãèéí Ãàçàð хооðоíдûí эñâэë оëоí óëñûí àøãèéí áóñ áàéãóóëëàãà ìөí.

13. “Òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõýýð ñîíãîãäñîí õ¿ì¿¿íëýãèéí áàéãóóëëàãà” íь òóñëàìæ ãàðãàã÷, дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷ эñâэë íэðâэãдñэí óëñ оðíóóдààñ V хэñэãò çààñíû дàãóó оëãоãдñоí хóóëь, эðх ç¿éí дэìæëэã àâàх эðх á¿хèé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãà ìөí.

14. “Òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýã÷ òàë” íь íэðâэãдñэí óëñ оðíû íóòàã дэâñãэð дээð òохèоëдñоí ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх ¿éë àæèëëàãààíд оðоëцоæ áàéãàà эñâэë ìөíãөí áоëоí ìөíãөí áóñ òóñëàìæèéã èëãээæ áàéãàà òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд, óëñ оðоí, áóяíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà ãàдààдûí хóâь х¿í, хóâèéí êоìïàíèóд ìөí.

12

I ХЭСЭã: ҮНäСЭН ҮҮðЭã ХАðèÓЦëАãА3. Íэрвэгдсэн улс орнуудûн хүлээх үүрэг, хариуöлага

1. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь өөðèéí оðíû íóòàã дэâñãэð дээð ãàìøãèéí эðñдëèéã áóóðóóëàх, яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхэд ãоëëох ¿¿ðэãòэé. Õ¿ì¿¿íëэãèéí ñàëáàðò Зàñãèéí Ãàçðûí эðх á¿хèé áàéãóóëëàãóóдòàé хàâñàð÷ àæèëëàдãèéí хóâьд ¯íдэñíèé Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿д áоëоí доòоодûí èðãэíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóд ¿íдэñíèé хэìæээíд дэìæëэã ¿ç¿¿ëæ àæèëëàх ãоë ¿¿ðэãòэé.

2. Нэðâэãдñэí óëñ оðоí íь òóхàéí ãàìøãèéí íөхцөë áàéдàë доòоод дàхь х¿÷èí ÷àдëààñ дàâàí ãàðñíûã х¿ëээí çөâøөөðâөë òэðээð íэðâэãдñэí х¿í àìûí хэðэãцээã хàíãàхûí òóëд оëоí óëñûí áоëоí/эñâэë á¿ñ íóòãèéí òóñëàìæèéã х¿ñэх íь ç¿éòэé.

3. Нэðâэãдñэí óëñ оðоí íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóдûí ¿ç¿¿ëæ áàéãàà ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæèéã оëоí óëñûí хóóëь òоãòооìæèéí дàãóó өөðèéí íóòàã дэâñãэð дээð çохèцóóëàх, óдèðдàх, хяíàх á¿ðэí эðхòэé.

4. Òусламж үзүүлэгч талуудûн хүлээх үүрэг, хариуöлага

1. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóд, òэдãээðèéí àæèëòíóóд íь íэðâэãдñэí óëñ оðíû хóóëь òоãòооìæ áоëоí хоëáоãдох оëоí óëñûí хóóëь òоãòооìæèéã дàãàæ ìөðдөх, доòоодûí áàéãóóëëàãóóдòàé ¿éë àæèëëàãààãàà çохèцóóëàх, ãàìøèãò íэðâэãдñэí х¿í àìûã х¿íдэòãэí хàðьцàх ¸ñòоé.

2. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóд íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã х¿ì¿¿íëэã, òөâèéã ñàхèñàí, øóдàðãà áàéх çàð÷ìóóдûí дàãóó ¿ç¿¿ëэх ¸ñòоé. Яëàíãóяà:

à. Тóñëàìæèéí ç¿éëñèéí эðэìáèéã çөâхөí хэðэãцээí дээð ¿íдэñëэí òооцооëох;á. Ãàìøèãò íэðâэãдñэí х¿í àìûã яëãàâàðëàí ãàдóóðхàëã¿éãээð (¿íдэñòэí, яñòàí, àðьñ өíãө, øàøíû èòãэë ¿íэìøèë, àíãè, х¿éñ, хөãæëèéí áэðхøээë, íàñ, óëñ òөðèéí ¿çэë áодëûí хóâьд) òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх;â. Нэðâэãдñэí óëñ оðíû доòоод хэðэãò оðоëцох, òодоðхоé óëñ òөðèéí эñâэë øàøíû áàéð ñóóðèéã áэхæ¿¿ëэх, áóяíû òóñëàìæààñ àøèã оëох àëèâàà çоðèëãоã¿éãээð òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх;ã. Тóñëàìæèéã ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû

òóñëàìæòàé хàìààðàëã¿é óëñ òөð, эдèéí çàñàã эñâэë цэðãèéí øèíæ ÷àíàðòàé àëèâàà ìэдээëëèéã цóãëóóëàх хэðэãñэë áоëãоí àøèãëàхã¿é áàéх хэðэãòэé.

3. Ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí ç¿éëñ íь íэí ò¿ð¿¿íд øààðдàãдàх хэðэãцээí дээð òóëãóóðëàñàí áàéхààñ ãàдíà дàðààх øààðдëàãóóдûã хàíãàñàí áàéх ¸ñòоé. ¯¿íд:

à. Эìэãòэé÷¿¿д áоëоí оíцãоé эìçэã á¿ëã¿¿д áоëох х¿¿хэд, д¿ðâэãñэд, àхìàд íàñòàí, хөãæëèéí áэðхøээëòэé èðãэд, ÕÄÕ òээã÷èд, áóñàд өâ÷òэé х¿ì¿¿ñèéí хэðэãцээ øààðдëàãàд íèéцñэí áàéх;á. Нэðâэãдñэí х¿í àìûí хэðэãцээ, øààðдëàãà áоëоí оëоí óëñûí ÷àíàðûí хоëáоãдох ñòàíдàðòóóдàд íèéцñэí áàéх;â. Äоòоодûí хоëáоãдох áàéãóóëëàãóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ áóñàд òàëóóдûí ¿éë àæèëëàãààòàé çохèцñоí áàéх;ã. Ñо¸ë, íèéãэì, øàøíû çàí çàíøèë, óëàìæëàëд íèéцñэí áàéх;ä. Нэðâэãдñэí оëоí íèéò áоëоí òэð дóíдàà эìэãòэé÷¿¿д, çàëóó÷óóд, àхìàд íàñòíû çохèх òөëөөëëèéã òóñëàìæèéí òөëөâëөëò, хэðэãæèëò, хяíàëò, ¿íэëãээíд оðоëцóóëàх;å. Эðх á¿хèé, çохèх ¸ñооð ñóðãàãдñàí àæèëòíóóд òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх;¸. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхэд оðоëцоæ áóé òàëóóдûí áàéãóóëëàãûí х¿÷èí ÷àдàëд íèéцñэí áàéх;æ. Оðоí íóòãèéí ãàìøãèéí эðñдëèéã áóóðóóëàх, яàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх, íөхөí ñэðãээх х¿÷èí ÷àдëûã áэхæ¿¿ëæ, ãàìøãèéí эìçэã áàéдëûã цààøèд áóóðóóëàхàд хóâь íэìэð оðóóëàх ÷èãëэëòэéãээð òóñëàìæèéã хэðэãæ¿¿ëэх, çохèоí áàéãóóëàх;

13

ç. Оðоí íóòãèéí оëоí íèéò, эдèéí çàñàã, àæëûí çàх çээë, хөãæëèéí çоðèëãо, х¿ðээëэí áóé оð÷èíд ¿ç¿¿ëэх ñөðөã íөëөөëëèéã áàãàñãàх эðìэëçэëòэéãээð òóñëàìæèéã хэðэãæ¿¿ëэх;è. ¯éë àæèëëàãàà, ñàíх¿¿æèëòèéí òàëààðх ìэдээëëèéã çохèх òàëóóдòàé ñоëèëцоæ, èë òод áàéдëààð òóñëàìæèéã çохèоí áàéãóóëàх ãэñэí øààðдëàãóóд оðíо.

5. Íийт улс орнуудûн хүлээх нэмэлт үүрэг, хариуöлага

1. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóдûã ñàíх¿¿æ¿¿ëæ áàéãàà óëñ оðíóóд íь òэдíèéã 4 д¿ãээð ç¿éë áóþó “Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóдûí х¿ëээх ¿¿ðэã, хàðèóцëàãà“ - д çààñíû дàãóó ¿éë àæèëëàãààãàà яâóóëàхûã дэìæèх хэðэãòэé.

2. Нèéò óëñ оðíóóд оëоí óëñûí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí òоãооíд хóâь íэìэð оðóóëàх ñоíèðхоë á¿хèé оëоí íèéòèéã áоëоìæòоé áоë ñàíх¿¿ãèéí хàíдèâ өãөх эñâэë çөâхөí íэðâэãдñэí óëñ оðíóóдûí х¿ññэí яàðàëòàé òóñëàìæèéí áàðààã хàíдèâëàхûã èдэâхòэéãээð óðàìøóóëàх хэðэãòэé.

6. Íөөö бололöоог зориулалтûн дагуу болон бусад зориулалтаар ашиглах үйл явöтай холбоотой үүрэг, хариуöлагууд

1. Уëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд ¿éë àæèëëàãààã çохèх ̧ ñооð яâóóëàхàд хàìòðàí àæèëëàæ, ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí áàðàà, òоíоã òөхөөðөìæ, íөөцèéí çоðèóëàëòûã хóóëь áóñààð өөð÷ëөх, хóâьдàà çàâøèх эñâэë ëóéâàðдàхààñ óðьд÷èëàí ñэðãèéëэх хэðэãòэé.

2. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд ãàìøãèéí òóñëàìæèéí çоðèóëàëòààð х¿ëээí àâñàí хөðөíãө, òóñëàìæèéí ç¿éëñèéã òóхàéí çоðèóëàëòûí дàãóó àøèãëàх ¸ñòоé

II ХЭСЭã: Эðò ЗАðëАН МЭäЭЭëЭë БА БЭëЭН БАЙäАë7. Эрт зарлан мэдээлэл

1. Аëèâàà óëñ оðоí íь ãàìøãèéí хèë дàìíàñàí íөëөөëëèéã áàãàñãàх, øààðдàãдàæ áоëох оëоí óëñûí òóñëàìæèéí ¿ð íөëөөã дээøë¿¿ëэх çоðèëãооð áóñàд óëñ оðоí, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд, ò¿¿íèé доòоð Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãûí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéí Зохèцóóëàã÷òàé ãàìøãèéí òàëààðхèè áоëоí ãàìøèã ¿¿ñãэæ áоëçоøã¿é àþóëûí òàëààðхè ìэдээëëèéã øóóðхàé ñоëèëцох áоëоìæèéã хàíãàñàí æóðàìòàé áàéх хэðэãòэé.

8. Хуулü эрх зүй, бодлогûн болон байгууллагûн бүтэö 1. Ãàìøãèéí эðñдëèéã áóóðóóëàх òоìоохоí хөòөëáөðèéí çàéëøã¿é эëåìåíò

áоëãоí óëñ оðíóóд íь ãàìøãààñ óðьд÷èëàí ñэðãèéëэх, àþóëûã áóóðóóëàх, áэëэí áàéдàë хàíãàх, яàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх, íөхөí ñэðãээхòэé хоëáооòоé хóóëь эðх ç¿é, áодëоãûí áоëоí áàéãóóëëàãûí èæ á¿ðэí á¿òцèéã áàòàëæ, òөëөâëөãөө áоëоâñðóóëàх хэðэãòэé. ̄ ¿íдээ, ̄ íдэñíèé Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí òóñëàх ¿¿ðэã ðоëèéã á¿ðэí хэìæээãээð òооцоí, оëоí íèéòэд àþóëã¿é áàéдàë, òэìцэх ÷àдàâхàà áэхæ¿¿ëэх áоëоìæ оëãохûã эðìэëçэх íь ç¿éòэé. Уëñ оðíóóд á¿ñ íóòàã, оëоí óëñûí хоëáоãдох áàéãóóëëàãóóдûí òóñëàìæòàéãààð эдãээð á¿òцèéí ¿ð д¿íòэé àæèëëàх áàòàëãààã хàíãàхàд çохèх íөөцèéã çоðèóëàх хэðэãòэé.

2. Эдãээð á¿òэц íь оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã эхë¿¿ëэх, дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх, дàìæèí өíãөð¿¿ëэх, çохèцóóëàх àñóóдëóóдûã эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” – í дàãóó çохèх ¸ñооð øèéдâэðëэх íь ç¿éòэé. Мөí эдãээð хóóëь эðх ç¿é, áодëоãûí á¿òэц íь Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãûí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿åд óëñ оðíóóд, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷

14

х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí òөâ òөëөөëөë áоëоí àæèëëàдàã Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãûí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéí Зохèцóóëàã÷èéí ¿¿ðэã ðоëèéã àíхààðàëдàà àâàí оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã ¿ð д¿íòэé çохèцóóëàх áоëоìæ оëãох ̧ ñòоé. Эíэ ¿åд ìөí òóхàéí ñàëáàðò эðх ìэдэë, ¿¿ðэã á¿хèé àæèëëàдàã Зàñãèéí Ãàçðûí áàéãóóëëàãóóдàд хоëáоãдох àæëûã хàðèóцóóëíà. Оëоí óëñûí áоëоí Зàñãèéí Ãàçðûí áàéãóóëëàãóóдûã á¿х ò¿âøèíд хоëáоí àæèëëàх ¿íдэñíèé òөëөөëëèéã áèé áоëãох àñóóдàëд àíхààðàë хàíдóóëàх ¸ñòоé.

3. Зàñãèéí Ãàçðóóд øààðдëàãàòàé áөãөөд òохèðоìæòоé ¿åд оðоí íóòãèéí çàñàã çàхèðãàà, хóâèéí çохèцóóëàã÷ áàéãóóëëàãóóд çэðэã оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæòàé хоëáооòоé хóóëь, áодëоãûí х¿ðээíд эðх á¿хèé доòоодûí áàéãóóëëàãóóдûã эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã хэðэãæ¿¿ëэхэд хоëáоãдох ò¿âøèíдээ øààðдëàãàòàé àðãà хэìæээ àâàхûã дэìæèх хэðэãòэé.

9. Äотоодûн хүчин чадавхийг бүс нутаг, олон улсûн хэмжээнд дэмжих нü

1. Оëоí óëñûí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóд íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх яâцдàà ãàìøèãò íэðâэãдñэí óëñ оðоí, доòоодûí èðãэíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóд, ¯íдэñíèé Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí ãàìøãààñ óðьд÷èëàí ñэðãèéëэх, ãàìøãèéí àþóëûã áóóðóóëàх, áэëэí áàéдàë хàíãàх, ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх х¿÷èí ÷àдàâхèéã íь ñàéæðóóëàхûã дàâхàð çоðèх íь ç¿éòэé. Иíãэñíээð òóхàéí óëñ оðíû ãàìøèãòàé òэìцэх ÷àдàâхèéã ñàéæðóóëàí, оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ àâàх хэðэãцээ, øààðдëàãûã áàãàñãàх áоëоìæòоé.

2. Оëоí óëñûí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷èд íь оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã àìæèëëòàé çохèцóóëàх íөхцë¿¿дèéí íэã áоëох хóóëь эðх ç¿é, áодëоãо, áàéãóóëëàãûí á¿òцèéã áоëоâñðóóëàх, хàíãàх ÷àдàâхèòàé áоëоход íь хөãæèæ áàéãàà оðíóóдàд дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх íь ÷óхàë.

III ХЭСЭã: ОëОН ÓëСЫН ãАМШãèЙН ЯАðАëòАЙ БОëОН НӨХӨН СЭðãЭЭХ АНХАН ШАòНЫ òÓСëАМЖèЙã ЭХëҮҮëЭХ БА äÓÓСãАХ10. Эхлүүлэх

1. Ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã эхë¿¿ëэхэд íэðâэãдñэí óëñ оðíû çөâøөөðөë дээð, çàð÷ìûí хóâьд óðèàëãà дээð ¿íдэñëэдэã. Нэðâэãдñэí óëñ оðíû ç¿ãээñ оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ х¿ñэх эñэхээ цàã àëдàëã¿éãээð øèéдâэðëэæ, хоëáоãдох øèéдâэðèéã áóñàд òàëóóдàд яàðàëòàé ìэдэãдэíэ. Ãэâ÷ àëèâàà øèéдâэðèéã ãàðãàхûí òóëд íэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь þóíû ò¿ð¿¿íд хэðэãцээ, øààðдëàãàà øóóðхàé ¿íэëэх ¸ñòоé. Эíэ ¿íэëãээã Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãà áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ х¿ì¿¿íëэãèéí áóñàд áàéãóóëëàãóóдòàé хàìòðàí хèéх áоëоìæòоé.

2. Нэðâэãдñэí óëñ оðíû òàëààñ х¿ññэí áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷дээñ ñàíàë áоëãоñоí òóñëàìæ íь øààðдëàãàòàé эñâэë íèéë¿¿ëэх áоëоìæòоé áàéãàà áàðààíû òөðөë, òоо хэìæээ, ¿éë÷èëãээ, ìэðãэæëèéí óð ÷àдâàðûí хóâьд àëь áоëох òодоðхоé áàéх ¸ñòоé. Мөí эíэ ¿åд íэðâэãдñэí óëñ оðоí íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ оðíóóдûí ç¿ãээñ ñàíàë áоëãох ìàãàдëàëòàé áàðàà, ¿éë÷èëãээíèé òодоðхоé òөðëèéã хэðэãцээ, øààðдëàãàã¿é áоëохûã хоëáоãдох òàëóóдàд óðьд÷èëàí ìэдэãдэæ áоëíо.

3. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã хèëээð íэâòð¿¿ëэх áоëоí òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààòàé хоëáооòоé доòоодûí хóóëь òоãòооìæèéí òàëààð çохèх ìэдээëëèéã òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóдàд өãөх íь ÷óхàë.

15

11. Öэргийн тусламжийг эхлүүлэх

Цэðãèéí х¿÷, хэðэãñëèéã ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх çоðèëãооð àøèãëàхдàà çөâхөí íэðâэãдñэí óëñ оðíóóдûí х¿ñэëò эñâэë çөâøөөðëèéí дàãóó, ìөí эíãèéí, èðãэíèé ÷àíàðòàé èæèë òөñòэé ñоíãоëòóóдûã àâ÷ ¿çñэíèé дàðàà эхë¿¿ëíэ. Эíэ òөðëèéí òóñëàìæèéã эхë¿¿ëэхдээ цàã хóãàцàà, íөхцөë áàéдëûí (òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ðãэëæëэх хóãàцàà, çэâñэãëэñэí áàéх эñэх, ¿íдэñíèé цэðãèéí хóâцñàà хэðэãëэх эñэх, эíãèéí áàéãóóëëàãóóдòàé хàìòðàí àæèëëàх ìåхàíèçì çэðэã àñóóдëóóдûã òóñãàí) òàëààð íэðâэãдñэí áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд íь óðьд÷èëàí òохèðоëцоíо.

12. Äуусгах

Нэðâэãдñэí óëñ оðоí эñâэë òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàë íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã дóóñãàâàð áоëãохûã х¿ñâэë çохèх ìэдэãдëèéã хèéх ¸ñòоé. Мэдэãдэë хèéñíèé дàðàà íэðâэãдñэí óëñ оðоí áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóд íь òóхàéí òóñëàìæèéã çоãñоох íь ãàìøèãò íэðâэãдñэí оëоí íèéòэд яìàð íөëөө ¿ç¿¿ëæ áоëох òàëààð àíхààðàëдàà àâ÷, çөâëөëдөх ¸ñòоé.

IV ХЭСЭã: ХÓÓëЬ ЭðХ ЗҮЙН äЭМЖëЭã13. Òусламж үзүүлэгч улс орнуудûг дэмжих нü

Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь íэðâэãдñэí áоëоí дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷ óëñ оðоí íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоíд ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх ¿éë яâцòàé хоëáоãдох хóóëь эðх ç¿éí ìèíèìóì дэìæëэãèéã V хэñэãò çààñíû дàãóó ¿ç¿¿ëэхèéã çөâëөìæ áоëãоæ áàéíà.

14. Òусламж үзүүлэгч хүмүүнлэгийн байгууллагуудûг дэмжих нü

1. Оëоí óëñûí хóóëь òоãòооìæèéí дàãóó íэðâэãдñэí, òóñëàìæ ãàðãàã÷, дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí àëèíд íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæòàé хоëáооòоé хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэãèéã V хэñэãò òàéëáàðëàñíû дàãóó ¿ç¿¿ëэх áоëоìæòоéã ñоíãох эðхòэé.

2. Уëñ оðíóóд хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэã х¿ñэæ áàéãàà òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûã ñоíãох øàëãóóð áèé áоëãохûã çөâëөæ áàéíà. Эíэх¿¿ øàëãóóð íь хоëáоãдох áàéãóóëëàãóóдûã “Удèðдàìæ” – í 4 д¿ãээð ç¿éë áоëох “Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóдûí х¿ëээх ¿¿ðэã, хàðèóцëàãà“ - д çààñíû дàãóó ¿éë àæèëëàãàà яâóóëàх ÷àдàâхèòàé эñэхèéã хàðóóëàх ¸ñòоé.

3. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãàд òàâèх àëèâàà íэìэëò øààðдëàãà íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû çохèх òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх ¿éë яâцàд дàðàìò áоëох ¸ñã¿é.

4. Уëñ оðíóóд òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóдàд хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх эñэхээ ãàìøèã òохèоëдохооñ өìíө эñâэë òохèоëдñоíû дàðàà àëь áоëох хóðдàí òодоðхоéëох íь ç¿éòэé. Õоëáоãдох æóðàì, ìåхàíèçì íь àëь áоëох хяëáàð, ò¿ðãэí øóóðхàé áàéх хэðэãòэé. Аëèâàà д¿ðэì æóðìûã òодоðхоé òàéëáàðëàñàí áàéх áà эíэ òàëààðх ìэдээëëèéã ÷өëөөòэé àâàх áоëоìæòоé áàéх ̧ ñòоé. Мөí эíэ д¿ðэì æóðàì íь ¿íдэñíèé á¿ðòãэë, хо¸ð òàëûí ãэðээ хэëэëцээðèéã àøèãëàх, оëоí óëñûí áоëоí á¿ñ íóòãèéí èòãэìæëэх ñèñòåìээñ хэðхэí хàìààðàх àñóóдëûã òóñãàх хэðэãòэé.

5. V хэñэãò çààñàí хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх àñóóдëûã эíэх¿¿ ç¿éëèéí 2 дàхь дэд хэñãèéí øàëãóóðóóдûã хàíãàæ áàéãàà эñхээñ хàìààðàí ñààòóóëæ áоëíо. Ãэâ÷ хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэã àâàх эðхèéã дóð çоðãооðоо эñâэë íөхцөë áàéдàëд òохèðñоí ìэдэãдэë хèéëã¿éãээð өөð÷èëæ áоëохã¿é.

16

15. Òусламж үзүүлэгч талуудад үзүүлэх дэмжлэг

Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоí, х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíд ñөðãөөð íөëөөëөхã¿é áоë хоëáоãдох х¿ñэëòèéí дàãóó 13, 14 д¿ãээð ç¿éëд çààñíààñ áóñàд áóþó áóяíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ хóâèéí êоìïàíèóд çэðэã òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóдàд V хэñэãò òóñãàñàí хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэãèéã ¿ç¿¿ëэхèéã х¿ñэæ áоëíо. Эíэх¿¿ дэìæëэãèéã àâ÷ áàéãàà òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ òàëóóд íь 14 д¿ãээð ç¿éëд çààñàí ìèíèìóì íөхцë¿¿дèéã ñàхèх ¸ñòоé.

V ХЭСЭã: ХèëЭЭð НЭВòðЭХ БОëОН ҮЙë АЖèëëАãААНä ҮЗҮҮëЭХ ХÓÓëЬ ЭðХ ЗҮЙН äЭМЖëЭãҮҮä

Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь óëñ оðíóóдûã òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд 16-24 д¿ãээð ç¿éë¿¿дэд çààñíû дàãóó хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэã ¿ç¿¿ëэхèéã çөâëөæ áàéíà. Эдãээð дэìæëэã íь ¿íдэñíèé àþóëã¿é áàéдàë, оëоí íèéòèéí хэâ æóðàì, оëоí íèéòèéí эð¿¿ë ìэíд, х¿ðээëэí áóé оð÷èí, íэðâэãдñэí, òóñëàìæ ãàðãàã÷ áоëоí дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóдòàé хоëáооòоé оëоí íèéòèéí ¸ñ ç¿éí ñоíèðхоëд íèéцэх ¸ñòоé. Äээð дóðьдñàí àøèã ñоíèðхëûã хàìãààëàх àðãà хэìæээ íь òóхàéí ãàìøãèéí оíцëоãò òохèðñоí áàéх áөãөөд íэðâэãдñэí оëоí íèéòèéí х¿ì¿¿íëэãèéí хэðэãцээ, øààðдëàãûã øèéдâэðëэхэд çàéëøã¿é ÷óхàë. Зàñãèéí Ãàçðààñ áóñàд áàéãóóëëàãóóдûí эðх ìэдëèéí х¿ðээíèé òóñãàéëñàí дэìæëэã øààðдëàãàòàé ¿åд Зàñãèéí Ãàçàð íь òэдãээð áàéãóóëëàãóóдûã òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоí, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд хоëáоãдох дэìæëэãèéã ¿ç¿¿ëэхèéã хөх¿¿ëэí дэìæèх хэðэãòэé.

16. Ажилтнууд

1. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоí, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí àæèëòíóóдûã çохèцóóëàх ¿¿дíээñ дооðх àðãà хэìæээã àâíà:

à. Ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààã хэðэãæ¿¿ëэх хóãàцààíд íь âèç áоëоí øààðдëàãàòàé áóñàд çөâøөөðëèéã áоëоìæòоé áоë ¿íэ òөëáөðã¿éãээð оëãох;á. Ãàìøãèéí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû èéìэðх¿¿ âèç, çөâøөөðëөөñ ÷өëөөëөх эñâэë ìàø øóóðхàé оëãох;â. Ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã хэðэãæ¿¿ëэх ãàдààдûí эìíэëãèéí àæèëòàí, àðхèòåêòоð, èíæåíåð¿¿дèéí ìэðãэæëèéí áоëоâñðоë, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоí, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãààñ æèíхэíэ ãэæ ãэð÷èëñэí æоëооíû ¿íэìëэх áоëоí áóñàд òөðëèéí çөâøөөðөë, ãэð÷èëãээã ò¿ð х¿ëээí çөâøөөðөх æóðìûã øóóðхàé áèé áоëãох;ã. Ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí àæèëòíóóдûí àþóëã¿é áàéдëûã àíхààðàëдàà àâ÷, ãàìøèãò íэðâэãдñэí ãàçàð íóòàãò оðох, ãàðàх хөдөëãөөíèéã ÷өëөөòэé áоëãоход дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх. 2. Тóñëàìæ ãàðãàã÷ áоëоí дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð

ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãûí ãàðãàñàí х¿ñэëòèéí дàãóó ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí àæèëòíóóдàд оðох, ãàðàх, дàìæèí өíãөðөх âèçèéã áоëоìæòоé áоë ¿íэ òөëáөðã¿éãээð øóóðхàé ãàðãàæ өãөх эñâэë ÷өëөөëөх хэðэãòэé.

3. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоí, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд íь ¿éë àæèëëàãààíдàà оðоí íóòãèéí àæèëòíóóдûã оðоëцóóëàх íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí çоðèëãо, ¿ð өãөөæ áèåëэãдэхэд яìàð хóâь íэìэðòэé áоëохûã òооцох хэðэãòэé.

17

17. Áараа, тоног төхөөрөмж

1. Нэðâэãдñэí, дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷, òóñëàìæ ãàðãàã÷ óëñ оðíóóд íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí эêñïоðòоëæ, èìïоðòоëñоí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí áàðàà, òоíоã òөхөөðөìæèéã çохèцóóëàх ¿¿дíээñ дàðààхè àðãà хэìæээã àâ÷ хэðэãæ¿¿ëíэ:

à. Ãààëèéí á¿х òàòâàð хóðààìæ, Зàñãèéí Ãàçðûí хóðààìæààñ ÷өëөөëөх;á. Эêñïоðò, дàìæèí өíãөð¿¿ëэх, èìïоðòûí á¿х хяçãààðëàëòààñ ÷өëөөëөх;â. Эêñïоðò, дàìæèí өíãөð¿¿ëэх, èìïоðòûí áàðèìò áè÷ãèéí øààðдëàãóóдûã хяëáàð÷ëàх, áàãàñãàх;ã. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоí, х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí эçэìøдэã áоëоí ¿ëдээх х¿ñэëòэé àëèâàà òоíоã òөхөөðөìæ, àøèãëàãдààã¿é áàðààã дàхèí эêñïоðòëохûã çөâøөөðөх.2. Тóñëàìæ ãàðãàã÷, дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷, íэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь çөâхөí

ãàìøãèéí яàðàëòàé òóñëàìæèéí áàðàà, òоíоã òөхөөðөìæòэé хоëáоãдóóëàí íэìэëò áоëãоí хэðэãæ¿¿ëэх àðãà хэìæээ:

à. Õяíàëò, øàëãàëòààñ ÷өëөөëөх эñâэë øààðдëàãûã áàãàñãàх; ÷өëөөëөх áоëоìæã¿é ¿åд íэí яàðàëòàé øàëãàæ ãàðãàх, áоëоìæòоé ¿åд íь ãààëèéí óðьд÷èëàí ìэд¿¿ëэх ñèñòåìээð яàðàëòàé ãàðãàх;á. Нэðâэãдñэí óëñ оðíû àþóëã¿é áàéдëûí д¿ðìèéã àíхààðàëдàà àâàí àëèâàà ñààòëûã áàãàñãàх çоðèëãооð àæëûí áóñ цàãààð áоëоí/эñâэë ãààëèéí áóñ ãàçàðò øàëãàх, ãàðãàх àñóóдëûã çохèцóóëàх, ìөí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд íэðâэãдñэí óëñ оðíóóдûí çààñàí àëèâàà çàì, х¿ðãэх цэã¿¿дèéã ÷àíд ìөðдөх íь ç¿éòэé. 3. Äээð дóðьдñàí дэìæëэã¿¿дèéã ¿ð д¿íòэé àøèãëàхûí òóëд òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷

óëñ оðоí, х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд íь оëоí óëñûí хэìæээíд çөâøөөðөãдñөí ñòàíдàðòûí дàãóó ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí áàðàà, òоíоã òөхөөðөìæèéã çохèх ¸ñооð ñàâëàæ, àíãèëæ, òэìдэãëэãээ хèéх áөãөөд òээâэðëэëò á¿ðèéã íàðèéâ÷èëñàí æàãñààëòààð хàíãàíà. Б¿х áàðàà, òоíоã òөхөөðөìæ íэðâэãдñэí óëñ оðíû ¿íдэñíèé хóóëь òоãòооìæ, оëоí óëñûí ñòàíдàðòûí дàãóó íэðâэãдñэí óëñ оðíû хэðэãцээ, øààðдëàãûã ÷àíàð, íèéцëèéí хóâьд хàíãàæ áàéãàà эñэхèéã òэд íэìæ øàëãàх хэðэãòэé.

4. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоí, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí х¿ðээíд оðæ èðñэí øààðдëàãàã¿é áоëоí хэðэãëэãдээã¿é áàðààã, яëàíãóяà òэдãээð íь х¿íèé эð¿¿ë ìэíд, àþóëã¿é áàéдàë, х¿ðээëэí áóé оð÷èíд àþóë çàíàë ó÷ðóóëàхóéц áàéâàë çàéëóóëàх, óñòãàх ¿¿ðãèéã х¿ëээх ¸ñòоé.

18. Òусгай бараа, тоног төхөөрөмж

(17 дóãààð ç¿éëд òàéëáàðëàñàí хóóëь эðх ç¿éí дэìæëэãò íэìэëò áоëãоâ)1. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû

òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí èìïоðòоëñоí ìàøèí òåхíèêèéí ãàдààдûí á¿ðòãэë, дóãààðûã ò¿ð çóóð х¿ëээí çөâøөөðөх хэðэãòэé.

2. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû х¿ðээíд øààðдàãдàх хàðèëцàà хоëáоо, ìэдээëëèéí òåхíоëоãèéí òоíоã òөхөөðөìæèéã àøèãëàх, èìïоðòëох, эêñïоðòëоход ãàðàх àëèâàà ñààдûã áàãàñãàх, øààðдàãдàх çөâøөөðëèéã øóóðхàé оëãох эñâэë ÷өëөөëөх хэðэãòэé. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь доòоодûí яàðàëòàé òóñëàìæèéí áàéãóóëëàãóóдûã яëãàâàðëàëã¿é эñâэë òэдíèé ¿éë àæèëëàãààíд ñөðөã íөëөө ¿ç¿¿ëэëã¿éãээð òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд ãàìøãèéí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààòàé хоëáооòоé хàðèëцàà хоëáооíдоо ðàдèо доëãèоíû çóðâàñ, дàâòàìæ, хèéìэë дàãóóëûã

18

эí òэðã¿¿íд àøèãëàх, ìэдээëэë дàìæóóëàх áоëоìæ оëãох (øààðдëàãàòàé ¿åд хоëáоãдох доòоодûí áàéãóóëëàãóóдûã эíэ áоëоìæèéã оëãоход íь ò¿ëхэц өãөх) хэðэãòэé.

3. Тóñëàìæ ãàðãàã÷, дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷, íэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд эì, эìíэëãèéí òоíоã òөхөөðөìæ èìïоðòëох, дàìæèí өíãөð¿¿ëэх, эêñïоðòëох, дàхèí эêñïоðòëоход ó÷ðàх хóóëь эðх ç¿é, çàхèðãààíû ñààд áэðхøээëèéã áàãàñãàх хэðэãòэé. Мөí оëоí íèéòèéí àþóëã¿é áàéдëûã àíхààðàí оëоí óëñûí хóóëь òоãòооìæèéí х¿ðээíд хэðэãæ¿¿ëэх íь ç¿éòэé. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд íь àëèâàà эì, òоíоã òөхөөðөìæèéí ÷àíàð, íèéцэë, àþóëã¿é áàéдëûã хàíãàх òàëààð áоëоìæòоé á¿х àðãà хэìæээã àâ÷ хэðэãæ¿¿ëэх øààðдëàãàòàé áà яëàíãóяà:

à. Иìïоðòооð оðóóëæ áàéãàà àëèâàà эì íь òóñëàìæèéã ãàðãàã÷ áà íэðâэãдñэí óëñ оðíóóдûí хэðэãëээíд áàòëàãдñàí áàéх ¸ñòоé;á. ¯éë àæèëëàãààíдàà хэðэãëэæ áàéãàà эì íь: 1. ×àíàðûí øààðдëàãà хàíãàñàí íөхцөëд òээâэðëэãдñэí, хàдãàëàãдñàí áàéх;2. Õóâьдàà çàâøèх áоëоí áóðóóãààð àøèãëàхààñ ñэðãèéëæ хàìãààëàãдñàí áàéх ¸ñòоé.â. Нэðâэãдñэí óëñ оðíû х¿ì¿¿ñèéí хэðэãëээíд хàíдèâëàæ áàéãàà àëèâàà эì íь: 1. Õ¿ëээí àâàã÷ эðх á¿хèé áàéãóóëëàãàòàé өөðөөð òохèðоëцооã¿é áоë оðóóëæ èðñíээñ хоéø хàдãàëàх хóãàцàà дóóñòàë доð хàяæ 12 ñàð áàéх;2. Нэðâэãдñэí óëñ оðоí х¿ðòэë ÷àíàðûí øààðдëàãà хàíãàñàí íөхцөëд òээâэðëэãдñэí, хàдãàëàãдñàí áàéх; 3. Нэðâэãдñэí óëñ оðоíд оéëãоãдох хэëээð оëоí óëñûí íэð эñâэë åðөíхèé íэð, áàãцûí дóãààð, òóíãèéí хэëáэð, хэìæээ, ¿éëдâэðëэã÷èéí íэð, ÷èíãэëэã дэх òоо хэìæээ, хàдãàëàëòûí íөхцөë, хàдãàëàх хóãàцààã çохèх ̧ ñооð òэìдэãëэñэí áàéх ̧ ñòоé.4. Тóñëàìæ ãàðãàã÷, дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷, íэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь òóñëàìæ

¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû х¿ðээíд èìïоðòоëæ, эêñïоðòоëæ áàéãàà х¿íñíèé ç¿éëèéã хоðèх, хяçãààðëàхòàé хоëáооòоé øààðдëàãóóдûã өөð÷ëөх, áàãàñãàх áоëоìæòоé эñэхèéã ìөí àâ÷ ¿çэх хэðэãòэé.

19. Òээвэр

1. Тóñëàìæ ãàðãàã÷, дàìæèí өíãөð¿¿ëэã÷, íэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã òээâэðëэх çоðèëãооð òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí ãàçðûí, дàëàéí áоëоí àãààðûí òээâðèéí хэðэãñëèéã ñààòóóëàëã¿éãээð хóðдàí øóóðхàé өíãөð¿¿ëэх çөâøөөðëèéã оëãох, áоëоìæòоé áоë хоëáоãдох хóðààìæààñ ÷өëөөëөх хэðэãòэé.

2. Яëàíãóяà àãààðûí хөëãèéí íèñэí өíãөðөх, áóóх, хөөðөх çөâøөөðëèéã оëãох íь ÷óхàë. Аãààðûí хөëã¿¿дэд íэðâэãдñэí óëñ оðíû íóòàã дэâñãэðèéí х¿ðээíд øààðдëàãàòàé ¿åд òóñëàìæèéí ç¿éëñèéã х¿ðãэх çоðèëãооð íèñэх çөâøөөðөë оëãоíо .

3. Õоëáоãдох òээâðèéí хэðэãñëèéí àæèëòíóóдàд оðох, дàìæèí өíãөðөх, ãàðàх âèçèéã яàðàëòàé оëãох хэðэãòэé.

20. Äотоодûн түр хугаöаанû хуулü эрх зүйн байдал

1. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëэх çоðèëãооð òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóдûí хоëáоãдох áàéãóóëëàãóóд, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûã оðæ èðìэãц àëь áоëох áоãèíо хóãàцààíд íóòàã дэâñãэð дээð íь хóóëèéí дàãóó ¿éë àæèëëàãàà яâóóëàх, эðх эдëэх, áàíêèíд дàíñ íээëãэх, ãэðээ хèéх, ò¿ðээñëэх, эд хөðөíãө хóдàëдàæ àâàх, áоðëóóëàх, хóóëèéí ¿éë àæèëëàãàà эхë¿¿ëэх ò¿ð эðх оëãоíо.

19

2. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд íь ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿åд òóхàéí óëñ оðíû хóóëèéí дàãóó øààðдëàãàòàé хөðөíãө, ìөíãөí òэìдэãòèéã ÷өëөөòэé àâ÷ðàх, хàíøèéí ìэдээ àâàх çэðэã эðхээð хàíãàãдàх ¸ñòоé.

3. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд хóóëèéí дàãóó оðоí íóòãààñ àæèëòàí эëñ¿¿ëэх, ãэðээã дóóñãàх çөâøөөðөë оëãох ¸ñòоé.

21. Òатвар

Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûã ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëэх ¿éë яâцòàé øóóд хоëáооòоé íэì¿¿ өðòãèéí áоëоí áóñàд òàòâàð хóðààìæóóдààñ ÷өëөөëөх хэðэãòэé.

22. Аюулгүй байдал

Нэðâэãдñэí óëñ оðоí íь òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхээð ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéí àæèëòíóóд, òэдíèé áàéð, òээâðèéí хэðэãñэë, òоíоã òөхөөðөìæ, áàðààíû àþóëã¿é áàéдëûã çохèцóóëàх àðãà хэìæээã àâ÷ хэðэãæ¿¿ëэх ¸ñòоé. Тóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд íь òөëөâëөëò, ¿éë àæèëëàãààíдàà àþóëã¿é áàéдëûí эðñдëèéã áàãàñãàхàд øààðдëàãàòàé àðãà хэìæээã òóñãàх хэðэãòэé.

23. Уртасгасан öаг

Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд íь ãàìøãèéí яàðàëòàé òóñëàìæèéí áàðàà, ¿éë÷èëãээã оëоí íèéòэд øóóðхàé х¿ðãэх ¿¿дíээñ хоëáоãдох òөðèéí áàéãóóëëàãóóдûã øààðдëàãàòàé ¿åд àæëûí áóñ цàãààð àæèëëàæ áàéх æóðìûã áàòëàх хэðэãòэé.

24. Çардал

1. Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - í дàãóó оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх àíхàí øàòíû òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëэх çàðдëûã ãоë÷ëоí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóд хàðèóцíà. Ãэñэí хэдèé ÷ òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðоí òодоðхоé çàðдàë хóðààìæèéã íөхөí òөëөх, эñâэë òоíоã òөхөөðөìæèéã ò¿ð хóãàцààíд çээë¿¿ëэх òàëààð íэðâэãдñэí óëñ оðоíòоé óðьд÷èëàí òохèð÷ áоëíо.

2. Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд өөðñдèéí эðх ìэдэë, íөхцөë áàéдëûí х¿ðээíд òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ óëñ оðíóóд áоëоí ñоíãоãдñоí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдàд òодоðхоé ¿éë÷èëãээã áоëоìæèéí хèðээð ¿íèéã áàãàñãàæ эñâэë ¿íэ òөëáөðã¿éãээð ¿ç¿¿ëэх àñóóдëûã àâ÷ ¿çэх ¸ñòоé. ¯¿íд:

à. ¯íдэñíèé àãààðûí òээâэð çэðэã доòоодûí òээâэð;á. Аæëûí áàéð, àãóóëàхûí çоðèóëàëòààð áàðèëãà áàéãóóëàìæ, ãàçàð àøèãëàх; â. Тээø өðãөх òоíоã òөхөөðөìæ àøèãëàх áоëоí àæ àхóéí çохèоí áàéãóóëàëòûí дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх оðíо.

20

ÓУËААÍ ÇАГАËÌАÉ, УËААÍ ХАâИÐГАÍ ÑАÐ ÍИÉГЭÌËЭГ¯¯ÄИÉÍ ÎËÎÍ УËÑÛÍ 30 ÄУГААÐ ÁАГА ХУÐËÛÍ 4 įГЭЭÐ ÒÎГÒÎÎË

(2007 ÎÍÛ 11 įГЭЭÐ ÑАÐ) - ÎËÎÍ УËÑÛÍ ГАÌØГИÉÍ ßАÐАËÒАÉ ÁÎËÎÍ ÍӨХӨÍ ÑЭÐГЭЭХ АÍХАÍ ØАÒÍÛ ÒУÑËАÌÆИÉГ УËÑ ÎÐÍÛ ÄÎÒÎÎÄÎÄ ÄЭÌÆИХ ÁÎËÎÍ ÇÎХИÖУУËАХ

УÄИÐÄАÌÆИÉГ ÁАÒËАХ ÒУХАÉ

21

УËААÍ ÇАГАËÌАÉ, УËААÍ ХАâИÐГАÍ ÑАÐ ÍИÉГЭÌËЭГ¯¯ÄИÉÍ ÎËÎÍ УËÑÛÍ 30 ÄУГААÐ ÁАГА ХУÐËÛÍ 4 įГЭЭÐ ÒÎГÒÎÎË (2007 ÎÍÛ 11 įГЭЭÐ ÑАÐ) - ÎËÎÍ УËÑÛÍ ГАÌØГИÉÍ ßАÐАËÒАÉ ÁÎËÎÍ ÍӨХӨÍ ÑЭÐГЭЭХ АÍХАÍ ØАÒÍÛ ÒУÑËАÌÆИÉГ УËÑ ÎÐÍÛ ÄÎÒÎÎÄÎÄ ÄЭÌÆИХ ÁÎËÎÍ ÇÎХИÖУУËАХ УÄИÐÄАÌÆИÉГ ÁАÒËАХ ÒУХАÉ

Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Оëоí Уëñûí 30 дóãààð Бàãà Õóðëààñ:

Ãàìøãèéí óëìààñ яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæ íэí øààðдëàãàòàé áоëñоí х¿í á¿ðèéí çоâëоí, áэðхøээëд ñàíàà çîâèíîí,

1969 оíд Уëààí Зàãàëìàéí Оëоí Уëñûí 21 д¿ãээð Бàãà Õóðëààñ áàòàëñàí Ãàìøãèéí Нөхцөë Бàéдàëд Эíãèéí Иðãэдэд ¯ç¿¿ëэх Оëоí Уëñûí Õ¿ì¿¿íëэãèéí Тóñëàìæèéí Зàð÷ìóóдûí Тóíхàãëàëд дóðьдñàí÷ëàí ãàìøãèéí íөхцөë áàéдàëд х¿í òөðөëхòөí, оëоí óëñûí хàìòûí íèéãэìëэãèéí ñàíàà çоâèíох ¿íдñэí àñóóдàë áоë х¿íèéã хàìãààëàх, ñàéí ñàéхàí àæ áàéдëûã хàíãàх, х¿íèé ¿íдñэí эðх¿¿дèéã хàìãààëàх àñóóдàë ãэдãèéã дàхèí áàòàëãààæóóëàí,

1995 оíд Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Оëоí Уëñûí 26 дóãààð Бàãà Õóðëààñ íэìэëò өөð÷ëөëò оðóóëñàí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Ãàìøãèéí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéí ¯íдñэí Зàð÷èì, Ä¿ðэìд дóðьдñàí÷ëàí Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Õөдөëãөөí (Õөдөëãөөí) х¿í á¿ðèéí ¿íдñэí эðх íь х¿ì¿¿íëэãèéí òóñëàìæèéã ñàíàë áоëãох, х¿ëээí àâàх ãэæ ¿çñэíèéã ñàíóóëàí,

1965 оíд Уëààí Зàãàëìàéí Оëоí Уëñûí 20 дóãààð Бàãà Õóðëûí 18 дóãààð òоãòооëд дóðьдñàí÷ëàí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà íь оëоí óëñûí эâ ñàíààíû íэãдëèéí èëэðхèéëэë áөãөөд х¿ì¿¿ñèéí хооðоíдûí íàéðñàã хоëáооã ã¿íçãèéð¿¿ëдэã òóë дàяí дэëхèéд эíх òàéâíûã áэхæ¿¿ëэхэд хóâь íэìðээ оðóóëíà ãэñíèéã äàâòàí,

Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãûí Åðөíхèé Аññåìáëåé 1988 оíû 43/131, 1991 оíû 46/182, 2002 оíû 57/150 òоãòооëóóдààðàà ãàìøèãò íэðâэãдñэí х¿ì¿¿ñò х¿ì¿¿íëэãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэхèéí à÷ хоëáоãдëûã óдàà дàðàà òодоðхоéëæ, Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãûí Åðөíхèé Аññåìáëåéí 1977 оíû 32/56 òоãòооë áоëоí 1977 оíû Уëààí Зàãàëìàéí Оëоí Уëñûí 23 дóãààð Бàãà Õóðëûí 6 дóãààð òоãòооëóóдààð оëоí óëñûí яàðàëòàé òóñëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíд дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх “Яàðàëòàé Тóñëàìæèéã Шóóðхàé Õэðэãæ¿¿ëэх Аðãà Õэìæээ”-ã áàòàëñíûã òýìäýãëýí,

Бàéãàëèéí áоëоí х¿íèé ¿éë àæèëëàãààòàé хоëáооòоé ãàìøãèéí òоо, òэдãээðèéí хоð óðøãèéã áóóðóóëàх хàìòûí àæèëëàãààã эð÷èìæ¿¿ëэх òóхàé 2000 оíû Мяíãàíû Тóíхàãëàë; ¿íдэñíèé хóóëь, эðх ç¿é, áàéãóóëëàãûí á¿òцèéã ñàéæðóóëàх, ãàìøèãòàé òэìцэх ÷àдàâхèéã ñàéæðóóëàх, ãàìøãèéí хоð óðøãèéã ¿ð д¿íòэé àðèëãàхûí òóëд ãàìøãèéí áэëэí áàéдëûã á¿х ò¿âøèíд дээøë¿¿ëэх òóхàé 2005 оíû Õ¸оãоãèéí Тóíхàãëàë, ̄ éë Аæèëëàãààíû Õ¿ðээíд оëоí óëñûí хàìòûí íèéãэìëэãèéí хэðэãæ¿¿ëæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààã ñàíóóëàí,

Шààðдëàãàòàé ¿åд оëоí óëñûí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæèд дэìæëэã ¿ç¿¿ëэхээð оëоí óëñ оðíóóдûí àâ÷ хэðэãæ¿¿ëæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãàà, ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæèéã çохèцóóëàх, ¿ð àøãèéã дээøë¿¿ëэх òàëààð оëоí óëñûí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí òàâèх àíхààðàë, ¿éë àæèëëàãàà ñàéæèðñíûã òàëàðхàëòàéãààð òýìäýãëýí,

22

Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãûí Õ¿ì¿¿íëэãèéí Õэðãèéã Зохèцóóëàх àëáàíû дэìæëэãòэéãээð Эðэí Õàéх, Аâðàí Тóñëàх оëоí óëñûí çөâëөëдөх á¿ëãèéã áàéãóóëæ, ¿éë àæèëëàãààíд оðóóëàх, 1994 оíû Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Õөдөëãөөí áà Төðèéí Бóñ Бàéãóóëëàãóóдûí Ãàìøãèéí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéí ¯åд Бàðèìòëàх Ёñ З¿éí Õэì Õэìæээ, 2004 оíд оíд íэìэëò өөð÷ëөëò оðóóëñàí Ñфåð Төñëèéí Õ¿ì¿¿íëэãèéí Тóíхàãëàë, Ãàìøãèéí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéí Мèíèìóì Ñòàíдàðòóóд çэðэã ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæèéí ìåхàíèçì, ÷àíàð, хàðèóцëàãûí ìèíèìóì ñòàíдàðòûã áоëоâñðóóëàх оëоí óëñûí х¿ì¿¿íëэãèéí áàéãóóëëàãóóдûí х¿÷ ÷àðìàéëòàд ãàðñàí àхèц дэâøëèéã òààòàéãààð õ¿ëýýí àâàí,

Шààðдëàãàòàé ¿åд ãàìøãèéí áэëэí áàéдëûí ¿íдэñíèé òөëөâëөãөөíдөө ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх оëоí óëñûí òоãòоëцооòоé хоëáоãдох àñóóдëûã òóñãàх, ìөí ò¿¿í÷ëэí ¿íдэñíèé áодëоãо, çохèцóóëàëòûí áàéãóóëëàãàд òөëөөëөë оðóóëàх çэðãээð ¯íдэñíèé Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí ¿¿ðэã ðоëèéã òодоðхоé áоëãохûã óðèàëñàí 1999 оíû Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Оëоí Уëñûí 27 дóãààð Бàãà Õóðëûí 2.1.1 çоðèëãûã ñàíóóëàí,

2003 оíû Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Оëоí Уëñûí 28 дóãààð Бàãà Õóðëûí çоðèëãо 3.2 áоëоí ò¿¿íèéã òодоðхоéëох ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх оëоí óëñûí ¿éë àæèëëàãààíд хэðэãëэãдэх хóóëь, д¿ðэì, çàð÷ìûã áоëоâñðóóëàх, òодоðхоé áоëãох, оéëãоëò, ìэдëэãèéã ñàéæðóóëàх, хэðэãëэх àñóóдëûã ñàéæðóóëàх íь ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх оëоí óëñûí ¿éë àæèëëàãààíû çохèцóóëàëò, цàã хóãàцàà, ÷àíàð, ¿¿ðэã хàðèóцëàãûã ñàéæðóóëàхàд дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх áоëíо, ¿¿ãээðээ ãàìøãèéí íөхцөëд х¿í àìûã хàìãààëàхàд òоìоохоí хóâь íэìэð оðóóëàх áоëíо ãэæ òодоðхоéëñíûã ñàíóóëàí,

Ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх оëоí óëñûí òóñëàìæèéí òàëààðх оëоí óëñûí хóóëь, ñòàíдàðòûí á¿òэц ñóë, дóòóó àøèãëàãддàã, ¿íдэñíèé хóóëь òоãòооìæ áоëоí оëоí óëñûí ñòàíдàðòûí хооðоíдûí óяëдàà хоëáоо ìóó, ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх оëоí óëñûí òóñëàìæèéã ¿ð д¿íòэé áоëãоход хóóëь эðх ç¿éí ñààд áэðхøээë áàéñààð áàéãààã Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Õоëáооíû (Оëоí Уëñûí Õоëáоо) Бàãà Õóðëûí (30IC/07/9.1) áàðèìò áè÷èãò òóñãàñíûã òýìäýãëýí,

Ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх ¿éë àæèëëàãààíд оëоí óëñûí áàéãóóëëàãóóд өðãөíөөð оðоëцоæ áàéãàà íь хоð óðøãèéã àðèëãàх доòоодûí ¿éë àæèëëàãàà, ìåхàíèçìòàé хàâñàð÷, хэðэãцээ øààðдëàãàòàé áàéãàà х¿ì¿¿ñò ¿ð д¿íòэé òóñëàх ÷óхàë áоëоìæ оëãохооñ ãàдíà çàðèì х¿íдðэë áэðхøээë ó÷ðóóëæ áàéãààã õ¿ëýýí çºâøººðºí,

Нэðâэãдñэí óëñ оðíóóд өөðèéí íóòàã дэâñãэð дээð òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэã÷ áàéãóóëëàãóóдààñ ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæèéã х¿ñэх, х¿ëээí àâàх, çохèцóóëàх, хяíàх á¿ðэí эðхòэéã õ¿ëýýí çºâøººðºí,

¯¿íòэé хоëáоãдóóëàí цààøèд оëоí óëñûí хóóëь òоãòооìæèéí хоëáоãдох хэì хэìæээ, çàð÷èìд íèéц¿¿ëэí áоëоâñðóóëàх øààðдëàãàòàé áàéãàà доòоодûí хóóëь òоãòооìæ, áодëоãûí çàéëøã¿é ÷óхàë ¿¿ðэã ðоëèéã àíхààðàëдàà àâàí,

1. Оëоí Уëñûí Ãàìøãèéí Яàðàëòàé áоëоí Нөхөí Ñэðãээх Аíхàí Шàòíû Тóñëàìæèéã Уëñ Оðíû Äоòоодод Äэìæèх áоëоí Зохèцóóëàх Удèðдàìæèéã áàòàëæ áàéíà.

2. Уëñ оðíóóд эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã çààâàë ìөðдөх àëáàã¿é ãэдãèéã оéëãоí ¿íдэñíèé хóóëь эðх ç¿é, áодëоãо, áàéãóóëëàãûí á¿òцèéã áэхæ¿¿ëэх, ìөí ò¿¿í÷ëэí øààðдëàãàòàé ¿åд ãàìøãèéí òóñëàìæèéí хо¸ð òàëò áоëоí á¿ñ íóòãèéí ãэðээ хэëэëцээðèéã áоëоâñðóóëàхàд àøèãëàхûã дэìæèæ áàéíà.

3. Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх ¿éë àæèëëàãààòàé хоëáооòоéãооð эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” íь 1995, 2006 оíд íэìэëò өөð÷ëөëò оðóóëñàí Õөдөëãөөíèé хóóëь, 1995 оíд íэìэëò өөð÷ëөëò

23

оðóóëñàí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Ãàìøãèéí Яàðàëòàé Тóñëàìæèéí ¯íдñэí Зàð÷èì áà Ä¿ðэì, 1997 оíû Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Õөдөëãөөíèé á¿ðэëдэх¿¿í хэñэã оëоí óëñûí ¿éë àæèëëàãààã çохèоí áàéãóóëàх òóхàé Ñåâèëëèéí ãэðээ, 2005 оíû Ñåâèëëèéí ãэðээíèé хэðэãæèëòèéã ñàéæðóóëàх íэìэëò àðãà хэìæээ çэðэã Õөдөëãөөíèé д¿ðэì, çàð÷èì, ¿éë àæèëëàãààòàé íèéцэх áөãөөд хоëáоãдох óëñ оðíóóд áоëоí Õөдөëãөөíèé áèå дààñàí á¿ðэëдэх¿¿í хэñã¿¿дèéí хооðоíдûí эðх ç¿éí çохèцóóëàëòóóдàд íөëөө ¿ç¿¿ëэхã¿éã цохоí òэìдэãëэæ áàéíà.

4. Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” – ã ãàìøãèéí яàðàëòàé áоëоí íөхөí ñэðãээх òóñëàìæòàé хоëáооòоé оëоí óëñûí, á¿ñ íóòãèéí Зàñãèéí Ãàçàð хооðоíдûí áоëоí òөðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóдûí àíхààðàëд х¿ðãэхèéã óëñ оðíóóд, Оëоí Уëñûí Õоëáоо, ¯íдэñíèé Нèéãэìëэã¿¿дэд óðèàëæ áàéíà.

5. Оëоí Уëñûí Õоëáоо, ¯íдэñíèé Нèéãэìëэã¿¿дèéã Нэãдñэí ¯íдэñòíèé Бàéãóóëëàãà áоëоí хоëáоãдох áóñàд оëоí óëñûí áоëоí á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãóóдòàé íяãò хàìòðàí àæèëëàæ,

1. Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã ãàìøãèéí хоð óðøãèéã àðèëãàх ¿íдэñíèé хóóëь эðх ç¿éí, áодëоãûí, áàéãóóëëàãûí á¿òцèéã áэхæ¿¿ëэхэд àøèãëàхàд дэìæëэã ¿ç¿¿ëэх;2. Эíэх¿¿ “Удèðдàìæ” - ã хоëáоãдох хóóëь, эðх ç¿éã áоëоâñðоíãóé áоëãох, ãàìøãèéí ìåíåæìåíò, эðñдëèéã áóóðóóëàх ¿éë àæèëëàãààíд, яëàíãóяà Ãàìøãèéí Аþóëûã Бóóðóóëàх Оëоí Уëñûí Ñòðàòåãèéí òоãòоëцоо, ãàìøãèéí эðñдëèéã áóóðóóëàх á¿ñ íóòãèéí хөòөëáөð¿¿дэд òóñãàх àñóóдëûã óðàìøóóëàх; 3. Ãàìøãèéí хóóëь эðх ç¿éí áэëэí áàéдëûã ñàéæðóóëàх хэðэãñэë, çàãâàðûã áоëоâñðоíãóé áоëãох, ñóдàëãàà, ñóðòàë÷èëãààíû ¿éë àæèëëàãààã ¿ðãэëæë¿¿ëэхèéã óðèàëæ áàéíà.6. Оëоí Уëñûí Õоëáоо íь ¯íдэñíèé Нèéãэìëэã¿¿дòэé çөâëөëдөí эíэх¿¿

òоãòооëûí хэðэãæèëòèéí òàëààðх ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàíãàà Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Нèéãэìëэã¿¿дèéí Оëоí Уëñûí 31 д¿ãээð Бàãà Õóðàëд өðãөí áàðèхûã óðèàëæ áàéíà.

24

“ãаìøгèéí Хîð Óðøгèéг Аðèлгаõ Олîí Óлñûí Хуулü” õөòөлáөðèéí äîíîðууä 2008-20092008 онû 07 сарûн 1-ний байдлаар

Заñгèéí ãаçðууä Үíäýñíèé Нèéгýìлýг¿¿ä Буñаä

Asian Development Bankfighting poverty in asia and the pacific

Олîí Óлñûí Хîлáîîíû äýлõèéí Хөòөлáөð/2006-2010/Оëоí Уëñûí Õоëáооíû Äэëхèéí Õөòөëáөð/2006-2010/

Бèäíèé çîðèлгîЗîðèлгî 1: Ãàìøãààñ ¿¿дэí ãàð÷ áóé ¿хэë, ãэìòëèéí òоо áоëоí ¿ð íөëөөã áóóðóóëàх.

Зîðèлгî 2: Өâ÷èí áоëоí íèéãìèéí эð¿¿ë ìэíдèéí хяìðàëààñ ¿¿дэí ãàð÷ áóé ¿хэë, өâ÷ëөë áоëоí ò¿¿íèé ¿ð íөëөөã áóóðóóëàх.

Зîðèлгî 3: Оëоí íèéò, èðãэíèé íèéãэì áоëоí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàðûí эìçэã áàéдàë áоëоí íэí яàðàëòàé ¿åèéí íөхцөë áàéдëóóдûã øèéдâэðëэх х¿÷èí ÷àдëûã дээøë¿¿ëэх.

Зîðèлгî 4: Õ¿íèé íэð х¿íдèéã дээдëэх яâдëûã ñóðòàë÷èëàí, х¿ëцэíã¿é áóñ áàéдàë, яëãàâàðëàí ãàдóóðхàëò áоëоí íèéãìээñ ãàдóóðхàх яâдëûã áóóðóóëàх.

Ãàìøèã, íèéãìèéí эð¿¿ë ìэíдèéí хяìðàëд хàðèó ¿éëдэë ¿ç¿¿ëэх ÷àдàâхèéã оðоí íóòãèéí, á¿ñèéí, оëоí óëñûí ò¿âøèíд íэìэãд¿¿ëэх.

Эð¿¿ë ìэíдèéã дэìæèх, өâ÷íөөñ óðьд÷èëàí ñэðãèéëэх, ãàìøãèéí эðñдëèéã áóóðóóëàх ÷èãëэëээð эìçэã á¿ëãèéí оëоí íèéòэд ¿ç¿¿ëэх ¿éë àæèëëàãààãàà өðãөæ¿¿ëэх.

ÕÄÕ / ÄОÕ-òоé òэìцэх хөòөëáөð áоëоí óхóóëãà ñóðòàë÷èëãààãàà өíдөð хэìæээíд íэìэãд¿¿ëэх.

Õ¿ì¿¿íëэãèéí íэí òэðã¿¿ëэх ÷èãëэëèéí àñóóдëóóд, яëàíãóяà ¿ë х¿ëцэх áàéдàë, яëãàâàðëàí ãàдóóðхàëò, ãóòààí доðоìæëоëòоé òэìцэх, ãàìøãèéí эðñдëèéã áóóðóóëàх ÷èãëэëээð çохèоí áàéãóóëæ áàéãàà óхóóëãà ñóðòàë÷èëãààãàà øèíэ÷ëэх.

Бèäíèé òýðг¿¿лýõ чèглýл

“ãаìøгèéí Хîð Óðøгèéг Аðèлгаõ Олîí Óлñûí Хуулü” õөòөлáөðèéí òуõаé

Îлон Улсûн Улаан Çагалмай, Улаан Хавирган Ñар Íийгэмлэгүүдийн Холбоонû Гамшгийн Хор Уршгийг Арилгах Îлон Улсûн Хуулü, Äүрэм, Çарчим хөтөлбөр нü сурталчилгаа, тåхниêийн тусламж, сургалт, судалгаагаар дамжуулан гамшгийн хуулü эрх зүйн бэлэн байдлûг дэмжих замаар хүн амûн эмзэг байдлûг бууруулах зорилготой.

Îëîí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Хàâèðãàí Сàð Нèéãýìëýã¿¿äèéí Хîëáîî, Жеíеâ, 2008

Уã ãàðûí àâëàãûí àëь ч õýñãèéã Îëîí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Хàâèðãàí Сàð Нèéãýìëýã¿¿äèéí Хîëáîî õýìýýí ýõ ñóðâàëæèéí íýðèéã äóðьäñàí òîõèîëäîëä àøãèéí áóñ çîðèëãîîð õóóëáàðëàæ, ººð õýë ð¿¿ îðчóóëæ áîëíî. Îëîí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Хàâèðãàí Сàð Нèéãýìëýã¿¿äèéí Хîëáîî íь ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãûã õýðõýí, яìàð çîðèëãîîð àøèãëàñàí ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâàõäàà áàяðòàé áàéõ áîëíî. Хóäàëäààëàõ çîðèëãîîð óã ãàðûí àâëàãûã àøèãëàõûã õ¿ñâýë Îëîí Уëñûí Хîëáîîòîé idrl@ifrc.org õàяãààð õîëáîãäîæ ëàâëàíà óó.

Хàâòàñíû ãýðýë çóðãèéã: Вèíà Аãóñòèíà/Îëîí Уëñûí Хîëáîî

2008 он

Îлон Улсûн Улаан Çагалмай, Улаан Хавирган Ñар Íийгэмлэгүүдийн Холбоо

Øуудагийн хаяг:Øвåйöарü, Æåнåв 19CH-1211 Øуудагийн хайрöаг-372

Утас: 41 22 730 4222Ôаêс: 41 22 733 0395Имэйл хаяг: idrl@ifrc.orgâэб хуудас: www.ifrc.org/idrl

Эíýðýíг¿é áаéõ:Эíэðэíã¿é áàéх çàð÷èì íь дээðх çàð÷ìóóдûí хàìãèéí ãоë цөì çàð÷èì íь þì. Эíэ çàð÷èì íь áèд хэí þì áэ ãэдãèéã òодоðхоéëíо. Тодðóóëáàë, х¿í х¿íòэéãээ хàðьцàх хàðьцààã эíэðэíã¿é ãэдãээð òодоðхоéëæ áàéãàà þì. Мàíàé Õөдөëãөөí á¿хэëдээ эíэðэíã¿é áàéх çàð÷ìààð хооðоíдоо íэãддэã. Эíэ íь ìàíàé Õөдөëãөөíèé эцñèéí çоðèëãо ìөí. Эíэ íь х¿í х¿íээ хàéðëàя, х¿í х¿íдээ эíэðэíã¿é хàíдàя, х¿í х¿íдээ òóñëàя ãэñэí çàð÷èì þì.

Шуäаðга áаéõ:Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàðûí àæëûí ìөí ÷àíàð áөãөөд áèд хэí áэ? яìàð áàéх ̧ ñòоé þì áэ? ãэдãèéã òодоðхоéëñоí çàð÷èì þì. Оëоí Уëñûí Уëààí Зàãàëìàé, Уëààí Õàâèðãàí Ñàð Õөдөëãөөí íь яñ ¿íдэñ, àðьñíû өíãө, øàøèí ø¿òëэã, àíãè дàâхàðãà ò¿¿í÷ëэí óëñ òөðèéí ¿çэë áодëооð яëãàâàðëàí ãàдóóðхàхã¿é. Зоâëоí ç¿дã¿¿ðò хэëìэãдñэí оëоíд òóñëàхдàà çөâхөí х¿ì¿¿ñèéí хэðэãцээã óðьòàë áоëãоæ хàìãèéí х¿íд áàéдàëд áàéãààд íь эí òэðã¿¿íд àíхààðàë òàâèíà. òөâèéг ñаõèõ:Эíэ çàð÷èì íь áèд яàæ àæèëëàх ¸ñòоé âэ? ãэдãèéã òодоðхоéëñоí çàð÷èì þì. Оëíû èòãэëèéã х¿ëээñээð áàéх ¿¿дíээñ Õөдөëãөөí íь дàéñàãíàñàí òàëóóдûí àëь àëèíûã дэìæèхã¿é áөãөөд яìàð ÷ ¿åд óëñ òөð, àðьñ өíãө, øàøèí ø¿òëэã, ¿çэë áодëûí ÷àíàðòàé ìàðãààíд оðоëцохооñ òàòãàëçàíà.

Бèå äааõ: Тóхàéí ¯íдэñíèé Нèéãэìëэã өөðèéí оðíû хóóëь эðхèéí х¿ðээíд ¿éë àæèëëàãàà яâóóëдàã ¸ñòоé áоëоâ÷ яìàð ÷ ¿åд áèåэ дààñàí áàéдàë, өөðèéí áàéð ñóóðèà яìàãò хàдãàëæ áàéх ¸ñòоé. Эíэ íь óëñ òөðèéí áоëоод ñàíх¿¿ãèéí хóâьд àëèâàà áàéãóóëëàãà, х¿ì¿¿ñèéí эðхøээëд оðохã¿é áàéíà ãэñэí ¿ã. Õэðэâ áèå дààñàí áàéдàë, áàéð ñóóðèà хàдãàëæ ÷àдàхã¿é áоë óëñ оðоí доòоð яìàðâàà íэãэí хяìðàë çөð÷èë ãàðàхàд ¿éë àæèëëàãàà яâóóëàхàд х¿íдðэëòэé áоëíо.

Саéí äуðûí áаéõ:Ñàéí дóðûí òóñëàìæèéí ìөí ÷àíàð íь áóñдàд ¿íэ òөëáөðã¿é òóñëàëцàà ¿ç¿¿ëэхэд оðøèх áөãөөд эíэ íь Õөдөëãөөíèé çàð÷ìûí х¿ì¿¿íëэãèéí èëðэë áоëíо. Уëààí Зàãàëìàé áоë òóñëàìæ ¿ç¿¿ëэх çоðèëãоòоé ñàéí дóðûí Õөдөëãөөí áөãөөд яìàð ÷ íөхцөëд àøèã хоíæоо оëохûã эðìэëçэх ¸ñã¿é.

Нýгäìýл áаéõ:Эíэ çàð÷èì íь Õөдөëãөөíèé ¿íдñэí доëооí çàð÷ìûí хàìãèéí эðòíèé çàð÷ìóóдûí íэã þì. Аëèâàà óëñàд Уëààí Зàãàëìàé эñâэë Уëààí Õàâèðãàí Ñàðûí íэã ë íèéãэìëэã áàéíà. Эíэ íь á¿х х¿íд íээëòòэé áàéæ òóхàéí оðíû á¿х íóòàã дэâñãэðò эíэðэíã¿é ¿éë àæèëëàãàà яâóóëíà.

Олîí Óлñûí Óлааí Загалìаé, Óлааí Хаâèðгаí Саð

Хөäөлгөөíèé Үíäñýí Заðчìууä