კვებადა

ჯანმრთელობაპროფ. ნინა კულიკოვა

ამ ლექციაში:

კვების გენეტიკა

კვების გენომიკა

ბიოაქტიური საკვები

კვება და მიკრობიომი

დღე-ღამური ციკლი და მეტაბოლიზმი

საკვები და დამოკიდებულება

გენეტიკა, კვება, კვებითი დაავადებები

• მეტაბოლურიდაავადებები

• კიბო• დიაბეტი• გულ-სისხლძარღვთა

დაავადებები• ანთება• ალცჰაიმერის დაავადება

ჯანმრთელობისმდგომარეობა

კვებითი რაციონიგენეტიკური ფაქტორები

კვების გენეტიკა და კვების გენომიკა

ნუტრიგენეტიკა: სწავლობს გენების გავლენასმეტაბოლიზმზე

ნუტრიგენომიკა: სწავლობს საკვების გავლენას ინდივიდისგენების ექსპრესიაზე

კვების გენეტიკა (ნუტრიგენეტიკა)

"დაე, საკვები იყოს შენი წამალი და წამალი – შენი საკვები."

ჰიპოკრატე ჯანსაღი დაბალანსირებული კვებააუცილებელიაჯანმრთელობისთვის,

მაგრამ...

რას ნიშნავს „ჯანსაღი“? ისრაც ერთისთვის„ჯანსაღია“ მეორესთვისაცაუცილებლად“ჟანსაღი“

იქნება?

ოპტიმალური რაციონისშედგენისას აუცილებელიამეტაბოლურიინდივიდუალურობისგათვალისწინება

გენეტიკა და კვება

ევოლუციურად ამა თუ იმ საკვებ პროდუქტზე წვდომამ გავლენა იქონია ჩვენი წინაპრების გენეტიკაზე, რაც განაპირობა მეტაბოლიზმის რეგიონალური თავისებურებების არსებობა

გენეტიკა და კვებაჩრდილოეთ ევროპაში, მონადირ-შემგროვებელთატომებისთვის უფრო დამახასიათებელი იყო სიჭარბითხორცის პროდუქტების მოხმარება, შესაბამისად ამანგანაპირობა, რომ გენეტიკურად ამ რეგიონში მეტაბოლიზმიუფრო მოერგო რაციონში ცილების და ცხიმების მაღალშემცველობას

გენეტიკა და კვება

აღმოსავლეთ აზიაში კი, სადაც უფრო გავრცელებული იყო სოფლისმეურნეობა, რაციონი მეტ მარცვლეულს შეიცავდა , შესაბამისად, აქ გენეტიკურად ჩამოყალიბდა ამდაგვარ რაციონზე მორგებული მეტაბოლიზმი

დნმ-ის შემადგენელი მონომერები - ნუკლეოტიდები

ნუკლეოტიდი = აზოტოვანი ფუძე + შაქარი + ფოსფატი

• ადენინი (A)

• გუანინი (G)

• ციტოზინი (C)

• თიმინი (T)

კომპლემენტარობა: A – TG - C

გენური პოლიმორფიზმი

ცალკეული ნუკლეოტიდების პოლიმორფიზმი -single nucleotide polymorphism(SNP)

გენეტიკა და კვება

FADS1 გენი მონაწილეობს მოკლეჯაჭვიანი პოლიუჯერიცხიმოვანი მჟავებიდან გრძელჯაჭვიანი ცხიმოვანიმჟავების ბიოსინთეზის პროცესში

გენეტიკა და კვება: NUTRIGENETICS

გრძელჯაჭვიანი პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავები -წინამორბედებია გარკვეული სასიგნალო მოლეკულების, რომლებიც სხეულის ბევრ ფიზიოლოგიურ პროცესს აკონტროლებენ

გენეტიკა და კვება: NUTRIGENETICS

გრძელჯაჭვიანი პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავების მიღება მზა სახით, შესაძლებელია ცხოველური წარმოშობის საკვებიდან, ან შესაძლებელია მათი ბიოსინთეზი მცენარეული წარმოშობის საკვებ პროდუქტებიდან

გენეტიკა და კვება: NUTRIGENETICS

მცენარეული წარმოშობის საკვებ პროდუქტებიდან

გრძელჯაჭვიანი უჯერი ცხიმოვანი მჟავების ბიოსინთეზის პროცესში მონაწილეობს ფერმენტი ცხიმოვანი მჟავეების დესატურაზა 1, რომელსაც აკოდირებს FADS1 გენი

გენეტიკა და კვება: NUTRIGENETICS

FADS1 გენის C ალელის შემთხვევაში ნაკლებად ეფექტურად ხდება გრძელჯაჭვიანი უჯერი ცხიმოვანი მჟავების ბიოსინთეზი მცენარეული წარმოშობის წინამორბედებისგან

გენეტიკა და კვება: NUTRIGENETICS

გენეტიკა და კვება: NUTRIGENETICS

მეტაბოლურიდაავადებების,

დიაბეტისგანვითარებისრისკი

გენეტიკა და კვება: NUTRIGENETICS

გულ-სისხლძარღვთადაავადებების რისკი

კვების გენომიკა (ნუტრიგენომიკა)

კვების გენომიკა

ნუტრიგენომიკა: სწავლობს საკვების გავლენას ინდივიდისგენების ექსპრესიაზე

დნმ

რნმ

ცილა

გენომი და ეპიგენომი

პირველადი„ტექსტი“

ეპიგენომი

ინსტრუქციაროგორ„წავიკითხოთ“

ეს „ტექსტი“

გენომი

„ეპი“ - „ზემოთ“ , გენომის „თავზე“

ეპიგენეტიკა...ბავშვები დილით სწავლობდნენ, ხოლო საღამოსერთობოდნენ, სეირნობდნენ პარკში...

...ბავშვები დილით ერთობოდნენ

...ბავშვები სწავლობდნენ საღამოს

...ბავშვებისეირნობდნენ პარკში...

ეპიგენეტიკა

ეპიგენეტიკა სწავლობს იმ მემკვიდრულ ცვლილებებს დნმ-

ში, რომლებიც აკონტროლებენ გენების ექსპრესიას, მაგრამ არგულისხმობენ ცვლილებას დნმ-ის თანმიმდევრობებში

ეპიგენეტიკა

იდენტური (მონოზიგოტური)

ტყუპების წყვილები:

რა განაპირობებს განსხვავებებს იდენტური ტყუპებსშორის?!

ქრონიკული დაავადების99% პროცენტშიცვლილებები შეინიშნებაეპიგენეტიკურ დონეზე

ეპიგენეტიკა

კვება

გარემო

ცხოვრებისსტილი

საკვები და ეპიგენეტიკა:

გენების „ჩართვა“ – „გათიშვა“: ქრომატინის მდგომარეობისრეგულაციის გზით („ღია“ და „დახურული“ ქრომატინი)

ეპიგენეტიკური მოდიფიკაციები:

• დნმ-ის მეთილირება• ჰისტონების მოდიფიცირება

საკვები და ეპიგენეტიკა:

ჰისტონები

დნმ

დნმ-ის მეთილირება

ჰისტონებისმოდიფიკაციები

არე-

მაკოდირებელიმიკრო რნმ

მრნმ

ცილა

საკვები და ეპიგენეტიკა:

ფუტკრის რძე„სამეფო ჟელე“

მეთილირებული დნმ არა -მეთილირებული დნმ

ეპიგენეტიკა

შთამომავლობის უმრავლესობა -

ჯანმრთელია, გენიმეთილირებულია

შთამომავლობის უმრავლესობა -

ავადმყოფია, გენი არ არისმეთილირებული

ორსულობისას თაგვს არუმატებდნენ ფოლიუმისმჟავას

ორსულობისას თაგვსუმატებდნენფოლიუმის მჟავას

ბიოაქტიური საკვები

ბიოაქტიური საკვები

თავი

სუფ

ალი

უნი

ვერსი

ტეტ

იბ

უნები

სმეტყველ

ება, ლექც

ია

12

• ფლავონოიდები - ხილი, წითელი ღვინო

• გლუკოზინოლატები - კომბოსტოსსახეობები

• ფოლიუმის მჟავა - ბოსტნეული,

ღვიძლი, ციტრუსები, ლობიო...

• PUFAs - ცხიმიანი თევზი, ხორცი,

კვერცხი, ზეითუნის ზეთი, ნიგოზი, დაა.შ.

ბიოაქტიური საკვები

მწვანე ჩაი სოიო ყურძენი კაკაო კურკუმა

ბიოაქტიური საკვები

• რეზვერატროლიააქტიურებსჰისტონებისდეაცეტილაზებს

• არეგულირებსლიპიდებისმეტაბოლიზმშიჩართულ გენებს

ბიოაქტიური საკვების მოქმედება:

ბიოაქტიურისაკვებისკომპონენტები

ჰორმონებისრეგულაცია

უჯრედებისდიფერენცირება

დნმ-ისრეპარაცია

აპოპტოზისრეგულაცია

უჯრედულიციკლი

ანთებითირეაქციები

კანცეროგენების მეტაბოლიზმი

გენ

ოტ

იპი

ფენო

ტი

პი

გენეტიკა და კვება

კვება , ჯანმრთელობა და

ადამიანის მიკრობიომი

ადამიანის მიკრობიომი

ჩვენ მიჩვეულნი ვართ ვიფიქროთ ჩვენ თავზეროგორც ერთ ორგანიზმზე...

მაგრამ...

ზრდასრული ადამიანის ორგანიზმთანასოციირებულია 10 14 (100 ტრილიონი!)მიკროორგანიზმი, რაც 10-ჯერ აღემატება ადამიანისსაკუთარი უჯრედების რიცხვს...

მიკრობიოტას საერთო მასა 1.2 კგ-ს შეადგენს...

მათი გენების საერთო რაოდენობა 100-ჯერ

აღემატება ადამიანის გენების რაოდენობას...

ადამიანის მიკრობიომი

ასე რომ ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ჩვენ თავზე ვიფიქროთ, როგორც მოხეტიალე ეკოსისტემაზე ...ჩვენ მარტო არასდროს არ ვრჩებით... პატარა „მეგობრების“ 100 ტრილიონი -ყოველთვის ჩვენთან არის ...

ადამიანის ნაწლავური მიკრობიოტასფუნქციები

• მონელება და ენერგიის მიღება

• დეტოქსიკაცია/ბიოტრანსფორმაცია (ჰორმონები,

ტოქსინები)

• ქიმიური სინთეზი:

მოკლეჯაჭვიანი ცხიმოვანი მჟავები ამინომჟავები ვიტამინები ნეირომედიატორები

• სისტემური იმუნური მოდულაცია

• პათოგენების მიმართ კოლონიზაციის რეზისტენტობა(სასარგებლო მიკრობიოტა ქმნის ე.წ. ბიოაპკს, რომელიც ფარავსზედაპირს და ხელს უშლის პათ. მიკრობების გამრავლებას)

ნაწლავური მიკრობიოტას დარღვევებთანდაკავშირებული დაავადებები:

გასტროენტერალური დაავადებები

ნაწლავის კიბო

დიაბეტი I და II ტიპის

ალერგია და ასთმა

ცელიაკის დაავადება

აუტიზმი

ცხიმოვანი ღვიძლის დაავადება

ჭარბწონიანობა

ადამიანის ბაქტერიული მიკრობიოტა

საკვები - ფაქტორია, რომელიც განაპირობებს გარემოპირობებს ნაწლავური მიკრობიოტასთვის

საკვების გავლენით შეიძლება მოხდეს ნაწლავურიმიკროფლორის მოდულაცია

ადამიანის ბაქტერიული მიკრობიოტა

მაგ. საკვები განაპირობებს pH-ის დონეს, რასაც უდიდესიგავლენა აქვს მიკრობული ორგანიზმებზე

pH-ის შეცვლამ შეიძლება გამოიწვიოს პათოგენურიმიკროორგანიზმების გამრავლება, ნორმალურინაწლავური მიკროფლორის კი პირიქით განადგურება...

პრობიოტიკები და პრებიოტიკები

პრობიოტიკები წარმოადგენენ ცოცხალმიკროორგანიზმებს, რომლებიც სასარგებლოა მასპინძლისორგანიზმისთვის

პრობიოტიკებს შეიცავენ ფერმენტაციის პროდუქტები,

როგორიცაა, მაგალითად სხვადასხვა სახის მწნილები, ასევერძის ფერმენტაციის შედეგად მიღებული პროდუქტები(იოგურტი, მაწონი, კეფირი და ა.შ.)

პრობიოტიკები და პრებიოტიკებიპრებიოტიკები - კვებითი ფაქტორები სასარგებლომიკროფლორასთვის, გარკვეულწილად ხელს უწყობენნაწლავური მიკრობიოტას მოდულაციას, რადგანაცგანაპირობებენ სასარგებლო მიკროფლორის ზრდას.

პრობიოტიკებადითვლება მხოლოდისეთინივთიერებები,

რომელთა შეწოვა დამონელება არ ხდებასაჭმლისმომნელებელიტრაქტის ზედანაწილში

მიკრობიოტას მრავალფეროვნების შემცირებისგამომწვევი ფაქტორები:

• გადამეტებულად სტერილური გარემო

• ანტიბიოტიკების გამოყენება,

• რაციონი, რომელიც მცირერაოდენობით შეიცავს მცენარეულ ბოჭკოებს

• დაბერება

ადამიანის ინდივიდუალური მიკრობიომი

ადამიანის მიკრობიოტა და ცენტრალურინერვული სისტემა

დადგინდა, რომ მიკრობიოტა ასინთეზირებს ისეთნეირომედიატორებს, როგორც:

• სეროტონინი(„ბედნიერების“ ჰორმონი)

• დოფამინი(„სიამოვნების“ ჰორმონი)

„ბედნიერი“ მიკრობიომი -

ბედნიერი მასპინძელი !

„ბედნიერი“ მიკრობიომი -

ბედნიერი მასპინძელი !

სწორი კვებითი არჩევანის გარდა რაარის საჭირო ჩვენი მიკრობიომის„ბედნიერებისთვის“ ?

დროის ფაქტორი...

დღე-ღამური რითმი და მეტაბოლიზმი

დღე-ღამური რითმი: 24 საათი...

ტრიალებს, ბრუნავს ...

ყველა ცოცხალ ორგანიზმს აქვსსაკუთარი, შინაგანი საათი, რომლისრითმი დაახლოებით 24 საათია(ცირკადული რითმი)

ადამიანს აქვს „ცენტრალური“

საათი, რომელიც თავის ტვინშიაგანლაგებული და რომლისმთავარი „გამშვები“ სტიმული -

შუქია

შინაგანი „მოლეკულური“ საათიარსებობს პერიფერიულიორგანოების უჯრედებში

დღე-ღამური რითმის დარღვევა

მასპინძლის ორგანიზმი: „გამართული“

ცირკადული საათი, კვებითი რითმინორმალური

ნორმალურიმეტაბოლიზმი

მიკრობიომიფუნქციონირებსრითმულად

მასპინძლის ორგანიზმი:

დესინქრონიზირბული ცირკადულისაათი, დარღვეული კვებითი რითმი

ჭარბი წონა,

მიდრეკილება დიაბეტისმიმართ

მიკრობიომისრითმის დარღვევა

დღე-ღამური რითმის დარღვევა

ჰომეოსტაზი ორგანოსდაზიანება,

მეტაბოლურიპროცესებისდარღვევა

დღე-ღამური რითმის დარღვევამეტაბოლური სინდრომი

მაღალკალორიულდიეტაზე, ცირკდულირითმის დარღვევის გარეშე

მაღალკალორიულდიეტაზე, ცირკდულირითმის დარღვევით

სხეუ

ლი

სმა

სა

თვეები მაღალკალორიულდიეტაზე

საკვები დადამოკიდებულება (ადიქცია)

საკვები და დამოკიდებულება (ადიქცია)

საკვები ასტიმულირებს დოფამინის სეკრეციასდა „დაჯილდოვების“ („სიამოვნების“ ) წრედისჩართვა

საკვები და ადიქცია

ლეპტინი - „მაძღრობის“ ჰორმონი

ლეპტინი დოფამინის წარმოქნას თრგუნავს

გრელინი - „შიმშილის“ ჰორმონი

ჭამამდე ჭამის შემდეგ

საკვები და ადიქცია

დამოკიდებულების გამომწვევი

ნივთიერებები

• ნიკოტინი• მეტამფეტამინი• კოკაინი• ოპიატები (ჰეროინი და

ა.შ)• ალკოჰოლი

• შაქრები (გლუკოვა, ფრუქტოზა და ა.შ.)

• სხვა დამატკბილებელი ნივთიერება (მაგ. ასპარტამი, სუკრალოზა)

• მარილი• ცხიმი; ცხიმოვანი

მჟავები?სხვა?

საკვები და ადიქცია

დამოკიდებულების გამომწვევი

ნივთიერებები

• ნიკოტინი• მეტამფეტამინი• კოკაინი• ოპიატები (ჰეროინი

და ა.შ)• ალკოჰოლი

• შაქრები (გლუკოვა, ფრუქტოზა და ა.შ.)?

• სხვა დამატკბილებელი ნივთიერება (მაგ. ასპარტამი, სუკრალოზა)?

• მარილი?• ცხიმი; ცხიმოვანი

მჟავები?• სხვა?

„დაჯილდოვების“ („სიამოვნების“

წრედის ჩართვა - დოფამინისგამოყოფა

I ეტაპი - ენაზე განლაგებული გემოვნების რეცეპტორებიდანსიგნალი მიდის დოფამინის წარმომქნელ ნეირონებთან

II ეტაპი - საკვების მონელების და შეწოვის საპასუხოდჰორმონალური სიგნალების გავლენა „დაჯილდოვების“ წრედებზე

საკვები და ადიქცია

ბუნებრივი:

• ხორცი

• ბრინჯი

დამუშავებული:

• ყველი

• მარილიანისასუსნაოები

• შოკოლადი

• ნაყინი

• პიცა

საკვები და ადიქცია

საკვების მწარმოებელიკომპანიებიცდილობენ გამოიწვიონმაქსიმალური გამოყოფადოფამინის ზუსტად I

ეტაპზე, ანუ ენაზეგანლაგებული გემოვნებისრეცეპტორებისსტიმულაციით: ძლიერი დახანმოკლე სიგნალიგვიბიძგებს ავიღოთშემდეგი ნაჭერიც ...

გმადლობთყურადღებისთვის!