საჯარო აუდიტის ინსტიტუტი · 2019. 11. 19. · boloo...

საჯარო აუდიტის ინსტიტუტი

ბიუჯეტის დაგეგმვის პროცესი

ასპექტები საერთაშორისო გამოცდილებიდან

2015 we li

შენიშვნა:

სახელმძღვანელოში ასახული მოსაზრებები ეყრდნობა ავტორების

სუბიექტურ მსჯელობას და არ შეიძლება განხილულ იქნას, როგორც

სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის ოფიციალური პოზიცია ან შეფასება

Te ma ti ka sa biu je to re sur se bis e feq tia ni

mar Tvis me qa niz me bi

av to rebiგიორგი ჩაკვეტაძეცოტნე ქარქაშაძე

3

sajaro auditis instituti

შესავალი

qve moT mo ce mu li pub li ka cia mi moi xi lavs sa xel mwi fo biuje tis da geg mvis pro ce sis calkeul Teo riul as peq teb sa da aR niS nu li mi mar Tu le be biT ar se bul saer Ta So ri so ga mocdi le bas. ker Zod, pub li ka ciaSi war mod ge ni li in for ma cia ey rdno ba saer Ta So ri so or gani za cie bis mier mom za de bu li uke Te si praq ti kis sa xel mZRvane loe biT ga we ril efeq tia ni sa biu je to pro ce sis war marTvis Zi ri Tad sa fe xu reb sa da pro ce du rebs. gar da Teo riuli as peq te bi sa, pub li ka cia Si gan xi lu lia ise Ti war ma te bu li sa biu je to sis te mis mqo ne qveyne bis praq ti ku li ma ga li Te bi, ro go ri caa ame ri kis Seer Te buli Sta te bi, ka na da da Ce xe Tis res pub li ka.

saer Ta So ri so ga moc di le bis mi mo xil viT, pub li ka cia miznad isa xavs sa qar Tve lo Si saxel mwi fo biu je tis da geg mvis pro ce sis srul yo fa sa da zo gadad, sa ja ro seq to ris fi nan suri mar Tvis sis te mis re for mis pro ce sis xel Sew yo bas.

biujetis dagegmvis procesi:aspeqtebi saer Ta So ri so ga moc di le bidan

4

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

biu je tis mom za de ba kom pleqsur da mra val sa fe xu rian process war moad gens. mas zea damo ki de bu li, Tu ram de nad Seinar Cu nebs qve ya na aRe bul poli ti kur kurss da miaR wevs miz nob riv mak roe ko no mi kur maC ve neb lebs. biu je tis da gegmvis pro ce sis gam Wvir va lo ba da ga mar Tu lo ba Sem dgom Si mi si war ma te biT gan xor cie le bis umniS vne lo va nes wi na pi ro bas warmoad gens. gan vi Ta re bad qvey nebSi sa biu je to pro ce sis srulyo fis au ci le be li ele men tia saer Ta So ri so or ga ni za cie bis (saer Ta So ri so sa va lu to fondi (IMF), msof lio ban ki (World Bank), saer Ta So ri so sa biu jeto par tnio ro ba (IBP)) uke Te si praq ti kis sa xel mZRva ne loe bis ga mo ye ne ba, ram de na dac isi ni Sed ge ni lia efeq tia ni sa biuje to pro ce sis praq ti kul ma

ga li Teb ze day rdno biT da mimoi xi lavs biu je tis da geg mvis eta pis Zi ri Tad sa fe xu reb sa da pro ce du rebs.

ბიუჯეტის მომზადების პროცესი - თეორიულიასპექტები

5


biu je tis da geg mvis pro ce sis Zi ri Ta di kon po nen te bi

saer Ta So ri so sa va lu to fondis (Gui de li nes for Pub lic Ex pendi tu re Ma na ge ment) sa xel mZRvane los mi xed viT, sa biu je to pro ce si Sed ge ba Sem de gi kom ponen te bi sa gan:

biu je tis mom za de bis saw yis etap ze un da mox des sa biuje to wlis (uke Tes Sem Txveva Si sa Sua lo va dia ni pe riodis Tvis) mak roe ko no mi ku ri Car Cos Se mu Sa ve ba. sa biuje to de par ta men tis mier mom za de bu li mak roe ko nomi ku ri in di ka to re bis saprog no zo maC ve neb le bi un da Se Tan xmdes fi nan sTa mi nistrTan. aR niS nu lis sa fuZvel ze fi nan sTa sa mi nis tro gan saz Rvravs ga da sax de le

bis mo cu lo bas, Se mo sav lebis sap rog no zo maC ve neb lebsa da biu je tis de fi ci tis sa va rau do ode no bas. ase ve, aR sa niS na via, rom zo gier Ti qvey nis Sem Txve va Si mxed velo ba Si un da iq nes mi Re bu li e.w. `fis ka lu ri Sez Rud vebi“1, rom le bic da ma te biT Sez Rud vebs awe sebs biu jetis xar je bi sa da de fi ci tis mo cu lo ba ze;

Sem deg etap ze sa biu je to depar ta men ti am za debs sa Sualo va dian fis ka lur Car Cos, ro me lic Ti Toeu li mxar javi da we se bu le bis mi xed viT moi cavs in for ma cias da saqme bu li Ta nam Srom le bi sa da

1 აღნიშნულ თემასთან დაკავშირებით შეგიძლიათ იხილოთ

სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის პუბლიკაცია „ფისკალური

შეზღუდვები - თეორიული ასპექტები და საერთაშორისო

გამოცდილება“.

საერთაშორისო სავალუტოფონდი (IMF)


6

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

xar je bis zRvru li mo culo be bis Se sa xeb. aR niS nul do ku men tSi ase ve war mod geni lia in for ma cia mak roe kono mi kur daS ve beb ze (mTlia ni Si da pro duq ti, gac vli Ti kur si, fa se bis do ne da sxva);

sa Sua lo va dia ni fis ka lu ri Car Cos Se mu Sa ve bis Sem deg mxar ja vi da we se bu le be bi finan sTa sa mi nis tro Si wa rad genen sa biu je to ga nac xa debs, ris Sem de gac mim di na reobs ofi cia lu ri mo la pa ra ke be bi uw ye be bis xel mZRva ne leb Tan. mo la pa ra ke be bis pro ce sis das ru le bis Sem deg xde ba sabiu je to ga nac xa de bis damtki ce ba da biu je tis ka nonproeq tis war dge na sa ka nonmdeb lo or ga no Si gan xil vis miz niT.

miu xe da vad imi sa, rom biu je tis mom za de bis aR niS nu li pro ce si stan dar tu lia da igi da ma xasia Te be li un da iyos qvey ne bis ume te so bi saT vis (gan vi Ta rebu li sa biu je to sis te mis mqo

ne in dus triu li qvey ne bis Tvis ki uk ve moZ ve le bu la dac SeiZle ba CaiT va los), praq ti ka Si sul sxva su ra Ti gvxvde ba. maga li Tad, zo gierT Sem Txve vaSi sa biu je to de par ta men ti ar ad gens mak roe ko no mi kur CarCos da biu je tis Tav da pir vel geg mas. Se sa ba mi sad, ar xde ba mxar ja vi da we se bu le be bi saT vis asig ne ba Ta `We ris“ gan saz Rvra sa biu je to cir ku la ris gag zavnam de. aseT Sem Txve va Si, cirku la ri war moad gens ad mi nistra ciul me qa nizms, ro me lic iw yebs biu je tis mom za de bis pro cess da Zi ri Ta dad, mxarja vi uw ye be bis mier sa biu je to ga nac xa de bis war dge nis va debs gan saz Rvravs. sa biu je to ganac xa de bis mom za de bi sas, mxarja vi da we se bu le be bi cir kular Si mi Ti Te bu li in fla ciis maC ve neb liT ako req ti re ben wina wlis gan mav lo ba Si mi Re bu li da fi nan se bis mo cu lo bas. msgavsi “qve mo dan ze moT” (bot tomup) mid go mis ga mo ye ne bis Se de gad, sa mi nis troe bi da sxva mxar javi uw ye be bi xe lov nu rad zrdian

7


sa Wi ro re sur se bis ode no bas, rac sa bo lood ze wo las ax dens ga da sax de le bis saer To mo culo ba ze.

fis ka lu ri gam Wvir va lo bis uke Te si praq ti kis ko deq si (CO DE OF GOOD PRAC TI CES ON FIS CAL TRAN SPA RENCY)

saer Ta So ri so sa va lu to fondis fis ka lu ri gam Wvir va lo bis uke Te si praq ti kis ko deq sis mixed viT, biu je tis mom za de bis pro ces Si gaT va lis wi ne bu li un da iq nes Sem de gi sa kiT xe bi:

biu je tis ka no nis proeq tSi war mod ge ni li ag re ga tu li maC ve neb le bi un da iyos realis tu ri, ase ve, mom za de buli da war dge ni li sa Sua lova dia ni mak roe ko no mi ku ri da fis ka lu ri po li ti kis Car Cos far gleb Si. fis kalu ri po li ti kis miz nob ri vi maC ve neb le bi da fis ka lu ri Sez Rud ve bi (ase Ti ar se bobis Sem Txve va Si) naT lad un

da iyos gan saz Rvru li. amasTa na ve, mniS vne lo va nia, rom biu je tis ka no ni moi cav des ga da sax de le bi sa da Se mo sulo be bis Zi ri Ta di kom po nente bis aR we ra sa da maT rols fis ka lu ri po li ti kis mizneb Si.

biu je tis ka non proeq ti un da Sei cav des in for ma cias fis kalu ri mdgra do bis Se fa se bis Se sa xeb. amas Ta na ve, Zi ri Tadi mak roe ko no mi ku ri daS vebe bi un da iyos rea lis tu ri da mka fiod gan saz Rvru li. war mod ge ni li un da iyos makroe ko no mi ku ri ga re mos sensi tiu ro bis ana li zi. gar da ami sa, proeq tSi mo ce mu li un da iyos in for ma cia aranak leb ga su li ori wlis fiska lu ri Se de ge bis Se sa xeb da ase ve, prog no ze bi da sen sitiu ro bis ana li zi biu je tis Zi ri Ta di ag re ga te bis Tvis, ara nak leb da sa geg mi wlis Sem dgo mi ori wli saT vis;

gar da ze moaR niS nu li sa, mniSvne lo van kom po nents war


8

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

moad gens mow veu li da mouki de be li eq sper te bis mier mak roe ko no mi ku ri prog noze bi sa da Zi ri Ta di daS ve bebis Se fa se ba.

Zi ri Ta di si sus tee bi

zo gierT qve ya na Si biu je tis dageg mva xor ciel de ba mak roe kono mi ku ri in di ka to re bis progno zi re bis sus ti me qa niz mis pi ro beb Si. ker Zod, xSi rad, makroe ko no mi ku ri ana li zis proces Si ga mo ye ne bu li re sur se bi Sez Ru du lia, rac da kav Si re bulia ara sak ma ri si kva li fi ka ciis mqo ne kad re bi sa an/da ara sa Tana do teq ni ku ri ba zis ar se bobas Tan.

aras rul yo fi li mak roe ko nomi ku ri ana li zi gan sa kuT re biT “or ma gi biu je ti re bis2” sis temis mqo ne qvey ne bis Tvis aris dama xa sia Te be li.sus ti mak roe ko no mi ku ri progno zi re bis me qa niz mis ar se

2 აღნიშნული ტიპის ქვეყნებში კაპიტალური და მიმდინარე

ხარჯების დაგეგმვა ხორციელდება ცალ–ცალკე.

bo bis pi ro beb Si, fis ka lur ma dis cip li nam Se saZ loa ver uzrun vel yos fis ka lu ri mdgrado ba sa biu je to pro ce sis saw

yis etap ze. Se de gad, biu je tis mom za de bis pro ce si SeiZ le ba wa ri mar Tos uw ye be bis mxri dan

მაკროეკონომიკური შეზღუდვები ზუსტად არ

არის გათვალისწინებული

საბიუჯეტო პროცესში, ან

ეკონომიკური დაშვებები,

რომლებიც საფუძვლად უდევს

ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის

საშუალოვადიან გეგმას, სუსტი ან

მცდარია.

მიმდინარე წლის ბიუჯეტის გეგმა არ არის მომზადებული

და გასული ფისკალური წლის

რეალური შედეგები არ არის

გაანალიზებული, შედეგად

ბიუჯეტის მომზადება ხდება

წინა წლის (ხშირად მცდარი)

საბიუჯეტო შეფასებების

საფუძველზე

9


War bi asig ne be bis moT xov niT. Se sa ba mi si Sez Rud ve bis ar se bobis ga re Se (“ze mo dan _ qve moT” (topdown) mid go miT), fi nan sTa sa mi nis tro ver uz run vel yofs ri gi prog ra me bi sa da prio rite te bis sru lad da fi nan se bas. Se de gad, mxo lod po li ti kur do ne ze mi Re bu li ga daw yve tile bis sa fuZ vel ze teq ni ku rad dad ge ni li li mi te bi Taa Se saZle be li sa biu je to ga nac xa debiT moT xov ni li sa biu je to resur se bis ode no bis Sez Rud va. wi naaR mdeg Sem Txve va Si sir Tuleeb Tan iq ne ba da kav Si re bu li biu je tis de fi ci tis mdgra di do nis Se nar Cu ne ba. fis ka lu ri re gu li re ba ga ci le biT mar tivia “ze mo dan_qve moT” sis te mis ar se bo bis Sem Txve va Si, ro de sac mak roe ko no mi ku ri Sez Rud ve bi da de fi ci tis da saS ve bi do ne wi nas war aris gan saz Rvru li. aR niS nul Sem Txve va Si, mxar jav uw ye bebs gaaC niaT sao rien tacio zRvre bi sa biu je to ga nacxa de bis war dge nis pro ces Si.

gar da ze moaR niS nu li sa, Se saZloa ad gi li hqon des ara sa fuZvlia ni/ara rea lis tu ri eko nomi ku ri daS ve be bis ar se bo bas, rac Sem dgom Si sxva das xva mxarjav uw ye bebs So ris sa biu je to sax sre bis ara Ta nab rad da arasa Wi roe bi sa mebr ga da na wi lebis mi ze zi gax des. ma ga li Tad, mkveT rma cvli le bam va lu tis gac vliT kur sSi Se saZ loa gaci le biT di di gav le na iqo nios iseT uw ye beb ze, ro mel Tac didi rao de no biT im por ti esa Wiroe baT, vid re sxva da nar Cen ze. aR niS nu li prob le ma gan sa kuTre biT aq tua lu ria mer ye vi infla ciis ar se bo bis pi ro beb Si.


10

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

biu je tis da geg mvis pro ce sis mi mo xil va

msof lio ban kis biu je ti rebis uke Te si praq ti kis sa xelmZRva ne lo ga ni xi lavs biu je tis mom za de bis pro ce sis Zi ri Tad sa fe xu rebs. qro no lo giu ri Tan mim dev ro biT, biu je tis momza de bis pro ce si iw ye ba mak roeko no mi ku ri da fis ka lu ri CarCos Se mu Sa ve biT. Sem deg etap ze xde ba sa biu je to ga nac xa de bis mom za de ba mxar ja vi uw ye be bis mier da mo la pa ra ke bis proce sis ga mar Tva fi nan sTa sa minis tros Tan. aR niS nu li proce du re bis Se de gad mi Re bu li biu je tis ka no nis proeq ti wared gi ne ba par la ments dam tkice bi saT vis.

mak roe ko no mi ku ri Car Cos Se muSa ve ba

mak roe ko no mi ku ri Car Cos Se muSa ve bis saw yis etap ze sa Wi roa ar se bu li re sur se bis rea listu ri Se fa se ba da fis ka lu ri po li ti kis miz ne bis gan saz Rvra.mak roe ko no mi ku ri Car Cos Se muSa ve ba per ma nen tul xa siaTs unda ata reb des. Car Co mom za de buli un da iyos sa biu je to pro cesis da saw yis Si, ra Ta mxar jav ma da we se bu le beb ma mii Ron Se sa bami si mi Ti Te be bi. biu je tis momza de bis Sem dgom eta peb ze un da mox des mi si ga nax le ba da ekono mi kur ga re mo Si ga re faq tore bis ze moq me de biT ga mow veu li cvli le be bis mxed ve lo ba Si miRe ba. mak roe ko no mi ku ri progno ze bi, eg zo ge nu ri faq to re bis gav le nis Se sa fa seb lad, pe riodul ga nax le bas sa Wi roebs.

მსოფლიო ბანკი

11


miu xe da vad imi sa, rom am proce sis bev ri Zi ri Ta di as peq ti, ro mel sac rea lis tur da Tavse bad mak re ko no mi kur Car Comde miv ya varT, kon fi den cia lur in for ma cias war moad gens, proce sis das ru le bis Sem deg aRniS nu li in for ma cia sa ja rod xel mi saw vdo mi un da gax des.

fis ka lu ri Car Cos Se mu Sa ve ba

fis ka lu ri Car Co war moad gens Zi ri Ta di kom po nen te bis mi xedviT ka te go rie bad CaS lil, Semo sav le bi sa da xar je bis CarCos. Se mo sav le bis ka te go rie bia pir da pi ri da ara pir da pi ri saga da sa xa do Se mo sav le bi, grante bi, sxva ga da sa xa de bi da arasa ga da sa xa do Se mo sav le bi. xarje bis ka te go riebs mie kuT vne ba sa xel fa so xar je bi, sap ro cento xar ji, sa qo ne li da mom saxu re ba, sub si die bi da ka pi talis xar ji. cal keu li fis ka luri Sez Rud ve bis an miz nob ri vi maC ve neb le bis ar se bo ba (ex pli cit fiscaltargets) xels uw yobs de talu ri biu je tis ka no nis proeq

tis mom za de bas. igi aval de bulebs mTav ro bas naT lad gan sazRvros Ta vi si fis ka lu ri po liti ka da sa zo ga doe bas sa Sua le

bas aZ levs ga na xor cie los aRniS nu li po li ti kis da ner gvis pro ce sis mo ni to rin gi, rac sa

მაკროეკონომიკური ჩარჩო,

როგორც წესი მოიცავს ოთხ

ურთიერთდაკავშირებულ

მოდულს - საგადამხდელო

ბალანსი (balance of

payments), რეალური

წარმოება სხვადასხვა სექტორში

(real economy), ფისკალური

ანგარიშები (fiacal eccounts)

მონეტარული სექტორი. ეს არ

არის დოკუმენტი, რომელიც

წარმოდგენილია ეკონომიკური

ზრდის, ფისკალური

დეფიციტის, საგადასახდელო

ბალანსის, გაცვლითი კურსის,

ინფლაციის, ვალის მოცულობის

ზრდისა და სხვა ეკონომიკური

დაშვებები და პროგნოზები


12

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

bo loo jam Si, zrdis mTav ro bis an ga riS val de bu le bas ro gorc po li ti ku ri ase ve fi nan su ri Tval saz ri siT. fis ka lur CarCo Si war mod ge ni li miz nob ri vi maC ve neb le bi un da uz run velyof des fis ka lur sta bi lu roba sa da mdgra do bas (mag. fiska lu ri de fi ci ti sa da va lis mSp_Tan Ta na far do bis da we sebu li li mi te bis far gleb Si Senar Cu ne bas).

prog no ze bis san doo basa xel mwi fo biu je tis proeqtis Se fa se bis mTa var kri teriums san doo ba war moad gens. Tu biu je tis ka no ni rea lis tur da sa fuZ vlian sa Sua lo va dian mak roe ko no mi kur da fis kalur prog no zeb ze day rdno biTaa Se mu Sa ve bu li, aR niS nu li xels uw yobs wliu ri biu je tis ka no nis Ses ru le bis pro ce sis srul yo fi lad mim di na reo bas da amas Tan, war moad gens sa Sualo va dia ni fis ka lu ri mdgrado bis wi na pi ro bas.

zog qve ya na Si mTav ro bis makroe ko no mi ku ri da fis ka lu ri prog no ze bi saw yis etap ze wared gi ne ba da mou ki de bel eqsper tTa jgufs, rom le bic amow me ben maT rea lis tu robas. rig qve ya na Si ki, ro go ricaa ma ga li Tad di di bri ta ne Ti, umaR le si au di to ru li or ga no iRebs mo na wi leo bas biu je tis sa fuZ vlad ga mo ye ne bu li saprog no zo maC ve neb le bis Se fa seba Si. ume tes af ri kis gan vi Ta rebad qvey neb Si mak roe ko no mi kuri da fis ka lu ri prog no ze bi Se mu Sa ve ba xde ba saer Ta So ri so or ga ni za cieb Tan kon sul ta ciebis Se de gad, rac zrdis ma Ti san doo bis xa risxs. zog qve yana Si ki (mag. tan za nia), aR niS nuli sa xis Ta nam Srom lo ba im denad gan vi Tar da, rom Car Coe bis Se mu Sa ve ba ofi cia lu rad gafor me bu li par tnio ro bis fargleb Si mim di na reobs (qvey nis mier ga daw yve ti le be bis mi Re bis su ve re nu li uf le ba mo si le bis dar Rve vis ga re Se).

13


sa biu je to ga nac xa de bis mom zade ba, mo la pa ra ke be bis pro ce si da war dge na

biu je tis da geg mvis pro ces Si au ci le be lia fi nan sTa sa mi nistro sa da pre miermi nis tris apa rats So ris mWid ro ur TierTTa nam Srom lo ba. aR mas ru le beli xe li suf le bis mo va leo bas war moad gens ze dam xed ve lo ba gau wios biu je tis ka non mdeblo bi sa da qvey nis mier gan sazRvru li kur sis Se sa ba mi sad momza de bas, fi nan sTa sa mi nis trosa da mxar jav uw ye bebs So ris Seu Tan xmeb lo bis Sem Txve ve bis Ta vi dan aci le bas da biu je tis da geg mvis pro ces Si dain te rese bu li mxa ree bis sa Ta na do CarTu lo bas. Se sa ba mi sad, sa Wi roa struq tu ru li er Teu lis ar sebo ba (ma ga li Tad ko mi te tis saxiT), ro me lic uz run vel yofs msgav si sa kiT xe bis mog va re bas da gan sa kuT re biT sen si tiu ri Te me bis gan xil vas.

“ze mo dan_qve moT~ eta pi (The top-down sta ge)biu je tis ka no nis proeq tis momza de bis saw yis etaps war moadgens fis ka lu ri po li ti kis mimar Tu le be bi sa da stra te giuli Car Cos gan saz Rvra. Tum ca proeq tis Se mu Sa ve bis pro ces Si sa Wi roa efeq tia ni koor di nacia, ra Ta Ta vi dan iq nes aci lebu li saw yi si Car Co dan mniS vnelo va ni ga dax re bi.

mxar ja vi uw ye be bi saT vis xarjvi Ti li mi te bis da we se ba gavle nas ax dens biu je tis da gegmvis eta pi sad mi maT mid go ma ze: “sa Wi ro dan” _ “xel mi saw vdomze”. amas Ta na ve, stra te giu li geg me bi sa da wi nas war gan sazRvru li fis ka lu ri po li ti kis miz ne bis sa ja ro da we se bu le bebis far gleb Si ar se bul progra meb Si ga sa ta reb lad, uw ye be bi sa Wi roe ben xel mi saw vdo mi sabiu je to re sur se bis Se sa xeb infor ma ciis flo bas. aR niS nu li zRvre bi Se saZ loa dad gin des Ta vi dan ve, fi nan sTa sa mi nistro sa da or ga ni za cias So ris


14

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

mo la pa ra ke bis saw yis etap ze, an uw ye be bis mier ga nac xa de bis war dge nis Sem dgom.

praq ti ka Si, ze moaR niS nu li orive va rian ti gvxvde ba im qvey nebSi, sa dac kar gi fis ka lu ri discip li naa. zog qvey neb Si ki uwye bebs biu je tis mom za de bis dasaw yis Si ve ac no be ben asig ne bebis ze da zRvrebs e.w. `We rebs“. sxva qvey neb Si, sa dac biu je tis mom za de bis pro ce si Se saZ loa 10 Tve ze me ti xa ni gag rZel des, aR niS nu li zRvre bi or eta pad wes de ba. pir vel etap ze, sa jaro da we se bu le bebs gar kveu li moq ni lo ba gaaC niaT ga nac xa debis mom za de bis pro ces Si. wardge ni li wi nas wa ri ga nac xa de bis gan xil vis Sem deg ki fi nan sTa sa mi nis tro maT ac no bebs ze da zRvre bis Se sa xeb. qvey neb Si, romel TaT vi sac da ma xa sia Te be lia mo wes ri ge bu li, sta bi lu ri da kar gad or ga ni ze bu li biu je tis da geg mvis pro ce si, ze moaR niSnu li ori ve va rian ti er Tnairad mu Saobs, ram de na dac fis kalu ri Sez Rud ve bi metnak le bad

gaT va lis wi ne bu lia uw ye be bis mier ga nac xa de bis mom za de bis pro ces Si. af ri kis ume tes ganvi Ta re bad qvey neb Si ki fis kalu ri zRvre bis (`We re bis“) gansaz Rvra sa biu je to pro ce sis da saw yis Si ve xde ba.

biu je tis da geg mvis pro ces Si efeq tia ni koor di na cia/ko mu nika cia da sa biu je to po li ti kis Tav se ba do ba saer To eko no mikur da so cia lur po li ti kasTan mi nis trTa ka bi ne tis mTa vari saz ru na via, Tum ca Zi ri Tad rgols aR niS nul pro ces Si finan sTa sa mi nis tro war moad gens.

“qve mo dan-ze moT“ eta pi (The bot tom-up sta ge)

aR niS nu li me To dis Sem Txve vaSi, mxar ja vi uw ye be bi val debul ni arian moam za don sa biuje to ga nac xa de bi, wi nas war gansaz Rvru li xar jvi Ti zRvre bis gaT va lis wi ne biT. miu xe da vad ar se bu li li mi te bi sa, sa jaro da we se bu le beb ma SeiZ le ba

15


moiT xo von da ma te bi Ti fi nansu ri re sur si axa li prog ra mebis gan xor cie le bi saT vis. aRniS nu li moT xov nis adek va turad da sa bu Te bi sa da prog ra mis miz ne bis, mas Tan da kav Si re bu li da na xar je bi sa da sar geb lis naTe li ana li zis Sem Txve va Si, SesaZ le be lia uw ye bis moT xov nis dak ma yo fi le ba. da we se bu le bis mier war mod ge ni li sa biu je to ga nac xa de bi un da ga mo yof des: mim di na re prog ra me bi sa da saqmia no be bis ga sag rZe leb lad saWi ro Tan xe bi sa da axa li progra me bis Tvis sa Wi ro sa biu je tos sax sre bis mo cu lo bas. axa li prog ra mis daw ye bam de sa mi nistrom un da Sea fa sos mi si gavle na sa biu je to ag re ga teb ze prog ra mis sa si coc xlo cik lis gan mav lo ba Si. da ma te biT, sa biuje to ga nac xad Tan er Tad, sa minis troeb ma un da wa rad gi non Sem de gi ma sa le bi:

mok le mi mo xil va prog ra mebis far gleb Si mo sa lod ne li Se de ge bis Se sa xeb;

prog ra me bis/qvep rog ra me bis

Se de ge bis Se fa se bis in di kato re bi wi na da mom dev no perio de bis Tvis;

da sa xu li miz ne bis miR we vis gze bi/Ro nis Zie be bi3;

axa li prog ra me bis far glebSi ga sa we vi xar je bis ana li zi grZel va dia ni pe rio di saTvis.

mxar jav ma uw ye beb ma koor di nire ba un da gau wion maT daq vemde ba re ba Si ar se bu li sa biu jeto or ga ni za cie bi sa da struqtu ru li er Teu le bis biu je tebis mom za de ba sa da sa Wi roe bis Sem Txve va Si, un da gas cen Se sa bami si di req ti ve bi.

ga nac xa de bis gan xil va da mo la-pa ra ke ba

mxar ja vi uw ye be bis sa biu je to ga nac xa de bis mi Re bis Sem deg, fi nan sTa sa mi nis tro ga ni xilavs maT Se sa ba mi so bas mTav

3 აღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებით დამატებითი

ინფორმაციისთვის იხილეთ სახელმწიფო აუდიტის

სამსახურის უკეთესი პრაქტიკის სახელმძღვანელო „შედეგზე

ორიენტირებული ბიუჯეტირება“.


16

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

ro bis saer To po li ti kas Tan da xar je bis zRvrul mo culo beb Tan. ase ve, mxed ve lo ba Si un da iq nes mi Re bu li biu je tis da geg mvis pro ce sis daw ye bis Sem deg mak roe ko no mi kur progno zeb Si mom xda ri cvli le be bi. ume tes Sem Txve va Si, aR niS nu li gan xil ve bis Se de gad, fi nan sTa sa mi nis tro sa ja ro da we se bule bebs sTa va zobs sa biu je to ga nac xa de bis gar kveul wi lad mo di fi ci re bas. mo la pa ra ke bebma fi nan sTa sa mi nis tro sa da uw ye bebs So ris, Se saZ loa, konfe ren ciis sa xe mii Ros. ase ve, Se saZ le be lia ara for ma lu ri Sex ved re bis ga mar Tva gaur kvevlo be bi sa da kon fliq te bis Tavi dan aci le bis miz niT. Zi ri Tadi Seu Tan xmeb lo be bi gan xi lul un da iq nes uSua lod mTav ro bis an Se sa ba mi si sam Tav ro bo ko misiis mier.

Se sa fe ri si biu je tis da geg mvis ka len da riimi saT vis, rom ga ni saz Rvros biu je tis da geg mvis pro ce sis ka len da ri, ro me lic Tav se ba di

iq ne ba gan vi Ta re ba di qvey ne bis rea lo bas Tan da amav drou lad, daak ma yo fi lebs sa ka non mdeb lo moT xov nebs, xSir Sem Txve va Si, sa Wi roa gar kveul kom pro mis ze was vla. Tu ka len da ri ar iq ne ba sak ma ri sad xan grZli vi, biu jetis mom za de bis ro me li me eta pi SeiZ le ba zed me tad Seiz Ru dos dro Si, rac sa ka non mdeb lo orga nos ar dau to vebs sak ma ris dros biu je tis ka no nis proeqtis gan xil vi sa da dam tki ce bisaT vis. ga we li li ka len da ris ar se bo bis Sem Txve va Si ki, sa varau doa, cvli le be bi gan xorciel des sa biu je to cir ku laris ga moS ve bis Sem deg, rac zogierT Tav da pir vel daS ve ba sa da sa miz ne maC ve ne bel Tan wi naaRmde go ba Si mo va da sa Wi ros gaxdis sa biu je to ga nac xa de bis gada xed vas. af ri kis gan vi Ta re bad qvey neb Si biu je tis mom za de bis pe rio di (cir ku la re bis ga moSve bi dan dam tki ce bam de) Svi di an rva Tve grZel de ba. zo gier Ti gan vi Ta re bu li qvey nis biu je tis da geg mvis pro ce si ki Se saZ le belia aTi Tvec gag rZel des.

17


saer Ta So ri so sa biu je to partnio ro bis sa xel mwi fo biu jetis an ga ri Sis gam Wvir va lo bis sa xel mZRva ne lo Si aR we ri lia uke Te si praq ti kis ma ga li Tebi biu jet Tan da kav Si re bu li an ga riS ge bis mom za de ba ze. saxel mZRva ne lo Si gan xi lu lia is mniS vne lo va ni sa kiT xe bi, ro melsac an ga ri Si un da moi cav des.

biu je tis wi nas wa ri war dge na (sa Sua lo va dia ni fis ka lu ri geg ma)

biu je tis wi nas wa ri war dge na war moad gens da sa geg mi fis kalu ri wlis biu je tis pir ve lad Car Co sa da stra te gias sa Sualo va dian pe riod Si. igi xSi rad moix se ne ba ro gorc fis ka lu ri stra te giis do ku men ti, sa biuje to stra te giis do ku men ti an sa biu je to Car Co. aR niS nu li

do ku men ti Zi ri Ta dad mTav robis Tvis mzad de ba, Tum ca bevr qve ya na Si sa ka non mdeb lo or ganoc da sa ja ro seq to ric iRebs mo na wi leo bas mis gan xil va Si. zo ga dad, biu je tis wi nas wa ri war dge nis sa ka non mdeb lo do neze gan xil va uke Te si praq ti kis ma ga li Tad miiC ne va. biu je tis wi nas wa ri war dge na aum jo be sebs biu je tis da geg mvis pro cess, ram de na dac am dros fi nan sTa sa mi nis tro uw ye bebs ug zav nis sa biu je to cir ku la rebs, romle bic sak maod mkacr fi nan sur zRvrebs uwe sebs maT. aqe dan ga mom di na re, dad ge ni li li mite bi dan mniS vne lo van ga dax reb ad gi li mxo lod axa li mi mar Tule be bis gan saz Rvris Sem Txveva Si SeiZ le ba hqon des. biu jetis wi nas wa ri war dge na Zi ri Tadad, mim di na re sa biu je to wlis meoT xe_me xu Te Tve Si xde ba da

საერთაშორისოსაბიუჯეტოპარტნოიორობა


18

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

mo ma va li wlis sa biu je to proce sis saw yis etaps war moad gens.

biu je tis wi nas wa ri war dge nis pro ce si xu Ti Zi ri Ta di kom ponen ti sa gan Sed ge ba:

do ku men ti un da moi cav des mTav ro bis Se xe du le bebs mak roe ko no mi ku ri in di kato re bis mo sa lod ne li maCve neb le bi sa da ma Ti realis tu ro bis da sa bu Te bis Se sa xeb. Se sa ba mi sad, do kumen tSi war mod ge ni li un da iyos yve la mak roe ko no mi kuri in di ka to ris sap rog no zo maC ve neb le bi sa Sua lo va diani pe rio dis Tvis. aR niS nu li in di ka to re bi SeiZ le ba iyos rea lu ri eko no mi ku ri zrda, no mi na lu ri mTlia ni Si da pro duq tis zrda, da saq me bis do nes, fa se bis do nes, mimdi na re an ga ri Sis de fi ci ti, sap ro cen to ga nak ve Tis done da sxva. ro gorc eko nomi ku ri Ta nam Srom lo bi sa da gan vi Ta re bis or ga ni za cia (OECD) aR niS navs, `wi nas

wa ri biu je ti naT lad un da aR wer des mTav ro bis grZelva dia ni eko no mi ku ri da fiska lu ri po li ti kis miz nebs. ase ve, igi sa Wi roa moi cav des eko no mi ku ri da fis ka lu ri po li ti kis geg mebs mo ma va li da ara nak leb mom dev no ori fis ka lu ri wli saT vis“;

biu je tis wi nas wa ri war dge na un da moi cav des in for ma cias ga da sax de le bi sa da Se mo sulo be bis mo sa lod nel odeno be bis Se sa xeb;

biu je tis wi nas wa ri war dge na un da aR wer des Se mo sav le bis, xar je bis, biu je tis de fi citi sa da va lis saer To dones da fis ka lu ri po li ti kis rols mTlian mak roe ko no mikur po li ti ka Si. ase ve, igi un da moi cav des sa biu je to ag re ga te bis sen si tiu ro bis ana lizs mak roe ko no mi ku ri prog no ze bis cvli le bis SemTxve va Si;

19


wi nas wa ri biu je tis do ku mentSi war mod ge ni li un da iyos fis ka lu ri po li ti kis strate gia ro gorc ag re tul, aseve Ti Toeu li seq to ris done ze. amas Ta na ve, igi un da iZleo des in for ma cias im axali ini cia ti ve bi sa da mi marTu le be bis Se sa xeb, rom le bic

gav le nas ax de nen asig ne be bis ga da na wi le ba ze. Se sa ba mi sad, do ku men ti un da moi cav des in for ma cias Ti Toeul uw yeba ze ga mo yo fi li sa biu je to sax sre bi sa da xar je bis funqcio na lu ri da eko no mi ku ri kla si fi ka ciis Se sa xeb;

biu je tis wi nas wa ri war dge na

mniSvneloba ZiriTadi arsi gamoqveynebis vadebi

aZlierebs kavSirs strategiul mimarTulebebsa da sabiujeto asignebebis gadanawilebas Soris

makroekonomikuri prognozireba saSualovadian periodSi

saukeTeso SemTxvevaSi, mimdinare wlis meoTxemexuTe TveSi

naTels xdis mTavrobis ZiriTad strategias saSualovadian periodSi

mTavrobis fiskaluri miznebi saSualovadian periodSi

rig SemTxvevebSi warmodgenilia mimdinare wlis Sualedur SefasebasTan erTad (7Tve)

aumjobesebs biujetis formulirebis process

biujetis gadasaxdelebis seqtoruli ganawileba

ayalibebs sabiujeto agregatebis mosalodnel maCveneblebs

Semosulobebisa da gadasaxdelebis da maTi komponentebis prognozebi

biujetis proeqtis wardgenamde erTi TviT adre

uzrunvelyofs sazogadoebisa da sakanonmdeblo xelisuflebis CarTulobas

axali strategiuli mimarTulebebis aRwera da Sesabamisi RnisZiebebis gansaxorcieleblad saWiro resursebi


20

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

wi nas wa ri biu je tis do ku menti un da ax den des mniS vne lova ni po li ti ku ri ini cia ti vebis, sa Sua lo da grZel va dian pe riod Si ma Ti biu jet ze Se saZ lo gav le nis aR we ra sa da ma Ti mo ma val sa biu je to wels gan xor cie le bis Ri rebu le bis Se fa se bas.

biu je tis ka non proeq tis war dge na

biu je tis ka non proeq ti yve laze mniS vne lo va ni po li ti kis do ku men tia, ro mel sac mTavro ba yo vel wliu rad wa rad gens. imi saT vis rom, sa zo ga doe bas hqon des Se saZ leb lo ba gav le na moax di nos ise Ti proeq te bis Semu Sa ve ba sa da gan xor cie le ba ze, ro go ri caa si Ra ri bis daZ le va, jan dac va, ga naT le ba, gen de ruli Ta nas wo ro ba, ga re mos dacva da sxva, mas xe li un da miuwvde bo des in for ma cia ze, Tu ra Ro nis Ze be bis gan xor cie le bas geg mavs mTav ro ba aR niS nu li sfe roe bis mi mar Tu le biT da ro me li wya roe bi dan mo zi du li

sax sre biT api rebs mis da fi nanse bas.

mniS vne lo va nia rom, biu je tis ka non proeq tis war dge nis da gan xil vis pro ce si iyos sa ja ro da gam Wvir va le, rad gan igi moicavs in for ma cias ise Ti mniS vnelo va ni fis ka lu ri ag re ga te bis Se sa xeb, ro go ri caa: Se mo savle bi (ga da sa xa dis ga dam xde lebi dan mi Re bu li Se mo sav le bi), ga da sax de le bi (sa biu je to resur se bis mo qa la qe Ta So ris gana wi le ba) da sa xel mwi fo va li (Tao ba Ta So ris va lis tvir Tis ga da na wi le ba). biu je tis ka no nis proeq tis Se mu Sa ve bi sas mTavro ba iRebs ga daw yve ti le bebs mo qa la qee bis sa xe liT. Se sa bami sad, au ci le be lia biu je tis ka non proeq tiT war mod ge ni li in for ma cia iyos sa ja ro par lamen tis mier mis dam tki ce bam de, ra Ta sa zo ga doe bas sa Sua le ba mie ces Caer Tos biu je tis dageg mvis pro ces Si da daa fiq siros sa ku Ta ri mo saz re be bi.

21


biu je tis ka non proeq tis wardge na moi cavs Sem deg sa fe xurebs (ara au ci leb lad mo ce muli Tan mim dev ro biT):

sa biu je to mox se ne ba (bud get speech) pa su xis mge be li minis tri (ro gorc we si, fi nansTa mi nis tri) iZ le va lo gikur da sa bu Te ba sa da gan marte bas mTav ro bis fis ka lu ri stra te gii sa da axa li inicia ti ve bis Se sa xeb;

biu je tis Se ja me ba ka nonproeq tis Zi ri Ta di pun qtebis Se da re biT mok le teq niku ri gan mar te ba;

biu je tis ka no nis proeq ti ro mel Sic xar je bi war dgeni lia kon kre tu li uw ye bis/prog ra mis do ne ze, ka nonmdeb lo biT gan saz Rvru li for ma tis Se sa ba mi sad;

eko no mi ku ri ga re mos aR wera ro gorc qvey nis Sig niT, ase ve mis far glebs ga reT. amas Tan, im mak roe ko no mi ku

ri cvla de bis prog no ze bis mi mo xil va, rom le bic ze gavle nas ax de nen sa biu je to agre ga teb ze;

mTav ro bis sa Sua lo va dia ni fis ka lu ri stra te giis ganxil va da ar se bu li po li tikis mdgra do bis Se fa se ba;

Se mo sav le bis prog no ze bis de ta lu ri gan xil va sa ga dasa xa do struq tu ra Si cvlile be bis Se ta nis Sem Txve va Si un da mox des ma Ti aR we ra, SesaZ lo ze gav le nis Se fa se ba fis ka lu ri po li ti kis mizneb ze da mo sa lod ne li fiska lu ri efeq tis gaa na li ze ba;

xar je bis de ta lu ri gan xilva Ti Toeu li uw ye bi sa da eko no mi ku ri da fun qciona lu ri kla si fi ka ciis mixed viT. rac See xe ba ka pita lur proeq tebs, sa Wi roa Ti Toeul proeq tze, sul mci re, sa ba zi so in for ma ciis war mod ge na (proeq tis sa xeli, pa su xis mge be li da we se


22

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

bu le ba, ad gil mde ba reo ba, mTlia ni xar ji, da fi nan sebis sa xe da wya ro), rac xels Seuw yobs sa ka non mdeb lo orga no sa da sa zo ga doe bis infor mi re bu lo bis gaz rda sa da maT Car Tu lo bas biu jetis da geg mvis pro ces Si. ukeTe si praq ti kis mi xed viT, kanon proeq ti un da ga ni xi lavdes prio ri te tul prog ramebs (ma ga li Tad, prog ra me bi rom le bic orien ti re bu lia si Ra ri bis aR mof xvra ze) da miu Ti Teb des Tu ra Ro nisZie be bis gan xor cie le bas api rebs mTav ro ba mom sa xure bis do nis gaum jo be se bis mi mar Tu le biT. amas Ta na ve, war mod ge ni li un da iyos deta lu ri in for ma cia sa xelmwi fo va lis mo cu lo bi sa da struq tu ris, mis mom sa xu reba sa da da far va ze ga weu li xar je bis mo cu lo bis Se saxeb;

ka non proeq ti un da moi cavdes in for ma cias mTav ro bis mflo be lo ba Si ar se bu li fi

nan su ri aq ti ve bi sa Se sa xeb, ka te go rie bis mi xed viT;

in for ma cias sa xel mwi fo sakuT re ba Si ar se bu li sa warmoe bis fi nan su ri mdgo mareo bis Se sa xeb (sar geb liano ba, aq ti ve bi da val de bule be bi).

23


biujetis kanonproeqti

mniSvneloba ZiriTadi arsi gamoqveynebis vadebi

ekonomikuri politikis mniSvnelovani instrumenti, romelic gamoxatavs mTavrobis prioritetebs

finansTa ministris sabiujeto moxseneba da biujetis mokle mimoxilva

sul mcire, sami TviT adre sabiujeto wlis dawyebamde

gansazRvravs sagadasaxado tvirTis simZimes

informacia Semosulobebisa da asignebebis Sesaxeb

gansazRvravs resursebis ganawilebis struqturas mosaxleobis sxvadasxva segmentze

makroekonomikuri prognozebi

gansazRvravs valis tvirTis dinamikas saSualovadian periodSi

mimdinare politikis mdgradobis Sefaseba

aZlevs saSalebas sakanonmdeblo xelisuflebasa da samoqalaqo sazogadoebas gavlena moaxdinon samTavrobo politikaze

Semosavlebis prognozebi da ganmartebebi

xarjebis Sefaseba da klasifikacia

deficitis dafinansebis wyaroebi

valis struqtura

sxva mniSvnelovani RonisZiebebi (mag. socialuri dacva)

zogadi finansuri mdgomareobis mimoxilva


24

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

საერთაშორისო გამოცდილება

saer Ta So ri so ga moc di le bagar da uke Te si praq ti kis saxel mZRva ne loe bi sa, pub li kacia ga ni xi lavs war ma te bu li sa biu je to sis te mis mqo ne qveyne bis ra mo de ni me praq ti kul ma ga liTs. am na wil Si gan xi lulia biu je tis ka no nis proeq tis mom za de bis sa fe xu re bi ame ri kis Seer Te bu li Sta te bis, ka na di sa da Ce xe Tis res pub li kis ma gali Teb ze. ase ve, aR we ri lia, Tu ra da ma te biT Ro nis Zie bebs mimar Ta ven ze mox se ne bu li qvey nebi biu je tis for mi re bis eta pis srul yo fi sa da gam Wvir va lo bis uz run vel sa yo fad.

aSSis sa xel mwi fo biu je tis ka non proeq tis pa ke ti4 moicavs: pre zi den tis sa biu je to mi mar Tvas kon gre si sad mi, infor ma cias sa xel mwi fo priori te te bis Se sa xeb, sa biu je to mi mo xil vas cal keu li sa ja ro uw ye be bis mi xed viT, Se ma ja mebel cxri leb sa da sxva da ma tebiT ma sa lebs. amas Tan, biu je tis proeq ti moi cavs Sua le dur mimo xil vas (sa biu je to pro ce sis mim di na reo bi sas mom za de bul Sua le dur ana lizs).

4 აშშ–ს მართვისა და ბიუჯეტირების სამსახურის

ოფიციალური ვებ–გვერდი: http://www.whitehouse.gov/omb/

budget

საერთაშორისოსაბიუჯეტოპარტნოიორობა

25


aSSis sa xel mwi fo biu je tis ka non proeq tis pa ke ti4 moicavs: pre zi den tis sa biu je to mi mar Tvas kon gre si sad mi, infor ma cias sa xel mwi fo priori te te bis Se sa xeb, sa biu je to mi mo xil vas cal keu li sa ja ro uw ye be bis mi xed viT, Se ma ja mebel cxri leb sa da sxva da ma tebiT ma sa lebs. amas Tan, biu je tis proeq ti moi cavs Sua le dur mimo xil vas (sa biu je to pro ce sis mim di na reo bi sas mom za de bul Sua le dur ana lizs).

4 აშშ–ს მართვისა და ბიუჯეტირების სამსახურის

ოფიციალური ვებ–გვერდი: http://www.whitehouse.gov/omb/

budget

pre zi den tis mi mar Tva kongress

aR niS nu li do ku men ti war moadgens in for ma cias pre zi den tis mier ga su li wlis gan mav lo ba Si miR weu li Se de ge bis Se sa xeb, moma va li sa biu je to wlis priori te tebs da maT da sa bu Te bas, grZel va dia ni miz ne bis mi saRwe vad ga ta re bu li Ro nis Ziebe bis Sua le dur Se fa se ba sa da ana lizs. pre zi den ti mi moi xilavs im kon kre tul seq to reb Si miR weul da mo sa lod nel Se degebs, ro mel Ta da fi nan se ba sac sa xel mwi fo biu je ti axor cielebs. ase ve, ga ni xi lavs, Tu rogor Seic vle ba sa Sua lo va dian pe riod Si biu je tis de fi ci ti sa da sxva fis ka lu ri ag re ga te bis do ne.

Sua le du ri mi mo xil va (Mid ses sion re view)Sua le du ri mi mo xil va war moadgens kon gre sis Tvis gan meo rebiT gag zav nil Se fa se bebs biuje tis xar je bis, Se mo sav le bi sa da de fi ci tis Se sa xeb, pre ziden tis mi mar Tvis Sem deg momxda ri eko no mi ku ri, sa ka nonmdeb lo Tu sxva cvli le be bis gaT va lis wi ne biT.

eko no mi ku ri daS ve be bi

Sua le du ri mi mo xil viT xde ba mak roe ko no mi ku ri prog no ze bis ga nax le ba. mi mo xil va Si war modge ni li sap rog no zo maC ve neble bi, ro me lic mim di na re wlis me xu Te Tvis bo los mzad de ba, mxed ve lo ba Si iRebs bo lo perio dis gan mav lo ba Si mom xdar yve la cvli le bas da war moadgens mo di fi ci re bul eko no mi


26

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

kur prog no zebs grZel va diani pe rio dis Tvis (mo ma va li 10 wlis Tvis) ise Ti in di ka to rebi saT vis ro go ri caa: rea lu ri mSps zrda, umu Sev ro bis do ne, in fla cia, sap ro cen to ga nak veTis do ne da sxva.

Sem dgom Si xde ba aR niS nu li ekono mi ku ri prog no ze bis Se da re ba or moc daa Tam de da mou ki de be li kvle vi Ti or ga ni za ciis mier gake Te bu li prog no ze bis sa Sua lo maC ve ne bel Tan (Blue Chip consen sus), sa biu je to ofi si sa da Ria baz ris fe de ra lu ri ko mi tetis (Fe de ral Open Mar ket Commit tee _ aSSis ka non mdeb lo biT eva le ba qvey nis Ria baz ris opera cie bis ze dam xed ve lo ba) progno zeb Tan. prog no zebs So ris gan sxva ve be bis ar se bo bis SemTxve va Si mim di na reobs ma Ti deta lu ri gan xil va. ase ve ga ni xile ba is eko no mi ku ri daS ve be bi, rom le bic prog no zeb Si sxvao bis ar se bo bas ga na pi ro bebs.

Se mo sav le bi

mak roe ko no mi ku ri prog no zebis da ko req ti re ba Ta vis mxriv, iw vevs cvli le bebs Se mo sav lebis sap rog no zo maC ve neb leb Si. Se sa ba mi sad, xde ba sa biu je to Se mo sav le bis ga nax le ba da maT Se fa se ba. ga moi yo fa cvli le bebis ori ka te go ria: eko no mi ku ri da teq ni ku ri.

eko no mi ku ri cvli le bebi _ mak roe ko no mi ku ri prog noze bis ga nax le bis Se de gad Se mosav le bis sap rog no zo maC ve nebleb Si an eko no mi kur daS ve beb Si gan xor cie le bu li cvli le be bi. eko no mi ku ri prog no ze bis ga dasin jvas di di gav le na aqvs in divi dua lur da kor po ra ciul saSe mo sav lo ga da sa xa deb ze. aman Se saZ loa imoq me dos Se mo sav lebis wya roeb ze, ase ve, Sec va los so cia lu ri dac vi sa da sa pen sio Se mo sav le bis mo cu lo ba;

teq ni ku ri cvli le be bi _ cvli le be bi, rom le bic av to matu rad ga na pi ro bebs Se mo sav lebis sap rog no zo maC ve neb le bis gaz rdas an Sem ci re bas.

27


xar je bi

Sua le du ri mi mo xil vi sas xdeba ase ve xar je bis Se fa se ba. Semo sav le bis msgav sad, biu je tis geg ma Si cvli le be bi gvxvde ba xar jeb Sic. am mi mar Tu le biT, ga ni xi le ba sa ka non mdeb lo da Se fa se bis cvli le be bi:

sa ka non mdeb lo cvli lebe bi _ sxva das xva nor ma tiu li aq te bi Ta da ka non mdeb lo bis sa fuZ vel ze ga mow veu li cvlile be bi;

Se fa se bis cvli le be bi _ ka non mdeb lo bi sa da po li ti kis cvli le bis gan gan sxva ve bu li faq to re bi, rom le bic gav lenas ax de nen xar jeb ze. aR niS nuli Zi ri Ta dad da kav Si re bu lia eko no mi kur daS ve beb sa da teqni kur cvli le beb Tan.

zo ga di mi mo xil va

am do ku men tSi xde ba pre zi dentis mi mar Tva Si aR we ri li priori te te bi sa da miz ne bis mi mo

xil va da Ti Toeu li maT ga nis ana li zi. ga ni mar te ba, Tu ra mok le va dia ni miz nob ri vi maC veneb le bi (tar gets) un da iq nes miRweu li sa bo loo grZel va dia ni miz ne bis (goals) mi saR we vad, ra rao de no bis re sur si da Wir de ba Ti Toeu li miz nis miR we vas da ra rao de no bis sar ge bels iq neba mi Re bu li. ase ve, mo ce mu lia biu je tis mi mo xil va da Se ma jame be li cxri le bi uw ye be bis mixed viT.

ana li ti ku ri per speq ti ve bi (Anal yti cal Per spec ti ves)

ana li ti ku ri per speq ti ve bis kom po nen tSi war mod ge ni lia biu jet Tan da kav Si re bu li ise Ti sa kiT xe bi, ro go ri caa: eko no miku ri da aR ric xvas Tan da kav Sire bu li ana li ze bi, in for ma cia da ana li zi sa xel mwi fo biu jetis Se mo sav le bis, xar je bi sa da va lis Se sa xeb, rom le bic xels uw yo ben sa zo ga doe bas, par lamen tsa da sxva dain te re se bul mxa reebs biu jet Tan da kav Si rebu li sa kiT xe bis ukeT aR qma Si.


28

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

eko no mi ku ri da biu je tis anali ze bi

eko no mi kur da biu je tis ana lizeb Si gan xi lu lia eko no mi ku ri daS ve be bi da ur Tier Tkav Si ri eko no mi kur prog no zeb sa da sabiu je to ag re ga tebs So ris. aRniS nu li do ku men ti mi moi xi lavs:

bo lo pe rio dis eko no mi kur ten den ciebs/mov le nebs;

war moad gens eko no mi ku ri mdgo ma reo bis Se fa se bas, maT So ris, mak roe ko no mi ku ri po li ti kis gav le nis Se fa sebas;

ax dens sxva das xvag va ri ekono mi ku ri sce na ris gan vi Tare bis Sem Txve va Si mi Re bu li gan sxva ve bu li sa biu je to prog no ze bis ilus tri re bas;

uz run vel yofs biu je tis sen si tiu ro bis Se fa se bas kon kre tu li daS ve bis cvlile bis Sem Txve va Si. ker Zod,

war moad gens in for ma cias eko no mi ku ri zrdis, in flaciis, sap ro cen to ga nak veTis prog no ze bis ga dax rebze (fo re cast er rors) da amis sa fuZ vel ze (ase ve wi na pe rio de bis xar ve ze bis gaTva lis wi ne biT) uTi Tebs sabiu je to ag re ga te bis cvlile be bis sa va rau do in ter valebs;

war moad gens biu je tis de fici tis cik lu ri da struq turu li kom po nen te bis Se fa sebas _ gan saz Rvravs faq tobri vi de fi ci tis ra na wi li aris da kav Si re bu li biz nescik lTan da ra na wi li Senar Cun de bo da eko no mi kis sru li da saq me bis do nis SemTxve va Sic ki.

is to riu li cxri le biis to riu li cxri le bi moi cavs mo na ce mebs sa biu je to Se mo savleb ze, xar jeb ze, de fi cit ze, sa xel mwi fo val sa da da saq me bis do ne ze xan grZli vi pe rio disTvis. (Zi ri Ta dad 1940 wli dan).

29


SeZ le bis dag va rad, mo na ce me bi mor ge bu lia, ra Ta igi iyos Tavse ba di da Se sa da ri si mim di na re wlis biu jet Tan.

da nar Ti

da nar Ti, moi cavs yve la ze deta lur fi nan sur in for ma cias prog ra me bi sa da maT ze ga moyo fi li asig ne be bis Se sa xeb. igi

Ti Toeu li uw ye bi saT vis gan sazRvravs sa biu je to pro ces Tan da kav Si re bu li an ga riS ge bis va debs, sa ka non mdeb lo Se Tava ze bebs, gan mar te bebs Se sasru le be li sa mu Saos Se sa xeb da sa Wi ro re sur se bis mo cu lo bas. ase ve, da nar TSi war mod ge ni lia in for ma cia im ope ra cie bis Sesa xeb, ro mel Ta asax vac ar xdeba biu jet Si.


30

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

ka na da gan vi Ta re bu li sa biu jeto sis te mis mqo ne sa xel mwi fod da biu je tis da geg mvis pro cesis mqo ne war ma te bul ma ga liTad iT vle ba. ka na dis sa xel mwifo biu je ti da yo fi lia ram deni me na wi lad, sa dac biu je tis mom za de bis do ku men ta cia Te matu rad aris ga na wi le bu li5.

biu je tis pir vel na wils warmoad gens Se sa va li, sa dac mo cemu lia ka na dis sa moq me do geg ma mim di na re fis ka lu ri wlis Tvis.

5 კანადის მთავრობის ოფიციალური ვებ–გვერდი: http://www.

budget.gc.ca/2014/docs/plan/toc-tdmeng.html

ase ve, gan xi lu lia qvey nis mimdi na re eko no mi ku ri mdgo mareo ba (eko no mi kis zrdis, dasaq me bis maC ve neb le bi) da wi na pe riod Si aRe bu li po li ti ku ri kur sis Se de ge bi, seq to re bis mi xed viT. gar da ami sa, Se sa vali moi cavs, mo ma va li fis kalu ri wlis prio ri te te bis zogad mi mo xil vas da in for ma cias grZel va dia ni stra te giu li geg mis Se sa xeb.

კანადა

31


ekonomikuri ganviTareba da perspeqtivebi

biu je tis do ku men ta ciis meo re na wils war moad gens eko no mi kuri gan vi Ta re ba da per speq tive bi. aR niS nu li na wi li iw ye ba qvey nis mier miR weu li um Tavre si eko no mi ku ri Se de ge bis zo ga di mi mo xil viT. ra sac mosdevs glo ba lu ri eko no mi ku ri mdgo ma reo bis mi mo xil va, sa dac wam yva ni gan vi Ta re bu li qvey nebis da ase ve, zo gi gan vi Ta re badi qvey nis eko no mi ku ri mdgoma reo baa gan xi lu li. amas Tan, war mod ge ni lia saer Ta So ri so ba zar ze ar se bu li mdgo ma reobis ana li zi da aR we ri lia risk faq to re bi da ma Ti Se saZ lo gav le na qvey nis eko no mi ka ze.

Sem deg sa fe xur ze war mod geni lia ga su li pe rio dis gan mavlo ba Si ar se bu li eko no mi ku ri mdgo ma reo ba qve ya na Si. mo ce mulia da saq me bis, sa mu Sao Za lis mo na wi leo bis, in ves ti cie bis, rea lu ri mSps zrdis, eq sportis, im por tis da sxva eko no mi

ku ri in di ka to re bis gra fi ku li ana li zi (ten den cie bi) bo lo wle bis gan mav lo ba Si. Se da rebis Tvis, ana lo giu ri mo na ce mebi sxva wam yva ni qvey ne bis Tvi sac aris war mod ge ni li.

sa Sua lo va dia ni mak roe ko no miku ri prog no zi ker Zo seq toris prog no ze bi

1994 wlis Sem deg, biu je tis dageg mvis sa fuZ vlad, ka na da Si, da mou ki de be li or ga ni za cie bis mier mom za de bu li eko no mi ku ri prog no ze bis sa Sua lo maC ve nebels iye ne ben. mTav ro bis fiska lu ri prog no ze bi mTlia nad ey rdno ba da mou ki de be li wyaroe bis mier ga ke Te bul prog nozebs. aR niS nul praq ti kas mxars uWers ise Ti saer Ta So ri so orga ni za cia, ro go ri caa saer TaSo ri so sa va lu to fon di. finan sTa sa mi nis tro re gu la rulad ik vlevs da mou ki de be li kvle vi Ti in sti tu cie bis mier mom za de bul mak roe ko no mi kur prog no zebs.


32

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

ris ke bis Se fa se bamas Sem deg, rac kvle ve bi dasrul de ba, fi nan sTa mi nis tri xvde ba ker Zo seq to ris war momad gen lebs, ra Ta ga ni xi los ekono mi ku ri prog no ze bi, ro me lic kvle vis Se de gad iq na mi Re bu li da ase ve is ris ke bi, ro me lic Tan ax lavs sa Sua lo va dian mak roeko no mi kur prog no zi re bas. maga li Tad, 2013 wels eko no miste bi Se Tan xmdnen, rom kvle vis Se de ge bis sa Sua lo maC ve ne be li (ca me ti da mou ki de be li or ga niza ciis mier mom za de bu li progno zis sa Sua lo ariT me ti ku li) mi sa Re bi sa fuZ ve li iq ne bo da fis ka lu ri da geg mvi saT vis. da geg mva da eko no mi ku ri daS ve be bi

ze mox se ne bu li ris ke bis fon ze, fis ka lu ri geg mis Se mu Sa ve bis miz ne bi saT vis, mTav ro ba ker Zo seq to ris prog no zeb Tan er Tad gar kveu li do nis cdo mi le basac iRebs mxed ve lo ba Si. ma gali Tad, 2013 wels, 2013_2017 wle bis sa moq me do geg ma Si no mina lu ri mSp_saT vis cdo mi le bis

do ze ga ni saz Rvra $20 mi liardis ode no biT.

mTav ro ba eko no mi ku ri gan viTa re bi sa da ris ke bis Se fa se bas Sem dgom Sic ag rZe lebs, ra Ta gan saz Rvros ram de nad mi zan Sewo ni lia mo ce mu li maC ve neb lebis mo ma val Si Se nar Cu ne ba.

me sa me na wil Si gan xi lu lia moma va li wlis prio ri te te bi, grZel va dia ni miz ne bi, ro melsac fis ka lu ri po li ti ka em saxu re ba. ase ve, mo ce mu lia de talu ri ana li zi Ti Toeu li dargi sa da prog ra mis mi xed viT, Tu ro me li Ro nis Zie be bis sa Sua lebiT un da gan xor ciel des dasa xu li miz nis miR we va. ma ga liTad, 2013 wlis ka na dis biu jetis mTa var prio ri tets sa mu Sao ad gi le bis sru li da saq me bis do nem de gaz rda war moad gen da. Se sa ba mi sad, biu je tis am na wilSi de ta lu rad iyo gan xi lu li, Tu ro gor un da mom xda ri yo im mok le va dia ni miz ne bis miR weva, rom le bic sa bo loo grZelva dia ni miz nis gan xor cie le bas uz run vel yof da.

33


Ce xe Tis fi nan sTa sa mi nis tro am za debs eko no mi kur progno zebs yve la mi mar Tu le biT. amav drou lad, re gu la ru lad xde ba mak roe ko no mi ku ri progno ze bis Se da re ba sxva da mou kide be li, Si da da saer Ta So ri so or ga ni za cie bis prog no zeb Tan. amas Tan, imi saT vis rom uz runvel yo fil iq nes biu je tis dageg mvis pro ces Si ga mo ye ne bu li mak roe ko no mi ku ri prog no ze bis rea lis tu ro ba da gam Wvir valo ba, fi nan sTa sa mi nis tro weli wad Si or jer aw yobs Sex vedras prog no ze bis da mou ki de bel wya roeb Tan ker Zo kvle viT or ga ni za cieb Tan. aR niS nu li Sex ved ris Se de ge bi qvey nde ba fi nan sTa sa mi nis tros ofi cialur vebgver dze.

mak roe ko no mi ku ri prog no zi rebis me To do lo giis gam Wvir valo ba

Ce xe Tis fi nan sTa sa mi nis tros ofi cia lur vebgver dze6 ganTav se bu lia ana li ti ku ri xelsaw yo (Anal ytIQ), ro me lic saSua le bas iZ le va Se fas des makroe ko no mi ku ri maC ve neb le bis prog no ze bis si zus te da sai medoo ba saer Ta So ri so praq ti kiT mi Re bu li in di ka to re bis meSveo biT. xel saw yo ax dens progno ze bis gra fi kul ana lizs, ada rebs fi nan sTa sa mi nis tro sa da da mou ki de be li prog no zi rebis wya roe bis prog no zebs, aC venebs Ti Toeu lis si zus te sa da sa Sua lo cdo mi le bas. ase ve, iZle va kon kre tu li prog no ze bis Se da re bis Se saZ leb lo bas.

6 ჩეხეთის ფინანსთა სამინისტროს ოფიციალური ვებ–გვერდი:

http://www.mfcr.cz/en/

ჩეხეთი


34

pu

b l

i k

a c

ie

bi

, sa

u k

e T

e s

o p

ra

q t

i k

is

sa

xe

l m

ZR

va

ne

lo

e b

i

An war Shah, 2007. “Bud ge ting and Bud ge tary Iin sti tu tions~, Pub lic Sec tor Go ver nan ce and Ac coun ta bi lity Se ries, World Bank.

Vi vek Ram ku mar and Isaac Sha pi ro, 2011. “Gui de to Tran spa rency in Go ver nment Bud get Re ports: Why are Bud get Re ports Im por tant, and What Should They In clu de?~, In ter na tio nal Bud get Par tner ship.

Re bec ca Sim son, Na tas ha Shar ma & Im ran Aziz, 2011. “A gui de to publicfinancialmanagementliteratureforpractitionersindevelopingcoun tries~, Over seas De ve lop ment In sti tu te.

“CO DE OF GOOD PRAC TI CES ON FIS CAL TRAN SPA RENCY~, 2007. IN TER NA TIO NAL MO NE TARY FUND.

Barry H. Pot ter and Jack Dia mond, 1999. “Gui de li nes for Pub lic Expen di tu re Ma na ge ment~, In ter na tio nal Mo ne tary Fund.

გამოყენებული ლიტერატურა

საჯარო აუდიტის ინსტიტუტი · 2019. 11. 19. · boloo...

Documents