fijian language - pacific area - the church of jesus

1 of 14

FIJIAN LANGUAGE

of 16

iTukutuku mai na Mataveiliutaki ni iWasewase Kemuni na Taciqu kei na Ganequ,

E sa vakaroti iko na Turaga mo rawata na vuli taucoko o ni rawa ni rawata. Na levu ga ni vuli o rawata ena vinaka cake na ka o rawa ni vakarautaka vei iko kei na nomu matavuvale, mo qaravi ira tale e so mai na veiqaravi vakainaki ni Lotu, ka toka donu ka yalodina tu ga kivua na Turaga.

Me baleta na inaki e so oqo, keitou sa gadreva na cauravou kei na goneyalewa taucoko ena iWasewase na Pasifika mera vakacavara vakavinaka sara na vuli ena koronivuli ni lalai kei na koronivuli torocake, vata e dua na rawaka vakainaki ni koronivuli torocake, ka ra sasagataka ka vakacavara na itabagone qasecake kece ena iWasewase na Pasifika na veituberi vakamatai se vuli cakacaka.

Keitou vakila ni na rairai tiko e so na itatao ki na sasagataki kei na vakacavari ni nomu vuli. Sa neitou gagadre me keitou vukei iko mo ulabaleta na veitatao oqo. Sa rawa ni vukei iko na nomu Komiti ni Bula Rawati Koya ni iTeki kei na Matabose ni Tabanalevu.

Keitou vakayaloqaqataki iko mo navuca ena masumasu na veitukutuku oqo kei na sala keitou rawa ni vukei iko kina mo ulabaleta na veitatao vakailavo kei na so tale ki na nomu vuli. Keitou kila ni na vakalougatataki iko na Turaga ni ko qarava vagumatua ena masumasu na veituberi kei na veitokoni ena vakatakilai kei na sasagataki voli ni nomu madigi e so vakavuli. Sa “lagilagi ni Kalou na vuku” (V&V 93:36), ka sa gadreva o Koya ki na Luvena yadua me “gumatua sara [ena] kilaka, io ena vuli kei na vakabauta” (V&V 88:118).

Wekamuni dina,

Na Mataveiliutaki ni iWasewase ena Pasifika Elder Pearson Elder Haleck Elder Nielsen

iTuvatuva ni Lewenivola iTukutuku mai na Mataveiliutaki ni iWasewase ................................................................................... 2 Na cava na iLawalawa iTokani ni Vuli? .................................................................................................. 3 Na cava na inaki ni iLawalawa iTokani ni Vuli? ..................................................................................... 3 E vei kei na gauna cava e rawa ni soqoni kina na ilawalawa? ............................................................... 3 Kivua na bisopi ....................................................................................................................................... 4 Eso na iVakaraitaki ni iLawalawa iTokani ni Vuli .................................................................................... 4 iWalewale ena Vakatavulici ni Volavola ................................................................................................ 7 Na 100 na vosa vakayagataki vakalevu ena Vosa Vakavalagi .............................................................. 10 Na 60 na vosa vakavuli kilai wasoma ................................................................................................... 11 Ena Volai Vakacava na veika e Vulici………………………………………………………………………………………………..12 Ena Wiliki Vakacava na iTukutuku…………………………………………………………………………………………………….13

of 16

NA CAVA NA ILAWALAWA ITOKANI NI VULI? Na iLawalawa ni Vuli Vakaitokani e sa dua na sala ki na lewe ni yabaki

ni bula taucoko sara mera cakacakavata ka: • vakacavara ena kena gauna na lesoni e vale, vulica na lesoni e lesi

mai, ka; • vakavinakataka na wilivola, volavola, kei na kila vakafika.

NA CAVA NA INAKI NI ILAWALAWA ITOKANI NI VULI? Nai matai ni inaki ni ilawalawa oqo oya me vakarautaki ira na lewe ni

tabanalevu mera veivukei vakaiira ena rawaka e koronivuli. Nai karua ni inaki oya me vukea e dua ga sa rawa me vakavinakataka na nodra kila matai ni wilivola, volavola, kei na fika. Levu na tamata era gadreva tu na ikuri ni veivakavulici kei na vakatovotovo ena kila matai e so, ka sega ni dau tu na ilavo ena veikoronivuli me vakarautaka na ikuri ni veivuke oya. Na veivakatavulici vakaitaukei e sau levu saraga, ka sega ni dau momona. Ni da lewe ni lotu, e rawa ka dodonu meda veivukei vakaikeda—sega ni gole ga ki koronivuli, ia me rawaka e koronivuli! Nanuma… na matabete ni Kalou e sega walega ni veikuoramu ni lotu, sa ikoya na iSoqosoqo ni Veivukei, Goneyalewa, Lalai—lewenilotu taucoko kei na mataisoqosoqo ena tabanalevu. Eda sa tiki taucoko ni isoqosoqo ni matabete ni lotu. Se tiko na lewenilotu ena koronivuli lailai, koronivuli torocake, se qai tekivu tiko ena univesiti, sa rawa ni vukei ira e dua ena nomu tabanalevu ena nodra volavola, vakatovotovo ni ka vakafika, se veivuke ni vakarautaka e dua na pepa ni itukutuku ni gauna makawa. Na volavola e sa dua na kila matai vakamareqeti ka sa bibi ena lesoni kece ena ivakatagedegede kecega. E dua na tiki wasoma ni iLawalawa iTokani ni Vuli oya na vukei ni tamata vakayadua me vakavinakataka na kila matai ni volavola.

Ena sega ni rauta walega na tiko e koronivuli – sa gadrevi mo vuli!

“E sega ni gadrevi me dua na isoqoqo vou me qarava na nodra gagadre na tamata. Na ka ga e gadrevi me cakacakataki na matabete ni Kalou” Harold B. Lee, Admonitions for the Priesthood of God, Ensign, Jan. 1973, 104.

E VEI KEI NA GAUNA CAVA E RAWA NI SOQONI KINA NA ILAWALAWA? Sa rawa ni soqoni na ilawalawa ena vale ni lotu se ena dua na itikotiko

ni lewenilotu. Sa rawa ni soqoni ni bera toka ga na Muavata, se dua tale na gauna e donu (sega ni Moniti ni oti na 6 ena yakavi!). Ke rawa me na soqoni e dua na ilawalawa gonevuli ni fika Yabaki 11 (vakavuli) ena dua na gauna duidui mai na ilawalawa gonevuli ni Koronivuli Lailai. Dau tuvakarau. Digitaka na gauna kei na vanua e ganiti ira vakavinaka na tamata yadua.

of 16

KIVUA NA BISOPI

Na qaqaco ni ilawalawa e lako mai na nodra raica vakamatua na leweni lawalawa ni ra rawaka vinaka kece tiko!

Tekivu ena nomu Matabose ni Tabanalevu. Veivosakitaka na gagadre vakavuli e so ni matavuvale kei na tamata yadua ena tabanalevu, ena matabose ni tabanalevu. Ni oti na kilai rawa ni gagadre ni lewenilotu, o na rairai vakila na sala vinaka duadua me qaravi kina na veigagadre oqo oya mo vakarautaka e dua na iLawalawa iTokani ni Vuli me vukei ira na lewenilotu mera rawaka e koronivuli. Se o na rairai vakila na gadrevi ni vakaisataki ni dua na tamata me vukea tale e dua. Na veigagadre ena nomu tabanalevu ena duidui. Ena tiko e dua na tabanalevu e dua na ilawalawa iTabagone Qasecake ka sa gadreva na veivuke ena volavola Vakavalagi. E dua tale na tabanalevu ena tiko kina e dua na ilawalawa gonevuli ena koronivuli lailai ka sasaga dredre ena fika, se dua tale ena tiko kina e dua na ilawalawa gonevuli ena koronivuli torocake ka gadreva na veivuke ena vosa Vakavalagi. Kaciva e dua me liutaka na ilawalawa. E dua na gonevuli Yabaki 12 (vakavuli) sa rawa ni vukea e dua na gonevuli Yabaki 4 (vakavuli) ena wilivola, dua na gonevuli ni univesiti sa rawa ni vukea e dua tale ena volavola. Dua na itabagone sa rawa ni vukea e dua tale ka yabaki vataga me vakarautaka e dua na vakadidike me baleta na kalasi ni veika e wavoliti keda tu, ka lako yani. Nanuma… so na gauna na tamata ka ra gadreva vakalevu na veivuke sai ira na iotioti mera kerea! Era na rairai gadreva na veivakayaloqaqataki. Era na rairai gadreva na nomu veivuke ena nodra tiko vakacegu voli. So na gauna sa vinaka duadua ga na bisopi me vakayaloqaqataki ira, ka so na gauna e dua beka na itokani se neiba.

OQU YAVU: IVAKAVUVULI, KILA MATAI, ITOVO MATAU Ena veigauna kece o soqoni kina ena dua na iLawalawa iTokani ni Vuli,

tekivuna ena dua na ulutaga mai na ivolalobi Noqu Yavu: iVakavuvuli, Kila Matai, iTovo Matau. Oqo ena vukei ira na lewe ni ilawalawa mera vulica ka bulataka na ivakavuvuli, kila matai kei na itovo matau e so e muataki ki na bula rawati koya vakayalo ka vakayago.

Oqo e so na ivakaraitaki ni iLawalawa iTokani ni Vuli

MATA NI IVAKARAITAKI E tiko ena Tabanalevu na Hillside e ciwa na gone ka Yabaki 5 kei na 6

(vakavuli). Era vuli taucoko ena koronivuli ni matanitu. E kaciva na bisopi e rua na tinadra me rau cakacaka vata ka tutaka e dua na iLawalawa iTokani ni Vuli vakamacawa me baleti ira, ka na vakanamata ki na fika. Era soqoni ni oti saraga na vuli me dua na aua ena vei-Tusiti e vale ni lotu. Era vakavakarau na tina mera raica matua na gonevuli e dredre vei ira na fika.

Takete ni iLawalawa: Me rawaka vakavinaka ena vuli fika na yabaki oqo!

of 16

1) Matai ni Ka me Vakaliuci: Vukei ira na gonevuli sasagataki mera toka dei ena veilesoni tataunaki! Era vakanuinui vei gonevuli na veiliuliu ni ilawalawa mera tukuna vei ira na ka e dodonu me vulici kei na lesoni cava e vale sa dodonu me caka. Era cakacaka vata kei ira na gonevuli sasagataki ka tuva na itaviqaravi vakailawalawa eso mera cakacaka vata taucoko kina na gonevuli ena vakayacori vakadodonu ni nodra lesoni tataunaki.

2) Karua ni Ka me Vakaliuci: Veivuke ena kila matai matau. Era dau lutu emuri na gonevuli ena fika baleta ni ra se sega ni mataitaka na ivakavuvuli matau ni fika me vaka na sosoqoni kei na kena me kautani, na veivakatuburi kei na veiwasei. Ia, sa ra vakavuna na iliuliu mera qitotaka na gonevuli eso na qito, caka vakatovotovo eso ka tauri na kena gauna, vakayagataki ni kadi lalai, kei na so tale, ka ra caka fika matau vakaidina kina, me vaka na sosoqoni se veika vakafika. Era veiqati ga vakaiira na gonevuli. Sa tuvai tu na takete eso ka ra malaude na tamata taucoko ni ra sa rawati!

Ena nodra veivakadonui na itubutubu, e rau lewena na ilawalawa e rua na goneyalewa ena tabanalevu ka tiko ena koronivuli torocake. E rau cakacaka vata kei ira na iliuliu ni ilawalawa mera vukei na gonevuli lalai ena lesoni e vale ka vakatovotovo ena fika dina. E rau veilasamaki kei ira na gone lalai, ni ra vukei voli mera rawaka, ka sa rawata tiko na aua eso me baleta na nodrau takete ni Torocake Yadudua ena gauna vataga!

KARUA NI IVAKARAITAKI E rua na iTabagone Qasecake ena Tabanalevu e Oceanside sa qaravi

vuli voli ena univesiti. Rau vosataka vakavinaka sara ena veivosaki Vakavalagi, ia rau kune dredre ena wiliwili kei na volavola vakavuli e sa gadrevi vei rau. Ni oti na veisotari vata kei ira kece na umani kina, sa lesi ira yadua na iTabagone Qasecake o bisopi ki na dua na qase ena tabanalevu—e dua na iTokani ni Vuli—ka tu vua na kila matai vinaka ena volavola Vakavalagi. Rau sota vata ena gauna ga e ganiti kina. Na itavi levu ni iTokani ni Vuli oya me wilika taucoko na imatai ni lavelave era a vola na TQC, vakatututaka, ka veivuke ena nodra vakayagataka na volavola Vakavalagi. Kevaka sa caka oqo, na ikarua ni lavelave e sa na pepa vinaka cake ena VEIGAUNA KECEGA! Na qase ka veivuke e sega ni dodonu me kenadau! E vakavinakataki na nodra volavola na tamata kecega ni dua tale e wilika ka sauma lesu na imatai ni lavelave—TAMATA KECEGA.

Takete ni iLawalawa: Vakavinakataki na kila matai ni volavola

KATOLU NI IVAKARAITAKI E sa lomaleqa e dua na gonevuli gone Yabaki 4 (vakavuli) ena Tabana

lailai o Riverside ka tekivu voli me vakila ni na sega ni rawaka e koronivuli. E sega ni lako vinaka tiko na nona vulica voli wilivola Vakavalagi. E tukuna o rau na nona itubutubu ni dau vorati rau o koya me cakava na nona vuli e vale. A kaciva na Peresitedi ni Tabana e dua na Bete me nona iTokani ni Vuli. Sa vakayagataka na gauna na bete oqo me rawa ni veitokani kei koya. Rau sota vata ena vica na gauna

Takete ni iLawalawa: E sa tiko ena ivakatagede ni wilivola ena yabaki vakavuli

of 16

ena veimacawa, qitotaka e dua na qito se rua, ka qai vukea na cauravou gone na cauravou qase ena nona ka ni vuli, ka vukei koya me vinaka cake na nona wilivola.

KAVA NI IVAKARAITAKI E tiko ena tabanalevu o Lakeside e dua na ilawalawa kaukauwa ni

itabagone. E dina, e so e rawaka vakalevu cake e koronivuli mai vei ira tale e so. Ni oti na nona veivakavulici kaukauwa na bisopi, sa ra vakadonuya na itabagone na bolebole mera veivukei vakaiira ena rawaka e koronivuli. Era sa navuca mera soqoni me dua na aua ni bera na Muavata ena veimacawa. Sa kaciva na bisopi e dua na iliuliu qase ni ilawalawa. Ni oti e vica na macawa vereverea, sa ra navuca na itabagone mera vakanamata ki na vuli fika. Era caka posita ka biuta cake ena veimacawa me vakananumi ira ena veika era sa cakava tiko: “Keimami sa cakacaka tiko me baleti keimami.” E tuva na posita e tolu na nodra itaviqaravi levu: 1) Veivukei vakaiira ena vuli e vale. 2) Veivukei vakaiira mera caka vinaka ena veitarogi. 3) Cakacakataka na kila matai matata ni vuli fika. E rua vei ira na Bete ka dua vei ira na iSakisaki eratou sa matai sara ena fika. Ratou nakinaki me vukei ira na itabagone qase cake ena nodra vuli e vale kei na vakavakarau ki na veitarogi. E so tale era nakinaki mera qitotaka na qito ni fika vata kei ira na itabagone gone sara, ka vukei ira ena nodra lesoni lavaki e so ka vakavakarau ki na veitarogi.

Takete ni iLawalawa: Tamata kece e rawata na A se B ena vuli fika Era marau kece ni ra rawa-ka vinaka!

of 16

iWalewale ena Vakatavulici ni Volavola Na volavola e sa dua na kila matai vakamareqeti ka sa bibi ena lesoni

kecega ena ivakatagedegede kecega ni vuli. Na veiqasenivuli ni lesoni kecega era lavaka na volavola. E dua na tiki matau ni iLawalawa iTokani ni Vuli oya na nodra vukei na tamata yadua mera vakavinakataka na kila matai ni volavola. Oqo e so na idusidusi matata ena vakasamataki kei na vakavinakataki ni volavola.

Muria na lima na kalawa oqo mo volavola kina vakamatau:

VAKATAKILA

NA TAMATA E VAKAROROG

O KEI NA INAKI

Ni bera ni ko tekivu, sa ka bibi mo sauma na taro e rua oqo: 1) Cava na vuna au vola tiko kina oqo? Na cava na noqu inaki? 2) Au vola tiko oqo me baleti cei? O cei ena wilika? O cei ena rogoci

au?

Raica na“Sausaumi Lesu ni Volavola ni Gonevuli” ena Draunipepa e 7 ena vakasama eso me baleta na kena soli e so na tukutuku lesu mai ni volavola.

BERA NA VOLAVOLA

Tarava, ni bera ni ko tekivu volavola, VAKASAMA! Navuca na nomu nanuma levu eso, na veitikina o via cakava, se itukutuku o via vakatakila. Na veitaviqaravi oqo sa vakatokai na “bera na volavola”. Vakasama vagumatua, wilivola, vakasaqara na initaneti, vosa vei ira na tamata, tuva na nomu vakasama—cakava kece oqo ka vola e so na ka lalai ni bera ni ko tekivu volavola.

VOLAVOLA Oqo o sa vakarau tu mo tekivu volavola. Ni ko vakasamataka voli na nomu inaki kei na tamata e vakarorogo, tuva na itukutuku o sa vakasokomuna donuya ni Bera na Volavola, ka vola e dua na imatai ni lavelave. Ni oti nomu vola na imatai ni ilavelave ni nomu pepa, me qai dua e raica ka vakatututaka. Taura na veivakatutu oqo ka cakava na veisau e so ki na nomu pepa ka na vakavinakataka. Sa dodonu mo muria na ikalawa e tolu oqo me vica na gauna. Kevaka o cakava vakakina, na nomu pepa ena vinaka cake tikoga. Vola na ikatolu ni lavelave … cakava oqo ena vuqa na gauna o gadreva vakakina!

VEISAU Me sa tekivu vakabibitaki oqo na kena vakadeitaki ni sa donu taucoko na nomu matanivola ni vosa, tuvavosa matau, vakatakilakila ni vosa,

TAMATA KEI NA INAKI

BERA NA VOLAVOLA

VOLAVOLA

VEISAU

IKALAWA DUA

IKALAWA RUA

IKALAWA TOLU

IKALAWA VA

IKALAWA LIMA

ITUVATUVA

Write a first draft

Get feedback Revise your writing Write a second draft

Get feedback Revise your writing

of 16

vosa matailelevu, kei na so tale. Me qai vukei iko e so tale mo veisautaka.

ITUVATUVA Vakadeitaka oqo ni sa totoka! E tuvai vinaka tu li na ulutaga ni draunipepa? Era sa vidai tu li na iwasewase e so me rawa ni vakaibalebale? Era sa caka tu li na ulutaga me rawa ni matata ka rawarawa ni wiliki?

Sausaumi Lesu ki na Volavola ni Gonevuli Mai vei Readence, J. E., Bean, T. W., kei Baldwin, R. S., “Content Area Literacy,” Wase 11.

Taro Vakatututaki Eso ni ko vakamacalataka e dua na tiki ni volavola 1. Na cava o taleitaka vakaoti me baleta na ilavelave oqo? 2. Na cava o taleitaka vakalailai sara? 3. Na cava e vakaogai iko vakalevu sara ni vola voli oqo? 4. Na mataqali rai vakacava o vinakata me tiko vei ira na nomu dauwilivola—veivakalasai,

kauwai, vakalevutaki ni kila matata? 5. Na cava a vakurabuitaki iko vakalevu sara ni vola voli oqo? Na duidui cava a basika mai

na kena o a namaka? 6. Na cava na ka bibi levu sara o a vulica me baleta na nomu ulutaga ena kena volai voli

oqo?

Me ra qai tarogi ira vakaiira na gonevuli… 1. E tukuna tiko li oqo na ka au vinakata meu tukuna? 2. E tiko li vei au na matailalai vakarauta vakatabakidua me’u vakaraitaka kina na noqu

nanuma, se au na gadreva beka me’u vakuria eso tale? 3. Au a taura li na vakanananu vataga? 4. E sa rogoci li na domo ni noqu volavola? Ena sala cava?

Se, ni vakanamata voli cake ena veika me vakavinakataka… 1. Na cava e vakamarautaki iko me baleta na volavola oqo? 2. O vakurabuitaka li na nomu dauwilivola ena dua na itekitekivu vinaka? 3. E tiko li e dua na ulutaga vakavosa matata? 4. O tokona li na nomu vakanananu e so ena veika matailalai kei na ivakaraitaki? 5. O vakayagataka li na veimataqali vosa e so mo vakaraitaka kina na nomu nanuma? 6. Era duidui li na balavu ni nomu yatuvosa? 7. O vakayagataka vakataucoko li na yatuvosa? 8. O dikeva li na nomu volavola ena dodonu ni vosa matailelevu, vakatakilakila ni vosa, kei

na matanivola ni vosa?

Vakatavulici ni Gonevuli mera Sausaumi Lesu ki na Volavola ni Gonevuli Tale Eso

1. Sa dodonu mera tekivu na gonevuli ena vakacaucautaki ira taumada na gonevuli kadua ena so na ivakarau ni nodra volavola. “Au nanuma na tikina veivakadrukai duadua ni nomu pepa oya…” “Na nomu iwase ni _____ e sa taleitaki sara vei au, baleta…”

of 16

“Au nanuma ni (tukuna e dua na tikina vakatabakidua) a dua na vakasama cecere ka vakayacora vakaidina e dua na duidui.”

2. Veisautaka na vakalelewa me vaka na taro. “Rawa li ni o tukuna vei au e levu cake na ka me baleta…?” “E ____ yaco ni bera se sa oti ____?” “E semati vakacava _____ ki na ____?”

3. Vakatututaka eso na ka, sega walega ni vakalelewa. “E cakacaka li vei iko me vakayagataki na vosa oqo?” “Au nanuma ni dodonu me liu na wase oqo, baleta…” “Vakacava ke o…”

of 16

Na 100 na Vosa Vakayagataki Vakalevu ena Vosa Vakavalagi

Oqo na veivosa e 100 ka vakayagataki vakalevu ena volavola Vakavalagi. Era sa biu tu ena ituvatuva ni kena dau vakayagataki wasoma. Sa ka bibi mo vakatakilai ira vakatotolo ka vakarawarawa na veivosa oqo ka kila vakamatata na iwalewale ni kedra ivakayagataki. O sega ni rawa ni “vakarogoya yani” e vuqa vei ira, ka mo sa na cavuqaqataki ira ga. Tuva e dua na takete mo wilika ira donu taucoko ena rua na miniti.

1. the 2. of 3. and 4. a 5. to 6. in 7. is 8. you 9. that 10. it 11. he 12. for 13. was 14. on 15. are 16. as 17. with 18. his 19. they 20. at 21. be 22. this 23. from 24. I 25. have

26. or 27. by 28. one 29. had 30. not 31. but 32. what 33. all 34. were 35. when 36. we 37. there 38. can 39. an 40. your 41. which 42. their 43. said 44. if 45. do 46. will 47. each 48. about 49. how 50. up

51. out 52. them 53. then 54. she 55. many 56. some 57. so 58. these 59. would 60. other 61. into 62. has 63. more 64. her 65. two 66. like 67. him 68. see 69. time 70. could 71. no 72. make 73. than 74. first 75. been

76. its 77. who 78. now 79. people 80. my 81. made 82. over 83. did 84. down 85. only 86. way 87. find 88. use 89. may 90. water 91. long 92. little 93. very 94. after 95. words 96. called 97. just 98. where 99. most 100. know

of 14

Na 60 na Vosa Vakavuli e Kilai Wasoma

From Coxhead, A. “A New Academic Word List,” TESOL Quarterly, 34(2), 213–238. Copyright 2000 by the Teachers of English to Speakers of Other Languages. Reproduced with permission of TESOL via Copyright Clearance Center. Kevaka o via wilika na ivola ni lesoni eso ka vakarorogo kivei ira na qasenivuli ena koronivuli torocake kei na univesiti, sa dodonu mo na kila na veivosa oqo. Na ituvatuva oqo e sega ni oka taucoko kina na vosa eso ena gadrevi mo kila, ia e sa dua na itekitekivu levu! Sai ira na 60 na vosa kilai levu e vakayagataki ena veivola ni lesoni. Vakatavulici ira ka vakayagataki ira ena vuqa na sala eso o rawa ni vakasamataka. Era sa biu tu ena kedra ituvatuva vakamatanivola, sega ena ituvatuva ni kedra dau vakayagataki wasoma.

1. analysis 2. approach 3. area 4. assessment 5. assume 6. authority 7. available 8. benefit 9. concept 10. consistent 11. constitutional 12. context 13. contract 14. create 15. data 16. definition 17. derived 18. distribution 19. economic 20. environment

21. established 22. estimate 23. evidence 24. export 25. factors 26. financial 27. formula 28. function 29. identified 30. income 31. indicate 32. individual 33. interpretation 34. involved 35. issues 36. labour 37. legal 38. legislation 39. major 40. method

41. occur 42. per cent 43. period 44. policy 45. principle 46. procedure 47. process 48. required 49. research 50. response 51. role 52. section 53. sector 54. significant 55. similar 56. source 57. specific 58. structure 59. theory 60. variable

of 16

Ena Volai Vakacava na veika e Vulici I. Sala Eso ni Vakavakarau

1. Tuvalaka e dua na ivakarau ni kena maroroi ka taqomaki na veika volai eso kei na veika veisoliyaki ena lesoni, tabana, wase, ka so tale.

2. Dau vakavakarau ki na kalasi—me tiko vei iko na ka o gadreva (peni, ivolalailai, iciqiciqi ni pepa, ka so tale.).

3. Vakatakila na draunipepa kecega, ena vakayagataki ni dua na ivakarau matata e cakacaka vei iko. 4. Nanuma, o sa cakava tiko e dua na idusidusi ni vuli me vakayagataki malua. 5. Cakacakataka na nomu volavola mo rawa ni volavola vinaka vakatotolo ka vakamatata. 6. Taracake na vakamatautaki ni kena vakayagataki na ivakatakilakila ni vosa eso. 7. Kakua ni bokoca ni o vola tiko na veika eso. E vakaoti gauna ka vagolea tani na nomu vakarorogo.

II. iVakarau ni Volai ni Veika Eso: Na Draunipepa ni Vola 1. Droinitaka e dua na yasa levu enai mawi, me via rua na idi na kena raba (vaka e dua na peti yaga). 2. Ena yasa imatau ni laini, vola na veika e so. Oqo na vanua mo tauri tukutuku kina.

a. Vola tiko ga eso na nomu ivakaleka ni vosa ena nomu volavola tiko, ka toqa tiko ena laini ena yasa imawi na kena ibalebale. Me ivakaraitaki: “ph” me photosynthesis, “ch” me chlorophyll, ka so tale.

b. Vola na itukutuku vakamalanivosa, ia sega ni ganita sara me yatuvosa vakataucoko. 3. Ena yasa imawi ni vola, vakarautaka ka semata na nomu vakasama.

a. Vola na vosa, malanivosa, kei na ivosavosa bibi e so. b. Vola na vakaleka, vakaibalebale ki na vurevure e so,ka so tale. c. Vola na taro e so, vaka na veika o sega ni kila vakamatata. d. Vola na itukutuku bibi e so mai vua na qasenivuli. Me ivakaraitaki: tikinisiga e gadrevi kina,

ituvatuva ni taviqaravi, “oqo ena tiko ena kilakilamada,” ka lako yani.

III. iVakarau ni Volai ni Veika Eso: Na Draunipepa ni Vosa 1. Ena dua tale na draunipepa, se ena dua na tepi yaga ena nomu ivolalailai, cakava e dua na

ituvatuva toso voli ni vosa bibi e so. 2. Biuta toka e vica na tikina ni ko vola e dua na vosa se ivosavosa, mo na rawa ni lesuva tale ka vola

e dua na vakamacala dodonu, se biuta kina na itukutuku bibi me baleta na vosa se ivosavosa.

3. Vakaibalebaletaka na veivosa se ivosavosa ki na pepa eso vakatabakidua ena ivola ni lesoni se ki na ivola vakatabakidua tale e so.

IV. Vulica ka Vakayagataka na iWalewale ni Veivakavulici ni Nomu Qasenivuli Era duidui kece na qasenivuli. E duidui tu na iwalewale vakasakiti yadua ni nodra veivakatavulici kei na veituberi. E tiko vei ira yadua na sala duidui ni kena vakatakilai vei iko na itukutuku cava e bibi sara, na itukutuku cava o na rawa saraga ni vaqaqai kina. Oqo e so na vakatutu: 1. Kevaka e vola na qasenivuli ena papa ni volavola, e sa na rairai bibi. 2. Kevaka ena ivola veisoliyaki, e sa na rairai bibi. Vulica mo vakaibalebaletaka na ivola veisoliyaki ki

na nomu volavola ena laini ena yasa imawi. 3. Vulica na ivosavosa vakasakiti ni qasenivuli, me vaka na, “OK, vakarorogo oqo…” se “Sa dodonu mo

ni kila oqo…” 4. Vulica mo vakila na vosa vakalekalekataki ni qasenivuli, ka taura matua sara. Me ivakaraitaki, “Ia,

meda lesuva tale mada.” “Ia, oqo na kena ibalebale…” “Oqo, meda sa biuta vata.” “Ia, na itinitini oqo…” Kevaka e vakalekalekataka voli na qasenivuli, e sa vakatavulica tiko o koya na veitikina bibi sara.

5. Saga mo kila na ituvaki kei na iwalewale ni bula nei qasenivuli.

of 16

V. Vakamatatataka Vakawasoma! 1. Kevaka o sega ni kila vakamatata, taroga!! 2. Nanuma, o sega ni rawa ni taroga e dua na taro vinaka kevaka o sega ni vakarorogo tiko. E rawa ni kila na qasenivuli. 3. Taroga na cava ena tiko ena veitarogi! Kakua ni yalolailai ena ka oqo, ia sasagataka na rawati ni itukutuku vakatabakidua ni lewena cava e sa bibi duadua. 4. Kerea na qasenivuli me dau tukuna vakalekaleka wasoma.

Ena Wiliki Vakacava na iTukutuku I. Vakavakarau

A. Vulica na vatuka ni itukutuku 1. Kila vakamatata na soqoni ni itukutuku (tabana, wase, iwasewase, ka so tale.). 2. Vulica na iwalewale ni kedra tuvai vakamatau na lewenivola (ituvatuva ni lewenivola, matanivola,

ituvatuva vakamatanivola, ka so tale.). 3. Vakadeitaka ni o kila na iwalewale e dau vosa vakalekaleka kina na dauvolaivola (ivakaleka ni wase,

railesu, taro eso, ka so tale). B. Vulica na iwalewale e vakayagataki tukutuku kina na dauvolaivola kei na veika tuvai

1. Na itavi ni ulutaga bibi ka mamada 2. Na matanivola kata ka kala 3. iTuvatuva, jati, vakatakarakara, dusidusi, kei na vakamacala

C. Tauri kei na vakayagataki ni veika e volai 1. Raica na “How to Take Notes.” 2. Maroroya e dua na draunipepa mo vola kina na itukutuku kei na veisemati. Maroroya e dua tani na

draunipepa me tarai ka maroroi kina na ituvatuva ni vosa, ivosavosa, kei na ibalebale yaga eso. Semata ki na nomu ivola ni vuli.

3. Me dua na ivakarau mera biu ka vakarautaki kina na veika sa volai kei na veika veisoliyaki

II. Ni Bera na Wiliwili A. kakua ni tekivu wiliwili me yacova ni o sa kila vakamatata na inaki ni nomu wiliwili.

1. Kevaka mo na saumi taro mai na wiliwili, vakadeitaka mo railesuvi ira mada vakailiu. 2. Kevaka o sa kumuni itukutuku voli me baleta e dua na pepa se itaviqaravi volai, railesuva na veitaro

bibi ka nanuma voli na nomu ituvaki ni pepa. 3. Railesuva na veika e volai ena kalasi, vosa yaga eso, veisoliyaki, ka so tale.

B. Railesuva totolo na veiwase ni tukutuku ni bera ka oti na iwase mo na wilika. C. Lavetaka na veidraunipepa ena wase o na wilika. Vola na vatuka ni itukutuku kei na veika vakarautaki.

III. Donuya na Wiliwili A. Na veitaravi e kauwaitaki. Vakavuqa na veitaro mo na sauma e sa tuvani vakatautauvata me vaka era

tiko ena itukutuku. B. Vulica mo raica ruarua na veitaro kei na itukutuku. Kakua ni vakaraica ga na itukutuku mai na

ivakatekivu ki na icavacava. C. Vakatavulici iko mo vakila ka raica matua na vosa kei na malanivosa yaga eso o sa tomika mai na veika

veisoliyaki, veika volai vakalasi, ka so tale.

of 16

IV. Ni Oti na Wiliwili A. Dikeva me raici ni sa saumi taucoko na nomu taro. B. Sikova tale na ivosavosa kei na ivakaleka e so ka tabaki kata. C. Soqona/maroroya na veika volai.

V. Rua na iTuvatuva Matua ni Kila Vakamatata A. Dikeva vakaiiko. Vulica mo cegu vagauna ka tarogi iko kevaka o sa vakamuria tiko na itukutuku. Eso na

gauna eda wiliwili tiko kina ka yaco me “buwawa” na noda mona ka da sega ni kila ni a yaco vakakina! B. Vakalekalekataka. Cegu vagauna ka tukuna tale na ivakamacala ena itukutuku ni ko wiliwili. O na

rairai cakava oqo vakawasoma ena dua na yatuvosa se rua, so na gauna na parakaravu taucoko, ka so tale, vakatau ena kena dredre. Oqo e dau yaga sara ena wiliwili vata vaka itokani.

fijian language - pacific area - the church of jesus

Documents