firaaq g manzil

200

Upload: paras-sindhi

Post on 14-Oct-2014

126 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: firaaq g manzil
Page 2: firaaq g manzil

فراق جي منزل )صوفي كهاڻيون(

منظور كوهيار

COMPILIED IN E-BOOK BY

JUNAID JAMSHAID

I.T.SCHOLARS GROUP OF PUBLICATIONS LARKANA, SINDH,

PAKISTAN.

www.itsgrouplrk.com

[email protected]

Ph.#. 074-4046864-4058075

Mob.#. 03458276088

Page 3: firaaq g manzil

ارپنا

سنڌجي انهن سڀني صوفين جي نالي،

جن صدين کان صلح، سالمتي، امن،

محبت

۽ ڀائيچاري کي

وکي انسانيت جي درد جي دوا قرار ڏند

Page 4: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون

www.itsgrouplrk.com فرאق جي منزل

فھرست

دنيا جو اولين ادب

ڊاكٹر ساغر ابڑو

تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

منظور كوهيار

Sufi Treat Balach Hussain

The Sufi Way Junaid A. Farooqui

Page 5: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون

www.itsgrouplrk.com فرאق جي منزل

كهاڻيون

ازلي سچ

فراق جي منزل

جو کيڑي سو کائي

بودلي جي ڏاچي

سينگارهسوري آ

قيامت جو غم

طريقت جي شام

وڌندڙ زخم

ق سچح

مارڳ محبوبن جو

انا الحق

Page 6: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون

www.itsgrouplrk.com فرאق جي منزل

نفرتن جي آڳ ۽ خليل ا

رباعي

ر جون ڌيئرؤڄ

جو مٹئ ڇٹي امراڻ

گدڙ جو احتساب

۽ گدڙ بچي ويو....

جهانديده

صوفي

Page 7: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون

www.itsgrouplrk.com فرאق جي منزل

مختصر كهاڻيون

سچ وڏو ڌرم آ

جراحن جي شهر ۾

گرو مهما

حقيقت

ڊائنوسار

اندر ۽ ٻاهر جي دنيا

تقوي

كوريئڑو ۽ مک

گل ناشگفته

ساڳي بكواس

كوڙ جون ديڳيون

Page 8: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون

www.itsgrouplrk.com فرאق جي منزل

بانكو چور

!تاريخ پاڻ ورجائي پئي

هك ٻئي جا سڃاتل

...!اهوئي

Page 9: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون

www.itsgrouplrk.com فرאق جي منزل

دنيا جو אولين אدب

دنيا جو اولين ادب

دنيا ۾ هر ٻولي جو אولين אدب صوفين جو پيدא كيل . אن سلسلي ۾ مشرق خصوصي אهميت جو حامل آهي.آهي

صوفين پنهنجي تعليم אكثر كري تمثيلي صورت ۾ پيش كئي آهي، جتان پو אهو فن يونان ۾ پهتو ۽ אيسپ جي آکاڻين جي

جي صورت ۾ قديم ترين صوفي آکاڻيون مكالمن. جوڙجك ٿيهك هزאر قبل مسيح ڌאري سنڌو ماٿري ۾ سرجيون ويون،

אهي . جي صورت ۾ محفوظ آهن) (Upanishads‘ אپنشدن’جيكيكهاڻيون گهڻو كري ٻن كردאرن، گرو ۽ چيلي جي وچ ۾ حقيقت

אن کان پو . אهڑא بنيادي אپنشد تعدאد ۾ تيرنهن هئا. متعلق آهنو رکندڙ كٿائون آهن، جيكي جي زندگي سان وאسط‘ گوتم ٻڌ’

‘ جاتك’ساڳئي دور ۾ . ٻن کان وڌيك كردאرن تي مشتمل آهنجي אن سلسلي ‘ ٻوڌي كٿائن’. كٿائن جو به وجود ملي ٿو

.كهاڻين جي صورت אختيار كئي‘ زين صوفي’ماضي قريب ۾ سامي مذهبن؛ אسالم، عيسائيت ۽ يهوديت جي אلهامي

جاين تي كهاڻين جي كتابن ۾ پڻ خدאئي تعليمات كيترن ئيصوفي كهاڻيون خانقاهي نظام . صورت ۾ بيان كئي وئي آهي

جي معموالت ۾ آساني سان بيان ٿيندڙ ۽ ٻڌندڙ جي ذهن تي .گهرو ۽ دير پا אثر ڇڎيندڙ ذريعو رهيون آهن

Page 10: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون

www.itsgrouplrk.com فرאق جي منزل

دنيا جو אولين אدبאسالم جي אچڻ کان پو صوفين جي كهاڻين کي אيرאن ۾

ت ۾ هزאرين جو نالو ڏنو ويو ۽ مثنوي جي صور‘ حكايت’صوفي حكايتون قلمبند كيون ويون، جن جا وڏא مثال مثنوي

. موالنا روم، گلستان ۽ بوستان آهنسنڌي אدب ۾ مختصر كهاڻين ۽ ناولن ۾ تصوف جا אولڑא

جهڑوכ אمرجليل ۽ آغا سليم . شروع کان موجود پئي رهيا آهنجون لکيل كهاڻيون ۽ ناول وغيره ــــ پر صوفي كهاڻي کي

منظور ’نجي مخصوص نالي سان متعارف كرאئڻ جو سهرو پنه .جي سر تي سونهي ٿو‘ كوهيار

אڄ کان ٹي سال אڳ אنٹر نيشنل صوفي فائونڈيشن جي پهرين سالياني صوفي كانفرنس جي موقعي تي هن منهنجي

ٹماهي ’ئي تحريك تي پهرين صوفي كهاڻي پيش كئي ۽ طريقت ’اڻي جي ٻي پرچي ۾ سندس پهرين صوفي كه‘ صوفي

אن کان پو אهو سلسلو هلي نكتو ۽ منظور . شايع ٿي‘ جي شامكوهيار هر سالياني صوفي كانفرنس، حسين بن منصور حالج ۽ فقير بخش علي אبڑي جي عرسن جي موقعي تي، دאتا فيض درياهه جي ميخاني ۽ نائچ ڳوٺ ۾ شاهه عبدאلطيف ڀٹائي جي

.دو رهيوتكيي تي پنهنجون صوفي كهاڻيون پيش كنمنظور جي لکيل صوفي كهاڻين ۾ تاريخي تناظر سان گڎ صوفي فلسفي ۽ تعليمات تي ڏאڍي خوبصورتي ۽ سادگي سان

אن کان عالوه سندس كهاڻين ۾ الڙكاڻي جي . روشني وڌل آهي .مقامي تاريخ جا كجهه لكيل پهلو به نروאر كيا ويا آهن

Page 11: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون

www.itsgrouplrk.com فرאق جي منزل

دنيا جو אولين אدبگفتگو كهاڻي ۾ مخصوص صوفي אصطالحن ۽ فقيري אندאز

منظور صرف هك كهاڻيكار . تي به خاص ڌيان ڏنو ويو آهيجي صورت ۾ لفظن جي رאند ناهي کيڎي پر אنهن كهاڻين

هن صوفي . سندس ذאتي زندگي ۾ پڻ نمايان تبديلي آندي آهي ال نظريي جي سچائي ۽ אهميت کي تسليم كندي אن جي ڦهال

. هي قلمي كاوش كئي آهيصوفي فائونڈيشن جي صوفي كائونسل אڄ هو אنٹرنيشنل

جي بنيادي ميمبرن مان هك آهي ۽ אسان جي سڄي سٿ ال . هك مؤثر ترجمان جي حيثيت رکي ٿو

אميد ٿي كجي ته پڑهندڙ אنهن صوفي كهاڻين ۾ پوشيده אصل مقصد کي ماڻڻ جي كوشش كندא ۽ جيكڎهن هي كهاڻيون هك به پڑهندڙ جي ذهن کي جهنجهوڙي سگهيون ته

سان جو نئين سنڌ ۾ אنساني ترقي، سچائي محبت ۽ خدمت وאرو אخوאب وڌيك مضبوط ٿي، پنهنجي ساڀيان ڏאنهن هك ٻي وک

.کڻي سگهندو

ڊאكٹر ساغر אبڑو الڙكاڻو

2007 جنوري 21

Page 12: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي هكڑي گھڻ پاسائين ‘ ڇا صوفي كهاڻي به ٿيندي آ؟’

.شخصيت، طنزيه אندאز ۾ مون کان پڇيو .مون ورאڻيو‘ !بالكل ٿيندي آهي، جيئن صوفي شاعري’هن طنزيه مشكه چپن تي ‘ ؟...!אسان ته كڎهن ناهي ٻڌو ’

.آڻيندي چيو باقي دنيا .توهان ناهي ٻڌو، ته مان ڇا ٿو كري سگھان’

ويب سائيٹس تي، صوفي 10600 جون الئبريريون ۽ אنٹرنيٹ جي ‘.كهاڻين جي حوאلي سان معلومات موجود آهي

‘پر אن کان אڳ ته كڎهن كنهن ذكر ناهي كيو؟’جي . جي كنهن ناهي كيو، ته مان ڇا ٿو چئي سگھان’

چئو ته مان אوهان کي كجھه ويب سائيٹس جي אيڈريس ‘ڏيان؟مان پاڻ אنٹرنيٹ ذريعي . مون وٽ كمپيوٹر آهي...! نه، نه ’

‘!ڏسي وٺندسאن کانپو، אن همرאه مون سان، אن موضوع تي وري نه

ڳالهايو، ۽ نه وري مون کي ضرورت هئي، ته אن سان مٿي ماري

ڇو ته نه صرف صوفي كهاڻيون آهن، پر صوفي ناول به . كيان آغا سليم جو ناول آهن، ۽ سنڌي אدب ۾ אن جو هك سهڻو مثال

Page 13: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

پر אن کانسوא صوفي پينٹنگس به . موجود آهي‘‘ هم אوست’’جنهن جو هكڑو مثال، هن كتاب جي ٹائيٹل . موجود آهن

جي ٺهيل آهي “ رسولي”تصوير آهي، جيكا جڳ مشهور مصور صوفي كهاڻيون، . ۽ אنٹرنيٹ جي ويب سائيٹس تي موجود آهي

وع كيون، جڎهن ساغر ٹي چار سال אڳ مون אن وقت لکڻ شر۽ . אبڑي، خالد چانڈيي ۽ אنٹرنيٹ جي ست سنگ ۾ شامل ٿيس

:پو مان سرאپا لطيف جي אن بيت جيان ٿي ويس ويٺي جنين وٽ، ڏکندو ڏور ٿئي، .تن تنين سي كٹ، אوڏא אڏي پکڑא

مون جيئن جيئن دنيا جھان جي، قديم ۽ جديد صوفي ته صوفي كهاڻي جو تر كهاڻي کي پڑهيو ته مون کي خبر پئي

جنهن ۾ زمين آسمان يا אئين کڻي چئجي ته . ۽ بر ڏאڍو وڏو آهيمنجھس هر موضوع جي گنجائش . ٻئي جھان سمائجي وڃن ٿا

جنهن ۾ אالهي عشق ۽ محبت کان وٺي אنسان دوستي، . آهيجيكي . وطن دوستي ۽ عالمگيريت جهڑא موضوع شامل آهن

.دאر אدא كري سگهن ٿاאنسان کي אنسان بڻائڻ ۾ אهم كرصوفي كهاڻي، جيئن ته پنهنجي אندر گھڻين شين جو

אن كري سندس وصفون به نهايت ڏکيون ۽ . تاڃي پيٹو آهيאها . پيچيده آهن، پر مون کي جنهن وصف گھڻو متاثر كيو

جي آهي، جيكا مون کي אنٹرنيٹ جي “ אكبر، אيس אحمد” :هك ويب سائيٹ تان ملي

Page 14: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

في نظريه אندر، سمجھه جي مختلف صوفي كهاڻي، صو’’پنهنجي خودي کي مٹائڻ . بيان كري ٿي/ تهن کي کولي وאضح

. אفاديت بابت ٻڌאئي ٿي/ ۽ مرشد جي ضرورت جي אهميتجيكو صحيح رستي تي هلڻ ال ڄاڻ مهيا كندي، خدאئي

۽ אهو رستو ڏאڍو ڏکيو ۽ پيچيده آهي، אهي . رستو ڏيکاري ٿو

شبيهي، كهاڻين منجھه كهاڻين جيان ۽ كهاڻيون تمثيلي، تجن کي ڇلي ڏسڻ ال صبر کپي . بصر جي کل وאنگر تهه دאر آهن

۽ كڎهن كڎهن אنهن کي ڇليندي، آخر ۾ ڳوڙها به ڳاڙڻا پئجي

‘‘ :وڃن ٿاجيتوڻيك صوفين جو نظريو سادو آهي، جيئن مشهور

خدא ۽ אن جي بندي جي وچ ۾’چوي ٿو، ‘ سعيد אبو אلخير’صوفي پر تون . نه پردو، نه زمين آهي، نه آسمان، نه تخت آهي، نه پائدאن

جڎهن تون אنهن کي . پنهنجو پاڻ ۽ تنهنجا وهم ئي پردא آهن

‘.پري كندين ته خدא کي ماڻي وٺندينپر אها ڳالهه جڎهن علي אالعالن كئي وئي، ته صوفين مٿان،

في مذهبي پيشوאئن جون فتوאئون جاري ٿيون ۽ كيترאئي صو۽ پو אنهن هك ٻيو طريقو אختيار كيو ته پنهنجي . قتل ٿي ويا

نظريي کي شاعري ۽ كهاڻين ذريعي، تمثيلي ۽ تشبيهي אندאز ۾ אن جو وڏو مثال . پيش كن ۽ אهو طريقو وڌيك كارگر ثابت ٿيو

. آهي‘ مثنوي موالنا روم’

Page 15: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

مان جنهن كهاڻي کان پهريان متاثر ٿيس، אها אنٹرنيٹ

: هك نامعلوم صوفي جي كهاڻي هئيذريعيهك صوفي طالب، جنهن پنهنجي مرشد جي حكم تي، ’

۽ . جھنگ ۾ ويهي، حقيقت کي سمجھڻ ال رياضت كئيجڎهن کيس אحساس ٿيو ته هن حقيقت کي سمجھي ورتو آهي،

رهائش . ته مرشد کي ٻڌאئڻ ال، مرشد جي خانقاهه تي پهتو .وאري كمري جو دروאزو کڑكايائين

‘كير؟’אندرאن آوאز آيو، .طالب ورאڻيو‘ !مان’

تو אڃا حقيقت ناهي پروڙي، אن كري ، ’مرشد جو آوאز آيو، ‘!وאپس وڃ

هو وאپس هليو ويو، جھنگ ۾ אڃا وڌيك صدق سان ۽ پو جڎهن محسوس كيائين، ته هن . رياضت كيائين

خانقاهه تي . حقيقت کي حاصل كري ورتو آهي، ته وאپس وريو .ي مرشد جي رهڻ وאري كوٺي جو دروאزو کڑكايائينپهچ

‘؟!كير’אندرאن آوאز آيو، ‘!تون’طالب صوفي ورאڻيو،

‘....هليو אچ، هتي ٻيائي نه هلندي ’אندرאن آوאز آيس، كهاڻي جي حوאلي سان، هاڻي ته אنسائيكلو پيڈيا آف

جنهن ۾ . سوشل سائنس وאري وصف مدي خارج ٿي چكي آهي

Page 16: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

كهاڻي אهو אدب پاره آهي، جنهن کي حقيقي ’ه چيل آهي ت

‘.زندگي ۾ كو سچو مفهوم كونهي :هاڻي ته كهاڻي جي ماڊرن ۽ مشهور وصف אها آهي

كهاڻي، אدب ۾ ٻولي جو هك אهڑو نفيس אظهار آهي، ’وسيلي، אنسان پاڻ کي ۽ پنهنجي سماج کي سمجھڻ جنهن جي

‘.جي كوشش كري ٿوهن كهاڻي کان وڌ ۾ وڌ متاثر אن حوאلي سان، مان جن

אلفيل وאري آيت، جيكا ٿيس، אها آهي قرآني كهاڻي، سورتجنهن ۾ فرمايل . هك سچي، وאقعاتي ۽ تمثيلي كهاڻي آهي

:آهيڇا توهان نه ڏٺو ته توهان جي پاليندڙ، هاٿين وאرن سان ’’

ڇا كيو؟ ڇا سندن شرאرت کي ناكام نه كيائين، ۽ مٿن ولرن موكليائين، جن אنهن کي ككري جون پٿريون جا ولر پکي

“.هنيون، پو אنهن کي אولڑ گاه جهڑو كري ڇڎيائينجي هن قرآني قصي تي غور كبو، ته تمثيل، تشبيهه، خيال

جيئن . آرאئي ۽ معنائن جا هك ٻئي مٿان تهه چڑهيل نظر אيندאبظاهر ته آيت هك طرف אن . صوفي كهاڻي ال چيو ويو آهي

عي کي بيان كري ٿي ته طاقت جي نشي ۾ چور، حملي آور وאق

جيكو پنهنجي لشكر سان هاٿين تي سوאر، ‘‘ אبره’’حكمرאن تنهن کي ننڍڙن پکين . كبعته אهللا تي حملي آور ٿيو هو

. جي ذريعي خدא ذليل كرאيو هو)אبابيلن(

Page 17: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

۽ ٻيو پهلو هن آيت جو אهو به آهي، ته خدא جي رهڻ جي ڇو ته خدא . אها نسبت خدא کي پياري آهي. هيجتي به نسبت آ

אهو ته هر هنڌ . كو كعبي جي چؤديوאري ۾ مقيد كونهي۽ جڎهن אهو به . حاضر و ناظر ۽ ساهه جي رڳن کان به ويجهو آهي

אن كري جيكڎهن . چيو وڃي ٿو ته خدא هر دل ۾ وسي رسي ٿوكو مغرور אنسان پنهنجي طاقت جي زور تي، ٻئي كنهن

אنسان جي دل ڏکوئي ٿو ته صوفي به خدא جي אبابيلن معصوم אن . وאنگر پنهنجو كردאر אدא كن ٿا ۽ ظالم سان مهاڏو אٹكائن ٿا

. كري هر صوفي پاڻ کي خدא جو אبابيل سمجھي ٿوصوفي صرف خدא جي ڳوال ۾ سرگردאن نه رهيا، پر אنهن

مذهبي אنتها پسندن، جابر حاكمن سان به مهاڏو אٹكايو، خدא جي خلق کي آزאريندא هيا، אن جو مثال אسان وٽ، جيكي

صوفي شاه عنايت جو كردאر آهي، جيتوڻيك صوفي، אمن هو كنهن تي به حملي يا . آشتي ۽ صلح كل جو حامي آهي

هالن كرڻ جو سوچي نٿو، پر دفاع جو حق ضرور رکي ٿو، جي هك ‘‘ پير مرאد’’אسان وٽ . جيكو هك عالمي אصول آهي

:ور آهيچوڻي مشه. אهو بهتر آهي ته هك مئل دل کي دאئمي زندگي ڏجي’

‘.بنسبت אنهي جي ته هزאرن مئلن کي زندگي ڏجيشاه لطيف آف ’אيڇ ٹي سورلي پنهنجي جڳ مشهور كتاب

:۾ تصوف جي باري ۾ چوي ٿو‘ ڀٹ

Page 18: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

كو به ماڻهو تصوف جي سڀني رخن کي بيان كري نٿو ’ جيان، جنهن جي مٿان אيرאني غاليچي جيان يا سمونڈ. سگھي

ٿڌڙي هير گھلندي هجي ۽ אن جو رنگ אهو ئي هوندو جيكو

كيترن ئي زאوين کان אک אنهن کي . روشني مٿس وجھندي

אن ال ڏسندي ته گھڻين صورتن جو كو אنت نظر نه אيندو، فقط אهو كري سگھي ٿو ته אن جي مکيه خيالن کي تالش كجي ۽ ڏيکارجي، ته אنهن جو אظهار كهڑي ريت كيو ويو آهي، جو

كڎهن هك پهلو تي زور آهي ته كڎهن ٻئي تي، جنهن ۾ جنهن کي هو خدא . אنسان جي אن هستي ال ڳوال موجود آهي

. اڻ کان אنكار آهيكڎهن پ. كڎهن אها سونهن آهي. چوي ٿوكڎهن آدرش ال مايوسي آهي ته كڎهن אنصاف جي بي قدري

جن تصوف جي سموري فكر کي پاڻ ۾ جذب كري ڇڎيو . آهي ‘.آهي

حقيقت אها آهي ته تصوف جو فكر، بنيادي طور تي . جو نچوڙ آهيHuman collective wisdomه هאنساني گڎيل سمج

אهو كو . آدرش ڏئي ٿوجيكو אنسانن کي אعلي אخالقي گڻ ۽ هي אهو نظريو آهي، جيكو . جامد ۽ ساكت نظريو كونهي

سڀني مذهبن ۽ فالسافين جو روح يا تت آهي ۽ پنهنجي جوهر . אن كري صوفي كهاڻيون به قدאمت . ۾ هك وڏي لچك رکي ٿو

جي حوאلي سان پنهنجي آفاقي حيثيت رکن ٿيون ته جديديت سوچ جا نوאن رخ ۽ אندאز به . ٿيونجي نون الڙن کي به قبول كن

Page 19: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

אئين ناهي ته بدي کي روكڻ ۽ وحدאنيت کي . بيان كن ٿيونهي هك . عام كرڻ ال صوفين کان אڳ ۾ كو كم نه ٿيو هجي

جيكو אسالم کان אڳ به هيو، دنيا جي سڀني وڏن . تسلسل آهيجن مذهب يا ڌرم کي ذאتي . مذهبن ۾ كي منفرد ماڻهو هيا

جھيو ، پر אن کي אنساني אعلي قدرن ۽ آدرشن جي ميرאث نه سم

شاه سائين، אهڑن ئي آديسين . آبياري جو هك ذريعو سمجھيو :ال سر رאمكلي ۾ فرمايو آهي) ڀومين(۽ سامين ) آدي وאسين(

نكي نمن ناٿ کي، ناٿ نه نمائين، جاٹا كن نه جوڳ جي، جوڳ نه جھارين،

.אهڃاڻيون آڻين، آديسي אلماس جون

لنگ كڍيائون النگ، موٹي كن نه مسحو אسالمان אڳي هئي، سا سڻائون ٻانگ

.سامي ڇڎي سانگ، گڎيا گورکناٿ کيאهو سچ آهي ته אسالم کان אڳ به אهڑو אدب تخليق ٿيندو

אن جو مثال حضرت عيسي جون تمثيلي آکاڻيون، يا . رهيو آهي

حضرت موسي جا قصه، پر אپنشدن ۾ جھڑي طرح ويدא نيت کي کان ‘ אيمرسن’كهاڻين جي ذريعي بيان كيو ويو آهي، אن جا

.تائين معترف آهن‘ ٹي אيس אيليٹ’وٺي . جي هك خوبصورت كهاڻي آهي‘ ڀردאر نياكا אپنشدن’

ديوتا، (پنهنجين ٹن شاگرد ٹولن ) عقل جي ديوتا(پرجاپتي

Page 20: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

جڎهن . کي پنهنجن قدمن ۾ ويهاري پڑهايو پئي) ماڻهو ۽ جنن : جو سبق ختم ٿيو، ته ديوتائن چيوאنهن

هن صرف ‘ אسان کي كا نصيحت كيو؟....! عظيم אستاد ’ـــ ديوتائن ‘אوهان سمجھيو؟’چيو ۽ پو پڇيو ، ‘ دא’جوאب ۾ها، ’ــــ ) پاڻ تي ضبط رکو(بالكل אوهان چيو دمياتا ’ورאڻيو،

پو אنسانن عرض . پرجا پتي ورאڻيو‘ !אوهان ٺيك سمجھيوאوهان ’! ورجايو ۽ پو پڇيو‘ !دא’ــــ אن ساڳيو لفظ كيو ـ

ــ ‘ )سخاوت كيو(אوهان چيو دאتا ’ـــ אنسانن ورאڻيو،‘ سمجھيو؟ ‘!אوهان به صحيح سمجھيو’پرجاپتي ورאڻيو،

پو جنن نصيحت ال کيس عرض كيو ـــ پرجا پتي ساڳيا ورאڻيو، ـــــ جنن ‘ אوهان ڇا سمجھيو؟’لفظ ورجايا ۽ پو پڇيو ،

ها، אوهان به بالكل ’ــــــ!) رحمدل ٿيو(אوهان چيو ديا ڌوم ’ ‘!صحيح سمجھيو

What ۽ אهي ئي لفظ ٹي אيس אيليٹ ـــ پنهنجي مشهور شعر

the thunder said ) ۾ ڏאڍي فنائتي אندאز ۾ ورجايا ) گجگوڙ جي زبانيآهن ــ هن كهاڻي جو مطلب آهي، ته هر حال ۾ لفظن کي

.ائون ۽ مطلب ڏئي، ڀالئي אختيار كجيچڱيون معنאهڑي طرح ٻوڌي كٿائن جي باز گشت به سڄي دنيا ۾

مشهور آهي، ‘ مئل هاٿي جي كٿا’جنهن تحت . پکڑيل آهيشاكيامني ’گوتم ٻڌ جي شاگردن هك ڏينهن گوتم کان پڇيو،

אسان جڎهن אوهان جي چوڻ تي ڏورאنهن هنڌن ڏאنهن .....!

Page 21: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

، ته كي ماڻهو خدא، ڌرتي ۽ אنسان ال عجيب تبليغ ال ويندא آهيو ‘عجيب ڳالهيون كندא آهن، אهي متضاد نظريه ڇو آهن؟

هك هاٿي رستي تي ’: گوتم ٻڌ کين هك كهاڻي ٻڌאئيـــ ! مري ويو، سڄا ڏسي چئي رهيا هيا، ته ويچارو هاٿي مري ويو

ڇهه אنڌא به وאٽ تان گذريا پئي، אنهن کي به دل ۾ حسرت پيدא ٿيته אهي به هاٿي کي هٿ الئي محسوس كن، ته هاٿي كيئن

ٿيندو آهي؟ هو به هاٿي مٿان אچي بيٺا، هكڑي سندس پيرن

ٻي سونڈ کي ‘ .هاٿي ٿنڀن جيان ٿئي ٿو’کي هٿ الئي چيو، ٹين پڇ کي ‘ .نه بانس جي لكڑي جيان ٿئي ٿو’هٿ الئي چيو،

ن کي چوٿين ڏند‘ .هاٿي رسي جيان ٿئي ٿو’هٿ الئي چيو، پنجين پٺي کي هٿ ‘ !هاٿي ڏڦن جيان ٿئي ٿو’هٿ الئي چيو،

ڇهين كنن کي هٿ الئي ‘ .هاٿي کٹ جيان ٿئي ٿو’الئي چيو، ‘.هاٿي ڇڄ جيان ٿئي ٿو’چيو،

אهائي . ۽ پو ڇهه ئي אنڌא پاڻ ۾ تكرאر كندي وڙهڻ لڳا۾ لطيف سائين، منظوم אندאز ۾ هيٺين ريت ‘ آسا’كهاڻي سر : ر جامع אندאز ۾ بيان كئي آهيمختصر مگ

مئي هاٿي سين مامرو، אچي پيو אنڌن، مناڙين هٿن سين، אکئين كين پسن، في אلحقيقت فيل کي، سڄا سڃاڻن، .سندي سردאرن، بصيرت بينا كري

Page 22: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

عكس אيسپ جي آکاڻين کان / صوفي كهاڻين جا אولڑא ۽ אهو وٺي، چيني نصيحت آموز آکاڻين ۾ به אسان کي ملندא،

سلسلو مثنوي موالنا روم، مالن نصرאلدين جي ٹوٹكن، سعدي جي گلستان و بوستان، زين كهاڻين، خليل جبرאن جي אفسانن

کان وٺي אدريس شاه تائين آهي ـــ worldجي جڳ مشهور كتاب ) 1996 ـــ 1924(אدريس شاهه

Tales۾ هك كهاڻي . ۾ صوفي كهاڻيون گڎ كيل آهن אنهي :آهي

تو وٽ چمڑو ’ ماڻهو دكاندאر وٽ ويو ۽ پڇيائين، هك ‘آهي؟ .دكاندאر ورאڻيو‘ !ها’ ‘كوكا؟’ ‘!ها’ ‘ڌאڳا؟’ ‘!ها’ ‘سوئو؟’ ‘!ها’ ‘ته پو تون پاڻ ويهي جوتا ڇو نه ٿو ٺاهين؟’

مون کي אن حوאلي سان אن كهاڻي متاثر كيو ۽ مون ر سوچيو، جڎهن مون وٽ به سڀ وکر آهن ته پو مان به كم

.بسته ٿي پنهنجا پاپوش ٺاهي ڇو نه אن رאهه تي هالن

Page 23: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون تصوف جا رخ ۽ صوفي كهاڻي

www.itsgrouplrk.com منزلفرאق جي

روאيتي طور تي ويدאنتي، ٻوڌي، زين ۽ صوفي كهاڻي ۾ אلبته كهاڻي جي فني .مقصديت تي وڌيك زور هوندو آهي

پهلوئن، جھڑوكر ٻولي جي رنگيني، منظر نگاري، كردאر پر مون אها . نگاري ۽ אسلوب تي گھٹ توجھه ڏنو ويندو آهي

كوشش كئي آهي ته صوفي كهاڻي کي روאيتي طرز ۽ جديد אندאز ۾ سنوאري پيش كيان، אن حوאلي سان تاج بلوچ، אحسان

ڊאكٹر دאنش، يوسف سنڌي، אنور אبڑو، رحمت אهللا ماڃوٺي ۽ جن . ساغر אبڑي جي همٿ אفزאئي ۽ عزت אفزאئي وڏي كم آئي

، ‘نگتس’، ‘شعور’، ‘سوجھرو’پرچن، / پنهنجين אدبي رسالن۾ אهڑين كهاڻين کي پروقار אندאز ۾ ‘ صوفي’۽ ‘ رچنا’، ‘سوڀ’

باقي فيصلو ته هن كتاب جا پڑهندڙ، אهل علم، אهل . شايع كيو ؟!دل ماڻهو كري سگھن ٿا، ته پورهيو אكارتو ويو يا سكارتو

آخر ۾ نوجوאن شاعر پنهل ميمڻ ۽ نوجوאن پبلشر سعيد اب جي تكميل ۾ אهم جن هن كت. سومري جو ٿورאئتو آهيان

كردאر אدא كيو، ۽ هي صوفي كهاڻين جو مجموعو אوهان جي .هٿن ۾ پهچايو

منظور كوهيار

ــــ گلشن حديد كرאچي )2( فيز A ــ3056 03337534610 :موبائل فون نمبر

Page 24: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

SUFI TREAT Sufism has been here for millenias, but the

name has only been here for little over a 1000 years. Popularily known as the mystical dimension of Islam based on the esoteric, or "inner-meaning" of its scripture, namely the Qur'an, Sufism's central doctrine is based on a verse of the Qur'an; in which God says, "I created man and breathed, My spirit into him." This "Divine spark" placed into every individual, says the Sufi, must be nurtured and cherished. Furthermore, each individual "spark" or "spirit" separated from the Universal Spirit, desires to return and reunite with the Universal spirit. This "returning" is vital and central to the Sufi doctrine.

The word "Sufi” is derived from the Arabic word "suf," meaning "wool," garments woven from wool were generally worn by early mystics, who came to be known as "Sufis". There are other explanations and meanings of the word 'Sufi' but the one given here is generally accepted by most Sufis and Sufi scholars. Sufism is known in Arabic as 'Tassawuf' or Islamic Mysticism. A Sufi is a mystic, a person who strives towards intimate knowledge or communion with God; through contemplation, meditation and/or "inner-vision."

It is said that the Prophet used to explain and clarify the meaning of each chapter and verse of the Qur'an to his immediate friends and companions. To a select few of his companions, he explained the mystical interpretation of the verses. Thus starting a "chain of transmission" of the esoteric meaning of the Qur'an. This was conveyed first by "word of mouth" from master to pupil or disciple. This oral tradition has continued from generation to generation to the present day. It was much

Page 25: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

later that Sufi teachings and practices were formally laid down in writing for future generations.

Talking of Sufi rituals and practices, it is

rather difficult to summarize all the practices and rituals associated with the various orders. However, there are certain practices common to all the orders. Such as:

1 Ritual prayer and fasting, 2. Remembrance of the "spiritual lineage" of each

order, 3. The practice of "zikr," 4. Meditative practices. The details of these rituals are beyond the scope of

this writing. The Sufi firmly believes that each individual

spirit desires union with the Universal Spirit, namely God, after death. Furthermore, he believes that it is possible to "experience" God in this life!. This kind of experience is described by Sufis as super-sensory, ultra-mystical, and even "visionary,". It must be emphasized here that this kind of "experience" has been achieved by only the elite! Nevertheless, this is the goal of every Sufi.

The central doctrine of Sufism, is love i.e., divine love. The Qur'an teaches that "God's mercy is greater than His wrath" and that "God's love is His supreme attribute." Based on this, the Sufi path becomes a 'Path of Love,' where the Sufi becomes the 'lover' and God the 'beloved'. This love affair ends only with the ultimate union with the Beloved. This love relationship is depicted in most volumes of Sufi literature and poetry.

There are two aspects of Sufism, one is called "practical Sufism" and the other, "philosophical Sufism." One deals with the actual practice, while the other deals with the 'way' and how it is practiced. By way of analogy,

Page 26: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

it has been said that the "philosopher" looks at "water," and describes its properties, whereas the "Sufi," on the other hand, drinks it to quench his thirst.

Sufism is a tradition of contrasts and

paradoxes. To understand it, one must go beyond stereotypical images of turbans, long robes and whirling dervishes. While western culture has taken Sufi poetry and teaching stories, to see them as entertainment, divorced from their original educational and therapeutic context. This is not utterly wrong, because the stories and poetry convey truths that the subconscious mind recognizes, even if the conscious mind does not understand them. At the same time, Sufism presents a very profound psychology, which aims at self-realization, which it defines as becoming fully, human being.

Traditionally Sufi stories are not artistic performances. Instead they arise within a spiritual community where the mutual search for wisdom demands a response to the moment, not a rehearsed enactment. The stories are often interspersed with spiritual practices or meditations that prepare the way for them or that lead one to the doorway of an experience, the story implies.

The Sufi story illustrates the layers of understanding that lie in sufism, the obliteration of the ego, the need of the master who will help with the quest for knowledge along the divine path, and search for the true way, the way of God, however difficult and esoteric. These stories are allegories, metaphors, stories within stories, and like the layers of an onion, they require patience to peel and they sometimes end in tears.

Sufi stories may express humorous, sad or mixed emotions, but generally they are not moralistic, nor

Page 27: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

is there one particular point to “get,” as in a joke or riddle. The stories may have many layers, and the most obvious ones often give way to the more subtle, only with time and experience.

Once upon a time.... It is late at night. The legendary wise fool, Mulla

Nasruddin, is crawling on his hands and knees under a corner street light. A close friend discovers him and, thinking that Mulla may be a little drunk, tries to help:

“Mulla, let me help you up! Do you need help to find your way home?”

“No... no, my friend.... I’ve lost the key to my house. Here...get down on your hands and knees and help me look.”

Groaning, Mulla’s friend lowers himself onto the hard pavement and begins to crawl around. He makes a thorough search, peering into all the crevices in the cobblestones, gradually and laboriously widening his search. After what seems like hours, his knees are aching. No luck.

“Mulla, I’ve looked everywhere within thirty feet. Are you sure you lost your keys here?”

“No....actually, I think I lost them about a block away, over there.”

“Mulla, Mulla-- you idiot! Why are we wasting our time here then?”

“Well, the light was better here....” For instance, the story of Mulla Nasruddin

(given above) may seem utterly absurd, but upon reflection, how often do we look for answers to problems in ways that we are used to looking, even if they are not

Page 28: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

effective? The Western Sufi Ahmed Murad Chishti, once said “The reason we don’t solve problems is that the answers interfere with our concepts.” We tend to look with and through our conscious mind, rather than going into the shadow side of our subconscious where the answers may lie!

In general, most Sufi stories aim to help us “unlearn,” that is, to go beyond the emotional boundaries and mental concepts that enclose the sense of who we think we are. As we go beyond these boundaries, we find ourselves in the province of what one may call “wild mind.” We discover an inner landscape that is both richer and less controlled than the safety of fixed ideas and rules.

In many Sufi stories, we find that our relation to animals and nature is not only symbolical of our inner state, but that we humans can become reflected in the inner lives of animals.

As has been previously mentioned, earlier Sufism was based on an oral tradition, but around 1000 AD, its teachings and doctrines appeared in writing. For the next four centuries, Sufi literature flourished in the form of manuals, mystical tales and anecdotes, treatises on Islamic theology, philosophy, metaphysics and mystical poetry.

A famous classical manual is by ‘Ibn Arabi’ called, "Journey to the Lord of Power," which is a handbook on spiritual retreat.

Tales and anecdotes in the form of literature are really meant as "teaching tales," with the purpose of driving home a moral or mystical point. Some of the tales are elaborate and allegorical in their content. A classical example is ‘Attar's’ "Conference of the Birds," and

Page 29: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

‘Sa'di's’ "The Rose Garden," and many others by Arabic and Persian authors and poets.

Classical Sufi treatises on the nature and essence of Sufism and Islamic theology were written by the famous Sufi philosopher ‘Al Ghazali’, around 1100 AD. His famous work called "Reconstruction of Religious Sciences," and "Alchemy of Happiness"' are classic examples. Another Sufi master ‘Ibn Arabi’, born in Spain around 1160 AD, is perhaps the most profound Sufi author of his time. Two of his famous works are called "Bezels of Wisdom," and "Meccan Revelations." They deal with theories on pantheism and monotheism, such as the theory that asserts that "God is Nature, and Nature God." The other theory differentiates God from Nature, by asserting that "God is above Nature, which He created." Yet other theories deal with the "Unity of Being," and the "wisdom of prophecy," and so on. Studies based on such works are still subjects for Sufi contemplation and meditation.

Sufi poetry is recited by Sufis to enhance mystical awareness. Such poetry, written in the "classical era" were by Arabic poet ‘Ibn-Al-Farid’, and persian poets such as ‘Hafiz’, ‘Sa'di’, ‘Jami’ and ‘Rumi’. ‘Rumi’, perhaps is the best known in the world for his monumental poetic works called the "Masnavi" and "Divan-i-shams." Poetic imagery both symbolic and mystical, depicts the central themes with which all Sufis are familiar with, are the "pangs of separation of the lover from the beloved," the “individual soul's” desire for mystical union with the “Universal soul,”. These are some of the important themes. Classical and modern Sufi poetry can be found from North Africa and Middle East, to India and Indonesia.

Page 30: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

Since India enjoys to be the cradle of 'ancient civilizations' and 'oldest organized religion and religious scriptures' in the human history, it is safe to say that Sufism not only was present in this part of the world, way before it was present anywhere else, but also was practiced widely. The Indus civilization and what remains of it today (i.e., the present Indus valley people), have 'Sufi' tendencies that go beyond particular religions. Sindh being the prime example of having such a background, reflected heavily in the works of Shah Abdul Latif, Sachal Sarmast, Rohal Fakir, Sami and others. Such psyche has clearly continued in 'modern' sindhi literature at different times, but not with a vivid consistency. Writers such as Amar Jalil and Agha Saleem have presented sufi thought in some of their works, but it is Manzoor Kohyar, who has written short stories cosistently (for the past few years), introducing them under the particular genre, namely 'sufi stories'. His stories are a fusion of artistic expression and different aspects of the sufi psyche. Not only does he higlight the different facets of sufi thought but does so with an artistic expression that would be appreciated by sufi masters themselves.

The stories in the book, correspond to different forms of literary expression. Following is some information and comments about particular stories, for the guidance of the reader:

The city of Surgeons (Jaraahan jo shahar), Reality (Hakiekata), Growing wound (wadhandar zakham) are allegorical in expression. The concept presented in these stories is the lack of true guidance for the masses and the actual presence of unreliable half-surgeons. Highlighting the undirected efforts of the people in search of true messiahs!

Page 31: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

Accountability of the Jackal (Gidar jo ahtisaab) and Sorrow of the day of Judgement (Qayamat jo gham) use satirical style of presentation. The human selfishness and the beleifs made up by humans to satisfy their own wishes, are the points presented here.

Abraham, the friend of God and fire of hate (Ibrahim, Khalil-ul-Allah aien nafratan ji aag) is written in religio-historical perspective. It gives the account of the three religions based on Abraham’s ideologies, having nurtured a fire within themselves, so fierce that it upsets Abraham himself!

Eternal Truth (Azali Sach) is again written in historical perspective. Presented as the last moments of Hussain bin Mansoor Hilaaj, the situation makes the reader think as to why have the humans blinded themselves from the eternal truth!

Destination of Seperation (Firak ji manzil) and gallows, our ornaments (Suri aah seengaar) both are historical and indigenious. Shah Abdul Latif’s, is the main character in these stories. The Sufi’s version of Patroitism is highlighted here.

Keep, what thou groweth! (Jo kherrey so khaaey!) has a historical background. Situated in the mughal period, it is the story of celeberated sindhi Sufi, Shah Inayat and his ideology. Gives the account of Shah Inayat’s execution, presenting the fact that truth has always been punished severly, but such castigations merely glorify the truth itself!

Other stories including Truth is the greatest religion (Sach waddo dharam aahey), Sufi (sufi) and Bodlo’s Camel (bodley ji daachi), are purely based on Sufi philosophy. Presenting different thoughts and facets of life and the ‘Sufi’ reaction to them.

Page 32: firaaq g manzil

Sufi Treat صوفي كھاڻيون

Balach Hussain. www.itsgrouplrk.com

It must be said that the expereince, this book provides is valuable beyond estimation. Not only is it a great contribution to the Sindhi Literature, but must be takes as a sound representative of Sufi thought, thus qualifying as a valuable addition to the literary volumes worldwide.

Balach Hussain. 27-01-2007

Page 33: firaaq g manzil

The Sufi Way صوفي كھاڻيون

Junaid Farooqui www.itsgrouplrk.com

A Contribution Towards Defining Sufism

Concentrated observation of the Divine Nature is called Sufi. Obtaining self-knowledge by means of Sufi leads to the knowledge of Almighty God, Who says: "Everything is within you but you are not aware of it". The holy Prophet said: "He who knows his own self, knows God." So this proves that man is the sum-total of all existing things and the trustee of the Divine nature and qualities, and that through self-knowledge he obtains knowledge of the Universe and of God, whether it is hidden in the invisible world or visible in the world of existence. Grace is the key to this treasury. At this stage the body will possess Divine qualities, as God Almighty says in the holy Quran: "I become my servants ears, his eyes, his hands and his feet." To the outward eye, the external parts of the body - the hands, the feet, the eyes, the ears, and so on are visible. A doctor or hakim feels the pulse or uses instruments; by careful study he diagnoses the condition of the stomach, the heart, the brain, and other interior parts of the human body. The efforts of a doctor can only go as far as the construction and formation of the human body and its attributes. According to medical opinion man is made of four elements: earth, water, fire and air and his life depends on the arrangement of these four elements. Death is the name for the disarrangement of these elements. The inward glance of the Sufis perceives more than this. He can fathom the source of intelligence, intellect, discernment, understanding and perception in the human structure. He studies the source of the bodily functions of walking, looking and listening. He finds out who is the real Performer or Soul

Page 34: firaaq g manzil

The Sufi Way صوفي كھاڻيون

Junaid Farooqui www.itsgrouplrk.com

of Souls, bestowing these powers. Sometimes the search of an Sufi arrives at this truth, that really man is made of one element - of earth; the other three elements depend on earth. The warm particles of earth are fire, the liquid particles are water and the subtle particles are air. So the different particles of earth are apparent in various shapes in all existing things, but for our convenience we have given them separate names. Sometimes the revealing glance of the Sufi goes so far as to know from where the beginning of his manifestation is, in what world he was hidden before his birth and where he will go after his death. Sufi guides him to the truth about man's existence and finally to the ultimate Truth. Who is the real Performer? Who is the Omnipotent by whose perfect power the first seed came into being? By asking these questions the Sufi will learn that after the flowers and the fruit, the final result of the plant is again the seed. The seed is the beginning and the seed is the end. Sometimes the Sufi in his search for the knowledge of God, reaches the point where he recognises himself, by calling himself the Eternal or the Absolute Being, shows the limitations of his perception. The true reality is beyond the boundaries of human wisdom and perception. There is only Truth. The holy Prophet has ordained : "Do not give too much thought to the origin, but take notice of the signs and symptoms." Sometimes the Sufi knows from where the first man came and how - and who put the power of causing another man to be born into the delicate jewel, his seed. In the drops of human seed the complete man is hidden just as the tree is hidden in

Page 35: firaaq g manzil

The Sufi Way صوفي كھاڻيون

Junaid Farooqui www.itsgrouplrk.com

one small seed. Planted in healthy soil the seed will grow into a tree. But who is the cause of its manifestation? The relationship with the guide implies a giving up of self direction, it means putting one's heart unreservedly into the hand of the guide. It implies leaving aside all personal opinion, it means even leaving aside ones own preference of religious practice. It leaves aside the possibility of criticism, inward or outward, even on what appears to be sound theological or even humanitarian grounds. It implies being in love - in ignoring all statutes, all prohibitions, all limits, reasonableness, all political affiliation, or any other values unless those are espoused or commanded by the guide. It does not admit of reservation, it does not admit of evaluation, or judgment. It is not for the fainthearted and it is also vulnerable to abuse from mountebanks and those with personal charm but hidden agendas. The guide is not a commodity to be 'chosen' from the shelf in the supermarket. It is a dangerous and difficult thing to contemplate such a relationship and often requires genuine desperation to enter into it. It is this that makes this such a central even defining point of Sufism. The sufi is one who has made this commitment with one hundred percent of his being. With regard to the commonality of the master-disciple relationship with other religious or cultural traditions this actually reinforces the point. Sufi stories may convey pitiful, humorous or mixed feelings. The stories may have many layers, and the most axiomatic ones often give means to the more subtle, only with fourth dimension and experience. But generally they are object lesson.

Page 36: firaaq g manzil

The Sufi Way صوفي كھاڻيون

Junaid Farooqui www.itsgrouplrk.com

Who Is King Of The Forest?

When Tiger jumped on Fox, Fox cried out, "How dare you attack the King of the Jungle!" Tiger looked at him in amazement, "Nonsense! You are not King!" "Certainly I am," replied Fox, "All the animals run from me in terror! If you want proof, come with me." Fox went into the forest with Tiger at his heels. When they came to a herd of deer, the deer saw Tiger behind Fox and ran in all directions. They came to a group of monkeys. The monkeys saw Tiger behind Fox and they fled. Fox turned to Tiger and said, "Do you need more proof than that? See how the animals flee at the very sight me?!" "I'm surprised, but I've seen it with my own eyes. Forgive me for attacking you, Great King." Tiger bowed low and with great ceremony he let Fox go.

All the scriptures are meant only to make a man retrace his steps to his original source. He need not acquire anything new. He only has to give up false ideas and useless accretions. Instead of doing this, however, he tries to grasp something strange and mysterious because he believes his happiness lies elsewhere. That is the mistake.

Page 37: firaaq g manzil

The Sufi Way صوفي كھاڻيون

Junaid Farooqui www.itsgrouplrk.com

This, I submit, defines Sufism on the basis that it differentiates the sufi from the mystic without being critical of the mystic and without implying that there is no common ground or universality in the mystic view of life. (irrespective of religion or culture) - which there certainly is. Some anonymous writer once said: spoke of mystics of all faiths as being 'like beads on a single thread'. When we count on the rosary one bead is much as another - but for the purposes of counting the definition of one bead from another has its value - and it is in this spirit we offer our humble suggestion into an ongoing debate. I will add one other point, which I think takes us beyond the debate altogether. That is the reference that is found in so many places in the the holy Qur'an in which God tells us to believe - and do good, to pray and do good, and so on. Always the emphasis is on the value of good deeds or actions as the fruit of our belief or prayer. Therefore be a mystic, or be a sufi, or be a pious religionist, or be a simple honest person but know that it is 'by their fruits that the shall know them'. "We live in a culture in which personal wealth confers great status, and one of the most popular themes in selfdevelopment tells us that we all need to develop a greater inner sense of abundance. The Sufis have traditionally regarded wealth with suspicion, not because there is anything intrinsically wrong with it but because the self can easily get lost in the personal power and freedom that wealth seems to purchase. For this reason, many Sufis have followed the principle of giving away whatever they don't need. Hazrat Ali gives a succinct reason for this: " O child of Adam! Whatever you have collected more than you actually need, you are not going to use, so you will end up

Page 38: firaaq g manzil

The Sufi Way صوفي كھاڻيون

Junaid Farooqui www.itsgrouplrk.com

only acting as its trustee for another person. If you want to pray to the Sustainer for a better way of making a living, first give something in charity. " As the great Sufi poet Rumi made clear, the mystical path of Islam (surrender) can be practiced within any religion. The emphasis is upon drawing closer to the Holy One, and this is done through zikr, a ritual during which Sufis seek to imprint God on their hearts through movement and chanting sacred phrases.

Dar bagh shodam sabuh o gol michiam Vaz didan-e baaghbaan hami tarsidam Shirin sokhani ze baaghbaan be shenidam Gol raa cheh mahall keh baagh raa baghshidam

(Mawlana Jalaluddin Rumi) I was in the garden in the morning and I was gathering roses And all the time I was afraid that the gardener would see me. The gardener, however, only spoke these kind words: ‘A few roses are nothing as I give you the complete garden’. An Inner Journey (Firak-ji-Manzil): In the words of its author, “the work describes a displacement, an exodus, a search in which the places, times and influential person of the book of Manzoor Kohyar constitute the stages. In the final mystical union the plenitude produces the revelation. The journey was an inner journey in the fullness of Sufi communion. As far as the composition goes, the work makes reference to certain elements of sixteenth century of Islamic tradition. All this with the intensity and the elements that constitute the musical language of the composer. The total use of the architectonic space are also substantial and essential elements in this journey.

Page 39: firaaq g manzil

The Sufi Way صوفي كھاڻيون

Junaid Farooqui www.itsgrouplrk.com

The 34 pathways are the heart qualities of the sacred, traditionally known as "the most beautiful names," that can open us to fresh avenues of being, self-knowledge, meaning, fulfillment, and joy. For Manzoor Kohyar, "we can explore the divine wealth within us for our whole lives and still not exhaust the treasure hidden there." He concludes his discussion of each pathway with a meditation. Here's the one Azali Sach (Endless Truth): "Presented as the last moments of Hussain-bin-Mansoor Halaaj, the situation makes the observer think as to why have the humans blinded themselves from the endless truth! to rid oneself of these evils one has to cleanse and shine the mirror of the heart. This cleansing is done by acquiring knowledge, by acting upon this knowledge, by effort and valour, fighting against one's ego within and without oneself, by ridding oneself of one's multiplicity of being, by achieving unity. This struggle will continue until the heart becomes alive with the light of unity - and with that light of unity, the eye of the clean heart will see the reality of Allah's attributes around and in it. Allegories are ways that writers and storytellers can communicate meanings to readers using symbols or other stories to illustrate their point. The City of Surgeon (Jaraahan Jo Shahar), Realism (Hakiekat), Arising Wound (Wadhandar Zakham), Accountability of the Jackal (Gidar jo Ahtisaab) and Regret of the Doomsday (Qayamat Jo Gham) are allegorical in expression, but the important thing is that allegory should give the reader a way to interpret the meaning of real-life story, much like Jackal does and Highlighting the undirected efforts of the people in search of true messiahs!.The idea here is that the allegory becomes the frame or the lens for real-life story.

Page 40: firaaq g manzil

The Sufi Way صوفي كھاڻيون

Junaid Farooqui www.itsgrouplrk.com

Whether commenting on creative power, watching the presence, friendship, universal life energy, sacred surprise, passionate vision, or unexpected wonder, Manzoor Kohyar deepens our appreciation of the Sacred Unity and the diversity of human experience. Here is part of his commentary on Abundant Expression.

Page 41: firaaq g manzil
Page 42: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ي سچــزلا

هجري جي رאت، بغدאد جي مركزي ٿاڻي 309 ذאلعقد 23جي كال كوٺڑي جو لوهي دروאزو هك ‘ باب خرאسان’

هك جڳياسي ۽ جس کرو شخص وڏي . چيكٹ سان کلي ٿوكال كوٺڑي جو . شان ۽ گنڀيرتا سان אندر دאخل ٿئي ٿو

بند دروאزو بند كري، چاٻي هڻي، دروאزي جي‘ אلنشار’دאروغو . هئڻ جو אطمينان كري وאپس وري ٿو

كال كوٺڑي کان ٻاهر ڀت ۾ ٻرندڙ مشعل جي هلكي ڌאري نظر ڦيرאئي ٿو ته کيس زمين تي و روشني ۾ אهو شخص چ

درياه كناري تي ‘ دجله’جيكو . هك پرאڻو تڎو نظر אچي ٿوبيٺل پن مان ٺهيل آهي ۽ تشدد ٿيل . هنڌين ماڳين ٹكيل آهي.

אهو شخص تڎي جي هك . رت سان چٹيل آهيقيدين جيپاسي کان وٺي ڇنڈكو ڏئي ٿو ته אيامن جي لڳل ڌوڙ نكري

هو تڎي کي رکي، بي فكري سان אن مٿان . אڏאمڻ لڳي ٿي

אهو سڄو منظر كال كوٺڑي جي ڀتين ۾ ٿيل . ويهي رهي ٿو . ٻرن مان ننڍא وڏא كوئا ۽ ڇت ۾ لٹكيل چمڑא ڏسندא رهن ٿا

هك هٿ ۾ تلوאر ۽ ٻي ‘ אلنشار’كوٺڑي جو دאروغو كال كندو، لوهي ! ڌم! هٿ ۾ بغدאدي نان لوڏيندو، پيرن سان ڌم

هك هٿ سان شيخن کان نان אندر . دروאزي تائين پهچي ٿو

Page 43: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אي ! אي كافر! אي ملحد’كندي، אن شخص کي چوي ٿو، کائي ڍؤ كر، جو سڀاڻي توکي قرباني جي ٻكر جيان ! ملعون ‘!يو ويندوڦٿكا

ذلت آميز جملن جي پروאهه نه كندي، אهو شخص وڏي صبر

بـسم אهللا كري، بغدאدي نان وٺي، وري אچي . ۽ ڌيرج سان אٿي ٿو

محسوس كري ٿو ته بکايل نظرون سندس . تڎي مٿان ويهي ٿوهو نان جا چار حصا كري، . مليل نان کي تكي رهيون آهن

ي كال كوٺڑي جي ٹن حصن کي ننڍن ٹكرن ۾ تقسيم كرٻرن آڏو رکي ٿو ۽ چوٿين حصي جي ڀور ٺاهي، كچي فرش تي

. ڇٹي ٿوאهو سمورو منظر هك پوڙهو چمڑو، حيرت وچان ڇت

هن زندگي ۾ كڎهن . وאرين پٹين مان لڑكندي ڏسي رهيو آهيبه אهڑي قيدي کي نه ڏٺو هو، جيكو אيڎو مطمئن ۽ پرسكون

ري كندي لڇندي پڇندي ڏٺو هوهن ته قيدين کي آه زא. هجي . . روئيندي رڙندي ۽ كيهون كندي ٻڌو هو

آخركار، אن پوڙهي چمڑي کان رهيو نه ٿيو، هن אن شخص

:کان پنهنجي فطرتي ٻولي ۾ سوאل كيوجو نه . تون كهڑي مٹي جو ٺهيل آهين! אي قيدي’

پنهنجي قسمت کان ناالن آهين، نه وري كا شكوه شكايت تنهنجي سخاوت به عجيب آهي، جو هك ! ــ אي قيديكرين ٿو

Page 44: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مليل نان به تون אهڑن جاندאرن ۾ ورهائي ڇڎيو، جن کان عام ‘ ڇا مان تنهنجو نالو پڇي سگھان ٿو؟. قيدي نفرت كندא آهن

قيدي، پوڙهي ‘ نالو حسين بن منصور حالج آهيمنھنجو’ . چمڑي جي ٻولي سمجھندي ورאڻيو

ن كال كوٺڑي ۾ ته قاتلن ۽ رهزنن ــ ه! אي بردبار قيدي’تو کان آخر אهڑو، كهڑو گناهه سرزد ٿيو . کي رکيو ويندو آهي

. چمڑي جستجو جاري رکندي چيو‘ آهي، جو هتي پهتو آهين؟אهڑو ئي ڏوهه، جھڑو مون ’منصورحالج مشكندي ورאڻيو،

هاڻي كيو آهي ته هر ساهوאري کي אن جي ضرورت مطابق ڏنو مون ته . كير به چوري ۽ سينه زوري نه كريوڃي ته جيئن

אنسانن کي אهو پيغام پئي ڏنو ته پنهنجي وجود جي حقيقت جيكڎهن سندن وجود حقيقت آهي ته . کان آگاهي حاصل كن

كو به کين אنهن حقن ۽ . سندن ضرورتون به حقيقت آهنگھرجن کان محروم نه ٿو رکي سگھي ۽ نه وري سندن אنفرאديت

‘.ي ٿوکي دٻائي سگھאهو ته كو ڏوهه ئي ناهي ــــ אيئن ته ناهي ته كو ٻيو ڏوهه ’چمڑي بي ‘ جيكو تون ٻڌאئڻ نه چاهيندو هجين؟. هجي

.يقيني وאري كيفيت مان کائنس پڇيو. ، אهڑو ئي هك ٻيو ناقابل بردאشت ڏوهه به كيو آهي!ها’

جڎهن مون چيو، ته مون کي خدא جي حوאلي سان پنهنجي ظهار كرڻ جي ال كنهن کان به אجازت وٺڻ جي وجود جي א

Page 45: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڇاكاڻ ته سندس روح منهنجي روح ۾ אيئن . ضرورت ناهي۽ . سمائجي ويو آهي، جيئن عنبر، مشك ناب ۾ ملي ويندو آهي

رאزن کي منهنجي دل ۾ אيئن سمايو آهي جيئن روح بدن ) אهللا(אن جڎهن كا شي אن کي ڇهي ٿي ته א. ۾ سمايل هوندو آهي ها

مان بڻجي وڃان ‘ אهو’هر وقت ۽ هر حال ۾ . مون کي ڇهي ٿي ‘ .ٿو

ه وضاحت سان همنصور حالج، پوڙهي چمڑي کي كج ٻڌאيو، . ي سگھي ٿوهאها ڳالهه ته مان جھڑو حقير چمڑو به سمج’

چمڑي ‘ .چئبو ته אڄكلهه جو אنسان چمڑي کان به ويل آهي .حيرت زده ٿيندي چيو

. ري، جو فطرت جي قريب آهيني وئين אن كهتون سمج’پر אنسان جيكو אشرف אلمخلوقات سڎאئي ٿو، אهو فطرت کان

اڻي همنصور حالج چمڑي کي سمج‘ .گھڻو پري ٿي ويو آهي .ڏيندي ٻڌאيو

‘خير، تنهنجي ال كهڑي سزא تجويز كئي وئي آهي؟ ’ .منصور حالج کلندي ورאڻيو‘ !مثله’چمڑي سوאلن ‘ آهي؟؟ــ אها كهڑي قسم جي سزא!مثله’

. جي سلسلي کي جاري رکندي پڇيومثله سزא تحت، مون کي پهريائين سوري جي تختي تي ’

۽ پو هٿ پير ٻڌא ويندא ــــ پهريائين منهنجا هٿ ۽ . بيهاريو ويندو

Page 46: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پو پير كپيا ويندא ـــ אن کانپو אکيون كڍيون وينديون ۽ آخر ۾

قلم كري خليفي ڏאنهن אماڻيو ويندو پو سر . زبان كپي ويندي

۽ ڌڙ کي تيل ۾ ٻوڙي ساڙيو ويندو ۽ آخر ۾ رک دجلي جي لهرن .......جي حوאلي كئي ويندي

جي تون سڀاڻي אهو منظر پسي سگھين ! ه چمڑאهאي سٻوجته ضرور אچجان ۽ شاهدي ڏجان ته אسان عشق جي نماز אدא

ر حالج چمڑي کي منصو‘ .كندي كا كوتاهي ته كو نه كئي . دعوت خاص ڏيندي چيو

مان رب جو شكر אدא ٿو كيان، جو אن مون ! אي مرد حق’

ه سلب كري ورتي آهي ــــ ڇا هکان אهڑن ڏينهن ڏيکارڻ وאري سگجو אن אزلي سچ . وאقعي אنسان אيڎو سفاكه ۽ אندر جو אنڌو آهي

‘کي سڃاڻڻ کان قاصر آهي، جيكو هر دل ۾ رسي وسي ٿو؟אهوئي אنساني سماج جو وڏو אلميو ! ساڃاه وند چمڑאها، ’منصور حالج ٿڌو شوكارو ڀريندي، پنهنجو شعر پڑهيو ‘ .آهي......

אهو ٻڌي، پوڙهو چمڑو، ٻين چمڑن سان ڇت مان ڀڑكو ڏئي אڏאڻو ۽ كال كوٺڑي جي روشندאن مان نكري زور زور

:سان فضائن ۾ אڏري منادي ڏيڻ لڳو، جيكو אندر جو אنڌو آهي، جنهن منصور אنڌو אهو آهي’

حالج کي نه سڃاتو، אن אزلي سچ کي نه سڃاتو، ۽ پو منصور حالج

.جي ٻڌل شعر کي وڏي وאكي دهرאئڻ لڳو

Page 47: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

א عمي بصير وא ني א بلحه فطن’ ولي کالم אذא ماشئت مقلوب ‘

אنڌو آهيان، ليكن بصيرت رکان ٿو،( .انليكن فطين آهي. سادو آهيان

.) كالم، غور كرڻ سان אبتو به ٿي سگھي ٿومنھنجو۽ هي وڻن تي ستل پکي پکڻ ۽ جيت جڻين ۾ ڦڑ ڦوٽ پئجي وئي .

كال كوٺڑي جي ٻاهرאن אکيون ٻوٹيون ‘אلنشار’پر

.رאكيون کائيندو رهيوهאوج

Page 48: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

فراق جي منزل

ي همانج. جو مٿو رکيل ھو‘ يهمانج’جي ھنج ۾ ‘ طوطي’مائي مائي . جي پيشاني ۽ ڌڙ تي زخمن جا نشان مركي رھيا ھئا

طوطي אندر جي دאنھن کي ته دٻائي ڇڎيو ھو، پر אکين مان نكتل ! ٹپ! ڳوڙھا ڳلن تان ٿيندא، ٹپ.ڳوڙھن تي وس نه ھلي سگھيس

. كندא كرندא، عشق جي ڀيٹا ڏيندא رھيائي طوطي ما. ه ٻيو رنگ ھوهي جو كجهپورא אٺ سال אڳ، مانج

طوطي، مھل،مائي ڀنڀركي.جا ڏھاڙא ھيا سردين.کي ياد پئي آيوالڙكاڻي شھر جي قافله سرא جي ڀر ۾، مڱڻهارن جي محلي مان

אناج منڈي وאري گھٹي وٺي، بندر وאري . אكيلي سر نكتي ھئيشاھي سڑכ تي پھتي ته ڏٺائين، پپل جي شاھي وڻ ھيٺيان ڏאند

ھو جيئن ئي ڀرسان . ار ۾ ويٺو آھيگاڏي تي كو ڄڻ سندس אنتظمير خان אبڑي جي ڳوٺ ’: ٺڑכ ھنيسهلنگھي ته אن وٹر سٹر ھمرא

تائين پھچندي پھچندي پير پٿون ٿي پوندئي، אسان ڇڎي אچڻ الجيتوڻيك، مائي طوطي آوאز سڃاتو ھو، پر کيس ‘ ..!حاضر آھيون

ي مرشد ج’: لئوڻو ھڻي به نه نھاريائين، صرف אھو جوאب ڏنائين ۾ پير پٿون ٿي پيا، ته אن کان وڌيك ٻيو אنعام كھڑو هڏאنھن ويندڙ رא

‘ .آي سھي هتنھنجا پٹن جھڑא پير پٿون ٿي پون، ته ٻڌא ڀال مانج’

.ڏאند گاڏي سوאر ڏאندن کي ھكليندي چيو‘ سگھندو؟

Page 49: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ي، توکي אڄ كيئن خبر پئي ته مان كيڎאنھن وڃڻ وאري همانج’ .لھه کي وٽ ڏئي سوאل كيس مائي طوطي، ڳا‛آھيان؟אن كري ته مان . אھو ئي تنھنجي ٻين عاشقن ۽ مون ۾ فرق آھي’

ي ٿڌو ساھه ڀريندي چيس، همانج‘ .تنھنجي ھر خبر رکندو آھيان ‘.طوطي، مڃين نه مڃين، منھنجو توسان سچو عشق آھي”

تنھنجو عشق منھنجي جسم . عشق جي منزل ڏאڍي אؤکي آھي ’آھي ۽ منھنجي عشق جي منزل אڻ کٹ ۽ آوאز تائين محدود

مائي طوطي، ‘ تون مون سان كيئن ھلي سگھندين؟! مانجھڻ.آھي .كئي‘کٻي’ڻ به ڏאندن کي هگھرو ساھه کڻي وک تکي كئي ته مانج

ھاڻ، ھو אولھه طرف مڑندي زيتونن جي باغن جي وچان

زيتونن جي . نكرندڙ، ڏאند گاڏي وאري چاري تي ھلي رھيا ھياي، طوطي کي حيرت وچان همانج. و ھوא ۾ سمايل ھئيھلكي خوشب

ته شھر جي نرم نازכ، سريلي عورت به אيڎي . تكيندو پئي ھليوجنھن کي تھه سياري جي پاري جي به . مضبوط ۽ אڏول ٿي سگھي ٿي

۾ بيھي ‘ مانڈي’ه هھو رڳو كال. سا به پيرين אگھاڙي. كا پروאھه ناھي אٺن، گھوڙن ۽ ڏאندگاڏين جا قافال عاشقن وچ ۾ אظھار كري ھا ته אڄ

جو، ‘ مينا’אھو ته ڀلو ٿيو طوطي جي ساھيڑي . بيٺل ھجن هاجنھن کيس ٻڌאيو ھو، ته سڀاڻي طوطي لوكان لكي، אسر ويل مير

خان אبڑي جي ڳوٺ ويندي، مرشد جي ديدאر ال. مان ڇا ’ي چوڻ لڳو، هه دير جي خاموشي کانپو، مانجهكج

تنھنجين ڀنڀين مٿان אھڑو ڀنڀولجي پيو آھيان، جو كيان طوطي، ‘ .جيئن ڇڎאئڻ جي كيان ٿو، تيئن وڃان ٿو ڦاسندو

Page 50: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

طوطي ڏאڍو ڏکيو سوאل ‘ تنھنجي ذאت وאرא توکي نڀائڻ ڏيندא؟’אھي ڀل ! طوطي’ي آسان لفظن ۾ جوאب ڏنس، هپر مانج. كري وڌس

پنھنجي كن، پر مان پنھنجي كندس .‘ كڍي ته ھو سيوھاڻي سڑכ تي پھچي سج אوڀر مان كني مس

. سيوھاڻي سڑכ جيكا ساٺيكو ھٿ کن ويكري ھئي. چكا ھيا .جنھن کان ننڍא وڏא قافال بنا ڌوڙ אڏאئڻ جي אتر، ڏکڻ آيا ويا پئي

ھي ڏس، مان گاڏي کي توال كيڎو نه ! ھاڻ ته ضد ڇڎ طوطي’ي، نئين جوאل ۾ وڌل پالل مٿان، ٹك جي وهمانج‘ !سجايو آھي ڇايل

.خوبصورت رلين جي طرف אشارو كندي ڌيان ڇكايسچڱو، مان جوאل تي وڇايل رلي مٿان ھٿ رکي ھالن ٿي’ .

‘ھاڻي ته بس نه؟. جيئن تو عاشق جيئڑي کي آسيس مليي جي خوشي خاطر، رلي تي ھٿ رکي، همائي طوطي، مانج

وري אن كري. پر مانجھي אڃا بي مزي ھيو. پٺيان ھلڻ لڳيگاڏي :وينتيون كرڻ لڳس

ه هڀال گاڏي جي دري تي چڑهي، كج. אڃا ٻه كوھه کن ٿيندא’ ‛؟!ساھي ته پٹ

عشق جي رאھه ۾ ھلڻ . دري جو سھارو كھڑو وٺجي! ڻهمانج’ . ايسهطوطي سمج‘ .ال مرشد جو سھارو ئي كافي ھوندو آھي

ههكجڀال جيستائين، پنھنجي مرشد وٽ پھچين، تيستائين ته ’אئيندي ھل؟ٻڌ !‛

ي، سفر ۾ ھلندي كن رس وٺڻ پئي چاھيوهمانج طوطي كن . :تي ھٿ رکي، سر سامونڈي جي وאئي ڳائڻ شروع كئي

Page 51: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אکيون پير كري وڃجي، پر وڃجي ڑي، كنھن سان كين كجيهسپريان جي ڳال

ڑي نجيهلكائي لوכ کان، ڳوٺان ڳج .محبتي ميھار جو، سور نه كنھن سلجي

ان گذرندڙ قافلن جي אٺن، گھوڙن ۽ ڏאندن سيوھاڻي سڑכ تאئين لڳو ڄڻ . جون ڇيريون، ٹليون، چڑא ۽ ڍنڀريون بيھجي ويون

كو אلستي آوאز ھيو، جنھن . ساعتن ال وقت بيھجي ويو آھيكجهجنھن به وאٹھڑو كن ڏئي ٻڌو، אن جو روح . دلين کي گرمائي ڇڎيو

.تڑپي אٿيوھك . ھلندא رھيامانجھي گاڏي تي ۽ پٺيان مائي طوطي :لنگھندڙ گھوڙي سوאر کين ڏسي مٿن ٹوכ كئي

‛؟!عاشق بيل گاڏي تي ۽ معشوق پنڌ كھڑو نه אنڌير آھي”رڙ كندي . مانجھي کي وאٹھڑو جي ٹوכ ڄڻ تير ٿي لڳي

‘، אڃان به پنڌ ھلندئين؟!ٻڌئي ٹوכ”: طوطي کي چيائين؟ ....و ڊڄين تون ڇو ٿ. مانجھڻ عشق ۾ ته مالمت ملندي آھي’

طوطي ‛ھن کي كھڑي خبر ته אصل عاشق كير آھي؟. ھوھو אڻڄاڻ .ڌيرج وچان چيو

ڳالھائيندي ٻولھائيندي ٻنھي کي خبر ئي نه پئي ته ڳوٺ مير گوبر ڏאند ھاڻي ويھارو کن ھٿ موكري . خان אبڑي وאرو الڙو אچي ويو

رن جي چوڌאري چڻن ۽ مٹ. رستي تي ڦوكارא ھڻندא אولھه طرف مڑياكٿي كٿي ڊگھين چيرن مان ناڙي . گلن جي نيرאڻ پئي نظر آئي

وאھن جي كڑن سان . كيل كڻك جا ساوא سال كر کنيون بيٺا ھيا

Page 52: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڳوٺ مير . چھچ ساين ٻيرين ۽ ٻٻرن جو ھك نه کٹندڙ سلسلو ھيوخان אبڑي جون ماڙيون جيئن پو تيئن صاف نظر אينديون پئي

م ويٺو، ھن مائي طوطي کان مانجھي کي אوچتو ھك وھ. ويون :پڇيو

جڎھن . طوطي، تنھنجو مرشد مون کي ڏسي نارאض ته نه ٿيندو”کيس אھا خبر پوندي ته مان تنھنجو عاشق آھيان؟ ۽ سندس مريد

مان ته پو . سردאر خان ۽ حاجي خان كماريئي وאرא به جنگ جوאن آھن ‘؟!جنجار ۾ אچي ويندس

سچي عاشق ال ته منھنجي تون عاشق آن، تون ڇو ٿو ڊڄين؟’ :مرشد فرمايو آھي

אصل عاشق پنھنجي، سسي نه سانڍين الھيو سر لطيف چئي، ساھه سلھاڙيو ڏين

.كلھنئون كورين، پڇن پو پريتڻومائي طوطي سچن عاشقن بابت لطيف جو بيت ٻڌאيس، ته

.مانجھي كنھن گھري سوچ ۾ ٻڎي ويورف مٹي جو دڙو نظر ڳوٺ مير خان אبڑي جي سامھون، אتر ط

جنھن تي ھك كچي مسجد سادگي وאري شان سان كر . پئي آيو

دڙي تي ماڻھن جا . چوڌאري کبڑن جا جھنڈ ھيا. کنيون بيٺي ھئيدڙي ڏאنھن אشارو . ڄڻ جھنگ ۾ رنگ لڳو پيو ھيو. אنبوھه نظر پئي آيا

:كندي، طوطي، سارنگ کي چيو ‘.ئين جو تكيو אٿئيאيڎאنھن منھنجي مرشد سا! אيڎאنھن ھل”

Page 53: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

. ھكدم، مھارون ڇكي گوبر ڏאندن کي אوڏאنھن الڙيومانجهي دڙي جي وٽ ۾ بيٺل ھك کٻڑ جي ھيٺيان ڏאندن کي پاڃاري مان

طوطي . كڍي، אنھن کي وڻ سان ٻڌو ۽ طوطي جي پٺيان ھلڻ لڳو تنبير كجه فقير كجهجيئن ئي دڙي تي چڑھيو، ته مانجهي سان گڎ

. ھوڙن تي حال وسال ۽ ٻيو سامان سرڙو ٻڌي رھيا هئاالڙي مكڑن گجن . ٿورو پر ڀرو ٻه پاونگ جوאن، سردאر خان ۽ حاجي خان بيٺا ھيا

طوطي کي مٿي تي ھٿ رکي ۽ مانجھي ڏאنھن ھٿ وڌאئي آجيان :كئي ‘!مرشد جي ديدאر ال بابا! جي آئيه! ڀلي آئيه’

ال تكيي ڏאنھن طوطي جا قدم تيزي سان مرشد جي ديدאرمرشد . وڌڻ لڳا ۽ پويان مانجھي، كنھن ليلي جيان ھلي رھيو ھو

جي نگاھه جيئن ئي طوطي جي کھه لڳل پيرن تي پئي ته ھكدم ‘ ٻچا، پنڌ آئي آن؟’: پڇيائين

‘!ھا، مرشد لطيف’طوطي گوڏא ڀڃي ويٺي ته مرشد مٿي تي ھٿ رکي آسيس ڏنس ۽

وطي کان مشكندي پڇيائين، جڎھن مانجھي تي نظر پيس ته ط ‘ھي كير آھي؟’

.طوطي مشكندي ورאڻيو‘ !سائين، ھي منھنجو ڀونئرآھي ” : مرشد لطيف جي زبان مان אزخود نكتو

كنول پاڙون پاتار ۾، ڀونئر ڀري آكاس،’ ٻنھي سندي ڳالھڑي، رאزق آندي رאس،

.تنھين عشق کي شاباس، جنھن محبتي ميڑيا

Page 54: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مرشد ‘ ق،توکي به אسان وٽ وٺي آيو؟نيٺ حضرت عش! ڀنئور .مانجھي سان مخاطب ٿيو

سائين، منھنجي عشق جو ’شرمندگي وچان ورאڻيو، مانجهي ‘؟!منھنجو كھڑو عشق آھي. رنگ ته كچو ڦكو آ

אھو به ھكڑو رنگ آھي، پو کڻي . ٻچا عشق جا رنگ אنيك آھن” ‘تون ٻڌא كير جوאن آھين؟.كچو ئي سھي

الڙكاڻي . ذאت جو جيھو אبڑو آھيان. نالو آھيهي مانجسائين، ’ .نھٺائي نماڻائي سان جوאب ڏنومانجهي ‘ .جو ويٺل آھيان

אسان کي كچا ڦكا ! ٻچا. جيھا جي تيھا، مون مارون مڃيا’مرشد لطيف جڎھن مشكندي چيو ته مانجھي ‘ .سڀ قبول آھن

ك عجيب کيس ھ. سڀ وھم ۽ خوف ختم ٿي وياجي دل ۾ پيدא ٿيندڙ طوطي، مانجھي کي . قسم جي آٿت ملي ۽ قربت محسوس ٿي

.ڏسندي مرشد لطيف کي عرض كيوسائين، ھن کي به كو אھڑو رنگ عطا كيو، جيكو دאئمي ۽ پكو ’ ‘ .ھجي

‘ھا ٻچا؟’مرشد لطيف، مانجھيکان پڇيو، ‘ .سائين، جيكو אوھان رنگ عطا كند، سو قبول آھي’

.ي ورאڻيوسيني تي ھٿ رکمانجهي جڎھن אکيون کولي . مرشد لطيف ٿوري دير אستغرאق ۾ ھليو ويو

אھا نظر كيائين ته مرشد لطيف جي گھرين كارين אکين ۽ پروقار :سمائجي ويو ۽ پو مرشد فرمايومانجهي پيشاني ۾ ڄڻ

Page 55: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

. ي، אسان توکي ڌرتي جي عشق وאرو رنگ عطا كيون ٿاهمانج’بس، رڳو ھي بيت ھر دم ياد . يندجيكو مرڻ گھڑي تائين نه و

:ھجئيھڻڻ ھكلڻ، ٻيلي سارڻ، مانجھيان אي مرכ،

.وجھن تان نه فرق، رכ وھندي رאند ۾. ي جو سر، אزخود مرشد لطيف جي قدمن تي كري پيوهمانج

مائي . مرشد ھٿن جي سھاري سان سندس جھكيل كنڌ مٿي كيوندس אکين مان خوشي جا س. طوطي جي خوشي جي אنتھا نه رھي

ھن روئي پلئه سان אکيون אگھندي مرشد لطيف کي . ڳوڙھا نكري آيا :ھك ٻي אردאس كئي

مون کي به ھن سان گڎ كو دאئمي رنگ عطا ! سائين مرشد’مرشدلطيف، مائي طوطي ۽ مانجھي کي ڏسي مشكندي ‘ كيو؟ :ورאڻيو فرאق جنھن سان. توکي אسان אھو آفاقي رنگ عطا كيون ٿا’

جي منزل ماڻيندي، تنھنجي دل، خوف، وھم ۽ وسوسي جو شكار نه :رھبري ال ھي بيت كافي אٿئه. ٿيندي

جيكي فرאقان، وصاالن نه ٿئي .אچي אوطاقان، مون کي پرين پري كيو

مائي طوطي دل سان אقرאر ‘ . سائين قبول آھي!سم אهللاـب”، مائي طوطي بيت אکيون بند كري، گھرو ساھه کڻي. ورאڻيوكندي

.سر سان ورجايو جيكي فرאقان، وصاالن نه ٿئي”

Page 56: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אچي אوطاقان، مون کي پرين پري كيو ‘!جيئي لطيف’: ته فقيرن جوش ۾ אچي نعرא ھنيا

‛!سدא جيئي’نيري ٹيپھري جو جڎھن مرشد لطيف ڀٹ ورڻ ال אھو بيت

:چئي، چانڈكا پرڳڻي جي سڀني مريدن کان موكاليوته جھه قرאر، جي ھيكاندא ھئا سنگ ۾كڻا من

ڳاھي ڳاھه فرאق جي، كيڑא ڌאرئون ڌאر .نه ڄاڻان ٻيھار، كير ملندو كنھن سين

. אھو ٻڌي سڀني مريدن ۽ فقيرن جون אکيون آلو ماھه ٿي ويونآسروند אکيون ڏسنديون . جيستائين مرشد جو قافلو ڏسڻ ۾ آيو

مرشد . کا ميال ٿيندאآس سان، ته كڎھن نه كڎھن وري مرھيون אنهي .جا ديدאر ۽ درشن وٺبا

پورن אٺن سالن کانپو. گھلرن ۽ سنڌ جي .۾ رڻ گجيو، رאڙو ٿيو‘ جندھيري ’ع،1731

سپوتن جو جھونجھاركو جھيڑو هليو، كڇي ۾ كوכ پئجي وئي .ھك طرف عبدאهللا خان شير كوھستان جو لشكر ھيو ۽ ٻي طرف

اھ ساالر شاھه بھارو، چاليھه ھزאر كلھوڙي جي سپميان نور محمد .אڙٻنگ جوאنن سان بيٺو ھيو

تلوאر سپر سان ٹكرאئي، نيزא .... صفون سڌيون ٿيون، ڀير وڳي

كي ٹٹا، كي ڀڳا، رت ريال كري جنگ جي ميدאن تي . سينن ۾ لڳا . وھڻ لڳي

Page 57: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

گھوڙن جي ھڻكارن ۽ جوאنن جي ھكلن ھك حشر برپا كري كي چئي رھيا ....... ‛!بزن! بزن’ رھيا ھيا، كي چئي........... ڇڎيو

پر مانجھي، لطيف جو אھو بيت بڻجي وڙھي ..... ‛!متان ويو آن’ھيا، :رھيو ھو

يان אي مرכهھڻڻ، ھكلڻ، ٻيلي سارڻ، مانج” .وجھن تان نه فرق، رכ وھندي رאند ۾

شير ‛مير عبدאهللا خان’سج لھندي ٻڎندي אھو نظارو پسيو، ته كي گھلر ماھه ڳجھين . جو كنڌ كرماڻين كٹي ڇڎيو‛نكوھستا. زخمن سان چور ھومانجهي . كي قيد ٿيا، كي ڀڄي ويا. جو ٿي ويا

كڑ، ’אھو كان جيكو . سندس جسم تي ھر ھٿيار جو گھا ھو . كندو אچي كک ۾ لڳو ھوس، سو نه نكري نه نكتو‛!كڑ

. دفنايوسپاھه ساالر شاھه بھاري، شھيدن کي عزت ۽ آبرو سانالڙكاڻي مانجهي . زخمين کي پنھنجن پنھنجن ماڳن ڏאنھن موٹايو

. بس آخري آس جي سھاري زندھه ھو. پھتو ته ساھه لبن ۾ ھئس :سخت گير پي سانول کي چيائين

‘.طوطي جي ھنج ۾ آخري ھڎكي ڏيڻ چاھيان ٿو’ذאت پات جا ٻڌڻ . אھو ٻڌي پٿر دل پي، ميڻ جيان رجي پيو

چپ . ي جو مٿو ھيوهمائي طوطي جي ھنج ۾ مانج...... ٹٹي پيا سكي ٺوٺ ٿي ويا ھئس، پر مشكندي چئي رھيو ھو :

طوطي، مرشد لطيف سان جڎھن به ملڻ ٿئي ته ٻڌאئجانس، ته ’ ‘. ي کي آخري دم تائين سائين جن جو بيت ياد ھوهمانج

Page 58: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

طوطي ھائوكار ۾ كنڌ ڌوڻيو ته مانجھي وري جھيڻي آوאز ۾ طوطي، توکي مرشد لطيف جيكو فرאقي رنگ عطا كندي، ”: پڇيس

‘رھبري ال بيت ٻڌאيو ھيو، אھو ته ٻڌא؟ مانجھي جي אنھي سوאل تي مائي طوطي نگاهون مٿي كري

:ونگارڻ لڳيهبيت ج جيكي فرאقان، وصاالن نه ٿئي،”

.אچي אوطاقان، مون کي پرين پري كيو آخري ھڎكي ڏئي چكو ھو نجهي مانگاهون ھيٺ كيائين، ته

Page 59: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جو کيڑي سو کائي

سڄي سنڌ جي ظالم جاگيردאرن، نوאبن، زورآورن ۽ ڌنڌوڙي

سڀئي هك ٻئي . پيرن کي אن ننڍڙي نعري ڊيڄاري ڇڎيو هوسان אختالفن جي باوجود ٻٹ ٿي ويا هيا ته كيئن به كري אن

. نعري کي ختم كيو وڃينوאب אعظم خان جي سركردگي ۾، سبي ٺٹي جي گورنر

۽ ڍאڍر کان وٺي سنڌؤ ساگر تائين אهڑن ماڻهن جو هك وڏو كٺ

. ٿيو هونوאب אعظم خان کان گڦ وهي ‘ ؟!هي به كو نعرو آهي’

. رهي هئيجي אن نعري پٺيان، سڄي سنڌ جا ماڻهو لڳي پيا ته אڳتي ’

نوאب ‘ ؟!ٿيندومغلن جي عظيم אلشان سلطنت جو ڏن ڀرو كير .אعظم خان پنهنجي ڳڻتي ظاهر كندي چيو

אسان به فقير آهيون، پر ! ناهي نوאب صاحبههكجٻيو ’شاهه عنايت سر ڦريو ٿي ويو آهي אسان، جن سركش پنهورن .

کي ڍل ۽ ڏن نه ڏيڻ تي باغبان ۽ سيوهڻ پرڳڻي مان ڏنڈא هڻي אچي سندن گھرن کي باهيون ڏئي بي دخل كيو هيوسين، אنهن

جڎهن אسان شاهه عنايت کي گذאرش . جھوכ وسائي آهيكئي سي، ته אنهن کي אسان جي حوאلي كيو وڃي، ته شاهه

Page 60: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

عنايت אهو چئي אسان کي مهت نه ڏنو، ته אهي אچي سام پيا

آهن، سامن تي سر ڏبو آهي، سام نه ڏبي آهي ميان يار محمد، ‘ . كندي تفصيل سان شاهه عنايت بابت پنهنجو پرאڻو كينو ظاهر

.ٻڌאيوאتي ويٺلن مان جاگيردאر نور محمد پليجي به אندر جي باهه

نيچ نيچ ماڻهو جيكي صدين کان אسان جي پيرن ’. كڍي ورتيتي جكيا پيا هوندא هيا ۽ كنڌ مٿي كري هلڻ جي جرئت نه

شاهه عنايت جي אن نعري تحت، كري سگھندא هيا، אڄ אهي ‘.جتائي رهيا آهنزمين جي مالكي جو حق

جا ! אهللا! אسان کي ته אها خبر هئي، ته אهي فقير جيكي אهللا’تڎهن ته אسان אنهن . אنهن جا אرאدא خطرناכ آهن. نعرא هڻن ٿا

پر . ميسڻن مٿان حملو كري کين جھنم رسيد كيو هيوسيאنهن جي دאنهن تي دهلي درٻار، אسان کان وفادאري جي بدلي ۾

جاگيردאر ‘ .جي وאرثن کي ڏئي ڇڎيونڏنل زمينون کسي، אنهن حمل جت پنهنجي پرאڻي وאردאت کي حق بجانب ڄاڻائيندي

:شكايتي אندאز ۾ چيوخبر ناهي ته אن شيطاني نعري ۾ ! سائين نوאب صاحب’

אسان جا مريد ۽ خادم به אوڏאنهن אئين جو . كهڑي كشش آهي ‘.ڀڄن ٿا، جيئن بکايل ڦر، سئا ڳئون ڏאنهن ڀڄندא آهن

Page 61: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אهللا، אوهان کي دين ۽ دنيا ۾ سرخرو كندو، جي אوهان ’سيد عبدلوאسع بلڑي ‘ .אسان جي پيرאڻي گادين کي بچائيندؤ

. وאري پنهنجي ساڙ ۽ حسد جو אصل سبب بيان كندي چيو سنڍو منھنجو عنايت هجيتوڻيك شا! نوאب אعظم خان’ پر پو به مان سڀ لڳ الڳاپا الهي، شاه عنايت کي، אن. آهي

جي، אن نئين فتني سميت هميشه هميشه جي ال ختم كرڻ ميان يار محمد جي مريد خاص شهدאد خان ٹالپر ‘ .چاهيان ٿو

.پنهنجي ٻروچكي ڏאڙهي تي هٿ ڦيريندي چيوאوهان سڀني جي ڳالهين مان ثابت آهي ته شاهه عنايت، ’

مغل سلطنت جو ويري آهي ۽ توهان אسان جو گڎيل دشمن ن كري אن فتني کي ختم كرڻ ال ضروري ناهي ته دهلي א. آهي

אنهي ال توهان ۽ אسان جون . درٻار مان אجازت طلب كئي وڃيאن كري אٿو ته هلي ميرאنپور جھوכ کي . شاهديون كافي آهن

نوאب אعظم ‘ .تيز گھوڙن ۽ بي نيام تلوאرن جي حوאلي كيون .خان آخري فيصله كن אعالن كندي چيو

سڄو كٺ אٿي پيو۽ پو . هك אهڑي صوفي جي . جنگ جو آغاز ٿي چكو هو

خالف، جنهن جي نئين نعري، روאيتي نظام جي حامين جي تن ميرאن پور جھوכ جي چؤطرف . من ۾ آڳ لڳائي ڇڎي هئي

مغلن، پيرن، جاگيردאرن ۽ نائبن جي فوجن گھيرو وجھي ڇڎيو ع كرڻ هر شاهه عنايت جي אنهي אعالن تحت، ته دفا. هو

Page 62: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ميرאن پور جھوכ جي فقيرن ۽ فدאئين . ساهوאري جو حق آهيشهر جي אتر کان هك وڏي دفاعي ديوאر تيار كري ورتي هئي ۽ باقي ٹن پاسن کان خندقون کوٹي، جنگ אحزאب وאرو نقشو

.چٹي ڇڎيو هوهك طرف تيز تلوאرن، ڍאلن، تفنگ ۽ زره بكتر سان ليس

ف گيڑو پوشاכ پهريل لشكر، فوجن جا حمال هيا ته ٻي طرجن جي هٿن ۾ لٺيون، لوڙهيون ۽ كاٺ جون تلوאرن هيون، سي

. سر بچا كري رهيا هياجا آوאز ۽ هوكرא هيا، ته ٻي ‘ !ماريو نه ڇڎيو’هك طرف

. جا نعرא مد مقابل هيا‘ !אهللا! אهللا’طرف سركاري لشكر ۽ אن جا . سڄا سارא چار مهينا گذري ويا

ميرאن پور جھوכ جي ڏکڻ طرف . وصال هارאئي ويٺاאتحادي حنوאب אعظم خان ۽ يار محمد كلهوڙي جي لڳل تنبن ۽ طوالنن ۾

אتر جي אوت سندن هٿ پير ٺارڻ . אها گرمجوشي نه رهي هئيلشكر ۾ بي چيني ۽ אضطرאب . لڳي، فتح جو جنون پارو ٿيڻ لڳو

الل ۾ شاهه عنايت جي فقيرن جي صبر ۽ אستق. وڌندو پئي ويو . אضافو ٿيندو پئي ويو

چار مهينا אڳ شهدאد خان ٹالپر، جنهن אيڎي وڏي لشكر کي ميدאن ۾ ڏسي شهپرن تي هٿ ڦيريندي هام هنئي هئي، ته ميرאن پور جھوכ کي فتح كرڻ ال هك ڏينهن به وڏو آهي؛ سو

خيمي ۾ نوאب אعظم خان . پيشماني وچان لوڻا هڻي رهيو هيو

Page 63: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ميان يار محمد تسبيح . گر وٽ پئي کاڌאكنهن زخمي نانگ وאنسوريندي كنهن אونهي خيال ۾ غلطان هيو ۽ کيس سڄي سنڌ

אوچتو هن . جي نائبي وאري حسرت خاכ ۾ ملندي نظر پئي آئيجي אکين ۾ هك عجيب قسم جي چمك ۽ چپن تي مرכ نروאر

:نوאب אعظم سندس چهرو پڑهندي هكدم پڇيو. ٿيي، فتح ۾ تبديل كرڻ جي ميان صاحب ذلت آميز شكست ک’

‘كا تركيب ذهن ۾ آئي אٿو ڇا؟‘ !ها، هك زماني شناس شخص جي چوڻي ياد آئي آهي’

.ميان صاحب ورאڻيونوאب ‘ !مهرباني كري جلدي ٻڌאيو ته אڻ تڻ ختم ٿئي’

.אعظم خان پنهنجي فكرمندي ظاهر كندي چيويار ميان ‘ .کيڎ كبي ته کٹي کائبو ـــــ نه ته سؤ سور پرאئبا’

.محمد مشكندي ٻڌאيو‘ .ته پو پير و مرشد، جلدي كيو، אن کيڎ کان وאقف كيو’

.شهدאد خان ٹالپر، ميان صاحب کي هٿ ٻڌي عرض كيوميان يار محمد، جڎهن אن کيڎ کان سڀن کي وאقف كيو ته

هيڈ هاريل چهرא، گالب جيان ٹڑي پيا ــــــــ جي حوאلي سان אن کيڎ تحت شهدאد خان ٹالپر، مائٹي

ٹياكڑي جي پڳ ٻڌي ـــ ميان يار محمد قرآن شريف تي אلحمد وאرو قسم لکي، صلح ۽ אمن وאري آڇ كئي ـــ نوאب אعظم خان

Page 64: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڏאڙهي جا وאر موكلي، אمن ۽ سالمتي وאري آڇ تان نه ڦرڻ جو . אقرאر كيو

جڎهن אهو پيغام شهدאد خان ٹالپر کڻي شاهه عنايت وٽ پهتو : ۽ چيائين

فقير سائين، نوאب אعظم خان چيو آهي ته هاڻي אوهان ۽ ’ ‘!אسان جي وچ ۾ خير آهي، אوهان فقط مون وٽ אچو

شاهه عنايت پنهنجي فقيرن ڏאنهن منهن كري پڇيو، ‘אوهان جي ڇا رא آهي؟’

: سندس ڀا شاهه رحمت אهللا ۽ ڀائٹي محمد يوسف ورאڻيوه אن خير ۾ كو אسان جو صرف אيترو عرض آهي ت! هادي مرشد’

شر لكيل نه هجي، אن كري אحتياط ضروري آهي . ‘ صوفي ’پر شاهه عنايت אهو چئي وڃڻ جو فيصلو كيو ته

אن كري صلح ۽ אمن وאري سڎ کي . آهيאمن ۽ آشتي جو پروאنو ‘.پٺي ڏيڻ، پنهنجي ئي نظريي جي نفي آهي

۽ پو جڎهن شهدאد خان ٹالپر سان گڎجي، نوאب אعظم ان جي خيمي ۾ پهتا ته ويٺلن جي چهري تي شيطاني مرכ خ

.ترندي ڏٺائيننوאب אعظم خان، شاهه عنايت کي ٺٺول وאري אندאز ۾ چيو،

صوفي فقير کي شايد אها خبر ئي نه پئي ته אسان אن کي، هتي ’

‘ڇو گھرאيو آهي؟

Page 65: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ها אسان کي خبر آهي ته אوهان אسان کي هتي قتل كرڻ ’ .شاهه عنايت صبر ۽ אطمينان وچان ورאڻيو‘ .ال گھرאيو آهي

ميان يار محمد، طنزيه ٹهك ‘ ؟!۽ پو به توهان هليا آيئو’ . ڏيندي سوאل كيو

ها، אنهي كري جو سڀاڻي كو مياري نه كري ته ’صوفي،صلح ۽ سالمتي کي پٺي ڏيڻ وאرن منجھان آهن يا אئين

‘.چيو وڃي ته فساد في سبيل אهللا جا قائل آهنته پو אهو نعرو ڇا هيو، جنهن سڄي سنڌ ۾ فساد پئي ’

‘ ڦهاليو؟نوאب אعظم خان ترش אندאز ۾ سوאل كيو ۽ ويٺلن كنڌ

.ڌوڻي ڄڻ دאد پئي ڏنوجنهن جو مون אظهار كيو . אهو آفاقي سچ هيو ۽ آهي’ ‘.آهي

تو ته هك عام ماڻهو کي אهو نعرو ڏئي، دهلي جي عظيم ’ئي كيو، ۽ אنهن نائبن ۽ جاگيردאرن אلشان سلطنت جي خالف پ

جي خالف پئي ڀڑكايو، جيكي دهلي سلطنت جا ڏن ڀرو .نوאب אعظم خان جرح جاري رکندي چيو‘ آهن؟مون ته ماڻهن . دهلي جي سلطنت ۽ سلطان אچڻا وڃڻا آهن’

کي אنهي سلطان جي تابع پئي كيو، جيكو الزوאل ۽ بي مثال

‘ .مون صرف ورجايو آهي. ڏنل آهي۽ אهو نعرو به אنهي جو. آهي

Page 66: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

تنهنجي אن فسادي نعري جو ڇا ٿيندو، جڎهن تون قتل ’ .نوאب אعظم خان ڏند ڀكوڙيندي پڇيو‘ ٿي ويندين؟

אهو نعرو . سچ سؤ شكليون بدالئي پيو ظاهر ٿيندو آهي’ .شاهه عنايت مشكندي ورאڻيو‘ .پيو نروאر ٿيندو

ٿي، معافي وٺي سنڌ جي تون پنهنجي نعري تان دستبردאر ’‘ .مان نكري وڃين ته تنهنجي جان بخشي كرאئي سگھجي ٿي

. ميان يار محمد کيس سمجھائيندي چيوאنهي ذلت آميز אندאز کي قبول كري، پنهنجي جان ‘אهو فقيري كر کي لڄائڻ برאبر آهي. بچايان אها منهنجي .

خوאهش آهي ته مان كر אجارو ٿي مرאن وق شاهه عنايت ش‘ . .شهادت ڏيکاريندي چيو

سڀاڻي، تنهنجي אها خوאهش ضرور پوري ٿيندي، توسان ’گڎ تنهنجو אهو نعرو به هميشه هميشه ال ختم ٿي ويندو ۽ عظيم

אلشان مغل سلطنت ۽ سندس نائب تاقيامت، قائم ۽ دאئم نوאب אعظم خان جوش وچان ورאڻيو ۽ پو فوجي منصب ‘ .رهندא

مقتل گاهه تيار كيو ’: ندي حكم ڏنائيندאرن ڏאنهن منهن ك ‘!وڃي

ٻئي ڏينهن تي ميرאن پور جھوכ جي ڀر ۾ مقتل گاهه . سجايو ويو

Page 67: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هه تي، صبح جو، شاهه عنايت جو سر ڌڙ کان 1130 صفر 16 جھوכ جي گسن تان ڦرندي، ٺٹي . ڌאر ٿي نيزي تي چڑهيو

.جي بازאرين کان ٿيندو، دهلي جي درٻار تائين وڃي پهتوپر تاريخ אيئن رقم ٿي ته دهلي جي سلطنت پرزא پرزא ٿي وئي ۽ سندس ڏن ڀرو نائب، صفحه هستي تان هميشه ال مٹجي

سرخ لباس ‘ جو کيڑي سو کائي’پر شاهه عنايت جو نعرو، . ويا . پهري سڄي دنيا ۾ ڦهلجي ويو

Page 68: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

بودلي جي ڏاچي ڳن کان אٹكيل ھن شھر جي مٿان منھنجو روح ڇو ج’ ‘آھي؟

خبر ناھي ته . אھو سوאل ھر گذرندڙ مون کان كندو آھيمون کي ڇو يقين آھي، ته ھك نه ھك ڏينھن مون کي به سڎيو

کي سڎيو ويو ھو“ بودلي سائين”جيئن . ويندو سرخرو ٿيڻ ال .مون سان به ھك ڏينھن אنصاف ضرور ٿيندو، پر كڎھن؟

سو كري ويندي آھي ۽ مان ناאميدي منھنجي روح جي אندر وאبي چيني منجھان تڑپندي رھندي آھيان ۽ سوچيندي رھندي آھيان ته ڇا مان وسري ويس אنھن کان، جن جي رفاقت جي

؟......ناتي رאت جي אوندאھي ۾ كٺو ويو ھو مون کي كڎھن كڎھن مون کي پنھنجي وجود تي به شك ٿيڻ

؟.....لڳندو آھي، ته آھيان كي نه جي كشمكش ۾ كڎھن אھڑي ‘ نه ھئڻ’۽ ‘ ھئڻ’אنھي

ڦاسي پوندي آھيان، جيئن مک كوريئڑي جي ڄار ۾ ڦاسي ليكن אھا تشبيھه به ناكافي آھي، بس אن حالت . پوي ۽ ڦٿكي

کي אھائي سمجھي سگھي ٿي، جيكا مون جيئن سخت پيڑא سچ پچ ته مون کي پنھنجي كسجڻ جو . منجھان گذري ھجي

جي مان كسجي . يترو وسارڻ جو آھيאيترو אرمان كونھي، ج

Page 69: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ويس ته صدقي ٿيس אنھن تان جن جي ھك ھك قدم کي ڀون . چئي پيرن کي אکين تي رکندي ھئي‘!سم אهللاـب’

مان ته אھا موڳي آھيان، جنھن کي אڃا تائين אھو به معلوم ناھي ته كھڑو אلزאم ڏئي كٺو ويو ھو؟ بودلي سائين کي ته אھا

و، ته ھو قلعي جي ڏאکڻي دري جي مالمت ڏئي كٺو ويو ھ جيسر ’سامھون وڃي بيھندو ھو، جتي رאجا چرٻٹ جي ڌي

ھار سينگار كري אچي بيھندي ھئي ۽ حيرت ۾ ڏسندي ‘ پتريھئي ته ھي אنگ ڀڀوت شخص كنھن جي אچڻ جي منادي ڏئي

رھيو آھي؟جو نينھن نروאر ھو، پنھنجي مرشد سان ‘ سائين’جڎھن ته

وאرن زلفن مان لٹكندڙ چوٹي ساکي ھئي אن عھد ڳوپ ڳنڍين سندس . وفا جي، جيكو ھن شھر آشوب ۾ ببانگ دھل كيو ھومخبرن . چيلھه سان ٻڌل كمربند، خلق جي خدمت جو عزم ھو

کي خبر ھئي ته ٻانھن ۽ پيرن ۾ پيل كڑن جا ڇڻكاٽ، وک وک درٻارين ۽ رאجا کي پتو ھو ته . جي جدوجھد جي منادي آھن

ھين الل كفني אعالن ھئي، אن אنقالب جو جيكو شھر ريٹان . جي ماڻھن جي دلين ۾ طوفان برپا كرڻ وאرو آھي

کي سڎאيو ويو ھو، درٻار شاھي ۾ ڌوكي سان ‘ سائين’پوجيكو . ـــ کيس کنڀي ھنود كاسائي جي حوאلي كيو ويو ھو . بي رحمي ۽ سفاكي جي كري سڄي شھر ۾ مشھور ھو

Page 70: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ورھائجي ويو ھو، شھر جي ماس سائين ٹكرא ٹكرא ٿي حصا قلعي جي אنھي کاھي ۾ אڇاليا ويا ته ڀل ماھ كجه -خورن ۾

. ڳجھن جو ٿئيجڎھن مستن جو مست، تمام رندن جو پيشوא، شھر ۾ وאرد ٿيو ته אن אنقالبي کي غير حاضر ڏٺائين، جنھن کان سوא طريقت

. جي تلقين ممكن نه ھئي۾ گونجي، ته אھا صدא ڌرتي پو جڎھن صدא قلندر فضا

אن صدא جي . کان پاتال ۽ پاتال کان ٿيندي אڀن تائين پھتيدنيا ڏٺو ته كيئن . طفيل منھنجو سائين ذرو ذرو ٿي مكمل ٿيو

ٿيندو آھي، نامكمل، مكمل، ۽ ناممكن، ممكن، پر مان ؟ مان ته ھك گنجي گري ڏאچي، جنھن جي كا به كل .....!

نك -پري کان ڇٹ کنيو وڃي. ڍنگيبد وضع بي . سڌي كونهجي سڌאئي ۾ ھلندڙ אدني كاركن، کٻڑ ۽ الڻي تي گذאرو كرڻ

وאري، ڇا مان אھا سڌ كري سگھان ٿي؟ ھئي ته سوאر ۽ ‘ אنھن’پر אھا سڌ مون کي سيکاري به ته

بس فرق . ۾ ھو وسي ٿو ‘ جي’ھر . ڏאچي ۾ كو فرق كونھي . آھي ته كردאر ۽ عمل جو

ك سيوھڻ جون ڳليون پر پيچ ۽ نانگ وكڑ ھيون ۽ جيتوڻي

پر مان طريقت جي رאھه تي صدق سان . ماڻھو وچڑيل ۽ אلجھيلپنھنجي نفس کي . چيو ويو ھو تيئن پئي كيوپئي ھليس، جيئن

.يوهكافر ۽ پيرن کي مسافر سمج

Page 71: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

منھنجي ڳچي ۾ ٻڌل ٹلين گھٹي گھٹي ۾ فنا ۽ بقا جي ڏنيون، تن کي خبر ھئي ته سودو وھنوאر جون صدאئون پئي

ههكجيو تن ال رونشو بڻيس، جيكو هسستو آھي ۽ جن نه سمج مليو ته كڎھن كنڌ ورאئي نه ڏٺو ته ڇا وڌل ھو زنبيل ۾؟

جڎھن شھر مان فقيرن ال ونڈ وٺي موٹندي ھيس ته منھنجي ال سندن زبان مان نكتل ٻه ٻول به مون کي ھئڻ جو

لڎڻ آھيان،منھنجي به كا ته مان به كا אحساس ڏياريندא ھا، . پو مان کڻي گري گنجي ڏאچي ئي سھي. אھميت آھي

مون ته كڎھن، אھو به نه سوچيو ھو ته فقيري مقام ۾ جڎھن مون کي چيو ويو ھو، ته مون . مقام كھڑو آھيمنھنجو

عطا ٿيو آھي ته אن ڏينھن کان وٺي فكرمندي ‘ مقام فكر’کي .وڌي وئي ھئي

دي ڦرندي אھي خيال אوليندي رھيس ته كيئن طئه ھلنٿيندي אھا אؤکي ۽ אڻانگي منزل؟؟ אيئن ئي ھك شام پنھنجي فقيري خيال ۾ مگن ھك ڳلي جي موڙ تان پئي گذريس ته ھك ھٿ אوچتو مھار ۾ پئجي ويو ۽ پو אھو ھٿ مون کي تكليف

.ڏيندڙ אندאز ۾ ڇكڻ لڳو . دي سوچيو ھومون خيالن مان نكرن‘ ھي كير آھن؟’

אف نه وسرندي אھا شام، جنھن شام تي شھر مٿان ڌوڙ جو ! پو آھستي آھستي دز كنھن لعنت جيان وسڻ . طوفان אٿيو ھو

אٻوجھه ماڻھن אئين به چيو كجهشھر جي . لڳي ھئي شھر مٿان

Page 72: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אن ڏينھن . ھو ته ھن شھر ۾ كو كنيا ٿيو آھي يا ٿيڻ وאرو آھي . ي چادر جلد تاڻجي وئي ھئيتي شھر مٿان تاريكي ج

ڏيئن جي جھكي روشني ۾ ماڻھو پنھنجن پاڇن جا پاڇا جنھن شخص جو ھٿ مون کي ڇكي رھيو ھو سو . پئي لڳا

جيكي سختي سان . پر كيترא پاڇا پٺيان پيل ھا. ھكڑو نه ھومون سوچيو ھو شايد אجنبي ھوندא، . ھكلي رھيا ھيا مون کي

کائيندא ۽ پو پنھنجي رאھ كڍيكجهزنبيل مان لوكان لكائي ڀال אنھن کي . مان אنھن جي سادگي تي حيرאن ھيس. وٺندא

تاريك رאت جو . كھڑي خبر ته مان كنھن جي ڏאچي آھيان אولھه كنڈ -אتر. سانوڻي ۾، درياهه جا ڌڌكا صاف ٻڌڻ ۾ پئي آيا

چرٻٹ جو قلعو كنھن ڀوאئتي ڀوت جي پاڇي جيان אڀو ۾ رאجا

ن کي אندאزو ھيو ته ھو مون کي شھر جي אترئين مو. بيٺو ھو . طرف كڍي آيا آھن

‘ !جلدي كيو’پو كنھن تحكمانه אندאز ۾ چيو، אنھن مان ھك شخص زنبيل الھي ھك پاسي كري رکي ته مون אکيون بند كري ڇڎيون ھيون، ته پرده پوشي جو مقام

، ته تو پو متان پڇاڻو ٿئي. ضرورتمند کي چور ناھي چئبو. آھي ھي ڇا كيو؟؟

منھنجي حيرت جي حد نه رھي، جڎھن אنھن منھنجي אنھن ’. ڳچي مان ٹليون الھي ھيٺ سٹڻ شروع كري ڏنيون

گھنڈڻين مان ته وحدت جون صدאئون אينديون آھن، אنھن کان

Page 73: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پو . مون کي سندن نيتن تي شك ٿيڻ لڳو‘ ؟....אيڎي نفرت ڇو . يٹايو ته شك وڌڻ لڳوجڎھن אنھن ڌكا ڏئي ھك پاسي زوري ل

پك تڎھن ٿي جڎھن אنھن پنھنجيون ڳوريون لتون

مون سمجھي ڇڎيو ھو، ته . منھنجي لمبي گردن مٿان رکيونجي پونئيرن ‘ ھنود كاسائي’پك سان . منكرن منجھان آھن

جڎھن تارن جي جھيڻي روشني ۾ چمكندڙ كٹار . مان ھوندאشروع كيون ته منھنجون نكتي ۽ ھك كٺور دل تكبيرون ڏيڻ

.؟ ھي ته كلمي گو آھن.....אکيون کليون ته ھي ڇاسندن غور سان جائزو وٺندي אھو به معلوم ٿي ويو ھو ته کين ڊگھيون ڊگھيون كفنيون يا אلفيون אوڍيل آھن، جيكي

......سندن پيرن ۾ پئي وچڑيون ۽ אٹكيون سوאلن مٿان سوאل پئي אٿيا ذھن ۾، ته ھي كير آھن؟

؟ سياھ كفنين ....ل كفنين وאرא آھن يا سبز كفنين وאرאال ؟.....وאرא آھن يا كيسري كفنين وאرא

دل دليل پئي ڊوڙيا، ته ڇا ھي אھي آھن، جن کي پنھنجي

؟ ھوس جي دنيا ......אنا ۽تكبر جي خول کي ڀڃي نكرڻو ھو؟ ھك يگ کي ٻي يگ سان محبت جي تار .....کي زير كرڻو ھو

؟ تقدير ۾ لکيل אڀاڳ کي، عشق جي آڳ سان .....سان ٻڌڻو ھو

. ڀسم كرڻو ھو ته جيئن سڀاڳ ۽ سک ڌرتي جو نصيب ٿئي ؟؟؟؟......אڀاڳ ۽ ڏک ڏھاڳي ٿئي

Page 74: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جڎھن . پو به دل نه پئي ٻواليو ته אھي پنھنجا ٿي سگھن ٿاאن يقين ۽ بي يقيني وאري كيفيت ۾ پئي لڇيس ته كٹار جي

. ڌאر گردن تي وھڻ لڳي ھئيکان زندگي جي خيرאت گھرڻ ‘ بي قياسن’אن وقت مون

‘ كنگ سوאر نور شاھه’بجا قلعي مٿان رھندڙ قلندر جي پيامبر کي ٻاڏאيو ھو، پر آوאز قلعي جي ديوאرن سان ٹكرאئجي موٹي

بانكي جمن شاھه ’پو مون . شايد پيامبر پرڏيھه ويل ھو. آيوھڻو كري ته ھو کي عرض كيو، پر ھن نه ورنايو، گ‘ جتي

. سان جھيڑي ۾ مصروف ھو‘ خوאجه خضر’کي سڎڻ جي ‘ سكندر بودلي’آخر ۾ مون پنھنجي سائين

كوشش كئي ته كٹار گردن جي کل كٹي گوشت ۽ رڳن مان رت ٺينڍيون كري نڑ گھٹ مان . ٿيندي ھيٺ لھي چكي ھئي

گردن کي ٹن ھنڌن تان سيرون אچي چكيون . وھڻ لڳي ھئيون ھڻي چكا ھا ۽ جسم مان روح ڄڻ كنھن پير ڇڑي. ھيون

پو . وونئڻ جي پكل گوگڑون مان كپھه جيان אڏאمڻ لڳومنھنجو روح، پنھنجي جسم جو حشر אڻ چٹي نموني سان ڏسڻ

ھنن پھريان مون کي بيدردي سان کليو، منھنجو گوشت . لڳو

كوپرאٹي ڀڃي ميڄالو . ھنن سري ڌאر كئي. ڦڑكي رھيو ھوپو אنھن وڏي بي نيازي سان پيٹ . ي رکيوكڍي ھك پاس

دل، جيرא، ڦڦڑ، . چاכ كري، אوجھه كڍي درياھه دאخل كيو . بكيون، پورو وکر كڍي پاسي رکيو

Page 75: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ھاڻ ھو كفني پوش گھٹ، ماھر كاسائي وڌيك لڳي رھيا ھنن رאنون، كمر، پاسرאٹيون، كنڌو אھڑي نموني سان . ھا

ھر كو حصي . ئجي وئيكٹيو جو ھر شي تيرنھن پتين ۾ ورھا رسي پنھنجو پنھنجو حصو ھڑن ۾ ٻڌي مٿي تي رکي، אوندאھي

مون . جو فائدو وٺي شھر جي سنهين گھٹين ۾ گم ٿي ويو ھوچاھيو پئي ته منھنجو روح אنھن جو پيڇو كري، پر مان پروس

مان . ھيس، بس ھوא جي دوش تي ھر ھيٺ ھر مٿي ٿيڻ لڳسگھيس، ته مون کي كنھن کاڌو يا אن رאت אھو منظر نه پسي س

אلبت آڌي جو کٹين אوڳرאين جا آوאز ۽ بو سانت . אوڳاڇيو ھوجو سينو چيري فضا ۾ پکڑجي ويا ھا، جنھن ۾ אوسني אوسني ڌپ منھنجي گوشت جي ھئڻ جي سلطاني گوאھي ڏئي رھي

.ھئي صبح جو مون ھرگز אھو ڏسڻ نه پئي گھريو ته منھنجو

ريلن جي كرفٹي ۾ تبديل ٿي ويو ھو، سو گوشت جو كفني پھكٿي كٿي پيو آهي؟ بس جي אلكو ھيو، ته خبر گيرن به كا

خبرچار ورتي ھئي يا نه ــــــــ؟ ۽ منھنجي وڃائجي وڃڻ تي ؟ جڎھن منھنجو روح لڎندو لمندو فقيرن ....غمزده ھيا كي نه

جي دאئري مٿان אچي بيٺو، جسماني كن ھجن ھا ته אعتبار نه ليكن روح אنھن ويڻن کي كيئن وساريندو جي אندر . ن ھاكيا

. ۾ پيھجي ويا ھا ‘جانور آ، جانور تي كھڑو אعتبار كجي؟’ھك پئي چيو،

Page 76: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

كشالن کان تنگ אچي، جھنگ منھن كيو ’ٻي چيو پئي، ‘.ھوندאئين

متان كو تازو گاھه ڏيکاري ڀنڀالئي ويو ’ٹين پئي چيو، ‘.ھجيس

كنھن ڀريل ككري جيان جي مون وٽ ڳوڙھا ھجن ھا ته تي منھنجو روح سائين جي مٿان ‘ تكيي’پو . وسي پوאن ھاھو كنھن كومايل گل جيان كنڌ نمايون ويٺو . אچي بيٺو ھو

جڎھن پريشاني وچان אٿي ھلڻ لڳو ھو ته ڄڻ كڑن ۽ . ھو

مون کي يقين ٿيڻ لڳو . كوالبن به درد جون دאنھون پئي كيون . نگري ۾ھو ته دאد ٿيندو، بي دאدي

سائين جيئن ئي ٿكل قدمن سان بارگاھ قلندر ۾ پھتو ھو . ته محرم رאز نظر سندس غم، سڃاڻي ورتو ھو

:پو قلندري حكم ٿيو ھو ‘ چوڏنھن ئي كافين جو فقرא حاضر ٿئي؟’

بغير كنھن قيل و قال جي مڑوئي حاضر ٿيا ھا، مرشد سوאل جي . ٿيواللن جي الل جو پروقار آوאز بلند. جي بارگاھ ۾

:صورت ۾ ‘بودلي جي ڏאچي كهي كنھن کاڌي؟’

فقرא جن جا كنڌ אنكساري ۽ شرمساري جي كري :جھكيل ھا، سي صرف אيترو عرض كري سگھيا ھا

‘ .شريعت ڏאچي حالل كئي آھي....! كبريا ’

Page 77: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

:قلندر كبريا پرجوش لھجي ۾ فرمايوليكن، . بي شك، شريعت ڏאچي حالل كئي آھي’

ين بودلو معاف نه كري، طريقت وאرن جي אھا حجت جيستائ ‘.حرאم ليکبي

مڑني كافين جي حال محرم ۽ ھمرאزن جون אکيون . مصلحت ال منھنجي سائين ڏאنھن کڄي ويون ھيون

אن وقت مون تڑپندي سوچيو ته ھاڻي سرخرو ٿيڻ جي

جن شريعت جو سھارو وٺي شب خون ھنيو ھو، . گھڑي آئي آھيپو مون کي به . ۽ پنھنجي كئي جي سزא ڀوڳيندאسي خوאر ٿيندא

جسم . אئين سڎيو ويندو، جيئن سائين کي سڎيو ويو ھوجيكو موت جو مشاھدو كري چكو آھي، سو زندگي جو

ذرو ذرو ٿي ورھايل אدني كاركن، تكميل جا . مشاهدو ماڻيندو. مرحال طئي كندي، ناممكن ممكن بڻبو ۽ دنيا ڏسندي

אستغرאق وڌندو ... ودلي جو منھن مونن ۾ رھيو ليكن سائين بھر ڏسا گونگي خاموشي ٿي وئي ـــ وقت ھك يگ کان ٻي . ويو

.....يگ ڏאنھن تيزي سان ڊوڙندو رھيو ؟!۽مان

مان آھيان ، جا אڃا تائين مكمل ٿيڻ جي آرزو ۾ تڑپان .پئي

Page 78: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

سينگارهسوري آ

ل جو چنڈ مصري كٹار جمادאالو6عجيب رنگ هو، אن رאت جيان، الڙكاڻي جي ڀر ۾ אبڑא ڳوٺ جي تكيي مٿان چمكي

تارن جي جھيڻي روشني ۾ بظاهر ويٺل ماڻهو چپاتا . رهيو هو. فضا ۾ سر كلياڻ جا بيت پر سوز אندאز ۾ پئي گونجيا. پئي لڳا

تمر فقير جي سروאڻي ۾، رאڳي فقيرن، دنبورن جي تارن کي ن سان ويٺلن کي وحدت جي وאدي پئي ڇيڑيندي، پرتاثير آالپ

سندن سامهون مرشد لطيف منهن مونن ۾ هڻي، . گھمائي

مريدن، مرشد جي אڳوאڻي . ۽ صبر جي صورت لڳو ويٺو هوسكوت ۾ زمان ۽ مكان کي אورאنگهي، אهي אهي نظارא پئي پسيا، جنهن

.جي جيتري پهچ ۽ سگھه هئيتمر فقير جڎهن אن بيت جي ڏس كئي ۽ ڀر ۾ ويٺل فقير

:سيد نقي، پنهنجي مٺڑي آوאز ۾ ورجائي آالپيو سوري سڎ ٿيو، كا هلندي جيڎيون’

‘وڃڻ تن پئو، نالو نينهن ڳنهن جيهركو نينهن وندن . ته ويٺل ماڻهن کان درڙيون نكري ويون

אڃا אنهي . جي אنهي عجيب אندאز وאري كانڍ تي حيرאن هوكندي ‘ وو! وو’سرאئتو سڎ وجهي حيرאنگي ۾ هئا ته تمر فقير

:ٻيو بيت پڑهيو

Page 79: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

سوري سڎ كري، אڀي عاشقن کي، אٿيئي سڌ سكڻ ۾، ته كهه ۾ پير پري،

.سسي ڌאر ڌري، پڇج پو پريتڻوته ويٺلن کي ڳالهه سمجهه ۾ אچي وئي ته عشق جي אوکي رאهه

.۾ سر جي سودي کان سوא ٻيو چارو كونهي جي ٿاري تي هڻندي كلياڻ جو تمر فقير ، هٿ دنبوري

جڎهن אهو بيت سٹ سٹ كري پڑهيو ته، سوري مٿي سيڻ، كهڑي ليکي سنرא،’

‘جيڎאنهن لڳا نيڻ، ته سوريائي سيڄ ٿيته سڀن کي אها ڳالهه سمجھه ۾ אچي وئي ته عشق جي . אتانهين منزل تي رسندي، سوري به سيج بڻجي ويندي آهي

تيئن کلندو ۽ אندر منجھه پيهبو پئي و رאڳي فقيرن جو آوאز جيئن پ

جڎهن . عشق جي אؤکي منزل وאرو سبق אن وقت چٹو ٿي ويو. ويو :عاشقن جي אصلي كم وאري وضاحت אن بيت مان ٿي

سوري چڑهڻ، سيڄ پسڻ، אي كم عاشقن’ ‘אو پانهون كين پسن، مڑڻ موٹڻ ميهڻون

ن جي وجدאني كيفيت ۾ אيندي، فقيرن جڎهن عاشقگنڀيرتا بابت، ڀير تي ڏونكي مثل بيت کي پنهنجي بردباري ۽

אلستي آوאزن ۾ א ٿاريو ته، سوري آهه سينگار، אصل عاشقن جو،’

لڎيا كين لطيف چئي، ٿيا نظاري نروאر،

Page 80: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

‘كسڻ جو قرאر، אصل عاشقن سينאن بيت جي ٻڌڻ کانپو مرشد لطيف آهستگي سان منهن

: ٿڌو ساهه ڀريندي فرمايومونن مان كڍيو ۽ אيندڙ وقت جي هك אهڑي عاشق جو نظارو ! سبحان אهللا’

‘....ٿي ويو אهو ٻڌي، كافي مريد حيرאنگي ۽ تجسس جي تصوير

رאڳائي فقيرن هكدم وقفو كندي، سوאليه نگاهن . بڻجي وياسان مرشد کي ڏٺو، ڄڻ سندن אندر ۾ אن رאز جي آگاهي ال آنڌ

يٺ تكيي جي هك ٻهاريدאر فقير، جانب ن. مانڌ مچي وئي :کوکر کان رهيو نه ٿيو، هٿ אدب جا ٻڌي عرض كري ويٺو

سركار، אسان کي به آگاهي ملي، ته مالكن كهڑو نظارو ’ ‘پسيو؟هك אهڑو عاشق، جيكو هن رאت، هن وقت سوري کي ’

سينگار سمجھي چڑهندو ۽ אسان جي אن بيت جي گوאهي . ان ورאڻيومرشد لطيف ڌيرج س‘ .بڻبو

ويٺل فقيرن مان، سائين ‘ هادي مرشد، אهو كير هوندو؟’جي خدمتگار فقير אحمد سمي هٿ ‘ چنگل گھوڙي’جي

.جوڙي عرض كيوאهو אوهان کي، هن تكيي جو وڏو فقير حاجي خان ’

‘ .جيكو אسان سان אن نظاري ۾ ساڻ هيو. كماريو ٻڌאئيندو .ڻيومرشد لطيف، حاجي خان ڏאنهن ڏسندي ورא

Page 81: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

سڀ سوאليه نگاهون، حاجي خان كمارئي طرف کڄي حاجي خان كمارئي ، مرشد جو حكم אکين تي رکيو ۽ . ويون

:ٻڌאئڻ لڳو تاريخ 22 جمادאالول جي رאت هوندي ۽ چيٹ جي 6هه، 1399’

كچاين ڦكاين سان سلهاڙيل، كجهـــ آڌي جو نازن سان پليل ۽ بي ساڱاهه ۽ بي . هك אنسان، كال كوٺڑي ۾ آرאمي هوندو

هو سوري کي سينگارڻ ۾ . قياس ماڻهن جي ننڈ ڦٹل هونديهو ..... مشغول هوندא ۽ حيرت زده هوندא، אن جي אندאز تي

چاهيندא ته אن جو هميشه هميشه ال אنت آڻي ڇڎين ڇو ته سندس وڏي ۾ وڏو ڏوهه، אهو هوندو، ته هن وقت جي ناحق وند ۽ ناگرنٹ

اڏو אٹكايو هوندو ــــ جيكي وحشت، دهشت ۽ ماڻهن سان مه .منافقي جا مثال هوندא

وقت جا ويكائو منصف، سندس אنهي אندאز تي کيس پر هو رאڄ رאهو ۽ رتول مڑس . چوندא ته هو آڻ مڃيڌمكائيندא ۽

سيني تي هٿ هڻي چوندو، ته مان אوهان جي هٿان ته مرڻ .چاهيان ٿو، پر تاريخ جو موت قبول نه كندس

جڎهن هو پرياتو ۽ پاونگ، אگھور ننڈ ۾ ستل هوندو، ته هو

هو نرڀئه אنسان آرאم سان . وقت کان אڳ، آڌي جو کيس אٿاريندאبي ڌڙכ ٿي سوري طرف . وهنجي سهنجي تيار ٿيندو. אٿندو

وڌندو، جالد کي چوندو، ته سندس هٿ نه ٻڌא وڃن ۽ نه ئي کيس ڇو ته هو سينگاريل سوري .منهن تي كارو ٹوپ پهرאيو وڃي

Page 82: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هو . پر جالد نه مڑندو. کي ڳلي جو هار كري پائڻ گھري ٿوهو . کيس كارو ٹوپ پهرאئي، هٿ پٺيان ٻڌي ڦاهي چاڙهيندو

. ڳپل وقت تائين ڦاسي جي ڦندي تي جھولندو رهندو ......אيستائين جيستائين قفس جو پکي پر هڻي אڏאمي نه وڃي

ان الهي، سپاهه جي پهري ۾ سندس الش کي سوري تپر دنيا جا . دفنائي مشهور كيو ويندو ته هو وڏو ڏوهي آهي

سڀئي ساڃاهه وند ۽ سمانا ماڻهو گوאهي ڏئي چوندא، ته هو گل

‘.وאنگر بي ڏوهي آهيحاجي خان، אهو אڙٻنگ عاشق كهڑي ذאت ذمات وאرو ’

وڏيري سردאر خان كمارئي کائنس تجسس وچان ‘ هوندو؟ .پڇيو

אهو אسان . אدא، ڏאت ناهي ذאت تي، جيكو وهي سو لهي’ .وڏي فقير حاجي خان ورאڻيو‘ .جي ئي تر جو عاشق هوندو

ـــ אهڑي سوري جي سينگار عاشق کي אسان ! سبحان אهللا’

.وڏيري سردאر خان عزت ۽ אحترאم وچان ورאڻيو‘ .جو سالم آهيڻندي رאڳي فقيرن جڎهن مرشد لطيف، کي منهن مونن ۾ ه

ڏٺو، ته دنبورن جي تندن کي وري ڇيڑي ڇڎيائون ـــ تمر فقير جڎهن ڏس كئي ته پٺيان هاشم فقير ۽ عرس ساند سر

:جھالئيندي ورجايو، ته هك نئون بيت نروאر ٿي نكتو سوري سينگاري، אڀي عاشقن کي’

لڎيا كين لطيف چئي، ٿيا نيزي نظاري

Page 83: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

.كوٺيو كناري، آڻيو چاڙهيو אن کي جي אنهي ورالپ کانپو، تكئي تي ويٺل مريدن אيئن بيت

محسوس كيو، ڄڻ مرشد جي אن بيت زمان ۽ مكان کي . אورאنگھي، אن عاشق کي هميشه هميشه ال پار پهچائي ڇڎيو

Page 84: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

قيامت جو غم

پوري ريت אھو پتو نه پئجي سگھيو، ته אھا ڳالھه كنھن كن جو . کان پو قيامت אچڻي آھيته ٹن ڏھاڙن . ھالئي ھئي

چوڻ ھو، ته كو پھتل درويش ھو، جنھن شھر ۾ قيام كندي كن جو ٻڌאئڻ ھو ته، شھر جي كنھن گمنام مگر . فرمايو ھو

غيب جي علم ڄاڻيندڙ شخص אھا ڳالھه پنھنجي ويجھي کي . ٻڌאئي، پو אھا تلقين كئي ھئي، ته ھو ٻي كنھن کي نه ٻڌאئي

کي ۽ ٹين چوٿين کي رאز فاش نه كرڻ جي אيئن پو ٻي ٹينپھرين صبوح جو ماڻھن مذאق . ھدאيت كري ڇڎي ھئي

אھڑא عجيب ۽ غريب وאقعا كجهسمجھي، پر شام ٿيندي، شھر ۾ אن ڏينھن تي شھر ۾ . كيوٿيا، جن ماڻھن کي سوچڻ تي مجبور

.عجيب אلخلقت ٻار ڄاوא ۽ جانورن وري ٻچا ڄڻياڙھسرو رאئو ڇائنجي ويو، אيئن شام ٿيندي آسمان تي ڳا

پئي لڳو ڄڻ ڌرتي تي رھندڙ אنسانن جا كرتوت ڏسي، آسمان ھك عجيب قسم جي بي چين كندڙ . شرم ۾ ٻڎي ويو ھجي

. گھٹ، فضا ۾ شامل ٿي وئي ھئي سيكنڈن ال ڌڏي، ماڻھو كجهسج لٿي مھل جڎھن زمين

رאت جي پيٹ ۾. خوف کائي ٻاھر نكتا، ته کين شك ٿيڻ لڳوٻئي ڏينھن صبوح جو . بحث جو موضوع بڻجي وئي“ قيامت”

Page 85: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جھڑ ٿيو، مينھن وسيو پر گرمي گھٹجڻ بجا . אوچتو وאچوڙو آيووڻ، گھٹ ۽ ٻوسٹ كري אوچتو ٺكا ڏيئي پئي كريا. وڌي وئي .

. אيئن پئي لڳو ڄڻ אبر رحمت بجا אبر زحمت وسي ويو ھو، ته אھم شھر جي ماڻھن کي אھو سمجھه ۾ نه پئي آيو

شخصيتن جي אچڻ کان سوא قيامت كيئن אچي رھي آھي؟ كجهאوچتو شھر ۾ ھل ھنگامو ٿي ويو، ته جن ماڻھن کي

سال אڳ برگزيدھ شخصيتن يا نبي ھجڻ جي دعوي كرڻ تي پاڳل خاني يا جيل אماڻيو ويو ھو، سي אھي ئي ھيا، جن کي

.אچي آخر ۾ قيامت جي تڎא ويڑھه كرڻي ھئي. ڳل خاني ۽ جيل جي دروאزن تي ماڻھو كٺا ٿي وياپا

جڎھن אھڑن دعويدאرن . ديدאر جي آرزو ۾ لوھي دروאزא ڀڄڻ لڳا. کي ٻاھر كڍيو ويو، ته خبر پئي ته אھڑא ٻه ٹي نه پر كيترאئي ھا

אندאزو نه پئي ٿي سگھيو، ته אصلي ۽ نقلي كير آھن؟אن وڳا پو به אحترאمن אنھن کي وھنجاري سنھجاري، نو

ڍكائي، لک عزتون ڏئي قيامت جي אچڻ جي باري ۾ پڇيو ويو، جڎھن . ته אنھن بغير كنھن ھٻك جي تصديق كري ڇڎي

کين پنھنجي آخري كردאر אدא كرڻ ال عرض كيو ويو، ته אنھن به نه ٿو ٿي سگھي كجهאھو چئي אنكار كري ڇڎيو، ته ھاڻي

جون آخري ۽ کين قيامت . جو وقت ھٿن مان نكري ويو آھيمتبرכ نشانيون سمجھندي شھر ۾ محلي وאر پورن אنگن ۾

. ورھايو ويو ، ته جيئن كو אحساس محرومي جو شكار نه ٿئي

Page 86: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جڎھن شك جي گنجائش نه رھي، ته شھر جي حجمن پھريان سياڻپ جو ثبوت ڏنو سندن جماعت طرفان ھكدم

وאر אعالن ٿيو ته אڳتي ھو كوڙ نه ھڻندא ۽ عاقبت سنوאرڻ الجڎھن אنھن جيكو چيو سو كري . سنوאر مفت ۾ كندא

ڏيکاريو ته سندن אهڑي ثابت قدمي کي پڻ شھر جي ماڻھن . قيامت جو آثار ڳڻايو

אيئن نه ھو، ته كو شھر جي אنتظاميه غائب ھئي يا ٹنگ אنھي به ھنگامي بنيادن .ٹنگ تي چاڙھي تماشو پئي ڏٺائين

جنھن ۾ شھر . ڏئي ورتيتشكيل ‘ قيامت ڏسڻي كاميٹي’تيجن . جا برک عالم، دאنشور، مفكر ۽ تاريخ نويس شامل ھا

كيون، ته کين ويھي جڎھن قيامت جي אچڻ جون نشانيون گڎ .خبر پئي ته אصولي طور قيامت کي ٻه ٹي سال אڳ אچڻ گھربو ھو

جڎھن אھا رپورٽ شام جي بانا ڦاڙ אخبارن ۾ شايع ٿي، ته سماجي . تبديلي رونما ٿي وئيماڻھن جي روين ۾ אنقالبي .ماحول يكسر تبديل ٿي ويو

سسن، ننھرن کي سڎي پنھنجا ڳھه ڳٺا الھي ڏنا ۽ چيو موٽ ۾ ننھرن، سسن جا پير ڌوئي پيتا، ھٿن . آکيو بخشرאيو

سان گرھه ٺاھي وאت ۾ وڌא ۽ کين گذאرش كئي ته پٹن کي . سمجھائي ڇڎن، ته جنت ۾ كنھن به حور سان ڊيگھه نه كن

جڎھن . אھا رאت به عجيب ۽ حيرאن كندڙ رאت ھئيڇو ته . معشوقن جي ننڈ ڦٹل ھئي ۽ عاشقن کونگھرא پئي ھنيا

Page 87: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

قيامت جو ٻڌندي سنگدل معشوقن جون دليون ميڻ ٿي ويو אنھن پنھنجي جورو جفا ۽ بي وفائي تي نظرثاني . ھيون

كندي، عاشقن ڏאنھن پاڻ مرאدو ٹيليفونون كيون يا در لنگھي جيكا عاشقن . کين کلي عام وصل جي دعوت ڏئي ڇڎيويا ۽

אھو چئي ٺكرאئي ڇڎي، ته ھاڻي عاشقي تان سندن אروאح کڄي رقيب رو سياھن پنھنجي منھن تي אڇي پوچي . ويو آھي

گھمائيندي אعالن كيو، ته אڳتي ھو אکين سان ڏسي به نه چوندא . ته ھنن ڇا ڏٺو ھو

אب کان بچڻ ال آڌي جو جڎھن گناھه گارن دوزخ جي عذعاجزي سان دعائون پئي گھريون، ته אنھي مھل ديندאر ھك ٻئي سان حور جي بدلي غلمان يا غلمان جي بدلي حور جي

. مٹا سٹا جا معاھدא پئي كياصبح سان ئي سج . ٹين ڏينھن قيامت جا آثار چٹا ٿيڻ لڳا

. بدن مان پگھر، تيل جيان ڳڑڻ لڳو. אکيون پئي كڍيونگرمي كري ماڻھن جا وאت אل .يشنڈ ۽ فرج ڊرپ ٿي وياאيئركنڈ

אيڎي گرم ماحول ۾ به ماڻھن جو مزאج . كانون جيان پٹجي وياكرخت مزאج ماڻھن به جھڻك جي . نهايت نرم ۽ غيرمتوقع هو

.پئي چيو‘ !جي’بدلي ! سركاري آفيسن ۾ عجيب منظر ھو

ٿي صاحبن پٹيوאلن کي كرسين تي ويھاري پاڻ אسٹول تيאن كرڻ کان אڳ אھو حلفيه אعالن كري ڇڎيائون، . ويھي رھيا

Page 88: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ته אڄ کان وٺي ھڑيئي مرאعتون ۽ پرسنٹيج ھيٺين אسٹاف الآفيس ٹائيم کان پو پٹيوאلن کان زوري سائيكلون کسي، . آھن

کين گاڏين ۾ ويھاري گھر אماڻي ڇڎيائون ۽ پاڻ سائيكلن تي

. چڑھي سھكندא گھر پھتاكا ھك چڱائي به دوزخ جو عذאب ٹاري سگھي ٿي يا ’

كنھن چڱي ماڻھو جي وאتان ٻڌل ‘ .جنت ۾ אماڻي سگھي ٿيھر אيندڙ ويندڙ . ڳالھه تي شھر جي پوليس ڳنڍ ڏئي بيھي رھي

.سان زوري چڱائي كرڻ لڳي אن ڏينھن تي، جن ماڻھن کي كي شكايتون ھيون ته

؟ شھر جي ....ان كهڑو فائدو אنهن به نه كيون، ته هاڻي كرڻ مسرمائيدאرن ٹي وي ، ريڈيو، אخبار ۽ אنٹرنيٹ جي ذريعي אعالن كري ڇڎيو، ته אڄ کان وٺي ھڑيئي دكان ۽ كارخانه مزدورن جا

جڎھن . جيكو وڻين سو كن، کين אلف ب به نه چيو ويندو. آھنته جاگيردאرن به دل كشادي كري غريب ھارين ڏאنھن ھٿياربند

زوري زمين ورھائي ڏني ۽ אھڑي قسم جو دستاويز پڻ موكليپرאڻين تاريخن ۾ ٺھرאئي رکي ڇڎيو ته جئين قيامت ڏينهن كم

.... אچي אھو سوچي مريض אسپتال مان ‘ .مرڻوته אڳي پو آھي’

אھو ڏسي ڊאكٹرن ۽ نرسن پنھنجا . بسترא گول كري ڀڄڻ لڳان يقين אئپرאن الھي سندس پيرن تي رکيا، لولھٹ كندي کي

.ڏياريو، ته ھو قيامت ٿيڻ کان אڳ صحتياب ٿي ويندא

Page 89: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

قيامت ڏسڻي كميٹي جي چوڻ تي، جمعي جي ڏينھن تنھن . کي سركاري طور تي قيامت جو ڏينھن قرאر ڏنو ويو ھو

كري ھر ماڻھو پنھنجي پنھنجي حساب سان تياري كري كيترن وھنجي سھنجي آب زم زم پي پنھنجي . ڇڎي ھئي

. كري ٻه ٹي شيشيون عطر جون ھاري ڇڎيونمٿان، نك بند كي كفنيون پائي وאت تي غالف شريف جو ٹكرو رکي گھٹين

. ۾ پئي گھميامھم جو طبيعت ماڻھن صبح سان ئي شھر مان نكرڻ

کليل ميدאن ۾ لکن جي تعدאد ۾ ماڻھو گڎ . شروع كري ڏنو ھوאن منظر کي ڏسڻ ال ته جڎھن سج سوא نيزي . ٿي چكا ھا

پھاڙ كپھه جي ذرن جيان ... صور جو آوאز گونجندو .... אيندو .....אڏאمندא

كمزور دل ماڻھو ٻاھر نكرڻ بجا گھرن ۾ ويھي אخبارون אخبارن ۾ كنھن به ڌאڙي، אغوא، چوري، ٺڳي يا زنا . پڑھڻ لڳا

. جي خبر ھئي ته صرف قيامت جي باري ۾. جي خبر نه ھئيياستدאن آخري ڏينھن אخبارن جي سرخين مان لڳو پئي، ته س

شھر جي ھك مشھور . تي به بيان ڏيڻ کان باز نه آيا ھا . سياستدאن جي بيان جي سرخي ھئي

‘ .قيامت ئي عوאم جا مسئال حل كري سگھي ٿي’ :ھك אخبار جي אيڈيٹوريل جو عنوאن ھو

Page 90: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جنھن ۾ אيڈيٹر قيامت جي אچڻ جو ‘ لبيك يا قيامت؟’قرאر ڏنو ۽ پو قيامت جي مکيه سبب، حكومت جي ناאھلي کي .אھميت ۽ אفاديت تي ڀرپور روشني وڌي

ھك אخبار جي كالم نگار پنھنجي غير معمولي ڄاڻ ۽ جي عنوאن سان ‘ دير آيد درست آيد’صالحيتن کان كم وٺندي

.تجزياتي كالم لکيو ۽ قدرت وאري کي پڻ مفت مشورא ڏنا . אردو אخبار ۾ سنسني خيز خبر لڳل ھئي

‘!۾ قيامت ڊھائي جائيگيآج شھر ’ :אنگريزي אخبار جي فرنٹ پيج تي وڏي ھيڈنگ لڳل ھئي

“MAY WE WELCOME TO THE DAY OF JUDGMENT”

אيئن پئي . سج אوڀر کان وڏي آب تاب ۽ طمطرאق سان نكتولڳو ڄڻ سج آسمان ڏאنھن نه، پر سڌو ماڻھن ڏאنھن نك جي

ي بي حال تپش ماڻھن ک. سڌאئي ۾ ڌوكيندو אچي رھيو آھيھو . پر پو به ماڻھن جو جوش ۽ خروش ڏسڻ وٹان ھو. پئي كيو

אکيون کپائي سج کي ڏسي رھيا ھا ۽ كي چچيون كري، אيستائين جو ماڻھن جون אکيون چنجھيون ٿي ڏسڻ کان

. نابري وאري بيٺيونماڻھن جا . سج آھستي آھستي چڑھندو وڃي عرشين لڳو

پر صبر جي . يونچپ سكي ٺوٺ ۽ نڑيون خشك ٿي ويون ھ .نٹھڻ אس ۾، جو جتي ھو، אتي بيٺو رھيو. אنتھا ھئي

Page 91: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جڎھن سج لڑڻ لڳو ته ماڻھن جا منھن سورج مکي جي گل کين آسرو . אنھن دل نه الٿي ھئي. جيان ڦري אولھه طرف ٿيڻ لڳا

אسرאفيل . ھو ته سج אوچتو موٽ کائي کين אچرج ۾ وجھندوجيان אوچتو ڦوכ كنھن شرאرتي ٻار جيان صور کي توتلي

.ڏيندو ۽ ڌرتي ببل گم جيان ٺكا ڏيئي ڦاٹي پونديאميدن جي برعكس سج آھستي آھستي لھندو غروب ٿيڻ لڳو ۽ جڎھن مكمل غروب ٿي ويو، ته كيترא ماڻھو قيامت جي

.ڻ جي غم ۾ ڏندڻجي كري پيانه אچ

Page 92: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

طريقت جي شام

אوچتو، :شھر ۾ ھك نئون آوאز گونجڻ لڳو

ز عشق دوست ھر ساعت ’ ‘.دودي نار مي رقصم

.)مان دوست جي عشق ۾، ھر ساعت آڳ تي رقصان آھيان( : ھل ٿي ويو

ھي كھڑو عشق آھي؟’ .عشق ته صرف مايا سان ٿيندو آھي

.ھا، مايا سان جيكا ھر شي کان אتم

جنھن جا ھٿ.... مايا ٹنھي لوكن تائين ڦھليل

مايا کي نمسكار ٺي رאجا تائين رאڄن کان و

سڀن جا سيس جھكيل سڀئي پرسن مايا کان

ڇو جو مايا، جو رشتو مضبوط باقي رشتا אجايا

Page 93: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

.....ھا، אجايا ‘.كچي تند جيان

:وري چوٻول ٿي ويو ھي ڇا وڄي رھيو آھي؟ ’

ھي كھڑو آوאز آھي؟ ھي كھڑو سر آھي؟ ھي كھڑو ساز آھي؟

روكي به روكجن نه ٿا پير ه ٿيون ٻانهونجھلي به جھلجن ن

.پلي ۾ پلجي نه ٿو من !!ڊمڻ، ڊمڻ، ڊم !ڊمڻ، ڊمڻ، ڊم !!ڊم، ڊم، ڊمڻ

ھر ڏسا کان، ڏسڻ ۾ پيو אچي، ته ھر شي رقصان آھي كھكشائون، ستارא،

سج، چنڈ، ڌرتي ــــ

۽ ڌرتي تي اللن جو الل رقصان آھي

طالب رقصان آھن

Page 94: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

عام ماڻھو رقصان آھي جسمن ۾ گردش كندڙ

قصان آھي خون ر يكسان رفتار سان

ساڳي ڍאر سان ساڳئي لئي تي ساڳي تال تي

دعوت عام آھي كو آوאز אچي ٿو

تون ڇو بيٺو آھين ؟’ آ، تون به جھوم سڀ الڳاپا الھي

حرص ۽ طمع جا اللچ ۽ لوڀ جا

ذאت پات، رنگ نسل جا دين ڌرم جا

אچ ! سرمست ٿي

بي אختيار ٿي پاڻ تماشو ٿي

ٿي تماشبين نه

Page 95: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڏس، يار جو جلوو ‘.....؟!كيئن نه ٿو پسجي

نوبت ۽ نقارن جا آوאز .تيز تر ٿي ويا

دلين جي ڌכ ڌכ :رلي ملي ھك ٿي وئي

:ڊم: ڊمڻ: ڊمڻ’ !!ڊمڻ: ڊم: ڊم

ڌرتي کان آكاش ۽ ڌرتي کان پاتال تائين

:آوאز ٻري ٿونمي ترسم ز رسوאئي’

‘بھر بازאر مي رقصم ڀؤ نه آھيرسوאئي کان كو (

)ڀري بازאر رقصان ھان .ھيكڑאئي جي ڌن تي، شھرــ ظلمات جا بت خانه لڎڻ لڳا

.خود پرستي جا بت كرڻ لڳا .وقت جو رאجا پريشان ٿي ويو

.رאڄ گدي سندس ھيٺيان کسكڻ لڳيمنتري ۽ مک منتري پريشان ٿي ويا ۽ رڙيون كري چوڻ

:لڳا

Page 96: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

‘ڇا، ھي ڀون ــــ كنب آھي؟’ھي سڀ سوאنگ دאن ال رچايو آھي، אنھن ...! وسپتي رאجا ’

.درٻاري چغلخورن ٻڌאيو‘ ...!فقيرن رאجا ‘ دאن ڏئي، אنھن کي چيو وڃي ته ھتان نكري وڃن،’

.وسپتي آديش ڏنورאجاجا ماڻھو آيا . جيئن ئي طريقت جي نماز پوري ٿي

سندن ھٿن ۾ ريشمي رومالن سان ڍكيل وزني . قلندري درٻار ۾ھك ٿالھه ۾ . אنھن کي آڏو رکي رومال ھٹايا ويا. الھه ھاٿ

ٻي ٿالھه ۾ ھيرא ۽ جوאھر . سونيون مھرون چمكي رھيون ھيونٹئين ۾ رنگ برنگي אطلس نظرن کي ھرکائي . جركي رھيا ھا

.رھيا ھا : ھك چاالכ درٻاري ٿالھن ڏאنھن אشارو كندي چيو

يئن אوھان אوھان ال آندو آھي، ته جكجهسوאمي، ھي سڀ ’سيوھڻ جي رאجا جون دאن אستپٿيون ڳائيندא رھو ۽ ھك نگر

‘.کان ٻي نگر، ھك ديس کان ٻي ديس رمندא رھوقلندر شھباز جي پرجالل چھري تي ھك معني خيز مرכ

پر . אسان کي ته אن دאن جي ضرورت ناھي”: אڀري آئي، فرمايائونجنھن طالب جي دل چوي ته אن کي אن دאن وٺڻ جي אجازت

‘ .آھيڇٹي אمرאڻي، مايا کي ڏسي، نفرت وچان نرڙ تي گھنڈ

.سجائي، منھن ڦيرאئي ڇڎيو

Page 97: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

بودلي بھار ٿالھن ۾ پيل شين کي ڏسي، نك تي אئين ھٿ .رکيو ڄڻ کيس بدبو پئي آئي

. אبدאل كاوڙ وچان ٿالھن کي ٿڎא ھنيا :سيد علي سرمست طنزيه کليو ۽ پو אنھن کي چيائين

تو سمجھي به ! نھنجي رאجا کي ٻڌאيو، ته אي بد بختوڃي پ’ ‘.نه سمجھيو

پو رאجا جا درٻاري، پشيماني ۽ نامرאدي وچان ٿالھه کڻي .وאپس وريا

سيد مير كالن، جيكو كنڈ ۾ خاموش ويٺو ھو، تنھن אٿي

:باאدب ٿي چيوאوھان جي درٻار “ ڏאئڻ مايا”אڄ کان وٺي אھا ! قلندر كبريا’

‘ .ال لوڌجي وئيمان ھميشه سائين جي لبن تي ھك پر אسرאر مرכ ڦھلجي وئي،

:فرمايائونكو وقت אيندو جو אسان جي نانو تي، אسان جي درٻار ۾، ”

אسان جا ماڻھو، אن مايا پٺيان كتن جيان لور لور كندא وتندא .‘ سڀن يك مشت ٿي سوאل ‘ אھو אڀاڳو وقت كھڑو ھوندو؟’ كيو،

:ڀريندي ورאڻيوسركار گھرو ساھ ‘.جڎھن طريقت جي شام ٿيندي’

Page 98: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مـدڙ زخـوڌن

خسته حال شھر جي، خسته حال . سورج غروب ٿي چكو ھوگھرن مان نكرندڙ روشني אوندھه کي چيري گھٹين ۽ رستن کي

. روشن رکڻ جي ناكام كوشش كري رھي ھئيشھر جي گھٹين ۽ رستن تي ھك אڌ بلب يا رאڊ روشني

ھو گھر . ڻھن کي ٿاٻن کان بچائي پئي ورتوڦھالئي، ھلندڙ مازندگي جو كار وھنوאر كيڎو نه ’موٹندي سوچي رھيو ھو،

‘ ٿكائيندڙ آھي؟ھو وچ بازאر مان پئي آيو، جتي ماڻھن جي كلھي گس لڳي

אيمان جا قسم . ماڻھو خريد فروخت ۾ مصروف ھا. پئي ھئيچكر ھو وكڻڻ ۽ وٺڻ جي . کڻي پنھنجا אثاثه وكڻي رھيا ھا

. کان بي نياز ٿي پئي ھليو، ته אوچتو ھك زوردאر ڌماكو ٿيوڌماكي ٿيڻ سان ھن جي كنن تي تاڙيون چڑھي ويون، ھن

ھاڻي رڳو . پھريان جيكي دلخرאش رڙيون ٻڌيون سي ٻڌيونسندس אکين آڏو ڏيل ڏאريندڙ ۽ . گونگي فلم ھلي رھي ھئي

۾ لڳي، گوشت جا ٹكرא ھوא ۾ אڏאمي، ڀتين . ھولناכ منظر ھوڳاڙھي رنگ جون تجريدي تصويرون ٺاھيندي چاپڑن جيان

دونھين جي ڌپ ناسن ۾ گھڑي، سندس אندر . ھيٺ پئي كريا

Page 99: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جيكي ٿورא ٿكا زخمي ٿيا ھا، يا نه ٿيا ھا، تن . ساڙڻ لڳي . آسپاس جي كمزور ماڻھن کي لتاڙي زخمي كري ڇڎيو ھو

سندس كنن ۾ ھلكو سون، سون . ھو گم سم بيٺو رھيو

‘.شايد تاڙيون لھي رھيون آھن’ھن سوچيو، . جو آوאز ٻرڻ لڳوאھڑي قسم جي حادثي جي خبر، ھو عمومن אخبار ۾

ڏسڻ ۽ ڀوڳڻ ۾ אڃا . پڑھندو ھو، پر پڑھڻ ۽ ڏسڻ ۾ وڏو فرق آھيجڎھن هو هك چاڙھي تي چڑھي رھيو ھو، ھن جي . وڏو فرق

نظر پنھنجي ساڄي ٻانھن تي پئجي وئي، جنھن کي ھك چيرھن سمجھيو ته رت . جتان رت تيزي سان پئي نكتو. آيل ھو

.آھستي آھستي پاڻ مرאدو بند ٿي ويندو ۽ زخم خشك ٿي ويندوجنھن . گھڑين کانپو ھن ڏٺو ته زخم وڌڻ لڳو آھيكجه

کيس سوچڻ تي مجبور كيو ته آخر كھڑي شي لڳي ھوندي، جيكا אيترو گھرو چير ڏيئي ويئي آھي؟

ھنيو ته אھو بم مان نكتل لوھه جو ٹكرو ٿي ھن אندאزو جيئن ھو زخم کي ڏسڻ لڳو، تيئن سور جو אحساس . سگھي ٿو

جيئن ته ھو ساڄيئڑو ھو، אن كري ساڄي ٻانھن . ٿيڻ لڳس :سندس تشويش جو باعث بڻجي ويئي

ساڄيئڑي جي حيثيت سان جنھن تي وڌيك ڀروسو ھو، ’ .يوھن سوچ‘ אھا ناكاره ٿي وڃي، كيئن ٿيندو؟

وڃي، אن ‘ الل بتي’ھكدم ھن جي ذھن ۾ آيو ته ھو جلدي .زخم کي بند كرאئي، جنھن مان رت ٹمي رھيو آھي

Page 100: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ھو وڏيون ٻرאنگھون ھڻندو، אن عمارت وٽ پھتو، جنھن אندر گھڑيو ته مريضن جي ھا گھوڙא . مٿان الل بتي پئي ٻري

:ھن عملي کان پڇيو. لڳي پئي ھئي ‘مسيحا كٿي آھي؟’ . אنھن مان ھكڑي جوאب ڏنو‘ .اھيخبر ن’ .ھن ٻيو سوאل كيو‘ مسيحا كڎھن אيندو؟’‘ .אھا به خبر ناھي، אسان صرف אنتظار كري رھيا آھيون’

.ٻي جوאب ڏنوאھو ئي אلميو آھي ته ھكڑא العلم آھن ۽ ٻيا אنتظار ۾ آھن، ’

ھن ‘ .אسان کي אنتظار كرڻ بجا مسيحا کي ڳولڻ گھرجي .كاوڙ مان چيو

سان ٻاھر نكتو ۽ ديوאنه وאر شھر جون پو ھو تيزي جڎھن جاچي ٿكجي پيو ته אن . گھٹيون ۽ رستا جاچڻ لڳو

....! نتيجي تي پھتوته، مسيحا آھي ئي كو نه

Page 101: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

چـق ســح

نور شاھه كنگ سوאر، كنگ کي ٻاھر بيهاري ڏکن جون سيد وزير. ڳٺڑيون کڻي درگاھه ۾ אوڀارين دروאزي کان دאخل ٿيو

. علي سرمست سندس אنتظار ۾ אڀي پيرين بيٺو ھو ‘ אڄ كنھن جا ڏک کڻي آيا آھيو؟’ ‘.אڄ پنھنجن جا ڏک کڻي آيو آھيان’

نور شاھ ورאڻيو ۽ پو سيد علي سرمست جي ھٿن ۾ . ڳٺڑيون ڏنائين

سيد علي سرمست אندر دאخل ٿيو ۽ سائين جي آڏو پھرين جي ڏکن جي ڳٺڑي ھئي، ڳٺڑي کولي رکي، אھا ڇٹي אمرאڻي :تنھن پاڻمرאدو ڳالھائڻ شروع كيو

مون کي فقيري ..... אولعلن جا لعل ..... אو مستن جا مست ”אن كري مون ھميشه . جي پندرنھن ئي مقامن جي خبر آھي

.....صبر كيو ۽ אنتظار كيو אوھان کي خبر آھي ته پھريائين منھنجو ڏيئو پاڻي تي پئي

. جي طريقت جي تيل تي ڏيئو ٻرڻ لڳو ھوپو אوھان. ٻريوجيكو به . ھاڻي ته حرص و ھوس جي تيل تي جلي رھيو آھي

ھاڻ كنھن کي به . אچي ٿو، دنيائي شين جي طلب كري ٿو

Page 102: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

كنھن کي به دين و אيمان نه ..... عدل و אنصاف نه گھرجي .گھرجي

!منھنجا مرشد אول، شريعت شعبده بازي ٿي وئي ھئي

.....لڳي رھي آھي ھاڻي، طريقت اللچ ۽ طمع کي طريقت جي چيچڑي ۾ پيڑي تيل كڍيو

جنھن جي زرد . אنھي تيل مان منھنجو ڏيئو ٻري ٿو. وڃي ٿوروشني ۾ אنسانن جا چھرא אيڎא ته خوفناכ ڏيکائي ڏين ٿا، جو

. ڏسي روح كنبي وڃي ٿو ؟ ....ڇا אھا אسان جي ڏيئن جي روشني آھي

!אو אمام אنقالب كڎھن ته منھنجو روح به وھمن ۽ وسوسن جو كڎھن

אيئن لڳي ٿو ڄڻ وقت جون گھڑيون אبتيون . شكار ٿي وڃي ٿورאجا چرٻٹ وري نروאر ۽ سندس نگري آباد ٿي . ھلي رھيون آھن

ھنود كاسائي ھرسو كات کڻي ڦري رھيو آھي ۽ . چكي آھي

ماڻھو برمال چئي رھيا آھن، ته ھي دنيا كوڙ آھي ۽ كوڙ אيئن ڀاسي ٿو ڄڻ אسان پنھنجن مقبرن ۾ جسد ......رھندي

خاكي سان نه، پر روحاني قوتن ۽ نظرين سان گڎ دفن ٿي ويا . آھيون

!אو دلين جا فاتح

Page 103: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مون كڎھن به אوھان جي ....! تنھنجي خاכ پا جو قسم .حكم عدولي جو سوچيو ناھي

!אو دلين جا فاتح :אوھان جي تلقين ته، صبر كيو

אيستائين جو قيامت . صديون، صبر كيو آھيپوريون ڏھه دل چوي ٿي ته، چورن ۽ . جا آثار به ھاڻي قيامت جو دليل ناھن

.....ڦورن جي پيٹ مان وڏא وڏא אجگر كڍي نروאر كيان ٻڌאيو ته אسان . ھاڻي صبر جو پيمانو لبريز ٿيندو ٿو وڃي

‘ال ڇا حكم آھي؟ .אھو ٻڌאئي، ڳٺڑي خاموش ٿي وئي

علي سرمست ٻي ڳٺڑي کولڻ چاھي ته مرشد منع سيد : كئي :پو حكم ڏنو‘ .ڳٺڑي ۾ ساڳيو ئي ڏک ڀريل آھي، نه کول’

سڀن کي چئو ته مزאرن مان نكري، گھٹي گھٹي ۽ گھر ’وقت جي چرٻٹ کي .... گھر منادي كن ته، אسان אچڻ وאرא آھيو

..... ٿيندو وري ھك وڏو دنگل ....ٻڌאئن ته، אسان ورڻ وאرא آھيون ‘.جنھن ۾ حق سچ ٿيندو ۽ باطل ڀڄي ويندو

Page 104: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مارڳ محبوبن جو

:سائين جنسار فقير پئي چيو؟ אهوئي سج אوڀر .... عام چوي ٿو، زماني کي ڇاهي ٿيو’

אهوئي . كاري مينهن אڇو کير ڏئي ٿي. کان אڀري، אولهه ۾ لهي ٿوو به ماڻهو نيرو آسمان آ، خاكي زمين آ، پر مان ٿو چوאن ته زمان

. אڳ كو ماڻهو مرندو هو ته ملكان ملك هائسو ٿيندو هو. سانهاڻي هيڎو آدم مري ٿو ته אڇ . آسمان تي ڳاڙهو رئو ٿي ويندو هو

. لڳي پئي آ؟ هي ....قلوب ئي كارא ٿي ويا، ته دل آئينو كيڎאنهن ٿئي

زمانو آ كريم ۽ پائوڊر جو، هركو אڇو منهن كيون گھمندو ٿو ؟ ....!و جڎهن אكيلو ٿي אندر ۾ ڏسي ته خبر پوي نه پر ك. وتي

جي ماڻهو پاڻ کان نه ٿو پڇي سگھي، ته حيوאنات کان پڇي، نباتات کان پڇي، جمادאت کان پڇي، جي آگاهي نه مليس ته موٹي אچي فقير جنسار جي ٺپيل ڏאڙهي مٹ سان كوڙي وڃي

‘!مباح ٿس..... محمد صادق، فقيرن جي دאئري مان אٿيو ته ماشائي ڦريل

هن . تڎي وאرن وٽ ته كو وڏو جھان آهي! سوچڻ لڳو، مار. هئسجنهن ماڳ جي . אجايا پئي هيڎي هوڏي ڌرم جا ڌكا جھليا

Page 105: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

سو ته شهر کان ٹي ــــ چار . کيس ورهين کان تالش هئي .جي قبرستان ۾ هيو‘ ميان’كلوميٹر پري،

هونئن ئي. جڎهن گھر موٹيو ته لوڇ پوڇ شروع ٿي ويسپر ننڍي وهي ۾ بار پئجي . دنيا جي ڌنڌن کان دل بيزאر هيس

ڀيڻ . پي مئي کان پو ما، ڀيڻ، ٻه ڀائر پالڻا پئجي ويس. ويسڀائرن کي پالي، . جو بار الٿائين ته زאل جو گنگڻ پئجي ويس

مڇي ماني الئق كري، وري وجھي گھر ٻار وאرو كيائين ته אوالد .ڳچي پئجي ويسن آستاني تي אچ وڃ ٿيڻ لڳس ته فقيرن جي جيئن جيئ

جڎهن کان אندر مان אلستي آوאز . الطمعي ۽ الغرضي وڻڻ لڳسآفيس ۾ . אچڻ لڳس ته زماني جي چهه ٻهه کي ٻڌڻ ڇڎي ڏنائين

گھر ۾ ما، ڀائر، . جيكو ٿورو ٿكو وٺندو هو، وٺڻ ڇڎي ڏنائينزאل ۽ پٹن کي رشتن جا سنگھر سمجھيائين، سڄو سڄو ڏينهن

.خاموش، كنهن خيال ۾ مستغرق رهڻ لڳوآخر هكڑي ڏينهن هڻي هنڌ كيائين، جڎهن گھر ۽ آفيس

آفيس ۾ دوست . ۾، پريميچوئر رٹائرمنٹ وٺڻ جو אعالن كيائينڇو ٺهي ٺكي نوكري کي لت ٿو ’دאڙين گھڻو سمجھايس ته،

؟ توکي ته نوكري كندي پنجويهه سال کن مس ٿيا ....!هڻين ڄاڻ . ڍونڍ ٿي ٿا وڃن ته به אيكسٹنيشن ٿا وٺنهن، ماڻهو جو

ڊي پي سي ويهڻ جي دير آ . هيڈكالرכ مان سپريڈنٹ ٿئين

Page 106: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پر هن همرאه جو جوאب אهڑو هيو، جو ماڻهو الجوאب ٿي ‘ ...!

:پئي ويازماني جي سركار جي گھڻي ڊيوٹي ڏني سي، هاڻي אن ’

،.سركار جي به ڏيون، جيكا ڏئي نه پچاريسڄي دنيا ’ن به گھرאئي کيس سمجھايو ته، آخر ۾ ته آفيسر

تون ڇو هرو ڀرو طاقت جي تختي . אنهي كرسي جي كڍ آهي ‘؟!کي پيرن هيٺيان ٿو كڍين، جنهن جا سو سالمي آهن

:هن جوאب אهڑو ڏنو جو آفيسرن جي وهم گمان ۾ به نه هيوسائين، אها كرسي ته آهي، جيكا روز طعنا ٿي هڻي، אها ’

‘!ون کان پري ڀڄ ته چئي ٿي، مهن جي . ننڍي آفيسر کان ڇرכ نكري ويو‘ ؟!كرسي ’

. هٿ مان فائيل ڇڎאئجي، ٹيبل تي אچي پيوهكڑي ڏينهن ويهي جو پڇيم كرسي کان ....! ها، سائين ’

چيائين، مان אها : ؟ ته كرسي ڳالهائڻ لڳي.....ته تون كير كرسي آهيان، جنهن ۾ كو رس نه ٿي، هيٺان نكتي ما ن ته

وڃي، אتي ويهه جتي ٻنهي جھانن جو رس . ٹكو به نه لهندين ‘...ملئي وڏي آفيسر ‘ ؟!توسان بي جان شيون ڳالهائينديون آهن’

عينك کي نك جي چوٹي ڏאنهن سوريندي، حيرت مان .تكيندين کانئس پڇيو

Page 107: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هك ڏينهن موٹر ...! پڇبو، ته ڇو نه ڳالهائينديون، سائين ’ :موٹر سائيكل کان پڇيم. ن پيوسائيكل تي گھر وڃا

؟....موٹر سائيكل אحوאل كر، تون كير :موٹر سائيكل هكدم جوאب ڏنو

‘ .مون کان ٹر، سائي كل كر، جيكا אڳتي كم אچئيوڏي آفيسر جي ڀر ۾ ويٺل، ننڍي آفيسر جي جستجو ‘ ٻيو؟’

. وڌي وئيوڻ تون : ٻيو سائين، گھر جي אڱڻ تي بيٺل وڻ کان پڇيم’

: وڻ جوאب ڏنوكير؟ـــمان אهو آهيان، جيكو سڄو ڏينهن سڑي، ٻين کي ڇانو

وڍجان ته به كم אچان، אيڎي . كو ڌכ هڻي ته ميوو ڏيان. ڏيان؟ تون ...!كشالن کان پو وڻي، وڻ ٿيو آهيان، ٻڌא محمد صادق

؟ وري سائين، هك دفعي کٹي کنيو، ...!به كڎهن پاڻ وڻايو

: کٹ جوאب ڏنوپڇي ويٺم کٹ کان، تهكپي آهيان، كوري آهيان، پاوא، ٻانهون، سيرو پيرون ٿي ڳنڍي آهيان، كٹجي وٹجي، نوڙيون نوڙ ٿي پرت جي پيچن ۾

تون ٻڌא زندگي ۾ . تڎهن کٹي کٹ ٿي آهيان. אٹكي آهيانجو مون تي سيٹيو ستو پيو ! كهڑي کيپ کٹي ٿي، محمد صادق

‘ !آن؟

Page 108: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ھٹ ته خاموش ٿي ويو ۽ محمد صادق ٿڌو ساه کڻي، كا جسائين، جاڏنهن كاڏنهن אيڎא ’پو אکين ۾ پاڻي آڻيندي چيائين،

‘مهڻا ۽ ميارون ملن، پو به نوكري كيان؟ :אهو ڄڻ وڏي آفيسر جو آخري سوאل هيو‘ گھر ٻار؟’سائين، گھر کان به پڇيم، אن به چيو، گھر אهو ٿي جتان آيو ’

‘ ٻار’لفظ . مان خانو آهيهئين، يا جيڎאنهن ويندين، هي ته مهپنهنجي ٻار، אسان تي نه ڀاڙ، مرندين ته : سان ڳالهايم، ورאڻيائين

سائين، هاڻي ٻڌאيو ته خيال كنهن جو ... پنهنجي قبر ۾ پوندين ‘كجي، دאرאلفنا جو، يا دאرאلبقا جو؟

وڏي آفيسر کي سندس جوאب אيئن لڳو ته جيكڎهن هيڈ يٺو، ته سندس كم به لهي كالرכ محمد صادق אڌ كالכ אڃا وچڱو، جنهن ۾ تون رאضي ’ويندو، سو پاڻ سنڀاليندي چيائين،

‘.تنهنجا كاغذ جلد ئي كڍئون ٿا....! كاغذ پٹ تيار ٿي ويا، گھر ۾ . آفيس ۾ وٺ وٺان ٿي وئي

جوڻس . ما، ڀيڻ، ڀائرن אوڙي پاڙي مٿو هنيو. ٻڑڌכ مچي ويوجن سندس مڑس کي گھڻي رني پٹي، پارאتا ڏنائين אنهن کي،

ٻن پٹن کي . אيڎאنهن جو ڏس ڏيئي کاري خرאب كيو هومڇرאيائين، پر محمد صادق جي آڏو هڑيئي حجتون، آزيون

ڇو ته هن کي خبر هئي ته جنهن رستي . نيزאريون پاڻي ٿي ويونجنهن ۾ زאل، ٻار، ما، . جو پانڌيئڑو آهي، אن جا ڏهه ويري آهن

. ستار אچي وڃن ٿاپي، ڀائر، مٹ مائٹ، يار دو

Page 109: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

گھرאن نكتو ته ٻنهي ڀائرن جن مان هك كالرכ، ٻيو ڀاڄائي ڀيڻ برאبر ’ماستر هو، تن کي رڳو אيتري پارت كيائين،

مڑيو ئي هٿ رکيو ... توهان تي بار ناهن... ٿو، ڀائٹيا پٹن برאبر ‘ !אچجون

جنهن جو رب تنهنجو ....! رو، رينگ نه ’زאل کي چيائين، وڏو پٹ كمائڻ كرتڻ جھڑو ٿيئي، تيسيتائين جيسين . سڀ

جي ـــ پي فنڈ، گريجيويٹي جا . كنهنجي آڏو هٿ نه ٹنگڻو پوندهاڻي گھر جي مالكياڻي . پئسه، پينشن هڑيئي ڇڎيو ٿو وڃان

مون کي منهنجي حال تي ڇڎي . تون آن، جيئن وڻئي تيئن كر ‘ !ڏي

سائين جڎهن شام جو ڇاتر لتاڙي، آستاني אندر پهتو تهجي تحت فقرא ‘ كرد، جوאب خود دאردسوאل خود ’فقير جنسار،

:کي ويٺي درس پئي ڏنو، هي چپ كري ٻڌندو رهيوماڻهو چون ٿا ته אنڌ ۽ بيديدאئپ جي زماني ۾ ديدאئپ ’

ديد، ديدوאرن کان ! ؟ سنئون سڌو جوאب آ.....كاٿئون ملندي ک ٿي ڏسبو ته ڍونڍ אها אک هوندي ته אهللا پسبو، جي م.... ملندي

אن كري سالكن .....! ؟ هي دنيا.....ڍونڍ ڇا آهي . تي ويهبو.... طالب אلعقبي مخنث ... فرمايو آهي ته طالب אلدنيا مؤنث

هاڻي אها كهڑي شي آ، جيكا دنيا ۽ ..... طالب אلمولي مذكر ؟ אهو عشق آ، جيكو رهبر آ، .....عقبي کان به אڳتي وٺي وڃي

پاڻ کي نفي ..... پر عشق جي منزلون אؤکيون آهن ... ..هادي آ

Page 110: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

..... فنائيت جي حدن مان هلڻو آ .... كري، אن کي אثبات كرڻو آ پهريائين فنا في אلمعشوق، پو فنا في אلشيخ، پو فنا في

אهو كنهن كنهن ..... אلرسول، پو فنا في אهللا، آخر ۾ بقا باאهللا کان شروع كري ڏي، جيئن کي نصيب آهي ته فنا في אلشيخ ‘ ......منهنجي نصيب ۾ אها فنائيت آئي

سائين جنسار ٿڌو ساهه ڀري قصي کي אڳتي وڌאئيندي :چيو

ٻيلي ڌڻي جو حكم، . منهنجي عمر אڃا אرڙهن سال هئي’مريدن خادمن ۾ پهتو ته هكڑو گستاخ رسول شهر ۾ پيدא ٿيو آ،

طالبو هيو سائين چاچومنھنجو. تنهن کي هن جھان مان تڑڻوآمون کي . جو، پر گوڏن جو سور هيس، هلي نه سگھندو هو

אڻ ڏٺي جو ....אبا مرشد جو حكم آ ’دونالي هٿن ۾ ڏيئي چيائين،مان كڎهن جھركي به نه ....! سؤدو ٿي، جي كرين ته كر

وچ شهر ۾ مردود . بندوق کنيم ته دل کي لوڏوئي نه آيو. ماري هئي جڎهن ڇٹي آيم ته مرشد هادي سيني .کي ماري قبولدאر ٿيم

تون אڻ ڏٺي جو سؤدو كري عشق جي ٻي ’سان الئي چيو،وڃ، توکي مريدي خادمي جي אجازت ڏنم .... منزل ملهائي وئين

.... جي عشق آهي ته منزل آسان آ، جي ناهي ته وאري جو پنڌ

‘ !آهي، بابا :سائين جنسار فقير درس پورو كري هن ڏאنهن متوجه ٿيو

Page 111: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

‘ ؟!אچي وئين’ . هن كنڌ ڍאري جوאب ڏنو‘ ها، سائين’هي ...! سوچ .... אڃان به موٹڻ جو دڳ ٿي ! محمد صادق’

هتي سٿڻ אبتي .... بي رنگي جو جھان آ .... سچ جو سفر آهي

پو ترכ موال، .... پهريائين ترכ دنيا، پو ترכ عقبي .... لهندي آ ين جنسار فقير کيس پكي كرڻ سائ‘ .... آخر ۾ ترכ ئي ترכ

. ال بڇڑא ڀو ڏنا..... ٻوڙيو يا تاريو ..... بس سائين، كامل אكمل آهيو ’

. هن هٿ ٻڌي جوאب ڏنو‘ .باقي אسان ته ٻيڑא ساڙي آيا آهيون۽ ڏس، جھان جو ماڻهو آن، אكيلو نه آيو هوندين، پاڻ سان ’

ته فقيري كر אئين نه ٿئي .... ٿلهو ٿنڀرو نفس به آندو هوند

‘.لڄائي ويهينمحمد صادق هٿ ٻڌي جوאب ‘ !هادي آهيو، هدאيت کپي؟’ .ڏنو

چڱو، تون אسان جي صحبت ۾ فقير ٿيو آن، تنهن كري ’توکي אڄ کان وٺي ٹي .... تنهنجو نان صحبت فقير ٿا رکئون

ٹن مهينن تائين لوڙهي کان .... مهينا چپ جو روزو ٿا رکايون אها ... ٹي مهينا سكا ٹكر کائڻا ٿي .... ٻاهر نكرڻو نٿي

‘ ٿئي،مسرور تنهنجي رياضت آ ته جيئن نفس مغلوب ٿئي، دل محمد صادق ٻانهون ٻڌي بيهي رهيو، ڄڻ قبوليت جو אقرאر كري

.ڇڎيائين

Page 112: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پهريائين پهريائين ته محمد صادق کي كڻك ۽ چانورن אنهن . جي ماني جا سكا ٹكرکائڻ ۽ ڳهڻ ڏאڍא ڏکيا ٿيندא ها

کي ڏنڈي، كونڈي ۾ گھرڙي گھوٹي، چورو ٺاهي پاڻي سان چانهه جي . زبان ذאئقي ال سڌون كندي هيس. ڦكيندو هيو

ٻاڙ سخت ستائيندي هيس، مهيني کان پو سندس زبان کان کيس بي لذتي مان به هك عجيب . هڑيئي ذאئقا وسري ويا ها

אٿلي אٿلي ويندي ڳالهائڻ ال، پهريائين زبان . لذت پئي آئيڏאڍو . به نكري ويس! هون! هك ٻه دفعو زبان مان هان. هيس

پر ڏيڍ مهيني کان پو אهو אحساس ٿيس ته . پاڻ سنڀاليندو هوٻي کي ٻڌڻ ۽ سمجھڻ . گونگي ٿيڻ ۾ به عجيب مزو ۽ رאحت آهي

אهي ڏينهن ته وאقعي אمتحان جا . كيئن نه سؤلو ٿي پوي ٿووڏو پٹ ملڻ آيا هيس ۽ کيس ٻڌאيون جڎهن ٻئي ڀائر ۽ . هيس

. هيائون ته سندس ننڍو پٹ بيمار آهي، کيس ڏאڍو ياد كري ٿوאن وقت אکين مان لڑכ لڑي پيا هيس، دل ۾ آيس ته אٿي پئي،

پر پو مرشد جو سبق سامهون آيس ته . لوڙهي مان نكري ڀڄي. آهن، جيكي عارضي ركاوٽ هوندא آهن‘ غين خفيف’אهي

ي فقر وאري رאه ۾ אصطالم جون وڏيون وڏيون جڎهن ته אنههن . ركاوٹون آڏو אينديون آهن، ته אنهن کي به אكاري وڃبو آهي

. دل جھلي، آخر ۾ کين هٿ جي אشاري سان אٿڻ جو چيو هوسندس אکين ۾ كٹي هئي، فيصلو نه אٿي ته ويا ها، پر سڄي رאت

.كري سگھيو هو ته كهڑي رאه صحيح آهي

Page 113: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

رאڳ ويرאڳ . تي، ٹيون مهينو پورو پئي ٿيو،جنهن ڏهاڙي سائين جنسار فقير ڳلي لڳائي چيو هيس، شروع ٿيڻ کان אڳ

‘.صحبت فقير، پهرين لك لنگھڻ جون مباركون هجني’چيو ته لفظ ٻاهر نه ‘ !خير مبارכ’صحبت علي جڎهن،

אسان ! فقير’ سائين جنسار مشكيو ۽ چيائين، . نكري سگھيا ‘....!ر فقرא به ته ٻڌي نه تنهنجي ورאڻي ٻڌي پ

هن زور سان ڳالهائڻ جي كوشش كئي پر ‘ خير مبارכ’ . ٻلي جي ميك جيترو آوאز مس نكتو

مرشد سائين، هاڻي کيس ٻي אمتحان ۾ وجھي ڇڎيو، جڎهن شهر مان آيو هوندين ! صحبت فقير’جڎهن چيائينس،

אن جي غرور ۽ تكبر جو بضون. ته אبليس ساڻ گڎيو هوند אن كري אسان توکي عشق جي بحر ۾ ٿا אڇليون، سندرو . ڀڃڻو آ

‘.ثابت كندي ته منزل آسان ٿيهن ڀيري مرشد جي پيرن تي جھكي قبوليت جو אقرאر

؟ ....كيائين، پر کيس پروڙ نه هئي ته عشق جو بحر آهي ڇا آخر אن ڳالهه تي . سڄي رאت سوچ ويچار كيائين سمجھه ۾ نه آيس

ين پانڌيئڑن کان پڇجي، پڇڻا نه منجھڻا، وڃي بيٺو ته، پهرهكدم خيال فقير مهندאر ڏي ويس، جيكو ٻين فقيرن جي

آستاني مان ڳوليندي، وچ قبرستان ۾ .مقابلي ۾ جانگستو هو جي وڻ هيٺيان لڌאئينس، فقير، پکي پکڻ جي سيوא ال كنڈي. رکيل پاٹڑא پئي ڀريا ۽ אٹي جون ڳوڙهيون ٺاهي پئي رکيون

Page 114: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ندאر فقير سان حال אوريائين ۽ صالح ورتائين ته هن جڎهن مه پهريون سوאل كيس،

‘زندگي ۾ كنهن سان چيچ پاتي אٿئي؟’صبوح جو . نه فقير، زندگي ۾ אيتري فرصت ئي نه ملي’

אيئن گھر جي خفن خفڑتالن ۾ وقت .... آفيس، شام جو گهر ‘ .گذري ويو

‘؟!ئورאکئورאڀال جو سان كو رنگ رאز، نه ڏسين ته ج’‘ .....! نٿو چئي سگھان ته אن سان به كا دل هئي يا نه كجه’

. هن سچائي سان ٻڌאيستون ته جھڄڻ، جھرڻ، ڳڻتي ۾ ڳرڻ، معشوقن جو ....! مار’

אنهي باه ۾ سڑيو ئي ناهين، . جھڑكان سهڻ سکيو ئي ناهينتون كيئن عشق حقيقي جي بحر ۾ لهندين، توکي ته אها منزل

‘ ! پوندي، دلبرڏکي .محمد صادق پريشان ٿي ويو‘ پو ؟’پهريون مجازي عشق جي مچ مان لنگھه، پو אنهي ڏאكڻ ’

تي چڑهي אوڏאنهن وڃ، جيستائين אندر ۾ مجاز جي محبت جو ....! مچ نه ٻرندو، تيسائين ٻي منزل جو بار کڻڻ مشكل آ، دلبر

پئه ميدאن ۾، אتي لهي. هاڻي وڃي ووڙ، جاٿي نظارو ٿي وڃئيאنهي ميدאن ۾ نفس کي به قابو كرڻو آ، جڳ جي لعنت مالمت

سهڻن جي جور وجفا ۽ سور سختين کي به منهن . کي به سهڻو آجي عشق کان پاسو كجان ڏيڻو آ، پر كن ٹوپي.‘

Page 115: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

.محمد صادق پڇي ويٺو‘ ڇو؟’كن ٹوپي جو عشق معني، ککر ۾ کڑو هڻڻ، وڻ تان ’

هي سامهون ....! وڏي مالمت، وڏي ڦشري آ بابا جهيڑو الهڻ ٿي،فقير مهندאر هك قبر ڏאنهن אشارو ‘ .كن ٹوپي جو هنيل پيو ٿي

.كندي ٻڌאيس، جنهن تي ٹوئا ڄميا پيا ها. ٻڌאيان ٿو ته سومر فقير אيڎو کلڻو هيو، جو چئي بس كر’

هكڑي . شهر ۾ كپڑي جو دكان هيس. هتان جو سالمي هيوאهڑو .... نظارو بادشاه آ .... كپڑو وٺڻ آئي كارڙي كنڀارڙي

نظارو ٿي ويس، جو سومر سائين نه ڏسي ته אڻ تڻ، جي ۾ لوכ ٻوכ، دهل تي ..... جهوري، پنهنجي منهن روئندو وتي

كن سومر سائين کي چيو ته . ڏونكو لڳو، مالمت شروع ٿي وئينڈو؛ سائين مائي ۾ رکيو ڇاهي؟ نه منهن نه مهانڈو، گڎهه جو آ

אنهي وٿين تي ته عاشق ٿيو ! چئي، אبا. مٿان وري ڏندن ۾ وٿيون. هوڏאنهن لوכ، مالكن کي طعنا تنكا هڻي تائي تپائي ڏنو. آن

مالكن جوش کائي، سومر سائين جي دوكان تي لٺ كهاڙي سائين چين، . سائين کي گارگند ڏنائون. ڌكي سان אچي پهتا. ان جا ننگ ٿو تكينچيائون، تون אس. ڳالهه كيو مقصد جي

. אنهن جو אئين چوڻ، سائين دير ئي نه كئي. بري نيت سان. كئنچي کڻي نازכ عضوي وאري نس كٹي، هٿ ۾ ڏنائين

‘؟!אڃا به كا بري نيت آهي! چيائين אبا بس .محمد صادق، حيرت ۾ غرق ٿيندي پڇيو‘ پو؟’

Page 116: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڦٹڑא . سائين پو مست ٿي هت پهتو. پو ته ڏאڍא شكي ٿيا’ ‘.سال کان پو پيالو كري ويو. پيسٿي

‘سائين کي ٻار ٻچا هيا؟’رمضان وאري عيد تي .هك پٹ ٻه نياڻيون אٿس! ها، بابا’

مهندאر فقير ته . كي گهڑيون ته ٻئي خاموش رهيا‘ .אيندא آهنאالئي كهڑي خيالن ۾ غرق ٿي ويو، پر محمد صادق، تصور ۾

يو، ته کيس ڄڻ پنهنجي جو جي ڏندن جي وٿين ۾ אٹكي پ ؟....!אهڑيون وٿيون هيون يا نه

אئين به ناهي ته رڳو كن ٹوپي . هي حضرت عشق آ! دلبر’אنهن . جي عشق ۾ آزאر آ، پر ڇوكري جو نظارو به ڏאڍو ڏکيو ٿي

... عشق نانگ אپر، خبر کاڌن کي پئي ... جا هنيا به سڌא نه ٿيا هي ڏאکڻين كنڈ تي وڏي بٺي ڏسين ٿو، אتي عشق جو אهڑو

‘.ڏنگيل پيو ٿيوאقعي هكڑي . نڌ ورאئي ڏٺومحمد صادق، ڏکڻ ڏي ك

نه رهي سگهيو ته پڇي . سيمنٹ سان جڑيل قبر نروאر بيٺي هئي .ويٺو

‘؟...!אها ڳالهه كيئن آ ’. אنهي عاشق جي به وڏي منزل آ....! אها به وڏي ڳالهه آ دلبر ’

نئون نئون بدلي ٿي آيو، ڳوٺ كرم علي ۾ . אنگريزي ماستر هيوائيندي، هك ڏينهن אوچتو پڑه. ڏهون درجو پئي پڑهايائين

. پٺئين بئنچ تي ويٺل هك ڇوكري سان نظارو ٿي ويس

Page 117: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

سائين، کان هٿ مان چاכ ڇڎאئجي كري . نگاهون ڄمي ويسبس پو ته زبان تي ‘ ....وאه جو تون آن ’: دאنهن نكري ويس. پيو

نهين . سک رمز وجود وڃاوڻ دي’. אهو كالم هوندو هيس. ر ۾ صفا مجذوب ٿي هتي پهتوآخ‘ ....حاجت پڑهڻ پڑهاوڻ دي

ٻڌאيائينس؛ . هكڑي ڏينهن אنهي ڳوٺ جو ماڻهو هتي پهتومجذوب دאنهن كري . سائين، אوهان وאرو محبوب ته گذאري ويو

‘ .آ אڃان ستو پيو آهيان. مالك سفر تي روאنه ٿي ويا! هان’چيو؛אئين چئي کڻي بس كيائين، ته אتي وڃي پهتو، جتي سندس

‘.محبوب هيوجنهن ال . محمد صادق، وري وڏي پٹ جي אکين ۾ אٹكي پيو

אكثر مٹ مائٹ کيس ٻڌאئيندא هيا ته ڇوكري جون אکيون . ناناڻن تي ويل آهن

‘سائين جن کي אوالد هئي؟’هتي אيندא هن، سائين جي بٺي . ها سائين کي ٻه پٹ هن’

مهندאر فقير ٿڌو ساهه ڀريندي ڳالهه کي אتان ‘ .کي سينگارڻ :وع كيو، جتي بس كئي هيائينشر

عشق ڀنگ چپٹي ناهي، جو ماڻهو ! ڏאڍي אؤکي منزل آ، بابا’زאري جو .... نه وري אכ جي ماکي آ .... گهوٹي ڇاڻي پي وڃي

كاسائن جو كات آ . سوچي سمجهي قدم ڌرڻو آ.... جهان آ ميان جي مقبري جي ڀر ۾، جا تي کٻڑ אٹو لڳو پيو ! ... عشق بابا

‘... به پيو ٿي حضرت عشق جو كٺل آ، אتي

Page 118: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

محمد صادق جو وאر وאر אڀو ‘ فقير سائين، אهو وري كيئن؟’

.ٿي ويو. فقير، אنهي عشق جي شهيد جو قصو ڏאڍو درد وאرو آ”

شهر جو بادشاهه . حجامكي كندو هو. ساماڻو نالو هيسننهن אئين الهيندو هو، جيئن چنڈ تارو، پاكي . كاريگر هو

جنهن به کائنس . هڑي، جو سسي به الهي ته خبر نه پويجي ڍאر אهكڑي ڏينهن ساماڻي . אستادي ورتي، אهي אڄ به ياد كندא אٿس

ساماڻي کي . جي دكان تي ٻروچن جو ڇوكرو وאر لهرאئڻ آيوאهڑو رنگ لڳي ويو، جو ڌنڌو ڌאڙي ڇڎي فقيري رنگ אختيار

هن ه. يك تارو کنيون گهٹين ۾ گهمندو وتي. كيائين ن سمجهايس، ته سائين کٹي کل کان پاسو كيو، معشوق كبو آ كو كچي پنڈي وאرو، پر سائين، سالكن چيو آ، بوک نه جاني

אهو حساب هيو فقير . عشق نه جاني جات كجات. جوٺاڀات. جاٿئون ڇوكرو لنگهي، فقير سائين خدمت ۾ بيٺو آ! سان بابا

يون بيٺو جنهن گهٹي مان ڇوكرو لنگهندو هو، سائين گهٹآخر . ماڻهن کي پري كري ته محبوب سائين אچڻو آ. ٻهاري

هكڑي ڏينهن هكالن كري، فقير کي . ٻروچن کي غيرت آئيאصلي هٿ جيترא ٻيرא . ڀري بازאر ۾ كهاڙين سان كيري وڌאئون

پو سركار جنسار سائين کي خبر پئي . ٻيرא كري ڇڎيائونس ‘.ته ميڑאئي אچي هتي دفن كرאيائينس

Page 119: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جنهن جي . د صادق کي هكدم ننڍو پٹ ياد אچي ويومحمنازن ۽ نخرن کي ڏسي جوڻهس چوندي هئي، هن کي ڏאڏאڻكي

.رڳ אٿئي . محمد صادق، مهندאر فقير کان پڇيو‘ شهيد کي ٻارڙא هيا؟’هتي . אنهن ۾ אها مڻيا كونهي. ولر ٻارن جو אٿس! ها، بابا’

אچي، سندس وري به كو حيا وאرو شاگرد ... كونهن אيندא ‘.رياضت كري ويندو آ

محمد ‘ אوهان به אنهي آڙאه مان گذريا آهيو؟! فقير سائين” .صادق سنئون سڌو ڏکندڙ رڳ تي هٿ رکيس

نه پڇ سور، אنهن تنگ چشمن جا ’ پورא ٹي سال ٿيا هن، ... صبوح جو אسكول وڃڻ وقت روڊ تي . سهڻي جي ڊيوٹي ڏيندي

‘....تي سالمي سالمي، شام جو محبوبن جي ماڳ محمد صادق אڻ تڻ ۾ ‘ אهو محبوبن جو مارڳ كاٿي آ؟’

.پڇي ويٺوتكڑ كري ....! شهر ۾ يارو جو هوٹل، باقرאڻي روڊ تي אٿئه ’

نه وڃجان אوڏאنهن، خلت خنجر سان كسجي ٻوٹيون ٻوٹيون אصلي ٹولو ويهندو ٿي شام جو، كاتيون تکيون ..... ٿي ويندين

كاوڙجي ويو آ، مهينو ٿيو آ ته ناهي אيندو، تهمنھنجو...... كري پر وڃي ..... ٻڌو ٿم كاليج پڑهڻ ويندو آ ..... אنهي هوٹل تي

نه ڏينهن جو آرאم آ، نه رאت جو ننڈ آ ...... אالئي كهڑي دڳ سان ٿو هاڻي ته حالت אها آهي، درد אندر دي پيڑ، ڏאڍא سخت ستايا، ....

Page 120: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

فقير مهندאر گهرو ‘ ....نجهايا هجر فرאق دي تير، دل كون مار مساه کڻي جو شوكارو هنيو ته صادق علي کي אيئن لڳو ڄڻ

.کوري مان ڄر نكتي هجيمحمد صادق پڇڻ ‘ فقير سائين، אوهانکي ٻارڙא ٻچڑא آهن؟’

.کان نه مڑيوچوندي مهندאر فقير ‘ ....نه پڇ ...! نه پڇ، منهنجا حاكم ’

:ٻڌאئڻ لڳوڀلي دكاندאري كندو ٻه پٹ، ٹي نياڻيون چڱي ’مهندאر ‘ .....عشق لڳا گهر وسريا، زر وسريا ور وسريا ’هوس،

.فقير ڍونڍكار ڏئي روئڻ لڳومحمد ‘ .تون جو روئندين ته אسان کي كير آٿت ڏيندو’

.صادق سيني الئي، پٺي ٺپريسپنهنجي وس جي ڳالهه ناهي لڳئي ته كل ....! بس، دلبر ’ نكرندي، אلفي جي، دאمن جي مهندאر فقير، ڀاكر مان‘ !پوئي

.كنڈ سان אکيون אگهندي خاموش ٿي ويو محمد صادق وچ قبرستان ۾، کبڑن ۾ .....سج لهي چكو هو

جهوت وجهيون، אيئن گم سم بيٺو رهيو، ڄڻ کائنس عشق جو دل . طرحين طرحين خيال אوليندو رهيو. אٺ وڃائجي ويو هجي

جو قاضي كڎهن هن ڀر، كڎهن هن ڀر تڎن ۽ جيتن جي شور .کان وڌيك سندس אندر ۾ هل هالچو مچي ويو هو

Page 121: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جتان . كافي دير کان پو هن هك نظر آستاني تي وڌيٻي نظر . بلب جي روشني وڻن جي المن کي چيري پئي نكتي

جتي . شهر ڏאنهن ڊوڙאيائين، جيڎאنهن محبوبن جو مارڳ هو هك دفعو پرت جي پيچن پوڻ سان ماڻهو بي قابو ٿي ويندو

هن جا قدم אزخود، قبرستان جي وچ مان شهر ڏאنهن ويندڙ . آهيوڻ، روڊ، گهٹيون پٺتي ٿيندא پئي ويا . پيرאڱي تي تيز تيز هلڻ لڳا

....۽ هو אڳتي هن . گهر جي هك در تي پاڻ مرאدو سندس قدم ركجي ويا

دروאزو کليو، . مخصوص אندאز ۾ دروאزو کڑكايائين. جو هٿ وڌيوهو زאل جي چهري کي عجيب . ۾ بيٺو هوڄڻ كو سندس אنتظار

نظرن سان گهوريندي رهيو، جيكا אالئي كهڑي سوچ ۾ كنڌ هن אمالك ڇكي کڻي سيني سان . هيٺ كيون بيٺي هئي

سانوري چهري کي ٻنهي هٿن ۾ جهلي، نظرون کپائيندي . التس ‘محبوب سائين، نارאض آهيو ڇا؟’پڇيائينس،

جوڻس، شرم ‘ .مان كير ٿيندي آن، نارאض ٿيڻ وאري’ .ٻوٹي وאنگر سندس ڀاكر ۾ سسندي چپ چوريا

محمد صادق، سندس چوريل چپن مان، ڏندن جي אها وٿي ڏسي ورتي، جنهن مان کيس محبوبيت جا هڑيئي رنگ رאز ڏسڻ

هن کي אئين لڳو ڄڻ مارڳ محبوبن جو سندس . ۾ پئي آيا . سامهون هيو

Page 122: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

اناالحق

كٿي آهي، جيكو لفظن جو آخركار אهو אزلي אبدي سچ ؟....محتاج ناهي

אهو حق كٿي آهي، جيكو ظاهر به آهي ۽ باطن به آهي ؟.....

אهو ڄاڻڻ ال هو جھنگ جھر ۽ شهر شهر رلندو رهيو مگر . كڎهن . هن کي نه ملي منزل، کيس جنهن جي تالش هئي

كڎهن ته هن کي אن سوچ پئي ستايو ته شايد אهو سندس وهم . الي آهي۽ خام خي

هلندي هلندي، جڎهن אچتو سندس آڏو بحر بي پايان אچي سمجھائين، ته شايد אهائي منزل ! ويو، ته هو حيرאن رهجي ويو

پر جڎهن ساحل تي لنگر אندאز ٿيل ٻيڑيون ٻيڑא ۽ جھاز ..... آهي .....ڏٺائين ته سمجھي ورتائين ته منزل אڃا אڳتي آهي

هو پهريائين אن ناو جي ويجھو پهتو، جيكا كنهن سندس رنگبرنگ . خوبصورت كنوאر جيان سينگاريل هئي

وאئنٹيون مسافرن کي هك אنوکي سفر ال ڄڻ سڎي رهيون . هيون

Page 123: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ناو جي پاڇل تي هك چوٹير برهمڻ وڏي אڊمبر سان ويٺو

אيئن پئي لڳو ته هو אڳ ۾ به كيتري مسافرن کي منزل . هيوهو دعوي كندي چئ. رسائي چكو آهي :ي رهيو هو

كرم جو قانون אٹل آهي، אوאگون جو چكر אوس هلڻو ’

چورאسي لک جوڻين کان مكتي ڏيارڻ جو وسيلو، صرف . آهيجيكا مكتي ڏياري سگھي ٿي ۽ אها حقيقت . هي ناو آهي

‘ ڏيکاري سگھي ٿي، جيكا مكمل روشن ۽ بي مجسم آهيهن کي من كاڍو ٿيو ته אن تي چڑهي پئي ۽ אن رنگين سفر

تي روאنو ٿي وڃي، جنهن جي باري ۾ برهمڻ وڏي אعتماد سان ٻڌאئي رهيو آهي، مگر هك دلكش آوאز، سندس دل ڇكي

هن كنڌ ورאئي، אن طرف نظرڊوڙאئي، جتان אهو آوאز پئي . ورتي

هن ڏٺو ته كجه مفاصلي تي هك ٻي ڊگھي ۽ كشادي . آيولن جنهن جي پاسن تي كنول جي گ. كشتي لنگر אندאز هئي

אن تي ويٺل گيڑو رتا پهريل، مٿي كوڙيل، . جي אكر ٿيل هئي :ونجھه هٿ ۾ جھلي چئي رهيو هو

پيدאئش غم آهي، بيماري غم آهي، موت غم آهي، אها ’

خوאهش جا پوري نه ٿي سگهي، غم آهي، אن غم جي نجات هي

كشتي آهي، جيكا مسافرن کي خوאهش ۽ אهنكار کان آزאد . وٺي وڃي ٿي، جتي نروאڻ آهي، آسودگي آهيكري ٿي، ۽ אن پار

‘ .אها ئي حقيقت آهي، אهو ئي سچ آهي

Page 124: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڀكشو جي لفظن ڄڻ سندس دل کسي ورتي، هن אندر ۾

‘ .غم جي نجات ئي אنسان جي منزل آهي...... بيشك ’ويچاريو، אن كشتي ۾ سوאر ٿيڻ ال، جيئن ئي هن ٻه ٹي قدم کيا ته

. ڌيان ڇكايوهك صاف ۽ چٹي آوאز سندسسامهون بحر بيكرאن آهي، אن کي منهن ڏيڻ ال مضبوط ”

ٻيڑو کپي، אيئن نه ٿي ته، بحر بيكرאن ۾ هلندي ٻڎي وڃو، אن

هن ڏٺو ته ‘ .كري هر مسافر کي ڏسي وאئسي چڑهڻ گھرجيאهو وڏو ٻيڑو هو، جنهن نوح جي ٻيڑي . جتان אهو آوאز پئي آيو

‘ ربي’ جي عرشي ته هك درאز ريش جون سكان پئي الٿيون، אن :بيٺو هو، جنهن بيٺي אهي هوكا پئي ڏنا ۽ چيو پئي

خدא جا چونڈيل بندא ئي אوهان کي، هن پار پهچائي ’

אنهن جي رهنمائي ۾ אوهان אتي رسند، جتي خدאوند . سگھن ٿا

جي صدאقت جو آفتاب אڀرندو ۽ אوهان ڏسي سگھندو، אها

‘ .ان متالشي آهيوسچائي، جنهن جا אوه’هن بيٺل، אن . جي ڳالهه کيس پكي پختي لڳي‘ ربي

شاهي ٻيڑي ڏאنهن نظر ڊوڙאئي، جيكو كيترن طبقن تي ٻيڑي کان ساحل تائين هك وڏو تختو رکيل هيو، . مشتمل هيو

جنهن تان مسافر هلندא يا ڊوڙندא، پنهنجي مال متاع سميت אندر پئي كئي، ته گھنڈن جي هن אڃا تختي تي چڑهڻ جي . پئي ويا

هن لؤڻو ڦيرאئي אن پاسي ڏאنهن . ڊڙאنگ ڊڙאنگ کيس روكي وڌو

جھاز جي عرشي تي . ڏٺو ته کيس هك جنگ جھاز نظر پئي آيو

Page 125: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هك سفيد لباس پهريل هك شخص وڏي شان ۽ مان سان אڀو

سندس چهري مان سنجيدگي ۽ گنڀيرتا جو . لڳو بيٺو هيوكمل خاموشي کانپو هن گھنڈن جي م. אحساس پئي אڀريو

: ڌيرج سان ڳالهائڻ شروع كيو. خدא جي رحمت آهي، אنهن مٿان جيكي منجھيل آهن’

هي . خدא جو هٿ آهي، אنهن جي مٿان جيكي ڀٹكيل آهنجنگ جھاز ئي אنهن کي אتي رسائيندو، جتي خدא جي بادشاهي

پو אهي پنهنجي گناهگار אکين سان אنهي الزوאل . آهي سچ کي ڏسي سگھندא، جيكو خدא جي صورت ۾ אڳيان אيندو ۽ אنهي

حقيقت کي پروڙي سگھندא، جيكو אبن مريم جي صورت ۾ ‘.عيان ٿيندو

هو پادري جي ٻاجھاري ٻولي کان ڏאڍو متاثر ٿيو، جو پاڻ کي كنهن ڀٹكيل رڍ جيان محسوس كيائين ۽ سوچيائين، ته

ت ناهي رهي ــــ هاڻي وڌيك سوچڻ ۽ سمجھڻ جي ضرورهن جا قدم كڎهن به نه ركجن ها، جي אهو گونجندڙ آوאز

: سندس كنن تائين نه پهچي هاهي آهي، אهو سالمتي جو سفينو، جيكو אوهان کي ’

אوڙאهن ۽ گردאبن کان بچائي، אتي پهچائيندو، جتي خدא جون

الشك، ته هن سالمتي.... אنعام ئي אنعام آهن .... رحمتون آهن وאري سفيني ۾ نه چڑهڻ وאرא خساري ۾ ويندא ۽ אتي پهچندא، جتي

هن ڏٺو ته אها منادي ‘ .ٹهكندڙ پاڻي ۽ ساڙيندڙ باهه هوندي

Page 126: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هو جزא ۽ سزא وري . هك سبز پوش، سفيد ريش بزرگ پئي ڏنيאن سالمتي وאري سفيني ’عمل کان ڏאڍو متاثر ٿيو ۽ سوچڻ لڳو،

‘ .يتي چڑهڻ کانسوא ٻيو چارو كونههو فيصله كن مرحلي تي אچي پهتو هو ته ماڻهن جو هك

جيكو بي خودي ۽ . عجيب ٹولو سندس ڀر مان گذريوهو . سرمستي جي عالم ۾، کليل سمونڈ طرف روאن دوאن هيوسوچڻ لڳو ته אهي بغير كنهن حيلي ۽ وسيلي جي هن بحر ’

مان كيئن پار پوندא؟ ‘ زخار هن ڏٺو ته هر هك پر حيرت جي حد نه رهي، جڎهن

جو نعرو هڻندو گھرندو پئي ويو ۽ ري ترهي ترندو ‘ !אناאلحق’

؟؟ ...!پئي ويو

Page 127: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

نفرتن جي آڳ ۽ خليل ا

خليل אهللا کي אالئي كهڑو خيال آيو، جو هو وقت جي وٿي ٹي شهر مان ساڍא‘ אر’אيئن جيئن، . کي پار كري نكري پيوکيس دوستن ۽ . ن ڀيري تن تنها هيوه. هزאر سال אڳ نكتو هو

ڇو ته هن کي يقين هو، ته هاڻي . אحبابن جي ضرورت نه هئيسڄي ڌرتي تي پکڑجي وئي ) روحاني ۽ جسماني(سندس אوالد

هوندي، جو هن سان אهو خدאوند جو پكو وאعدو ٿيل هو، جيكو هن كيئي دفعا كندي فرمايو هيو، هن کي ياد پئي

۾ هيو، ته خدאوند ‘ حارאن’وقت جڎهن هو آيو، ته هك دفعو אن : حكم كندي چيو

’ تون پنهنجي ملك مان ۽ پنهنجي مائٹن مان ۽ پنهنجي پيجي گھر مان نكري، אنهي ملك ۾ وڃ جو آ توکي

آ تومان هكڑي وڏي قوم پيدא كندس، توکي .ڏيکاريندسبركت ڏيندس، تنهنجو نالو سرفرאز كندس ۽ تون بركت جو

جيكي توکي مبارכ چوندא، تن کي آ بركت . ندينسبب ٿيتوکان . ڏيندس ۽ جيكي توکي پٹيندא، تن تي لعنت كندس

‘ .زمين جي سڀني قبيلن کي بركت ملندي۾ نازل ٿيو، ‘ رويا’ٻيو دفعو، אن وقت جڎهن خدאوند جو كالم

:خدאوند چيو

Page 128: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

.ڊڄ نه، آن تنهنجي ڍאل ۽ تنهنجو وڏو אنعام آهيان! אي אبرאم’؟ آ ته بي ...אي خدא، تون مون کي ڇا ڏيندين ’אبرאم ورאڻيو،

‘.....אوالد آهيان ته هاڻي آسمان ڏאنهن نهار ۽ جي تارن کي ’ خدאوند فرمايو،

‘ .تنهنجي אوالد אيتري ئي ٿيندي....! ڳڻي سگھين ته ڳڻ ٹيون دفعو، تڎهن جڎهن هو نوאنوي ورهين جو ٿيو، تڎهن

آ قادر مطلق آهيان، ’ري ڏني ۽ چيائين ته کي ڏيکاخدאوند אبرאم تون منهنجي حضور ۾ هل ۽ كامل ٿي، آ پنهنجي ۽ تنهنجي وچ ۾

‘.عهد كندس ۽ توکي گھڻو وڌאئيندس تڎهن אبرאم جھكي سجدو كيو ۽ خدא ساڻس ڳالهايو ۽

منھنجو توسان عهد آهي، تون گھڻن قومن جو پي ! ڏس’چيو، ڇاال جو مون . و אبرאم نه אبرאهيم سڎبوאڳتي تنهنجو نال. ٿيندين

‘ .توکي گھڻين قومن جو پي كيو آهيאها به حقيقت هئي ته هو مذهبي حوאلي سان دنيا جي ٹن وڏين قومن جو אبو، ڏאڏو ٿي چكو هو، جيكي هن ڌرتي تي

هن پهريائين پنهنجي אن قوم کي . سڀن کان وڌيك تعدאد ۾ هيا

אوند جي ڏنل وאعدي وאري زمين ڏسڻ پئي چاهيو، جيكا خدجيكا پنهنجي ذهانت ۽ فطانت جي كري . تي رهي پئي هئي

جنهن سر زمين کان هن وحدאنيت جي نظريي کي . مشهور هئيخدא جي وאعدي ۾ ڏنل زمين جي . پکيڑي، عالم آشكار كيو هو

گھٹين مان گھمندي سندس אکيون پئي ٺريون، هن کي لڳو، ته

Page 129: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هر عورت کيس . بديل ٿي چكو هوخدא جو وאعدو حقيقت ۾ ت‘ אسماعيل’۽ ‘ אسحاق’وאنگر ۽ هر مرد کيس ‘ هاجرאن’۽ ‘ ساره’

هو شهر جي رستن تي هلندي . وאنگر فرمانبردאر پئي لڳوجتي هك درאز . ۾ گھري ويو‘ هيكل’هلندي، هك صاف سٿري

هي سندس אڳيان ٿي بيٺو . مطالعي ۾ مصروف هيو‘ ربي’ريش :۽ پڇيائين

‘ون کي سڃاڻي ٿو؟تون م’ ‘!نه’ربي نخوت سان جوאب ڏنو،

مان ....! مون کي سڃاڻ ...! אي منهنجي نيڻن جا ٺار ’ جنهن . אهو ئي אبرאهيم آهيان...! אسحاق ۽ אسماعيل جو پي

وقت جي جابر ۽ . شهر ۾ وحدאنيت جي پرچار كئي هئي‘ אر’آڙאهه ۾ אن پادאش ۾ مون کي هك وڏي باهه جي ‘ نمرود’بادشاه

‘.אڇالرאيو هو‘ ؟!پو توکي ساڙڻ بجا، אها باهه گل وگلزאر ٿي وئي هئي ’

. ربي طنزيه אندאز ۾ چيو .خليل אهللا ورאڻيو‘ !بالكل’جيكڎهن هاڻي به توکي אهڑي آڳ مان گذאريو وڃي، ته ’

. ربي سوאل كيس‘ אيئن ٿيندو؟وست ڇو ته خدאوند منھنجو د.... אيئن ئي ٿيڻ گهرجي ’ ‘.آهي

Page 130: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ته پو دير ڇاجي، توکي هاڻي ئي شهر جي كنهن صنعتي ’אيئن چئي ربي אٿي پيو ۽ كجه ماڻهو ‘ .عالئقي ۾ وٺي ٿا هلئون

. ساڻ كري، هك مهلك هٿيارن جي كارخاني ۾ کيس وٺي آيوخليل אهللا کي يقين . جتي كيترאئي آڳ جا بٺا دهكي رهيا هيا

هو . كري هو پر אعتماد هوهيو، ته آڳ کيس كجه نه كندي، אن دهكندڙ بٺي جي ڀرسان بيهي رهيو ۽ ربي سندس پٺيان بيهي

خليل אهللا بٺي ۾ كريو ۽ كرڻ سان ئي . هك زوردאر ڌكو ڏنو .ڄركجي ويو

جي هي سچو ’ אهو ڏسي ربي نهايت نخوت سان چيو، پر ٿوري دير ‘ .אبرאهيم خليل אهللا هجي ها، ته هر گز نه سڑي ها

هن جون ڏندين آڱريون אچي ويون، جڎهن هن ڏٺو، ته کانپو ، . خليل אهللا، صحيح سالمت سندس ڀر ۾ بيٺو هيو

مون کي يقين ته نه ٿو אچي، ته هك ماڻهو سڑڻ کانپو به ’پر پو به אڃا هك شك جي گنجائش . زنده رهي سگھي ٿو

‘آهي؟ .خليل אهللا کائنس پڇيو‘ پنهنجو شك ٻڌא؟’ אبرאهيم خليل אهللا آهين، ته پو تون پهريان جي تون وאقعي’

‘؟...؟۽ دهكندڙ بٺو، تنهنجي ال ٿڌو ڇو نه ٿيو ...ڇو سڑي وئين مان אن جو جوאب .... وאقعي، אهو هك אهم سوאل آهي ’

אهو چئي ‘ !پنهنجي دوست خدאوند کان پڇي پو ٻڌאئيندس خليل אهللا غائب ٿي ويو ــــــــ

Page 131: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ي قوم وٽ پهتو، جن جا شهر عاليشان ۽ هاڻي هو پنهنجي ٻهو سڀئي علم ۽ حرفت ۾ يكتا پئي . سڑكون كشاديون هيون

هن کي ڏאڍي خوشي ٿي، جڎهن هن ڏٺو، ته سندس هي . لڳاهن کي شهر جي وچ ۾ هك אوچي . قوم ڏאڍو ترقي يافته آهي

ڳاٽ وאري عمارت نظر آئي، جنهن جي وڄندڙ گھنڈن مان سندس شاندאر بيهك مان هو . آياאلستي آوאز ٻڌڻ ۾ پئي

. سمجھي ويو، ته پك سان אها سندن عبادت گاه هونديهن هك پادري کي ڏٺو، جيكو عجز و . هو كليسا ۾ گھڑيو

ماڻهو هيا، جو سندس . هوאنكساري جي تصوير بڻيو ويٺو .سڎي رهيا هيا‘ مقدس پي’هٿن کي بوسه ڏئي، کيس

تون مون کي ’چيائين، خليل אهللا سندس سامهون آيو ۽ ‘ سڃاڻي ٿو؟

تون پك سان گناهگار אنسان جي حيثيت سان، گناهه ’ . پادري چتائي ڏسندي، کيس چيو‘ ؟!بخشائڻ آيو هوندين

توکي ...! אي אبن مريم جا پوئلڳ ’אبرאهيم خليل אهللا ورאڻيو، ڏאڍي خوشي ٿيندي، ته مان توهان جو روحاني ڏאڏو אهو ٻڌي

‘.....!هللا آهيان אبرאهيم خليل אپر مان .... مون وٽ ته خدא جي دعوي كرڻ وאرא به אيندא آهن ’

אنهن آڏو تنهنجي . אنهن جي مغفرت ال به دعاگھرندو آهيان .پادري مشكندي ورאڻيو‘ .دعوي ته كجه به ناهي

Page 132: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

يقين ڄاڻ ته مان אهو ئي آهيان، جنهن کي نمرود جي آڳ ’

אسحاق ۽ ..... حاجره جو مڑس ساره ۽.... ۾ אڇاليو ويو هو خليل אهللا کيس حوאال ڏيندي ٻڌאيو،‘!אسماعيل جو پي ،

جي تون پنهنجي دعوي تي بضد آهين، ته پو پنهنجي ’سچائي کي ثابت كرڻ ال، توکي אسان جي آڳ مان به گذرڻو

. پادري کيس ڊيڄاريندي ورאڻيو‘ .پوندودس ۽ پنهنجي ها، مان אوهان جي آڳ مان به گذري ڏسن’

هن سوچيو، ته . خليل אهللا ورאڻيو‘ !سچائي کي ثابت كندسهن ڀيري آڳ، ساڻس ڌوكو نه كندي، جيئن پهريان كيو

. هيائينپادري، كجه ماڻهو ساڻ كري، אبرאهيم خليل אهللا کي، هك وڏي אئٹمي گھر ۾ وٺي آيو، جنهن جي کورن ۾ تيز باهه ٻري رهي

ميٹك كرسي تي ويهڻ جو پادري کيس هك אهڑي آٹو. هئيאشارو كيو، جنهن تي ويهڻ کانپو صرف بٹڻ دٻائڻ جي دير

אبرאهيم خليل אهللا، پاڻهي هلندو وڃي کوري ۾ كريو ۽ . هئي كرڻ سان ئي ڀسم ٿي ويو،

هاڻي هن جي ...! هن پنهنجي كئي جي سزא ڀوڳي ’پادري ٿڌو شوكارو ڀريندي ‘ .مغفرت ال كهڑي دعا گھرجي

.چيوٿوري دير کانپو، جڎهن هن پنهنجي ڀر ۾ خليل אهللا کي

جي تون شعبده باز آهين، ’ڏٺو، ته كجه شرمنده ٿيو ۽ چيائين،

Page 133: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پر . ته אسان جي אليكٹرאنك ميڈيا جي زينت بڻجي سگھين ٿوته پهريان آڳ ۾ سڑي وڃڻ، ۽ آڳ جو . آهينجي خدא جو سچو نبي

‘گل وگلزאر نه ٿيڻ ڇا معني رکي ٿو؟مان پنهنجي دوست خدאوند .... ، تون به صحيح ٿو چوين ها’

אهي چئي خليل אهللا אلوپ ٿي ‘ !کان پڇي، توکي ضرور ٻڌאئيندس ويو ـــــــ

جنهن کي . هاڻي، هو پنهنجي אنهي ٹئين قوم وٽ آيو هويعني وٹن . قدرت طرفان، زمين جا بيش بها خزאنه عطا ٿيل ها

کيس هر طرف خوشحالي . تيل ۽ معدنيات جي فرאوאني هئيشهر جي وچ ۾ هك عاليشان عبادت گاه . موجزن نظر پئي آئي

جلوه אفروز هئي، سندس گنبذن ۽ مينارن جي نقش نگارن אکين هو هكدم אندر گھريو، אن . کي فرحت ۽ دل کي سكون پئي ڏنو

هك حجري ۾ هك موالنا کي خشوع و خضوع سان ويٺل ڏٺو،

:جنهن کيس ڏسي هكدم پڇيو؟ ۽ بنا אجازت ڇو אندر آيو ...ي אجنبي، تون كير آهينא’ ‘؟!آهينאي אسماعيل جي אوالد جا .... خدא توکي سالمت رکي ’

.خليل אهللا ورאڻيو‘ پوئلڳ، مان אبرאهيم آهيان،ڇا توکي خبر نه آهي ته אن دعوي جي سزא ! אي فاطر אلعقل’

.موالنا سختي سان پڇيس‘ ؟!ڏאڍي ڳري ۽ سخت آهي

Page 134: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جنهن کي جڎهن .... مان אهو ئي آهيان .... كر يقين’ته خدא باهه کي . نمرود، پنهنجي تيار كيل آڙאهه ۾ אڇاليو هو

אبرאهيم تي سالمتي وאري ۽ ٿڌي ٿي ....! אي باهه ’: حكم ڏنو هو ‘!پئه

مان كيئن يقين كيان، جيستائين توکي אن آزمائش مان ’

.موالنا ورאڻيو‘ !نه گذאريانٿي سگھي ٿو ته . باهه مان گذرڻ ال تيار آهيانمان تنهنجي’

خليل אهللا ‘ .هن ڀيري معجزو مكمل ٿئي ۽ پشيماني نه ٿئي . معجزي مكمل ٿيڻ جي آرزو رکندي چيو

‘!ته پو هل ٻاهر، ته توکي آزمايون’ . موالنا، خليل אهللا کي شهر جي چؤכ تي وٺي آيو

هاريو ۽ هن پهريائين پيٹرول جو كنستر گھرאئي، مٿائنسٿوري ئي دير ۾، אبرאهيم خليل אهللا ڀڀڑ بڻجي . ڏنائينسپو تيلي

.ويو ۽ پو خاכ ٿي ويوسچ ته هو كاذب هو، ’: אهو ڏسي موالنا אطمينان وچان چيو

‘.تڎهن ته אسان جي لڳايل آڳ مان نه گذري سگھيوشهر جا رونشي كوڏيا ماڻهو אهو تماشو ڏسي، موالنا جي

ڻي אڳتي وڌي ويا، پر موالنا سرאپا حيرت بڻجي تائيد ۾ كنڌ ڌوويو، جڎهن ڏٺائين ته خليل אهللا، زنده جاويد سندس ڀر ۾ بيٺو

.هيو

Page 135: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

؟ تون ساحر ته ....هي ڇا، تون وري جيئرو ٿي وئين ’ ‘ ؟!ناهين ‘.پر אبرאهيم خليل אهللا آهيان. نه مان ساحر ناهيان’ي، ۽ تون پهريان جي تون אهو آهين، ته پو باهه ٿڌي ڇو نه ٿ’

‘؟!ڇو سڑي وئينאن جو جوאب مان پنهنجي ... אها مون کي به حيرت آهي ’

אهو چئي ‘ !دوست خدאوند کان پڇي، توکي ضرور ٻڌאئيندس . אبرאهيم خليل אهللا אکين אڳيان אوجھل ٿي ويو

هيكل ۾ ربي، كلسيا ۾ .... جڎهن رאت جي سانت ۾ جي عبادت ۾ مشغول هيا، پادري، ۽ مسجد ۾ مالن، پنهنجي پنهن

:جوאب ٻڌڻ ۾ آيو/ ته کين אبرאهيم خليل אهللا جو آوאزאي منهنجي ٹنهي قومن جا جليل אلقدر مذهبي ’

مان جڎهن אهو سوאل خدאوند کان كيو، ته مان ...! پيشوאئوپنهنجي ٹنهي قومن جي لڳايل آڳ ۾ پهريون ڇو سڑي ويس ۽

: و؟؟؟ته خدאوند فرماي....پو جيئرو ٿيس אنهن جي نفرت وچان لڳايل آڳ، نمرود جي آڳ کان لکين

.....دفعا وڌيك تيز ۽ ساڙيندڙ آهي

Page 136: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

يــاعـــرب

مان تخت نشيني جي ويڑهه ۽ ) jayجي(‘ אصفهان’هو شهر خانه جنگي کان بيزאر ٿي نكتو هو ـــــــ

غياث אلدين אبو אلفتح عمر بن אبرאهيم אلنيشاپوري عرف هن . پهتو‘ بغدאد’ در جون ٺوكرون کائيندو אچي عمر خيام در

پر . سوچيو ته بغدאد ۾ هو آرאم ۽ سكون جي زندگي گذאريندوجئين ته سندس نون خيالن ۽ نظرين جي بغدאد ۾ . אئين نه ٿيو

هوهوא ٿي وئي هئي، אن كري نام نهاد عالم ۽ دאنشور سندس کيس كي كافر، ته كي شاعر، كي. دشمن ۽ حريف ٿي پيا

ملحد، ته كي حسن بن صباح جي دوستي جي حوאلي سان عمر خيام אنهن אلزאمن . مرتد چئي مٿائنس فتوאئون ڏيارڻ لڳا .کان آجو ٿيڻ ال مكي پاכ هليو ويو

جيئن ئي کيس خبر پئي ته سلجوقي سلطنت ۾ אستحكام آيو آهي ۽ ترכ سلطان سنجر تخت نشين ٿيو آهي ۽ هن سلطنت

کي بڻايو آهي ته ‘ مرو’ אصفهان مان ڦيرאئي جي گادي جو هنڌ .هن وאپسي كئي

جيكو آڳاٹي زماني ۾ آرين جي مقدس سر زمين ‘ مرو ’تباهه ۽ برباد ‘ هوڻن’هئي، جنهن کي ڇهه صديون אڳ ‘ ميرو’

ع ۾ سلطان سنجر جي علم 1118‘ مرو’كري ڇڎيو هو، אهو

Page 137: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جي دوستي ۽ علم پروري كري ڏهن وڏن كتب خانن، ريشمسوين دوكانن، كشادن رستن، אوچين ماڙين، ڦلدאر باغن ۽

شهر ڏسندي ئي . خوبصورت سرאئن جو شهر بڻجي ويو هوڏسندي ڏيڍ لک آبادي ۽ ساڍن ٹن هزאر אيكڑن تي ڦهلجي، دنيا

۽ אنهن . جي مشهور عالمن ۽ فاضلن جي آماجگاهه بڻجي ويوجنهن . سڀني عالمن ۾ عمر خيام جي قدر ۽ منزلت نمايان هئي

کي سلطان سنجر تخت شاهي جي برאبر وאري مسند تي .ويهاريندو هو

۾ ٺهرאيل אن ‘ باب سنجن’۾ سلطان سنجر جي ‘ مرو’هو

جيكا هك . خوبصورت ۽ אوچي رصدگاهه تي كم كرڻ لڳوسرسبز پهاڙي تي گلن ڦلن ۽ ميوون جي باغ ۾ كر کنيون بيٺي

يام دل لڳائي هك سائنسدאن جي حيثيت سان عمر خ. هئيموسم جي پيشنگوئين جي حوאلي سان هن نوאن . كم كيو

جن سان موسم جي تبديلي بابت، پنج . نقطا ۽ طريقا ڏناهن . ڏينهن אڳ صحيح پيشنگوئيون كري سگهجن پيون

رياضي ۾ جاميٹري ۽ אلجبرא جي حوאلي سان نوאن نظريه پيش .كيا

۾ سندس אهڑن شاندאر كمن جي باوجود به شاهي درٻارشهرت ۽ عزت، سندس ال حسد ۽ ساڙ جو . مخالفت گهٹ نه ٿي

شاهي درٻار جا وزير، ترכ אمير، تاتاري سردאر، . سبب بڻجي وئي

Page 138: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مشائخ، محتسب، مفتي، درٻاري قصيده گو شاعر ۽ شهر جا .قاضي ۽ خشك زאهد، سڀئي سندس كڍ پئجي ويا

هك ڏينهن سلطان سنجر، وڏي خوشگوאر خيال ۾ شاهي سلطان سنجر، سڀني وزيرن، אميرن، . ت تي برאجمان هوتخ

سردאرن، عالمن، فاضلن تي هك طائرאنه نظر ڦيرאئيندي چيو، مرو’مان كيڎو نه خوشنصيب سلطان آهيان، جو ’ ۾ دنيا جي ‘

ذهين وزيرن، وفادאر אميرن، بهادر سردאرن، علم جي אكابرن ۽ مر خيام جي، بس كمي آهي ته ع. شرفائن جي وچ ۾ ويٺو آهيان

پر . جيكو رصدگاهه ۾ هن وقت ويٺو ستارن کي تكيندو هوندوهن جي كم ۾ مخل ٿيڻ به نه ٿو چاهيان، جو هو پنهنجي دور

אن كري پنهنجي مرضي جو مالك آهي ته . جو وڏو دאنا آهي ‘.جڎهن به دل كريس ته شاهي درٻار ۾ אچي ۽ وڃي

پر پو به سلطان جي אها ڳالهه سڀني ويٺلن کي نه وڻي، وאهه ’چيو ۽ ‘ !بيشك’سڀني پنهنجي لبن تي منافقانه אندאز ۾

.كئي‘ وאههسلطان سنجر، قصيده گو درٻاري شاعر تي خاص نگاهه

אڄ كي אهڑא شعر ....! אي شاهي درٻار جا شاعر ’وجهندي چيو، كا نئين ڳالهه، كو . ٻڌא، جنهن ۾ منهنجي قصيده گوئي نه هجي

‘...نئون خيال هجي خاكم .....! حضور ’درٻاري شاعر نهايت אدب سان ورאڻيو،

مان ته אهڑي شاعري ئي نه ڄاڻان، جنهن ۾ אوهان جي ! بدهن

Page 139: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پر جي אجازت هجي ته كنهن ٻي شاعر جي . سارאهه ۽ ثنا نه هجي ‘.شاعري پيش كجي

.سلطان سنجر ورאڻيو‘ !אجازت آهي’ :درٻاري شاعر هك رباعي ٻڌאئڻ لڳو

نه در خورد كنشت،ني الئق مسجدم .אيزد دאند گل مارא چه سرشت

چون كافر درويشم وچون قحبه زشت، .نه دين و نه دنيا و نه אميد بهشت

نه مان مسجد ۾ وڃڻ جي الئق آهيان، نه آتشكدي جي (خدא ئي بهتر ڄاڻي ٿو ته مان كهڑي مٹي جو ٺهيل . قابل آهيان

ا كنهن مان هك بدكار فاحشه عورت جيان آهيان ي. آهيانمو ن کي نه دنيا جي پروאهه آهي، نه دين . درويش كافر جيان

.)نه بهشت جي אميد آهي. سان لڳا آهي

سلطان سنجر شعر ٻڌڻ کان پو، درٻار ۾ ويٺلن ڏאنهن ڏٺو ۽ : پڇيو

‘אها رباعي كنهن جي آهي؟’شهر جو كو عام گمنام شاعر آهي، جنهن جي אها رباعي ’

درٻاري شاعر ڄاڻي ٻجهي شاعر ‘ .بول آهيعام ماڻهن ۾ ڏאڍي مق .جو نالو نه ٻڌאئيندي چيو

Page 140: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

سلطان سنجر، رباعي ‘ אوهان کي אها رباعي كيئن لڳي؟’ .بابت رא وٺڻ ال سڀني درٻارين کان پڇيو

شاعر جي אها رباعي אن ’هك وزير باتدبير ورאڻيو،

خوبصورت بال جيان آهي، جيكا ٻاهر کان سهڻي، پر אندر ۾ ‘.خوאر هوندي آهيخون

‘!شاعر گستاخ ۽ بيوقوف آهي’هك ترכ אمير ورאڻيو، ‘.شاعر سزא جو مستحق آهي’هك تاتاري سردאر ورאڻيو،

‘!شاعر زنديق آهي’شيخ صاحب فرمايو، شاعر سامي مذهبن جو אنكاري ۽ منجهس ’محتسب چيو، ‘.آريائي روح پيل آهي

‘!مرتد آهي’مفتي چيو، ‘. آهي ۽ وאجب אلقتل آهيدهريو’قاضي ورאڻيو،

هك خشك زאهد، پنهنجي سفيد ريش تي هٿ ڦيرאئيندي، شهر جي بدنام ‘ مرو’شاعر جي رباعي ’آخري رא ڏيندي چيو،

فحاشه پروين مثل آهي، جيكا شرאفت ۽ صدאقت کان عاري ‘.آهي

אن دورאن عمر خيام شاهي درٻار ۾ دאخل ٿي، شاهي تخت .يٺوجي ڀر ۾ رکيل مسند تي אچي و

سلطان سنجر، عمر ‘ !چڱو ٿيو جو تون אچي وئين عمر’مان هك شاعر ال אيترא مختلف رאيا ’ خيام کي ڏسندي چيو،

Page 141: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

تون به پهريائين אها رباعي ٻڌ ۽ پو پنهنجي . كڎهن به ناهن ٻڌא

‘.....رא ڏي אئين چئي سلطان سنجر، درٻاري قصيده گو شاعر کي ڏٺو،

پو سڀني رא ڏيندڙ . ورجائيدرٻاري شاعر ساڳي رباعيهر هك پنهنجو رאيو ورجايو ته سلطان سنجر، . درٻارين کي ڏٺو

؟ .....تنهنجي ڇا رא آهي، אن رباعي ال ’عمر خيام کي چيو، تنهنجي رא کان پو אن شاعر ال فيصلو كيو ويندو ته کيس

אهڑي رباعي تخليق كرڻ ال خرאج تحسين ڏنو وڃي يا سزא ‘؟...!.

אهو ٻڌي سڀني رא ڏيندڙ درٻارين جي منهن تي رونق אچي وئي، ته پهريون دفعو عمر خيام، سندن تذليل جي كوڙكي ۾

پر عمر خيام نهايت بردباري ۽ سنجيدگي سان ورאڻيو، . ڦاٿو آهيمنهنجي رא به אها هوندي، جيكا مرو ...! سلطان عالي مقام ’

‘ .!روين جي هونديشهر جي بدنام ترين فحاشه پ :هكدم سلطاني حكم صادر ٿيو

ته پو سڀني درٻارين ال אهو حكم آهي، ته אڄ رאت ئي شهر ’جي مشهور فحاشه کان אن رباعي بابت رא ورتي وڃي ۽ سڀاڻي

‘.ٻڌאئي وڃي ته جيئن مابدولت پنهنجو آخري فيصلو ٻڌאئينعمر خيام سميت سڀئي . سلطاني حكم جي دير هئي

אمير، سردאر، مشائخ، مفتي، محتسب، قاضي ۽ زאهد אٿي وزير،

.کڑא ٿيا

Page 142: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مرو’ شهر جي كشادن رستن کان ٿيندא، אنهن سوڙهين ‘ گهٹين ۾ پهتا، جتي عاشق پروאنن جي كلهي گس لڳي پئي

محبوبانه אدאئون . هر طرف معشوق حور وشن جا ٹوال هيا. هئي سركاري نيٺ. هر אيندڙ ويندڙ مٿان وڄ جيان پئي كريون

سپاهه جي אڳوאڻي ۾ אنهي جا تي پهتا، جتي پروين، پري کان

ويجهي پهچڻ تي . ئي فتنه אنگيز ۽ شوخ چشم لڳي ويٺي هئي. سندس كپڑن جي אنڈلٺي رنگن هر كنهن کي پئي هرکايو

هر . سندس جسم جي אنگن تي אکيون אٹكي אٹكي پئي پيونکڑيون ته אک אنگ متوאزن ۽ مشك مليل، چپ گالب جون پن

مطلب ته رمزن ۽ .... نرگس، منهن مهتاب ته گردن صرאحيدאر ڏسڻ سان . غمزن سان كاري قيامت برپا كيون ويٺي هئي

پر خان شوخائي جي كري . سڀئي אمرא ۽ شرفا وٺجي ويا هاخشك زאهد منهن جي وڏي پكائي سان . هڑئي خاموش هيا

:خاموشي ٹوڙي ۽ وڏي نخوت سان چيوאڄ אسان ! جي بد مست ۽ بيغيرت ۽ بي حيا عورتאي شهر’

شاهي حكم تحت، تنهنجي دهليز تي אن كري آيا آهيون، ته . تون هك شاعر ناهنجار جي هك رباعي تي پنهنجي رא ڏين

جنهن جي . جيكا تو مثل بدمست ۽ بدאخالقي جو مظهرآهيبنياد تي دنيا جو عظيم سلطان سنجر، אن شاعر جي قسمت جو

‘.ڌאئيندوفيصلو ٻ

Page 143: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پروين، نگاهه نيم باز کڻي سڀني آيلن کي هك وאر ڏٺو ته لب كشائي كيائين ته غنچئه دهن مان آوאز . درڙيون نكري وين

.نكتو ‘!پهريان رباعي ٻڌאئي وڃي، ته رא جو אظهار كجي’

.درٻاري قصيده گو شاعر، رباعي ورجائڻ ۾ دير ئي نه كئيوي كهكشان روאن ٿي پروين ٻڌڻ کان پو لب کوليا ته ج

:وئيمان كنيز جي .....! אي شاهي درٻار سان وאبسته زאهد ’

بس مان به אوهان کي جوאب ۾، هك אهڑي . كهڑي رא هونديٻڌل رباعي ٻڌאيان ٿي، جيكا سلطان سنجر ذيشان جي خدمت ۾ پيش كئي وڃي ته هو ضرور هن ناچيز جو مطلب سمجهي

‘.ويندو وٽ بيهڻ אسان جي بي عزتي ۽ جلدي كر ٻڌא، جو تو’

.خشك زאهد ترشي منجهان چيو‘ .توهين آهيپروين جي لبن جي اللي، شاخ مرجان جيان لڎي ته درعدن

: مان آوאز نكتو زאهد بزن فاحشه گفتا مستي،’

.אز خبر گستي و به شر پيوستي زن گفت چنانكه مي نمايم هستم .تو نيز چنانكه مي نمائي هستي

Page 144: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هد، هك فاحشه عورت کي چيو، ته تون بدمست هك زא( . تون نيكي کان دور ۽ شر سان وאبسته ٿي وئي آهين. آهين

عورت جوאب ڏنس، مان جهڑي طرح ڏسڻ ۾ אچان ٿي، مان ڇا تون جهڑي طرح ڏسڻ ۾ אچين ٿو، אهڑو ئي . אهڑي ئي آهيان

‘آهين؟جڎهن ٻي ڏينهن تي پروين جي ٻڌאيل رباعي، سلطان

۽ پو . آڏو رکي وئي، ته سلطان ڳوڙهي سوچ ۾ پئجي ويوسنجر :سوچي سمجهي אهو فيصلو ڏنائين

جيكو אندر ۾ . אن جو مطلب ته شاعر منافق ۽ رياكار ناهيپر پو به شاعر کي حاسدن ۽ فاسقن کان . آهي، אهوئي ٻاهر آهي

.بچڻ ال هي رباعي ٻڌאئي وڃي هر رאز كه אندر دل دאنا باشد’

كه نهفته تر ز عنقا باشدبايد كاندر صدف אز نهفتگي گردد در .آن قطره كه رאز دل دريا باشد

هر رאز جو كنهن دאنشمند جي دل ۾ ٿئي ٿو، אن کي (

گهرجي ته אهڑي طرح پوشيده رکي جئين عنقا ــــــ بلكه אن کان ڇو ته قطرو سپ جي אندر لكل هجڻ كري موتي بڻجي . به زياده

.)و جو درياهه جي دل جو رאز هوندو آهيאهو قطر. ٿو

Page 145: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

‘ !وאهه وאهه’رباعي ٻڌڻ کان پو، سڀ درٻاري نيم بسمل ٿي كرڻ لڳا، سوא عمر خيام جي، جيكو نهايت خاموشي سان

.هك نئين رباعي جوڙي رهيو هو

Page 146: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڄؤر جون ٻه ڌيئر !نگاه روبرو! هوشيار! بامالحظه! باאدب’

ضرت سليمان بن دאئود، دאنا وقت، بي ريا ظل אالهي، حمنصف، شاعر آفاق، جوڙيندڙ هيكل سليماني، پيغمبر אنسان ۽ جن پريون، پنهنجي فكر جي ڦرهي تي آيل عقل ۽ دאنش جا

‘!نكتا نروאر كرڻ ال درٻار ۾ قدم ڌري رهيو آهي‘ جاد’دربان خاص جي ندא تي، شينهن جھڑא سخت جان،

سورما، سون جي پٹ چڑهيل ڍאلن ۽ نيزن سان قبيلي جا ٻه سؤ بينجمن . درٻار جي ٻاهرאن سينا تاڻي قطارن ۾ بيهي رهيا

درٻار אندر جوאهر سرفروش، قبيلي جا ٹي سؤ چاכ ۽ چوبند .....جڑيل ڍאلن ۽ كٹارن سان هوشيار باش ٿي ويا

پنهنجين ‘ زدوق’۽ ‘ אبي طاهر’، ‘عاذريه’ درٻار جا جيد عالم خاص درٻارين . ئن ۽ عصائن کي ٺاهيندي אٿي بيٺاعبائن، قبا

شاهي محرر . پنهنجا كن سرال كيا‘ آهيجا’۽ ‘ אلي حورين’. باز جي پر جي گھڑيل نوכ مس ۾ ٻوڙي ڇڎي‘ جيهو شافات’

.مشير، وزير، אمير، گورنر سڀ هكيا تكيا، هك كنا ٿي وياحضرت سليمان جاه و جالل ۽ رعب و تاب سان هرهك تي

. ئيندي، تخت جي ڏאكڻ تي پيش قدمي شروع كئينظر ڦيرאڏאكڻ جي ڇهن ڏאكن، جن جي ٻنهي پاسن کان شينهن جي

Page 147: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هم شكل قد كاٺ وאرא سونا پتال لڳل هيا، ڏאكن تي پير .ڏيندي، ڏאند جھڑي شكل وאري سوني تخت تي جلوه אفروز ٿيو

حاضرين درٻار بي حركت ۽ خاموش، جھڑאپنڈ پهڻ، ساهه خدא .... رڳو زندگي جو אحساس پئي ڏياريو کڻڻ جي آوאزن ئي

آخركار، حضرت سليمان جي ...... خدא كندي سانت ٹٹي ياقوتي لبن مان، دאنش جا بي بها موتي لفظن جي صورت ۾

:نكري پياאهي ! ڄؤر جون ٻه ڌيئر، ٻنهي جو نالو آهي، مون کي ڏيو’

‘؟....كير ٿي سگھن ٿيون ‘ يروشلم’ کڻي نكتو ۽ אيئن چئي پاڻ درٻار مان تشريف

کان ٻاهر بيٺل ٻارنهن هزאر رٿن جي אڳوאڻي كندي بيٿل شهر سڀني درٻارين جا چهرא سوאليه نشانيون ... ڏאنهن روאنو ٿي ويو

مشيرن ، وزيرن، ۽ אميرن بي وسي مان شاهي محرر . ٿي وياڏאنهن ڏٺو ۽ شاهي محرر حيرאنگي مان خاص درٻارين ڏאنهن؛

ريشاني مان دين جي عالمن ڏאنهن ۽ دين جي خاص درٻارين پكنهن .... عالمن شرمندگي مان پنهنجا كنڌ جھكائي ڇڎيا

خبر . به هام نه هنئي سمجھڻ جي، پروڙڻ جي، پرجھڻ جيناهي، ڇا هيو؟ طنز هئي يا تنقيد، אشارو هيو يا كنايو،

؟ سندس .....سمجھاڻي هئي يا אڳكٿي، پرولي هئي يا پهاكو ڦرهي تي آيل ٹن هزאرن چوڻين مان، هي عجيب فكر جي

Page 148: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

وغريب چوڻي هئي، جنهن جي كو به تشريح نه كري سگھيو، . كو به تاويل نه ڏئي سگھيو ۽ אيئن وقت گذري ويو

پر هن אيكويهن صدي ۾ אوچتو ئي אوچتو هك ٻئي پٺيان سڄي دنيا جي سياڻن هام هنئي ته אن .... دعوאئون ٿي ويون

ا אونهي ڳالهه אسرאر جي هئي، سا سمجھه ۾ אچي چوڻي ۾ جيكאخبارن ۾ خبرون لڳيون، كتابن ۾ تشريحون ٿيون، .... وئي

ريڈيو ۽ ٹيليويزن تان بحث مباحثا ۽ مناظرא نشرٿيا، سڄي دنيا ..... ٿرٿلي ۾ אچي وئي Mass Mediaجي

پهريائين، پهريائين دعوي يروشلم جي يهودي كئي، د جي ڏنل ڳوٽ ڀڄي پئي، تاريخي حوאلن سان سليمان بن دאئو’

هن، . ــــ ۽ אها سٹ سنئين سڌي سياسي ۽ مذهبي אڳكٿي هئيאسان جي نبي جي حيثيت سان، אسان کي ئي אشارو ڏنو هو ته

אهي . يهودين جو אستحصال كي ٻه قوتون كنديون رهنديونآهن هك مسلمان ۽ ٻي فلسطيني قوم ۽ אهي ئي ڄؤر جون

يل ۾ كم آيل آهن، جيكي אسان کان خدא جي ڌيئرن جي تمثپاכ زمين تي دعوאئون كندא رهندא آهن ۽ گھرندא وאعدي ۾ ڏنل

!رهندא آهن ته אسان کي ڏيو Mass Mediaيهودي جي تشريح تي، سڄي دنيا جي

ليكن אها تشريح به كوڙي . كئي‘ !وאه وאه’كمائڻ خاطر وڏي . يجي ڊאڙ ثابت ٿي ۽ پنهنجي ئي موت مري وئ

Page 149: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

دنيا جي طاقتور ملك، جي طاقتور دאنشورن به ريڈيو ۽ ٹيليويزن تي بحث ۽ مذאكرن ۾ אن אلجھيل سٹ کي

:سلجھائيندي فرمايوحقيقت ۾ حضرت سليمان جي فكر جي ڦرهي تي آيل ’

عقل۽ دאنش جي ڳالهين جي هر אها قوم وאرث آهي، جيكا ندي ڇو ته هن جي دؤر ۾ سون ۽ چا. طاقتور ۽ خوشحال آهي

۾ جھجھائپ هوندي هئي، جيئن ‘ يروشلم’جي سكن جي אنهي پس منظر جي بنياد تي אها .... אسان وٽ ڊאلرن جي آهي

سٹ هك عالمگير سچ جي حيثيت سان دنيا جي אقتصادي אڄ به אن جي אها حيثيت آهي، جيكا . حالتن کي وאضح كري ٿي

جنهن تنهنكري ڄؤر مان مرאد آهي، نادאري،..... كلهه هئي پهرين قوم . جون ٻه ڌيئر آهن، هك بکي قوم ۽ ٻي ڏکي قوم

صرف אمدאد تي پلجندي رهندي آهي ۽ ٻي صرف قرض تي ٻنهي جا هٿ هوא ۾ ٹنگيل هوندא . جيئندي رهندي آهي

‘.تنهن كري ٻنهي جو نالو آهي، مون کي ڏيو.آهن سڄي دنيا ۾ אن بحث کي پروپيگنڈه جي سڀني وسيلن

ليكن پو به אهو بحث، אها رא دنيا جي گھڻن . وذريعي ڦهاليو وي .....ماڻهن ال دٻي ۾ ٺكريون ثابت ٿي

سماجوאدي ملكن جي ڏאهن، مهاڏאهن كتابن جي عرق :ريزي ۽ نور نچوئڻ کانپو אهو رد ڏنو

Page 150: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

دאنائي كنهن جي به ذאتي ميرאث ناهي ۽ אن كري حضرت ’ي אنسان سليمان جي فكر جي ڦرهي تي آيل سچاين جا سڀئ

آهن ۽ אهو سرمائيدאرنه جاگيردאرאنه طرز عمل هك جيترא وאرث ‘.آهي، جنهن جي مذمت ٿيڻ گھرجي

אنهي رد کان پو سماجوאدي محققن، جدلياتي ۽ تاريخي ماديت جي بنياد تي، אن چوڻي جي هيٺين ريت وضاحت

:كئيلفظ ، אستحصال، ڄؤر جي تشبيهه ۾ كم آيل آهي، جنهن ’

. ڌيئرون، هك جاگيردאري ۽ ٻي سرمائيدאري آهنجون جاڙيونٻئي אيامن کان وٺي אنساني سماج ۾ محنت كش طبقي جي رت ۽ ست تي پلجنديون אچن ٿيون، پر پو به ٻنهي وٽ حرص ۽ ! هوس جي هك ئي صدא، هك ئي نعرو آهي مون کي ڏيو

‘.جيكو سندن حقيقي ۽ אصلي نالو آهيڑي ويا، پر پو به אها سڄي دنيا ۾ هوكرא ٿي ويا، بحث ڇ

وضاحت سڀني جي אڃ אجھائي نه سگھي ...... مون به אنهي ڏس ۾ گھڻو مٿاكٹ كئي، ذهن تي زور ڏنو، ليكن سليمان بن دאئود جي فكر جي ڦرهي تي آيل سٹ جي

..... ڇنڈ ڇاڻ نه كري سگھيس אڄ وאٽ ويندي هك صوفي سگھڑ کان پڇي ورتم، چپن تي

حضرت سليمان جي ! چريا’دي چيائين، طنزيه مرכ آڻين؟ ڄؤر مان مرאد آهي، .....سولڑي ڳجھارت به نٿو ڀڃي سگھين

Page 151: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אستحصال كندڙ قوتون ۽ אن جون ڌيئرون ــــــــ هكڑي אها،

جيكا אچڻ سان ئي چوي، جيكو تون کائين ٿو אهو مونکي ۽ ٻي אها ڌي جيكا ويهڻ سان ئي چوي، جنهن تي ويٺو . ڏي

هك گرهه ۽ ٻي گھر کسڻ جي كڍ هوندي . نکي ڏيآهين אها موאهي ٻئي تنهنجي ڌرتي تي ديرو دمايون ۽ چهٹيون پيون . آهي

آهن، گرهه به کسيو אٿائون ۽ گھر به، אڃا به نه ٿو سمجھين ‘؟!وאئڑא

؟ .....ڇا وאقعي صوفي سگھڑ سچ چيو

Page 152: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڇٹي امراڻ جو مٹئ

چوڻ وאرא چون ٿا ته، بي دאدي نگري ساڳي

.ماڻهو ساڳيو .رڳو رאجا ۽ وزير تبديل ٿيندא رهن ٿا

پر هي אن زماني جي ڳالهه آهي، جڎهن بي دאدي نگري تي چرٻٹ جو پي رאجا گچ مچ حكومت كندو هو، جنهن جي دور

.۾ ٹكي سون ۽ روپئي سير ٹامو وكامندو هوو هك ڏينهن محل مان رאجا جي سيبتي رאڻي گك مك ج

ٻڑي وאرو سونو كوكو אوچتو گم ٿي ويو، خير كوكي جي ...! ڳالهه ته كونه هئي، پر אها ڳالهه پنهنجي جا تي وڏي هئي ته

אهو رאجا جي . شاهي محل مان پٹ رאڻي جو كوكو کڄي وڃي . عزت جو سوאل هو

كوكي ڳولهڻ ال رאجا پنهنجي وزير چچمچ کي گھرאئي ملڻ گھرجي نه ته پو جيئن كوكو جلد אز جلد’چيو ته،

وزير هو سياڻو، تنهن ٹن ڏينهن جي مهلت وٺي، ‘ .سمجھين ٿوكوكو ’شهر جي كوٹار کي گھرאيو ۽ دאٻو ڏيندي چيس ته،

سمنڈ جي پيٹ ۾ هجي ته به ٻن ڏينهن ۾ ملڻ گھرجي نه ته پوكوٹار سپاهين ۽ پهريدאرن کي گھرאئي ‘ .كوٹار جو خير كونهي

Page 153: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

رאڻي جو ’ن سان گڎ کارאيو ۽ پو حكم ڏنو ته، پهريائين ته كتكوكو אڄوكي ڏينهن ۾ نه مليو ته کين كڑم قبيلي سميت آلن

‘ .ٹوئن ۾ ساڙאيو ويندوسنهو . سڄي شهر ۾ ٻاكر كٹو مچي ويو، وٺ سٺ ٿي وئي

سكو چور به אچي ڏچي ۾ پيو، אٺائي گيرن، ڳنڍين ڇوڙن ۽ ٻڌي سندن پٺيون بشنين جي وאت تي گرم گرم خاכ جا توٻرא

كٹيون ويون، אونڌو ٹنگي گوگائي مرچن جون ڦوكون ڏنيون پر جوאب אهو مليوته، . ويون، ماري ماري سندن نور وڃايو ويو

جي بادشاهه کي ٻڑي وאرא كوكا کپن ته کوڙ، باقي אن كوكي ’ ‘ .جي خبر نه سندن فرشتن کي، نه شيطان کي

ٹيون ڏينهن آخر אيئن ٻيو ڏينهن خدא جو گذريو ۽ جڎهنٿيو ته وزير، كوٹار، پهريدאر، سپاهي هيڈ هاريل منهن سان رאجا

:جي درٻار ۾ آيا ۽ نماڻو عرض كندي چيائون ‘ جي رאجا هوش ۾ אچي ته عرض كيون؟’

:رאجا گارين جا دس ڏيندي ورאڻيو ‘!ڀونكو’

نگري جي ڏکڻ ۾، ويرאن جا تي، ڇٹو ’אنهن عرض رکيو ته، ڌو ديرو دمايون ويٺون آهي، سندس دعوي אمرאڻي، نالي هك سا

آهي ته، جيكڎهن سندس مٹين مان كنهن چور کي پاڻي پياريو ويندو ته پاڻي جا جناور سندس پيٹان אيستائين نكرندא

‘.رهندא، جستائين هو سچي نه كري

Page 154: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אهو به ’نيٺ ته رאجا هو، پهريائين کليو ۽ پو چيائين ته، ساڳيو كوكو نه مليو ته پو پر جي رאڻي جو ! ....كري ڏسو

‘ .אوهان جو ڄڻ ٻچو رالئي ڇڎبوسڄي نگري جي خلقت אچي گڎ ٿي، جو رאجا جو حكم هو، مکي کان وٺي مودي تائين، پئنچن کان وٺي پورهيت

. تائين، هر كنهن کي ثابت كرڻو هو ته אهي چور ناهنپهريائين پهريائين نيچ ذאتين، كمين كاسبين کي مٹين

ن پاڻي پياريو ويو، كنهن جي پيٹان ننڍي سنڍي مڇي پتكو ماאنهن بک کان ’ڏئي پئي نكتي، אنهن هكدم سچي پئي كئي ته،

كنهن هاري جي ول چورאئي هئي يا باغن ۾ بيٺل ڦل پٹيو هو، ‘ باقي كوكي ٻوكي جي چوري مان غريب ڇا ڄاڻن؟

هلندي هلندي جڎهن مکي ۽ پنڈتن جو وאرو آيو ته پاڻي ڻ کانپو سندن پيٹن ۾ گڑكا شروع ٿي ويا، ماڻهو אحتياطن پيئ

نكن تي هٿ ڏيئي ڇڎيا، پر خبر تڎهن پئي، جڎهن אنهن جي אنهي . پيٹان ٹان ٹان كندא لپاٽ جيڎא ساوא ساوא ڏيڎر نكتا

آپدא کان بچڻ ال هكدم سچي كئي، ته هو אنصاف چور آهن، نه אڍي حيرت ٿي ۽ אهو ٻڌي عام ماڻهن کي ڏ‘ كي كوكي چور،

. هكدم אنصاف تان سندن אيمان کڄي ويوپو وאرو آيو پنڈت جو، پنڈت پهريائين ته لهرאيو ته پاڻي

ماڻهن کي . جوٺو آهي، پر پو پادرن جي ڀؤ کان هن پيتوحيرت جي حد ئي نه . سندس وٹجڻ سٹجڻ تي رحم אچڻ لڳو

Page 155: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

رهي، جڎهن سندس پيٹان گوج مڇي، نانگ وאنگر وكڑ هڻنديهو ڳڻ چور آهي، جو هو ’نكرڻ لڳي، پنڈت هكدم آڻ مڃي ته،

אيشور جي نان تي مفت جو مال کائي، پو چوندو آهي، هئي باقي خسيس كوكي جي چوري كري گھڻا ڏينهن ! حرאم

‘کائيندو؟אن کان پو جڎهن سپاهين ۽ پهريدאرن جو وאرو آيو، پيئڻ

ٹيڑي ويهي رهيا، کان پو، گھڑي نه گذري ته هڑ جو هڑ ٹنگانسندن پيٹان قطار كري كميون نكرڻ لڳيون، אنهن كنن تي

سندن پيٹ ۾ حرאم جو هڎو پيل ’هٿ رکي سچيون كيون ته، آهي، جنهن كري ساڻن אها ويڌن ٿي آهي، باقي رאڻي جي كوكي کان وڏيون، کين אهللا אکيون ڏنيون آهن، אيڎא بي نيمكا

‘.ناهن، جو אيئن كنبه وאرو آيو، پاڻي ته کيس كيئن به كري نيٺ كوٹار جو

پيئڻو هو، سو كسندي مسندي پيتائين، ويرم ئي نه ٿي ته هٿ

جيڎא کڳا ڦٿ ڦٿ كندא ٻاهر نكرڻ لڳا، هن زور زور سان رڙيون :كندي אقرאر كيو

مان لكڑ هضم پٿر هضم آهيان، پر نور مٺي جو ! هائو’ نكرن، قسم كوكو ناهي کنيو، جي کنيو هجي ته ٻئي אکيون

‘.אنڌو ٿيانرאجا نه پئي چاهيو ته وزير بي مهابو ٿئي، خلق آڏو، پر رאڻي

.ضد كري بيٺي جو ڏאڍي ضديري هئي

Page 156: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

گدڙ جو احتساب

چوندא آهن، ته لڳي ته شكار نه ته بيكار، سو زمان ۽ مكان کي אورאنگھيندي، ٺهي سنڀري بي ڏאڙهيو مالن، ۽ مڇ كٹيو

. كار تيموאلي، جھنگ منهن كري هليا ششكار كير ۽ شكاري كير؟ אها خبر هك رب کي، ۽ ٻيو

باقي אزل کان آهي، ته ماري جو من به . سندس مالئكن کي .ساڳيو ته شكار ٿيندڙ جو تن به ساڳيو

موאلي کي تتر هٿ آيو ۽ مالن کي ..... خير، ڳالهه کٹائڻي ٻئي شكاري جڎهن شكار کنيون پئي آيا، ته گدڙ پنهنجي . گدڙאڙي ’تتر حيرאن ٿي چيس، . مت تي אوناڙيون كندو پئي آيوقسكيهان ته مان كيان جو حالل آهيان، پك سان موאلي ! گدڙ

تون ته آن حرאم، توکي אڳتي هلي مالن ڇڎي . كهي ڇڎيندو ‘ !ڏيندو

چڱو، אدא אهو به ’אهو ٻڌي گدڙ ڳوڙها وهائيندي ورאڻيو، ڏسجان! ‘

. موت ته وسري ويوאتي تتر کان تجسس وچان پنهنجو شكاري هلندא هليا، هلندא هليا، نيٺ אچي هك ڊيم جي كڑ

كل گھوڙن کي אسٹيل جي ٿنڀن سان ٻڌي، . تي ڊאٻو كيائون

. پنهنجي پنهنجي سفر جو سامان الهي كرت سان لڳا

Page 157: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

سوچيائين، ته پهريائين پيالو پاڻي . موאلي ويو هو وٺجيڑي هوندي ته ماني אک كك. كري، پو رڌ پچا جو جھان كبو

جو پيالو ٺاهي جو هنيائين ته لون لون پنجتولبه وڻندي، سو ڀنگ ۾ جو بيخودي ۽ سرمستي جا هڑيئي مساال . ٺري پيس

مڎي كاتي . مليل ها، تن دير ئي نه كيس، عرشين وڃي پهتوپر جڎهن تتر تي نظر كيائين . تکي كري אچي تتر مٿان بيٺو

: ته، خيال آيس.... بک کي هي ننڍڙو تتر كيئن منهن ڏيندو؟ صدين جي’

ڀلي ... تتر אڃا ننڍو آهي ..... بک وڏي، لقمو ننڍو كيئن ٿيندو؟ دنيا אميدن تي قائم آهي ..... אڄ ننڍو سڀاڻ وڏو ..... کائي پي وٺي

هك ڏينهن ... پو به پرتي كونهي ... ڀل ڍور جھڑو متارو ٿئي ... پاڻ به .... يخاني تي بيهاربو رسو كنڌ ۾ وجھي، كاهي وڃي م

אكيلو کائڻ، ساٿي نه .... کائبو، سنگت کي به تل ڦل كرאئبو ڀلي بک ڀرم جي شل نه .... سارڻ، אهو دאئري وאرن جو كم ناهي

‘...!وڃي شان . تتر جي אهللا ٻڌي. אهو سوچي تتر کي آزאد كري ڇڎيائين

جو لقا אوٽ وٺي گدڙ . تتر ٹپكيون ڏيندو، هك وڏي لئي ۾ لكو . ڏسڻ لڳو

دوربين سان هر هر آسمان ڏאنهن پئي . مالن ڏאڍو ملول هو : شكوאئون پئي كيائين. ڏٺائين

Page 158: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پنج ئي ... مان אوهان جو نيك ٻانهو ! .... אي منهنجا رب’هو موאلي، جيكو هر دم ... وقت אوهان جي حضور ۾ حاضر

ا ؟ אه... !אن جي نصيب ۾ حالل، منهنجي ۾ حرאم .... غافل ؟ پر جي منهنجي نصيب ...!אنصاف ۾ كاڻ ناهي ته ٻيو ڇا آهي

אوهان جي فيصلن ... ۾ אهو لکيو هيئي، ته حرאم ته نه كيوس ها هن ’تي אعترאض ته نه كجي پر אيترو ضرور عرض كجي ٿو ته،

هن אوهان ... خبيث کي كنهن به صورت ۾ نه ڇڎڻ گھربو هيئي جي سمورن جانورن جي رحم جو ناجائز فائدو وٺي، جھنگ سي אوهان کي سڀ . سان جيكي جٺيون ۽ عقوبتون كيون آهن

‘...معلوم آهن گھرא ۽ ٿڌא ساه کڻي، אکيون ٻوٹي دل جي حضور سان وري

:مالن عرض كيورڳو אوهان جو حكم . هاڻي به אوهان جي هٿ وس آهي’

ٿئي، ته אحتساب جي تکي كاتي سان هن کي حالل كري ين مان ٻه ٹي پاٹيون گوشت جون نكرنديون لع..... سگھجي ٿو

אگھائڻ .... אسان ته ٻانها آهيون، عرض ئي رکي سگھون ٿا .... ‘... كم אوهان جو

پو مالن كي گھڑيون ته مٿي کي مٺ ڏيئي ڳوڙهي سوچ ۾ :جي آمد ٿيس‘ جوאب شكوه’אوچتو ڄڻ . ويهي رهيو

شكار ...! אن جي موكليل رزق تي ناشكري ٺهي نٿي ’رڻ جي پروאني ملڻ کانپو توکي كنهن جھليو آ، ته אئين نه ك

Page 159: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אيئن نه ...! شكر کي אٹان نه هڻ ...! جيئن وڻئي تيئن كر ... كر ‘...!ٿئي، ته سڀاڻي אهو به نه ملئي

بس پو مالن جي چهري تان אدאسي، رحمت جي فرشتن هو هكدم אٿيو، پٿر دل روهي . جيان ڀڑكو ڏيئي אڏאمي وئي

. تساب جي زنگيل كاتي کي صاف شفاف كرڻ لڳوكڍي، אحאتي گدڙ مالن جي نيك . ڌאر تي آڱر ڦيرאئي אچي گدڙ مٿان بيٺو

:אرאدن کي سمجھي وאت وكيل بڻيومون کي كيئن . مان ته حرאم قرאر ڏنو ويو آهيان! مالن’

‘!تكبير ڏيندين؟ .مالن سينو ٺوكي جوאب ڏنس‘ !بک ۾ حرאم به حالل آهي ’مجبوري جي حالت ۾، جڎهن زندگي ۽ موت جو אهو ته ’

جي تون هك نگاه پنهنجي پيٹ ڏאنهن كرين، ته . سوאل هجيگدڙ سندس ڦوكيل پيٹ ‘ ؟!تون كو אيڎو بکيو به كونهين

. ڏאنهن אشارو كندي چيوڦوكيل پيٹ تي نه وڃ، אن אيامن جي بک کي ڏس، جيكا ’

‘!جي صدא پئي ٿي ڏي! دوزخ وאنگر אڃا آڻ‘ وאئسي حرאم کائڻ جو گناهه كيئن بخشائيندين؟ڏسي ’

. گدڙ منجھائڻ ال هك نئون وكڑ وڌسאيتريون كيئي نيكيون آهن، جن مان صرف هك جي אدא ’

مالن مشكندي ‘ .كرڻ سان ستر گناهه بخش ٿي ويندא آهن . جوאب ڏنس

Page 160: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

پر هي موאلي، جو صحافين جھڑو منهن كيون سامهون ’ڳوٺ وڃي هالئي ڇڎيئه، ته مالن گدڙ . وخوאري جو کار. ويٺو ٿي

‘ کاڌو، ته پو كهڑو جوאب ڏيندين؟گدڙ موאلي ڏאنهن אشارو كندي אحساس ڏياريس، مالن

:هكدم وڏو ٹهك ڏئي ورאڻيوپر جي كنهن ٹوكيو به سهي، ته ....! كهڑو فرق ٿو پوي ’

אهو چوڻ كافي ٿيندو، ته جھنگلي گدڙ אحتساب جي ور چڑهي ‘ ؟!ويو، ٻيو ڇا

. جھنگلي گدڙ کڻي ماٺ كئي، مالن به دير ئي نه كئيאحتساب جي صاف ۽ شفاف كاتي سان کيس حالل كرڻ لڳو

.....

Page 161: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

۽ گدڙ بچي ويو...

بنا ڏאڙهي وאري مالن אکيون ٻوٹي אحتساب جي صاف ۽ کيس پك هئي ته كاتي هيٺ . شفاف كاتي سان تكبير ڏني

نظريه ’ ٹكر ٿي چكي هوندي ۽ هو آيل گدڙ جي گردن ٻههن تصور ئي تصور ۾ گدڙ . هيٺ حالل ٿي چكو هوندو‘ ضرورت

جي گوشت کي سيخن ۾ پچندي محسوس كيو ۽ אن همسفر موאلي کي حسد ۾ سڑندي ڏٺو، جيكو بک تي ڀنگ جو پيالو

.هنيون، ڀيانك جھنگل ۾ بي אونو لڳو ويٺو هوندين آڱريون مالن ڳيت ڏيندي אکيون کوليون ته کيس ڏ

كاتي . هي ڇا، گدڙ جي گردن جو وאر به ونگو نه ٿيو’. אچي ويونאي ’مالن كاتي کي ميار ڏيندي چيو، ‘ ؟!ڄڻ هوא ۾ هلي هئي

تون صاف ۽ شفاف هئڻ جي باوجود به ! حرאم حالل جي كاتيאڄ مونکي אمر ‘ ’אهو كم نه كيو، جيكو توکي كرڻ گھربو هو؟

.يوكاتي مان آوאز آ‘ !نه هوאي كاتي، هوش كر، نه مان خليل אهللا ۽ نه گدڙ ذبيح אهللا، ’

‘ آخر אهو אمر توکي ڏنو كنهن؟ . كاتي مان جوאب آيو‘ !אهو گدڙ کان پڇ ته بهتر آهي’אي گدڙ مردود، تون ئي ٻڌא ته كاتي جي نه وهڻ جو كارڻ ’

‘كهڑو هو؟

Page 162: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

. گدڙ ورאڻيو‘ .אهو كاتي کان پڇ ته بهتر آهي’كاتي، توکي خدא جھنم رسيد كري، جي تون نه אي ’

.مالن كاتي کي پٹيندي چيو‘ !ٻڌאئين؟مالن پٹ نه، مون سان گڎ تون به جھنم رسيد ٿيندين، جو ’

هٿ تنهنجي ۾ آهيان، پر مان تنهنجي دشمني کان پناهه ‘.گھرندي ٻڌאيان ٿي، ته אهو אمر عزرאئيل جو هو

‘ عزرאئيل سان گدڙ جي كهڑي قربت؟’ .كاتي جوאب ڏنو‘ .אهو ته گدڙ ئي وڌيك ٻڌאئي سگھي ٿو’جلد אز جلد ٻڌא ته عزرאئيل سان تنهنجي ! אي فريبي گدڙ’

‘ كهڑي عززאت؟قبله محترم، مان ۽ منهنجي گدאڙي فرشتن ۽ مالئكن جا ’

‘אٺ چاريا آهن، אن كري متان كا وאهر ٿي هجي؟ ‘ مالئكن کي كيئن خبر پئي؟’ن אوهان جي كوڙكي ۾ ڦاٿو هيس ته جنهن مهل ما’

منهنجي زאل، مون کي אن مصيبت ۾ ڏسي، مالئكن جي مقدس گدڙ ‘ .سرزمين ڏאنهن ڊوڙ پاتي هئي، شايد אن ٻڌאيو هجين

. وضاحت كندي چيوאهي كوڙ ٻين سان كٹ، مان تنهنجي بڻ بڻياد کان وאقف ’تون وאڳون، ككڑ، ڍڳي يا ٻكر کي ته بيوقوف بڻائي . آهيان

‘ .سگھين ٿو، پر مان אشرف אلمخلوقات کي نه

Page 163: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אن ۾ كو شك كونهي ته تون جھنگ جي سمورن جانورن ’کان مشرف آهين، پر אنسانن ۾ تون كيترو אتم آهين، אها توکي

جھنگ جا . ؟ باقي منهنجي حيثيت به كا ويل كونهي....!خبر سمورא جانور ڄاڻن ٿا ته منھنجو تعلق صلح پسند ۽ شريف

‘. سان آهيخاندאنتون ڇا ٿو سمجھين، تنهنجين אنهن ٻٹاكن کان مان ’

هي بي پير خنجر ڏسين ٿو، جيكو .... مرعوب ٿي ويندس كيترن ئي شينهن جي گردنن تي هلي چكو آهي، تون ته هك

مالن پنهنجي ور مان تيز ڌאر وאرو چمكدאر ‘ .خسيس گدڙ آهين . خنجر كڍي ڏيکاريس

.... ي شينهن وאري مثال تي مالن، אفسوس آهي אوهان ج’אنهن بي وقوفن کي، پنهنجي گردن سان ته كا دشمني هئي، پر . مون کي پنهنجي گردن پنهنجن ٻچن کان به وڌيك پياري آهي

هك ناعاقبت אنديش شينهن کي، هك عاقبت אنديش گدڙ بحث تكرאر کي ڇڎي، אچ .... سان ڀيٹڻ كيڎي نه زيادتي آهي

‘.نته ڀالئي وאرو سودو كيومالن نه چاهيندي ‘ ڀالئي وאرو سودو، אهو كهڑو سودو آهي؟’

.به پڇي ويٺو’مان پنهنجي منڍي بچايان ۽ تون پنهنجي بک مٹا. ‘ تو هك خسيس گدڙ وٽ، سوא جان جي نذرאني جي ٻيو ’

‘ڇاهي؟

Page 164: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مالن، مان توکي پنهنجي گردن جي بدلي، جھنگ جا אهي ’مار وڏي جيكي هك چڑي . ڏهه جھرכ کارאئيندس

مان . جانفشاني سان ڦاسايا ۽ سندن ٹنگان ٻڌي کنيو پئي ويوکيس تترن جي ڦاسائڻ جو ڏٹو ڏئي، אن جھنڈ ڏאنهن وٺي ويس،

. جيئن هو تترن کي ڦاسائڻ ۾ مشغول ٿيو. جتي تتر چڳيا پئيאهي . مون دير ئي نه كئي، אهي ڏهه ئي جھرכ کڻي وٺي ڀڳس

هيان، جتي كنهن جو وهم ۽ هك وڻ جي پور ۾ رکي آيو آجھرכ، ‘.گمان به كونهي

. مالن کان ٹهك نكري ويوڇا منهنجي بک کي تنهنجا אهي ڏهه جھركڑא ختم ’ ‘كندא؟

جھنگ جا אهي אنمول جھرכ آهن، جن جي کائڻ سان ’

توکي خبر آهي ته هك نر ! مالن. تنهنجي جوאني موٹي אيندي‘ .ذلت آهيجي مردאنگي جو ختم ٿيڻ، پوري نر معاشري جي

.گدڙ وضاحت كندي ٻڌאيوتون صحيح آهين، پر אهي ته هك مسئلي جو حل آهن، אن بک ’

جنهن جي كري مان تو حرאم کي به حالل كري جو ڇا ٿيندو، ‘.کائڻ تي مجبورٿيو آهيان

گدڙ، مالن جو جوאب ٻڌي ٿوري دير خاموش رهيو ۽ پوچڱو .... ي خدא شل تو وאنگر كنهن کي مجبور نه كر’چيائين،

جيكي مان جھنگ ككڑين جي . ڏيندستوکي ٻه درجن آنا به

Page 165: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

آکيرن مان صفائي سان چورאئي هك אهڑي خفيه ڏر ۾ رکيا آهن، ‘.جنهن جي خبر منهنجي جو کي به كونهي

گدڙ ڏאڍو ’مالن، كرخت چهري تي كجه نرمي آڻيندي چيو، ان آنا سو به جھنگ ككڑ جا، مون پهري.... پكو وאپاري آهين

אڃا وڏو ... سمجھو، شايد شتر مرغ جي آنن جي ڳالهه كندين ‘ .وאכ ڏي ته بهتر آهي

مان توکي گھاٹي ... مالن ته پو وڏو ۽ آخري وאכ ٿي ’جن ۾ محنت كش . جھنگ ۾ אهي ٻارنهن مانارא به ڏيکاريندس

ماکي جي مکين، ڏينهن رאت گلن جو رس چوسي אيترو کاڄ ي جنت جي אڻ مئي ماکي جون كٺو كيو آهي، جيكو تنهنج

‘.سكان الهيندوאي جھنگ جا سفير، مون کي صرف אهو ٻڌא ته تون אڄ ’

گھاٹو جھنگ ڇڎي الڻين ۽ كنڈين ۾ ڇا پئي ڳوليو، جو مالن هيٺاهين وٺي سوאل كيو ته گدڙ وٺجي ‘ پكڑجي پئين؟

.ويوتون . مالن، كنڈن ۾ كنڈא ئي ٿيندא آهن، نه كي ميوא’

ه، جي توکي خدא تي ويسهه آهي ۽ پت كرين ته אجايو شكج نمون توکي ڏسڻ پئي گهريو، جڎهن وڻ تي ويٺل هك بغاغي باز

‘ .ڀڄو، مالن ٻٻر هيٺيان لكو ويٺو אٿو’كانو وאويال پئي كئي ته، جيتوڻيك مون کي پنهنجي زאل جھليو هو، ته پي جي אها

ن جي كڎهن به بنا ڏאڙهي وאري مال’نصيحت به ياد هئي ته،

Page 166: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

. منهن نه چڑهجان، توڻي جو אهو توکي هٿن سان حلوو آڇيمان نه مڑيس ۽ توکي ويجھو ڏسڻ جي خوאهش ۾، پاڻ ڦاسائي

‘.ويٺسبيشك، تو אن الئق هئين جو وڏن جي نصيحت کي پٺتي ’

۽ هاڻ مون کي كجه جھركن، .. אڇلي مون سان سينو ساهيئه ين ٿو پر ياد رکي آنن ۽ ماکي جي مانارن تي خريد كرڻ چاه

مون کي منهنجي محنت جو پورو صلو . ڇڎ، مان ويكائو ناهيانجڎهن ته . مان تر جيتري به كس کائي نه ٿو سگھان. کپي

‘ .منھنجو منطق ٻڌאئي ٿو ته تو وٽ گھڻو كجه آهيمالن، مون کي تنهنجي بک جو אندאزو ناهي، تون אها بيان ’

دڙ אنكساري وچان گ‘ .كر ته پو مان كجه چئي سگھان ٿو .مالن کان پڇيو

ڇا . منهنجي بک، گھٹ ۾گھٹ هك ڀلي אٺ جي برאبر آهي’ ‘تون پوري كري سگھندين؟

. گدڙ پڇيس‘ كا گنجائش نكري سگھي ٿي؟ ’ .مالن ورאڻيو‘ .نه ،وאحد كالم آهي’جا هك غريب گدڙ . ته پو تنهنجي بک خدא پوري كري’

هي ۾ ٿو سمجھان ته جي وس ۾ ناهي، אن كري مان عافيت אنگدڙ مايوسي ‘ .وאسطا وجھان. توکي رحم جي אپيل كيان

.وچان چيو

Page 167: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אي گدڙ، جي وאسطن ذريعي جان آجي ٿئي ها ته خدא جنت ’پو هڑيئي دوزخي وאسطا وجھي جنتي ٿي . ۽ دوزخ نه خلقي ها

مالن ‘ .تنهن كري تنهنجي אپيل كو نه אگھامندي. وڃن ها .ورאڻيو منطق آڏو دنيا جون سڀ چاالكيون ختم مالن تنهنجي’گدڙ بنهه مايوس ٿي ‘ ....چڱو، جيكا منهنجي قسمت ... آهن

.کڻي אکيون ٻوٹيونمالن تيز ڌאر چمكدאر خنجر كڍي אڃا אڀو كيو ته کيس رڙ

‘ !مالن تكڑ نه كجان’ٻڌڻ ۾ آئي، مالن آوאز طرف لوڻو هنيو، ڏٺائين ته هك אعرאبي ڀلوڙ אٺ

هان وٺ، هي ’دو پئي آيو ۽ سهكندي چيائين، كاهيون ڊكنچيو אٿائين ته، گدڙ کي ڇڎ، . فرشتي ميكائل موكليو آهي. אٺ

‘ .جو אسان جو ڌنار آهيمالن هكدم אٺ جي مهار هٿ ۾ كندي، گدڙ جي ٹنگ

:كوڙكي مان كڍي ۽ پٺي ٺپيندي گدڙ کي چيو ‘ .وڃ، جو تنهنجا مالئك زور آهن’

Page 168: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

، سو كؤڙو منهن كري مٹي مان وزير کي به خبر هئيكپڑو ڀري کڻي ڏوگھيائين، جھٹ نه گذري دאنهن كندي چوٽ

אن . ڀر ڦهكو كيائين، چتڑن مان رت توتڑيون كري وهڻ لڳسکان پو رت ۾ لت پت ٻن ٻن هٿن جيڎא ڄركا ڦٿكندي نكتا ته سڀ ماڻهو سمجھي ويا، وزير پو به وضاحت کان نه مڑيو،

: چيائينبيهوش ٿيڻ کان אڳ ‘.ها مان هر شي ڳڑكائي آ، سوא رאڻي جي كوكي جي’

....! ماڻهن زور زور سان نعرא هنيا ‘ .سدא جيئي... جيئي ڇٹو ’

پو تاڙيون وڄائي، جھمريون هنيون، هاڻي صرف رאجا ۽ .رאڻي بچيا

.אنهن جو אهو لقا ڏٺو ته ڊوڙندي وڃي هاٿي تي چڑهياپيجاري گاڏي وאنگر ڊوڙאئيندي مهاوت، مكني هاٿي کي

.אچي محل ۾ كڍيو :پٺيان ماڻهن ۾ چوٻول هو

אهو پاڻي جي رאڻي پيئي ها، ته سندس پيٹان אنڌي ٻلهڻ ۽ ’ ‘جي رאجا پيئي ها، ته وڏو وאڳون نكريس ها

ٻئي ڏينهن تي رאجا گچ مچ، אليكٹرאنك، ميڈيا تي منادي كرאئي ته،

، غسلخاني مان، رאڻي گك مك جو كوكو لڀي ويو آهي’ ‘ .אڳتي كو به ڀلجي ڇٹي אمرאڻي جي مٹين جو پاڻي نه پيئي

Page 169: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جھانديده

جابر، ملك جي ذهين ماڻهن کي پنهنجي / وقت جي آمرکين چيل هو، ته وقت جي حاكم جي . شاهي بنگلي تي گھرאيو

صحيح لفظن ۾ تعريف كن، ته جيئن سندن אهليت مطابق کين .كو منصب عطا كيو وڃي

: ن ذهين ماڻهو همت كري چيوپهريحضور، אوهان وڻن ۾ بي پاڙي ول يعني وڻ ويڑهي جيان ’ ‘ !آهيو

جيكا ٻين وڻن جي مٿان زوري چڑهي، سندن رس ’چوسي زنده رهندي آهي ۽ پنهنجي אحساس برتري جو

. وقت جي آمر وضاحت كندي پڇيو‘ .אحساس ڏياريندي آهي . ين شخص ورאڻيوپهر‘ !بالكل، אوهان صحيح سمجھيو’وقت جي آمر ‘ !ته پو توکي وزير خزאنه مقرر كيو وڃي ٿو’

.کيس هكدم کيس منصب عطا كري ڇڎيو :ٻيو ذهين ماڻهو אٿيو ۽ چيائين

‘ !سائين، אوهان پکين ۾ كانو جيان آهيو’تنهنجي مرאد آهي، ته جيئن كانو كمان کان ڀڄندو آهي، ’

هردم هوشيار هوندو تيئن مان به پنهنجي ذאتي دفاع ال

Page 170: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

وقت جي آمر تشبيهه تي غور كرڻ کانپو رא ڏيندي ‘ ؟!آهيان . چيو

‘ !جيئن אوهان سمجھيو ! بالكل אيئن سائين’ . אن شخص هكدم ورאڻيو

‘ !توکي وزير دفاع مقرر كيو ٿو وڃي’صدقي وڃان، ’ٹين ذهين شخص، هٿ אدب جا ٻڌي چيو،

‘ جيان آهيو؟אوهان زميني جانورن ۾ چيتي تنهنجي چيتي سان تشبيهه ڏيڻ جو مطلب آهي، ته جيئن ’

چيتو پنهنجي شكار کي ڊوڙאئي ڊوڙאئي ٿكائي ماريندو آهي، ‘ تيئن مان به پنهنجي مخالف سان אئين كندو آهيان؟

ٹين شخص، آمرאنه ‘ !جي بالكل، אوهان خوب سمجھيو’ . ذهنيت کي دאد ڏيندي چيو

‘ اتي جو وزير كيو وڃي ٿوته پو توکي گھرو ک’ : چوٿين ذهين شخص سلوٽ هڻي تعريف كندي چيو

‘!سر، אوهان سامونڈي مخلوق ۾ شارכ جيان آهيو’تنهنجو مطلب آهي، ته منهنجي سامهون آيل كا به ...! خوب ’

‘ ؟!شي بچي نٿي سگھي ‘!אوهان صحيح سمجھيو’ ‘ته پو توکي وزير مملكت جو منصب عطا كيو وڃي ٿو’

پنجين ذهين شخص، جنهن ويٺي ويٺي وٽ سٹ پئي کاڌא، : تنهن كر کڻي چيو

Page 171: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

‘ !عزت ماب، אوهان وאسينگن ۾ نانگ جيان آهيون’تنهنجي چوڻ جو مطلب آهي، ته منھنجو ڏنگيل، پاڻي به نه ’

‘ ؟!گھري سگھندو آهي ‘ !بالكل، אوهان بجا فرمايو’ ‘ !وته پو توکي جھنگلي جيوت جو وزير كيو وڃي ٿ’

:ڇهين فرشي سالم كندي چيو ‘!אوهان زميني خزאنن ۾ پيٹرول جيان آهيو! حضرت’

تنهنجو אشارو אهو آهي، جيئن پيٹرول دنيا ال אهم آهي، ‘؟!تيئن مان به آهيان

جي، אوهان جي אهميت کان كير אنكار كري سگھي ’ .ڇهين شخص ورאڻيو‘!ٿو

‘!ته پو توکي وزير معدنيات كيو وڃي ٿو’ :تين، سر جھكائي چيوس

جناب אعلي، אوهان آسمانن ۾ هلندڙ كهكشائن جيان ’ ‘ !آهيو

تنهنجي چوڻ جو مطلب آهي، ته مان چمكندڙ ستارن جو ’ ‘؟!مجموعو آهيان

אن ‘ !جي بالكل אئين آهي، جيئن אوهان سوچيو ٿا’ .شخص אنكساري وچان ورאڻيو

جي آمر وقت ‘ .ته پو توکي وزير אطالعات كيو وڃي ٿو ’ .منصب عطا كندي چيس

Page 172: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

אوهان ! ..... אقبال بلند’אٺين شخص אٻهرאئي ۾ אٿي چيو، ‘ !كهكشائن کان به وڌ آهيو

كهكشائن کان وڌ ’آمر حيرאن ٿي، تجسس وچان پڇيو، ‘ڇا هوندو آهي؟

אهو كهكشائن کي به ڇكيندو ۽ ڳهندو .....! بلئك هول’ . אن شخص وضاحت سان ٻڌאيو‘ .ويندو آهي

آمر אندאزو ‘؟!تنهنجو مطلب ته بي אندאز طاقت جو مالك ’ . هڻندي پڇيو

مون אهوئي چوڻ پئي چاهيو، جيكو אوهان ...! جي،جي ’ .אن شخص ورאڻيو‘ !سمجھيو

توکي وزير خارجه كيو ٿو وڃي، ته جيئن ! אي ذهين شخص’تون پاڙيسري ملكن کي منهنجي دٻدبي ۽ شان کي چڱي ريت

‘.نبيان كري سگھينائون شخص جيكو אکيون بند كيون، سڀني کي خيال

:سان ٻڌي رهيو هيو، تنهن אکيون کولي، باאدب ٿي چيوجي آهيو ته گھڻو كجه .... حضور، אوهان كجه به ناهيو ’ ‘ !آهيو

وقت جي آمر ‘ !مون تنهنجي ڳالهه نه سمجھي، وضاحت كر’ .نرڙ تي گھنڈ وجھندي پڇيو

Page 173: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

.... هك ڏينهن مٹي ٿي ويندو .... אنسان مٹي جو، ٺهيل آ ’پر جي هو پنهنجي אندر، אن نور جي تجلي کي ڳولهي، جيكا

‘.کيس عطا ٿي هئي، ته نور ٿي ويندو ‘אهو كيئن ٿيندو؟ ... ؟ !مٹي... ؟ !نور... ؟ !نور... ؟ !مٹي’محبت .... عشق سان ...... فرאست سان ..... אهو فهم سان ’..... ڌرم سان ... ديا سان ..... كرم سان .... .رحم سان ..... سان

جنهن سان به حاصل كرڻ چاهي ، אنسان حاصل كري سگھي بس شرط אهو آهي ته אن ۾ سچائي هجي، مكر، فريب ۽ ..... ٿو

‘ .خوشامند نه هجيآمر ‘.تنهنجيون ڳالهيون، ڏאڍيون عجيب ۽ אلجھيل آهن’

.ھندي چيوحاكم سندس ڳالهه کي پوري ريت نه سمججي . منهنجيون ڳالهيون ڏאڍيون سوليون ۽ سلجھيل آهن’

אن شخص ورאڻيو، ‘ .אنهن کي غور كرڻ جي قابل سمجھيو وڃيڏهون ذهين شخص، جنهن جي صبر جو پيمانو لبريز ٿي

: چكو هو، وچ ۾ ڳالهائي ويٺوهي شخص אنهن منجھان ! عالي جناب! .... عالي مرتبت’

אهڑيون عجيب وغريب ڳالهيون كري، جيكي هر دور ۾. آهيعام ماڻهن جي ذهنن ۾ خلل ۽ حاكمن جي ال مٿي جو سور

‘. بڻباآهن ‘אهي كير آهن؟’

Page 174: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

كٿي هو فالسافر ته كٿي سنت، . אنهن جا ناال אنيك آهن’ ‘ .كٿي ساڌو ته كٿي صوفي سڎبا آهن

‘ پو هن سان ڇا ٿيڻ گھرجي؟’ پهرين سان ٿيندو هن سان אوئين ئي ٿيڻ گھرجي، جيئن’

‘آيو آهي، ‘ پهرين سان ڇا ٿيندو آيو آهي؟’کين شهرن مان تڑيو ويندو آهي، ته جيئن حكومتي كار ’

‘ .وهنوאر ۾ كو خلل نه پويאن كري . تنهنجي صالح نيك آهي! אي جھانديده شخص’

هن شخص کي شهر نيكالي ڏني وڃي ٿي ۽ توکي وزאرت عظمي ‘.جو عهدو عطا كيو وڃي ٿو

وقت جي آمر نائين شخص کي نيكالي ۽ ڏهين کي ! منصب عطا كرڻ ۾ دير ئي نه كئي

Page 175: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

صوفي

ست مسافر، زندگي جي ٹرين تي هك אسپيشل گاڏي ۾ ٹرين تيزي سان عمر جي آخري حدن کي . هم سفر هيا

سڀئي پنهنجي آخري منزل ڏאنهن روאن دوאن . אورאنگهي رهي هئي . هيا

:يوهك چجنهن جي . مان ملك جو אهومشهور ڊאكٹر هيس’

مون آڏو، موت جي خوف کان مالدאر . مسيحائي مشهور هئيهو پاڻي وאنگر پسئو . ماڻهو אڌ كٺل ككڑ جيان تڑپندא هيا

وهائي چوندא هيا، ته مان کين آب حيات مثل كي نسخا ڏيان، مان کين دنيا جا . جن کي وٺڻ سان کين دאئمي زندگي ملي

مهانگا نسخا لکي وאپرאئڻ جي تلقين كندي چوندو هيس، ته پر אفسوس جو אڄ مون کي زوري زندگي . אهي אمرت مثل آهن

مون کي كا . جي ٹكيٹ وٺرאئي، هن ٹرين ۾ ويهاريو ويو آهيٻي ڳڻتي كونهي، جي ڳڻتي آهي ته پنهنجي نازכ، نفيس ۽

ا ٿيو مالدאر مريضن جي، ته مون کان سوא אنهن جو حال ڇ ‘؟....هوندو

:ٻي چيو

Page 176: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

مون قانون کي אيترو . مان ملك جو مشهور وكيل هيس’مان . سمجھيو هيو، جيترو شايد ٻئي كنهن سمجھيو هجي

نه صرف . مرضي مطابق قانون کي رٻڑ جيان ڇكيندو هيسאن كري مان ڏوهي کي . אيترو پر مان دليلن ۾ به אڻ کٹ هيس

منهنجي . بڻائي ڇڎيندو هيسبي ڏوهي، ۽ بي ڏوهي کي ڏوهيאن حرفت ۽ چاالكي جي كري ملك جا كيترאئي سفيد پوش

אن كري سڄي ملك ۾ . مجرم ماڻهو منهنجا معترف هوندא هيا . منهنجي هاכ متل هئي

بس پريشاني آهي، ته אن ڳالهه جي ته مون کي بنا دليل ۽ ان خبر ناهي ته مون ک. سبب جي هن ٹرين ۾ ويهاريو ويو آهي

‘ ؟.....مجرمن جو ڇا ٿيو هوندو/ پو سفيد پوش ماڻهن :ٹين چيو

مان هك سركاري آفيسر هيس ۽ אهڑن אهڑن عهدن تي ’جتي منهنجي قلم جي جنبش سان كيترن . سرفرאز هيس

. جون زندگيون ٺهي وينديون ۽ كيترن جون ڊهي وينديون هيونيسن ڏسڻ ۾ ته جنهن جي پال. مان هك אهڑو پاليسي ساز هيس

پر حقيقت ۾ ته אها . جو مقصد ماڻهن جي بهتري هوندي هئي

پاليسي، خاص ماڻهن کي خاص فائدن ڏيڻ ال ٺهيل هوندي אن كري مان، مان، شان، ذهانت ۽ معتبرאئپ جي عالمت . هئي

. بڻجي ويس

Page 177: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

رٹائرمنيٹ کانپو به مون کي אيكسٹينشن تي، אن كري جي ماڻهن جي بهبودي ۽ ڀالئي رکيو ويو هو، ته جيئن مان ملك

.ال كم كري سگھانپر אوچتوئي אوچتو ڊيوٹي אٹكا كري کنڀي کڻي، مون کي

مون کي ٻيو كو رنج و אلم كونهي، . هن ٹرين ۾ ويهاريو ويو آهيسوא אنهي جي ته مون کان سوא، منهنجي ٺهيل پالسين جو ڇا

‘؟.....ٿيندو :چوٿين چيو

جنهن هر شي جو . مشهور وאپاري هيسمان ملك جو אهو’دنيائي، وאپار جي حوאلي سان، مان ماڻهن کي هر . وאپار كيو

אن، אٹي، لٹي، جاين، جڳهن، زهر، ترياق، . شي مهيا كري ڏني

دين ڌرم جي حوאلي سان ماڻهن کي . هٿيار پهنوאر جو وאپار كيون کي كن کي دين ڌرم وאرو كيو، ك. كيترאئي پنٿ ۽ فرقا ڏناكن کي جنت جي ٹكيٹ وٺرאيم ۽ . بي دين ۽ אڌرمي ڄاڻايو

.......كن کي دوزخ جو پروאنو ڏياريم مون אن وאپار مان אيترو كمايو، جو شايد كنهن كمايو

پر جڎهن . قارون جي خزאني جو حوאلو ڏيڻ אجايو آهي. هجيمون کي بنا ٻڌאئڻ جي هن ٹرين ۾ ويهاريو ويو ته مان حيرאن ٿي

. ؟ پر ڇا كجي، زور אڳيان زאري آهي..... ته אيئن ڇو ٿيو ويس،ٿيندو، بس جي ڏک آهي ته مون کانسوא אنهن ماڻهن جو ڇا

Page 178: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جيكي دين ۽ دنيا وאري وאپار جي حوאلي سان منهنجا محتاج هيا .....‘

:پنجين چيومان ملك جو אهو سياستدאن هيس، جنهن سياست کي ’

كن ماڻهن کي אحساس برتري مون . نوאن رخ ۽ نوאن الڙא ڏناسيکاري، ته كن کي אحساس كمتري، ۽ كن کي אحساس

אهڑن אحساسن ۾ ڦاٿل ماڻهو ئي منهنجا . محرومي ۾ مبتال كيوאن كري ئي هر وقت אقتدאر جو مون سان ساٿ رهيو . پوئلڳ هيا

خبر ناهي ته منهنجي هن بي وقتي ..... ۽ مان אقتدאر جو ساٿي نپو، منهنجي گگدאم ماڻهن جو حال ڇا ٿيو ٹرين تي چڑهڻ کا

‘..... ؟ بس غم آهي ته אن ڳالهه جو ....هوندو :ڇهين چيو

مان אهو ملكي محافظ هيس، جنهن قوم جي אيئن ’

حفاظت كئي، جيئن ٻلو كبوترن جي، چيتو هرڻن جي كري منهنجي لفظن ..... ،ڇو ته منهنجي قوم ئي منهنجي خورאכ هئي

ي ۽ طاقت هئي، جو مون ڏينهن کي رאت چيو، ۾ אيڎي אثرאنگيزمنهنجي . ته رאت ٿي وئي، رאت کي ڏينهن چيو، ته ڏينهن ٿي ويو

مان پنهنجي قوم جي . حكمرאني ملكان ملك مشهور هئيمٿان אيئن حكمرאني كئي، جيئن فاتح، مفتوحن مٿان كري

بس مان پنهنجي كهڑي . منھنجو دٻدٻو ۽ אندאز ئي نرאلو هيو..... پر هي ٹرين ۾ زوري .... مان، مان هيس ..... يف كيان تعر

Page 179: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

حقيقت ۾ ته مون کي كو ڏک ..... ويهارڻ وאري وڏي زيادتي آهي يا شرمساري كونهي، جي آهي ،ته صرف אهو ڀؤ، ته مون کان

‘ ؟....سوא، منهنجي بي سمجھه قوم جي مستقبل جو ڇا ٿيندو :ستون ڄڻو

ڄڻ کيس كنهن جي به .خاموش ۽ پرسكون ويٺو رهيوهن جي خاموشي سڀني کي ڄڻ کائي رهي . پروאهه نه هئي

:نيٺ ويٺلن مان هك خاموشي ٹوڙي ۽ کائنس پڇيو. هئي ‘ تون كير آهين؟’مون کي خبر ناهي ته مان كير آهيان، پر جيئن آيو هيس، ’

אن كري كو به אفسوس، ڀؤ ڀولو ۽ .... تيئن موٹيو ٿو وڃان . ن آهستگي ۽ אطمينان وچان ورאڻيوه‘ .پريشاني كونهي

سڀني هك آوאز ‘ ؟!ته پو پك سان، تون صوفي هوندين’ .ٿي ورאڻيو

.....صوفي، صرف مشكندو رهيو ۽ كو جوאب نه ڏنائين

Page 180: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

سچ وڏو ڌرم آ

هك رشي سنڌو جي .... אندאزن ساڍא ٹي هزאر سال אڳ گيت آڏو رگويد جي هك ) طالبن(كناري ويهي، پنهنجي ششن

جي رچنا كندي چيو، ‘ستيو پرאئمو ڌرما’ )سچ وڏو ڌرم آهي(

אهو سادو سودو پيغام کڻي، سنڌو جي ) طالب(شش كناري تي آباد وسندين ۾ وڃي پهتا ۽ ماڻهن کي آسان لفظن ۾

.سادو سودو سچ سمجھائي ڇڎيائون. سنڌو جي ٻنهي كنارن تي سچ جو ٻول باال ٿي ويو

אهو پيغام پاڻ سان عرאق، אيرאن ، مصر، يونان سنڌو جا وڻجارא . אيئن هر طرف سچ جي سارאهه ٿيڻ لڳي. ۽ چين تائين کڻي ويا

جتي ۽ جنهن به سچائي کي سڃاتو ته کيس אکين تي رکي، دل .אيئن هرسچو ماڻهو ڌرمي ۽ كوڙو אڌرمي ٿي پيو. تي رکيو

كجه صدين پڄاڻان، گنگا جي كناري تي هك چاالכ ۽ برهمڻ، چيلن چپاٹن کي جڎهن אها ڳالهه ذهن نشين چتينگ

كرאئي، ته جي سچ وڏو ڌرم آهي، ته پو ڌرم به وڏو سچ ٿي سگھي . ٿو

Page 181: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

لفظن جي אنهي هير ڦير سان، جڎهن אهو نظريو، گنگا ۽ جمنا جي كناري تي آباد وستين کان ٿيندو ڏيساور پهتو ته

سمجھي پوڄڻ ماڻهن سچ کي كجه نه سمجھيو، پر ڌرم کي سچ نتجي ۾ سوين ڌرم ۽ پنٿ جڑي پيا، ۽ هك نه کٹندڙ . شروع كيو

.ووאد شروع ٿي ويو صدين کان پو جڎهن سنڌو كناري كنهن صاف دل صوفي، ڌرم جي ڌوڙ کي ڇنڈي، سچ کي نروאر كندي אهو نعرو

.هنيو هو ڀي كين אچڻو، هي به كين ويو،’

نفي ۽ אثبات کون، پري خيال پيو ، .چو سچ ٿيو، ٻي ٻانهپ ٻولي ناه كاس

كجه ماڻهن ته אن آفاقي صدאقت کي سڃاتو ۽ هيئين سان . پر كي אنكاري ٿيا ۽ چيائون ته אهو كفر آهي. هنڈאيو

Page 182: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جراحن جي شھر ۾

.....شھر جي گندين گھٹين ۾ گھمڻ وאرو ......אجايو سجايو وقت وڃائڻ وאرو

.......گھڻيون ڳالھيون كرڻ وאرو ........ٿوري ٿوري ڳالھه تي رنج ٿيڻ وאرو

........ ھلكي سلكي تماشي تي تاڙيون وڄائڻ وאرووقت تيزي سان گذرندو رھيو ۽ ھو پنھنجي روאيتي رفتار سان

.ھلندو رھيوھلندي ھلندي ھك ڏينھن سؤر جو وאر جيكو شھر ۾ آيل وאچوڙي جي كري אڏي سندس אک ۾ پيو ھو، تنھن جي چڀكي

ھن جيئن پئي مھٹيو، تيئن אک ويس .ان كري وڌوکيس پريش ....پئي ڳاڙھي ٿيندي

ھو شھر جي ڏאھي وٽ ويو، تنھن سولي صالح ڏيندي ھن ڏياريا، پر אک . چيس ته؛ אک تي كپڑو رکي سيكا ڏياري

كنھن ڏس ڏنس، شھر جي . جيري جھڑي ڳاڙھي ٿي ويسهن سرٽ ڀڃڻ جو . سياڻي سيبتي مائي وٽ وڃي سنوڻ كرאئي

.وڻ كرאيو ته אک ۾ سور جون سٹون אڀرڻ شروع ٿي ويسسن

Page 183: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جنھن کيس . ھو ويو. كنھن چيس، ته پنساري وٽ وڃھن بغير . صدين جو ٺھيل پرאڻو ڊڀ אستعمال كرڻ ال ڏنو

. رھندو سھندو אک سڄي ويس. ججھك جي אستعمال كيوتنھن ڏسي تكڑ .پو سھكندو ھك حاذق حكيم وٽ پھتو

אک אڳيان . جون ٻه سرאيون پارאئي ڇڎيون۾ کيس نورאني سرمينيٺ، شھر جي نامي گرאمي سند يافته جرאح . ڌنڌ ڇائنجي ويس

ھن جو وאحد عالج بس אھو ’: جنھن ڏسي ھكدم چيو. وٽ پھتو ‘!ئي آھي

.هن پڇيو‘ كھڑو؟’ .جرאح ورאڻيو‘ !אک كڍرאئي ڇڎ’ھن حيرت ۽ پريشاني ‘ ؟!كاڻو ٿيان... ؟ !אک كڍرאيان’

.ڇيسوچان پ؟ سؤر جو אھو ھكڑو وאر .....!تون אيڎو فكر مند ڇو آھين ’

ته نه ھو، كيترאئي ھا، جيكي אڏري אکين منجھه پيا ھا ۽ سڀن جرאح کيس مختصر مگر جامع ‘ .جو عالج אئين ئي كيو ويو آھي

.جوאب ڏنوאھو ٻڌي، ھن אطمينان سان אک كڍرאئي ڇڎي ته ھاڻي جاڙي

....به جڳ سان

Page 184: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

گرو مھما

‘ .كرم كانڈ ۽ ٻاھريون אڊمبر وئرٿ آھن’گرو ديو چيو، ‘.אوھان אنتريامي آھيو’ھكڑي شش ورאڻيو،

‘ .من، مانيا پنٿ غلط آھي’گرو ديو چيو، ‘ .אوھان ستگرو آھيو’ٻئي شش ورאڻيو،

‘ .سنسار ۾ אگيان رאت جي אنڌيري مثل آھي’گرو ديو چيو، ‘.אوھان سورج سمان آھيو’ٹين ورאڻيو،

ماڻھو کي . ھي جيون جر ڦوٹي جيان آھي’گروديو چيو، ‘!مھاپرش ٿيڻ گھرجي

‘.אوھان אكال پرش آھيو’.چوٿين ورאڻيو ‘.شانت من، وڏي پيڑא ۾ به وياكل نٿو ٿئي’گرو ديو چيو،

אوھان سھپ جا سائين ۽ پرאڻ دאتا ’ پنجين شش ورאڻيو، ‘ .آھيو

کيس چك אوچتو گرو ديو جي سٿر تي ھك كولي چڑھي۽ ‘......كولي ....! گھوڙא ڙي ’گرو ديو کان رڙ نكري ويئي، . پاتو

.ھن سٿر کي مھٹو ڏيئي، كولي کي چيڀاٹي ڇڎيو

Page 185: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

تـقـيـقـح

خوאب هيو يا حقيقت هئي، پر مون אئين پئي ڏٺو، ته مان كنهن بدحوאس جانور جيان گامزن هيس، אن پرپيچدאر پيچري

منهنجي آڏو هك شخص . ر هيوتي، جيكو خاردאر ٻوٹن سان پאئين پئي لڳو، ڄڻ هو אن منجهيل . تيزي سان وڃي رهيو هيو

مان کيس رستي جو سونهون سمجهي، . رستي کان وאقف هيو ......سندس پٺ ورتي

۽ مون به بنا . هو هلندي هلندي هك صحرא ۾ كاهي پيو. سوچي سمجهي سندس پيرن جي نشانن تي پير رکندو هليس

אئين پئي لڳو، ڄڻ سج . زندگي جي منجهند ٿي وئيتان جو. گرم جهوال، لكون وڌنديون پئي ويون. سوא كاني لهي آيو هجي

. ويجهي وڃڻ تي پاڻي بجا، ساڳي نجي پجي وאري وڇايل هئيسرאبن جي پٺيان ڊوڙندي ڊوڙندي جڎهن ٿكجي پيس، ته

:پنهنجي אڳيان هلندڙ کان رڙ كري پڇيمאسان كهڑي .....! אي אڳوאڻ ....! אي رאهبر ..! ..אي سونهان ’

‘طرف وڃي رهيا آهيون، جو پنڌ کٹي ئي نٿو؟ :هن كنڌ ورאئي مون کي ڏٺو ۽ ورאڻيو

بس אسان هلي . خبر كونهي ته كيڎאنهن وڃي رهيا آهيون’ ‘!رهيا آهيون

Page 186: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

.مان رڙ كري پڇيو‘ ؟....پر كيڎאنهن ’س مان אڳين جي پٺيان ب.... אها ته مون کي به خبر كونهي ’

.هن ورאڻيو ۽ پو هلڻ لڳو‘....!۽ تون منهنجي پٺيان هلندو هل مون پٺتي نهاريو ته نيڻ نهار تائين مون کي، ماڻهن جي

جيكي بنا سوچي سمجهي هك . هك ڊگهي قطار نظر پئي آئي !ٻئي پٺيان هلندא پئي آيا

Page 187: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ڊאئنو سار

ن، تيستائين ماڻهپي ۾ جيستائين خوאهشون محدود هيوجڎهن کان خوאهشون آني جي خول مان كنهن ڊאئنوسار . هو

تنهن کان پو سندس دماغ . جي ٻچڑي جيان ٻاهر نكري آيون .ننڍو، ڳچي ڊگهي ۽ وאت ۾ التعدאد ڏند אچي ويا

هاڻ هو شهر جو وڏو ماڻهو آهي، پر ماڻهپي کان سوא!.....

Page 188: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

اאندر ۽ ٻاهر جي دني .منهنجي دنيا ڏאڍي خوبصورت آهي’

جنهن جون هوאئون سڳنڌ ڀريون .۽ رאتيون حسين ۽ گهريون آهن

.جتي كو غم نه آهيجتي خوشي كنهن معصوم ٻار جيان هونگڑيون ڏئي ٿي

.....‘ .هك شخص ٻڌאئي رهيو هو

دنيا ته ڏאڍي بدصورت آهي،’

جنهن جون هوאئون آلوده .ڙ آهن۽ رאتيون خوفناכ ۽ ڊيڄاريند

هتي ته چوڌאري غم آهي .....۽ خوشي אڻ لڀ آهي

‘؟!تون كهڑي دنيا جي ڳالهه ٿو كرين....! אي دوست .ڀرسان ويٺل ٻي شخص حيرאنگي وچان پڇيس

‘!مان پنهنجي אندر جي ڳالهه ٿو كيان’ .پهرين شخص پرسكون ٿي ورאڻيو

Page 189: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ويـقـت

ن طالب وڏي عرصي کان پو، مرشد جي خانقاه تي ٻن پرאڻهك کي زرق برق لباس پهريل هيو ۽ . صوفين جي مالقات ٿي .ٻي جا حال فقيرאڻا هيا

خوش پوش صوفي، ٻي صوفي جي حالت زאر کي ڏسي :چيو

تون ۽ مان مرشد وٽ گڎجي پرאيوسي ۽ پو مرشد ! ڏس’توکي אتر ۽ مون کي ڏکڻ موكليو ته جئين خدא جي خلق کي אهو

‘....!مرشد سيکاريو هو نظريو سمجهايون، جيكو فقيرאڻي ‘ .بيشك، אئين ئي مرشد هادي حكم فرمايو هو’

.حال وאري صوفي ورندي ڏنيمون كيڎي نه ترقي كئي آهي، مون کي لکين مريد ! ڏس’. مان خدא جي چڱي ڀلي زمين جو مالك بڻجي ويو آهيان. آهن

ه مان אيترو ت. منهنجي خانقاه تي ميال لڳندא ۽ لنگر هلندא آهنصاحب كرאمت ٿي ويو آهيان، جو ماڻهن کي אوالد، مال ۽ زر

خوش پوش صوفي، ‘ ٻڌא، تو وٽ ڇاهي؟.... عطا كندو آهيان .وڏي فخر سان ٻڌאئيندو چيو

مون وٽ صرف . بيشك، مون تو جهڑي ترقي ناهي كئي’مان אڃا تائين خدא جي زمين جي . ڏهاكو کن مريد آهن

Page 190: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

وٽ صرف مرشد وאرو אهو مون. مالكي جي دعوي ناهي كئي

مون . تكيو آهي، جنهن جا مرشد אچي دل سان درس ڏيندو هومان אيترو صاحب كرאمت ناهيان . وٽ کائڻ ال رکي ماني آهي

پر مون وٽ .... ٿيو، جو ماڻهن کي אوالد، مال ۽ زر عطا كيان فقيرאڻي حال ‘ .هكڑي شي אهڑي آهي، جيكا تو وٽ ناهي

.وאري صوفي ورאڻيوخوش پوش ‘ אها كهڑي شي آهي، جيكا مون وٽ ناهي؟’

.صوفي پڇيو .فقيرאڻي حال وאري صوفي ورאڻيو‘ !تقوي’خوش پوش ‘ چئبو ته تو زماني کان אڃا ناهي سکيو ؟’

.صوفي مٿس چٿر كندي چيوفقيرאڻي حال ‘ .مان زماني کي سيکارڻ وאرن منجهان آهيان’

.وאري صوفي ورאڻيوخوش پوش صوفي אعتماد وچان ‘ ؟!ڌאئيندوאهو وقت ٻ’ .چيو

‘.بيشك، وقت ئي وڏو منصف آهي’ .پو ٻئي هك ٻئي کان موكالئي ڌאر ٿي ويا

Page 191: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

كوريئڑو ۽ مک

.هو هك هك אکر کي، ٻي אکر سان אڻندو جمال ٺاهيندو ويوهن هك جملي کي ٻي . هو تجسس وچان ٻڌندي رهي . هو ڏسندي رهجي وئيسان ڳنڍي هك אنوکي ڳالهه ٺاهي ته

.جڎهن ڳالهه مان ڳالهه نكتي ته هك دאستان ٺهي ويوپو هو دאستان جي ٺهيل ڄار ۾ كنهن مک جيان ڦٿكڻ

.لڳي .۽ هو كوريئڑي جيان لطف אندوز ٿيندو رهيو

Page 192: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

گل ناشگفته

‘ڇا حال آهن؟! אملتاس’

.هن هك خوبصورت ڇوكري جي سارאهه كندي چيو ‘ ! نالو ته אهو ناهي؟منھنجو’

אوهان کي پيال كپڑא پهريل آهن، אن كري مون אوهان کي ’ ‘.אملتاس جي گلن سان تشبيهه ڏني

‘آ جي سڀاڻي آسماني كپڑא پائي אچان ته ؟’ ‘.ته پو توهان کي سوسن سڎبو’ ‘جي سفيد؟’ ‘.ته پو چاندني’ نالو گل ناشگفتهمنھنجو! معاف كجو چاچا’

‘. آهي .هن معصوميت سان جوאب ڏنو ۽ پو هلي وئي

Page 193: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ساڳي بكواس

ٹكري تي چڑهي ڏٺائين ته . بگهڑ، رڍ جي تالش ۾ نكتو! אو رڍ جا پٹ’پري کان چيائين . هيٺ گهيٹو چري رهيو آهي

؟ ۽ توکي خبر ناهي .....تون هوא ۾ وאئرس ڇو ڦهالئي رهيو آهين ‘؟! مري رهيا آهنته אن وאئرس جي كري منهنجا مٹپو طرف ۽ هوא جي رخ کي . گهيٹي هك دفعو کيس ڏٺو

تون אولهه، مان אوڀر، هوא جو رخ ته אولهه کان ’جاچيندي چيائين، ‘؟!אهو وאئرس ته توکان مون ڏאنهن אچڻ گهرجي. אوڀر آهي

אها توکي خبر هئڻ گهرجي ته ’بگهڑ کيس دٻائيندي چيو، ورن مان لڳندو آهي ۽ تون جانور بنيادي طور تي אهو وאئرس جان

‘.آهينبيشك مان جانور آهيان، پر تون به ته ’گهيٹي ورندي ڏني،

‘آهين؟آن جانور به تنهنجي كري ٿيو آهيان، جي تون رڍ جو پٹ ’

. نه هجين ها ته مان بگهڑ ڇو هجان ها؟ אهو قصور به تنهنجو آهي ‘.אن كري توکي جوڳي سزא ملڻ گهرجي

.پو ڏئي گهيٹي کي دسي وڌوبگهڑ אهو چئي ٹ

Page 194: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

كوڙ جون ديڳيون

אسان جي ۽ אسان جي دشمن جي شهر تي كوڙ جون پنج .ديڳيون لٿيون

هك אسان جي شهر وאرن ۽ هك אسان جي دشمنن کي هٿ .آئي

.باقي ٹي ديڳيون ٻنهي شهرن جي سرحدن تي كريون ؟!אڃا تائين خبر ناهي پئي ته אهي كيڎאنهن ويون

Page 195: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

و چوربانك

جي مزאر ‘ پير كوكي’سيلز ٹئكس کان ڊنل هك سيٺ، تي آيو ۽ אئين ئي چوڻ لڳو، جئين بانكي چور آڳاٹي دور ۾ چيو

:هو تون آن پير كوكو،’

.مان آهيان مڑس رאتوكو چوري كئي آ مون،

‘.ڀري ڏي تونپاڻ چوري ڀري ڏيڻ بدرאن عجيب ‘ پير كوكي’پر هن ڀيري

:جوאب ڏنو کو،تون آن چور چو’

مان آهيان پير سوکو، چوري كئي آ تو ـــــــ

‘ !ڀري ڏي هو .پڇي ويٺو. سيٺ حيرאن ٿي ويو

هو كير؟’ ‘ :پير كوكي جي مزאر مان آوאز آيو

‘.عوאم’

Page 196: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

جائي ٿيتاريخ پاڻ ور دشمن אسان جي ملك تي ! صدر سالمت، صدر سالمت’

‘.ڌوكيندو پيو אچي .اڻيمهامخبر صدאرتي محل ڏאنهن فيكس אم

.صدر صاحب بي پروאهي وچان موٽ ڏني‘ .אچڻ ڏيس’مهامخبر ٻي ‘ .دشمن كاهيندو ۽ ڊאهيندو پيو אچي’

.فيكس אماڻي .صدر ساڳي الپروאهي ڏيکاري‘ .ڊאهڻ ڏيس’مهامخبر אنٹر كام تي ‘ .دشمن در تي אچي پهتو آ’

.سهكندي ٻڌאيوصدر صاحب، صدאرتي محل مان نكري، دشمن کي سلوٽ

:هڻندي چيو ‘!آئو بادشاهو’

Page 197: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

هك ٻئي جا ڄاتل سڃاتل هك شخص אوچتو آڱر אڀي كندي، ‘ تون دهشتگرد آهين؟’

.ٻي شخص تي ڀري بازאر ۾ אلزאم هنيو .ٻيو شخص وאئڑو ٿي ويو‘ ؟!مان’تنهنجا هٿ كيترن ئي بي گناهن جي رت ....! ها، تون ’

.پهرين شخص، کيس وאئکو كندي چيو‘ .سان رڱيل آهنٻيو شخص پنهنجي هٿن کي حيرت مان تكڻ ‘ ؟!جامنهن’ .لڳو

ثبوت طور تي، پهرين ‘ .هي ڏس منهنجا هٿ صاف آهن’شخص دستانه الهي پنهنجا صاف هٿ ڏيکاريا ۽ پو چوڻ لڳو،

ڌوئڻ جي باوجود به تنهنجي هٿن جي آڱرين تي لڳل رت جا ’ ‘.نشان אڃا وאضح آهن

آهي جو سڄو پر تنهنجي دאمن تي אيڎو رت كنهن جو لڳل’ٻي شخص سندس تردאمني ڏאنهن אشارو ‘ دאمن تر لڳو پيو ٿي؟

.كندي چيوאهو دهشتگردن جو رت آهي، جن کي مون سڄي دنيا ۾ ’

پهرين شخص پنهنجو كنڌ فخر سان ‘ .ڳولي ڳولي كٺو آهي .مٿي אوچو كندي چيو

Page 198: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

ٻي شخص ٺهه پهه ‘ چئبو ته تون دهشتگردن جو بابو آهين؟’ . منهن تي ڦهكايونتيجو كڍندي

۽ ..... אهو ٻڌي بازאر ۾ بيٺل ماڻهن جو ساهه سكي ويو ! سمجهي ويا ته ٻئي هك ٻئي کي چڱي طرح سڃاڻن ٿا

Page 199: firaaq g manzil

صوفي كھاڻيون فرאق جي منزل

www.itsgrouplrk.com منظور كوھيار

“....اهوئي ”

هك همرאهه گيڑو رتل كپڑن پهريل همرאهه کي ڏسي کائنس پڇيو،

‘تون صوفي آهين؟’ ‘.نه، مان אهو ناهيان’ ‘ون كير آهين؟ته پو ت’؟ يا אهو .....אهائي ته آرزو آهي ته ڏسان، ته مان كير آهيان ’

‘!ئي ته ناهيان، جنهن کي ڏسڻ جي آرزو آهي

Page 200: firaaq g manzil