fİzyopatolojİ (klİnİk bİyokİmya) klİnİk bİyokİmya ve...

FİZYOPATOLOJİ(KLİNİK BİYOKİMYA)

Prof. Dr Arif ALTINTAŞ

Prof. Dr. Ulvi Reha FİDANCI

Ankara Üniversitesi

Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı

KLİNİK BİYOKİMYA VE HEKİMLİK

Patofizyoloji – Fizyopatoloji

• Patofizyoloji; hastalığa bağlı olarak anormal durumlardan sorumlu tutulan normal düzenleyici mekanizmalardaki bozukluğu inceler.

• Diğer bir ifade ile; Anormal bir iç ortamda hüküm süren fizyolojidir.

• Fizyoloji ve Patofizyoloji arasında tam bir farklılık söz konusudur.

2Altıntaş&Fidancı - Fizyopatoloji

Klinik Biyokimya ve Hekimlik

Klinik Biyokimya

• Hastalıkların tanısı ve seyri bakımından vücudu ve onun dışarıya alınmış veya atılmış çeşitli sıvı ve doku parçalarını inceler, sonuçlarından tedavide ve prognozun izlenmesinde yararlanılır.

• Kısaca “Kliniğe özgü bir laboratuar bilimidir” denebilir.

• Vücut sıvılarının, doku ve hücrelerin analizini ve test sonuçlarının sağlık ve hastalık ile ilişki içerisinde yorumlanmasını kapsar.

3

Tanı Tedavi

Seyirİzleme

Altıntaş&Fidancı - FizyopatolojiKlinik Biyokimya ve Hekimlik

• Klinik Biyokimya da normalden sapmış anormal mekanizmaları inceler ve normalden sapmış bu mekanizmaların temel kuruluşunu, işleyişini ve nasıl saptığını açıklar.

• Bu iş için, geliştirilmiş laboratuar tekniklerden ve moleküler mekanizmalardan yararlanır.

• Hedefe dolaylı yoldan ulaşır, fakat gelişen teknolojiler sayesinde oldukça hassas ve duyarlı sonuçlar verir.



Klinik Biyokimya - Amaç

Veteriner Hekimliği Eğitimi alan öğrencilerin Temel Biyokimya derslerindealdıkları bilgilerin olgu üzerinde toplanmasını sağlamak ve gerektiğindebu bilgileri çağırarak hastalık ya da bozuklukların molekülermekanizmalarının açıklanmasında ve hastalık tanısında yararlı olabilecekparametrelerin seçiminde ve test sonuçlarının yorumlanmasındakullanabilecek tüm bilgi ve becerilerin kazandırılmasıdır.



Klinik Biyokimya - İlgi Alanları

Klinik Hekimliği ve birçok bilim dalı ile doğrudan ilişki içindedir.

• Fizyoloji

• İmmunoloji, mikrobiyoloji

• Farmakoloji-Toksikoloji

• Endokrinoloji

• Genetik

• Hücre biyolojisi

• Histopatoloji

• Hematoloji

• Görüntüleme teknikleri

• Donanım-Teknoloji-Bilgisayar



Klinik Biyokimya’da Biyolojik Materyal, Parametre ve Test

• Materyal: Üzerinde test yapılacak gereç. Klinik Biyokimya’da yararlanılan çalışma materyalleri arasında ilk sırayı vücut sıvıları alır (Kan, idrar, mide sıvısı, BOS, eklem sıvısı….) En önemli biyolojik materyal kandır.

• Parametre: Değişken. Klinik Biyokimya’dakanda düzeyleri değişebilen moleküller, metabolitler; glikoz, üre, kreatinin, AST, ALP, T3, T4 Amilaz, bilirubin …

• Test: Sağlık ve hastalığı ayırmak için bir belirteç olarak bir parametreyi ölçmek.Kan glikoz tayini, serum üre tayini ….

7

Böbrek taşları


Biyolojik Materyaller

• Kan

• İdrar

• Süt

• Diğer salgılar• Lenf, Ter, Gözyaşı, Sindirim

salgıları Ponksiyon sıvıları (eklem sıvısı, kist sıvısı, amniyon sıvısı, beyin-omurilik sıvısı, periton sıvısı, plevra sıvısı), Genital salgılar (sperma vb)

• Dışkı

• Taşlar

(böbrek ve idrar yolu taşları, safra taşları, pankreas taşları)

• Doku örnekleri

(biyopsi materyali, histolojik ve histopatolojik kesitler)

8

Üzerinde Üzerinde Üzerinde Üzerinde laboratuvar laboratuvar laboratuvar laboratuvar analizler yapılacak canlı ya da analizler yapılacak canlı ya da analizler yapılacak canlı ya da analizler yapılacak canlı ya da cansız cansız cansız cansız biyolojik biyolojik biyolojik biyolojik maddelerdir. maddelerdir. maddelerdir. maddelerdir. SSSSıvı ıvı ıvı ıvı ya da katı olabilirler.ya da katı olabilirler.ya da katı olabilirler.ya da katı olabilirler.

Böbrek taşları

Laboratuvar Analizleri

Biyolojik materyallerde,

Hastalığın;

• Tanısı/ayırıcı tanısı,

• Prognozun belirlenmesi,

• Sağaltımının izlenmesi,

• Bulgu vermeyen bir hastalığın ortaya çıkarılması

vb. amaçlarla laboratuvar analizleri yapılır.



Materyal Seçimi

• Tanıda veya tedavide kullanılabilir bilgileri sağlamalı,

• Alımı ve işlenmesi kolay olmalı,

• Klinik inceleme sonrası elde edilen verilerle uyumlu ve ilişki içinde olmalı,

• Analiz yöntemine uygun olmalı

10

Böbrek taşları

Altıntaş&Fidancı - Fizyopatoloji Klinik Biyokimya ve Hekimlik

Klinik Biyokimya’da en sık başvurulan materyal Kan ve İdrardır

• Tam kan: Serum veya plazması ayrılmamış kan. Kan sayımı (hemogram) ve eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) tayini, kan hücrelerinin (eritrosit, lökosit, trombosit) eldesiiçin gereklidir.

• Serum: Pıhtılaşmış kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısım. Birçok analiz için tercih edilir.

• Plazma: Pıhtılaşması antikoagulanlarlaönlenmiş kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısım. Bazı özel analizler için gereklidir

11

Pıhtılaşmış

KAN (tortu)


Kan örneklerinin alınması

Adı Antikoagülan gücü Etki şekli

Heparin Amonyum, Li

20 U/1 ml kan

Protrombin trombin dönüşümü engeller

Heparin Na tuzları 0,2 mg

EDTA

(Na, K tuzları)

1-2 mg/1 ml kan Pıhtılaşma için gerekli Ca u bağlar

Fluorür (Na) 2 mg/ ml kan Bilinmiyor

Glikoliz enzimlerini inhibe ettiğinden glikozu koruyucu olarak kullanılır.

Sitart (Na) 1 ml (%3,6)/9 ml kan Ca bağlar

Okzalat (Na, K,

Li, amonyum)

1-2 mg/1 ml kan Ca bağlar

İyodoasetat (Na) 2 mg/1 ml kan Gliseraldehid 3P DH inhibisyonu

12

• Kan analizleri için vena,arter veya kapillerden kan alınır.

• Venöz kan, genel olarak tercih edilen kandır.

• Arteriyel kan, kan gazlarıanalizi için alınır.

• Kapiller kan, periferik yayma

• yapmak için alınır.

• Antikoagulanlar, pıhtılaşmayı önlerler; fakat elde edilecek plazmada yapılacak analizlerin bir kısmını bozabilirler.


Hayvanlarda Kan Alma Yerleri

• Ruminantlarda boyun venasından;• V. jugularis

• Kedi ve köpeklerde ön veya arka bacak venasından;

• V. cephalica antebrachi• V. saphena parva

• Tavuklarda kanat venasından;• V. ulnaris

• Tavşanda kulak venasından;• V. auricularis

• Sıçan ve farelerde kuyruk venasından;

• V. caudalis



14

Klinik Tanı LaboratuarlarındaKullanılan ve Testlere uygun Tüpler

Tüp kapak rengi Eklenen/antikoagulanlar Ortak kullanım

Mavi % 3.2 sodyum sitrat Pıhtılaşma ile ilgili: PT, PTT, fibrinojen, pıhtılaşma faktörleri, trombosit sayımı, koagülasyoncihazlarında kullanılır

Kırmızı Yok (serum) Biyokimyasal analizler, Otoanalizörde kullanılır,Toksikoloji (alkol, ilaç, terapötik ilaç izleme)

Gümüş (kırmızı)/Gri Silikon gel Serum kimyasal ve immunolojik analizler

Yeşil Sodium heparin B12, folat, amonyak, kan gazları

Yeşil Lityum heparin + gel Plazma kimyasal analizleri

Mor K2EDTA, K3 EDTA Tam kan sayımı, kan sayım cihazlarında kullanılır, siklosporin,

Gri 4 mg potasyum okzalat ve 5 mg sodium fluorid

Laktik asit, glikoz tolerans testi

Siyah Tamponlanmış sodyum sitrat Sedimentasyon hızı, sedim tüpü olarak bilinir. Manuel olarak da kullanılır



15

16

İdrar Örneklerinin Alınması• Analizin özelliğine göre idrar toplanır.

• Herhangi bir anda ve kantitatif analiz için sabah

idrarı olması uygundur. Bu idrar daha derişiktir;

nadiren çıkan maddeler kolayca tespit edilebilir.

• 2, 4, 24 saat gibi belli sürelerde çıkarılan idrar

örneği kantitatif analizler için kullanılır. 24

saatlik idrar toplamak için temiz, steril ve renkli

şişe kullanılmalıdır. Renkli şişe bulunamazsa

idrar kabı karanlık bir yerde saklanmalı veya

şişenin etrafı ışık almayacak şekilde

kapatılmalıdır.

• Çok kritik hastalarda, idrarın bakteriyolojik

analizi için, idrar yollarının tıkandığı durumlarda

idrar, mesaneden kateterle alınır. Altıntaş&Fidancı - Fizyopatoloji


Klinik Tanı Laboratuarında Analizi İstenen Biyolojik Moleküller

• Metabolitler %60

• Enzimler %30• Mineral iyonlar

ve gazlar

• Hormonlar,

vitaminler vb.

17

H3C N+ – CH2CH2OH

H3C OH-

H3C

H3C N+ – CH2CHCH2COOH

H3C OH

H3C

%10


Yöntemler

• Kalitatif yöntemler (İdrarda albumin arama)

• Kantitatif yöntemler (İdrarda albumin miktarı tayini)

• Kolorimetrik (Fotometrik) yöntemler (metabolitler ve enzimler)

• Potansiyometrik yöntemler(Mineral iyonlar ve gazlar)

• İmmunolojik yöntemler- RIA, EIA, ELISA,…(Hormonlar, vitaminler vb)



Aletler ve Çalışma prensipleri

• Spektrofotometri• Atomik absorpsiyon (AAS)• Alev fotometri• Fluorometri• RIA• ELISA• Kromatografi

• HPLC• TLC• GC ve GC-MS, GC-MS-MS• LC ve LC-MS, LC-MS-MS

• Elektroforez• Otoanalizör



20

Elektroforez sonrası protein bandları

Elektroforez


Atomik Absorbsiyon



Laboratuar Cihazlarında Performans özellikleri

Cihazların kendine özgü özellikleriyle, birçoğunun arasından seçim yapılarak seçenekler daraltılabilir fakat halen laboratuvarın ihtiyacına cevap verecek birkaç analizör bulunabilir. Bu noktada karar cihazın performans özellikleri yönünden olmalıdır.

22

� Linearite (Doğrusallık)

� Hassasiyet (sensitivite)

� Tayin limiti (Detection limit)

� Bozucu Etkiler (interferans)

� Geri kazanım (recovery)

� Doğruluk (Accuracy)

� Tekrarlanabilirlik (Precision)

� Kararlılık (stability)

� Bulaşma (Carryover)

� Kalite kontrol Klinik Tanı Lab


Örnek Alınması, Saklanması ve TaşınmasıTest SeçimiTest Sonuçların DeğerlendirilmesiNormal Değer Kavramı ve Çan EğrisiParametreler Üzerine Etkili Faktörler

• Yaş.• Cinsiyet.• Irk.• Diyet ve besinlerin nemliliği.• Günün değişik zamanları.• Menstruel döngü• Kas egzersizleri• Stres• İlaçlar

• Aspirin, NSAİD’ler ve Barbitüratlar• Antibiyotikler• Hormonlar, vitaminler

• Örnek müdahaleleri• Lipemi, Hemoliz, Hiperbilirubinemi, safra asitleri vb.• Antikoagülanlar



Test sonucu olarak verilen değerin, referans sınırları arasında veya dışında olmasının hastanın o test açısından sağlıklı veya hasta olduğunun söylenebilmesi ile ilişkisi testin normal veya hasta toplumu birbirinden ne kadar ayırabildiğine bağlıdır.

• Irk ve Tür düzeyindeki farklılıklar• Yaş, cinsiyet, bakım besleme koşulları, • Gebelik, Coğrafi koşullar ve • Diğer etkilerden dolayı her hayvan grubu için, klinik kullanım

amacıyla güvenilir referans değerleri oluşturmak güçtür.



Parametre Seçimi

25

• Tanısal ve tedavisel bilgileri sağlayacak ve hekime yardımcı olacak şekilde olmalı,

• Kısa sürede analiz sonucu alınmalı,• Ucuz olmalı• Analiz yöntemine uygun olmalı• Yöntem duyarlı olmalı, • Söz konusu doku yada organ

fonksiyonunu tam ve doğru olarak temsil etmeli


26

Parametre Böbrek Karaciğer Pankreas Kemik Kas Kalp Tiroid Paratiroid Böbrek

üstü bezi

Su-Elektrolit

Dengesi

Merkezi Sinir Sist

Üre XXX X X XX XX

Kreatinin XXX X XX

Glikoz X XXX XXX XXX XXX

ALP XXX XX XXX XXX XXX

ALT XXX XX XXX

AST X XXX XXX

Elektroforez XX XX XX XX XXX XX

Kolesterol X X X XXX XX

Ca XX XX XXX XXX X

Pi XX XXX XXX

Na X XXX XXX

K X XXX XXX

Bikarbonat XX XXX

CK XX XXX XXX

LDH X XX XXX XXX

Amilaz XXX

Lipaz XXX

Organ Yada Doku Fonksiyonlarını İncelemede İstenecek Serum Veya Plazma Parametreleri Ve Doku-organ Fonksiyon İlişkileri


Laboratuar Testleri neden istenir

• Hastalığın Tanısı için

• Hastalığın gelişmesinin izlemesi için (prognoz)

• Tedavinin etkin şekilde izlenmesi için

• Bir popülasyonda hastalık taraması için

• Tedavi komplikasyonlarınınbelirlenmesi için

• Olabilirliği ve olanları tahminetmek için

• Beklenmeyen bir verinin kesinliğini kontrol etmek için

• Araştırma yapmak için

• Kötü uygulamaları önlemek için

• Eğitim-Öğretim için

• Sağlıklı bir bireyin beslenme ile ilgili durumunu ve sağlığını değerlendirmek için

• Belirsizliğe yanıt aramak için

27


Klinik Biyokimya’da Test Seçimi

• Test edilecek parametreleri belirlemede veteriner hekim öncelikle kendisine şu soruları sormalıdır:

• Bu testi neden istiyorum?• Sonuçtan ne çıkaracağım?• Sonuç, hastalığın tanısını ne ölçüde etkileyecek?• Bu inceleme tanıda yarar sağlayacak mı?• Sonuç hastalığın yönlendirilmesine etkili olacakmı?

• Bazı testlerin sonuçları tanıya yönelik spesifik bilgiler sağlar fakat bir çoğunda biyokimyasal değişiklikler bir dizi hastalıkta ortak olan patolojik olayları yansıtır. Bu nedenle, test/testlerin seçiminde, ne türden bilgiye gereksinim olduğunu bilmek ve testin/testlerin bu bilgiyi sağlamada yeterli olup olmadığını dikkate almak gerekir.

28

Tanı

Tedavi

Seyir

İzleme


• Hekim; hasta sahibinden aldığı öykü (anamnez) ve hastanın klinik muayenesi sonunda:

• Tanı koyar ve tanıya uygun bir tedavi uygular,

• Tanı koyar fakat hayvanın genel durumu net değildir, bazı şüpheleri vardır. Bu nedenle tamamlayıcı ve kontrol edici tetkiklere ihtiyaç duyabilir (örneğin; bir metrit olgusunda böbrek fonksiyon testleri - serum üre, kreatinin, idrar analizi -gerekli olabilir).

• Tanı şüphelidir, daha geniş bir değerlendirme gerekebilir. Bu amaçla glikoz, üre, kreatinin, ALT, AST, ALP ya da AcP, amilaz, Ca, kolesterol, toplam protein gibi bazı serum parametrelerinin analizini isteyebilir.

• Tanı koyamaz, bir organ ya da organlar grubunun değerlendirilmesi üzerine bilgiler sağlayan genel durum verileri (check-up) dikkate alarak hastanın yatırılarak izlenmesine karar verebilir.



• Tanısal testler başlıca, kan ve idrar örnekleri üzerinde gerçekleştirilir. Bazen de karın sıvısı, eklem sıvısı, omurilik sıvısı, mide sıvısı vb. beden sıvılarını kullanır.

• Kan örneklerinde hematolojik ve biyokimyasal testler uygulanır. Bazı şüpheli durumlarda tanının kesinleşmesi için karaciğer ya da karın ultrasound’u, radyonüklid izleme ve laparaskopi vb diğer tanısal testlerden yararlanılır.

• Rutin bir kan analizi tipik bir tam kan sayımı ve kanınbiyokimyasal profilini içerir. Tam kan sayımı eritrosit ve lökositdeğerlerini inceler, anemi enfeksiyon ve diğer anormalliklerekanıt arar.

• Kanın biyokimyasal profili ise, böbrek ve karaciğer gibi içorganların normal çalışıp çalışmadığının belirlenmesineyardımcı olur, bunlarla ilgili testlerin incelenmesini sağlar.



Klinik Tanı Laboratuvarından Merkez Tanı Laboratuvarına

• Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yönetim Kurulu’nun 09 Kasım 2005 tarih ve 28 sayılı kararı ile Klinik Tanı Laboratuvarı kurulmuş ve 08.01.2007 tarihinden 2013 yılına kadar bu isimle hizmet vermiş; bugün Merkez Tanı Laboratuvarına dönüşmüş ve ruhsat alarak hizmet alanını da genişleterek işleyişini sürdürmektedir



Sonuçların Rapor Haline Getirilmesi• Laboratuar analiz sonuçları konunun uzmanı tarafından

değerlendirilir, referans değerlerle karşılaştırılır ve Rapor haline getirilir.

• Rapor Hekime ulaştırılır.



33

Hematoloji Bulunan Referans Aralık

PCV (%) 13 25-45

Hb (g/dl) 4.0 8-15

Eritrosit (x106/µ1) 1.55 5 - 11

MCV (fl) 84 39-50

MCHC (g/dl) 31 33-37

Retikülositler (/µı) 155,000 0-60,000

Meta (x 103/µı) 0.4 0

NCC* (x 103/µı) 20.6 5.5-19.5

Seg.ler (x 103/µı) 9.9 2.5-12.5

Bandlar (x 103/µı) 0.8 0-0.3

Monosit (x 103/µı) 3.1 0.0 – 0.8

Lenfosit (x 103/µı) 1.4 1.5- 7.0

Eozinofil (x 103/µ1) 0.2 0.0 – 1.5

Çekirdekli RBC (x 103/µı) 4.8 0

Trombosit (x 103/µı) Yeterli 150-700

T.protein (g/dl) 8.9 6.0-8.5


34

Biyokimyasal Profil Bulunan Referans AralıkGlikoz (mg/dl) 249 67 - 124 BUN (mg/dl) 96 17 - 32 Kreatinin (mg/dl) 6.6 0.9 - 2.1 Ca (mg/dl) 10.2 8.5 - 11 Fosfor (mg/dl) 7.9 3.3 - 7.8 T.protein (g/dl) 8.4 5.9 - 8.1 Albumin (g/dl) 3.3 2.3 - 3.9 Globulin (g/dl) 5.1 2.9 - 4.4 T. Bilirubin (mg/dl) 0.30 0.0 - 0.3 Kolesterol (mg/dl) 386 60 - 220 ALT (IU/L) 53 30 - 100 ALP (IU/L) 19 6 - 106 Na (meq/L) 150 146 - 160 K (meq/L) 4.9 3.7 - 5.4Cl (meq/L) 127 112 - 129 TC02 (meq/L) 10 14 - 23 Anyon açığı (meq/L) 18 10 - 27 Ozmolalite (mosm/kg) 337 290 – 310


Sonuçların Değerlendirilmesi

Bu şekilde laboratuardan alınan test sonuçları, öykü ve klinik muayene ile birlikte sağlıklı popülasyondan elde edilmiş referans aralık değerleri ile karşılaştırılarak değerlendirilir ve klinik uygulamalara yön vermede kullanılır.

Hekim şu soruları akla getirmelidir:

• Sonuç olarak bildirilen değer normal mi?

• Normal değilse, sonuçların normal değerlerden farklılığı anlamlı mı? Klinik bulgularla uyumlu mu?



Parametreler Üzerine Etkili Faktörler• Yaş.• Cinsiyet.• Irk.• Diyet ve besinlerin nemliliği.• Günün değişik zamanları.• Menstruel döngü• Kas egzersizleri• Stres• İlaçlar

• Aspirin, NSAİD’ler ve Barbitüratlar• Antibiyotikler• Hormonlar, vitaminler

• Örnek müdahaleleri• Lipemi, Hemoliz, Hiperbilirubinemi,

safra asitleri vb.• Antikoagülanlar



fİzyopatolojİ (klİnİk bİyokİmya) klİnİk bİyokİmya ve...

Documents