fransız kaynaklarının işığında 1922 İzmir yangını - oktay gökdemir

7/29/2019 Fransz Kaynaklarnn Inda 1922 zmir Yangn - Oktay Gkdemir

1/20

TTAD, VI/15, (2007/Gz), s.s.19-38

19

FRANSIZ KAYNAKLARININ IIINDA1922 ZMR YANGINI

Oktay GKDEMR

zet13 Eyll 1922de balayan zmir Byk Yangn tarihin en speklatif olaylarndan

birisidir. Byk Yangn, sadece tarihi bir olay deil ayn zamanda Trkiyeye kar yrtlen birpolitik kampanyadr. Yangndan kimin ya da kimlerin sorumlu olduu konusunda eitli iddialarolsa da Fransz ariv belgeleri bize aka zmirde yaayan Trklerin kendi ehirleriniyakmadklarn gsteriyor. Konu zerinde gerek Fransz konsolosluk raporlar gerekse dierbirinci el kaynaklar, yangnn sorumlularnn Ermeniler olduunu aklamaktadr. zmirKrfezindeki Fransz sava gemilerinin kumandan Amiral Dumesnilin raporlar zmir Yangnhakkndaki en nemli belgelerden biridir. Bu makalede, zmir yangnna ilikin Franszcakaynaklar kullanlarak konuya aklk getirilmeye allmtr.

Anahtar Kelimeler:zmir Yangn, Hafza, Fransz Ariv Belgeleri, Fransz Basn, TarihYazcl, Ykm.

1922 SMYRNA FIRE ACCORDING TO FRENCH SOURCES

Abstract

The Great Fire of Smyrna, starting on 13 September 1922, is one of the mostspeculative event in history. The Great Fire is not only historical event but also just like apolitical campaign against to Turkey. Although there are various claims on who is or areresponsible for the fire, French archive documents clearly show us that the Turks who live inIzmir did not burn their city. Whether French consulate reports on this issue or other primarysources states that Armenians are responsible for Smyrna Fire. Admiral Dumesnils,

Commander of French warships in Smyrna Gulf, reports are one of the the most importantdocuments about Smyrna Fire. This article tries to clarify Smyrna Fire by using French sources.

Keywords:Smyrna Fire, Memory, French Archive Documents, French Press, Historiography,Catastrophe.

Giri

Yrd. Do. Dr., zmir Bykehir Belediyesi,Ahmet Piritina Kent Arivi ve Mzesi Mdr.


2/20


3/20

Fransz Kaynaklarnn Inda 1922 zmir Yangn TTAD, VI/15, (2007/Gz)

21

anmsadklar ya da unuttuklar zerine zmir yangnn bir rnek olay olarakinceleyerek genellemeler yapmaktadrlar4. Tarih yazclnn son dnemlerde ulatada yntemleri devreye sokarak yaplan baz szl tarih aratrmalarnda da zmiryangn, tarihsel tanklklar eliinde sunulmaya allmtr5. Yangn, popler tariharatrmalar iin de nemli bir aratrma znesi haline gelmi ve birok gazeteci yangnmeselesi zerinden ideoloji merulatrmasna gitmitir6.

14 Eyll gn zmirin ald iler acs hal

Byk zmir yangnna ilikin dnemin belgelerinin byk bir ounluuyangn ehirde kalan Ermenilerin provoke ettiini bize aktaryor olmalarna ramen,

yangn hl Trklerin kardn iddia etmek bilimsel gerekleri dlamakla eanlamldr. Bu iddia sahiplerinin dayanaklar ise, Ermeni asll birtakm aratrmaclar iletpk tehcir meselesinde Trkleri soykrm sevdals bir ulus gibi gstermeye alanierdeki yerli ibirlikilerdir. Bilindii gibi zmir Ermenileri 1915 ylndaki tehcirdenzmir Valisi Rahmi Beyin gayretleri sonucunda kurtulmular, ancak kent iindeorganize olmu Ermeni eteleri I. Dnya Sava yllarnda silahl ve bombal tedhihareketlerine girierek zellikle cephe gerisinde Osmanl Devletine zor anlaryaatmlard. Dnemin ariv belgeleri zmirde yaayan Ermenilerin bu ynlfaaliyetlerini aktaran ok zengin bir ierie sahiptir. rnein; zmirde I. Dnya Savayllarnda Ermeni Tanak Cemiyetine mensup etelerin yanlarndaki bomba vedinamitle yakalanmalar yine saylar 250yi bulan komitac Ermenilerin zmirden

4 Bu analizlerin en ilginlerinden birisi iin bkz. Biray Kolluolu Krl, Forgetting the Smyrna Fire,History Workshop Journal, Issue 60, Oxford University, 2005, s .s.25-44.5 Bu almalar ierisinde Trkiyede yaplan iki alma dikkat ekicidir. Her iki almada da yangnmeselesi, yangna ilikin tanklarn szl tarih yntemleriyle konuturulmas suretiyle ele alnmtr. Buyaynlar iin bkz. Pelin Bke, zmir1919-1922 Tanklklar, Tarih Vakf Yurt yay., stanbul, 2006; LeylaNeyzi, Ben Kimim, Trkiyede Szl Tarih, Kimlik ve znellik, letiim yay., stanbul, 2004.6 zellikle gnmzde baz medya organlarnda yangn, srekli gndemde tutulmaya allan bir konuhaline gelmitir. Aralarnda Etyen Mahupyan, Emre Akz, Engin Ard gibi ke yazarlarnn olduu birgrup gazeteci yangnla ilgili sorumluluu Trklere ykleyen yazlar kaleme almaktadrlar. Bu gazetecilerekar dnemin belgelerinden hareket ederek verilmi bir yant iin bkz. Mustafa Armaan, Kller AltndaYakn Tarih, Tima yay., stanbul, 2007.


4/20

Oktay GKDEMR TTAD, VI/15, (2007/Gz)

22

karlarak Zor Kazasna sevkleriyle ilgili ariv belgeleri bize Tanak ve HnakCemiyetlerinin rgtledii Ermenilerin silahl faaliyetler de dhilher trl mcadeleyigerekletirmeye alm olduklarn ve 1916-17 yllarnda zmirde yaayanErmenilerin de bu faaliyetler ierisinde eylemli olarak yer aldklarn gstermektedir7.

Yangndan bir grn

Btn bu kaynaklarn ierisinde yangn Trklerin kardna ilikin en tarafliddialar yangn srasnda zmirde grev yapan Amerikan Bakonsolosu GeorgeHorton tarafndan 1926 ylnda yazlan The Blight of Asia adl kitapta dile getirilendncelerdir.

Yangndan sonra ortaya kan manzara

7BOA, DH.FR., No: 69-261-262 (Babakanlk Osmanl Arivi Dahiliye Nezareti ifre Kalemi Belgeleri).


5/20


23

Buna karn birok gzlemci yangnn sorumluluunun Trklereyklenemeyeceini ak bir dille ifade etmilerdir. rnein, Mslman Asyada GMcadelesiadl 1923 ylnda yazd kitabnda E. Alexander Powell imdi anlyorumki, kamuoyuna Trkn kt gsterilmesindeki yanllarn ve nyarglarn sistematik olarak

ynlendiren gazetelerin hibir makul zr yoktur. Sayfalarn, kelerini Trk kart saldrlaracmerte amlar ve en serinkanl dnen kiilerin dahi gerei yanstmak konusundaki fikirlerineitibar etmemilerdir. Buna en yakn rnek Eyll 1922de zmirin yaklmas olaydr. Amerikadaciddi bir neme sahip hibir gazete Trkiyede yaanan bu deheti Trk tarafnn grlerine yervermek iin beklemedi. Ancak Amerikan, ngiliz ve Fransz kaynaklarnca, grg tanklarnnifadesi dorultusunda ve bir Fransz komisyonun raporuyla, kentin Trklerin ellerine gemesiniengellemek iin Rum ve Ermenilerce kasten atee verildii yeminli ifadelerle ortaya ktktan sonrabir ka satrlarnda ksack da olsa Trklere byk bir hakszlk yapldn kabul edebilme

cesaretini gsterebildi8. Szleriyle aslnda 1922den bu yana 86 ylda ok fazla birdeiiklik olmadn neredeyse kantlyor. Zira gnmzde de birtakm evrelerdnemin btn belgelerinin aksine bir tarihsel gerei tersine evirebilmek amacylaellerindeki btn olanaklar kullanarak kamuoyu yaratmaya alyorlar.

13 Eyll 1922-zmir yanyor

Yangn Trk tarafnn zerine havale etmek isteyenler genellikle Falih Rfk

Atayn ankaya adl kitabnda o gnlerin zmirine ilikin aktard gzlemlerinireferans alarak ve ayn zamanda Sakall Nurettin Paann intikamc kiiliinegnderme yaparak yangnn Sakall Nurettin Paa ve adamlarnca organize edildiiniiddia etmektedirler. Oysa Falih Rfk yangnn sadece Ermeni kundaklarna maledilemeyeceini, yangn srasnda birtakm yama hareketlerinin Trkler tarafndan

8 E. Alexander Powell, The Struggle for Power in Moslem Asia, 1923 , The Century Co. Newyork/London,s.s.32-33den aktaran Mehmet Coral, Atein Gelini, Gvurzmir, Doan Kitap, stanbul, 2008, s.260.


6/20


24

yapldn, dahas koyu bir mutaassp ve fkelendirici bir demagog olarak tandSakall Nurettin Paann bu yama iinde nemli roller stlendiini bir gzlem olarakaktarmaktayd.

14 Eyll gn zmiri saran alevler gittike daha genialanlara yaylyorve kent yanmaya devam ediyor

Kamuoyunu bu konuda doru bilgilendirebilmek amacyla ankaya

kitabndaki u satrlara burada aynen yer veriyoruz: Gvur zmir karanlkta alev alev,gndz tte tte bitti. Yangndan sorumlu olanlar, o zaman bize sylendiine gre, sadece Ermenikundaklar m idi? Bu ite ordu komutan Nurettin Paann hayli marifetli olduunu dasyleyenler oktu Yamaclar da atein bymesine yardm ettiler9.Bir Trk gazetecinin ognlere ilikin gzlemlerinden yola karak satr aralarndan cmbzla ekilmicmlelerle yangnn tm sorumluluunu Trklere yklemek ve stelik de bunubilimsellik ve objektiflik adna yapmak ne derece dorudur. Falih Rfk Atay, zmiryangnna ilikin sylemlerinde; Trklerin intikam ve yama hissi ile zmir kentininyabanc gemiinden kurtulmak amacyla yangna seyirci kaldklarn sylerken buifadelerden kentin te ikilik bir blmn tamamen yok etmi yangnn tmsorumluluunu Trklere atmak ve stelik Falih Rfknn dnda baka hibir kaynaagnderme yapmakszn yorumlar yapp gemii mahkm etmee almak aymazlk

deil de nedir?

9Falih Rfk Atay, ankaya, stanbul, 1980, s.324-325.


7/20


25

Yangn sonrasndan bir grnt

1. Fransz kaynaklar ne diyor?

Bilindii gibi Ulusal Kurtulu Savanda Trk-Fransz ilikileri 20 Ekim 1921tarihli Ankara Antlamasndan sonra TBMMnin istedii dorultuda gitmeyebalamt. Ankara Antlamasyla Trkiye, tilaf Devletleri blokunu zecek ok

nemli bir adm atmt. Bununla birlikte 9 Eyll 1922de Ulusal Kurtulu Savannaskeri yn sona erdiinde Fransa, Anadolu topraklar zerindeki emperyalistemellerinden kolay vazgeecek grnmyordu. Nitekim sava sonras diplomatikgelimelerde yani Mudanya Mtarekenamesi ve Lozan grmelerinde Dyun-uUmumiyenin ve kapitlasyonlarn tatl karlarn devam ettirebilmek iin younmcadeleler vermilerdi. 9 Eyll 1922de Trk ordusu, zmire girdiinde Franszyetkililer bata krfezdeki Fransz sava gemilerinin kumandan Amiral Dumesnilolmak zere zmirdeki kaotik ortamn dzenlenmesi amacyla nemli giriimlerdebulunmulard. rnein Amiral Dumesnil, 11 Eyll 1922de Birinci Ordu KumandanNurettin Paa ile ve 15 Eyll 1922de de Gztepede Mustafa Kemal ile bir arayagelerek snmaclar, yangn ile Boazlar ve stanbulun gelecei ile ilgili grmeleryapmtr10.

Bu gelimelere nda dnemin Franszca yaynlanan gazeteleri, zmiryangnna ilikin vermi olduklar haberlerde yangnn sorumluluunu Rumlara veErmenilere yklemilerdir. rnein; nl Fransz Gazetesi Le Figaro20 Eyll 1922destunlarnda yangnla ilgili olarak Yangn konusunda Fransz hkmetine ulaanbilgilerden hibiri bu felaketin sorumluluunu Trklere yklemiyor. Rodostan ekilen bir telgraftada zmirden gelmi saysz snmaclardan hi birisinin yangn Trklere mal etmedii kaydediliyor.

10 Bu grmelerin tutanaklar iin bkz. Cengiz lhan, Kurtulu Gnlerinde ki Grme, galdenKurtulua zmir,BB ve Cumhuriyet Gazetesi mecesi, stanbul, 2007, s.s.96-102.


8/20


26

Pek ok tana gre su yangn karmakla grevli bir askeri birlik oluturan Yunan askeriotoritelerine aittir11. Yangn konusunda Trkleri sulayc hi bir ibareye yer

vermemekteydi. Yine bir baka Fransz gazetesi Le Temps, 13 Eyll 1922 tarihlinshasnda Yunanllar ekilirken ehri yakt ve halk katletti12. Szleriyle yangnnsorumluluunu direkt olarak Yunanllara yklemektedir. Le Matin, 23 Eylldezmirdeki muhabirinden alm olduu yangna ilikin raporda, yangn Ermenilerinprovake ettiini ahsi soruturmama gre, yangn karanlar, kendi mahallelerini terk etmedennce Ermeniler olmutur. Onu izleyen talan, Trk ordusunun arkasndan gelen isizlerin ve din veulus fark olmadan zmirli serserilerin iidir13. Szleriyle hem yangna hem de yangnsrasnda zmirde oluan kargaaya ilikin gzlemlerini aktarmt.

Yangna ilikin olarak bir baka nemli Franszca kaynak, zmirde yaymlananLe Levant gazetesidir. Mehmet Srr ve Michelle Camberesin sahibi olup zmirdeFranszca yaymlanan Le Levant, 21 Eyll 1922 tarihli haberinde, yangnn Ermenilertarafndan karldn ak bir dille ortaya koymaktadr. zmir yangnnn, Ermenilertarafndan provake edildiini daha nce bildirmitik, imdi resmi aklamalar bu haberimizidoruluyor. szleriyle balayanhaberin devamnda u ifadeler yer almaktayd. Ermeni Kilisesine

yaklak 100 metre uzaklkta bir Ermeni evinde ilk yangn grld. Bu ilk giriim, itfaiyecilerinabalaryla engellendi. Birka saat sonra kilise evresinde patlayc maddeler ate almt. Yangn, ezamanl olarak Basmanedeki ve Soukemedeki Ermeni evlerinde balad ve art arda

Ayavuklada, Ayaparaskeride ve Kirear Mahallesindeki Ermeni evlerinde yangn kt.Yangndan nce btn Ermeni evleri kapalyd ve herhangi bir hayat belirtisi yoktu. Yangnlabirlikte Ermeniler silahl olarak evlerinden ktlar. Hatta Ayavukla Mahallesinde bir Ermenininkendi evini atee vererek kt grld. Birok evde yangn krkleyen paavra paralarnarastland. Bu mahallelerde yaayan Ermeniler, ayn zamanda yangn sndrmek isteyen itfaiyeerlerine ate etmeye balad.

Ermeni mahallelerinde ve arda bomba atan Ermeniler grld ve tutuklandlar.Daraata Yordani Aleksiyati adl bir Rum, evini yakarken yakaland. Kendisine bunu yapmasiin bir Rum grevli tarafndan para verildiini itiraf etti. Anadoludaki Ermeni alaylarnrgtleyen mehur Trukom, Yunanllara zmiri terk etmeden nce yle seslenmiti. Siz zmiriTrklere brakarak kan. Biz ancak ldkten sonra zmiri onlara teslim edeceiz. Gerekten dezmiri yakmak iin burada bir Ermeni komitesi kurulduu anlalyor14.

11Le Figaro, 20 Eyll 1922.12Le Temps, 13 Eyll 1922.13Le Matin, 23 Eyll 1922.14Le Levant, 21 Eyll 1922.


9/20


27

Le Levantn zmir yangnyla ilgilihaberi-22Eyll 1922


10/20


28

LIlustrationdan zmir yangnna ilikin grntler ve sava muhabiri G.Ercolenin raporu:

LIlustrationdan zmir yangnna ilikin grntler


11/20


29

Sava muhabiri G. Ercolenin raporu

Bu aklamalara ek olarak bir baka nemli Fransz kayna LI lustration, 30Eyll 1922 tarihli nshasnda G. Ercoleadl sava muhabirinin 13 Eyll 1922 gn yaniyangnn balad gn, zmirden gnderdii bir raporu okuyucularyla buluturmutur.G. Ercoleraporunda aynen u ifadelere yer vermitir. leden sonra saat 2ye doruErmeni

Mahallesi zerinden youn bir duman bulutu ykseliyor. Bununla birlikte, bu yangn genilemiyor vesnme eiliminde gzkyor. Buna ramen kamak isteyen, panie kaplm insanlar rhtmda


12/20


30

toplanyor. Bir Amerikan vapuru, ABD konsolosluu nnde, hareket etmek zorunda, nkinsanlar o vapura binmek iin kendilerini denize atyor. O anda yine Ermeni Mahallesi'nde, dahanemli iki yeni yangn balyor. Durum ciddileiyor, nk gneyden gelen rzgriddetiyle alevleriFrenk Mahallesi'ne doru ilerletiyor. Silah sesleri var, el bombalar patlyor. Trk igali altnda

yaamaktansa lmeye karar vermi olan Ermeniler evlerini yangna vererek, Trk askeriylesavamaya baladlar. Cephanelikler korkun bir grltyle infilak ediyor. Saat akamn dokuzu;bizfarkna varmadan gndzden geceye getik. Gkyz geni bir ate bulutuna dnm"15

G. Ercole, bir sava muhabiri olarak kentte bulunduu gn yani 13 Eyll1922de bu gzlemleri aktarrken phesiz sadece kendisinin tank olduugelimelerden yola karak bir rapor oluturmutu. Ercolen bu gzlemleriyle ilgiliolarak birok aratrmac bu kayna kullanmtr. Ancak gnmzde, tarihin belgeleraraclyla nasl tahrifata uratldn kantlayan ilgin bir gelime ErcolenLIlustrationdaki anlan gzlemlerine ilikin olarak yaplmtr. letiim Yaynlartarafndan 2008 yl iinde baslan ve Marie Carmen Smyrnelis tarafndan derlenenzmir 1830-1930, Unutulmu Bir Kent Mi, Bir Osmanl Limanndan Hatralarbalkl kitabn 230 ve 231. sayfalarnda Lllustrationun ad geen nshas Yangn BirYaam Modelinin Sonuadl makalede kullanlmtr. Ancak bu makalede, Smyrnelis, G.Ercolen raporuna aynen atf yapm olmasna ramen nedense G. ErcolenFranszca olarak ok net bir ekilde ifade ettii u ifadeler yok saylarak atlanmtr16.G. Ercolen ifadeleri aynen udur: Ce sont les Armeniens qui dcides a mourirplutot que de souffrir loccupation turque, ont incendi leurs maisons et engag lecombat avec les soldats Turcs17. Bu ifadeleri Trkeye evirecek olursak Trkigali altnda yaamaktansa lmeye karar vermi olan Ermeniler, evlerini atee vererek Trkaskerleriyle savamaya baladlar. yimser bir bak asyla bir unutkanln ya daakademik bir dalgnln eseri olabileceini dndmz bu atlama, modern tarihyazclnn gnmzde ulat boyutlar yakalama adna da ayrca bir talihsizliktir.Smyrnelisin biyografisinden rendiimize gre kendisi, Osmanl mparatorluundaeitli uluslarn birlikte yaama sorunu zerine aratrmalar yapmakta imi. Tarihyazclnda ve tarihinin olay ve olgulara baknda teki ile birlikte yaamakonusunda uzlann her iki tarafa da mesafeli ve empatik bakma anlayyla doruorantl olduu dnldnde Smyrnelis adl aratrmac, kullanm olduu birbelgedeki bu satrlar atlayarak acaba hangi uzla kltrne hizmet etmektedir. Buradayaplan aka belgelerin yanl bir bak asyla yanstlmasdr.

zmir yangnna ilikin olarak son dnemlerde zmir Bykehir BelediyesiAhmet Piritina Kent Arivi ve Mzesinde ulatmz belgelerin en nemlilerinden

birisi phesiz Fransz konsolosluu ile krfezde demirli Fransz sava gemilerininkumandan Amiral Dumesnilin yazm olduu raporlardr. Bu belgelerde yangnla ilgiliolarak sorumlular hibir pheye yer vermeyecek bir biimde Ermeniler olarak iaretedilmitir. Bu belgelerden birincisi 19 Eyll 1922 tarihli Paristen WashingtonMaslahatgzarlna ekilen 669 numaral telgraftr. Bu telgraf metninde, yangnn

15Lllustration,30 Eyll 1922.16zmir1830-1930, Unutulmu Bir Kent Mi, Bir Osmanl Limanndan Hatralar, Der. Marie Carmen Smyrnelisletiim yay., stanbul, 2008, s.s.230-231.17Lllustration, 30 Eyll 1922.


13/20


31

silahl bir kundak birlii oluturmu Rumlar ve Ermeniler tarafndan karldMustafa Kemale atfen dile getirilmi ve bu dncenin doruluu, Yunan ordusununBat Anadolu blgesinde geri ekilirken birok kenti yakmas rnek gsterilerekdesteklenmiti18. Yine 26 Eyll 1922 tarihli baka bir telgraf metninde de GeneralPelle, Amiral Dumesnil ve M. Graillere atfta bulunularak zmir yangnndan Trklerinsorumlu olmad, yangnn yaylmasn nlemek amacyla Trkler tarafndanolaanst bir aba gsterildii ifade edilmekteydi19. Hi kukusuz bu belgelerin iindeen nemlilerinden birisi Amiral Dumesnilin yangna ilikin raporudur. Dumesnilinraporu, imdiye kadar birok aratrmada sadece isim olarak gemitir. Raporun ieriiile ilgili olarak ayrntl bir zmleme yaplmamtr. Bu nedenle Amiral Dumesnilin28 Eyll 1922 tarihli raporunu buraya aynen almay uygun gryoruz. Yangnn ennemli grg tanklarndan birisi olan ayn zamanda Trkiyenin mcadele ettii tilaf

Devletleri kanadnda nemli bir askeri kiilik olan Dumesnilin raporu gerektennemlidir. Amiral Dumesnil, Yangnn failleri kimlerdir? diye balad raporuna ucmlelerle devam etmektedir.

Ben, zmir yangnnda Trklerin sulu olamayacaklar kanaatindeyim. Bukanm hibir zaman duygusal bir temele de dayal deildir. Yine bu kanm sadecemantksal bir karsamann sonucu da deildir.

a) Somut ahitler (szenli birliklerce yamac Trklerin ldrldngren Lazaristlerin stad) Trklerin ehirde dzeni salamak ve yamay ortadankaldrmak amacn ispatlamtr.

b) Trk ordusu, baka hibir ordunun sahip olmad kadrolara sahiptir vebu orduda disiplin iyi biimde uygulanr.

c) galin ilk gnnde bamsz biimde yaplan yamalar takip edengnlerde byk lde bastrlmtr ama bu yamalar srasnda hibir zaman yangngiriimine iaret edilmemitir.

d) Rum ve Ermeni mahallelerinde ok sayda cephane ve ok miktardayanc ve patlayc malzeme depolar vard. Bir hayli zaman ncesinden beri, btnHristiyanlar moralman bask altnda tutmak iin, zmirin Trklere braklmasndansatahrip edilecei fikri zerine propaganda yapld tespit edilmiti. Bu ekildekisylentiler binlerce defa bata bizim Genel Konsolos olmak zere Franszlarnkulana gelmiti.

e) Yangnn arifesinde Mustafa Kemal Paa, bizim konsolosluumuzunbirka ev tesinde bulunan kordon zerine genel kararghnkurdurtmutu. Ate buevlerden hemen uzaklatrlmt.

f) Trkler yangna kar sahip olduklar tm imknlarlamcadele ettiler. Buimknlar, bylesine byk bir felaket karsnda elbette yetersizdi.

18 Documents Francais Sur LOccupation Grecoque Anatole, Der. Enis Tula, Center For Strategic Research,Some Papers No:4/2002, Ankara, Aralk2002, s.s.165-173.19A.g.e., s.167.


14/20


32

g) zmirde ok iyi organize itfaiye ekipleri ok sayda Hristiyann gitmiolmasndan dolay ne yazk ki kargaa iindeydi. tfaiye ekipleri mmkn olduu kadarabuk harekete getiler, ama onlar ehrin birok noktasnda ayn anda kan yangnkarsnda bulunuyorlard, bu durum Trk yamaclara atfedilmeyecek birorganizasyonu gsteriyor. Bu yangnlar mevcut yeteri kadar byk miktardaki yancmalzemeyle daha da azm ve ok ksa srede yaygnlamtr. Kundaklar (Ermeni ler

veya Rumlar) grevlerini yapmakta olan Hristiyan itfaiyecilere bile saldrmlard(Sigorta Ynetimi Yangn Servisi Temsilcisi Msy Ernest Bonun ahitlii)

h) Dzenli Trk askerlerinin sokaklara petrol dkmekle sulayan, tabiatylagvene layk olan insanlar (konumundaki) Fransz rahiplerin ifadelerini bizzataratrdm. Bu sylentiler katiyetle yanl renilmitir ve felaketin ciddiyeti veaniliinden dehete dm insanlarn hayalinden kaynaklanmaktadr. Trkotoriteleriyle grmelerim ncesinde olan her ey, iyi niyet benim kanaatimioluturdu, hatta bu kanm Trk makamlarnn toplad deliller ve hala devamettirdikleri soruturmalarn dikkate almakszn olutu.

Tutuklananlar arasnda ok sayda Rum ve Ermeni ile onlarn itiraflarbulunuyor olmaldr. Bu konuda Trk gazeteleri isimler ve kantlarla birlikte bazaklamalar yaynlamaya baladlar. Genel bir biimde, Rumlar iin sessiz kalnrken,sadece sorumlu olarak Ermeniler tutulmaktadr. Alkanlklar ve karakterleri dikkatealndnda ben de gnl rahatlyla sorumluluun byk bir blmnn onlara aitolduuna inanyorum. unu da son olarak belirtmek istiyorum ki bizim genelkonsolosluumuz da biraz da olsa sulamadan pay almaktan uzak deildir.

Yangndan nce, ngiliz Genel Konsolosluunun talebi zerine Amiral B.Brockun 3 Eyllde ngiliz vatandalarn en ksa srede ehri terk etmeye arrarmaz zmirde panik balamt.

12 Eyllde, her zaman sakinliini koruyan ve meslektalaryla sk ilikileriolan Amerika Birleik Devletleri genel konsolosu birden bire tm Amerikan

vatandalarnn ayrlmalar emrini verdi ve kendisi de bizzat zmiri terk etti.

Bu bilgilerin kaynaklar, ngilizler iin Rumlardr, Amerikallar iin iseErmenilerdir. Bu durum bu iki milletin genel konsoloslarn Ermeni veya Rumkundaklarn ehri maruz brakacaklar tehlikeden nceden haberdar edildiklerinisanmaya imkn vermektedir. Bu felaketle maddeten ve manen yklan MustafaKemalin felaketin duyulmamasna alt bir vakadr. Onun asl amac bylesi birfelaketi stanbulda grmemek20.

20Documents Francais Sur LOccupation Grecoque Anatole, s.s.170-173.


15/20


33

SonuKltrel bir beceri olarak bellek, yaananlarn kayda geirilmesi zerinde

odaklar ve bellek Paul Connertonun da iaret ettii gibi bireysel olmaktan okkltrel bir yetenek alandr21. Gemii aydnlatmann ve onu iine gmldsessizlikten kurtarmann yolu gemiin kaytlar zerinde doru ve mesafeli baklaroluturabilmekten geer.

Bugn, byk yangnn zerinden 86 yl gemi durumda. Krfezin GelininiAtein Gelinine22eviren yangn hi kukusuz zmir kentinin meknsal grnmndeonulmaz yaralar amtr. Cumhuriyet Trkiyesi ve bata zmir Belediyesi olmak zereonun zmirde oluturduu yerel birimler, kenti 1923ten 1930larn ortalarna kadarkllerinden yeniden yaratabilmek amacyla youn abalar gstermilerdir. Bugn

zmirliler olarak yaadmz kentin yakn gemiinde nemli sosyal travmalar yaratanyangna ilikin hafzalarmz ve kolektif belleimizi, yangn kim veya kimlerinkardndan ok oluturduu sonular ve onun zerine Cumhuriyetin titiz ve kararlbir almayla bir kenti yeniden yaratma sevdasna younlatrmamz gerekir. Bu yazda

vurguland zere yangnn sorumlularna ilikin yerli ve yabanc kaynaklarn byk birounluu Trkleri iaret etmemi olmasna ramen dnya bar ve birlikte yaamannolas asgari mtereklerini oluturabilmemiz asndan artk 13 Eyll gn kenti atee

veren kundak ya da kundaklar aramaktan vazgemeliyiz. Zira birlikte yaama vetekiyi iselletirerek atma kltr yerinebir uzla kltr yaratmann yolu bu tipsosyal travmalar srekli gndemde tutarak hatrlatmaktan ok biraz da unutmaktangemiyor mu?

21 Paul Connerton, Toplumlar Nasl Anmsar, ev. Alaaddin ener, Ayrnt yay., stanbul, 1999.22 Mehmet Coral, a.g.e.


16/20


34

Ekler: zmir Yangnna likin Fransz Ariv KaynaklarBelge No: 1


17/20


35

Belge No: 2


18/20


36

Belge No: 3


19/20


37

Belge No: 4


20/20


38

KAYNAKAI. Ariv belgeleri

BOA, DH.FR., No: 69-261-262 (Babakanlk OsmanlArivi Dahiliye Nezareti ifreKalemi Belgeleri).

II. Gazeteler ve Dergiler

ark

Le Figaro

Le Temps

Le Matin

Le Levant

Lllustration

III. Kitap ve Makaleler

ARMAAN, Mustafa, Kller Altnda Yakn Tarih, Tima yay., stanbul, 2007.

ATAV,Trkkaya, Ermeni Belge Dzmecilii, leri yay., stanbul, 2006.

ATAY, Falih Rfk, ankaya, stanbul, 1980.

BKE, Pelin, zmir 1919-1922 Tanklklar, Tarih Vakf Yurt yay., stanbul, 2006.

CONNERTON, Paul, Toplumlar Nasl Anmsar, ev. Alaaddin ener, Ayrnt yay.,stanbul, 1999.

CORAL, Mehmet, Atein Gelini, Gvur zmir, Doan Kitap, stanbul, 2008.

LHAN, Cengiz, Kurtulu Gnlerinde ki Grme, galden Kurtulua zmir,BB veCumhuriyet Gazetesi mecesi, stanbul, 2007, s.s.96-102.

Documents Francais Sur LOccupation Grecoque Anatole, Der. Enis Tula, Center ForStrategic Research, Some Papers No:4/2002, Ankara, Aralk 2002, s.s.165 -173.

zmir 1830-1930, Unutulmu Bir Kent Mi, Bir Osmanl Limanndan Hatralar, Der. MarieCarmen Smyrnelis letiim yay., stanbul, 2008.

KOLOLU, Orhan, zmir Yangnnn Ardndaki Gerek, Popler Tarih, Eyll 2003,s.s.52-57.

KOLLUOLU, Krl Biray, Forgetting the Smyrna Fire, History Workshop Journal,Issue 60, Oxford University, 2005, s.s.25-44.

NEYZ, Leyla, Ben Kimim, Trkiyede Szl Tarih, Kimlik ve znellik, letiim yay.,stanbul, 2004.