Inheemse fruitbomen:

rassen kunnen eveneens vrij kaal zijn.Van de wilde appel staat in de omge-ving van Otterlo, op een oude bosplaatsin een wintereiken-beukenbos, een klei-ne populatie van nog geen tien bomen.Een klein maar zeer waardevol genen-reservoir. Ook in de mergelhoudendeheilingbossen van Zuid-Limburg komtde wilde appel misschien nog voor.Wild ogende perebomen komen inTwente en de Achterhoek voor in hout-wallen en struwelen. Naar de genetischeachtergrond van dit materiaal is geenonderzoek bekend. De peer prefereertiets rijkere bodemtypen dan de appel.

Nooit algemeen geweestOngetwijfeld kwam wild fruit vroegerop veel meer plaatsen voor. De 17eeelrwse botanicus Commelin meldt in1683 wilde appel en peer in het Zalker-bos aan de IJsseloever. De Limburgsearts en amateurbotanicus De Wever zegtin7976, dat in Zuid-Limburg in het wildalleen hybride peren voorkomen.Toch zijn wilde appel en wilde peer inhet verre verleden vermoedelijk nooit

Een van cle zee.rzelclzamegroeiplaatsen inNederlancl r'arr detvikle appc'l is tevinden in e.enn'intereiken-beukenbos bijOtterlo. (Foto's:Bert NIaes, Utrecht)

Bert Maes

echt algemeen geweest. Ze kwamen l.rieren daar op vruchtbare bodems voorIangs beken en rivieren. Bij onderzoeknaar fossiel stuifmeel in de bodem wor-den ze in beperkte mate aangetroffen.Uit onderzoek blijkt, ook in de omrin-gende landen, dat appel en peer vanafde nieuwe steentijd, zo'n 5000 jaar gele-den, werden verzameld of vanwege hetgebruik als veevoer in het bos gespaard.In de Karolingische nederzetting Dore-stad bijhet huidige Wiik bij Duurstedeis appelhout gebruikt als funderings-paal. Mogelijk was het hout afkomstigvan wilde appelbomen. Uit de Karolin-gische tijd zijn verordeningen bekenddie de aanplant van fruitbomen moesienbevorderen. Het ging daarbij ongetrvij-feld om de meer smakelijke grotere fr-uitrassen. Bovendien zijn veelvuldig pit-jes aangetroffen in middeleeuwse

.- '

beerputten, ondermeer in Deventer,Utrecht, Amsterdam en Den Bosch. Diepitjes zijn ongetwijfeld afkomstig vangekweekte rassen. Oude beerputten bie-den wel vaker bijzonder interessante in-formatie over vroegere eetgewoontes.De wilde appelvrucht is zo'n 3 cm groot

wilde appel en wilde peer

W I g: |:ïï3,ffi ;Jt ::i' ""!,"" " *stamvorm voor de huidige fruitrassen.Vermoedelijk ziln ze gekruist met Azia-tische soorten. Orn bij nieuw kruisings-werk terug te kunnen vallen op basalegenetische eigenschappen is behoud vande wilde soorten van wezenlijk belang.

Vrijwel uitgestorvenIn Nederland zijn wilde appel, Maluss'tllttestris, en wilde peer, Pyruscorrurtturis, thans vrijwel uitgestorven.Wat we voor wilde fruitbomen kunnenaanzien, zijn nogal eens spontaan op-groeiende appels en peren van een weg-gegooid kroosje. In het gunstigste gevalbetreffen het hybridevormen met dewilde soorten. Zelfs midden in de stadzijn zulke spontane ontkiemingen tevinden. Op beschuite plekken willen zenog wel tot grotere bomen uitgroeien.Cekweekte appelbomen zijn direct teherkennen aan de beharing op blad-onderzijde en kelkbladeren. Ook derneeste perenrassen hebben behaardeblar-leren. Maar sommige oude cultuur-

32

ffi,,,+. -.5 ! -.

lP:,

Appel- en perebomen zijn zo ver-bonden met de menselijke cultuur,dat we ons deze boomsoortennauwelijks als spontaan in hetwild kunnen voorstellen. Wie echter in het voorjaar stroomopwaarts langs de Rijn nabijMainz, in de rivier-oeverbossen van Kuhkopf gaat kijken, zal verrast worden door hoog op-gaande wilde appel- en perebomen vol rose en witte bloesems. Ze staan hier in nog vrijoorspronkelijk ooibos temidden van vele andere inheemse sooften. Bescherming van 'res-tanten' in Nederland komt wat schoorvoetend op gang.

Iuin & Landschap 7 (1992)

en smaakt bitter en wat zuríg. Als devorst er overheen is gegaan, wordt dewilde appel wat beter genietbaar. Dewilde perevrucht kan wel zo gegetenworden. Het hout van appel en peerheeft beperkte gebruiks*aarde, maar isna droging zeer stabiel en uitstekend ge-schikt voor houtsnijwerk, draaiwerk eninlegwerk.

Slechte beschermingMet de bescherming van onze in hetwild voorkomen frrlitsoorten is het ove-rigens nog niet zo best gesteld. Wel zijner particulieren die zich inzetten voorhet behoud van oude cultuur-fruit-boomrassen.In ons buurland Duitsland is al wat lan-ger ervaring met onderzoek en behoud-programma's van met name de wildefruitsoorten. Vanuit Freiburg in BadenWiirttemberg worden sedert 1986 denog in het wild voorkomende wilde ap-pel, wilde peer, en de bij ons niet voorlkomende elsbes en peerlijsterbes, gein-ventariseerd en in kaart gebracht. Er zijngenenbanken opgezet en er is een begingemaakt met herintroductie. Kleinereprojecten dateren al uit de jaren vijftig.Duitsland heeft voor het genenbehoud-programma van bomen een begrotingvan maar liefst 113 miljoen DM voor eenperiode van vier jaar.

Een start met de bescherming van dewilde fruitbomen in ons land is inmid-dels gemaakt door middel van hetNatuurbeleidsplan van het ministerievan Landbouw, Natuurbeheer en Vis-serii. Een onderdeel van het Natuurbe-leidsplan behelst het soortenbescher-mingsplan waarbinnen de houtigegewassen een rol spelen. Ook in hetMeerjarenplan Bosbouw zijn maatre-gelen tot behoud van inheemse boom-soorten opgenomen.

Drs. N.(Bert)C.M. Maes ontleende deinformatie voor dit artikel uit de resultatenvan een studie, die hij samen met T. vanVuuren en G. Prins verrichtte voor deStichting Kritisch Bosbeheer in Boxtel.

In het voorjaar kunnen wilde appels uitbundigbloeien, zoals de bomen in het ooibos bij Kiih-kopf jaarlijks laten zien.

Kenmerkend voor de wilde appel is het kaleblad (cultuurvormen zijn behaard aan onderziide) met een spitse top en rode bladsteel.

Op rijkere bodems,zoals in het hardhout-ooibos Kiihkopíkunnen wilde perentot zeer grote bomenuitgroeien.De stam van een wilde appel.

Tuin & Landschap 7 (1992)

De NederlandsebomenIn het t'ebruarinummer (nr.2,1992)aan Tuin €t Landschap is door TonStolk de studie ztan Maes, oan Vuureen Prins ooer de inheemse bomen oanNederland samenaattend besproken.In een reeks artikelen laat telkens éénoan de auteurs f onderzoekers afzon-derlijke boomsoorten de reoue passe-ren. Hieronder ztolgt de eerste afleoe-ring oaer onze zailde fruitsoorten.

33