1

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2015

Σ Ε Α Υ Τ Ο Τ Ο Τ Ε Υ Χ Ο Σ Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Σ Τ Η Κ Α ΝΓεωργία Αλεβιζάκη, Παρασκευή Γερολυμάτου, Ανδρέας Γεωργιάδης, Μαρία Κουτσομάλλη, Αλεξάνδρα Παπακωστοπούλου, Μαρία Σκαμάγκα, Ειρήνη Στρατή

Επιμέλεια - σχεδιασμός:

Τ 210 - 7252896www.moca-andros.gr | www.goulandris.gr

Διμηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικόΙδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή

Α Ν Τ Ι Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο ΥΤου Κυριάκου Κουτσομάλλη, διευθυντή του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η με τον ακαδημαϊκό Μιχάλη Τιβέριο

Γ Ν Ω Ρ Ι Μ Ι Α Μ Ε Τ Η Μ Ο Ν Ι Μ Η Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ Α Τ Ο Σ Francesco Clemente, Self-portraits (Αυτοπροσωπογραφίες)

Π Ο Ρ Τ Ρ Ε Τ Α Π Α Λ Α Ι Ω Ν Υ Π Ο Τ Ρ Ο Φ Ω Ν Ι . Β . Ε . Γ.Βαγγελιώ Τζανετάτου

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η Α Τ Ζ Ε Ν Τ ΑΠαρουσίαση σημαντικών εικαστικών εκθέσεων από όλο τον κόσμο

5

6

12

16

22

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

4

5

Η παρούσα ηλεκτρονική έκδοση αποτελεί την ενδέκατη προσπάθεια διατήρησης ενός

τακτικού, σταθερού δεσμού με τους φίλους του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή

ο αριθμός των οποίων βαίνει αυξητικά από την μία έκδοση στην άλλη.

Στην έκδοση αυτή με ιδιαίτερη τιμή και χαρά δημοσιεύουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συ-

νέντευξη του Ακαδημαϊκού, Ομότιμου Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέ-

λειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Μιχάλη Τιβέριου, ο οποίος με λόγο διαυγή, ευκρι-

νή και εύστοχο απαντά στα ερωτήματα που του υποβάλαμε. Οι απόψεις και τα λεγόμε-

νά του είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν συμβουλές χρήσιμες και ωφέλιμες για τους νέους

αρχαιολόγους οι οποίοι με έμφυτη κλίση, με αγάπη και αφοσίωση επέλεξαν, όπως και ο

ίδιος, να αναζητήσουν την επιστημονική αλήθεια μελετώντας τις αρχαιότητες.

Από τον χώρο των παλαιών υποτρόφων μας δημοσιεύουμε την επίσης ενδιαφέρουσα

συνέντευξη της Ευαγγελίας Τζανετάτου, η οποία φοίτησε με υποτροφία του Ιδρύματος

το 1990-91 στο τμήμα βιβλιοδεσίας στο College of Printing του Λονδίνου.

Για το ακαδημαϊκό έτος 2015-16, γνωρίζουμε στους ενδιαφερομένους ότι προκηρύχθη-

κε το τριακοστό πρώτο κατά σειρά πρόγραμμα υποτροφιών. Όπως ορίζει ο κανονισμός

τα δικαιολογητικά πρέπει να υποβληθούν μέχρι το τέλος Μαρτίου του τρέχοντος έτους.

Υπενθυμίζουμε στους ενδιαφερομένους ότι το Μουσείο στην Χώρα της Άνδρου παρα-

μένει ανοιχτό κατά την διάρκεια του χειμώνα με έργα της μόνιμης συλλογής του. Λεπτο-

μερείς αναφορές για την θερινή περιοδική έκθεση αφιερωμένη στον Man Ray και την Γυ-

ναίκα θα γίνουν στο επόμενο τεύχος.

Κατακλείοντας, επαναλαμβάνουμε στους φίλους μας ότι παραμένουμε πάντα στη διά-

θεσή τους σε όλα τα social media, προκειμένου να μοιραζόμαστε μαζί τους εντυπώσεις

ή και παρατηρήσεις που θα ήθελαν να μας κάνουν.

Κυριάκος Κουτσομάλλης

Διευθυντής

Α Ν Τ Ι Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Υ

6

7

Ως ρηξικέλευθη προσωπικότητα παιδιόθεν, «αρνηθήκατε» την παράδοση της οι-κογένειας και της ιδιαίτερης πατρίδας σας της Άνδρου να κατευθυνθείτε προς τη θάλασσα και κατευθυνθήκατε προς τη γη. Τι σας «έσπρωξε» προς τα εκεί;Ως γνωστόν η τύχη παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. ΄Ετσι και στην περί-πτωσή μου ορισμένα τυχαία συμβάντα με απομάκρυναν από τη θάλασσα και συγχρό-νως αφύπνισαν την «εν υπνώσει» ευρισκόμενη μέσα μου κλίση και αγάπη για την αρχαι-ολογία. Αποτέλεσμα, αντί για ναυτικός έγινα αρχαιολόγος.

Έχετε πει πως λατρεύετε τα αγγεία γιατί συνδυάζουν τα τέσσερα βασικά στοιχεία της φύσης (νερό, γη, φωτιά και αέρα). Μιλήστε μας για το πέμπτο στοιχείο...Τα αγγεία τα αγαπώ και για άλλους λόγους, όπως π.χ. για τις παραστάσεις που φέρουν. Αναφέρομαι βέβαια στα αγγεία εκείνα που είναι διακοσμημένα με εικονιστικές παρα-στάσεις. Είτε αυτές είναι μυθολογικές είτε παρμένες από την καθημερινή ζωή των αρχαί-ων, μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε καλύτερα και με πιο άμεσο τρόπο πολλές πτυχές του βίου των αρχαίων Ελλήνων, θρησκευτικές, λατρευτικές, ιστορικές, δημόσιες, πολιτικές, οικογενειακές, ταφικές, επαγγελματικές και πολλές άλλες.

Τη δεκαετία του ’80 ανεγέρθηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο της Άνδρου. Μιλήστε μας για την ιστορία του. Το Μουσείο αυτό αποτελεί ένα πραγματικό στολίδι για την ΄Ανδρο και για να μιλήσω με «οικονομικό» λεξιλόγιο, κυρίαρχο στις μέρες μας, η δημιουργία του μπορεί να χαρακτη-

Μ Ε Τ Ο Ν Α Κ Α Δ Η Μ Α Ϊ Κ Ο Μ Ι Χ Α Λ Η Τ Ι Β Ε Ρ Ι Ο

«αρχαιολόγος δεν είναι αυτός που βρίσκει αρχαιότητες αλλά αυτός που είναι σε θέση

να μελετήσει αρχαιότητες»

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η

88

99

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ ΗΜ Ε Τ Ο Ν Α Κ Α Δ Η Μ Α Ϊ Κ Ο Μ Ι Χ Α Λ Η Τ Ι Β Ε Ρ Ι Ο

9

ρισθεί για το νησί ως μια πετυχημένη μακροπρόθεσμη επένδυση. Θα πρέπει βέβαια οι αρμόδιοι, κατά διαστήματα, να φροντίζουν να το ανανεώνουν και να το «ζωντανεύουν» με περιοδικές εκθέσεις, αποτρέποντας την μετατροπή του σε οίκημα-νεκροταφείο της αρχαίας τέχνης. Για καθαρά ωστόσο προσωπικούς λόγους, κάθε φορά που περνώ από μπροστά του ασυναίσθητα δημιουργείται μέσα μου ένα πικρόγλυκο συναίσθημα. Ο λό-γος; Για να κτισθεί χρειάστηκε να γκρεμιστεί, ανάμεσα σε άλλα κτίσματα, και το μαγα-ζί του πατέρα μου.

Σε χώρους με μια τόσο φορτισμένη και μακραίωνη ιστορία όπως ο ελληνικός, η ιδιότητα του Αρχαιολόγου θα έλεγε κανείς πως είναι συνυφασμένη με μια λειτουρ-γικότητα - αποστολή ενός εξειδικευμένου - επιστημονικού πατριωτισμού. Πόση απόσταση έχει η πραγματικότητα από μια τέτοια θεωρητική προσέγγιση;Το ερώτημά σας αυτό, αν το καταλαβαίνω σωστά, το θεωρώ σημαντικό. Η Αρχαιολογία είναι και αυτή μια επιστήμη. ‘Οπως όλοι οι επιστήμονες έτσι και οι αρχαιολόγοι θα πρέ-πει να τάζουν ως σκοπό της έρευνάς τους την αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας και τίποτε άλλο. Με μια τέτοια αποστολή οποιεσδήποτε άλλες σκοπιμότητες δεν έχουν θέση. Αναζητώντας την επιστημονική αλήθεια είμαι βέβαιος ότι εκτελούν, εκτός των άλ-λων, και έργο εθνικό.

Έχετε δηλώσει απερίφραστα πως προτιμάτε να μη γίνονται αποσπασματικές ανα-σκαφές με αυτοσκοπό το εύρημα γιατί έτσι προκαλούνται ανυπολόγιστες κατα-στροφές. Έχετε επίσης πει, πως ελπίζετε ότι οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος πιθανά να είναι επαρκέστεροι στο να διαχειριστούν τον αρχαιολογικό πλούτο της χώρας μας. Όμως τι αντικείμενο ή κίνητρο μπορεί να έχει ο σημερινός ερευνητής αν δεν δοκιμάσει, δεν προσπαθήσει, δεν μάθει, δεν εξελιχθεί... Με το ερώτημα αυτό μου δίνεται η ευκαιρία να διευκρινίσω ορισμένα πράγματα για τα οποία ο πολύς κόσμος φαίνεται να έχει λανθασμένες απόψεις. Καταρχήν αρχαιολό-γος δεν είναι αυτός που βρίσκει αρχαιότητες αλλά αυτός που είναι σε θέση να μελετή-σει αρχαιότητες. Αρχαία μπορεί να βρει και ο ψαράς, ο χειριστής μπουλντόζας, ο γεωρ-γός, ο τυμβωρύχος, ο οποιοσδήποτε, αλλά αυτό δεν φτάνει –πιστεύω να συμφωνούμε σ’ αυτό– για να θεωρηθούν όλοι αυτοί ...αρχαιολόγοι. Πρέπει να γνωρίζετε ότι υπήρξαν (και υπάρχουν) αναγνωρισμένοι στη διεθνή κοινότητα αρχαιολόγοι που δεν έκαναν στη ζωή τους καμιά ανασκαφή! Επομένως δεν είναι η ανασκαφή που κάνει τον αρχαιολόγο. Διαβεβαιώνω ωστόσο τους νέους που θέλουν να γίνουν αρχαιολόγοι ότι υπάρχουν πολ-λές και σημαντικές αρχαιότητες που περιμένουν ακόμη τον μελετητή τους και ότι υπάρ-χουν πολλά αρχαιολογικά θέματα και προβλήματα που περιμένουν ακόμη διερευνή-σεις και απαντήσεις. Θα έχουν λοιπόν μπροστά τους «λαμπρόν πεδίον δόξης». Επομέ-

1010

νως και στις μέρες μας υπάρχουν πολλά επιστημονικά κίνητρα για να στραφεί κάποιος (ή κάποια) στη μελέτη των λειψάνων της αρχαιότητας. Λόγοι προστασίας των ίδιων των αρχαιοτήτων είναι που με κάνουν να μιλώ εναντίον των νέων συστηματικών ανασκα-φών. Υπάρχουν αρχαιότητες που μετά την αποκάλυψή τους δεν δέχτηκαν καμιά ή σχε-δόν καμιά προστασία. Έτσι εκτεθειμένες σήμερα στο ύπαιθρο φθείρονται και καταστρέ-φονται καθημερινά τόσο από φυσικές αιτίες όσο και από ποικίλες ανθρώπινες δραστη-ριότητες. Και υπάρχουν και χειρότερα. Κάποιες απ’ αυτές παραμένουν και αδημοσίευ-τες! Η χώρα μας έχει το προνόμιο να διαθέτει ένα πολύ μεγάλο αριθμό αρχαιοτήτων. Τα οικονομικά της ωστόσο δεν επαρκούν για τη συντήρηση και ανάδειξη όλου αυτού του πολιτιστικού πλούτου, πολύ περισσότερο στις μέρες μας, εξαιτίας της οικτρής οικονο-μικής της κατάστασης. Η μάνα γη είναι η καλύτερη φύλακας των αρχαιοτήτων. Ο αρχαι-ολογικός πλούτος της χώρας πρέπει να αποκαλύπτεται συστηματικά τότε μόνο όταν το ελληνικό κράτος θα είναι σε θέση να τον συντηρεί διαρκώς και να τον αναδεικνύει και όταν οι ‘Ελληνες θα έχουν αποκτήσει ουσιαστικότερη συνείδηση της σημασίας και της σπουδαιότητάς του.

Τι είναι αυτό που πιστεύετε πως πρέπει ν’ αλλάξει για να αποκατασταθεί η σχέση του σημερινού Έλληνα με τον εθνικό του πλούτο, και την ιστορία του;Η παιδεία. Μια σωστή παιδεία, εδώ η λέξη με την ευρύτερη κατά το δυνατόν σημασία, που θα δίνεται στα Ελληνόπουλα με περισσή γνώση και ειλικρίνεια από την προσχολι-κή τους ηλικία.

Εξώφυλλα δημοσιεύσεων του Μιχάλη Τιβέριου

111111

Ποια είναι τα ηθικά εφόδια που προσπαθείτε να μεταλαμπαδεύσετε στους νέους επιστήμονες που έχουν αποφασίσει να ακολουθήσουν την Αρχαιολογία. Βρίσκετε λόγους να είστε αισιόδοξος αντικρίζοντας τους νέους ανθρώπους; Στην εποχή μας το να έχει κανείς ηθικά διλήμματα φοβάμαι ότι κινδυνεύει να χαρακτη-ρισθεί τουλάχιστον ανεδαφικός αν όχι γραφικός. Θυμηθείτε τη φράση πολιτικού μας: «ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό»! Τους νέους αρχαιολόγους και γενικότερα τους νέους ερευνητές προτρέπω να αγαπούν τη δουλειά τους και να της αφιερώνουν τις περισσό-τερες ώρες της μέρας, να σκέπτονται ελεύθερα, να αποφασίζουν με το μυαλό και όχι με την καρδιά, να μην πιστεύουν σε δόγματα και όλα, καταρχήν, να τα θέτουν υπό αμφι-σβήτηση. Οι σημερινοί νέοι είναι, πιστεύω, τα μεγαλύτερα θύματα της οικονομικής και όχι μόνο κρίσης που περνά ο τόπος. Ωστόσο, με κανένα τρόπο δεν θα πρέπει να απο-γοητεύουμε τους νέους. Κράτος που απογοητεύει τους νέους του δεν έχει μέλλον. Το επάγγελμα του αρχαιολόγου ουδέποτε ήταν προσοδοφόρο. Επομένως όσοι ενσυνεί-δητα στρέφονται προς αυτό δεν προσδοκούν μεγάλες οικονομικές απολαβές. Προσ-δοκούν όμως από το κράτος να σέβεται την αξιοκρατία, να εξασφαλίζει κατάλληλες συνθήκες για μια απρόσκοπτη και παραγωγική εργασία και να παρέχει αμοιβή που να επιτρέπει μια αξιοπρεπή διαβίωση. Τα παραπάνω οι νέοι, ανεπηρέαστοι από ιδιοτελείς κομματικές προσταγές, πρέπει να τα απαιτήσουν και με τη ζωντάνια και τον έμφυτο δυ-ναμισμό που διαθέτουν είναι δυνατόν να τα πετύχουν.

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ ΗΜ Ε Τ Ο Ν Α Κ Α Δ Η Μ Α Ϊ Κ Ο Μ Ι Χ Α Λ Η Τ Ι Β Ε Ρ Ι Ο

131313

Το τμήμα Aperto της Biennale της Βενετίας έχει ενισχύσει την διεθνή σταδιοδρομία μεγά-λου αριθμού καλλιτεχνών (καταργήθηκε το 1995). O Francesco Clemente είχε προσκληθεί να λάβει μέρος στο Aperto του 1980 από τον Ιταλό κριτικό τέχνης Achille Bonito Olivia, ο οποίος παρουσίασε τρεις Ιταλούς καλλιτέχνες – τα τρία C της Δια-πρωτοπορίας (Trans-avanguardia): Clemente, Chia και Cucchi.Ο Francesco Clemente ακολούθησε την πιο σταθερή τροχιά από όλους εκείνους τους καλ-λιτέχνες που στράφηκαν στο παρελθόν και στην πολιτισμική τους κληρονομιά, με σκο-πό να επαναφέρουν την αναπαραστατική ζωγραφική στον καλλιτεχνικό λόγο και να προ-άγουν ένα είδος τέχνης που κινήθηκε εκτός Εννοιακότητας και Μινιμαλισμού. Με εργα-στήρια και κατοικίες σε τρεις ηπείρους, στην Ρώμη, στο Μαδράς και στην Νέα Υόρκη, ο Clemente επιλέγει εικόνες από εντελώς διαφορετικούς πολιτισμούς. Ελάχιστα διακρίνε-ται η αμερικανική επιρροή στο έργο του, καθώς ο καλλιτέχνης φαίνεται πως προτιμάει να αναφέρεται ιδιαίτερα τόσο στην τεράστια και πολυσύνθετη παράδοση της Ινδίας όσο και στο παρελθόν της Ευρώπης. Ορισμένα από τα πιο αξιομνημόνευτα έργα του που μας θυ-μίζει την ζωγραφική του Manet είναι επίπεδα, αλλά γεμάτα ενέργεια, με στοιχεία από την ινδική τέχνη. Στο έργο του Clemente, κανένα μοτίβο δεν είναι κυρίαρχο. Ο καλλιτέχνης διερευνά το δέος που αισθάνεται για την φύση, καθώς και τις κρυφές, αλληγορικές σημασίες της μυθο-λογίας, με κάθε τρόπο: από τις ελαιογραφίες σε πολύτιμο χειροποίητο ινδικό χαρτί, ως τα σχέδια –μινιατούρες, ως το γκουάς και το μελάνι.Ο Ναπολιτάνος Clemente ήταν ποιητής πριν γίνει ζωγράφος, αλλά σύντομα εγκατέλειψε την ενασχόλησή του με την ποίηση, επειδή θεώρησε ότι οι λέξεις είναι «υπερβολικά ενο-χλητικές, υπερβολικά αποκαλυπτικές». Εγκαταστάθηκε στην Ρώμη, το 1970, για να σπου-δάσει αρχιτεκτονική, αλλά τελικά στράφηκε στην τέχνη, την οποία θεωρεί ότι είναι «η τε-λευταία ζωντανή προφορική παράδοση στη Δύση». Ο Clemente υπήρξε μία από τις κε-ντρικές μορφές της πυρετώδους δεκαετίας του 1980 και συνεργάστηκε με τον Andy Warhol και τον Jean-Michel Basquiat, συμβάλλοντας δυναμικά στην διαμόρφωση της νεο-ϋορκέζικης καλλιτεχνικής σκηνής της εποχής. Τόσο για τα τεράστια έργα του σε πανί όσο και για τα μικρά ημερολογιακά σχέδιά του, εμπνέεται από την μυθολογία, την αστρολογία και τα Ταρώ. Μια διαδικασία που ακολουθεί συχνά στο έργο του είναι εκείνη της αυτό-διερεύνησης. Οι Αυτοπροσωπογραφίες συνοψί-ζουν το ενδιαφέρον του Clemente για την γνώση του Κόσμου μέσα από την αυτογνωσία και, σε καθεμία από αυτές τις μικρές ακουαρέλες, ζωγραφίζει το πρόσωπό του, το πρόσω-πό του και τα χέρια του, τον λαιμό του, σαν να προσπαθεί να δει με ποιο τρόπο κάθε κομ-μάτι του ξεχωριστά μπορεί να αποκαλύψει το σύνολο της εικόνας του.

Francesco Clemente(γ. 1952)

Self-portraits (Αυτοπροσωπογραφίες) Σειρά 11 σχεδίων

Ακουαρέλα σε χειροποίητο χαρτί, 25 x 25 εκ. το καθένα, 1992

Γ Ν Ω Ρ Ι Μ Ι Α Μ Ε Τ Η Μ Ο Ν Ι Μ Η Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ Α Τ Ο Σ

151515

Γ Ν Ω Ρ Ι Μ Ι Α Μ Ε Τ Η Μ Ο Ν Ι Μ Η Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ Α Τ Ο Σ

Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ

Βαγγελιώ ΤζανετάτουΥπότροφος Ι.Β.Ε.Γ 1990-1991, στον κλάδο της Βιβλιοδεσίας

Aν ρωτούσαμε έναν έφηβο να διαλέξει ανάμεσα σε μια έκθεση καλλιτεχνικής βι-βλιοδεσίας και σε ένα 3D printing show, είναι κατά 99% προδιαγραμμένη η προτί-μησή του. Τι φταίει;Ας μου επιτραπεί να προσδιορίσω την δική μου θέση μέσα στον χώρο των Ελλήνων Βι-βλιοδετών. Δεν προέρχομαι από τον χώρο της Καλλιτεχνικής Βιβλιοδεσίας, με την έννοια του ότι η εκπαίδευσή μου δεν έγινε εμπειρικά πλάϊ σ’ έναν μάστορα της τέχνης, κάπου σε ένα εργαστήρι της Ελλάδας. Ξεκίνησα κάνοντας γαλλικές τεχνικές στο Πρότυπο Εργα-στήρι του ΕΟΜΜΕΧ και μετά έφυγα στο Λονδίνο, όπου εκεί ολοκληρώθηκε η συστημα-τική μου εκπαίδευση, γιατί σε γενικές γραμμές θεωρώ τον εαυτό μου σε συνεχή εκπαί-δευση. Έτσι ζητώ την συμπάθειά σας, αν αντικαταστήσω τον όρο «Καλλιτεχνική Βιβλιο-δεσία» με τον όρο Χειροποίητη Βιβλιοδεσία, έναν γενικό όρο που αντιστοιχεί στον αγγλι-κό Craft Bookbinding. Κι αυτό για καθαρά λειτουργικούς λόγους. Η Χειροποίητη Βιβλιοδεσία λοιπόν εν έτει 2014 έχει φθάσει να εκφράζεται με πολλαπλές εφαρμογές. Αυτό που στην Ελλάδα εννοούμε με τον όρο «Καλλιτεχνική Βιβλιοδεσία» δι-αχρονικά είναι ακριβώς η χειροποίητη εργασία ή πάντως η εργασία, που τα στάδιά της ολοκληρώνονται με την συνέργεια των χεριών και μηχανών, που κατά παράδοση συνα-ντά κανείς στην ιστορία της Βιβλιοδεσίας πριν κι έως τον 19ο αιώνα. Πριν τον αιώνα της «επιτάχυνσης» των ρυθμών, της αλλαγής των τεχνικών, προς μια αυξημένη παραγωγή, που απαιτήθηκε απ’ την μαζική κατανάλωση του έντυπου βιβλίου. Τότε επήλθε μια κα-θαρή διάκριση των ρόλων της Βιβλιοδεσίας. Η Βιοτεχνική πια Βιβλιοδεσία ακολούθησε την ραγδαία εξέλιξη της Τυπογραφίας. Είναι προφανές ότι με αυτή τη Βιβλιοδεσία είναι εξοικειωμένο το πλατύ βιβλιόφιλο κοινό. Δεν χρειάζεται να γνωρίζει μιαν ιδιαίτερη γλώσσα ανάγνωσής της. Δεν χρειάζεται να γνωρί-ζει περισσότερα απ’ το ότι ένα βιβλίο καθαρά χρηστικό ανοίγει όμορφα στην ανάγνω-σή του, δίχως να διαλύεται η δομή του και στην καλύτερη περίπτωση έχει κι ένα αρεστό

16

17

Μισεύω-My desert dream: βιβλίο που περιέχει δύο διαφορετικά ποιήματα που το ένα συνομιλεί με το άλλο. Το κείμενο, το βιβλίο, η βιβλιοδεσία του είναι όλα φτιαγμένα από την Βαγγελιώ Τζανετάτου. Το βιβλίο σχεδιάστηκε και τυπώθηκε ηλεκτρονικά σε ένα μοναδικό αντίτυπο το 2002.Η βιβλιοδεσία του έχει σκληρά και μαλακά τμήματα που εκτείνονται σε ένα τρίπτυχο καλύμματος. Τα σκληρά τμήματα διαμορφώνονται σε πολλά επίπεδα έτσι που να δημιουργούνται εσοχές και ανισόπεδες επηρμένες επιφάνειες. Η μικτή διακόσμηση με δέρματα σε διάφορες υφές, μεταλλικές καυτές εντυπώσεις με διάφορα εργαλεία. Τα εσώφυλλά του από παχύ χαρτί ακουαρέλλας, διακοσμημένο με την τεχνική των paste papers, δημιουργούν στην ουσία ένα χάρτινο εσωτερικό κάλυμμα σε δύο επίπεδα. Το τετράδιο κλείνεται ανάμεσα στο τρίπτυχο εξωτερικό κάλυμμα και τα διπλά εσώφυλλα που το αγκαλιάζουν.

Από αριστερά: θήκη από μεταξωτό βελούδο & λωρίδες από μετάξι, το πρώτο και δεύτερο στάδιο ανοίγματος της θήκης και το εμπρός του καλλύματος με τη διακόσμηση.

ή μη αρεστό design στο κατά κανόνα μαλακό και ενίοτε σκληρό εξώφυλλό του. Αυτό εί-ναι όλο.Πάνω στην διάκριση των ρόλων η Χειροποίητη Βιβλιοδεσία δεν εξαφανίστηκε. Άλλα-ξε μορφή ως προς την ευρύτητα του χώρου δράσης της. Διατήρησε τη λειτουργική της, αλλά συρρικνώθηκε ως προς την απασχόληση ανθρώπινου δυναμικού και ως προς τα επίπεδα της παραγωγικότητάς της. Περιορίστηκε σε μικρά εργαστήρια συχνότατα ενός ατόμου και το αντικείμενό της γύρισε στην προγενέστερη του 19ου αιώνα μορφή του. Το καθαρά συλλεκτικό βιβλίο.Τι κάνει όμως η Χειροποίητη Βιβλιοδεσία σήμερα; Σήμερα αυτή η Βιβλιοδεσία και θα μι-λήσω για το διεθνές πεδίο δράσης της, αυτό στο οποίο ορισμένοι από μας έχουμε αφι-ερώσει μια ζωή ίσως. Αυτή η βιβλιοδεσία έχει τις ίδιες εφαρμογές που είχε πριν τον 19ο αιώνα και μπορεί να είναι πολλαπλές. Ασχολείται με σπάνια βιβλία κι επ’ ουδενί με βιβλία μαζικής παραγωγής. Αυτό είναι που αυτόματα περιορίζει την εμβέλειά της σε ένα κοι-νό που δύναται να προσεγγίσει αυτήν την κατηγορία βιβλίων. Η προσέγγιση δε μπορεί να έχει δύο μορφές. Η μία είναι η συλλογή τους, η άλλη είναι η χρήση και γνωριμία τους μέσα από μουσειακούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων και των μεγάλων Βιβλιο-θηκών, που είτε εξ επιλογής της πολιτικής τους, είτε και όχι, εκ των πραγμάτων κρατούν και τον ρόλο τους ενός Μουσείου της Ιστορίας του Βιβλίου.Δυό ποιότητες εφαρμογών μπορούμε να επικαλεστούμε γενικεύοντας για τις σύγχρονες εφαρμογές της Χειροποίητης Βιβλιοδεσίας. Η μεν της Σύγχρονης Δημιουργίας Βιβλίων Έργων Τέχνης η δε της Συντήρησης και Αποκατάστασης Σπάνιων Βιβλιοδεσιών. Σε κάθε περίπτωση το αντικείμενο της σύγχρονης Χειροποίητης Βιβλιοδεσίας είναι κάθε είδους

18

σπάνια βιβλία. Προς τούτες τις εφαρμογές συστρατεύονται γνώσεις κι εμπειρίες όχι με-ρικών χρόνων, όπως στη περίπτωση της Βιοτεχνικής Βιβλιοδεσίας, αλλά αιώνων ολό-κληρων. Η γλώσσα αυτής της Τέχνης δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμη κι άρα αναγνώσι-μη. Χρειάζεται μύηση συνεχή όλων των παραγόντων που σχετίζονται μ’ αυτήν. Αν αυτό δε ισχύει για την δομική ιδιομορφία της, υπερθετικά ισχύει για την αισθητική της ανά-γνωση. Κατά τη γνώμη μου αυτά τα δεδομένα είναι που δεν διευκολύνουν την ευρεία της αναγνώριση. Και λέγοντας αυτά ελπίζω να γίνει κατανοητό, το ιδιόμορφο επιπρόεθε-το δεδομένο, πώς στην Ελλάδα το τοπίο της Χειροποίητης Βιβλιοδεσίας έχει άνθη από-τιστα, αφρόντιστα που χάνονται στις αλλαγές των εποχών.

Μήπως η αρχή του νήματος βρίσκεται στην αντιστροφή της απαξίωσης του ίδιου του βιβλίου; Προφανώς βρισκόμαστε σ’ εκείνο το μεταβατικό στάδιο που δεν θα περιέγραφα σαν απαξίωση του βιβλίου. Δεν είμαι αρμόδια για την διερεύνηση της μείωσης ή όχι των πα-ραγόμενων έντύπων βιβλίων και μιλώ αυτών της μαζικής κατανάλωσης, αλλά δεν θε-ωρώ ότι έχουμε περάσει στην απαξίωση. Θεωρώ ότι βρισκόμαστε σε μια μεταβατική φάση. Με δεδομένες και τις οικονομικές δυσμορφίες των τελευταίων χρόνων στην χώρα μας, εντυπωσιάζομαι, πώς τα βιβλιοπωλεία μας δεν παύουν να είναι γεμάτα ώρες και μέρες που το κοινό τους έχει παύση των καθημερινών του εργασιών κι έχει αυτό που θα λέγαμε προσωπικό χρόνο. Η αγορά των βιβλίων της εβδομάδας είναι μια υπόθεση πολύ πιο οικονομική κι ωφέλιμη από άλλες μορφές διασκέδασης. Πολλοί είναι που στρέ-φονται στις δανειστικές βιβλιοθήκες επίσης. Κι αυτό πολύ σημαντικό. Επίσης υπάρχουν ομάδες συνανάγνωσης... Αυτό κι αν είναι σημαντικό. Κοινωνικοποίηση στην βάση της ανάγνωσης ενός βιβλίου. Όμως η Χειροποίητη Βιβλιοδεσία και η εξάπλωσή της είναι άλλη υπόθεση. Δεν μπορεί να «δραπετεύσει» και να ενσωματωθεί στον χώρο μαζικής κατανάλωσης. Εκείνο που θα μπορούσε να γίνει είναι να υπήρχαν σωστές σχολές εκπαί-δευσης, μηχανισμοί έκθεσης και διακίνησης των έργων... Μια ροή αντίστοιχη με κάθε Έργο Τέχνης σε κάθε περίπτωση. Κι αυτά δεν υπάρχουν.

19

Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ

Από αριστερά: λεπτομέρειες της διακόσμησης του καλύμματος και των χάρτινων εσωφύλλων.

20

Η βιβλιοδεσία είναι τέχνη που έχει ένα παλιό άρωμα. Με ποιο τρόπο μπορεί να ανα-νεωθεί; Η Βιβλιοδεσία για την οποία μιλάμε, άρχισε την ανανέωσή της απ’ τις αρχές του 20ου αι-ώνα και στα 1950 αναδύεται μια εξαιρετική πορεία δημιουργικότητας που κορυφώθη-κε τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Στις μέρες μας ζει κι αυτή μια μεταβατικότητα. Οι τά-σεις που δημιουργήθηκαν, οι σχολές, που συγκροτήθηκαν έχουν δείξει όλη τη δυναμική τους. Οι μέρες των εφευρέσεων και των νεωτερισμών βρίσκονται σε ύφεση. Η εκπαίδευ-ση το ίδιο. Σχολές κλείσανε ή άλλαξαν αντικείμενο... Ελπίζω λοιπόν πως η συνέχειά της θα είναι ευρηματική ως προς τούτο. Κάθε Βιβλιοδέτης όπου Γης, έχει πλέον τεράστιας εμβέλειας εμπειρία που μπορεί να γνωρίσει και να χειριστεί για ένα και μόνο στόχο. Την μοναδική, προσωπική του έκφραση. Χωρίς μιμητισμούς, παγίδες εγκλωβισμού σε κυρί-αρχες κι επικρατούσες τάσεις. Αυτό έκαναν οι άνθρωποι του ’50. Δραπέτευσαν απ’ τα κα-θιερωμένα χρησιμοποιώντας τα για να δημιουργήσουν τη δική τους έκφραση.

Δεν υπάρχει όμως και ένα «φυσικό δέος» απέναντι σε ένα «σπίτι» μέσα στο οποίο κατοικεί ένα βιβλίο και είναι μοναδικό; Νομίζω πως οι ιδιωτικές συλλογές είναι μια υπόθεση υπέροχη. Ειδικά αυτές οι συλλογές που ο συλλέκτης δεν περιορίζεται στην συλλογή για λόγους επένδυσης με την επίβλεψη ειδικών και είναι πραγματικός γνώστης κι εραστής όσων διαλέγει να συλλέξει. Εκεί μπο-ρεί κανείς να διαβάσει όχι μόνο ένα έργο ζωής, αλλά το πνεύμα και την αγάπη αυτού που τα συλλέγει. Προσωπικά εντυπωσιάζομαι πάντα από μια τέτοια γνωριμία.

Θα μπορούσε να «συνταχθεί» η τέχνη της βιβλιοδεσίας με κινήσεις όπως αυτές της ανακύκλωσης ή της δεύτερης χρήσης υλικών έτσι ώστε να λάβει ένα ακόμα θετικό πρόσημο στην καθημερινότητα των ανθρώπων; Η Χειροποίητη Βιβλιοδεσία πάντοτε χρησιμοποιούσε διαθέσιμα υλικά. Ιστορικά έχου-με εξαιρετικές εφαρμογές αυτού του κανόνα. Φυσικά και θα μπορούσε κανείς να ανακυ-κλώνει υλικά. Ακόμα και στη Δημιουργική Βιβλιοδεσία έχουμε τέτοιες τάσεις. Υπάρχει ένα θέμα όμως σ’ αυτή τη λειτουργία. Και είναι το ότι τα υλικά αυτά θα πρέπει κατά την εφαρμογή τους να πληρούν τις απαιτήσεις των κανόνων αρχειακού υλικού, όπως ισχύει σε κάθε περίπτωση στη Χειροποίητη Βιβλιοδεσία. Επίσης η εφαρμογή τους θα πρέπει να υπακούει στους κανόνες της ασφαλούς και λειτουργικής κατασκευής. Για να γίνω σαφής κι αυτός είναι γενικός κανόνας στην Τέχνη μας: η πρόληψη στη φθορά μιας κατασκευής είναι η εγγύηση της μακροβιότητας του τελικού αντικειμένου.

Αν σας έδιναν τη δυνατότητα ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για τη βιβλιοδε-σία, ποια βαθμίδα (ποιες ηλικίες) θα επιλέγατε και τι περιεχόμενο θα είχε αυτό το πρόγραμμα; Αυτή είναι μια πολύ προσωπική ερώτηση. Γενικότερα θα μπορούσα ακόμα και με παιδάκια προσχολικής ηλικίας να κάνω εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αλλά μέσα απ’ την εμπειρία μου βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα την διαδραστική λειτουργία με φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών και σπουδαστές Σχολών Γραφικών Τεχνών. Η εμπειρία μου με αυτό το δυναμικό έδωσε εξαιρετικά αποτελέσματα σε μικρό χρόνο παρά τους αρκετά δύσκολους στόχους.

21

Πώς θα βλέπατε την τέχνη σας να συνεχίσει να υπάρχει μέσα από τις συμπληγάδες της ψηφιακής εποχής και της μυθοποίησής της; Η Τέχνη της Χειροποίητης Βιβλιοδεσίας μόνο ένα μέλλον ισχυρό μπορεί να έχει. Μέσα απ’ τη δημιουργική της μορφή, μέσα από προσωπική, πρωτότυπη δημιουργία μόνο. Ο τομέας της συντήρησης και διατήρησης του παρελθόντος της δεν θα σταματήσει ποτέ. Η νέα της όμως μορφή μόνο απ’ τους δρόμους της δημιουργίας μπορεί να συνεχίζει να ζει συνεχώς. Όπου αυτή η λειτουργία έχει τεθεί σε λιμνάζουσα κατάσταση, εκεί έχει ξεκι-νήσει και η πορεία προς κάποιο είδος ναδίρ. Ακόμα και μέσα από λάθη, πρέπει να πορευ-όμαστε προς δρόμους άγνωστους όσο κι αν αυτό είναι σχετικά ανασφαλές.

Στην Ελλάδα σήμερα, η ανάπτυξη της τέχνης της βιβλιοδεσίας θα μπορούσε να δώσει δουλειά και μέλλον σε νέους ανθρώπους; Με ποιες προϋποθέσεις; Θα μπορούσαν νέοι άνθρωποι να έχουν δουλειά και μέλλον με προϋποθέσεις που δυ-στυχώς τώρα είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Θα πω για καλή εκπαίδευση με την έννοια της παροχής γνώσης στο μέτρο που να οξύνεται η κρίση για την περαιτέρω έρευνα και τον δημιουργικό πειραματισμό. Προσωπικά είχα την τύχη να εκπαιδευτώ έτσι στην Αγγλία. Ταίριαξε απόλυτα στην φιλοσοφία και τον ψυχισμό μου. Αν είναι να προκύψει μια Ελλη-νική τάση στα διεθνή πράγματα, μια Ελληνική Σχολή, μόνο έτσι. Μετά η διεκδίκηση χώ-ρων έκθεσης και διακίνησης των έργων. Κάπως έτσι, αλλά όπως καταλαβαίνει κανείς μι-λάμε για εκ του μηδενός δημιουργία προϋποθέσεων. Και δεν μιλώ φυσικά να ανοίξει κα-νείς άκόμα ένα εργαστήριο στο κέντρο της πόλης, που θα ξεκινήσει με προδιαγραφές έρωτος και θα καταλήξει για την κάλυψη των εξόδων της λειτουργίας του να κατασκευά-ζει και να πωλεί αντικείμενα έξω απ’ το αντικείμενό του... Αυτό θα το έκανε και μια επιχεί-ρηση με αντικείμενο την κατασκευή χειροποίητων αντικειμένων... κουτιά για CD ή DVD επί παραδείγματι.

Μιλήστε μας για μια εξέλιξη του χώρου του τελευταίου διαστήματος που ήταν πηγή έμπνευσης για εσάς.Θλιβερό είναι αυτό που θα πω. Προσπαθώ κι εγώ να ζήσω μ’ αυτό το θλιβερό. Δεν υπάρ-χει κάτι που να συνέβη τα τελευταία χρόνια που να με συγκλόνισε στο χώρο της Δημι-ουργικής Βιβλιοδεσίας. Ένα μαχητικό ρεύμα δομικής και αισθητικής ελαχιστοποίησης, που έχει κυριαρχήσει –κατανοώ ότι υπήρξε γοητευτικό– αποδέσμευσε την πράξη τη βι-βλιοδετική από στοιχεία που την βάραιναν. Κι εδώ λέω ίσως, λέω ένα μεγάλο ίσως, για-τί ουσιαστικά την απογύμνωσαν από ένα μαγευτικό στοιχείο της. Εκείνο της σύνθεσης εκείνης της λεπτής αρμονίας ανάμεσα στην κατασκευή και την αισθητική... Εκεί πιστεύω πως είχαμε απώλειες... Μ’ αυτό σαν δεδομένο βρίσκομαι σε μια προσωπική αναζήτη-ση. Το βιβλίο που παράγω μ’ ενδιαφέρει να συμπυκνώνει τον προσωπικό μου λόγο σ’ ένα προσωπικό αντικείμενο. Σ’ αυτό λοιπόν δεν βοηθήθηκα τελευταία από κάποια ση-μαντική κατάκτηση στο διεθνές πεδίο της Δημιουργικής Βιβλιοδεσίας. Αντίθετα, κι αυτό δεν αποτελεί πρωτοτυπία, κάνοντας έρευνα σαν ιστορικός της Βιβλιοδεσίας, έχω βρει σε απίστευτα ανύποπτες περιπτώσεις παλαιών, κατεστραμένων πρωτότυπων βιβλιοδε-σιών, που δεν έχει αγγίξει χέρι συντηρητή ποτέ, εξαιρετικά γοητευτικές λεπτομέρειες, σε μια εκ πρώτης όψεως κακότεχνη και πρόχειρη κατασκευή, που με έκαναν πιο οξυδερκή στην πρακτική μου είτε σαν συντηρήτριας, είτε σαν designer.

Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η Α Τ Ζ Ε Ν Τ Α

Π Α Ρ Ι Σ ΙGRAND PALAIS: VELAZQUEZΜια σημαντική έκθεση που παρουσιάζει κυ-ρίως πορτρέτα της βασιλικής οικογένειας από το μεγάλο ισπανό μαέστρο. Η έκθεση πραγ-ματοποιείται από κοινού από την RMN-Grand Palais και το Μουσείο του Λούβρου, σε συνερ-γασία με το Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη. Διάρκεια έκθεσης: 25/3-13/7/2015www.grandpalais.fr

Λ Ο Ν Δ Ι Ν ΟWhItE ChAPEL GALLERyADVENtURES of thE BLACk SQUARE: ABStRACt ARt AND SoCIEtyΜια σημαντική έκθεση με επίκεντρο μελέ-της τα εκατό χρόνια αφηρημένης τέχνης. Συ-γκεντρώνει πάνω από 100 έργα από 100 καλ-λιτέχνες συμπεριλαμβανομένων και σύγ-χρονων καλλιτεχνών όπως Carl Andre, David Batchelor, Dan Flavin, Andrea Fraser, Piet Mondrian, Gabriel Orozco, Hélio Oiticica, Aleksandr Rodchenko, Sophie Taeuber-Arp, Theo Van Doesburg και Andrea Zittel.Διάρκεια έκθεσης: 15/1 – 6/04/2015www.whitechapelgallery.org

22

Λ Ο Ν Δ Ι Ν ΟRoyAL ACADEmy of ARtSRUBENS AND hIS LEGACy:VAN DyCk to CEZANNEΗ έκθεση αυτή συγκεντρώνει αριστουργήμα-τα που ζωγράφισε κατά τη διάρκεια της ζωής του, καθώς και σημαντικά έργα μεγάλων καλ-λιτεχνών που επηρεάστηκαν από αυτόν στις γενιές που ακολούθησαν (Picasso, Rembrandt, Van Dyck, Delacroix, Constable, Gainsborough κ.α.).Διάρκεια έκθεσης: 24/1 – 10/4/2015www.royalacademy.org.uk

Λ Ο Ν Δ Ι Ν ΟthE CoURtAULD GALLERyGoyA: thE WItChES AND oLD WomEN ALBUm Αυτή η σημαντική έκθεση επανενώνει όλα τα σωζόμενα σχέδια του Γκόγια από τις μάγισσες και τις ηλικιωμένες γυναίκες για πρώτη φορά. Ο ζωγράφος μέσα από αυτά τα σχέδια εκφρά-ζεται μέσα από οράματα και εφιάλτες, δεισι-δαιμονίες και τα προβλήματα της τρίτης ηλι-κίας.Διάρκεια έκθεσης: 26/2 - 25/5/2015www.courtauld.ac.uk

23

Α Μ Σ Τ Ε Ρ Ν Τ Α ΜRIjkSmUSEUm: LAtE REmBRANDtΠρώτη μεγάλη έκθεση επικεντρωμένη στην ώριμη περίοδο του κορυφαίου ολλανδού ζω-γράφου. Περισσότερα από 100 έργα ζωγρα-φικής, σχέδια και χαρακτικά δανεισμένα από πολλά μουσεία από όλο τον κόσμο.Διάρκεια έκθεσης: 12/2-17/5/2015 www.rijksmuseum.nl

Π Α Ρ Ι Σ ΙmUSEE RoDIΝ: RoBERt DoISNEAUSCULPtoRS AND SCULPtURESΈκθεση που παρουσιάζει τις φωτογραφίες που τράβηξε ο διάσημος γάλλος φωτογράφος κατά τη διάρκεια της χύτευσης του γλυπτού «Penseur», αλλά και άλλες που αναδεικνύουν το ενδιαφέρον του φωτογράφου για τα γλυ-πτά του Rodin, σε δημόσιους χώρους αλλά και στο εργαστήριο του καλλιτέχνη.Διάρκεια έκθεσης: 14/3-19/11/2015www.musee-rodin.fr

Β Α Σ Ι Λ Ε Ι ΑfoNDAtIoN BEyELERPAUL GAUGhUINΗ έκθεση συγκεντρώνει περίπου πενήντα αρι-στουργήματα του Gauguin, δάνεια από κορυ-φαία διεθνή μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Η έκθεση επικεντρώνεται στα έργα ζωγραφικής που δημιούργησε στην Ταϊτή. Απεικονίσεις των αισθησιακά γυναικείων μορφών μέσα σε ειδυλλιακά τοπία, ενώ συχνά συνοδεύονται από εμβληματικά ζώα.Διάρκεια έκθεσης: 08/02 – 28/06/2015www.fondationbeyeler.ch

Β Ι Ε Ν Ν ΗALBERtINA mUSEUmDEGAS, CEZANNE, SEURAtΤο Musée d' Orsay ξεκλειδώνει τα θησαυρο-φυλάκια του και παραδίδει 130 πολύτιμα σχέ-δια όπως παστέλ του Edgar Degas, Georges Seurat και Odilon Redon, γκουάς του Daumier και Moreau, υδατογραφίες του Cézanne.Διάρκεια έκθεσης: 30/1 - 3/5/2015www.albertina.at

24

Μ Α Δ Ρ Ι Τ ΗthySSEN-BoRNEmISZA mUSEUmRAoUL DUfyΗ έκθεση αυτή παρουσιάζει για πρώτη φορά τα αρχικά σχέδια του Dufy που ετοίμασε για το έργο Apollinaire’s Bestiary. Το Μουσείο προτεί-νει μια επανεκτίμηση του έργου του Dufy, επι-κεντρωμένη όχι μόνο στην ηδονιστική ζωγρα-φική πλευρά του αλλά κυρίως στην πιο εσω-στρεφή, στοχαστική και προσωπική.Διάρκεια έκθεσης: 17/2 – 17/05/2015www.museothyssen.org

Β Ε Ν Ε Τ Ι ΑGUGGENhEIm mUSEUmALChEmy By jACkSoN PoLLoCkΜετά από απουσία παραπάνω από ένα έτος, το έργο Alchemy του Πόλοκ έχει επιστρέψει ξανά στην συλλογή της Peggy Guggenheim. Μετά από τη συντήρηση του πίνακα, το κοι-νό θα έχει την ευκαιρία να τον θαυμάσει ξανά στην αρχική του μορφή.Διάρκεια έκθεσης: 14/2 – 6/04/2015www.guggenheim.org

Μ Α Δ Ρ Ι Τ ΗthySSEN-BoRNEmISZA mUSEUm PAUL DELVAUx: A WALk WIth LoVE AND DEAthΜια έκθεση αφιερωμένη στο έργο του βέλγου ζωγράφου Paul Delvaux (1897-1994), ενός καλλιτέχνη που ανακαλύπτει τον σουρεαλι-σμό μετά από μια περίοδο στη ζωγραφική του επηρεασμένη από τον φλαμανδικό εξπρεσιο-νισμό. Η έκθεση συγκεντρώνει πάνω από πε-νήντα έργα του ζωγράφου, τα οποία προέρχο-νται από τη συλλογή Ghêne αλλά και δημόσι-ες και ιδιωτικές συλλογές στο Βέλγιο.Διάρκεια έκθεσης: 24/2 – 7/6/2015www.museothyssen.org

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η Α Τ Ζ Ε Ν Τ Α

Β Ε Ν Ε Τ Ι ΑmUSEo CoRRERthE PoEtRy of LIGhtΠερισσότερα από 130 έργα 15ου-19ου αιώ-να των Mantegna, Bellini, Giorgione, Tiziano, Veronese, Tiepolo, Piazzetta και Canaletto, αλλά και ξένων ζωγράφων συμπεριλαμβανο-μένων των Callow και Sargent.Διάρκεια έκθεσης: 6/12/14 – 15/03/2015www.correr.visitmuve.it

25

Ν Ε Α Υ Ο Ρ Κ Η ΜΟΜΑ: jEAN DUBUffEtSoUL of thE UNDERGRoUND Αυτή η έκθεση βασίζεται στην συλλογή του MoMA με έργα ζωγραφικής, γλυπτά, σχέδια, χαρακτικά και εικονογραφημένα βιβλία από τον καλλιτέχνη και δείχνει την στροφή του προς την σχεδόν ολική αφαίρεση. Διάρκεια έκθεσης: 19/11/14 – 15/3/2015www.metmuseum.org

Ν Ε Α Υ Ο Ρ Κ Η NEUE GALERIEEGoN SChIELE: PoRtRAItSΈκθεση αφιερωμένη στα πορτρέτα του Egon Schiele. Είναι πρώτη φορά που ένα αμερικα-νικό μουσείο επικεντρώνεται στην προσωπο-γραφία στο έργο του αυστριακού καλλιτέχνη. Ταυτόχρονα θα προβάλεται οπτικό υλικό σχε-τικό με μια τραυματική περίοδο της ζωής του Schiele: τη σύλληψη και φυλάκισή του, το 1912.Διάρκεια έκθεσης: 9/10/14 – 20/04/2015www.neuegalerie.org

Β Α Ρ Κ Ε Λ Ω Ν ΗmUSEU PICASSo DE BARCELoNAΗ έκθεση περιλαμβάνει έργα του Pablo Picasso και του Salvador Dali απ’ όλο τον κόσμο, πολ-λά από τα οποία σπάνια δανείζονται. Ο Picasso υποστήριξε τον Dali στα πρώτα του βήματα, και το 1930 βοήθησε να οργανώσει το ταξίδι του στην Αμερική. Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, ο Dali μίλησε και έγραψε για τον Picasso, περι-γράφοντας τα δικά του έργα, ως φόρο τιμής σε αυτόν.Διάρκεια έκθεσης: 20/3 – 28/6/2015www.museupicasso.bcn.cat

Μ Α Δ Ρ Ι Τ ΗPRADo mUSEUm: tEN PICASSoS fRom thE kUNStmUSEUm BASELΤο Museo del Prado θα παρουσιάσει δέκα αρι-στουργήματα του Pablo Picasso από την συλ-λογή του Kunstmuseum της Βασιλείας, δέκα έργα από τη Μάλαγα (γενέτειρα του Πικάσσο), που χρονολογούνται μεταξύ 1906 και 1967.Διάρκεια έκθεσης: 18/3 – 15/09/2015www.museodelprado.es

26

επισκεφθείτε τη νέα σελίδα μας στο facebook

B E Goulandris foundation Ίδρυμα Β Ε Γουλανδρή