yildirim · güç ve bmgk daimi üyesi olmanın avantajlarını sonuna kadar kullanan rf, doğu...

YILDIRIM KHO BİLİM DERGİSİ CİLT23 SAYI2 YIL2013

61

1990 SONRASI RUS DIŞ POLİTİKASINDA BATI KARŞISINDA KİMLİK ve STATUuml ARAYIŞLARI

Sami Yıldırım1

OumlZET

Bu makale Rusya Federasyonu (RF)rsquonun Batırsquoya youmlnelik dış politikasının oluşumundaki ldquokimlik ve buumlyuumlk guumlccedil statuumlsuuml arayışınırdquo konstruumlktivist (inşacı) bir yaklaşımla ortaya koymayı amaccedillamaktadır Sovyetler Birliğirsquonin 1991rsquode dağılması Rus kimliğine ilişkin tartışmaları alevlendirmiş ve Rus dış politikası uzun suumlreli bir ldquokimlik ve statuuml arayışırdquo iccediline girmiştir Bir yerde krize doumlnuumlşen bu kimlik arayışı uumllkenin dış politikasını etkilemiştir 1990rsquolarda bu konu dağılan bir imparatorluğun coğrafi ve psikolojik mirası uumlzerine sorun ccedilıkarmıştır RF 90rsquolı yıllarda genelde kendi zayıflığından kaynaklanan nedenlerle Batı ile yakın ilişki iccedilinde olsa da Putin ve Medvedev doumlnemlerinde Avruparsquoya karşı politikalarında Avrupa uumllkelerinin kendisine olan enerji bağımlılığını ABDrsquoye karşı politikalarında ise buumlyuumlk bir nuumlkleer guumlccedil ve BMGK daimi uumlyesi olmanın avantajlarını sonuna kadar kullanan RF Doğu Avrupa Orta Doğu Orta Asya ve Uzak Doğu gibi birccedilok boumllgede etkin lsquoboumllgesel guumlccedilrsquo olmanın bileşkesi olarak kendisini lsquobuumlyuumlk guumlccedilrsquo olarak goumlrmekte ve buna goumlre kuumlresel oumllccedilekte davranış ve hamlelerde bulunmaktadır Kendisini kuumlltuumlrel olarak Avrupalı goumlren RF duumlnya politikalarında ise daha ccedilok Avrasyarsquolı ve ldquobuumlyuumlk guumlccedil statuumlsuumlnde bir devletrdquo gibi hareket etmektedir Anahtar Kavramlar Rusya Federasyonu Kimlik Buumlyuumlk Guumlccedil Statuumlsuuml Dış Politika Batı THE SEARCH FOR IDENTITY amp STATUS AGAINST THE WEST IN THE

RUSSIAN FOREIGN POLICY AFTER 1990s

ABSTRACT This study aims to clarify the Russian Federationrsquos search for identity and status against the West with a constructivist approach The collapse of the USSR in 1991 flamed the discussions upon the Russian identity and then the Russian foreign and security policy started to research an identity and status for a long term This identity search (crisis) effected countryrsquos foreign policy and RF owned Russian identity on the heritage of USSR This subject created a problem on the geographic and psychologic heritage of an empire Though RF was in a close co-operation with the West due to its weakness during 90rsquos it began to use European countriesrsquo energy dependency on RF against Europe and its nuclear power and permaent membership of UNSC against US during the Putin and Medvedev terms Russia remains a regional power that act likes a global great power as a resultant of being next to the Eastern Europe the Middle East the Central Asia and the Far East Though seeing itself as culturally European RF implements its world politics more as Eurasian and in accordance with the ldquogreat power statusrdquo Key Words Russian Federation Identity Great Power Status Foreign Policy West

1 Kara Harp Okulu Uluslararası İlişkiler Oumlğretim Goumlrevlisi ve Savunma Bilimleri Enstituumlsuuml (Uluslararası Guumlvenlik ve Teroumlrizm Programı) Doktora Muumldavimi e-posta samiyildirim34yahoocom


62

1 GİRİŞ

Sovyetler Birliğirsquonin 1991rsquode dağılması Rus kimliğine ilişkin tartışmaları alevlendirmiş ve Rus dış politikası uzun suumlreli bir ldquokimlik ve statuuml arayışırdquo iccediline girmiştir Bir yerde krize doumlnuumlşen bu kimlik arayışı daha ccedilok lsquoliberal Batıcılarrsquo lsquopragmatik milliyetccedililerrsquo ve lsquokoumlkten milliyetccedililerrsquo arasında bir ideolojik muumlcadele şeklinde yaşanmış ve uumllkenin dış politikasını etkilemiştir Soumlz konusu kimlik krizine ilişkin psikolojik semptomlar Sovyet doumlnemi oumlncesine uzanmaktadır Ccediluumlnkuuml buguumlnkuuml milliyetccedililerin ve liberallerin soumlylemleri 19rsquouncu yuumlzyıl Slavofillerinin ve Batıcılarının tartışmalarını yansıtmaktadır Başka bir deyişle Rusya tarihi boyunca bir yol ayrımında olmuş ve DoğundashBatı arasında seccedilim yapmak durumunda kalmıştır Soğuk Savaş yılları ise sadece bu uzun yolculukta hastanın teskin edildiği bir doumlnem olmuştur (Piontkovsky 2006)

Rusya Avrasyarsquonın kalpgacirchında stratejik fakat bir yandan da saldırılara accedilık bir konumda bulunmaktadır Uumllkenin buumltuumln guumlney sınırları boyunca ndashOrta Doğursquodan Kuzey Doğu Asyarsquoya kadar uzanan bir istikrarsızlık kuşağı mevcuttur Rusyarsquonın jeopolitik konumu uumllkenin Sovyet sonrası doumlnemde yaşadığı kimlik krizini ağırlaştırmakta ve sadece siyasiekonomik sistemlerdeki dikey guumlcuumlnuuml tehdit etmekle kalmayıp aynı zamanda RFrsquonin kendi buumltuumlnluumlğuumlnuuml de tehlikeye atmaktadır

İngiltere Başbakanlarından WChurchillrsquoin 1939rsquoda Rusya iccedilin yaptığı uumlnluuml tanımlama ldquoBir muammabilmecedirrdquo şeklindedir Churchillrsquoin bu soumlzlerinin daha az hatırlanan devamı ise şoumlyledir ldquoBu bilmecenin anahtarı Rus milli ccedilıkarları olabilirrdquo Rusya Federasyonu (RF) 1990rsquolarda olduğu gibi yeni binyılın ilk ccedileyreğinde de yine aynı bilinmezliğini suumlrduumlrmekte ve hem Ruslar hem muhatapları bu anahtarın nereye (Batırsquoya mı Doğursquoya mı) uyduğunu belirlemeye ccedilalışmaktadır Bu DoğundashBatı ikiliği tarihi boyunca RFrsquonin coğrafi gerccedilekliğinden kaynaklanmıştır RF Tuumlrkiye ve Mısır gibi iki kıtrsquoada toprakları olan bir devlettir ve Avrupa ile Asyarsquoya uzanmış geniş uumllkesi RFrsquonin kimlik ve politikalarını belirleyen birinci faktoumlr olmuştur (Simha 2011)


63

ldquoAvruparsquonın neresi olduğurdquo ve ldquoRusyarsquonın Avruparsquodaki yerindashAvrupalılığırdquo Rus kimliğinin ortaya konmasında en başta tartışılan konular olagelmiştir Avrupa gerek coğrafi accedilıdan gerekse kuumlltuumlrel bir kurgu (inşa edilmiş bir politikndashkimlik suumlreci) olarak hem duumlnyanın geri kalanından oldukccedila farklı olan hem de kendi iccedilinde farklılıklar barındıran oumlzel bir kıtrsquoadır Bir goumlruumlşe goumlre Avrupa bir fikir ve kimlik olmanın oumltesinde aynı zamanda jeopolitik bir gerccedilekliktir Jeopolitik bir varlık olarak Avruparsquonın en temel yapısal oumlzelliklerinden birisi de lsquoccedilevrersquoyi guumlccedilluuml bir denetim ve bağımlılık sistemi oluşturmaya zorlayan lsquomerkezrsquoin izlediği suumlreccediltir Avruparsquoyı birleştirmiş olan etkenler lsquobarış ve dayanışmarsquo değil lsquosoumlmuumlrgecilik ve fetihrsquo olmuştur Avruparsquonın her modeli daima karşıt modelini ortaya ccedilıkarmıştır Doğası gereği barış ve birleşmeyle ilintili olmayan Avrupa boumlluumlcuuml olmaya eğilimlidir Avrupa tarihinin gerccedileklerinden birisi de kıtayı birleştirme eğilimlerinin hep ana boumlluumlnme doumlnemlerini izlemiş olduğudur Bu gerccedileklik Avruparsquonın tarihsel boumllgeleri teorisine dayanır Avrupa doğal bir jeopolitik ccedilerccedileve değildir ancak bir merkez ve doğu sınırıyla yakından ilgili olan pek ccedilok sınır boumllgelerinden ibarettir Avruparsquodaki pek ccedilok birleşme doğu sınırıyla olan ilişkilerde şekillenmiş ve bu birleşmeler sadece şiddetli homojenleştirme ccedilabalarının sonucunda meydana gelmiştir Yayılma sınırı olan batı sınırlarından farklı olarak doğu sınırı savunma sahası olmuş ve Avrupa kimliğinin şekillenmesinde ccedilok oumlnemli bir rol oynamıştır (Delanty 2005)

Avruparsquonın doğu sınırına dair tartışmalar yuumlzyıllar oumlncesine dayansa da ldquoAtlantikrsquoten Ural Dağlarırsquona kadarrdquo formuumlluuml henuumlz geccedilerliliğini yitirmemiştir Sovyetler Birliğirsquonin dağılmaya başladığı ve iki Almanyarsquonın birleştiği 1989 yılında başlayan suumlrecin ima ettiği uumlzere buguumlne kadar federatif olay ve olgular sadece Batı Avruparsquoya dayandırılmıştır Bu durum ldquoAvrupalırdquo olmanın ne anlama geldiği sorusuna yanıt vermeyi de guumlccedilleştirmiştir Eski Yugoslavyarsquoda 1990rsquolarda yaşanan trajik savaşlar Avrupalılar arasında da ccedilatışmaların olabileceğini accedilık bir şekilde goumlstermiştir Buumltuumln bunlar bir yanda Avrupa inşasıyla oumlte yanda bir kuumlltuumlr ve oumlznelleştirme boyutu olarak kimlik arasındaki mesafe ihtiyacını vurgulamaktadır ldquoAvrupalılığın hangi tuumlruuml hem Batırsquoyı hem (Rusyarsquoyı da iccedileren) Doğursquoyu kuumlltuumlrel accedilılardan kapsayabilirrdquo sorusu henuumlz yanıt


64

beklemektedir (Pagden 2010) ldquoGerccedilek Avrupardquonın neresi olduğu ya da Avruparsquonın merkezinin neresi olduğu birccedilok ccedilalışmada tartışılmakta ve Londrarsquodan Romarsquoya ccedilekilen bir hattın etrafında ccedileşitli şekillerde gelişmiş bir Avrupa merkezi tanımlanarak buradan uzaklaşılınca Avrupa karakterinin bozulduğu vurgulanmaktadır Diğer bir ifadeyle İber Yarımadası İskandinavya ve Doğu Avrupa Avruparsquonın dış kenarı olarak goumlruumllmektedir Aslında burada vurgulanan Cermen-Latin koumlkenli ya da Katolik eksenli bir lsquooumlz Avruparsquo ile ona ccedileşitli şekillerde yamanmış Ortodoks Avrupa ve buna karşılık ldquodiğerlerirdquo yaklaşımı soumlz konusudur (Yiğit 2000) Bu anlayışa goumlre Rusya hacircliyle lsquooumlz Avruparsquodarsquo yer almamaktadır Doğu Avrupa iki tarihicirc boumllgeden oluşur (Delanty 2005) 1 Birinci ana boumllge Batı Avruparsquoyla farklılık goumlsteren yerlerdir ki burası a Guumlneydoğu Avrupa alt boumllgesi ile b Baltık uumllkeleri Polonya Ccedilek Cumhuriyeti Slovakya ve Macaristanrsquodan oluşan Almanya-Rusya arasındaki alt boumllgeye ayrılır 2 İkinci ana boumllge ise Rusya ve Tuumlrkiyersquodir 3 Her iki ana boumllge tarihte ccedilarların (Rus) sultanların (Tuumlrk) ve imparatorların (Habsburg) kurduğu buumlyuumlk devletlerin toprakları olmuştur ve Avrupa ile Avrasya arasında bir geccediliş boumllgesi oluşturmaktadır

Doğursquoya doğru yapılan fetih ve kolonileşme hareketleri Avruparsquonın yapısının şekillendirilmesinde Avruparsquonın doğu sınırında Avrupalı olmayan guumlccediller bulundurulmaması ilkesine ters duumlşmektedir Avruparsquonın şekillenmesinde hayati oumlnem taşıyan şey merkezin guumlccedilluuml bir siyasi ve ekonomik kontrol sistemi kurmak iccedilin ccedilevreye ve yarı-ccedilevreye nuumlfuz etme suumlrecidir Bu doğrultuda Avruparsquonın iccedilinde mevcut olan farklılık dayatılan bağımlılığın bir uumlruumlnuumlduumlr ve Avruparsquonın birliği buumlyuumlk oranda kaynağını merkezden alan hegemonik kimlik biccedilimlerinin bir ifadesidir

DoğundashBatı kuumlltuumlrleri arasındaki uyuşmazlık Batı Avruparsquonın kuumlltuumlrel ccedilatısının oluşmasına ve Avrupa kimliğinin şekillenmeye başlamasına yol accedilmıştır Avrupa ve Doğu arasındaki temel zıtlık genel olarak Osmanlı İmparatorluğursquonun Batı ve Doğu arasında goumlsterdiği uyuşmazlığın bir sonucudur Doğu Avrupa yeni jeopolitik yapıya tam olarak uyum


65

sağlayamadığından Avruparsquonın Doğu boumllgesinde gelecekteki gerilimlere ortam hazırlanmıştır Doğu Avruparsquonın Avrupalı adını taşıması ve Batırsquoyla tarihi bağlılıklarının olması onları Avrupalı yapan oumlzellikler olmuştur Avruparsquoya duumlşmanlık goumlrevini kendisi guumlccedillendikccedile Osmanlı İmparatorluğursquondan devralmaya başlayan Rusyarsquonın hassas yanı Batı Avrupa ve Rusya arasında kalan Ortodoks Doğu Avrupa toprakları olmuştur

Din boyutuyla Ortaccedilağda Yunan Hıristiyanlığıyla Latin Hıristiyanlığını buumltuumlnleştirmekte başarısız olan Avrupa aynı şekilde etnik boyutta Slavları ve diğer Avrupa toplumlarını tek ccedilatı altında toplamayı başaramamıştır Bununla beraber birleştirici bir kuumlltuumlrel ccedilerccedileve olarak Avrupa fikri yalnızca kısmen Doğu Avruparsquoya kadar genişlemiştir Avrupa fikri Batı Slavları (Polonyalılar ve Ccedilekler) Doğu Slavlardan (Ruslar) ayırmıştı Avrupa bir fikir ve gerccedileklik olarak hem iccedilsel hem de global olarak ayırıcı nitelik olmuştur (Delanty 2005)

Coğrafi olarak Avrupa ve Rusya kısmen ccedilakışmaktadır Avruparsquonın yarısı Rusya Rusyarsquonın yarısı Avruparsquodadır Ancak politik olarak bu basit oumlnermeyi kabullenmek muumlmkuumln olmamıştır (Baranovsky 2000) Avrupa fikri ayrıca sadece coğrafi oumlzelliklerden oluşmayan aynı zamanda politikacıların gerccedilekleri gizlemek iccedilin kullandıkları bir ifadedir Kıtanın batı sınırını Atlantik Okyanusu kuzey sınırını Kuzey Buz Denizi ve Baltık Denizi oluşturmaktadır Guumlneyi ise Ural Dağlarından Ren Nehrirsquone Hazar Denizirsquonden Karadeniz ve Ege Denizirsquone kadar uzanan bir boumllgededir Avruparsquonın buumltuumln sınırları iccedilinde doğu sınırı ise hudutları belirten doğal bir set olmadığı iccedilin en değişkeni olagelmiş ve asla basit bir sınır olmamıştır

Avruparsquonın bir diğer boumllgesi Balkanlar da yuumlzyıllarca Avruparsquonın siyasi doğasına uyumsuzluk goumlstermiş Avrupa duumlşuumlncesinde her zaman bir ccedilelişki oluşturmuştur Coğrafi anlamda kesin olarak Avruparsquolı olsalar da Balkanlılar siyasal olarak Asyarsquoya daha yakın olmuşlardır (Delanty 2005)2

2 Balkanlar uzun bir zaman- Romarsquonın ikiye ayrılmasından itibaren ndashAvruparsquonın dışında kalmış ve Asyarsquonın bir uzantısı olarak goumlruumllmuumlştuumlr hatta ccediloğu zaman


66

Slavların Polonyalıların Ccedileklerin ve Slovakların kendilerini Orta Doğu Avrupa ve Rusya arasında sıkışmış bir coğrafyada bulmaları da Batı iccedilin kabullenmek zorunda kaldığı bir diğer gerccedilek olmuştur Bu boumllge Alman tarihccedililer tarafından Zwischeneuropa (Avruparsquonın sınırı) olarak adlandırılmakta ve Almanya ile Rusya arasında kalan yerlerden oluşmaktadır Baltık Cumhuriyetleri Polonya Ccedilek Cumhuriyeti Slovakya eski Yugoslavya Bulgaristan ve Romanya Bu boumllge kısa suumlreli ve parccedilalı fetihlerin yaşandığı bir alan olduğundan burada uzun suumlreli devletler kurulamamıştır (Delanty 2005)

Avruparsquonın doğu sınırındaki boumllge tarihte Hıristiyan Doğu ve Muumlsluumlman Batı arasında sınır oluşturmuştur Bu boumllgede dışsal belirsizlikler iccedilsel kopukluklara yansımıştır Sonuccedil olarak fikirsel Avrupa ile jeopolitik idare şekli olarak Avrupa arasında her zaman uyuşmazlıklar vardır Modernleşme youmlnuumlnde farklı tuumlr oluşumların yaşanmasının sonucunda Avruparsquonın farklılaştığı gerccedileği ldquoAvrupa fikrinin Doğu Avruparsquoyla kıyaslandığında homojenliği oumln planda olan Batı Avrupa ile oumlzdeşleşmesirdquo sonucunu ortaya ccedilıkarmıştır (Delanty 2005)

20rsquonci yuumlzyıl başlarında kendilerini Rus guumlcuumlnuuml frenlemeye adamış stratejistler olmuştur Bunlardan iki oumlnemli isim Halford Mackinder ve Rudolf Kjellenrsquodir Mackinder ccediloumlzuumlmuumln bir Atlantik ittifakı olduğunu oumlne suumlrerken Kjellen ısrarla guumlccedilluuml bir Orta Avrupa Birliği istemiştir Guumlnuumlmuumlzde olanlar ise ikisinin de hayal guumlcuumlnuumln ccedilok oumltesindedir Doğu Avrupa Soğuk Savaş sonrasında Almanya ve Rusya arasında lsquoccedilatışma boumllgesirsquo hacirclini almamıştır Bunun yerine Avrupa Birliği Almanları ve Slavları eşit bir şekilde iccediline

Yakın Doğu olarak nitelendirilmiştir (Hobsbawm 1991 a) Metternichrsquoe goumlre Asya Viyanarsquonın dışından doğuya doğru giden Landstrasse yolundan başlar Balkanlar iki uygarlığı birbirinden ayıran bir ccedilizgi Avrupa ve Asyarsquonın ccedilarpışma noktasıdır Bu dağlık boumllgede Suumlnni Muumlsluumlmanlık Latin Hristiyanlık ve Ortodoks Hristiyanlık olmak uumlzere uumlccedil din birbirleriyle ccedilakışmaktadır Osmanlılar Avruparsquoya girmeye başlayınca Avruparsquonın karşı atağı bu boumllgede etkin bir fay hattı yaratmış ancak Balkanlar hiccedilbir zaman bu boumllgeye hacirckim olmak iccedilin birbirleriyle yarışan Osmanlı ve Habsburg İmparatorluklarının bir parccedilası olmamış ancak bu iki imparatorluk arasında 1919 yılına kadar bir geccediliş boumllgesi olmuştur Balkanlar ve Adriyatik Denizi Batı Avruparsquonın Muumlsluumlman Doğursquoya karşı son savunma hattını oluşturmuştur


67

almış onları tamamen yeni Avrupa imparatorluğuna entegre etmiştir Avruparsquonın yeni emperyal genişlemesi Kuzeyde Baltık uumllkelerinden Orta Avruparsquoda Visegrad Grubu uumllkeleri (Polonya Ccedilek Cumhuriyeti Slovakya ve Macaristan) Ukrayna Romanya eski Yugoslavya ve Guumlney Balkanlar daha sonra Karadeniz boyunca Bulgaristan Tuumlrkiye ve Kafkaslar uumlzerinden doğuda Hazar kıyısındaki petrol zengini uumllkeler istikametinde ldquoLrdquo ccedilizen bir istikamettedir (Khanna 2011)

Rusyarsquonın coğrafyası ile ilgili avantajlarının yanı sıra zorlukları da bulunmaktadır Tarih boyunca olduğu gibi guumlnuumlmuumlzde de RFrsquonin sıcak denizlere kıyısı olmadığından bu boumllgelerde elverişli ticari limanları bulunmamaktadır Ekonominin ulaştırma boyutu bağlamındaki bu oumlnemli dezavantajın yanı sıra Volga dışındaki Rus nehirleri ulaşım accedilısından Batı Avruparsquodaki nehirler kadar etkin kullanılamamaktadır Bu da iccedil ticariekonomik youmlnlerden Rusyarsquonın daha ccedilok kara ve demiryollarına bağlı olmasına neden olmaktadır StPetersburgndashMoskova koridorunun doğusunda durum oumlzelikle boumlyledir Oumlzellikle steplerin hacirckim nuumlfusun az olduğu geniş Asya coğrafyasında yeterli ulaşım ağı mevcut değildir (Zeihan [web] 2009 a) Batı Avruparsquoda buumlyuumlk kentlerin genelde doğal ulaşım yolları uumlzerinde konuşlanmış olmasına karşılık Rus şehirleri daha ccedilok merkezicirc otoritenin askericirc accedilıdan gerekli goumlrduumlğuuml yerlere inşa edilmiştir Oumlrneğin StPetersburgrsquoun bulunduğu yer İsveccedilrsquole 18rsquoinci yuumlzyılda yapılan savaşta bir ileri karakol olarak kullanılmak uumlzere seccedililmiş ve daha sonraları şehir kritik bir deniz uumlssuuml olarak Baltık Denizirsquoni kontrol altında bulundurmak amacıyla kullanılmaya devam etmiştir

Batırsquoda 19rsquouncu yuumlzyılda gerccedilekleşen sanayi devrimi uumlretilen malların ucuz bir şekilde pazarlara ulaştırılmasını ve şehirlerin hem ccedilok sayıda emekccediliyi barındıracak oumllccedilekte hem de pazar olarak yeterli buumlyuumlkluumlkte olmasını gerekli kılmıştır Rusya iccedilin bu husus uzun suumlre gerccedilekleştirilememiştir (Zeihan [web] 2009 b) Soumlz konusu buumlyuumlk şehirlerin daha ccedilok uumllkenin batısında olması guumlnuumlmuumlz Avruparsquosında ndashbaşta AB iccedilin derli toplu ve yakın bir pazar olması nedeniylendash bir avantaj olarak kabul edilebilirse de Rusyarsquonın kendi uumllkesel dengeleri bakımından bir dezavantajdır Birbirine uzak bu şehirler arasında temel ihtiyaccedil maddeleri


68

bile maliyet etkin olarak nakledilememektedir (Goodrich ve Zeihan [web] 2011) 2 TARİHSEL ARKAPLAN

Rus dış ve guumlvenlik politikasının temeli olan millicirc guumlvenlik anlayışında guumlnuumlmuumlze kadar etken olan en oumlnemli husus alt unsurları tarih-coğrafya olan lsquojeopolitikrsquotir ki oumlzellikle Ccedilarlık ve SSCB doumlnemlerinde bu uumllkeye oumlzguumln RusAvrasyacı lsquoideolojirsquo soumlz konusu jeopolitik anlayışta baskın karakter olmuştur Tarih boyunca Rusya guumlvenliği oumln planda tutan ve bunu sağlamak iccedilin toprak kazanma peşinde askericirc guumlce oumlnem veren ve bu guumlcuuml sıkccedila kullanan bir devlet olmuştur Devletin bu oumlzelliği de otoritertotaliter bir youmlnetim anlayışını beraberinde getirmiş ve devlet kendi iccedil guumlvenliğini sağlamak maksadıyla guumlccedilluuml bir iccedil guumlvenlik teşkilatını dış guumlvenliğini garantiye almak iccedilin de guumlccedilluuml bir orduyu elde bulundurmuş civar uumllkelere youmlnelik emperyal bir bakış accedilısını esas almıştır (Trenin 2001)

Tarihsel olarak Rusyarsquonın guumlccedil statuumlsuumlnuumln belirlenmesinde buumlyuumlk uluslararası değişimler etken olmuştur Rusya Bizansrsquoın 15rsquoinci yuumlzyılda yıkılmasının ardından kendisini Doğu Hıristiyanlığırsquonın merkezi olarak konumlandırmış ve bu nedenle Osmanlı İmparatorluğursquona karşı Balkanlar ve Kırımrsquoı korumak iccedilin pek ccedilok kez savaşmıştır (Tsygankov ve Tsygankov 2010) Oumlyle ki Rusya Bizansrsquoın sona ermesinden sonra kendisini Uumlccediluumlncuuml Roma olarak goumlrmuumlş ve tuumlm Ortodoks duumlnyasının hamiliğine soyunmuştur 16rsquoncı yuumlzyılda Moskova Knezliğinin Rus Ccedilarlığına doumlnuumlşmesinden (Rus devletinin kuruluşundan) sonra Rus tarihinin oumlnemli doumlnuumlm noktaları olarak 18rsquoinci yuumlzyılda Buumlyuumlk Petro ile devletin imparatorluğa doumlnuumlşmesi Irsquoinci Duumlnya Savaşı 1917rsquode Ekim Devrimiyle Ccedilarlığın yıkılması ve yerine 1922rsquode SSCBrsquonin kurulması IIrsquonci Duumlnya Savaşı ve bu savaşın son anlarına kadar Batı ile işbirliği iccedilinde hareket eden SSCBrsquonin 1945rsquoten itibaren Batırsquodan ayrı duumlşmesi ve son olarak da Soğuk Savaş doumlneminin ardından 1991rsquode SSCBrsquonin yıkılarak yerini RFrsquonin alması sayılabilir


69

Bu doumlnuumlm noktalarından en oumlnemlileri 20rsquonci yuumlzyılın ilk yarısında yaşanan lsquoDuumlnya Savaşlarırsquo ile lsquoSSCBrsquonin yıkılarak yerini RFrsquonin almasırsquodır Irsquoinci Duumlnya Savaşırsquona İngiltere ve Fransarsquonın yanında giren Rusya bir suumlre sonra Osmanlı Devletinin Almanya ve Avusturya-Macaristanrsquoın muumlttefiki olarak harbe girmesiyle Kafkasyarsquoda yeni bir cephe accedilmak zorunda kalmıştır Aynı zamanda Ccedilanakkale ve İstanbul Boğazlarının accedilık olmasına bağlı olan ikmal desteğini kaybettiğinden oumlnemli derecede silah ve muumlhimmat sıkıntısı ccedileken Rus orduları batıda birbiri ardına ağır mağlubiyetler almıştır Savaşın sebep olduğu yıkım Rus parlamentosunda ve basınında halkın guumlvenine dayalı bir huumlkucircmetin olması isteğini yaygınlaştırmış 1917 Mart ayının başlarında Moskovarsquoda başlayan grev asker ve subayların desteklemesiyle Şubat Devrimi olarak bilinen ayaklanmaya yol accedilmıştır Bunun sonucunda Ccedilar Nikolay tahttan ccedilekilmiş Ccedilarlık rejimi tarihe karışmış ve muumlteakiben 1922 yılında SSCB duumlnya sahnesindeki yerini almıştır

IIrsquonci Duumlnya Savaşırsquonda (1939 yılında Almanya ve SSCB arasında bir saldırmazlık paktı imzalanmasına rağmen) 1941rsquode Naziler Rusyarsquoya saldırarak Leningradrsquoı (StPetersburg) kuşatmışlardır Kuşatmanın uzun suumlrmesi nedeniyle Alman ordusu soğuk kış şartlarına dayanamamış ve mağlup olmuştur Bundan sonraki iki yıl iccedilinde Ruslar Almanları Doğu Avrupa ve Balkanlarrsquodan ccedilıkarmıştır Rusların IIrsquonci Duumlnya Savaşırsquondan galip ccedilıkmasında İngiliz ve Amerikan yardımları da buumlyuumlk rol oynamıştır (Mikail 2007) Ancak artık Batırsquoyla koumlpruumlleri atan ve Soğuk Savaş doumlneminde Doğu Avruparsquoda komuumlnizmi yerleştirmek adına Polonya ve Macaristanrsquoa baskı uygulayan SSCB 1968 yılında Ccedilekoslovakyarsquoyı işgal etmiş duumlnyanın başka boumllgelerinde de barışı tehdit eden politikalar guumltmuumlştuumlr Oumlzetle son altmış yılda Rus tarihi Batı Avrupa tarihinden farklı bir seyir izlemiş buna bağlı olarak da Rusların alışkanlıkları ve kurumları diğer Avrupalılardan farklılaşmış Rusya geccedilmişe oranla daha fazla saldırganlaşırken diğer yandan da yalnızlaşmıştır Denilebilir ki Rusya geccedilmişte Osmanlı İmparatorluğuna karşı takındığı tutumun benzeri bir sertliği 20rsquonci yuumlzyılın ikinci yarısında Doğu Avruparsquodaki nuumlfuz alanını tanımalarını sağlamak iccedilin İngiltere ve ABDrsquoye karşı takınmıştır (Tsygankov ve Tsygankov 2010)


70

Modern Rus tarihinin uumlccediluumlncuuml oumlnemli doumlnuumlm noktası olarak lsquoSovyetler

Birliğirsquonin ccediloumlkuumlşuumlrsquo ise en az Duumlnya Savaşları kadar oumlnemli ve Rus tarihi iccedilin en acılı durumlardan birisi olmuştur Oumlyle ki 2005 yılında Putin bu olayı ldquo20rsquonci yuumlzyılın en buumlyuumlk jeopolitik felaketlerinden birirdquo olarak tanımlamıştır (BBC [web] 2005) SSCBrsquonin yerini alan RF ise ilk on yılında buumlyuumlk bir bocalama yaşamış ve 21rsquoinci yuumlzyılla birlikte yeniden buumlyuumlk guumlccedil olma muumlcadelesine girişmiştir

Rusyarsquoda yuumlzyıllardır youmlnetimdeki lsquodevlet aygıtı (Bolşevik devrimi oumlncesinde Ccedilar SSCB doumlneminde Komuumlnist Parti RF doumlneminde ise Putinrsquole oumlzdeşleşen Devlet Başkanlığı)rsquo ile bunlara itaat eden lsquohalkrsquo ikilisi arasındaki ilişki değişmemiştir (Onay 2007) Halk diğer uumllkelerde olduğundan daha fazla ve suumlrekli olarak devlete itaat eden bir konumda olmuştur Rus jeopolitiğinin uumlccedil oumlnemli kavramından birisi işte bu lsquodevletrsquo iken diğer ikisini lsquocoğrafyarsquo ve lsquopolitikarsquo olarak saymak gerekir Bu uumlccedil kavram Rusyarsquonın tarihicirc gelişim suumlreci iccedilinde izlediği ulusal ccedilıkarhedefpolitika ile ulusalaskericirc guumlccedil ve stratejinin belirleyicisi olmuştur Rusya ccedilevresinden gelen meydan okumalara oumlncelikle bu kavramlara dayalı yanıtlar vererek bekasını sağlayabilmiştir Rus devleti ayrıca tarihi boyunca genelde hesaplı riskler almış ve kendisinden guumlccedilluuml devletlerle savaşmamış harbe girmek iccedilin onların zayıf duumlşmelerini beklemiştir (Onay 2007) Sovyetler Birliği ccediloumlktuumlğuumlnde de eski RF Dışişleri Bakanı Kozirevrsquoin deyişiyle Rusyarsquonın oumlnuumlnde ldquoeski SSCBrsquoyi merkezicirc olarak bir arada tutmaya ccedilabalamakrdquo ya da ldquoeski Sovyet Devletlerinden tamamen ayrılmakrdquo şeklinde iki seccedilenek oluşmuştur Rus youmlneticiler tarafından bunlardan ilki umutsuz ikincisi ise Rusyarsquonın hak etmediği seccedilenekler olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ccediluumlnkuuml Rusya bu boumllgelerden yuumlzyıllar boyunca nuumlfuz elde etmiştir (Onay 2007) Bu nedenle devlet olarak resmen ayrı olsa da Rusya gerek Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve gerekse Yakın Ccedilevre Doktrini uygulamalarıyla soumlz konusu iki seccedileneğin bir sentezini yuumlruumltmektedir

SSCB doumlnemindeki sınırlardan neredeyse 18rsquoinci yuumlzyıldaki sınırlarına ccedilekilen RF askericirc accedilıdan yine de herhangi bir buumlyuumlk taarruza karşı derinliğine savunma yapabilecek araziye fazlasıyla sahiptir Bununla


71

birlikte Batılı devletler ndashccediloğunlukla okyanuslarla ccedilevrili olmalarından dolayındash- dış işgallere maruz kalmaktan ne kadar uzaksa bir kara devleti olan Rusya soumlz konusu tehdidi o denli yakından ve suumlrekli hissetmiştir (Tsygankov 2010) Rusyarsquonın dış sınırları uumllkenin kuumlltuumlrel ve uluslararası kimliğini belirlemiş iccedil idari oumlrguumltlenmesi ise devletin siyasi sisteminin karakterini etkileyen en oumlnemli faktoumlrlerden olmuştur (Trenin 2001) Uumllkenin geniş coğrafyası ve dağınık nuumlfusu youmlneticiler iccedilin idari zorluklar meydana getirmiştir Bir diğer etken olarak sert karasal iklim koşulları da Rusyarsquonın en oumlnemli coğrafi oumlzelliklerinden birisi olagelmiştir (Pipes 1974) Soumlz konusu zor coğrafiiklimsel koşullar geccedilmiş iki yuumlzyılda sırasıyla Napolyon ve Hitlerrsquoi durdurmuştur Ancak bu koşullar Rus youmlneticileri iccedilin bir bakıma ndashfarkında olsunlar ya da olmasınlarndash iccedil ve dış siyasi uygulamalarda otoriter ve sertkoumlşeli davranmalarına yol accedilan unsurlardan birisi olagelmiştir

RFrsquonin tarihi BDT uumllkeleri başta olmak uumlzere yakın ccedilevresindeki tuumlm uumllkeler iccedilin korku ile karışık bir ihtiyatlılık yaratmaktadır Buguumln kendi iccedilinde RusSlav dili konuşan halklar bulunan tuumlm uumllkeler iccedilin RF hacirclacirc buumlyuumlk devlettir RFrsquonin dış tehditlere accedilık olan coğrafyası bir guumlvenlik accedilısından bir dezavantaj olsa da bu geniş uumllke yeniden buumlyuumlk guumlccedil olma peşinde koşan devletin yakın ccedilevresine etki edebilmesi bakımından avantaj sağlamaktadır 3 BATI VE RFrsquoNİN BİRBİRLERİNE BAKIŞ ACcedilILARINDA KİMLİĞİN OumlNEMİ VE TARAFLARIN GOumlRECELİ POZİSYONLARI

Tarihin tuumlm evrelerinde olduğu gibi post-modern doumlnemde de uumllkelerin millicirc guumlvenliklerine youmlnelik dış tehdit algılamaları birer uluslararası aktoumlr olarak devletlerin kendi kimlik tanımlama anlayışlarıyla doğrudan ilintilidir Bu bağlamda Rusya iccedilin Avrupa dacirchilinde ya da karşısında kendi kimlik tanımlamasını ndashmuumlttefik (ortak)rakipduumlşman ayrımsamasınındash yapması ve Batı karşısında genellikle kabul edildiği gibi lsquooumltekirsquo konumunda tutum belirlemesi oumlnemlidir Aynı durum Batı iccedilin de geccedilerlidir ve uzun suumlre Rusyarsquoyı ayrımsamış ancak son zamanlarda bu uumllkeyi kabullenmiş ya da ondan azami oumllccediluumlde faydalanıyor olduğu gerccedileğinin itirafı gerekmektedir (Morales 2011)


72

ldquoRF yıkılmış bir imparatorluğun kuumlllerinden doğan fakat toprakları

uumlzerindeki kontroluuml kaybeden yeni bir imparatorluk mudur Avruparsquoda mı Asyarsquoda mıdır yoksa ikisi arasında bir koumlpruuml muumlduumlrrdquo Bu soru 1990rsquolı yıllardan itibaren oumlnemini suumlrekli koruyan bir tartışma konusu olmuştur (Feklyunina 2008) Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde Moskovarsquonın duumlnyadaki ldquorol tanımlamaları (buumlyuumlk guumlccedil Avrasya medeniyeti Avrupa uumllkesi vb)rdquonın belirleyici olduğu Rusya-Batı ilişkilerinin bir analizi yapılacaktır Batılı duumlşuumlnuumlrlerce Rusyarsquonın Soğuk Savaş doumlnemi başta olmak uumlzere geccedilmişteki guumlvenlik politikalarının analizi ccediloğunlukla Realist (siyasal gerccedilekccedili) yaklaşımla ele alınmıştır Gerccedilekccedililiğin doğası gereği devletlerin işbirliğine uzak yapıda oldukları oumlnyargısı Moskovarsquonın guumlvenlik konusundaki niyet ve maksadını anlama gayretlerine egemen olmuştur Oysa bir Avrupa inşasının soumlz konusu olduğu ndashdahası Batılı değerlerin Doğursquoya kabul ettirilmesi olgusunun yaşandığı son yirmi yıllık suumlreccedilte bu yaklaşım doğru ccedilıkarımlar sağlamak adına yeterli olamamaktadır (Morales 2011) 20rsquonci yuumlzyılın ikinci yarısı boyunca Avrupa karşısında kendisini lsquooumltekirsquo olarak konumlandırmış SSCBrsquonin varisi olan RFrsquonin de kısa suumlrede bu alışkanlıktan vazgeccedilmesi beklenemeyeceğinden kimliğe dayalı tehdit algılamalarının analizinde konstruumlktivist (inşacı) guumlvenlik yaklaşımı diğer yaklaşımlara goumlre daha oumln plana ccedilıkmaktadır

Bir diğer yaklaşım olan Kopenhag Okulu SAAccedilıkmeşersquonin Buzan ve diğ (1998)rsquoden aktardığı uumlzere Boumllgesel Guumlvenlik Kompleksi Teorisiyle duumlnyayı dokuz guumlvenlik boumllgesine ayırarak incelemektedir Bu boumllgelerden birincisi ldquoAvrupardquo ikincisi ise ldquoSovyet sonrası alanrdquodır (Accedilıkmeşe 2008) Rusya FederasyonundashAvrupa guumlvenliği ilişkisini incelerken soumlz konusu dokuz boumllgeden bu ikisi uumlzerinde ccedilalışmak gerekmekte tek bir boumllgeye indirgeme yapılamamaktadır Boumllgesel Guumlvenlik Kompleksi Teorisinde ldquodevletlerin coğrafi accedilıdan tutarlı bir grup iccedilinde yer almalarırdquo ve ldquobirbirlerine dostluk-duumlşmanlık (pozitif-negatif) accedilısından bağımlı olmalarırdquo gerekmektedir (Accedilıkmeşe 2008) Rusya ile ldquoNATOrdquo ve ldquoAB Avruparsquosırdquo arasında boumlylesi bir boumllgesel buumltuumlnluumlkten bahsedilebilmesi de soumlz konusu değildir Bu nedenlerle ccedilalışmamızda Realist ya da Kopenhag Okulu


73

yaklaşımlarından ccedilok Konstruumlktivist guumlvenlik yaklaşımından faydalanılmıştır

Konstruumlktivistler ccedilıkarların ana kaynağının duumlşuumlnsel unsurlar ve kimlikler olduğunu iddia eder Dış politika youmlnelimleri ya da ulusal guumlvenlik anlayış ve stratejileri de devletin kimlik oluşum suumlreccedillerinin uzantısıdır Kimlik oluşum suumlreci ise uluslararası etkileşim dinamiklerinin ve suumlreccedillerinin dışında duumlşuumlnuumllemez (Wendt [1994] ve (Katzenstein [1996]rsquodan aktaran Kuumlccediluumlk 2009) Devletlerin ccedilıkarları maddi guumlccedil ilişkilerinin objektifliğine goumlre değil devletlerin kimliğine yani devletlerin kendileri diğerleri uluslararası sistem ve uluslararası sistemde kendilerinin ve diğerlerinin yerlerine goumlre değişmektedir Bir devletin guumlvenlik algılamalarının diğer devletlerin ortaya koyduğu davranışlar ile suumlrekli iletişim hacirclinde olduğu ve devlet kimliklerinin algılara bağlı olarak kendini ve oumltekini tanımlamayı beraberinde getirdiği duumlşuumlnuumllmektedir (Wendt 1992) Rusya 11 Eyluumll olaylarının ardından teroumlrizme karşı ABDrsquonin başlattığı savaşta onun yanında olmayı ve işbirliğini seccedilmiştir Putinrsquoin soumlylemleri analiz edildiğinde Rusya ABD iccedilin teroumlrizmle muumlcadele ve kitle imha silahlarının yayılmasının oumlnlenmesi gibi konularda işbirliği yaptığı bir ortak Avrupa uumllkeleri iccedilinse Almanya Fransa ve İtalya gibi bir buumlyuumlk Avrupa guumlcuumlduumlr Ayrıca Batırsquodaki liberaller iccedilin teroumlrizm konusunda işbirliğinden oumlte Rusyarsquonın ekonomi bakımından oyunun iccedilinde tutulması gereklidir ve bu yapılmaktadır (Hopf [web] 2007)

Rusyarsquonın Avruparsquonın dış kenarındaki varlığı Batı iccedilin ccediloğu zaman tedirgin edici olmuştur Ancak Rus askericirc guumlccedillerinin başka alanlarda faaliyet goumlstermesi nuumlfusun sağlık durumunun iyi olmaması ve salgın hastalık tehlikesi bulunması gibi nedenlerden dolayı bu tehdit ccedilok oumlnemsenmemiştir Uzun vadedeyse Rusyarsquonın yakınlığı buumlyuumlkluumlğuuml ve hiccedilbir yerde olmayan fosil yakıt rezervleri enerji yoksulu Avrupa kıtasının geleceğine kaccedilınılmaz olarak goumllge duumlşuumlrecekti 2004 yılında Polonyarsquonın kullandığı doğalgazın yarısı petroluumln 95rsquoi Rusyarsquodan gelmekteydi Bu arada Rus yetkililer ve vatandaşları Avruparsquodan ldquosaygırdquo beklemekteydiler Gerek NATO konusundaki gerekse Balkanlarrsquodaki duumlzenlemeler ya da ticaret anlaşmalarına ilişkin kararlarda Moskova daha ccedilok soumlz hakkı


74

istemekteydi Ruslar bunu bir prensip meselesi olarak goumlrmekteydiler Pek ccedilok goumlzlemciye goumlre Avrupa tarihi doumlnuumlp dolaşıp aynı noktaya gelmiş 18rsquoinci yuumlzyılda geccedilerli olan konu 21rsquoinci yuumlzyıl iccedilin de geccedilerli olmuştu Rusya hem Avruparsquonın iccedilindeydi hem de Montesquieursquonun ldquoAvrupa ulusurdquondan olmadığı iccedilin ve Gibbonrsquoun bahsettiği ldquoİskit yabanlığırdquona sahip olması nedeniyle Avruparsquonın dışındaydı Rusların yuumlzyıllardır hem ccedilekici hem itici hem hayranlık hem oumlfke uyandıran ccedilelişkili bir varlık diye goumlrduumlkleri Batı onların goumlzuumlnde değişmemişti Rusyarsquoda gerek youmlneticiler ve gerekse halk bir yandan yabancı eleştirilere ya da muumldahalelere kuşkuyla baksalar da dışarıdakilerin goumlruumlşlerine oldukccedila duyarlıydılar Tarih ve coğrafya Avrupalılara hem goumlrmezlikten gelemeyecekleri hem de bağırlarına basamayacakları bir komşu bırakmıştı (Judt 2009)

Burcu Bostanoğlu post-Sovyet duumlzende lsquooumltekirsquonin sorunsallaşmasını accedilıklarken ABD eski Başkanı George Bush patentli ldquoYeni Duumlnya Duumlzenirdquo kavramından kastın ldquoSovyetler Birliği faktoumlruumlnuumln artık yer almadığı bir duumlnya politik arenasırdquo olduğundan bahsetmektedir Bostanoğlursquona goumlre Huntingtonrsquoın OrtodoksMuumlsluumlman ve KatolikProtestan Avruparsquoyı ayıran uygarlıkların sınırı farklı parametrelerle bağlı bazı istisnaları da kapsayacak şekilde genişletilmediği suumlrece doğru bir yaklaşım tarzı değildir (Bostanoğlu 1999)

Marisol Touraine ldquoAltuumlst Olan Duumlnyardquo adlı eserinde 21rsquoinci yuumlzyıl jeopolitiğinde Rusyarsquonın durumuna ilişkin olarak şunları soumlylemektedir (Touraine 1997)

ldquoYakın yabancırdquonın oumltesinde Rus siyaseti gerccedilekten de iki oumlğe tarafından belirlenmişe benzemektedir Washingtonrsquola ilişkilere tanınan oumlncelik ve Asyarsquoya youmlneltilmiş yeni bir ilgi Moskovarsquonın Avrupa karşısındaki siyaseti Gorbaccedilovrsquoun suumlrduumlrduumlğuuml siyasetten farklı olarak daha ihtiyatlı gibidir BYeltsin hiccedil şuumlphesiz 1991 guumlzuumlne kadar maruz kaldığı soğuk muamelenin hesaplaşması iccedilindedir Ama bu siyaset iki temel nedenle ihtiyatlıdır Birincisi Moskova iccedilin uluslararası duumlzlemde tanınıp kabul edilmenin Washingtonrsquodan geccedilmesidir onu bir ldquoortakrdquo olma onuruna yalnızca Washington ccedilıkarabilecektir ikincisi de bu siyasetin hedefinin eski uydu devletlerin oumlzellikle NATO ve Avrupa Birliğine kabul edilmeleriyle fazla hızlı bir şekilde ldquobatılılaşmasınırdquo oumlnlemektir ki bu bir takım duraksamaların ardından Rus diplomasisinin en kesin kararlılıkla reddettiği şeydir Burada ldquoYeni Doğurdquo karşısında izlenecek her tuumlrluuml siyaset iccedilin bir merkezicirc guumlccedilluumlk bulunmaktadır Avruparsquodaki eski uydularını cezalandırma durumunda


75

kalmaksızın eski Sovyetler Birliği siyasal uzamını yalnızlığa duumlşmekten nasıl kurtarmalırdquo

Yukarıdaki arguumlmanlar eserin orijinalinde Putin-Medvedev

doumlnemlerinden beş yıl oumlnce ortaya konmuş olsa da buguumln buumlyuumlk oumllccediluumlde geccedilerliliğini suumlrduumlrmektedir Değişen hususlar Rusyarsquonın suumlreccedil iccedilinde Doğu Avrupa uumllkelerinin pek ccediloğunun NATO ve AB uumlyeliğini engelleyememesi ve kendi guumlcuumlne buguumln daha fazla guumlvenmekte olmasıdır

Bununla birlikte Rusyarsquonın uzun imparatorluk geccedilmişinden gelen otomatik davranış ve algılayışları RFrsquonin guumlvenlik konusundaki yaklaşımlarında da baskın rol oynamaktadır Rus İmparatorluğu ve Sovyetler Birliğinin duumlnyada oynamış oldukları etkin roller ccedilağdaş Rusyarsquonın duumlnya politikasında kenarlarda bir yerlerde olmasına engel olmaktadır (Feklyunina 2008) Rusyarsquonın 21rsquoinci yuumlzyılda değişen Avrupa guumlvenlik algılamalarını ele almadan oumlnce bu algılamaların koumlkenine inilmesi ve Batı accedilısından da tersinin duumlşuumlnuumllerek Rusyarsquonın Batırsquonın guumlvenliği iccedilin ne ifade ettiğinin ortaya konulması gereklidir Duumlnyanın şık mahallesi olan Avrupa (Ccedilakmak 2007) Rusya iccedilin hem gelişmiş yaşam standartları accedilısından bir tercih youmlnuuml hem de guumlvenlikle ilgili konular accedilısından bir sorunlu boumllge olagelmiştir

Avrupa accedilısından ise yuumlzyıllar boyunca Rusya Doğu Avrupa ile lsquokabul edilebilir Şarkrsquo arasında tedirgin edici bir devlet olmuştur Bazen dost daha ccedilok da duumlşman olarak algılanan Rusya Avruparsquonın bir mekacircn olmaktan ccedilok bir kuumlltuumlr ortak bir yaşam biccedilimi olduğu gerccedileğini yalnızca bir kabartma harita seviyesine indirmiştir (Pagden 2010) Rusya bir Avrupa toplumunun pek ccedilok oumlzelliğini taşıyan ve inkacircr edilmez şekilde Hıristiyan bir uumllke olmuştur Coğrafi buumlyuumlkluumlğuuml ve bu coğrafyasının buumlyuumlk kısmına bariz şekilde Avrupalı olmayan goumlccedilebe halkların uzun zamandır hacirckim olmaları nedeniyle Rusya Romalılaştırılmış ldquouygarlığınrdquo resmi sınırları dışında kalmıştır Bu accedilıdan şark despotizmini inatla suumlrduumlren ve geri kalmış bir bozkır imparatorluğu olarak Asyarsquonın iccedillerine yerleşen Rusya ldquoDoğursquonun bir parccedilasırdquo olarak sayılmıştır 18rsquoinci yuumlzyılda Rus ccedilarlarının Batırsquoya oumlzentileri arttığında Rusya da Avrupalı sayılmaya başlamış ancak Rusyarsquonın


76

Avruparsquoya hacirckim olma hayalinin tersi gerccedilekleşip kendisi Avruparsquonın kontroluuml altına girmiştir Rus modernleşmesinin mimarı Ccedilar Buumlyuumlk Petrorsquonun halefi olan eğitimini Fransarsquoda tamamlayan aslen Alman koumlkenli Ccedilariccedile Katerina doumlneminde hazırlanan anayasada ldquoRusyarsquonın bir Avrupa guumlcuuml olduğurdquo ilan edilmiştir Buna rağmen Avrupa başkentlerine goumlre Rusya hep ldquooumltekirdquo olmuş ve oumlyle de kalmıştır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen belirsizlikten dolayı Avrupa ile Doğu arasındaki resmicirc hudut suumlrekli hareketli olmuştur Bu sınır 15rsquoinci yuumlzyılın sonunda bin yıldır hudut olarak kabul edilen Don Nehrirsquonden başlayıp Volga Nehrirsquone kadar kararlı şekilde ilerlemiştir Sınır 16rsquoncı yuumlzyıl sonlarında Obi Nehrirsquone 19rsquouncu yuumlzyıl sonlarında Ural Dağlarırsquona 20rsquonci yuumlzyılda ise Embe ve Kerch nehirlerinin kıyılarına ulaşmıştır (Pagden 2010)

Etki alanları accedilısından ise Sovyetler Birliği 1945-1989 yılları arasında Almanyarsquonın ortasından Pasifikrsquoe Kafkaslarrsquoa kadar Avrasyarsquoyı kontrol etmiştir Bu devlet ccediloumlkuumlnce batı sınırları Federal Almanyarsquodan Belarus sınırına kadar yaklaşık 2000 km doğuya kaymış Hindikuş sınırı da daha kuzeye Rusya-Kazakistan hududuna kadar gerilemiştir Rusya ve Tuumlrkiye sınır komşusu olmaktan ccedilıkmış Rus guumlney sınırı Kuzey Kafkaslarrsquoda kalmıştır Rus guumlcuuml yuumlzyıllardır ilk kez bu kadar doğuya ccedilekilmiş bulunmaktadır Sovyetler Birliği parccedilalandıktan sonra Batı Rus pazarından yararlanmak ve eski Sovyet topraklarını kendi etki alanına dacirchil etmek iccedilin harekete geccedilmiş bu doğrultuda Doğu Avrupa uumllkeleri NATO ve ABrsquoye alınmıştır Ukrayna ve Guumlrcistanrsquoı kontrol altına alma girişimleri ise şu aşamada başarılı olamamıştır Eğer Ukrayna Batı tarafından 2004-2005 yıllarındaki Turuncu Devrimrsquole başlayan suumlreccedilte kontrol altına alınabilseydi Rusya Batırsquoda savunmasız kalacaktı Ukrayna ve Kazakistan arasındaki mesafe yaklaşık 600 kmrsquodir ve Rusya Kafkaslarrsquoa karşı guumlcuumlnuuml bu boumllgeden goumlstermektedir Bu nedenle Ukraynarsquoyı kaybetmek Rusya iccedilin Kafkasları da kaybetmenin yolunu accedilabilecektir Rusyarsquonın bu kadar ccedilok parccedilalanması durumunda ise Avrasyarsquoda kaos oluşacaktır ki ABD başta olmak uumlzere Batı buna izin vermeyecektir (Friedman 2009)

Tarihte Fransa ile Almanyarsquonın ve Rusya ile Polonyarsquonın birccedilok kez savaşmaları jeopolitikte buumlyuumlk sorunların tekrarlanabileceği kanısına birer


77

oumlrnektir Bir Doğu Avrupa uumllkesi olan Rusya batısındaki diğer Avrupa devletleriyle pek ccedilok defa savaşmıştır Avruparsquoda yaşanan Napolyon Savaşları Irsquoinci ve IIrsquonci Duumlnya Savaşları ile Soğuk Savaşrsquota en oumlnemli faktoumlrlerden birisini Rusyarsquonın statuumlsuuml ve Avrupa ile ilişkileri oluşturmuştur Sovyetler Birliğirsquonin dağılmasının ardından kendi iccedilinde parccedilalanmadan kalabilen ve guumlcuumlnuuml buumlyuumlk oumllccediluumlde koruyan RF tarihte olduğu gibi guumlnuumlmuumlzde de yine guumlcuumlnuuml Batırsquoya karşı kullanabilecektir ldquoRusya birleşik bir ulus-devlet olduğuna goumlre sınırları nereye kadar gidecek ve Rusyarsquonın komşularıyla ilişkileri nasıl olacaktırrdquo sorusu oumlnemini korumaya devam etmektedir (Friedman 2009)

Batı ile Doğu arasındaki kutuplaşmanın yerini 1990rsquolardan itibaren Kuzey ve Guumlney arasındaki kutuplaşma almıştır Guumlvenlik kavramı da iccedilerik bakımından daha fazla unsuru kapsar olmuştur Bu durumun Doğursquonun guumlccedilluuml uumllkesi Rusya ile Batı arasındaki guumlvenlik algılamalarında nasıl bir değişime yol accediltığının incelenmesi gerekmektedir 4 RUSYA VE BATIrsquoNIN BİRBİRLERİNİ ALGILAMA TARZLARI

Yirminci yuumlzyılın ikinci yarısında NATO şemsiyesi altında sağlam bir guumlvenlik sistemiyle korunmuş ve bu nedenle de guumlvenlik sorunlarından 2000rsquoli yıllara kadar uzak kalmış olan Avrupa kıtası Kosova krizi ve ardından 11 Eyluumll olaylarının neden olduğu belirsizlik ortamında kendi guumlvenliğinden endişe eder hacircle gelmiştir Guumlnuumlmuumlzde AB accedilısından guumlvenlik konularında NATO ile ilişkilerin nasıl yuumlruumltuumlleceği gerek goumlruumllduumlğuuml takdirde NATO imkacircnlarından nasıl yararlanılacağı ve AB uumlyesi olmayan muumlttefiklerin icra edilecek harekacirctlara nasıl katılacağı konuları ccediloumlzuumlme kavuşturulmuş olsa da Rusyarsquonın oluşturulacak yeni yapıda nasıl konumlandırılacağı sorusu hacirclen yanıtını bulamamıştır (Şaylıman ve Şaylıman 2004)

Bir yandan Rusyarsquonın buumlyuumlk bir kimlik bunalımı yaşaması ve dış politikasında nasıl bir tutum izleyeceğinin belirsiz olması diğer yandan da coğrafi ve demografik buumlyuumlkluumlğuuml ekonomik ve siyasi belirsizliğiyle Avrupa guumlvenliğinin dışında bırakılamayacağı gerccedilekliği Avrupa kıtrsquoasının oumlzellikle


78

NATO ittifakına uumlye uumllkelerinde Rusyarsquonın Avrupa guumlvenliğindeki yeri konusunda geniş bir rahatsızlık yaratmıştı Avrupa guumlvenliğinde Rusyarsquonın konumunu belirleyen ve iccedil politikadan kaynaklanan yaklaşımlarıyla doksanlı yıllar boyunca baş goumlsteren Kosova ve Ccedileccedilen krizleri NATOrsquonun genişleme sorunsalı ve NATO-Rusya ilişkilerinin belirlenmesi gibi dış unsurlar etkileşim iccedilinde olmuşlardır Bir doumlnem Rus iccedil politikasında suumlruumlkleyici kuvvet olan Batıcı yaklaşımın NATO ile Rusyarsquonın ilişkilerini derinden etkilediği ya da soumlz konusu krizlerin Rus dış ve guumlvenlik politikasının temel belgelerini şekillendirdiği de olmuştur 2000rsquoli yılların başlarında Rusyarsquonın dış politika algılamalarında oumlnemli değişiklikler yaşanmıştır 2rsquonci Ccedileccedilen Savaşı ile gerginleşen Rusya-Batı ilişkileri Rusyarsquonın Batırsquoya youmlnelik politikalarında sertleşmeye neden olmuştur Soumlz konusu savaşta Batılı devletler sorunun Rusyarsquonın toprak buumltuumlnluumlğuuml zarar goumlrmeden ccediloumlzuumllmesi gerektiğini belirtmişlerse de Rusya bir tuumlrluuml baş edemediği bu sorundan kurtulamamanın sıkıntısını yaşamış ve insan hakları ihlalleri nedeniyle Avruparsquonın baskısına maruz kalmıştı Bu durum da normal olarak Rusyarsquonın Avrupa uumllkeleriyle ilişkilerinde gerginliğe yol accedilmıştı (Şaylıman ve Şaylıman 2004)

Batırsquodaki Rusyarsquoyı dışarıda tutma eğiliminin tersi Rusya iccedilin de geccedilerlidir Oumlzellikle 18rsquoinci ve 19rsquouncu yuumlzyıllarda Rusyarsquonın Batırsquoya bakışının genelde olumsuz olduğu goumlruumlluumlr Rusyarsquonın bu tutumunda aşağılık duygusunun oumlnemli bir roluuml olmuş ancak bu duygu oumlzellikle 1812rsquode Napolyonrsquoa karşı kazanılan zaferde buumlyuumlk rol oynamasının ardından Ccedilar Irsquoinci Aleksanderrsquoın Avrupa işlerinde liderliği ele geccedilirmesiyle birlikte azalmaya başlamıştır Ruslar uumllkelerinin 1610 1709 1812 1915 ve 1941 yıllarında Batılılar tarafından işgal edilmesini unutmuş değillerdir Rusyarsquonın Batırsquodan algıladığı tehdit 13rsquouumlncuuml yuumlzyıldan başlayarak 20rsquonci yuumlzyıla kadar devam etmiştir Bu nedenle diğer Batı dışı toplumlarda da olduğu gibi Ruslar iccedilin de Batı modern zamanların arkaik saldırganıdır (Kaya 2010)

Batı Avrupa ile Rusya arasındaki karşılıklı tehdit algılamaları oumlzellikle 20rsquonci yuumlzyılın ikinci yarısı boyunca her birinin guumlvenlik politikalarının belirlenmesinde başlıca faktoumlr olmuştur IIrsquonci Duumlnya Savaşı sırasında


79

Moskova Londra ve Paris arasındaki muumlttefiklik savaşın kazanılacağının anlaşılmasıyla sona ermiş Moskova ve Londra-Paris ikilisi arasında var olan anlaşmazlık hatta duumlşmanlık Soğuk Savaşrsquoın bitimine kadar Avrupa guumlvenliğini tehdit etmiştir IIrsquonci Duumlnya Savaşı sonrası Batı Avrupalıların buumltuumlnleşmesinde Rus tehdidinin ccedilok oumlnemli bir payı olmuştur ABDrsquonin Monroe Doktrini gereği uyguladığı izolasyon politikasından vazgeccedilerek Batı Avruparsquoyı desteklemek iccedilin Avruparsquoya youmlnelmesinde ve hatta bir duumlnya guumlcuuml olmasında Rusların roluuml olmuştur Aynı şekilde Rusyarsquonın uluslararası politikasının belirlenmesinde de ABD ve Batı Avrupalı uumllkelerin davranış ve politikaları belirleyici olmuştur (Ccedilakmak 2007) Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonraki doumlnemde Rusyarsquodaki Batırsquodan gelen tehdit algısı artmış Batı hem bu dağılmadan sorumlu tutulmuş hem de Rusyarsquoyı daha da parccedilalamaya ccedilalışmakla succedillanmıştır (Kaya 2010 44)

Soğuk Savaşrsquoın bitiminde Avruparsquodaki Doğursquolu karşı ittifak ve sonunda bizzat Sovyet Rusyarsquonın kendisi dağıldıktan sonra Kuzey Atlantik Birliği varoluş gayesini potansiyel askericirc tehditlere karşı sadece bir askericirc savunma goumlrevinden daha geniş boyutlara dayanan nedenlere bağlamalıydı Rusyarsquonın sınırları Baltık Denizirsquonden Karadenizrsquoe kadar 600 km ve Doğursquoya doğru 1300 km geriledikten Sovyet ordusu Avruparsquonın ortasına kadar geri ccedilekilip Ukrayna Belarus ve Baltıklarrsquoda (Kaliningradrsquodaki kendi topraklarına kadar) askericirc altyapısını ve stratejik lojistik operasyon uumlslerini kaybettikten sonra Batı Avrupa iccedilin artık kısa vadede istila tehlikesi kalmamıştı (Kaizer ve Shwarz 2005) Baltık uumllkeleri Polonya Ccedilek Cumhuriyeti Slovakya Macaristan Romanya ve Bulgaristanrsquodan oluşan Orta Avrupa koridoru ndashPolonyarsquolı General Jozef Pilsudskirsquonin deyimiyle İntermarium Koridorundash Rusya ile boumllgedeki ABD destekli devletler arasında bir ccedilekişme alanı olarak ortaya ccedilıkmaktadır Bu Soğuk Savaş doumlnemi blokları arasındaki boumlluumlnme hattının doğuya doğru kaydığı anlamına gelmektedir ve hattın her iki tarafındaki devletlerin birbirlerine karşı hamleleri beklenmektedir Fuumlze savunma sistemi konusunda yaşanan anlaşmazlık işte bu hamlelerden birisi ve boumllgede yaşanmakta olan buumlyuumlk jeopolitik değişimin kuumlccediluumlk bir parccedilasıdır Soumlz konusu jeopolitik değişim ise iki aşamadan oluşmaktadır İlk aşama


80

Soğuk Savaşrsquoın sona ermesi ve Sovyet Rusyarsquonın Varşova Paktı ile kurulan Orta Avruparsquodaki mevzilerinden ccedilekilmesi ardından da Baltık devletlerinin NATO ittifakına katılmalarıdır İkinci aşama ise Rusyarsquonın eski Sovyet etki alanına geri doumlnmesidir Bu ikinci aşama 2005 yılında ivme kazanmış 2010 yılı başında Ukraynarsquoda Turuncu Devrimrsquoin tersine doumlnmesiyle ve Belarusrsquoun Rus yapılarına entegrasyonu ile de zirve yapmıştır Bu iki aşamadan ilki Orta Avruparsquonın resmen Sovyet kontroluumlnden kurtuluşunu işaret etmişken ikincisi Moskovarsquonın ccedilekilmesinin geccedilici olduğunu goumlstermiştir (Stratfor [web] 2011) Avruparsquonın jeopolitik doumlnuumlşuumlmuumlnde ikinci safha Almanyarsquonın ilk iki değişikliğe tepkisi olmuştur Berlin Soğuk Savaşrsquoın sona ermesiyle Rusyarsquonın ccedilekilmesini memnuniyetle karşılamıştır ccediluumlnkuuml bu sayede iki Almanya yeniden birleşmiş ve Berlinrsquole Moskova arasında NATO uumlyesi Orta Avrupa devletlerinden oluşan yeni bir tampon boumllge ortaya ccedilıkmıştır Soğuk Savaşrsquoın bitişiyle Almanya artık ABD ve Sovyet Rusyarsquonın 40 yıldır uumlzerinde oynamakta oldukları bir satranccedil tahtası olmaktan kurtulmuştur Boumlylelikle Almanya buguumlnkuuml normalndashbağımsız Almanya olabilmiş ve kıtayla ilgili tuumlm konuların merkezinde bir uumllke roluuml edinebilmiştir Soğuk Savaşrsquoın sona ermesiyle ABD dikkatini doğuya NATO uumlyesi Orta Avrupa uumllkelerine kaydırmıştır Moskova bu davranışı kendisine youmlnelik direkt bir tehdit olarak algılamışsa da yeterli guumlcuuml olmadığından karşılık verememiştir Washington gelecekte guumlccedillenecek Rusyarsquoyı frenlemek adına bunu gerekli bir strateji olarak goumlrmuumlş ve boumllgedeki etkisini artırarak yeniden guumlccedillenmeye başlayan Rusyarsquoyla bir kez daha karşı karşıya gelme yolunu tercih etmiştir (Stratfor [web] 2011)

Rusyarsquonın Kırım Yarımadasına ya da Baltık Devletlerine muumldahalesi Batı iccedilin en koumltuuml senaryodur Eski deneyimler bu tuumlr senaryoların gerccedilekleşebildiğini goumlstermektedir Bunu akılda tutarak bu tuumlr senaryolardan Batırsquonın ne gibi ccedilıkarımlarda bulunması gerektiğine gelince (Fedorov 2009) - Sivastopolrsquola ilgili muhtemel bir Rusya-Ukrayna ccedilatışması Batı iccedilin doğrudan bir siyasi-askericirc tehdit oluşturmayacaktır Ccediluumlnkuuml Ukrayna bir NATO uumllkesi değildir


81

- Rusyarsquonın Baltık Devletlerine muumldahalesi ccedilok daha vahim sonuccedillar doğuracaktır

Bu boumlluumlmde Rusya Almanya ve Fransarsquonın guumlvenlik youmlnuumlnden birbirlerine bakışlarına oumlzel olarak değinmek gerekmektedir Almanya ve bir oumllccediluumlde Fransa ile İtalya gibi diğer Batı Avrupa uumllkeleri Rusyarsquonın yeniden guumlccedil kazanmasıyla ilgili olarak tamamen ABDrsquoden farklı goumlruumlştedirler Soğuk Savaş doumlneminde Almanya uumlzerinde yaşanan jeopolitik muumlcadele guumlnuumlmuumlzde İntermarium Koridoru uumllkelerinde yaşanmaktadır Bu uumllkelerin aksine buguumln Berlin Rusyarsquonın yeniden buumlyuumlk bir oyuncu olarak sahneye doumlnmesinden doğrudan şikacircyetccedili değildir Yeniden guumlccedilluuml bir Rusya Almanyarsquonın da bir dereceye kadar endişelenmesine yol accedilsa da artık Alman sınırları doğrudan tehdit altında değildir Bu kapsamda Batı Avruparsquonın Rusyarsquoya karşı tutumu NATO ve AB iccedilinde bir ccedileşit boumlluumlnme yaratmıştır

Duginrsquoe goumlre Orta Avrupa stratejik kuumlltuumlrel ve kısmen siyasal accedilıdan doğal bir jeopolitik oluşumu temsil etmektedir Etnik youmlnden bu mekacircna eski Avusturya-Macaristan İmparatorluğu halkları aynı zamanda Almanya ve Prusya Polonyarsquonın ve Batı Ukraynarsquonın bazı toprakları dacirchildir Bu jeopolitik kuumlmeyi kontrol altında tutan Almanya Orta Avruparsquonın konsolide edici geleneksel guumlcuumlduumlr (Dugin 2005) Almanya Rusya iccedilin Avruparsquoda yeni doumlnemde her zaman olduğundan ccedilok daha oumlnemli bir uumllkedir Enerji konusu başta olmak uumlzere iki uumllkenin işbirliği yapacağı pek ccedilok alan bulunmaktadır Gelecekte bu iki uumllkenin ortak ya da paralel politikalarının Avruparsquoda ve hatta duumlnyada belirleyici nitelikte olacağı değerlendirilmektedir

Son iki yuumlzyıldır Alman-Rus ilişkileri bir ccedileşit ccedilifte asimetri ile nitelendirilmiştir Guumlccedil politikaları bakımından Almanya (1871 oumlncesinde onu oluşturan iki buumlyuumlk parccedila olan Prusya ve Habsburg) Rusyarsquoya goumlre daha zayıf olagelmiştir IIrsquonci Duumlnya Savaşırsquondan sonra ccedilok dile getirildiği uumlzere fakat asıl 19rsquouncu yuumlzyılda Almanya bir nevi Balkan devletleri gibi Rusyarsquonın ayakları altına serilmiştir Bununla birlikte ccedilağdaşlaşma duumlzeyi bakımından Almanya her doumlnemde Rusyarsquoya bariz bir uumlstuumlnluumlk kurmuştur


82

Bahsedilen ccedilifte asimetri her iki uumllke arasındaki ilişkinin yoğun bir şekilde yaşanmasına rağmen bazen faydalı bazense zararlı bir hacircl almasına yol accedilmıştır 20rsquonci yuumlzyılın ilk yarısında ise bu iki guumlccedil saldırganlıklarını iki kez birbirlerine youmlneltmişler buna karşılık İngiltere ve Fransarsquoya youmlneltmemişlerdir Guumlnuumlmuumlzde ise Batırsquoyla onun ayrılmaz bir parccedilası olarak buumltuumlnleşmiş olan Almanya ekonominin de ccedilok daha fazla oumln plana ccedilıkmasıyla birlikte Rusyarsquodaki yatırımlarını da goumlz oumlnuumlne alarak bu uumllkeye karşı yuumlruumlttuumlğuuml politikalarda esaslı değişikliklere gitmiştir (Spanger 2003) Almanya milli ccedilıkarları accedilısından buumltuumln AB uumlyeleri arasında doğu sınırlarında accedilık ve belirgin ilişkileri en ccedilok isteyen uumllkedir Ccediluumlnkuuml Avruparsquonın doğusundaki bir krizin keskinleşmesinden en ccedilok zarara uğrayacak Batı Avrupa uumllkesidir Doğuda zorda kalan bir uumllke iccedilin Batırsquonın her tuumlrluuml yardımı Alman toprakları hava sahası ya da Almanyarsquonın Baltık sahilleri boyunca uzanan hatlar kullanılarak aktarılmıştır Almanyarsquonın kendisi de boumlyle bir kriz durumunda zaten Polonyarsquonın savunulması iccedilin geri harekacirct alanı olacağından Alman dış ve guumlvenlik politikasında Polonyarsquoyı kendi sınırları oumlnuumlnde NATO dışında bırakmanın pek bir anlamı olmamıştır Almanya iccedilin Polonya oumlrneğinde olduğu gibi ittifak iccedilinde toplu savunma ittifakın dışındaki toplu guumlvencenin her tuumlrluuml alternatifine tercih edilir AGİT her iki uumllke iccedilin de NATOrsquoya alternatif değildir bilakis ihtilaflı durumlarda arabuluculuk iccedilin NATO ve AB (eskiden BAB) desteğiyle barışın suumlrduumlruumllmesi iccedilin kriz boumllgelerinde oumlnleyici diplomasi ccedilerccedilevesinde oumlnlem amaccedillı askericirc birliklerin goumlnderilmesini sağlayan Avrupa iccedilinde bir başka kuruluştur (Kaizer ve Shwarz 2005)

Almanya ve guumlney Avruparsquoda yer alan devletlerle birlikte merkezicirc devletlerden birisi olan Fransa Rusyarsquonın Avruparsquonın guumlvenlik politikasına dacirchil edilmesini savunmaktadır Avrupa guumlvenliği konusunda ayrı hareket etmekten vazgeccedilerek NATOrsquonun askericirc kanadına geri doumlnen ve muumlttefikler ile guumlvenlik konusunda daha yakın olma youmlnuumlnde tercih kullanan Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy Kasım 2010 ayında Deauville kentinde Almanya Fransa ve Rusyarsquonın katılımıyla gerccedilekleşen zirvenin ardından Avrupa-Rusya ilişkilerinde yeni bir doumlneme girildiğine işaret etmiştir Ayrıca 1997rsquoden bu yana Almanya-Rusya-Fransa troykası yapılmakta ve Rusya ile


83

Avrupa guumlvenliği ve ekonomisi konularında fikir alışverişinde bulunmak ve Rusyarsquoyı karar alma mekanizmasından tamamen dışlamamak amacını taşımaktadır 5 PUTİN VE MEDVEDEVrsquoİN BATIrsquoYA KİMLİK VE STATUuml TEMELLİ YAKLAŞIMLARI

Soğuk Savaşı izleyen doumlnemde Rusya yeni politik ve ekonomik kurumlar oluşturmada ccedilok buumlyuumlk problemler yaşamış buna rağmen buumlyuumlk guumlccedil statuumlsuumlne sahip olduğu iddiasından vazgeccedilmek istememiştir Sovyetler Birliğirsquonin nuumlkleer silahlarını ve Birleşmiş Milletler Guumlvenlik Konseyi (BMGK) daimi uumlyeliğini devralmış olsa da Rusya Batılı elit kuruluşlara davet edilmemiştir Daha sonra Rusya ABDrsquonin guumlcuumlnuuml sınırlamak ve kendi kuumlresel statuumlsuumlnuuml guumlccedillendirmek iccedilin diplomatik koalisyonlar oluşturan sosyal rekabet stratejisini benimsemiştir Sovyetler Birliğirsquonin dağılmasından sonra Rusyarsquonın kimliğinin değeri ve ifade ettiği anlam tehdit altına girmiştir Rusya suumlper guumlccedil statuumlsuumlnuuml kaybetmesine bağlı olarak ccedilok derin dacirchili ve harici kimlik krizleri yaşamıştır

Tarihsel olarak Rusyanın goumlrece geri kalmışlığı kimlik karmaşıklığı ve Batıya ait olmama duygusu uluslararası statuumlsuumlnde ve buumlyuumlk guumlccedil konumunda şuumlpheye yol accedilmıştır Ancak bu buumlyuumlk guumlccedil statuumlsuuml Rusyanın askericirc ve ekonomik imkacircnları olup olmadığına bakılmaksızın kendi kendine yapılmış bir tanımlamadır (Legvold 2007) Her ne kadar farklı duumlşuumlnce ekolleri ndashMarksistler devletccedililer Batıcılar ve Avrasyacılarndash Rus dış politikasının youmlnlendirilmesi konusunda anlaşamasalar da anlaştıkları bir nokta vardır Rusya normal bir devlet olarak kalmamalı geccedilici zayıflığına rağmen buumlyuumlk guumlccedil olmalıdır (Clunan 2009) Bu kapsamda oumlnemli bir diğer konu Rusyanın ABD ile eşit statuumlde bir ilişki iccedilinde olup olmadığıdır Geccedilmişte Sovyet ve hacirclihazırda Rus youmlneticiler iccedilin bu husus iccedileride meşruiyet kazanmanın en temel faktoumlrlerinden birisi olmuştur (Aron 2006) 1990rsquoların başlarında Dışişleri Bakanı AKozyrev ve diğer Rus liberalleri Rusyarsquonın daha uumlstuumln bir statuumlye sahip olduğunu duumlşuumlnduumlkleri gruba-Batılı liberal demokrasiler topluluğuna girmesi iccedilin GATT IMF G-7 ve hatta


84

NATO uumlyeliğine kabul edilmek istemişlerdir Bununla birlikte Clinton youmlnetimi Rusyarsquoyı politik ve ekonomik liberalleşmesini tamamlamadan elit Batılı kuluumlplere almak istememiştir Rus elitleri ise uumllkelerinin Orta ve Doğu Avrupa uumllkelerinden farklı olarak ilave şartlar oumlne suumlruumllmeden Batılı kurumlara kabul edilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir (Bugajski 2009)

Rusyarsquonın politik gelişimindeki oumlnemli faktoumlrlerden birisi ABDrsquonin 1994 başlarında eski Warşova Paktı uumlyelerini de kapsayan NATOrsquoyu genişletme kararı olmuştur Batı yanlısı liberaller bile Rusyarsquonın NATOrsquoya dayalı Avrupa guumlvenlik sisteminden dışlanmasının onun bir ccedilevre uumllkesi olarak marjinalleşmesine yol accedilacağını duumlşuumlnmuumlşlerdir (Kortunov 1996)

Bu duumlşuumlnce tarihi olarak Rusyarsquonın ilgi alanındaki bir boumllge olan Bosnarsquolı Sırp mevzilerinin 1994 baharında NATO tarafından bombalanması ile daha da somutlaşmıştır (Lynch 2011) Bu olayın ardından Kremlin Rusyarsquonın Batı ile romantik kucaklaşma doumlneminin sona erdiğini ve Moskovarsquonın artan bir şekilde kendisini ABD ve Avruparsquodan farklı stratejik ccedilıkarları olan buumlyuumlk bir guumlccedil olarak goumlrduumlğuumlnuuml belirtmiştir (Larson ve Shevchenko 2010)

Rus elitleri Batırsquonın Rusyarsquoya hak ettiği rol ve statuumlyuuml vermekte başarısız olduğuna ve onu marjinalleştirip karar verici guumlccedillerden izole etmeye ccedilalıştığına inanmışlardır Genel memnuniyetsizlik sonucu Kozyrevrsquoin yerine yeni Dışişleri Bakanı YPrimakov olmuş ve 1996-1999 yılları arasında ccedilok kutuplu bir diplomasi yuumlruumlterek karşı ittifaklar ndashbir sosyal rekabet stratejisindash yoluyla Rusyarsquonın oumlnemini artırmaya ccedilalışmıştır (Pushkov 1998) Primakov Rus dış politikasının uumllkenin ldquobuumlyuumlk guumlccedil statuumlsuumlrdquonuuml yansıtacağına ve Rusyarsquonın Batı ile ldquoeşit karşılıklı faydaya dayalı ortaklıkrdquo arayacağına soumlz vermiştir (Aron 1999) Fakat RF o doumlnemde ccedilok zayıf ve mali olarak Batırsquoya bağımlıdır dolayısıyla tek taraflı hareket etmekte olan ABDrsquonin eylemlerine yanıt veremeyecek durumdadır 1997 yılında Clinton Rusyarsquoya NATOrsquonun genişlemesinden duyduğu rahatsızlığı yatıştırmak iccedilin politik (ekonomik değil) G-8 uumlyeliği vermiştir Yeltsin ise bu durumu uumllkesinin NATOrsquonun genişlemesine karşı goumlsterdiği dirence bağlamış ve G-8 uumlyeliğinin kendileri iccedilin yeni bir statuuml kazanımı


85

olduğunu belirtmiştir Boumlylelikle Yeltsin kuruluş amacı anti-Rus bir ittifak olan NATOrsquonun genişlemesi karşılığında kendisine sunulan bu gayriresmi kuluumlp uumlyeliğini ccedilok fazla oumlnemsediğini ortaya koymuştur (Larson ve Shevchenko 2010)

Irak ve Kosova savaşları esnasında Rusya Batırsquoya karşı her ne kadar olumsuz tavır takınsa da mali-ekonomik zayıflığı ve Batırsquonın yardımına muhtaccedil oluşu her defasında fazla ileri gitmesine engel olmuştur NATOrsquonun 1999 baharında Sırbistanrsquoı bombalaması Rus elitleri ve dış politika uzmanları iccedilin bir doumlnuumlm noktası olmuştur Kendi arzuladıkları Batı ile işbirliğinin ancak Batı hep kazanırsa ve Rusya jeopolitik anlamda kaybederse muumlmkuumln olduğunu goumlrmuumlşlerdir

1990rsquoların sonlarında Rusya iccedilinde bulunduğu derin sosyo-ekonomik sorunlar nedeniyle artık Batı tarafından ldquobuumlyuumlk guumlccedilrdquo olarak goumlruumllmemekte hatta Ccedileccedilenistan savaşını hoyratccedila yuumlruumltmesinden dolayı prestijini de kaybetmektedir

Rusyarsquonın 1990rsquolarda uluslararası arenadaki hızlı irtifa kaybını goumlz oumlnuumlnde bulunduran Putinrsquoin ilk dış politika oumlnceliği Rusyarsquonın buumlyuumlk guumlccedil statuumlsuumlnuuml onarmak olmuştur Putinrsquoin stratejisi soumlz konusu statuumlyuuml kazanmak iccedilin ABD ile işbirliği yapma ccedilabalarından anlaşıldığı uumlzere sosyal yaratıcılık goumlstermiştir

1999 yılında ldquoBin Yılın Eşiğinde Rusyardquo programını accedilıklarken Putin Rusyarsquonın geccedilmişte bir buumlyuumlk guumlccedil olduğunu ve yine buumlyuumlk guumlccedil olarak kalacağını vurgulamıştır Son iki-uumlccedil yuumlzyıldır Rusyarsquonın ilk kez ikinci-uumlccediluumlncuuml sınıf devletler duumlzeyine duumlşme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu bu tehdidi bertaraf etmek iccedilin uumllkenin tuumlm entelektuumlel fiziki ve moral guumlccedillerini zorlayacaklarını belirtmiştir (Putin 1999)

Rusyarsquonın kimlik kriziyle başa ccedilıkmak iccedilin Putin Ccedilarlık ve Sovyet doumlnemlerine ait sembolleri birleştirmiştir Ccedilarlık doumlneminin ccedilift başlı kartalını milli sembol ve Sovyetler Birliği mili marşını soumlzlerini yeniden yazarak RF milli marşı olarak kabul etmiştir Rus Ortodoks Kilisesine destek vermiştir


86

Eskiden olumsuz goumlsterilen oumlzelliklere değer ve destek vermesi bir sosyal yaratıcılık taktiği olup bundan maksadı milli gurur ve kendine guumlveni guumlccedillendirmek olmuştur

ABDye yapılan 11 Eyluumll saldırıları Putine RFnin kimliğini yeniden şekillendirmek iccedilin eşsiz bir fırsat sunmuş ve Putin ABD ile birlikte RFnin vazgeccedililemez bir aktoumlr olduğunu goumlstermek istemiştir Saldırılardan sonra Bushu arayan ilk yabancı lider olan Putin RFnin teroumlrizme karşı ABDnin yanında olduğunu bildirmiş daha sonra iki lider uumllkeleri arasındaki ilişkiyi ldquostratejik ortaklıkrdquo olarak accedilıklamışlardır RFnin ABD ile teroumlrizme karşı işbirliği politik ve askeri istihbarat değişimi ABD uccedilaklarının RF uumllkesi uumlzerinden uccediluşu Orta Asyada ABD uumlslerinin yerleşmesini kabul etme uluslararası arama-kurtarma goumlrevlerine katılma Afganistanda Talibana karşı işbirliği gibi oumlnemli ve kritik konuları kapsamıştır

Soumlz konusu işbirliğinin RFnin ABD hegemonyasını kabullenmesi gibi bir anlama gelmemesi iccedilin Rus elitleri Putine ABDnin teroumlrle savaşında tarafsız kalmasını Orta Asya gibi tarihsel Rus nuumlfuz alanı olan bir boumllgeye ABDnin yerleşmesini kabul etmemesini tavsiye etmişlerdir (Lo 2002) Ancak Putin RF ile ABD arasındaki jeopolitik yarışın sona erdiğini belirterek bir sosyal strateji uyguladığını goumlstermiştir Soğuk Savaş doumlneminin son simgeleri olan Kuumlbada bulunan elektronik istihbarat tesisleri ile RF askericirc uumlssuumlnuuml ve Vietnam Cam Ranh Koumlrfezindeki deniz uumlssuumlnuuml kapatmıştır (Tellal 2010) ABDrsquonin RFrsquonin bu uumllke ile eşitliğinin semboluuml olarak goumlrduumlğuuml konulardan kalan son birkaccedilından olan ABM Antlaşmasından ccedilekilmesine ccedilok fazla tepki vermemiştir Soumlz konusu ccedilekilmeyi ancak bir hata olarak değerlendirmiş silahların kontroluumlne zarar verecek olmakla birlikte RFrsquonin guumlvenliğini etkilemeyeceğini belirtmiştir

Putin Baltık devletlerinin NATOrsquoya alınmasını da yumuşak bir pozisyon alarak karşılamıştır Bir işbirliği aracı olarak NATO-Rusya Konseyinin kurulmasını RFrsquoye NATOrsquoda veto hakkı vermese de kabul etmiştir Son olarak da ABDrsquoye soumlkuumllmuumlş savaş başlıklarını depolama yetkisi veren silah indirimi antlaşmasını onaylamıştır (Lo 2002)


87

Tuumlm bunların karşılığında Putin uluslararası guumlvenlik rejimlerinin yeniden şekillendirilmesinde Rusyarsquonın ABD ile eşit bir ortak olarak muamele goumlrmesini beklemiştir Putin Eyluumll 2001rsquode Alman Federal Meclisirsquonde yaptığı bir konuşmada mevcut guumlvenlik yapılarının teroumlrizm gibi yeni tehditlerle muumlcadelede yeterli olmadığını ifade etmiştir Putin tek alternatif ccediloumlzuumlmuumln Avrupa Uyumuna benzer şekilde buumlyuumlk guumlccedillerin uyumu olduğuna inandığını soumlylemiştir (Lo 2003)

ABD-RF zirvesi oumlncesinde Putin Başkan Bushrsquola olan ilişkisini IIrsquonci Duumlnya Savaşı sırasında Franklin Roosevelt ile Winston Churchill arasındaki ilişki ile kıyaslamıştır Buna rağmen ABD-RF ortaklığı uzun suumlreli olmamış ve ccediloğunlukla tarafların farklı kimlik ve statuuml anlayışları yuumlzuumlnden Mayıs 2002rsquode son noktasına ulaşmıştır Her ne kadar Putin bir ortak olarak muamele goumlrmek istemiş olsa da Bush youmlnetimi Moskovarsquonın Avrasyarsquoda ABD politikalarına sadece razı olmak dışında başka bir şansı olmadığı duumlşuumlncesiyle Rusyarsquoyı bir eşit olarak goumlrmemiştir (Hanson 2004) Bush tarafından soumlz verilmiş olmasına rağmen Soğuk-Savaş doumlnemi uygulaması olan ve goumlccedil sınırlaması olan uumllkelerle daimi normal ticari ilişkileri sınırlayan Jackson-Vanik duumlzenlemesi RF iccedilin kaldırılmamıştır ABD ayrıca Rusyarsquonın statuumlsuumlnuuml dikkate almaksızın başka eylemlerde de bulunmuştur Oumlrneğin BMGK kararı olmaksızın ve Putinrsquole de goumlruumlşmeden Irakrsquoı işgal etmiştir 2003rsquote Guumlrcistanrsquoda 2004rsquote Ukraynarsquoda 2005rsquote Kırgızistanrsquoda renkli devrimleri desteklemiştir Soumlz konusu rejim değişiklikleri Rusyarsquonın arka bahccedilesini istikrarsızlaştırmanın yanı sıra bu uumllkenin kendi rejimi iccedilin bile tehdit eder nitelikte olmuştur ABD RFrsquonin iccedil politikalarını eleştirmiş ve bir oumlnceki on yılın kazanımlarının tersine hareket etmekle succedillamıştır Bu soumlylem Rus elitlerince Batırsquonın daha guumlccedilluuml kendine guumlvenen bir Rusyarsquoya tahammuumlluuml olmadığının bir kanıtı olarak algılanmıştır (Lapidus 2007)

ABDrsquonin RFrsquoyi daha fazla tanımama ve saygı duymama kararı Rusyarsquoda kızgınlığa ve saldırganlığa neden olmuştur 2004-2006 doumlneminde petrol fiyatlarının varil başına 35 dolardan 72 dolara ccedilıkması Rus elitlerinin buumlyuumlk guumlccedil olma iddialarında kendilerine guumlvenlerinin artmasını sağlamıştır Zaman iccedilinde birer askeri guumlccedil goumlsterisi olarak RF uzun menzilli stratejik bombardıman uccedilaklarının uccediluşunu tekrar başlatmış


88

Kızıl Meydanrsquoda askericirc toumlren geccedilişleri yapmış Kuzey Kutbu deniz yatağına RF bayrağını yerleştirmiş Rus nuumlkleer denizaltılarını ABD accedilıklarında yuumlzduumlrmuumlş ve birccedilok yeni fuumlze denemelerinde bulunmuştur (Stent 2008)

2004-2007 yılları arasında Putin ABDrsquoyi succedillayıcı pek ccedilok accedilıklamada bulunmuştur Şubat 2007rsquode Muumlnih Guumlvenlik Konferansında yaptığı konuşmada ABDrsquonin duumlnya hegemonyasının ve tek kutupluluğunun artık kabul edilemeyeceğini yeni bir anlayışla ccedilok kutuplu bir duumlnya duumlzeni kurulması gerektiğini belirtmiştir

Rusyarsquonın tekrar buumlyuumlk guumlccedil olma ccedilabaları en somut olarak Medvedevrsquoin başkanlığı devralmasından kısa bir suumlre sonra Ağustos 2008rsquodeki RF-Guumlrcistan Savaşırsquonda kendini goumlstermiştir Bu olay Kosovarsquonın bağımsızlık ilanının BMGK Kararı olmadığı halde Batı tarafından desteklenmesiyle aynı zamanda gerccedilekleşmiştir Medvedevrsquoin vizyonunu anlamak iccedilin bir bakış accedilısı Batılı uumllkeler arasına ayrılık sokarak ve NATO AB ve AGİT gibi Avrupalı organizasyonlar arasındaki ahengi bozarak Rusyarsquonın ccedilıkarlarını geliştirme taktiği guumlttuumlğuuml şeklindedir (Bugajski 2009) Bu yorumda Medvedevrsquoin politikasının Putinrsquoin seccedilici enerji goumlruumlşmeleri yaparak Avrupa kıtrsquoasını boumllme ve eski Sovyet komşularına youmlnelik zorlayıcı diplomasi uygulamalarını devam ettirdiği ifade edilmektedir Bu yaklaşımdaki sorun Medvedevrsquoin kendi guumlvenlik anlayışını ortaya koyup koymadığının incelenmemesidir Aksine Medvedevin goumlruumlşlerini oumlğrenmek yerine bu tuumlr bir yaklaşım ister buumlyuumlk oumllccediluumlde ilgisiz bir retorik olsunndash Rusyarsquoda gerccedilek guumlcuuml elinde tutanın Putin olduğunu varsayarak ndashister Moskovarsquonın gerccedilek niyetlerini gizlemek iccedilin bir sis perdesi olsun tuumlm bunları reddeder

Başkanın kendi eylemlerine ilişkin accedilıklamaları ona atfedilen Batı duumlşmanı perspektife uymamaktadır Karşılaştırmalar metaforlar oumlrnekler ile konuşma ve accedilıklamalarındaki dil Başkanın RusyandashAvrupa işbirliğini destekleyen bir vizyonu olduğunu anlamak iccedilin yeterli imkacircnı vermektedir Ayrıca bir yandaki ldquoHelsinki Soumlzleşmesi ile Charles de Gaulle ve Mikhail Gorbachevrsquoe youmlnelikrdquo olumlu goumlndermelerin diğer yandaki ldquoSoğuk Savaşrsquoa ve Rusya ile Batırsquoyı ayıran ccedilatışmalara youmlnelikrdquo olumsuz goumlndermelerin


89

hiccedilbiri boumlyle bir değerlendirme iccedilin tutarlı dayanaklar değildir Gorbachev tarafından ortaya atılan ldquoOrtak Avrupa Evirdquo ve ldquoVancouverrsquodan Vladivostokrsquoa uzanan Avrupardquo metaforları da boumlyle bir sonucu destekler niteliktedir Hatta Avrupa kuruluşlarının guumlvenliği sağlamada başarısız oldukları youmlnuumlndeki eleştirisine rağmen Medvedevrsquoin kullandığı dil Rusyarsquonın bu kuruluşlara desteğinin arttığını eskimişmodası geccedilmiş varlıklar olarak yok olmalarını istemediğini goumlstermektedir3 Medvedev boumlyle bir ccedilerccedileveyi ortak değerler ortak tarih ve ortak guumlvenlik ccedilıkarlarının sonucunda kabul etmiş ve hatta Batılı uumllkelerin geccedilmişte Rusyarsquonın duumlşuumlncelerine fazla itibar etmemelerine youmlnelik aşırı bir hoşnutsuzluk da goumlstermemiştir Ancak Medvedevrsquoin Avrupa ile işbirliğini savunması ve Rusyarsquonın ulusal ccedilıkarları iccedilin duyarlılığını suumlrduumlrmesi onun zayıf Avrupa kurumları ile guumlccedilluumltek taraflı bir Rusya istediğini goumlstermemektedir

Medvedevrsquoin vizyonunu değerlendirirken Rusyarsquonın uumlccedil ana akım dış politika duumlşuumlncesini ndashBatıcı Devletccedili ve Medeniyetccedilindash goumlz oumlnuumlnde bulundurmak gereklidir Batıcılar Rusyarsquonın Batı ulusları ile benzerliklerine vurgu yapmakta ve Batırsquoyı duumlnyadaki en geccedilerli ve gelişmiş medeniyet olarak goumlrmektedirler Devletccedililer başarılı dış politikayı bağımsız guumlccedilluuml bir devlet ile eşdeğer goumlrmekte ve devletin Rusyarsquonın guumlvenliğine youmlnelik dış tehditlere karşılık verme yeteneğini vurgulamaktadırlar Son olarak Medeniyetccedililer RusyandashBatı ilişkisini kuumlltuumlrel karşıtlıklar bağlamında kavramsallaştırmaktadırlar Birccedilok Medeniyetccedili Rusyarsquonın kendisinin buumlyuumlk bir medeniyet olduğu duumlşuumlncesiyle uumllkenin misyonunun Rus değerlerini duumlnyaya ihraccedil etmek olduğunda ısrar etmektedirler

Medvedevrsquoin guumlvenlik girişimi Batıcılar ve Devletccedililer arasında guumlccedilluuml destek bulmuş boumlylece oumlzneler arası bir anlam elde etmiştir Batıcılar soumlz konusu girişimi Rusyarsquonın kalkınması iccedilin vazgeccedililmez oumlnemde goumlrduumlkleri Avrupalı kurumlarla Rusyarsquonın buumltuumlnleşmesinin gerekli olduğu duumlşuumlncesiyle desteklemişlerdir Rusya ile ABrsquonin ortak değerler guumlvenlik ccedilıkarları ve

3 Oumlrneğin Medvedev yeni guumlvenlik yapılanması tartışmalarına AGİT formatında başlamayı oumlnermiş ve Rusyarsquonın NATO ile gelişen işbirliğini desteklediğini belirtmiştir (Medvedev 2009)


90

duumlnya goumlruumlşleri olan iki varlık olduğunu duumlşuumlnen Batıcılar 21rsquoinci yuumlzyılda AB ile askericirc enerji siyasal ve kuumlltuumlrel alanlarda stratejik işbirliği ve 1975 Helsinki ruhuna uygun yeni bir guumlvenlik antlaşması yapılması gerektiğini duumlşuumlnmuumlşlerdir Devletccedili goumlruumlştekiler ise Medvedevrsquoi Rusyarsquonın egemenlik ve guumlvenliğini potansiyel dış tehditlere karşı koruması temelinde desteklemişlerdir Devletccedililer devletin kendi iccedil zayıflığı ve yuumlkselen Ccedilin problemi nedeniyle Rusyarsquonın Batı ile stratejik bağlarının olmamasını bir handikap olarak değerlendirmektedirler (Lukyanov 2008 Khramchikkin 2009 Suslov 2010) Avrupa ile eşit ortaklıkta ndashAB ile stratejik pazarlık bağlamında optimal ilişkindash Rusyarsquonın gittikccedile tehlikeli hale gelen ccedilok kutuplu duumlnyada siyasi manevra olanağına kavuşacağını duumlşuumlnmektedirler

Bazı Batıcılar ve Medeniyetccedililer Batıcı-Devletccedili uzlaşmasına karşı ccedilıktılarsa da bu uzlaşı ulusal soumlylemde galip gelmiştir Medvedevrsquoin guumlvenlik girişimine karşı ccedilıkanlar (Oumlrneğin Shetsova 2010 Kasparov 2010) kendilerini politikada marjinal konumda bulmuşlardır Oumlte yandan eskiden Putinrsquoin Avruparsquoya karşı agresif tutumunun arkasında olanlar daha sonra Putinrsquoin de yanında olduğunu goumlrduumlkleri Medvedevrsquoi desteklemeye başlamışlardır Uumlccedil Avrupalı uzmanın belirttiği gibi Rus soumlylemi şoumlyledir ldquoKremlinrsquoin etrafında farklı kesimlerin tartışması suumlrse de bu ancak geniş lsquoPutin uzlaşmasırsquo iccedilinde goumlruumllmelidirrdquo (Krastev Leonard ve Wilson 2009) Batıcı-Devletccedili uzlaşı Rusyarsquonın geccedilmişinden gelmektedir ve bu nedenle tarihi suumlrduumlruumllebilirliği vardır Hem kurumsal nedenlerle hem guumlvenlik nedenleriyle eski dışişleri bakanları Nikolai de Giers ve Alexander Gorchakovrsquodan başlayarak bir grup Rus devlet adamı tarihsel olarak Avrupa devletleriyle guumlccedilluuml ilişkilerden yana olmuş barışı korumanın ve iccedilerde modernleşmeyi suumlrduumlrmenin ancak bununla muumlmkuumln olduğunu duumlşuumlnmuumlşlerdir

Medvedevrsquoin guumlvenlik girişimi iccedilerde yeterli desteği goumlrmuumlş olsa da dışarıda aradığı desteği bulamamıştır Bazı Avrupa devletleri Rusyarsquonın bu Avrupa accedilılımına başlangıccedilta sıcak baksalar da sadece genel destek sunmakla kalmış ve soumlz konusu girişime oumlzelde şuumlpheyle yaklaşmışlardır Almanya ve Fransa kıtrsquoadaki stratejik konuları goumlruumlşmek uumlzere bir AB-Rusya Siyasi ve Guumlvenlik Komitesi kurulmasını oumlnermiştir (Dempsey 2010


91

Terekhov 2010) Avrupa guumlvenliğindeki boşluğun adının konması gerektiği konusunda anlaşmış ancak Rusyarsquonın oumlnerisini tatmin edici bulmamışlardır NATO Genel Sekreteri ile ABD Dışişleri Bakanı ise doğrudan oumlneriyi gereksiz bulmuş ve karşı ccedilıkmışlardır ABD NATO merkezli Avrupa guumlvenlik sistemine tam guumlven duyduğunu ve eğer herhangi bir revizyon oumlnerilecekse bunun AGİT ccedilerccedilevesinde tartışılması gerektiğini belirtmiştir (McNamara 2010) Doğu Avrupa devletleri de Rusyarsquonın girişiminin bu uumllkenin nuumlfuz alanının Batı tarafından tanınmasını sağlamaya youmlnelik olduğunu ve Moskovarsquoya NATOrsquonun uluslararası harekacirctlarını veto yetkisi vereceğini ayrıca guumlvenlikleri konusunda Guumlrcistanrsquola aynı bakış accedilısına sahip olduklarını ve Rusyarsquoyı tehdit olarak goumlrduumlklerini ifade etmişlerdir (Daalder 2009)

Medvedevrsquoin Avrupa guumlvenlik girişimi onun diğer youmlnlere youmlnelik politikalarıyla genel bir uyum goumlstermiştir Her ne kadar RF ABDrsquonin duumlnya politikasında tek taraflı davrandığını soumlylese de Moskova ABDrsquonin bu kuumlresel konumunu değiştirmek iccedilin koordineli bir girişim ccedilağrısında bulunmamıştır Bunun yerine Rus dış politika dokuumlmanları uluslararası ilişkilerde tek taraflılığa ve hegemonyaya alternatif olarak kolektif liderlik ve ccedilok taraflı diplomasi duumlşuumlncesini savunmuşlardır Washingtonrsquoun Avruparsquoda Fuumlze Savunma Sistemi (FSS) konuşlandırma planlarına ilişkin olarak Medvedev Obama ile İran ve nuumlkleer antlaşması gibi konularda uyumlu bir işbirliğine giderek ve FSSrsquoyi birlikte geliştirmeyi oumlnererek konuyu farklı bir boyuta taşımak istemiştir Medvedev ayrıca batılı iş ccedilevrelerinde Rusyarsquonın imajını geliştirmek iccedilin ccedilalışmış bilgi teknolojilerinde yatırım imkacircnlarını ve işbirliğini kolaylaştırmak iccedilin ABDrsquoye ziyarette bulunmuştur Avrupa devletleriyle ilişkilerinde RF Kuzey Akım gibi yeni enerji nakil hatları ile Barents Denizindeki Shtockman gibi muumlşterek enerji alanları inşa etme arayışına girmiştir RF Batırsquoya karşı denge politikası gereği Batı dışında ŞİOuml (SCO) ve BRICS gibi uluslararası koalisyonların kurulmasında oumlnemli rol oynamış ve ayrıca Ccedilin Tuumlrkiye ve İsrail ile ikili ilişkilerini geliştirmiştir


92

6 SONUCcedil

Sovyetler Birliğinin dağılmasından ve diğer Sovyet Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını kazanmasından sonra bu devletin varisi olarak duumlnya sahnesindeki yerini alan RF Sovyetlerden kendisine miras kalan uumllke uumlzerinde Rus kimliğine sahip ccedilıkmıştır 1990rsquolarda bu konu dağılan bir imparatorluğun coğrafi ve psikolojik mirası uumlzerine sorun ccedilıkarmıştır RF 90rsquolı yılların ortalarına kadar kendi zayıflığından kaynaklanan nedenlerle Batı ile yakın ilişki iccedilinde olmuştur NATOrsquonun 1994 Bosna muumldahalesi Batı-RF ilişkilerinde olumsuzluğa yol accedilmış yine NATOrsquonun 1999 Kosova muumldahalesi ise RFrsquonin buumltuumlnuumlyle bu ilişkiyi ve kendi konumunu sorgulamasına yol accedilmıştır

2000 yılına gelindiğinde Rusya yine bir yol ayrımındadır Bu andan itibaren ise Putin pragmatizmiyle Batı ile oumlzellikle ekonomik işbirliğinde bulunan ancak eskisi gibi suumlper guumlccedil olmasa da boumllgesel guumlccedilten fazlası olduğunun bilincinde kendisini ldquobuumlyuumlk guumlccedilrdquo olarak tanımlayan bir RF vardır Putin bir yandan Ruslarrsquoın Avrupalı olduğunu belirtmekte diğer yandan Asya uumllkeleriyle siyasindashekonomikndashaskericirc işbirliğini kurumsallaştırmanın liderliğini yapmaktadırPutin ve Medvedev doumlnemlerinde Avruparsquoya karşı politikalarında Avrupa uumllkelerinin kendisine olan enerji bağımlılığını ABDrsquoye karşı politikalarında ise buumlyuumlk bir nuumlkleer guumlccedil ve BM Guumlvenlik Konseyi daimi uumlyesi olmanın avantajlarını sonuna kadar kullanan RF Doğu Avrupa Orta Doğu Orta Asya ve Uzak Doğu gibi birccedilok boumllgede etkin ldquoboumllgesel guumlccedilrdquo olmanın bileşkesi olarak kendisini lsquobuumlyuumlk guumlccedilrsquo olarak goumlrmekte ve buna goumlre kuumlresel oumllccedilekte davranış ve hamlelerde bulunmaktadır Kendisini kuumlltuumlrel olarak Avrupalı goumlren RF duumlnya politikalarında ise daha ccedilok Avrasyalı ve ldquobuumlyuumlk guumlccedil statuumlsuumlnde bir devletrdquo gibi hareket etmektedir

Yuumlkselen bir devlet olarak RFrsquonin ldquofarklı kimlikrdquo ihtiyacı goumlz oumlnuumlnde

bulundurularak ve ideolojik kriterler bir kenara bırakılarak Batı tarafından uluslararası kuruluşlara ve gayriresmi koalisyonlara kabul edilmesi duumlnya barış ve istikrarına katkı sağlayacaktır


93

KAYNAKLAR ACcedilIKMEŞE Sinem Akguumll (2008) Kopenhag Okulu ve Realist Guumlvenlik Ccedilalışmalarında Aktoumlr Tehdit ve Politika Avrupa Guumlvenliği Uumlzerine Bir Değerlendirme Yayımlanmamış Doktora Tezi Ankara Uumlniversitesi SBE Ankara ARON Leon (2006) The United States and Russia Ideologies Policies and Relations Russian Outlook (Washington DC American Enterprise Institute Summer 2006) httpwwwaeiorgdocLib20060629_20281ROSummer06_gpdf BARANOVSKY Vladimir (2000) ldquoRussia A Part of Europe or Apart from Europerdquo International Affairs 76 3 sf 443-458 BBC Resmi web sitesi wwwbbccouk (25042005) BOSTANOĞLU Burcu Tuumlrkiye-ABD İlişkilerinin Politikası İmgeYayınevi 1999 Ankara BUGAJSKI Janusz (2009) Dismantling the West Russias Atlantic Agenda Potomac Boks BUZAN Barry and Ole Weaverand Jaap de Wilde (1998) Security A New Framework for Analysis Lynne Rienner Publishers Boulder London CLUNAN Anne L (2009) The Social Construction of Russiarsquos Resurgence Aspirations Identity and Security Interests The John Hopkins University Pres Baltimore CcedilAKMAK Haydar (2007) Avrupa Guumlvenliği Platin Yayınları 2Baskı Ankara


94

DAALDER Ivo (2009) Action Request Baltic Contingency Planning October 18 httpwikileakschcable20091009USNATO464html (et 05112012) DELANTY Gerard (2005) Avruparsquonın İcadı Ccedileviren Huumlsamettin İNACcedil Adres Yayınları Ankara DEMPSEY Judy (2010) Russia Wants to Formalize Relation With EU New York Times October 18 DUGIN Aleksandr (2005) Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım Kuumlre Yayınları 4Baskı İstanbul FEDOROV Yuri E (2009) ldquoMedvedevrsquos Amendments to the Law on Defence The Consequences for Europerdquo The Finnish Institute of International Affairs Briefing Paper 47 27 Nov FEKLYUNINA Valentina (2008) ldquoBattle for Perceptions Projecting Russia in the Westrdquo Europe-Asia Studies Vol60 No4 June 2008 pp605-629 GOODRICH Lauren amp ZEIHAN Peter (2011) The Financial Crisis and the Six Pillars of Russian Strength httpwwwstratforcomweekly20090302_financial_crisis_and_six_pillars_russian_stregth (et 07042012) HANSON Stephen E (2004) Russia Strategic Partner or Evil Empire Strategic Asia 2004-2005 Confronting Terrorism in the Pursuit of Power (Ed Ashley J Tellis ve Michael Willis) iccedilinde National Bureau ofAsian Research Seattle Washington sf 163-198 HOBSBAWM E J (1991) Nations and Nationalism since 1780 Programme Myth Reality Cambridge University Pres Cambridge


95

HOPF Ted (2007) ldquoRussiarsquos Identity Relations with Europe the EU and the United States 1991-2007rdquo Ohio State University August 2007 available at httpwwwnorfaceorg7filess1-hopfpdf (et 10092011) JUDT Tony (2009) Savaş Sonrası 1945 Sonrası Avrupa Tarihi Ccedileviren Dilek Şendil Yapı Kredi Yayınları 1rsquoinci Baskı İstanbul KAISER Karl amp SCHWARZ Hans-Peter (2005) Yeni Yuumlzyılda Yeni Duumlnya Politikası Ccedileviren Muumljdat KARAYERLİ Sinemis Yayınları Ankara KASPAROV Garry (2010) Dont cosy up to Russia Europe The Guardian February 23 KATZENSTEIN Peter J (1996) The Culture of National Security Norms and Identity in World Politics New York Columbia University Press KAYA Sezgin (2010) ldquoRus Dış Politikasında Batı Karşıtlığının Duumlşuumlnsel ve Tarihsel Gelişimi (Turkish)rdquo Journal of Gazi Academic View 4 (7) sf 41-77 KHANNA Parag (2011) Yeni Duumlnya Duumlzeni Ccedileviren Elif Nihan Akbaş Pegasus Yayınları 1 Baskı İstanbul KHRAMCHIKHIN Aleksandr (2009) Sovbez ozabotilsya natsionalrsquonoi bezopasnostyu Nezavisimoye voyennoye obozreniye January 16 KORTUNOV Andrei (1996) The US and Russia A Virtual Partnership Comparative Strategy Vol15 No4 (October-December 1996) p345 KRASTEV Ivan Mark Leonard and Andrew Wilson eds (2009) What does Russia think London European Council on Foreign Relations


96

KUumlCcedilUumlK Mustafa (2009) ldquoUluslararası İlişkiler Kuramında lsquoKonstruumlktivist Doumlnuumlşuumlrsquo Anlamakrdquo Ege Akademik Bakış Ege Academic Review 9 (2) sf 771-795 LAPIDUS Gail W (2007) Between Assertiveness and Insecurity Russian Elite Attitudes and the Russia-Georgia Crisis Post-Soviet Affairs Vol23 No2 (April-June 2007) p 150 LARSON Deborah Welch and Alexei Shevchenko (2003) Shortcut to Greatness The New Thinking and Revolution in Soviet Foreign Policy International Organization 57 LEGVOLD Robert ed (2007) Russian Foreign Policy in the Twenty-First Century and the Shadow of the Past Columbia University Pres New York LO Bobo (2002) Russian Foreign Policy in the Post-Soviet Era Reality Illusion and Mythmaking Palgrave Macmillan New York LO Bobo (2003) Vladimir Putin and the Evolution of Russian Foreign Policy Royal Institute of International Affairs London LUKYANOV Fyodor (2008) Russia-EU The Partnership That Went Astray Europe-Asia Studies 60 6 MANKOFF Jeffrey (2007) ldquoRussia and the West Taking the Longer Viewrdquo The Washington Quarterly Spring sf123-135 McNAMARA Sally (2010) Russiarsquos Proposed New European Security Treaty A Non-Starter for the US and Europe Heritage Foundation Backgrounder 2463 September 16 MEDVEDEV Dmitri (2009) Interview of the President to the Spanish Media Kremlinru March 1


97

MİKAİL Elnur Hasan (2007) Yeni Ccedilarlar ve Rus Dış Politikası IQ Kuumlltuumlr Sanat Yayıncılık İstanbul MORALES Javier (2011) ldquoRussiarsquos Security Relations with the West Identities and Threat Perceptions from Putin to Medvedevrdquo Paper Presented at the 3rd Global International Studies Conference Porto Portugal 17-20 August 2011 ONAY Yaşar (2007) Batıya Direnen Devlet Rusya Yeniyuumlzyıl Yayınları İstanbul PAGDEN Anthony (2010) Avrupa Fikri Ccedileviren Rahmi Oumlğduumll amp Mesut Varlık Ayrıntı Yayınları İstanbul PIONTKOVSKY Andrei (2006) East or West Russias Identity Crisis in Foreign Policy The Foreign Policy Center PIPES Richard (1974) Russia Under the Old Regime Scribner New York PUSHKOV Alexander (1998) The Primakov Doctrine and a New European Order International Affairs (Moscow) Vol44 No2 (April 1998) p2 PUTIN Vladimir (1999) ldquoRussia at the Turn of the Millenniumrdquo Irish Times December 31 httpwwwcdiorgrussiajohnson4009html4 (et 09082012) SHEVTSOVA Lilia (2010) ldquoThe Kremlin Kowtowrdquo Foreign Policy January 5 SIMHA Rakesh Krishnan (2011) Unlocking Russian identity European or Asian httprbthruarticles20110902unlocking_russian_identity_european_or_asian_13341html (et 09082012)


98

SPANGER Hans-Joachim (2003) ldquoWhat Drives What Stalls Russia-Policy in the Westrdquo in MEDVEDEV Sergei KONOVALOV Alexander OZNOBISHCHEV Sergei ldquoRussia and the West at the Millenniumrdquo George CMarshall European Center for Security Studies Garmisch-Partenkirchen Germany pp89-108 STENT Angela E (2008) Restoration and Revolution in Putins Foreign Policy Europe-Asia Studies Volume 60Issue 6 p 1103 STRATFOR Web Sitesi (2011) ldquoEurope A Shifting Battleground Part 1amp2rdquo httpstratforcom Editorial (et 07062011) SUSLOV Dmitri (2010) Rossiya ndash za ravnopravnyie otnosheniya v Yevrope Nezavisimaya gazeta January 7 ŞAYLIMAN Rami ve ŞAYLIMAN Ccediliğdem (2004) ldquoRusyarsquonın Avrupa Guumlvenliğindeki Konumurdquo Değişen Duumlnyada Rusya ve Ukrayna (Der Erhan BUumlYUumlKAKINCI) iccedilinde Phoenix Yayınevi İstanbul sf 293-308 TELLAL Erel (2010) ldquoZuumlmruumlduumlanka Rusya Federasyonursquonun Dış Politikasırdquo Ankara Uumlniversitesi SBF Dergisi Cilt 65 Sayı 3 sf 189-236 TEREKHOV Andrei (2010) Sarkozi speshit priblizitrsquo RF k Evrope (Sarkozi rushs to move Russia closer to Europe) Nezavisimaya gazeta April 10 TOURAINE Marisol (1997) Altuumlst Olan Duumlnya 21rsquoinci Yuumlzyılın Jeopolitiği Ccedileviren Turhan ILGAZ Uumlmit Yayıncılık Ankara TRENIN Dmitri (2001) The End of Eurasia Russia on the Border Between Geopolitics and Globalization Carnegie Moscow Center Moscow TSYGANKOV Andrei P And Pavel A Tsygankov (2010) National Ideology and IR Theory Three Reincarnations of the lsquoRussian Idearsquo European Journal of International Relations 16 4 307-324


99

WENDT Aleksander (1992) ldquoAnarchy is What States Make of It The Social Construction of Power Politicsrdquo International Organization 46 s391-425 WENDT Aleksander (1994) ldquoCollective Identity Formation And The International Staterdquo American Political Science Review Vol 88 No 2 June 1994 YİĞİT Ali (2000) Avruparsquonın Sınırları ve Tuumlrkiyersquonin Avruparsquoya Goumlre Konumu Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt10 Sayı2 sf 35-50 ZEIHAN Peter (2009a) The Geography of Recession Stratfor web sitesi httpwwwstratforcomweekly20090602_geography_recession (et 07042012) ZEIHAN Peter (2009b) Ten Years of Putin Stratfor web sitesi httpwwwstratforcomweekly20090804_enduring_russian_geographic_challenge (et 07042012)


62

1 GİRİŞ

Sovyetler Birliğirsquonin 1991rsquode dağılması Rus kimliğine ilişkin tartışmaları alevlendirmiş ve Rus dış politikası uzun suumlreli bir ldquokimlik ve statuuml arayışırdquo iccediline girmiştir Bir yerde krize doumlnuumlşen bu kimlik arayışı daha ccedilok lsquoliberal Batıcılarrsquo lsquopragmatik milliyetccedililerrsquo ve lsquokoumlkten milliyetccedililerrsquo arasında bir ideolojik muumlcadele şeklinde yaşanmış ve uumllkenin dış politikasını etkilemiştir Soumlz konusu kimlik krizine ilişkin psikolojik semptomlar Sovyet doumlnemi oumlncesine uzanmaktadır Ccediluumlnkuuml buguumlnkuuml milliyetccedililerin ve liberallerin soumlylemleri 19rsquouncu yuumlzyıl Slavofillerinin ve Batıcılarının tartışmalarını yansıtmaktadır Başka bir deyişle Rusya tarihi boyunca bir yol ayrımında olmuş ve DoğundashBatı arasında seccedilim yapmak durumunda kalmıştır Soğuk Savaş yılları ise sadece bu uzun yolculukta hastanın teskin edildiği bir doumlnem olmuştur (Piontkovsky 2006)

Rusya Avrasyarsquonın kalpgacirchında stratejik fakat bir yandan da saldırılara accedilık bir konumda bulunmaktadır Uumllkenin buumltuumln guumlney sınırları boyunca ndashOrta Doğursquodan Kuzey Doğu Asyarsquoya kadar uzanan bir istikrarsızlık kuşağı mevcuttur Rusyarsquonın jeopolitik konumu uumllkenin Sovyet sonrası doumlnemde yaşadığı kimlik krizini ağırlaştırmakta ve sadece siyasiekonomik sistemlerdeki dikey guumlcuumlnuuml tehdit etmekle kalmayıp aynı zamanda RFrsquonin kendi buumltuumlnluumlğuumlnuuml de tehlikeye atmaktadır

İngiltere Başbakanlarından WChurchillrsquoin 1939rsquoda Rusya iccedilin yaptığı uumlnluuml tanımlama ldquoBir muammabilmecedirrdquo şeklindedir Churchillrsquoin bu soumlzlerinin daha az hatırlanan devamı ise şoumlyledir ldquoBu bilmecenin anahtarı Rus milli ccedilıkarları olabilirrdquo Rusya Federasyonu (RF) 1990rsquolarda olduğu gibi yeni binyılın ilk ccedileyreğinde de yine aynı bilinmezliğini suumlrduumlrmekte ve hem Ruslar hem muhatapları bu anahtarın nereye (Batırsquoya mı Doğursquoya mı) uyduğunu belirlemeye ccedilalışmaktadır Bu DoğundashBatı ikiliği tarihi boyunca RFrsquonin coğrafi gerccedilekliğinden kaynaklanmıştır RF Tuumlrkiye ve Mısır gibi iki kıtrsquoada toprakları olan bir devlettir ve Avrupa ile Asyarsquoya uzanmış geniş uumllkesi RFrsquonin kimlik ve politikalarını belirleyen birinci faktoumlr olmuştur (Simha 2011)


63




64





65







66






67





68





69




70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



63




64





65







66






67





68





69




70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



64





65







66






67





68





69




70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



65







66






67





68





69




70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



66






67





68





69




70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



67





68





69




70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



68





69




70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



69




70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



70






71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



71





72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



72





73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



73





74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



74






75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



75







76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



76





77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



77






78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



78





79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



79




80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



80




81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



81






82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



82




83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



83





84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



84






85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



85








86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



86






87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



87





88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



88






89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



89






90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



90





91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



91




92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



92

6 SONUCcedil






93



94



95



96



97



98



99



93



94



95



96



97



98



99



94



95



96



97



98



99



95



96



97



98



99



96



97



98



99



97



98



99



98



99



99


yildirim · güç ve bmgk daimi üyesi olmanın avantajlarını sonuna kadar kullanan rf, doğu...

Documents