y tu mewn...

mental health walesa special

crynodeb o’r newyddion ..........tud 2cyfweliad: Y Prif Gwnstabl Cynorthwyol Jon Stratford ....... tud 4cyfweliad: Kay Davies, Hafal ......... tud 6ffocws: Oedolion Priodol ...... tud 7y diweddaraf o’r NCMH.................. tud 8

Rydym yn der

byn persbect

if yr

heddlu ar fate

rion – ac yn c

anfod

mwy am y gw

asanaethau ar

benigol

newydd yng N

ghymru sydd

yn

cefnogi pobl i

gael cymorth

er

mwyn eu hata

l rhag ail-dro

seddu

● Mae’r heddlu yn treulio mwy na 25

% o’u

hamser ar faterion iechyd meddwl

● Mae mwy na 70%o bobl sydd yn y c

archar

yn meddu ar ryw fath o broblem iec

hyd

meddwl

gaeaf 2015

Rhifyn Cyfiawnder

Troseddol

llais defnyddwyr gwasanaeth a gofalwy

r iechyd meddwl cymru

newyddion diweddaraf o’r byd cyfiawnder troseddol

Am fwy o fanylion am y stori hon, ewch os gwelwch yn dda i:

iechydmeddwlcymru.net 2

Mae Llywodraeth Cymru

yn cynnig rhoi hawliau

newydd i bobl sydd wedi

eu dal o dan adran 136

o’r Ddeddf Iechyd

Meddwl.

O dan y cynigion newydd, dylai pobl

sydd yn cael eu hamau o brofi

trafferthion iechyd meddwl a’n cael

eu dal o dan adran 136 gael eu

hasesu o fewn tair awr ac ni

ddylent gael eu dal yn nalfa’r

heddlu am fwy na 12 awr.

Mae Mesur Iechyd Meddwl 1983 yn

amlinellu’r fframwaith cyfreithiol ar

gyfer pobl sydd angen cael eu dal er

mwyn cael eu hasesu a’u trin am

broblemau iechyd meddwl.

Mae Llywodraeth Cymru yn

ymgynghori ar ddiwygio’r Cod

Ymarfer i Gymru ar gyfer Deddf

Iechyd Meddwl 1983. Mae’n rhoi

cyfarwyddyd i unigolion, megis

clinigwyr, rheolwyr a staff ysbytai,

cartrefi gofal, eiriolwyr iechyd meddwl

a gweithwyr iechyd meddwl

proffesiynol ynghylch sut y dylid

gweithredu’r Ddeddf.

Mae’r Cod drafft newydd yn ystyried

y newidiadau sydd wedi eu gwneud i

ddeddfwriaeth berthnasol ers

ysgrifennu’r Cod gwreiddiol. Mae’r

rhain yn cynnwys anghenion Mesur

Iechyd Meddwl (Cymru) 2010 o ran

cynllunio gofal a thriniaeth ac

ehangu darpariaeth eiriolaeth iechyd

meddwl annibynnol.

Yn hanfodol, mae’r Cod drafft yn rhoi

mwy o bwyslais ar roi mwy o rôl i

gleifion, lle bo’n briodol, eu teuluoedd

a’u gofalwyr o safbwynt pob agwedd

o asesu a thrin, deall egwyddorion

Deddf Capasiti Meddwl 2005 a sut y

dylid ystyried y rhain o ran gofal a

thriniaeth ynghyd â’r rôl sydd i’w

chwarae gan eiriolwyr iechyd meddwl

annibynnol.

Yn ychwanegol at osod y cyfyngiad

cyfreithiol o 72 awr, nid yw’r Cod yn

cynnig unrhyw gyfnod amser o ran

asesu iechyd meddwl y bobl hynny

sydd wedi eu dal gan yr heddlu o dan

adran 136.

Mae’r Cod drafft newydd yn cynnig

na ddylid byth defnyddio gorsafoedd

heddlu fel lle diogel, oni bai mewn

amgylchiadau eithriadol. Dylid cynnal

asesiadau - mewn gorsafoedd

heddlu a llefydd eraill – o fewn tair

awr ac ni ddylid dal neb mewn gorsaf

heddlu am fwy na 12 awr.

Mae hefyd yn cynnig y bydd cynllun

gofal a thriniaeth statudol, os oes

angen, yn cael ei baratoi mewn llai

na 72 awr ar ôl mynd i’r ysbyty.

Dywedodd y Gweinidog Iechyd a

Gwasanaethau Cymdeithasol Mark

Drakeford:

“Ers creu Cod Ymarfer Cymru yn2008, mae deddfwriaeth, polisi,cyfraith achosion ac ymarferproffesiynol wedi cael eu newid a’udiweddaru, ac nid yw’r Codpresennol yn adlewyrchu hyn.

“Mae diweddaru a diwygio’r Cod ynrhan bwysig o sicrhau bod hawliaupobl yn cael eu hamddiffyn panfyddant yn cael eu cadw.

“Dwi’n annog pawb sydd â diddordebi wella’r Cod Ymarfer i ymateb i’rymgynghoriad hwn.”

Dywedodd Prif Weithredwr Hafal

Alun Thomas:

“Rydym yn gwbl gefnogol o’r hyn ymae Llywodraeth Cymru yn eiwneud er mwyn diogelu hawliaupobl ag afiechyd meddwl difrifol hydyn oed yn fwy.

“Mae cyfyngu ar yr amser y maeperson yn medru cael ei ddal hebdderbyn asesiad ac ymatal rhagdefnyddio celloedd yr heddlu ermwyn dal pobl sydd ag afiechyd

meddwl, yn welliannau sylweddol yny fersiwn ddiwygiedig o’r Cod.

“Gyda mwy o ffocws ar yregwyddorion sy’n llywio megisurddas a pharch, tegwch achydraddoldeb, ymrymuso achwarae rhan a defnyddio dulliausydd lleiaf caeth a manteisio i’reithaf ar annibyniaeth, rydym yngweld parhad o ran ymrwymo igefnogi rhai o'r bobl mwyaf agored iniwed yng Nghymru wrth iddyntwella ac rydym yn annog cynifer obobl ag sydd yn bosib i ymateb i’rymgynghoriad yma.”

Mae’r ymgynghoriad ar agor tan

Tachwedd 27.

Cynnig cyfyngiadau newydd ar ddal pobl ag

afiechyd meddwl yn y ddalfa yng Nghymru

Yr Athro Mark Drakeford AC,y Gweinidog Iechyd a

GwasanaethauCymdeithasol

Tach: Mae’r sioe gerddorol sydd

wedi ennill llu o wobrau, ‘Battle

Scars: A New Musical’, yn dychwelyd

i Gaerdydd mis hwn, a’n cael ei

pherfformio gan Theatr ALRIGHT.

Drwy wyntyllu’r themâu o hunan-

niweidio a phroblemau iechyd

meddwl ymhlith pobl ifanc, mae’r

ddrama yn ceisio lleihau stigma a

chreu cymuned lle y mae pobl yn

cael eu hannog i drafod problemau

iechyd meddwl. Bydd 'Battle Scars’

yn cael ei pherfformio yn Theatr yr

YMCA.

Hydref: Mae astudiaeth newydd gan

y Nuffield Trust a’r Health Foundation

yn awgrymu nad yw pobl yn Lloegr

sydd ag afiechyd meddwl yn elwa

drwy sicrhau bod eu hiechyd corfforol

yn cael ei reoli’n ddigonol. Yn ôl yr

ymchwil, roedd pobl ag afiechyd

meddwl wedi mynd i’r ysbyty gydag

achosion brys bum gwaith yn fwy’r

llynedd na phobl heb afiechyd

meddwl; er nad oedd y mwyafrif o’r

achosion yma’n ymwneud â’u

hanghenion iechyd meddwl.

Medi: Mae ‘Little Sparks’, gŵyl

newydd gyda digwyddiadau ar draws

Cymru er mwyn dangos y rôl a'r

berthynas rhwng iechyd meddwl a’r

celfyddydau, wedi cael ei lansio. Mae

‘Little Sparks’ yn cael ei gydlynu gan

Gelfyddydau Anabledd Cymru a

‘Making Minds’ ac yn cael ei ariannu

gan Gyngor Celfyddydau Cymru a

Choleg Brenhinol y Seiciatryddion.

Medi: Mae ‘Wave Project Cymru’

wedi derbyn £142,000 o gyllid ar

gyfer prosiect ‘therapi syrffio’ i helpu

pobl ifanc yn Ne Cymru. Dyfarnwyd y

cyllid gan raglen Pobl a Llefydd y

Gronfa Loteri Fawr er mwyn cefnogi

300 o bobl ifanc dros y tair blynedd

nesaf. Nod y cwrs yw helpu pobl i

wella eu hiechyd meddwl, eu sgiliau

cymdeithasol a’u cyfleoedd bywyd

drwy ddysgu i syrffio.

Dathlwyd ein hymgyrch gerddorol

arloesol ar gyfer 2015, Gyda'n

Gilydd Nawr!, a arweiniwyd gan

bobl yng Nghymru ag afiechyd

meddwl a’u gofalwyr, yn y

Senedd, Caerdydd, ym mis Hydref.

Mynychwyd y digwyddiad gan

ddefnyddwyr gwasanaeth a gofalwyr

o Gymru benbaladr ac roedd

Vaughan Gething, y Dirprwy

Weinidog Iechyd (yn y llun ar y dde)

a noddwr y digwyddiad, David Rees,

Aelod Cynulliad dros Aberafan,

ymhlith y sawl a fu’n siarad yn y

digwyddiad.

Yn cael ei chefnogi gan Hafal,

Bipolar UK, y Sefydliad Iechyd

Meddwl a Diverse Cymru, mae’r

ymgyrch Gyda’n Gilydd Nawr! wedi

ymgysylltu gyda miloedd o bobl ag

afiechyd meddwl a’u gofalwyr ar

draws Cymru dros gyfnod yr haf.

Mae’r ymgyrch nawr wedi cwblhau ei

sioe deithiol ar hyd a lled y 22 sir yng

Nghymru ac roedd hyn wedi cynnwys

cynnal digwyddiad cerddorol byw ym

mhob un sir a oedd yn cynnwys llu o

berfformwyr – o unigolion yn

chwarae’r ‘blues’ a chorau meibion a

bandiau roc i ddrymwyr Affricanaidd.

Dywedodd Malcolm O’Callaghan,

aelod o’r Panel Defnyddwyr

Gwasanaeth a Gofalwyr sy’n arwain

yr ymgyrch:

“Mae Gyda’n Gilydd Nawr! wedidangos bod cerddoriaeth yn medrudwyn pobl ynghyd. Un o amcanionyr ymgyrch oedd ymgysylltu gydachynifer o bobl ag sydd yn bosibsydd wedi eu heffeithio gan afiechydmeddwl ac yn profi unigrwydd acarwahanrwydd ac mae wedi bod yngyffrous i weld sut y mae’r ymgyrchwedi llwyddo i gyrraedd y gynulleidfahon.

"Rydym wedi gweld nifer o wynebaunewydd mewn digwyddiadau lleol acrydym wedi rhoi gwybodaethallweddol ar sut i fynd i’r afael ag

unigrwydd i filoedd o bobl drwy eingwefannau, cyfryngau cymdeithasol,pamffledi, posteri a thrwy’rcysylltiadau yr ydym wedi meithringyda mudiadau eraill yn y gymuned.”

Dathlu ymgyrch genedlaethol Gyda’n

Gilyd Nawr! 2015 yn y Senedd

Yn gryno...

Medi: Mae’r Samariaid, wedi

lansio llinell gymorth newydd yn

rhad ac am ddim er mwyn helpu

mwy o bobl i gael mynediad at y

gwasaaneth hanfodol yma sy’n

cynnig cymorth 24 awr y dydd,

bob dydd o'r flwyddyn. Rhif

newydd y Samariaid yw 116

123. Ni fydd y rhif yn

ymddangos ar filiau ffôn.

crynodeb o’r newyddion

Am y newyddion diweddaraf, ewch i: iechydmeddwlcymru.net 3

C

C

C

C

C

cyfweliad

Mae Jon Stratford, Prif Gwnstabl Cynorthwyol(Cymorth) gyda Heddlu De Cymru, yn cadeirio Grŵp Iechyd

Meddwl Prif Swyddogion Heddlu Cymru. Rydym yn siarad

yma gyda’r PGC Stratford ynglŷn â'i rôl a'r materion

allweddol sydd yn wynebu’r heddlu wrth iddynt ddelio gyda

phobl mewn argyfwng.

Mae yna ychydig dros flwyddyn

ers i chi gychwyn eich rôl gyda’r

heddlu ym Mehefin 2014. Beth yw’r

materion sydd yn wynebu’r heddlu

o ran delio gyda phobl ag afiechyd

meddwl?

Mae yna gryn alw ar ein

gwasanaethau yn sgil anghenion

pobl ag afiechyd

meddwl.

Amcangyfrifir bod

mwy na 25% o amser

yr heddlu ar y rheng

flaen yn cael ei

dreulio yn delio gyda phobl sydd â

phroblemau iechyd meddwl. Y brif

broblem yw Adran 136 a delio gyda

phobl mewn argyfwng (yr adran o’r

Ddeddf Iechyd Meddwl sydd yn

caniatáu’r heddlu i ddal rhywun am

hyd at 72 awr os mai dyma’r peth

gorau er mwyn diogelu’r person

hwnnw a’r bobl o’i amgylch).

Pa fath o berthnasau sydd rhwng

yr heddlu a’r gwasanaethau iechyd

meddwl statudol?

Rydym yn gweithio gyda thri bwrdd

iechyd, a hynny ar bob un lefel o’r

gwasanaeth heddlu. Mae’n berthynas

dda ond mae yna densiwn weithiau.

Mewn cyfnod o gynni, mi fyddai’n

anarferol pe na bai tensiwn - rydym

oll yn ceisio gwneud mwy gyda llai o

adnoddau. Nid ydym yn cytuno bob

tro ar sut i ddelio gydag argyfyngau

ond rydym yn gweithio gyda’n gilydd

mewn ffordd broffesiynol. Yn y

pendraw, mae’n well i’r defnyddiwr

gwasanaeth os ydym yn cynnal

perthynas iach gyda’n asiantaethau

partner.

A yw’r ‘tensiwn’ yma yn dod i’r

amlwg pan mae staff y ddalfa yn

cael problemau yn chwilio am

lefydd diogel amgen?

Mae’n bwysig cofio: ni yw’r

gwasanaeth sydd yma fel y cam olaf.

Pan fydd pawb arall wedi mynd adre’

- ni’n sy’n gorfod delio gyda phethau.

Ac ni fyddwn byth yn cerdded i

ffwrdd. Rydym yn gweld pobl sydd

mewn argyfwng, pobl sydd ar ben eu

tennyn. Rydym yn gweld yr effaith ar

y defnyddiwr gwasanaeth pan fydd

pethau’n dadfeilio ac mae’n ein

gwneud i ni deimlo’n angerddol o ran

sicrhau ein bod yn gweithio gyda’n

gilydd er mwyn datrys y

problemau.

Roedd adroddiad yr

Ysgrifennydd Cartref

yn gynharach eleni yn

argymell na ddylid ystyried

celloedd yr heddlu fel llefydd

diogel o dan Adran 136. A yw

Heddlu De Cymru yn croesawu’r

newyddion yma?

Yn sicr. Mae’r ffaith bod pobl sydd yn

sâl yn cael eu tywys i gelloedd yr

heddlu yn annerbyniol. Yn y

blynyddoedd sydd i ddod, rwy’n sicr y

byddwn yn edrych yn ôl ar hyn ac yn

methu credu sut ydym wedi

caniatáu’r fath sefyllfa i barhau

gyhyd. Buaswn yn croesawu’r pŵer

sy’n cael ei gynnig gan unrhyw

ddeddfwriaeth sy’n datgan wrthym:

mae’n rhaid i hyn ddod i

ben. Pan na fydd modd i

ni osod pobl mewn

celloedd yr heddlu, bydd

rhaid canfod datrysiad

arall. Heb ddeddfwriaeth,

rwy’n ofni y bydd pawb yn

parhau i wneud hyn.

Mae’n annerbyniol ac yn

gorfod dod i ben.

Rwy’n credu fod angen mabwysiadu

dull pum pwynt tuag at atal 136:

1. Hyfforddiant gwell i swyddogion

yr heddlu - bydd pecyn

hyfforddi ar gael i’r holl

swyddogion heddlu o wanwyn

2016 fel ein bod yn medru bod

yn fwy ystyrlon a deall pobl ag

afiechyd meddwl.

2. Cyfathrebu gwell wrth ddod i

gysylltiad gyda phobl ag

afiechyd meddwl - opsiynau

brysbennu ar gyfer swyddogion

yn y stryd.

3. Opsiynau amgen i Adran 136 -

mae’r comisiynydd heddlu a

throseddu yn datblygu llety

diogel ar hyn o bryd sydd i’w

ddefnyddio yn hytrach na

chelloedd.

4. Byrddau Iechyd yn darparu

digon o welyau er mwyn diwallu

anghenion - os ydych yn edrych

ar y gyllideb ar draws Cymru,

mae’n werth biliynau. Rwy’n

amcangyfrif bod angen tua 10

gwely ar draws De Cymru a

rhaid bod modd cyflawni hyn.

Nid wyf yn derbyn y ddadl nad

ydym yn medru fforddio

gwelyau.

5. Prosesau adolygu ac

uwchgyfeirio mewn amser real -

ar hyn o bryd, rydym yn symud

ymlaen at y dasg nesaf cyn

gynted a bod rhywun

yn gadael yr orsaf

heddlu. Rhaid i ni

ddechrau meddwl:

beth allwn ni wneud

er mwyn atal hyn

rhag digwydd eto?

Dyma’r pum pwynt yr

wyf yn gwthio i’w cynnwys mewn

cynlluniau cyflenwi lleol ac ar gyfer

Cymru gyfan.

Rydych yn cadeirio Grŵp Iechyd

Meddwl Prif Swyddogion Cymru:

beth yw pwrpas y grŵp a pha

effeithiol ydyw o ran rhannu

arferion da?

Nod y grŵp yw adnabod a rhannu

arferion gorau ar draws Cymru a

datblygu dulliau sydd yn medru cael

Y brif broblem yw Adran136 a delio gyda phobl

mewn argyfwng

Mae’r ffaith bod poblsydd yn sâl yn caeleu tywys i gelloedd

yr heddlu ynannerbyniol

4 iechydmeddwlcymru.net

C

CC

C

C

C

eu cyflwyno’n genedlaethol. Mae yna

ystod o bartneriaid sydd yn cynnig

persbectif defnyddiol: Richard Lee o

Wasanaeth Ambiwlans Cymru, Mike

Hardy o Lywodraeth Cymru a

chynrychiolwyr o’r

Trydydd Sector

megis Alun Thomas

o Hafal a Janet

Pardue-Wood o

Mind Cymru. Yr

unig fordd i wella gwasanaethau ar

gyfer pobl ag afiechyd meddwl yw

gweithio gyda’n gilydd ar draws yr

holl bartneriaethau.

Beth yw ystyr cysylltu a

dargyfeirio a beth mae’n golygu ar

gyfer oedolion sydd yn agored i

niwed?

Mae yna gryn bwyslais ar hyn o bryd

i atal menywod rhag dod i mewn i’r

system cyfiawnder troseddol. Yn yr

hen ddyddiau, buaswn yn mynd ati i

arestio a mynd â hwy i’r llys. Os

ydych yn edrych ar y rhesymau pam

y mae menywod yn troseddu, mae fel

arfer yn ganlyniad i’w hamgylchiadau

yn hytrach na bod yn

droseddwyr profiadol.

Nid oes yna esgus

am droseddu, ond os

mai afiechyd meddwl

yw achos y troseddu,

onid yw’n well eu

cyfeirio at yr help a’r cymorth sydd ar

gael fel nad oes angen iddynt

droseddu eto?

Buasai llawer o bobl yn anghytuno

gyda hyn. Buasent yn dweud: ‘os

ydych yn troseddu, rydych yn

haeddu’r gosb.’ Dylem gasáu’r

drosedd yn hytrach na’r troseddwr.

Mae cynlluniau Brysbennu wedi eu

treialu yn Lloegr lle y mae

gweithwyr iechyd meddwl

proffesiynol yn mynd gyda’r

heddlu i ddigwyddiadau pan eu

bod yn credu bod pobl angen

cymorth iechyd meddwl ar frys.

Beth yw eich barn am y fath

gynlluniau?

Nid yw Cynlluniau Brysbennu mor

llwyddiannus â’r hyn a gredir. Mae

rhai cynlluniau o’r fath wedi bod yn

wrthgynhyrchiol. Rwyf wir yn credu

bod angen cyfathrebu gwell rhwng y

swyddog heddlu sy’n delio â rhywun

ag afiechyd meddwl ar y stryd a’r

cymorth iechyd meddwl sydd ar gael

er mwyn hwyluso’r cyfathrebu

hwnnw. Mae hyn yn medru cynnwys

nyrs iechyd meddwl yn y car neu

ymarferydd sydd yn ystafell

gyfathrebu'r heddlu - rwy’n ffafrio’r ail

opsiwn. Sut y byddai’r opsiwn gyntaf

yn gweithio mewn

ardaloedd

gwledig? A fydd

yna adnoddau ar

gael?

Beth yw’r Cerdyn Cadw’n Ddiogel

Cymru a beth y mae'r heddlu yn

ceisio ei gyflawni?

Mae’n caniatáu i bobl sydd ag

afiechyd meddwl, anableddau dysgu

neu unrhyw nodwedd debyg, i

gofrestru gyda ni ymlaen llaw. Drwy

wneud hyn, maent yn rhoi

gwybodaeth hanfodol i ni a allai fod o

gymorth pe bai rhaid delio â’r perosn

hwnnw mewn argyfwng yn y dyfodol.

Mae modd dangos y cerdyn i

swyddog yr heddlu sydd wedyn yn

medru cysylltu gyda’r ganolfan

gyfathrebu a dysgu sut i gyfathrebu’n

effeithiol gyda’r person dan sylw.

Mae’n helpu i osgoi

arestio pobl yn

ddiangen, ac yn

darparu cymorth

gwell i bobl. Buaswn

yn argymell bod

unrhyw berson sydd

yn agored i niwed yn cofrestru.

A ydych yn medru gwerthfawrogi y

bydd rhai pobl sydd yn agored i

niwed efallai yn pryderi i rannu

gwybodaeth bersonol gyda’r

heddlu?

Yn sicr. Bydd rhaid iddynt ymddiried

ynom. Nid rhyw fath o ymarfer

‘Orwellian’ amheus yw hyn sydd yn

ymwneud â chasglu gwybodaeth

pawb, ond mae’n ffordd i ni sicrhau

bod yna wybodaeth wrth law sydd yn

gwella’r modd yr ydym yn delio â

phobl sydd yn agored i niwed.

Mae prosiectau gan Hafal sydd yn

cael eu hariannu gan y Loteri Fawr

a Comic Relief ac yn anelu i

gynorthwyo pobl yn y System

Cyfiawnder Troseddol a’u hatal

rhag ail-droseddu: pam fod y

prosiectau Trydydd Sector yma

mor bwysig?

Nid yw’r asiantaethau statudol yn

medru gwneud pob dim. Mae

asiantaethau’r Trydydd Sector yn

medru cynnig gwasanaethau na

fyddai modd i asiantaethau statudol

i’w wneud. Maent yn deall ac yn

medru teilwra gwasanaethau er

mwyn diwallu anghenion defnyddwyr

gwasanaeth, a hynny mewn ffordd

sydd yn anodd i wasanaethau

statudol megis yr heddlu ac iechyd

i’w wneud.

Pam fod gwasanaeth Oedolyn

Priodol Hafal mor bwysig i Heddlu

De Cymru?

Mae’r Cynllun Oedolyn Priodol sydd

yn cael ei ddarparu gan Hafal yn

wych. Mae’r hen ddyddiau pan fu

rhaid i ni geisio cyfaddefiad wedi hen

ddiflannu; nid oes dim byd gwaeth

nag anghyfiawnder. Rydym yn deall

nad yw person sydd newydd ei

arestio yn mynd i ymddiried ynom.

Mae’n ymwneud â chyflwyno rhywun

newydd y mae’r sawl sy’n cael ei

ddal yn ymddiried ynddo ac yno’n

cynrychioli ei fuddiannau. Rydym

wedyn yn medru mynd ati i ganfod y

gwirionedd a dyma’r hyn sydd orau i

bawb.

Mae Iechyd Meddwl Cymru yn cael ei

gyhoeddi gan Hafal. Os oes gennych

unrhyw sylwadau, cysylltwch gyda ni

os gwelwch yn dda:

Hafal, hen Ysbyty Gellinudd

Lôn Catwg, Pontardawe,

Castell-nedd Port Talbot, SA8 3DX

E-bost: hafal@hafal.org

Ffôn: 01792 832400

Facebook/Twitter: chwiliwch am Hafal

Mae asiantaethau’r TrydyddSector yn medru cynnig

gwasanaethau na fyddai moddi asiantaethau statudol i wneud

Dylem gasáu’r drosedd ynhytrach na’r troseddwr

5iechydmeddwlcymru.net

C

C C

6 hafal.org

cyfweliad: kay davies

Mae’r elusen iechyd meddwl

Gymreig Hafal wedi ehangu

ei gwasanaethau’n

ddiweddar i bobl ag afiechyd

meddwl sydd yn dod i

gysylltiad â’r System

Cyfiawnder Troseddol, a

hynny ar ôl sicrhau cyllid

gan y Loteri Fawr a Comic

Relief. Rydym yn siarad yma

â’r Rheolwr Cyfiawnder

Troseddol Kay Davies am y

prosiectau newydd yma yng

Nghymru - a pham eu bod

mor bwysig.

Rydych wedi derbyn cyllid yn

ddiweddar i ddatblygu

gwasanaethau yn y System

Cyfiawnder Troseddol yng

Nghymru. Dywedwch mwy

wrthym!

Ydym - mae’n gyfnod cyffrous i’r tîm

Cyfiawnder Troseddol. Eleni, rydym

wedi derbyn bron i hanner miliwn o

bunnoedd o’r Loteri Fawr er mwyn

darparu prosiect newydd - "Out of

the Blue" - yn Ardal Heddlu De

Cymru i gefnogi pobl ag afiechyd

meddwl i gael mynediad at gymorth

priodol. Ac roeddem wedi derbyn

£149,000 gan Comic Relief er mwyn

darparu prosiect arall, "Access to

Justice", a fydd yn darparu pwynt

cyswllt i bobl ag afiechyd meddwl yn

y System Cyfiawnder Troseddol. Ar

ben hynny, rydym wedi dechrau

darparu ein gwasanaeth Oedolyn

Priodol yn Ardal Heddlu Dyfed

Powys, a hyn ar ben y gwasanaeth

sydd ar gael yn Ardal Heddlu De

Cymru. (Mae mwy am y stori hon ar ydudalen gyferbyn...) Mae yna gyfreso wasanaethau gwych ar gael

gennym erbyn hyn.

Nod y gwasanaeth "Out of the Blue"

yw lleihau aildroseddu yn Ardal

Heddlu De Cymru a sicrhau bod

pobl ag afiechyd meddwl yn medru

derbyn y cymorth sydd angen arnynt.

Bydd yn darparu math newydd o

ymyrraeth ar gyfer unigolion sydd

wedi eu cyhuddo o droseddau lefel is

na sy’n dreisgar neu’r rhai hynny

sydd yn derbyn gorchymyn

gwasanaeth cymunedol; ac nid y rhai

hynny sydd wedi eu dedfrydu i

garchar. Bydd pob ymyrraeth yn

cynnwys cyfres o sesiynau gyda

gweithiwr “Out of the Blue” Hafal er

mwyn diwallu anghenion iechyd

meddwl na sydd wedi eu diwallu cyn

hyn a bydd yn cefnogi’r cleient tuag

at adferiad a’u hintegreiddio i mewn

i’r gymuned.

Mae "Access to Justice" yn ymwneud

yn fwy â darparu pwynt cyswllt unigol

i bobl ag afiechyd meddwl a’u

gofalwyr yn y System Cyfiawnder

Troseddol, gan roi mynediad iddynt

at gyngor arbenigol, gwybodaeth a

gwasanaethau cyfeirio. Ac mae hefyd

yn ymwneud â hyrwyddo

dealltwriaeth well o afiechyd meddwl

o fewn y System Cyfiawnder

Troseddol. Fel rhan o’r prosiect, mae

Hafal wedi apwyntio ‘Eiriolydd Iechyd

Meddwl’ er mwyn siarad am faterion

cyfiawnder troseddol ar lefel

genedlaethol.

Yn sicr, mae yna gynifer o bethau i’w

trafod – rydych yn teimlo weithiau

eich bod newydd gychwyn! Ond

mae’n wych ein bod wedi sicrhau

cyllid er mwyn darparu prosiectau

allweddol a datblygu arferion gorau a

fydd yn cael eu cyflwyno mewn

meysydd eraill hefyd yn y dyfodol.

Beth yw’r prif faterion iechyd

meddwl yn y System Cyfiawnder

Troseddol?

Ble mae dechrau? Mae yna lawer o

faterion sylweddol yn y System

Cyfiawnder Troseddol. Amcangyfrifir

bod tua 90% o bobl sydd yn y

carchar yn meddu ar broblem iechyd

meddwl, problem camddefnyddio

sylweddau neu anhwylder

personoliaeth; mae 70% yn meddu ar

ddwy broblem neu fwy a bydd tua 1

ym mhob 10 yn cael ei effeithio gan

afiechyd meddwl difrifol megis

sgitsoffrenia neu anhwylder

deubegynol. A’r carchar yw’r lle lleiaf

priodol ar gyfer person sy’n ddifrifol

sâl.

Mae pobl ag afiechyd meddwl yn

mynd drwy ddrysau troi o ran y

system gan nad oes yna

rwydweithiau addas ar gael, ac mae

hyn yn golygu bod rhai pobl sydd yn

agored i niwed yn arwain bywydau

cymhleth ac yn ail-droseddu. Dyma’r

hyn yr ydym yn ceisio ei atal: rydym

am gysylltu pobl â’r gwasanaethau

cymunedol sydd angen arnynt er

mwyn atal ail-droseddu. Mae

ymyrraeth yn medru trawsnewid

bywyd person a’i gynorthwyo i gael

yr help sydd angen arno. Ac mae’n

gwneud synnwyr ariannol hefyd,

oherwydd mae’n atal pobl rhag cael

eu dal yn y System Cyfiawnder

Troseddol pan mai’r hyn sydd angen

arnynt yw cymorth gan wasanaethau

iechyd meddwl.

Beth yw ymyrraeth "Out of the

Blue" arferol?

Mae yna asesiad cychwynnol o

anghenion sydd yn seiliedig ar

drafodaethau gydag asiantaethau

allweddol eraill megis y llys a staff y

gwasanaeth prawf a chwmnïau

adsefydlu yn y gymuned, a hynny er

mwyn asesu addasrwydd unigolion i

gymryd rhan. Rydym wedyn yn

gweithio gyda chleientiaid er mwyn

datblygu cynllun amcanion sydd yn

seiliedig ar fodel adferiad Hafal ac yn

edrych ar holl feysydd bywyd, o lety i

gyflogaeth, ac o gyllid i driniaethau.

Dyma’r cyfle i gyfeirio pobl at

wasanaethau yn y gymuned a allai

fod o gymorth iddynt. Wedi hyn,

rydym yn darparu nifer o sesiynau

ymyrryd er mwyn cefnogi’r person i

wireddu ei amcanion. Mae nifer y

sesiynau yn dibynnu ar yr asesiad o

anghenion a beth yw eu hamcanion.

Mae’r sgil-effaith yn medru bod yn

sylweddol. Er enghraifft, mae

cynorthwyo person i dderbyn triniaeth

ar gyfer afiechyd meddwl neu

esbonio’r budd-daliadau y maent yn

gymwys i’w derbyn yn medru

gwneud gwahaniaeth mawr. Rydym

wedi gweld pobl yn trawsnewid eu

bywydau. Mae’n wych i’w weld.

Am fwy o wybodaeth am

wasanaethau Cyfiawnder

Troseddol Hafal, ewch os gwelwch

yn dda i: hafal.org

C

7

C

C

C

Roedd adroddiad gan y

Swyddfa Gartref ym 2015 yn

awgrymu nad yw hyd at

chwarter miliwn o bobl sy’n

agored i niwed yn cael eu

cefnogi gan "Oedolyn Priodol"

(Appropriate Adult) tra’n cael

eu dal gan yr heddlu - sefyllfa

sydd wedi ei ddisgrifio gan yr

Ysgrifennydd Cartref fel

“annerbyniol”. Rydym yn gofyn

i’r Oedolion Priodol Neil

Hussey a Jasmine Davis pam

fod y gwasanaeth y maent yn ei

ddarparu mor werthfawr - a

gwerth chweil.

Dywedwch wrthym am eich rôl fel

Oedolyn Priodol: beth yn union

yw’r rôl?

J: Fel Oedolyn Priodol, rydych yn

teithio i orsafoedd heddlu

gwahanol er mwyn gofalu am les

pobl sy’n agored i niwed ac i

hwylsuo’r cyfathrebu rhyngddynt

hwy a’r staff yn y ddalfa. Mae’r

bobl sy’n agored i niwed yn medru

dioddef iselder, Alzheimer's neu

anhwylder straen wedi trawma.

Rydym yno i ddiogelu eu

buddiannau – sicrhau eu bod yn

cael eu bwydo a’n derbyn dŵr

neu’n ymyrryd yn y cyfweliad os

oes yna gamddealltwriaeth neu

bod angen seibiant ar y person am

unhyw reswm.

N: Ar lefel sylfaenol, nod y rôl yw

sicrhau bod y person sy’n cael ei

ddal yn deall ei hawliau tra yn y

ddalfa. Wedi hynny, bydd y person

yn cael cyfarfod gyda’i gyfreithiwr.

Cyn y cyfweliad, mae’r Oedolyn

Priodol yn treulio amser gyda’r

person ar ben eu hunain er mwyn

sicrhau eu bod yn deall pob dim

sydd wedi digwydd iddynt. Rwyf

wedyn yn esbonio fy rôl yn ystod y

cyfweliad: rwyf yno i sicrhau bod y

person yn deall y cwestiynau a

goblygiadau’r cwestiynau sy’n cael

eu gofyn iddynt. Rwyf hefyd yn

esbonio’r cyfyngiadau arnaf; nid

wyf wedi fy hyfforddi’n gyfreithiol

neu’n gymwys yn y maes ac nid

wyf yn medru rhoi cyngor

cyfreithiol iddynt (rôl y cyfreithiwr

yw hynny). Rwyf hefyd yn dweud

wrthynt na ddylent ddatgelu dim

byd i’r Oedolyn Priodol a allai fod

yn rhagfarnus oherwydd mae

rheidrwydd cyfreithiol arnom i

rannu’r wybodaeth honno gyda’r

heddlu.

Pam ydych yn credu bod

gwasanaeth yr Oedolyn Priodol

mor bwysig?

J: Rwy’n credu fod y gwasanaeth

Oedolyn Priodol yn hynod bwysig -

mae’r cleientiaid yr wyf yn helpu yn

medru bod mewn penbleth yn sgil

proses yr heddlu ac angen y

person yno i ofalu amdanynt a

gwybod eu bod yno ar eu rhan

hwy. Mae’r ffaith nad wyf yn

gwisgo iwnifform yr heddlu yn

medru chwalu unrhyw rwystrau ac

mae’n bwysig bod person yn

teimlo fod rhywun yn eu cefnogi, a

hynny os ydynt wedi gwneud

rhywbeth o le ai peidio! Nid y

drosedd yw fy musnes i - rwyf yno i

ofalu amdanynt tra y maent yn y

ddalfa.

N: Mae yna gynifer yn cael eu dal yn

y ddalfa na sy’n deall y broses ac

yn dweud ‘ie’ mewn sefyllfaoedd

lle y dylent fod yn dweud ‘na’

neu’n gofyn am fwy o wybodaeth.

Yn sgil y ffaith ein bod wedi

cymhwyso fel Oedolion Priodol,

rydym yn medru cael gafael ar fwy

o wybodaeth nag aelodau teulu

neu ‘aelodau lleyg’. Yn dechnegol,

gallai’r heddlu agor y drws a gofyn

i unrhyw un fod yn Oedolyn

Priodol, ond yn sgil ein

hyfforddiant, rydym yn medru

chwarae mwy o ran wrth sicrhau

eu bod yn ymwybodol o’r hyn sy’n

digwydd.

Jasmine: fel rhywun sydd wedi

graddio yn y gyfraith, sut ydych

chi wedi elwa o fod yn Oedolyn

Priodol?

J: Mi wnes i ymuno â’r gwasanaeth

Oedolyn Priodol pan oeddwn yn

astudio cwrs ôl-radd, sef y cam

olaf cyn dechrau gweithio yn y

sector gyfreithol. Dwry gydol fy

astudiaethau, roedd y gwasanaeth

yn cyd-fynd â’r hyn yr oeddwn yn

ei wneud ac wedi rhoi cyfle go

iawn i mi weld sut oedd pethau’n

gweithio o fewn gorsaf heddlu.

Wedi seibiant byr o’r gwasanaeth

yn sgil adleoliam gyfnod, mi wnes i

ddychwelyd, a hynny ar ben swydd

llawn amser yn y sector cyfreithiol.

Roedd hyn yn heriol gan yr

oeddwn yn medru canolbwyntio ar

y person tra’n gweithio yn y gorsaf

heddlu ond roedd fy swydd llawn

amser yn gwneud i ganolbwyntio

mwy ar y ffi a dalwyd ar ddiwedd y

gwasanaeth. Rwyf yn Oedolyn

Priodol llawn amser erbyn hyn ac

rwyf wrth fy modd gan nad wyf yn

gwybod ble fydd yn rhaid i mi fynd,

pwy fyddai’n cwrdd ayyb ond rwy’n

gwybod y byddaf yn cael effaith

bositif ar un person o leiaf.

Beth yw eich cyngor i rywun sydd

yn ystyried dod yn Oedolyn

Priodol?

N: Ewch amdani! Nid oes dau

ddiwrnod byth yr un fath. Gyda

phob un galwad, rydych yn mynd i

dir dieithr. Mae popeth yn newid

drwy’r amser.

J: Fy nghyngor i yw y dylech fwrw

golwg ar yr hyfforddiant o leiaf.

Mae pawb ohonom weithiau’n

mynd drwy gyfnod anodd ond mae

helpu rhywun arall i ysgwyddo’r

baich yn un o’r pethau gwerth

chweil y mae modd i ni gyd wneud.

Peidiwch â bod ofn mynd i orsaf

heddlu - fel yr wyf yn dweud wrth

ein defnyddwyr gwasanaeth, mae’r

heddlu yn broffesiynol ond eto’n

ofalgar ac yn gwerthfawrogi ein

help. Efallai y bydd rhaid i chi fod

ychydig yn hyblyg gydag oriau

gwaith neu leoliadau, ac efallai y

bydd rhai pethau yr ydych yn delio

gyda hwy yn ‘annymunol’ ond mae

staff cymorth gwych gennym sydd

yn medru sicrhau eich bod yn

ymdopi ac yn rhannu’r baich.

Mae Hafal yn darparu gwasanaeth

Oedolyn Priodol yn ardaloedd

heddlu De Cymru a Dyfed Powys.

Er mwyn canfod sut y mae modd i

chi ddod yn Oedolyn Priodol,

ewch i hafal.org neu e-bostiwch:

appropriateadult@hafal.org

iechydmeddwlcymru.net

ffocws: oedolion priodol

Mae’r Ganolfan Genedlaethol ar

gyfer Iechyd Meddwl (NCMH)

nawr wedi recriwtio mwy na

5000 o aelodau o’r cyhoedd

yng Nghymru i helpu gyda’i

hymchwil.

Mae’r Ganolfan, sydd yn cael ei

hariannu gan Ymchwil Iechyd a

Gofal Cymru, yn ymgymryd â

gwaith er mwyn deall ystod o

broblemau iechyd meddwl yn

well.

“Rydym yn hynod ddiolchgar ibawb sydd wedi ein cynorthwyo igyrraedd y garreg filltir hon,”dywedodd y cyfarwyddwr, yr Athro

Ian Jones.

“Mae recriwtio 5000 owirfoddolwyr wedi bod yn grynymdrech - nid yn unig gan ein tîmond y clinigwyr a’r gweithwyrproffesiynol sydd wedi gwneudcymaint i’n cynorthwyo a’npartneriaid yn y Trydydd Sector amudiadau ymchwil ar drawsCymru a thu hwnt.

“Yn fwy pwysig, ni fyddem wedi

cyflawni hyn oni bai am y boblhynny sydd â phrofiad o fyw âphroblemau iechyd meddwl acwedi penderfynu ein helpu gyda’nymchwil - ynghyd â’u partneriaid,teuluoedd a gofalwyr sydd hefydwedi eu cefnogi i wneud hyn.Hoffwn ddiolch i bawb sydd wedigwirfoddoli - rydych yn chware rôlbwysig o ran gwella bywydau poblâ phroblemau iechyd meddwl yn ydyfodol.”

Mae’r NCMH yn ceisio recriwtio

miloedd mwy o wirfoddolwyr gyda

tharged o 10,000 o leiaf. Bydd

recriwtio nifer fawr o bobl yn

mynd i wella cywirdeb ac

effeithiolrwydd ymchwil y

Ganolfan.

Mae’r data a gasglwyd gan y

Ganolfan yn darparu’r deunydd

crai sydd angen ar ymchwilwyr er

mwyn deall achosion a chyflyrau

iechyd meddwl yn well gan

gynnwys anhwylder deubegynol,

anhwylder straen wedi trawma,

iselder, sgitsoffrenia a mwy - y

cam cyntaf tuag at ddiagnosis a

thriniaeth.

Dros y dair blynedd nesaf, bydd y

Ganolfan hefyd yn ymchwilio

ymddygaid heriol a phroblemau

iechyd meddwl ymhlith pobl ag

anableddau dysgu. Mae cymryd

rhan yn ymchwil NCMH yn

cymryd tua awr. Mae’n cynnwys

cwrdd ag ymchilydd hyfforddedig

yn eich carref, cwblhau ychydig o

holiaduron a rhoi sampl o waed –

os ydych yn fodlon gwneud hyn.

Mae modd i bobl sydd yn profi

problemau iechyd meddwl ac

sydd heb brofi problemau iechyd

meddwl i gymryd rhan - ac felly,

mae partneriaid, teuluoedd a

gofalwyr yn medru helpu gyda’r

ymchwil. Os hoffech gymryd

rhan, ewch i

www.ncmh.info/take-part neu

ffoniwch 029 2068 8401.

ncmh.info

Canolfan ymchwil Cymru

yn cyrraedd carreg filltir

gyda 5000 o wirfoddolwyr

y newyddion diweddaraf o’r ncmh...