3/25/2009

1

Цахир толгойн Цахир толгойн цул сульфидын зэс цул сульфидын зэс –– цайрын ордын цайрын ордын цул сульфидын зэс цул сульфидын зэс –– цайрын ордын цайрын ордын 

ххүүдэржилтийн онцлог дэржилтийн онцлог 

Ж.Гантулга

“Ю  К ” ХХК“Юниверсал Коппер” ХХК

2009 он

ОршилОршил

Региональ геологи Региональ геологи –– тектоникийн орчинтектоникийн орчинрр

Цахир толгойн ордын геологиЦахир толгойн ордын геологи

Цахир толгойн цул сульфидын ордын Цахир толгойн цул сульфидын ордын ххүүдэржилтдэржилтххүүдэржилтдэржилт

ДДүүгнэлтгнэлт

3/25/2009

2

ОршилОршилЦахир толгойн цул сульфидын орд нь Баянхонгор аймгийнБаянговь сумаас баруун тийш 17км, Улаанбаатар хотоос баруунурагш 760км зайд байрлана.

Цахир толгойн ордод эртний хүмүүсийн зэсийн хүдэр олборложбайсан ухмал, овоолгууд их тохиолдоно. Эндээс мөн янз бүрийнхэлбэр, хэмжээ бүхий гар аргаар хүдэр олборлох чулуун багаж,хүдэр хайлуулж байсны ул мөр металл зэсийн бөмбөлгүүдтэйшаарганууд олддог.

3/25/2009

3

1948 онд Монголын геологич Б.Лувсанданзан анх энэ талбайорчимд судалгаа хийж байжээ.

1986, 1988 – 1991 онуудад Л.В.Заботкины удирдсан орос –монгол геологичид 1:200000 зураглал, Ж.Тогтох,Б.Ванчиндорж нар 1:50000‐ны эрэл – зураглалын ажлыг энэордын орчим хийж Хондлойтой ижил төстэй скарны төрлийнзэсийн хүдэржилт гэж үзсэн байдаг.

Цахир толгойн орд нь Монгол орны 1:1000000 масштабтайашигт малтмалын зураг дээр зэсийн скарны илрэл гэжтэмдэглэгдсэн байна.

Региональ геологи Региональ геологи –– тектоникийн тектоникийн орчинорчин

3/25/2009

4

Цахир толгойн ордын геологиЦахир толгойн ордын геологиЦахир толгойн орд нь Баянговийн Палеозойн өргөгдлийн урдзахаар байрлах доод – дунд Девоны Хөндөл формацийн галтуулын – тунамал хурдастай холбоотойгоор үүсчээ.

3/25/2009

5

Цахир толгойн цул сульфидын Цахир толгойн цул сульфидын ордын хордын хүүдэржилтдэржилт

Агуулагч чулуулагГантигжсан шохойн чулууРиолит лав, туф

АндезитДиорит, габбро‐диоритын силл

Карбонатлаг занар

3/25/2009

6

Хувирал◦ Цул сульфидын хүдэржилт бүхий агуулагч чулуулаг нь маш хүчтэйгидротермаль – метасоматозын хувиралд орсон байна.

3/25/2009

7

Хүдэржилт

3/25/2009

8

◦ 2 төрлийн исэлдлийн бүс байх бөгөөд эхнийх нь агуулагч гантигжсан шохойнчулууны ан цав, хагарал, үе хооронд байрласан малахит, азурит, оюу, куприт,тенорит, халькантит, цинкит, смитсонит зэрэг зэс, цайрын оксид, карбонат,сульфат нэгдэлүүдийг агуулсан гётит – гидрогётитийн мишэл, судал маягийнбиетүүд бүхий өндөр агуулгатай исэлдсэн хүдэр юм .

◦ Энэ бүсийн доод хэсэгт аранжин зэс, малахит, азурит, оюу агуулсан гётит –гидрогётит – гипсийн давхрага, судал маягийн биетүүд зонхилно

Аранжин зэс

3/25/2009

9

◦ Нөгөө исэлдлийн бүс нь риолит дотор үүссэн төмөр малгайюм. Энэ исэлдлийнбүсийн дээд хэсэгт цайвар шаргал өнгөтэй, хүчтэй лимонит, ярозит, гётитжсэн,уусгагдан нүх сүвэрхэг болсон риолит ажиглагдах ба түүний доор цайваршаргал өнгөтэй гётит, гипс, ангидридын 10‐15м зузаан үе байрлана. Энэ үеийндоор малахит, азурит, хүхэр агуулсан гипсийн судал судланцартай, гётитжсонриолит бий.

◦ Төмөр малгайн хэсэгт  уусгалтын процесс маш хүчтэй явагдсан ба энд зэс, цайрын агуулга харьцангуй бага байдагцайрын агуулга харьцангуй бага байдаг.

◦ Хоёрдогч баяжилтын бүс нь энэ ордын хувьд бага тархсан байх ба энэ ньхүдрийн биетийн дээр гантигжсан шохойн чулууны зузаан үе байгаатайхолбоотой. Харин хүдрийн биетийн шохойн чулуугаар хучигдаагүй хэсэгт энэбүс ажиглагддаг.

◦ Энд зэсийн анхдагч эрдэс болох халькопирит нь халькозин, борнит, ковеллинзэрэг зэсийн хоёрдогч сульфидын эрдсүүдээр бүрэн түрэгдсэн байх ба зэсийнагуулга нь 12% хүрнэ.

3/25/2009

10

Cov

QtzPy

Cov

CovCpy

Cht

Cht

Qtz Qtz

Py

Ser

◦ Анхдагч сульфидын хүдэр нь цул ба үеллэг гэсэн 2 төрөл байна. Цулсульфидын хүдэр нь бараг 90% сульфидын хүдрийн эрдсүүдээс тогтоно./пирит, халькопирит, сфалерит/. Цул сульфидын хүдэр нь 35‐65% пирит, 15‐30%халькопирит, 5‐20% халькозин, ковеллин, 3‐15% сфалерит, 10‐30% кварц‐серицит агуулна. Үеллэг хүдэр нь сульфид + агуулагч чулуулаг

◦ Хүдэржилт нь голдуу агуулагч чулуулгийн үелэлийг даган байрлана. Багазэргээр ан цав дагасан, цул,шигтгээлэг, судал маягийн текстур ажиглагдана.

3/25/2009

11

P

Cpy Py

Py

Py

Py

PyCpy

Cpy

Cpy

3/25/2009

12

◦ Сульфидын хүдрийн биетийг дан сфалеритийн шигтгээлэг, судал дагасанхүдэржилттэй, гипсийн судал судланцараар маш хүчтэй хэрчигдсэн кварц –карбонат – альбит – серицитийн хувиралтай занар бүрхсан маягтай байрлана.

Эрдэсжилт◦ Цахир толгойн орд нь хүдрийн болон дагалдагч эрдсүүдээр баян орд юм. Олонтөрлийн эрдсүүд үүсэхэд гол нөлөөлсөн хүчин зүйлүүд нь шохойн чулууныкальци, карбонат, пиритийн төмөр болон хүхэр, гадаргын ус болон агаарынхүчилтөрөгч юм.

◦ Ордын исэлдлийн бүсэд хоёрдогч хүдрийн болон дагалдагч эрдсүүдээсгематит, гётит, лимонит, гидрогётит, ярозит, малахит, азурит, тенорит, оюу,халькантит, куприт, аранжин зэс, цинкит, смитсонит, кварц, кальцит, гипс,каолинит зэрэг эрдсүүд тогтоогдсон.

◦ Ордын эрдэсжилтийн онцлог нь исэлдлийн бүс болон анхдагч сульфидынбүсэд их хэмжээгээр ажиглагддаг гипс юм. Хоёр төрлийн гарал үүсэлтэй гипсбайна. Эхнийх нь гадаргуугийн усны нөлөөгөөр пирит, шохойн чулуутайхолбоотойгоор үүссэн бол нөгөөх нь гидротермал гарал үүсэлтэй байна.

◦ Гипс нь Курокогийн ордод их тархсан байна.

◦ 2FeS + 15O +8H O +CO 2Fe(OH) + 4H SO + H CO◦ 2FeS2 + 15O +8H2O +CO2 ---- 2Fe(OH)3 + 4H2SO4 + H2CO3

◦ CaCO3 + H2SO4 + 2H2O ---- CaSO4*2H2O + H2CO3

пирит гидрогётит

кальцит гипс

3/25/2009

13

3/25/2009

14

◦ Ордод анхдагч хүдрийн эрдсүүдээс пирит, халькопирит, сфалерит голлодог.Мөн ковеллин, борнит, халькозин, тетраэдрит, теннантит зэрэг эрдсүүддагалдагч байдлаар тогтоогдсон.

◦ Минерграфийн судалгаагаар сульфидууд нь пирит – халькопирит – борнит –халькозин – ковеллин ‐тетраэдрит, теннантит гэсэн дарааллаар үүсчээ.

Py

Cov

Cov

Py TenCpy

ChlCov

Py

Цахир толгойн ордод тогтоогдсон эрдсүүд

3/25/2009

15

Цахир толгойн ордыг дэлхийн ордуудтай харьцуулсан хүснэгт

ДДүүгнэлтгнэлтЦахир толгойн орд дээр минералоги, минераграф,петрограф, рентген минералоги зэрэг олон төрлийннарийвчилсан судалгаа хийгдэж байна.Т йТус ордын геологи, тектоникийн орчин, агуулагч чулуулаг,элементийн болон эрдсийн ассоциаци, хүдэржилт, агуулагччулуулгийн хувирлыг авч үзвэл дэлхийн бусад цулсульфидын ордуудтай ижил төстэй байх ба ялангуяаКурокогийн төрлийн ордуудтай илүү төстэй байна.Иймээс Цахир толгойн орд нь Курокогийн төрлийн цулсульфидын ордын нэг төлөөлөгч юм.Монгол орны металлогены зураг дээр Уралын төрлийн цул

ф б й йсульфидын илрэл гэж ялгасан байгаа нь учир дутагдалтайбөгөөд Урал нь өөрөө Киприйн, Курокогийн, Бешшийнзэрэг олон төрлийн цул сульфидын ордоос тогтдог.Цахир толгойн цул сульфидын ордыг илрүүлснээр манайулсад зэсийн порфирийн ордоос гадна эдийн засгийнөндөр үр ашигтай цул сульфидын ордуудыг олж илрүүлэхболомжтой гэдэг нь харагдаж байна.

3/25/2009

16

Анхаарал тавьсан та бАнхаарал тавьсан та бүүхэнд хэнд бббаярлалаабаярлалаа