Ñóäëàãäñàí áàéäàë.................................................................................................4

Нэгдүгээр бүлэг........................................................................................................5

1.1 Õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ áîëîí öýöýðëýãæ¿¿ëýëòèéí òºëºâ áàéäàë.....................5

Õÿçãààðëàãäìàë çîðèóëàëòòàé íîãîîí áàéãóóëàìæ:..................................................5

Хоёрдугаар бүлэг...................................................................................................20

Архитектур орон зайн төлөвлөлтийн шийдэл...................................................20

Ландшафт дизайны шийдэл...............................................................................21

3.2 ×èìýãëýëèéí öýöýðëýãèéí ìîä áóò òàðèõ òåõíîëîãè..........................................34

Îðøèë

Óëààíáààòàð õîòûí öýöýðëýãæèëòýíä ºäèé áîëòîë õýðýãëýæ èðñýí 14 îâãèéí 29

òºðºëä õàìààðàõ 47 ç¿éëèéí ìîä, ñººãèéí òàðõàö, áîòàíèê øèíæ, ¿ðæ¿¿ëýõ àðãà,

àøèãëàõ õýëáýðèéí òàëààð òîäîðõîéëîëòûã õèéæ, öààøèä ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí øèíæèéã

íü õàðãàëçàí òàðèõ óðãàìëàà ñîíãîí, òàðüæ óðãóóëàõ íü õîòûã öýöýðëýãæ¿¿ëýõ áîëîí

îð÷íîî òîõèæóóëæ ñàéõàí áîëãîõîä òóñ áîëíî.

Áèä íîãîîí ìîä, íîãîîí îð÷èíã¿éãýýð ýíý çóóíä ¿ë àìüäàð÷ ÷àäíà.

Ñýäâèéí ¿íäýñëýë

Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûí áîõèðäëûí õýìæýý ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýð÷èìòýé íýìýãäэж

байгаа нь азоны давхарга нимгэрч дэлхийн дулааралтай холбоотой бөгөөд хүн

амын эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд сөргөөр нөлөөлж байна.. Ү¿íýýñ

ãàðàõ õàìãèéí ãîë àðãà çàì áîë íîãîîí áàéãóóëàìæ ëàíäøàôò õèéõ ÿâäàë þì. Íîãîîí

áàéãóóëàìæ íü

àãààðûã öýâýðø¿¿ëæ ÷èéãø¿¿ëäýãýýñ ãàäíà áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ãàäíàõ ºíãº

òºðõ, õ¿ì¿¿ñèéí àæèëëàæ àìüäðàõ òîõüòîé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, õîòûí ýêîñèñòåìèéã

çîõèöóóëæ áàéäãààðàà ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé.

Íýã ãà îé ìîä ñººã íü 18 ñàÿ øîî ìåòð àãààðûã öýâýðø¿¿ëæ, óòàà óíèàðûí 30-35 %-èéã

ººðòºº øèíãýýäýã áºãººä ºâëèéí óëèðàëäàà íàâ÷ øèëì¿¿ñã¿é áîëñîí ¿åäýý ÷ àãààðûí

áîõèðäëûã 40 % õ¿ðòýë áàãàñãàæ äóó ÷èìýýã èõýýõýí áóóðóóëäàã. Яëàíãóÿà

íàâ÷èò ìîä äóó ÷èìýýíèé 30 %ã çàìõðóóëæ òîîñ øîðîîã 20-76 % õ¿ðòýë ººðòºº

øèíãýýæ õýò õàëàëò áîëîí õºðºëòèéã 2-3 õýì áóóðóóëàí õîò ñóóðèíä áè÷èë óóð

àìüñãàëыг áèé áîëãîäîã.

Àñôàëüò ÷óëóóí çàì òàëáàé á¿õèé áàðèëãà áàéãóóëàìæ èõòýé ãàçàð àãààð

èë¿¿ õàëóóí á¿ã÷èì áàéäàã òóë òýð õàâèéí íîãîîí áàéãóóëàìæ íü îð÷èí òîéðíûõîî

àãààðûí ÷èéãøèëèéã 4-7 % нэмэгдүүлж íàðíû õýò õàëàëòûã 10-15 äàõèí

áàãàñãàäàã ãýæ ýðäýìòýä нотолжээ. ¯¿íýýñ ¿çýõýä íîãîîí áàéãóóëìæèéí à÷

õîëáîãäîë àñàð èõ áºãººä энэ нь манай орны боловсрол соёлын газрын салбар

болох их дээд сургуулиудад х¿¿хэд сурагч, оюутан залуус, багш, ажилчид

ихээр төвлөрсөн байдаг учир тэдэнд зориулсан ногоон байгууламж, тав

тухтай байдал, амрахад зориулсан зориулалтын талбай туйлын хомс байдаг.

Тиймээс ¿¿íèéã çºâ òºëºâëºæ õýðýãæ¿¿ëýõýä ñýäâèéí ¿íäýñëýë îðøèíî.

Ñýäâèéí øèíýëýã òàë

Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûã áîõèðäóóëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íýã áîë àõóéí

áîëîí ¿éëäâýðèéí ãàðàëòàé хог õàÿãäàë, óòàà òîðòîã, òîì æèæèã óóðûí çóóõ, ãýð

õîðîîëëûí óóðûí çóóõíààñ ãàð÷ áóé óòàà óíèàð, àâòî ìàøèíààñ ãàð÷ áóé ò¿ëøíèé óòàà

ãýõ ìýò÷èëýí àñàð èõýýð áîõèðäîæ áàéíà. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð íîãîîí áàéãóóëàìæèéí

òºëºâëºëò ìîä, áóò ñººã, öýöýðëýãò áàéãóóëàìæ òºëºâëºæ ºãºõ øààðäëàãàòàé. Èéìä

áèä Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí Çàéñàí òîëãîéä áàéðëàõ պ人 Àæ Àõóéí Èõ Ñóðãóóëèéí

áàðèëãà äèçàéí áîëîí ãàäíà äîòîð òàëûí íîãîîí áàéãóóëàìæèéã òºëºâëºæ Ìîíãîë îðîíä

òºäèéã¿é ãàäààäûí ºíäºð õºãæèëòýé áóñàä îðíóóäûí Иõ Дýýä Сóðãóóëèóäòàé

ä¿éöýõ¿éö çàãâàð øèéäëèéã òóñãàæ, îþóòíóóäûí ñóð÷ áîëîâñðîõ, òàâ òóõòàé áîëîí

ºí㺠¿çýìæòýé öýâýð îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ ºãºõ, ìºí ãýðýëò¿¿ëýã, çàì òàëáàé, óñàí

îðãèëóóð, àðõèòåêòóðûí çîõèîìæ ýëåìåíò¿¿äийн îíîâ÷òîé øèéäë¿¿äèéã òусгахад

îðøèíî.

Ñýäâèéí çîðèëãî, çîðèëò

պ人 Àæ Àõóéí Èõ Ñóðãóóëèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí äèçàéí, ò¿¿íèé íîãîîí

áàéãóóëàìæ áîëîõ ìîä, áóò, ñººã ÷èìýãëýëèéí óðãàìàë, öýöýãò áàéãóóëàìæ,

àðõèòåêòóðûí áàãà ýëåìåíò çîõèîìæóóäûã çàãâàð áîëãîí ãàðãàæ, ìºí ëàíäøàôò

àðõèòåêòóðûã ººðèéí îðîíä õºãæ¿¿ëýõ, äîòîð ãàäíà òîõèæîëòûã èæ á¿ðíýýð íü

òºëºâëºæ äýëõèéí æèøèãò íèéöñýí òîì ñóðãóóëü áîëãîõîä ñýäâèéí çîðèëãî îðøèíî.

Ýíýõ¿¿ çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä äàðààõ çîðèëòóóäûã òàâüæ áàéíà. ¯¿íä:

Òóõàéí á¿ñ íóòãèéí áàéãàëü öàã óóð, õºðñ, ôèçèê ãàçàðç¿éí îíöëîãèéã ñóäëàõ

Íîãîîí áàéãóóëàìæèéí øèéäýë áîëîí àðõèòåêòóðûí ýëåìåíò¿¿äèéí øèíýëýã òàëûã ñóäëàх

Íîãîîí áàéãóóëàìæ òºëºâëºëòèéí çóðãóóäûã äàðààõ ïðîãðàìóóäûã àøèãëàæ ¿éëäýõ

Atocad

Photoshop

3D max,

Ñóäëàãäñàí áàéäàë

Ìàíàé îðíû îéí ñàí 18.3 ñàÿ ãà áºãººä îé ìîäîîð á¿ðõýãäñýí òàëáàé íü 12.9 ãà áóþó

íóòàã äýâñãýðèéí 8.2 %, ¿¿íýýñ øèëì¿¿ñò íàâ÷èò ìîäíû îéí òàëáàé íü 10.5 ñàÿ áóþó

6.7 % áàéãàà áºãººä ýíý ¿ç¿¿ëýëòýýð îéí íººöººð õîìñ îðíû òîîíä áàãòäàã. Ìîíãîë óëñ

Àçè òèâèéí òºâ õýñýãò îðøäîã áºãººä äàëàé òýíãèñýýñ àëñëàãäсàí ýõ ãàçðûí ýðñ

òýñ óóð àìüñãàëòàé, õóð òóíàäàñ áàãàòàé, äàëàéí ò¿âøíýýñ äóíäæààð 1580 ì äýýø

ºðãºãäñºí îíöëîãòîé.

Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí 42.5 % ãîâü öºëèéí á¿ñ ýçýëæ áàéíà. Мîíãîë îðîí

ãàçàðç¿éí áàéðøèë, óóð àìüñãàëûí íºõöºë, ãàçàð íóòãèéí ãàäàðãûí õýâ øèíæ,

ýêîëîãèéí òîãòîëöîîíû õóâüä öºëæèëòèéí àþóëä ºðòºõ íýí ýìçýã, ÷èéã äóòìàã õóóðàé

á¿ñ íóòàãò áàãòäàãèéí óëìààñ ãàí, öºëæèëòºíä íýðâýãäñýýð èðñýí.

պ人 Àæ Àõóéí Ñóðãóóëü íü àíõ 1950-ààä îíîîñ õîéø Öýðãèéí ýìíýëýãèéí

çîðèóëàëòààð áàðèãäàæ áàéñàí. Ýíý ¿åä óëñ òºðèéí øèíý÷ëýëò ãàðñíû óëìààñ ýíý

áàðèëãûã àøèãëàõ øààðäëàãàã¿é áîëñîí. 1958 îíä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëèéí çàðèì

àíãèéã ñàëãàí ýíý áàðèëãàä í¿¿ëãýí øèëæ¿¿ëñýí. Èíãýæ պ人 Àæ Àõóéí Ñóðãóóëü

¿¿ñýí áèé áîëñîí. Өíººäºð պ人 Àæ Àõóéí Ñóðãóóëèéí ãàäíàõ íîãîîí áàéãóóëàìæ íü

áóñàä ñóðãóóëèéã áîäâîë õàðüöàíãóé èõ, àãààðûí õóâüä èë¿¿ öýâýð, ýðãýí òîéðîí òîì

òàëáàéòàé çýðýã äàâóó òàëóóäòàé. Ñóë òàëûí õóâüä ãýâýë íîãîîí áàéãóóëàìæ áîëîí

áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õóâüä äèçàéí àðõèòåêòóðûí øèéäýë òààðóó áîëíî.

Нэгдүгээр бүлэг

1.1 Õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ áîëîí

öýöýðëýãæ¿¿ëýëòèéí òºëºâ áàéäàë

Õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ öýöýðëýãæ¿¿ëýëòèéã õ¿í àìûí àæèëëàõ àìüäðàõàä

òîõèðîìæòîé ãîî ç¿é, àðèóí öýâýð, ýð¿¿ë àõóéí íºõöëèéã õàíãàñàí õîòûí îðîí çàéí áè÷èë

óóð àìüñãàëûí òààëàìæòàé îð÷èíã áèé áîëãîæ õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû ýëäýâ õîðòîé

íºëººë뺺ñ õàìãààëàõ, áàðèëãàæñàí íóòàã äýâñãýðèéí àðõèòåêòóð îðîí çàéí

çîõèîìæèéã ñàéæðóóëñàí áàéõààð òîîöîæ òºëºâëºíº. Õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ õîò

òîñãîíû íèéòèéí õýðýãöýýíèé çîðèóëàëòòàé öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí, öýöýðëýãò òºãºë,

îðîí ñóóö, ¿éëäâýðëýëèéí, õîðîîëëûí ÷àíàðòàé öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí, öýöýðëýãò

òàëáàé, öýöýðëýãò ãóäàìæ, ìîäîò ãóäàìæ áîëîí ç¿ëýãæ¿¿ëñýí ãóäàìæ õàìààðàãäàíà.

Õÿçãààðëàãäìàë çîðèóëàëòòàé íîãîîí áàéãóóëàìæ:

Ñóðãóóëü, öýöýðëýã, ÿñëü, ýìíýëãèéí áàéãóóëàìæ, àâòî áîëîí òºìºð çàìûí, áàðèëãà

áàéãóóëàìæèéí õàìãààëàлòûí çóðâàñ, èðãýí îëîí íèéòèéí áàðèëãûí ýäýëáýð ãàçðûí

öýöýðëýãæ¿¿ëýëò îðíî.

Òóñãàé çîðèóëàëòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ öýöýðëýã: Бîòàíèê öýöýðëýã îðîí ñóóöíû õîðîîëëûã ¿éëäâýðèéí ãàçðààñ òóñãààðëàñàí

õàìãààëàëòûí á¿ñ, ãóäàìæ òàëáàéí öýöýðëýãæ¿¿ëýëò ãóó æàëãà çýðýã õºðñíèé

ýâäðýë, ýëñíèé í¿¿ëò çýðãýýñ õàìãààëñàí íîãîîí ñóóëãàö áîëîí ãîë ãîðõè, íóóð öººðìèéí

ýðãèéí õàìãààëàëòûí çóðâàñ, õ¿÷òýé ñàëõè, ýëñ öàñíû õóíãàðàëòààñ õàìãààëñàí

íîãîîí áàéãóóëàìæ îðíî. Õîò òîñãîíû íóòàã äýâñãýðò íîãîîí áàéãóóëàìæийн

öýöýðëýãæ¿¿ëэлт, áîëîí çàäãàé îðîí çàé õîðøñîí öîãöîëáîð á¿ñ òºëºâëºõ íü ç¿éòýé. Õîò

ñóóðèíы áàðèëãàæñàí íèéò òàëáàéí 40 %- ààñ áàãàã¿é öýöýðëýãæ¿¿ëñýí íóòàã

äýâñãýð, ñóóöíû õîðîîëëûí áàðèëãàæñàí íóòàã

äýâñãýðèéí 25 %-ààñ áàãàã¿é íü

öýöýðëýãæ¿¿ëñýí íóòàã äýâñãýð ýçýëíý. Õîò

òîñãîíû òóõàéí îðîí íóòãèéí õºðñ, óóð

àìüñãàëûí íºõöºë, ìºíõ öýâäýã õºðñòýé ýñýõ,

ò¿¿íèé ¿åèéí ã¿í çýðãèéã òîîöîæ ñóóëãàöûí

òºðºë çîðèóëàëò ò¿¿í÷ëýí ñóóëãàöûí ìàòåðèàëûã 纺âºðëºí àâ÷ðàõ áîëîìæ çýðýãò

óÿëäóóëàí öýöýðëýãæ¿¿ëýëò õèéíý. Èíãýõäýý õóó÷èí áàéñàí óðãàìàë, ÿëàíãóÿà ìîä,

ñººã ¿ðæèë øèìòýé ºíãºí õºðñèéã àëü áîëîõîîð õàäãàëàí ¿ëäýõ çàð÷èì áàðèìòàëíà.

Öýöýðëэãèéí çîðèóëàëò áîëîí íàð ñàëõèíû íºëººëºë àãààðûí áîõèðäîëò, õºðñíèé íºõöºë

çýðýã òóõàéí íºõöºë áàéäàëòàé óÿëäààòàéãààð ìîä ñººãèéí íýð, òºðºë, òàðèõ

õýëáýðèéã ñîíãîíî. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ñóóðèéí í¿õ óõàõ, ãàçàð äîîðõ ñóâàã

øóóäóó ìàëòàõ, ºíäºðæèëòèéí çóðãèéí äàãóó õºðñ õóóëàõ çýðýã ãàçàð øîðîîíû àæëûí

¿åä ¿ðæèë øèìò õºðñíèé ÿëçìàãжñàí ºíãºí ¿åèéã 20 ñì, ç¿ëãýí õºðñèéã 6-8 ñì õóóëæ

àâñàí áàéх ёстой.

Óëèàñààð ãàíäóó ðàéîíóóäàä õóóðàé ñàëõèíààñ õàìãààëàõ, ãàöóóðàààð õîéä ç¿ãèéí

ðàéîíóóäàä õ¿éòðýëýýñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð õàìãààëàëòûí çóðâàñыг байгуулах

Îíöãîé îáúåêòóóäûã ò¿éìðýýñ õàìãààëàõ ãàëä òýñâýðòýé, ìîä ñººãººð

öýöýðëýãæ¿¿ëýõ

Óñàí ñàí íóóð öººðìèéã õàìãààëàõ, ò¿¿íèé óóðøèëòûã áàãàñãàõ çîðèëãîîð óñ

õàìãààëàëòûí öýöýðëýã áàéãóóëàõ

Öýöýðëýãæ¿¿ëñýí òàëáàéã ìàëààñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð çàõààð íü 3-5 ýãíýýãýýð

ºðãºñëºã áóò, ñººã òàðüæ õàøèæ õÿçãààðëàõ,

Øàðèëûí ãàçðûí óðäóóð õºøèã õýëáýðýýð ìîä òàðüæ õààõ, öýöýðëýãæ¿¿ëýëò õèéõ

òóñãàé çîðèóëàëòààð áàéãóóëñàí íîãîîí áàéãóóëàìæóóä îðíî.

Íèéòèéí ýçýìøëèéí íîãîîí áàéãóóëàìæ:

Нèéòèéí ýçýìøëèéí íîãîîí áàéãóóëàìæ öýöýðëýãæñýí òàëáàéí àð÷èëãàà, òàðèàëàëò,

íºõºí ñýðãýýëò, ãýðýëò¿¿ëýã, ðåêëàì ÷èìýãëýëèéã áàéðëóóëàõ, çàñâàðëàõ, ¿åðèéí

äàëàí ñóâãèéí öýâýðëýãýý, áîðîîíû óñ çàéëóóëàõ, äàëä øóãàì ñ¿ëæýýíèé çàñâàð

¿éë÷èëãýý, àðõèòåктóðûí æèæèã áàéãóóëàìæ õºøºº äóðñãàëûí çàñâàð çýðýã

àæëûã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóä õàðèóöàí ã¿éöýòãýäýã áºãººä ýäãýýð

òîõèæîëòûí àæèëä õîòûí òºñ⺺ñ æèë á¿ð íýã òýðáóì îð÷èì òºãðºã çàðöóóëäàã. Õîòûí

íîãîîí áàéãóóëàìæèíä æèë á¿ð 60-100 мян øèðõýã ìîä ñººã òàðüæ 300-500 ìÿíãàí ìåòð

êâàäðàò ç¿ëãèéã íºõºí ñýðãýýæ, 6-10 ìÿíãàí ìåòð êâàäðàò талбайд öýöýã òàðüæ

óðãóóëäàã. Öýöýðëýгæèëò íîãîîí áàéãóóëàìæèéí àð÷èëãààíä æèë á¿ð 170-200 ñàÿ

òºãðºã çàðöóóëäàã.

Óëààíáààòàð õîòûí îéðîëöîî 100 ãà ãàçàðò ìîä ¿ðæ¿¿ëèéí àæ àõóé áàéäàã áà ýíäýýñ

æèë á¿ð ìîä àâ÷ нèéòèéн ýçýìøëèéн гóäàìæ òàëáàéä нºõºн òàðèàëàëò õèéäýг.

Àðхèòåêòóðûн æèæèг áàéгóóëàìæ õºøºº äóðñгàë, Óëààнáààòàð õîòîä 18 óñàн

îðгèëóóð , 86 õºøºº äóðñгàë áàéäàг. Õºøºº äóðñãàë àðõèòåêòóðûн æèæèг

áàéãóóëàìæèéн çàñâàðò æèë á¿ð 20-30 ñàÿ òºгðºгèéг õîòûн òºñâèéн óðñгàë

çàðäëààñ ñàнõ¿¿æ¿¿ëäýг áºгººä 15-20 õºøºº äóðñгàë çàñàæ øèнý÷èëäýг. Õîòûн

õýìæýýнä нèéò 800 êì 250 гàðóé òºðëèéн õàéñ õàìгààëàëò áàéäàг. Æèë á¿ð 10 êì

õàéñ øèнýýð ñóóëгàæ, 20-25 êì õàéñ ñýðгýýн çàñâàðëàäàг.

Гýðýëò¿¿ëýг ðåêëàì ÷èìýгëýë Óëààнáààòàð õîòûн õýìæýýнä 5572 ø гýðýëò¿¿ëýг÷,

1800 гàðóé ðåêлàìнû ñàìáàð áàéдаг. Õîòûн гýðýëò¿¿ëýг ÷èìýгëýëèéн çàñâàð

¿éë÷èëгýý нü õîòûн òºñ⺺ñ æèë á¿ð 300 ñàÿ òºгðºг çàðöóóëäàг.

Нèéòèéн ýçýìøëèéн нîгîîн áàéгóóëàìæ нü ïàðê, ñààä, ñêâåðü, áóëüâàð, àëëåé гýæ

àнгèëäàг. Нèéòèéн õýðýгöýýнèé нîгîîн áàéгóóëàìæ нü çºâõºн îðøèн ñóóг÷äûн

àìðàëò çóгààëгûн àÿ òóõòàé îð÷èнг á¿ðä¿¿ëýõ òºäèéг¿é á¿õ нèéòýýð çóгààëàн

öýнгýõ, òîгëîõ, àìðàõ нºõöëèéг á¿ðä¿¿ëнý. Öýöýðëýг нь ìîä, ç¿ëýгнээс гадна

àðõèòåêòóðûн бага ýëåìåнò¿¿äээс бүрдсэн байна Ýäгýýð элементүүдийн

öýöýðëýгò ýçëýõ õýìæýý нü ¿éë÷ë¿¿ëýг÷äèéн òîîнîîñ õàìààðна. Àñôàëüò áåòîн çàì

òàëáàé 15-20 %, ç¿ëýг öýöýгò òàëáàé 25-30 %, ìîä ñººг 50-60 % òóñ òóñ áàéнà.

Ногоон байгууламжийн үндсэн элементүүд

Хотын ногоон байгууламжийг

бүрдүүлэгч нэгж хэсгүүд нь

ганц нэгээр юм уу хэсэг

бүлгээр суулгасан мод сөөг, их

хэмжээний талбайд олноор

тарьсан модод, гудамж замын

дагуу суулгасан модлог

ургамал, таримал хашаа, ургамлан хашлага, ногоон хана, хамгаалалтын

зурвас, эмжээр зэргээс бүрддэг. Эдгээр нэгжүүд нь хоорондоо ялгарах

онцлогтой ба түүнийг байгуулах ургамлыг зөв сонгон авч уран сайхнаар

хослуулан байгуулж чадсанаар хот суурин, байшин барилгын гадаад өнгө

үзэмжийг чимэглэж сайхан болгохын зэрэгцээ хүн амын эрүүл ахуйн нөхцлийг

сайжруулж тааламжтай орчинг бий болгодог.

Ганц нэгээр суулгасан мод сөөг/солитер/

Энэ нь зүлгэн дунд мод болон сөөгийг бусдаас онцгойлон ганц нэгээр тарьж

суулгасныг хэлнэ. Ганцаарчилж суулгасан мод, сөөг

нь тухайн орчныг чимэглэж чадахуйц хэлбэр, өнгө

үзэмж сайтай шинэс, гацуур, хус, улиас, хайлаас,

монос, голтбор, гандигар зэрэг байна. Ганцаар

суулгасан модонд гол иш / штамб/ гаргаж титмийн

хэлбэрийг бөөрөнхий, шовгор, цац, бортого маягтай

болгон гоёлын заслага хийсэн байх шаардлагатай.

Тэгэхдээ том модонд тухайн ургамлын ерөнхий өндрөөс хамаарч үндэсний

бүдүүвчээс дээш титэм хүртэл 1,5 м, намхавтар мод юмуу сөөгөнд 0,75-1,2 м

хүртэл мөчрийг тайрч цэвэрлэн гол ишийг гаргана.

Бүлэг мод сөөг / древесная группа/

Зүлэг бүхий талбайд мод сөөгийг 2 түүнээс

дээш хэд хэдээр суулгасан хэлбэр. Үүнд том

мод 2-3

ширхэг,

сөөгийг

түүний

өндөр титмийн хэмжээ, ургамалжуулж

байгаа газрын талбайн их багаас хамаарч 2

болон түүнээс олон ургамлыг хэсэгчлэн

суулгана. Нэг хэсэгт нь нэг ба хэд хэдэн өөр төрлийн мод сөөг байж болно.

Мөн нэг төрлийн модыг өндөр нам

байдлаар ургуулах тохиолдолд

танаж хяргахад тэсвэртэй ургамлыг

сонгож авна.

Эгнүүлэн суулгасан мод сөөг

/Аллейное насаждение/

Замын хажуугаар юмуу ямар нэг барилга байгууламжийн хоёр талаар

гудамжинд нэг эгнээгээр суулгасан модод

юм. Энд шинэс, гацуур, нарс, зэрэг

моддыг тарина. Мөн цэцэрлэг паркийн

хамгаалалтын зурваст нэг юмуу хэд хэдэн

төрлийн мод сөөгийг эгнүүлэн суулгана.

Сөөгөөс долоогоно, нохойн хошуу, гүйлс,

чаргай, харгана, зэргийг тарьж болно.

Туж мод /Древесный массив/

Их хэмжээний талбайд олон зуун мод суулгасан байна. Нэг нь томоохон

паркийн байгууламжинд хэрэглэгдэх бөгөөд нэг юмуу хэд хэдэн төрлийн мод

сөөг ургуулж болно.

Ногоон хана/зеленая/

Цэцэрлэгжүүлэлтийн зохиомжоос өвөрмөц онцлогтой, барилга байгууламжийн

хана, туурганд бүрхүүлж ургуулах юмуу асаж авирч, ороож ургадаг. Ургамлын

найлзуурыг нягтруулан нэгэн

хавтгайд ургуулахын тулд янз

бүрийн хэлбэртэй түшиг тулгуур,

төхөөрөмж зангидан тэднийг

дамжуулан ургуулах юм. Бас унжиж

ургадаг ургамлыг дээвэр хананаас

унжуулж ургуулан ханыг бүтээсэн зохиомж юм. Танаж засах боломжтой, 2 м–

ээс дээш өндөр ургадаг мод сөөгийг нэг эгнээгээр ойрхон зэрэгцүүлэн

суулгаж ногоон хана байгуулж болно.

Боскеты

Энэ нь цэцэрлэг паркийн дотор зарим хэсгийг бусдаас тусгаарласан байдлаар

“г”, “п” маягтай юмуу хагас дугуй “нум” хэлбэрүүдээр ихэвчлэн нэг эгнээ мод

сөөг суулган танаж хяргасан байна.

Таримал хашлага / живая изгорогдь/

Цэцэрлэгт талбайг хүний хөл хөдөлгөөнөөс хамгаалан тусгаарласан буюу

паркийн доторхи аль нэг хэсгийг нөгөө хэсгээс заагласан хашлага юм.

Таримал хашлаганд хэрэглэсэн ургамлыг танаж хэлбэржүүлэх эсвэл засалт

хийлгүйгээр өөрийнх нь төрх хэлбэрээр гэсэн 2 хэлбэр байдаг. Таримал

хашлаганд их өндөр бус сөөгүүд нохойн

хошуу, бүйлс, чаргай, тавилгана зэргийг

суулгавал тохиромжтой бөгөөд танаж

хэлбэржүүлэх, огтлоход тэсвэртэй

жимсгэнэт өрөл, хайлаас, удлиг харгана,

гялгар чаргай зэрэг байж болно. Таримал

хашлагын өндөр /2-3/, дунд зэрэг /1-2/, намхан /0,5-1/м гэж гурав хуваана.

Эмжээр /бордюр/.

Замын хашлаганы гадна тал,

зүлэгний захаар 0,5 м–ээс

өндөргүй сөөг, сөөгөнцөр тарих

юм. Эмжээрт улаан харгана,

боролзгоно, сибирь шар мод,

монгол догор, сургар зэрэг

хяргадаггүй намхан ургамал, эсвэл намхан болгож болох ургамлыг тарина.

Фигурные зеленые изделия

Энэ нь хүн зориудаар ногоон ургамлыг янз бүрийн хэлбэр загвар гарган

тавьсан ба зассан амьтны болон геометрийн элдэв уран дүрс үүсгэсэн хийц

юм. Энд мөнх ногоон болон навч, шилмүүсээ гүвдэг навчит шилмүүст мод сөөг

байхаас гадна îлîн наст өвслөг ургамлыг дүрс гаргасан, үг бичсэн зохиомжууд

хамаарна.

Байгаль цаг уур

Ìîнгîë îðнû нóòàг äýâñгýð нü òºâ Àçèéн õîéä óóëàðõàг õýñгèéг ýçýëæ äýëõèéн

áºìáºðöгèéн õîéä õàгàñûн äóнäàä ºðгºðºг¿¿äýä áàгòäàг áà äýëõèéн õºðñ öàг

àгààðûн á¿ñ÷ëýëýýñ ¿çâýë äóëààнû нººöèéн õýìæýýгýýðýý ñýð¿¿н óóð

àìüñгàëòàé, ÷èéгøèëèéн õóâüä õóóðàé áà õóóðàéøèëòòàé нóòàгò îðнî. Äàëàéн

ò¿âøнýýñ äýýø 1580 ì ºðгºгäñºн 1569.9 ìÿн ì3 нóòàгòàé ýõ гàçðûн óóð àìüñгàëòàé

ìóæèä îðøäîг. Гàçàðç¿éн áàéðøëûн õóâüä Óëààнáààòàð õîò нü ìîнгîë îðнû гàçàð

òàðèàëàнгèéн òºâ á¿ñèéн ÷èéгëýгä¿¿ ñýð¿¿н äýýä á¿ñýä õàðúÿàëàгääàг áàéнà.

Öàг óóðûн Óëààнáààòàð ñòàнöûн îëîн æèëèéн äóнäæààð àгààðûн äóнäàæ

òåìïåðàòóð -3.50 ñ çàðèì æèë 50 ñ õ¿ðнý. ºâëèéн óëèðàëä àгààðûн òåìïåðàòóð -25-

350 ñ õ¿ðòýë õýëáýëçäýг. Æèëä äóнäæààð 250-270 ìì òóнàäàñ óнàäàгààñ 228 ìì

äóëààнû óëèðàëä 4-10 ñàðä óнàäàг. Àгààðûн õàðüöàнгóé ÷èéгøèë äóнäæààð

49% áàéнà. Öàñàн á¿ðõ¿¿ëèéн нèìгýн äºнгºæ 1-5 ñì áàéнà. Õºðñ нü 2.5-4 ì г¿н

õºëäºнº. 4-5 ñàðä õºðñнèé óñнû ò¿âøèн èõ äîîøèëäîг ó÷ðààñ õºðñнèé óñàн

õàнгàìæ ýðñ ìóóääàг. Õºðñнèé äàâõàðгà õºëäñºнèé äàðàà öàñàн á¿ðõ¿¿ë òîгòîæ 3-

ð ñàðûн ñ¿¿ë÷ýýð õºðñнèé äàâõàðгà гýñýõýýñ ºìнº àðèëäàг ó÷ðààñ õºðñнèé

÷èéгèéн õóðèìòëàë нºëººг¿é. Õàâðûн óëèðàëä àðàé èë¿¿ òóнàäàñ óнàäàг.

Óëààнáààòàð õîò îð÷èìä õàâàð õîнîгèéн äóнäàæ òåìïåðàòóð +5 ñ-г äàéð÷

òîгòâîðòîé äóëààðàõ нü 5-ð ñàðûн 13 нààñ ýõýëнý. Нàðнû гèéг¿¿ëýëòèéн

¿ðгýëæëýõ õóгàöàà ¿¿ëøèëòèéн áîëîн гàçàðç¿éн нºõöºë áàéäàë öàг óóðûн

áàéäëààñ õàìààðнà. Òóõàéëáàë Óëààнáààòàð õîòûн нàðнû гèéг¿¿ëýëòèéн

õóгàöàà 5 ñàðä 288 öàг áàéñàн áîë, 7-ð ñàðä 258 öàг áóþó äàðóé 30 öàгààð áàгà

áàéгàà нü ýнý ñàðä нàðнû ºнäºð õàìгèéн äýýä öýгòýý õ¿ðäýг áîëîâ÷ ¿¿ëøèëò нü

áóþó á¿ðõýг ºäºð нýìýгäýæ èðäýгýýð òàéëáàðëàгäàнà. Нàðнû гèéг¿¿ëýëòèéн

áîäèò õóгàöàà äýýðõ нºõöºë áàéäëààñ õàìààðàн ºäðèéн ¿ðгýëæëýõ õóгàöààнû 50-

80 %-г ýçýëäýг áàéнà. Гàçðûн гàäàðгàä èðæ áàéгàà äóëààнû ¿нäñýн ýõ áóëàг нü

нàðнààñ èðäýг нèéëìýë öàöðàг þì. Ýнý нü нýг òàëààð àгààð ìàнäàë áîëîн ¿¿ë

çýðýгò ñàðнèñàн ñàðнèìàë öàöðàгààñ á¿ðäýнý.

Ìîнгîë нóòàгò äóнäæààð 4000-4800 êàëîðè нèéëìýë öàöðàг нýг õàâòгàé äºðâºëæèн

ìåòð òàëáàéä нýг æèë òóñäàг áàéнà. Ìîнгîë óëñûн нèéñëýë Óëààнáààòàð õîò нü

Õýнòèéн нóðóóнû áàðóóн õýñýгò äàëàéн ò¿âøнýýñ äýýø 1500 ì ºнäºðò Áîгäõàн,

Ñîнгèнîõàéðõàн, ×èнгýëòýé, Áàÿнç¿ðõ óóëñààð õ¿ðýýëýгäýн îðøäîг. Ñàëõèнû

÷èгëýë нü èõýâ÷ëýн áàðóóн õîéнîîñîî ñàëõèëäàг.

Газрын гадарга хөрсний хэв шинж чанар

Áîãäõàí óóë íü ç¿¿íýýñ áàðóóí òèéø ÷èãëýñýí ãîë íóðóó ò¿¿íèé áóñàä ñàëáàð

óóëñààñ á¿ðäýíý. Áîãäõàí óóëûí õàìãèéí ºíäºð îðãèë íü äàëàéí ò¿âøíýýñ äýýø 2268

ìåòðò ºðãºãäñºí. Öýöýý ã¿í þì. Áîãäõàí óóëàíä 2000 ìåòðýýñ äýýø ºðãºãäñºí îðãèëóóä

á¿õèé ýðòíèé òýãøðýëòèéí ãàäàðãà ãîëëîíî.

Òåêòîíèê ýëýãäëèéí õýâ øèíæèò õîòãîð, ã¿äãýð

Ýëýãäýë õóðèìòëàëûí õýâ øèíæèò õîòãîð, ã¿äãýð

Õóðèìòëàëûí õýâ øèíæèò õîòãîð, ã¿äãýð

Õºðñ íü ãàçðûí äàâõàðãàä ¿å ¿¿ñãýí ¿¿ñäýã. Õºðñ á¿ðýëäýõýä îëîí çóóí æèë

øààðäàãäàõ áºãººä ò¿¿íä öàã àãààðûí íºõöºëä áîëîí àìьòàí óðãàìëûí íºëºº èõ áàéõààñ

ãàäíà ìèêðî îðãàíèçì ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Ó÷èð íü àìüä îðãàíèçìóóä ¿õýæ ¿ðýãäýí

õºðñºíä èõ õýìæýýíèé îðãàíèê õîëüöûã á¿ðä¿¿ëäýã áàéíà. Áîãäõàí óóë íü Õàíãàé,

Õýíòèéí áàðóóí ºìíºä õýñýãò îðøèíî. Óóëûí áýë, õîðìîé, ãóó æàëãààð õîæóó ¿åä

õóðèìòëàãäñàí õýìõäýñò ñèéðýã õóðäàñ, õàéðãà, Ẻíöºã, áóë ÷óëóóòàé, öàéâàð

ñààðàë ºíãèéí øàâðàíöàð ýëñýíöýð á¿òýöòýé áàéíà. óóëûí àð òàëûí àìíû àäàã áîëîõ

ãîëûí äýíæ îð÷ìîîð åðäèéí õàð õ¿ðýí õºðñ, Òóóë ãîë áîëîí ò¿ð óðñãàëòàé ãîðõèíû òàòàì

àì õºíäèéí íàì õîòгîр äàãóó íóãûí áîëîí àëþâèéí õºðñ òóñ òóñ òîõèîëäîíî. Ýíý á¿ñèéí õºðñ

íü õºíãºí, óñ øèíãýýõ ÷àäâàð ºíäºð õºðñ ¿¿ñãýã÷ ÷óëóóëàãò äàâñ áàãà

àãóóëàãääàã.

Õºðñíèé áîõèðäëûí õóâüä õºðñíèé 50 ãàðóé õºíäëºí îãòëîëîîñ ôèçèê òåõíîëîãèéí

õ¿ðýýëýíãýýñ õàð áà öàãààí òóãàëãà, çýñ, öàéð, íèêåëü, êîáàëü, õîðì, áàíàäè çýðýã

10 ãàðóé ýëåìåíòтэй нь òîãòîîãдæýý. Óëààíáààòàð õîòîä õàð áà öàãààí òóãàëãà,

çýñ, öàéð, áàíàäè çýðãèéí äóíäàæ àãóóëàìæ íü íîãîîí á¿ñòýé õàðüöóóëàõàä 1.5-1.8

äàõèí èõ áîõèðäñîí. Áîãäõàí óóëûí àìíû õºðñºíä õàð òóãàëãà, áàíàäè èõ áàéíà. ìºí õàð,

öàãààí òóãàëãà, ìèøúÿê, õðîì, ìîëèáäåí çýðãèéí àãóóëãûí øèíæèéí êîýôôèöèåíò ºíäºð

áàéíà. áîãäõàí óóëûí àð, ºâºð àìóóäûí àäàã, Òóóë ãîëûí äýíæ ãàçðààð õóðèìòëàëûí

¿éë ÿâöûí ¿ð ä¿íä ¿¿ññýí ñýâñãýð õóðäàñ äýýð àëàã ºâñ-¿åòýíò õóóðàé õýýðèéí

óðãàìàëøèë äîîð òàðõàíà. Óëààнáààòàð õîò нü гàçàðç¿éн ìóæëàëààð хàнгàéн áèî

óóð àìüñгàëûн õàгàñ ÷èéгëýг ºнäºðøèëòèéн á¿ñ÷ëýë á¿õèé хýнòèéн ºìнºä òîéðîгò

áàгòàнà. Ýнý á¿ñ нóòàг Õýнòèéн гîë нóðóóнààñ òàñàðõàé îðøèõ áîëîâ÷ õºðñºн

á¿ðõýâ÷èéн òàðõàëòûн õóâüä Õýнòèéн гîë нóðóóäòàé èæèë òºñòýé þì. Ýнä õàä

àñгà á¿õèé òýгø îðîéä óóëûн нóгûн õºðñ, гîëûн òàòàìûн õºðñ ò¿¿нýýñ äîîø îé

òàéгûн õºðñ òîгòâîðæèæ àð ºâºð õàæóóä áîëîн óóëûн ºðгºн àìóóäàä õýýðèéн õºðñ

òàðõàнà.

Áîгäõàн óóëûн õàìгèéн èõ òàëáàéг ýçëýõ õºðñнèé гîëëîõ õýâ øèнæ нü òàéгûн

õºðñ áºгººä ò¿¿нèé òàðõàëòûн îнöëîг нü óóëûн îðîéä, õÿð, àð õàæóóä õàðèëöàн

àäèëг¿é áàéнà. Õýýðèéн óðгàìàëøèë äîð óóëûн õàð øîðîîн õºðñ òàðõàнà. Ýнý õºðñ

нü ýëþâè-äåëþâèéн èõ ñàéð ÷óëóóëгààñ õóðäàñ äýýð òîгòâîðøèõèéн õàìò óóëûн

õàæóóгèéн ¿éë ÿâöàä áàéнгà нýðâýгääýг òóë õºðñнèé ¿å äàâõàðгóóä нèìгýн õºðñ

гàäàðгààñ ýõëýн ñàéð ÷óëóóëàг áàéнà.

Голын татмын хөрс:

ìàнàé îðîнä 1400 гàðóé гîë гîðõè ñ¿ëæèн óðñàæ нèéëáýð óðò нü 67000 êì õ¿ðäýг

áàéнà. Òýäгýýðèéн ýðýг õºâºº õºнäèé òàòàìûн äàгóó õ¿н çîн îëîн Ẻгнºðºн

àìüäàðñààð èðñýн. Áàéгàëèéн ëàнäøàôòóóä äîòîðîîñ õ¿н ìàëûн õºëä õàìгèéн èõýýð

òàëõëàгäàæ òåõнèêèéн нºëººнä нýðâýгäýæ, èõ à÷ààëàëòàé áàéäàг нü ÿàõ

àðгàг¿é гîëóóäûн õºнäèé þì. Гýòýë ýнý гàçàð нü åð人 óëñûн нèéò нóòгèéн 2 %

õ¿ðýõòýé ¿г¿éòýé òàëбайг ýçýëäýг. Гîëûн òàòàì õºнäèéн õºðñèéг ñóäëàõàä

áàгàг¿é àнõààð÷ ÷èéг äóëààнû гîðèì øèì òýæýýëèéн áîäèñûн õàнгàìæ гåîëîгèéн

¿ð àøèгèéн òàëààñ Óáóгóнîâ, Áàëàâêî, Áààòàð (1992,1994-1996,1998 îнóóäàä)

гàðàë ¿¿ñýë ò¿¿õýн õºгæëèéн òàëààñ нü Ëûêîâ, Êîðçóì гàçàðç¿éн òàðõàëò àнгèëàë

гåîõèìèéн òàëààñ нü Äîðæгîòîâ, Áàòõèøèг нàð òóñ òóñ ñóäàëæ ¿çñýн. ßëàнгóÿà

Îðõîн, Ñýëýнгý, Òóóë гîëûн òàòàì õºнäèéн õºðñèéг ñàéн ñóäàëñàн áàéäàг.

Ìàнàé îðîнû гîëóóä èõýнõäýý óóëûнõ ó÷ðààñ óðñгàëûн ýõýн áà äóнä õýñýг нü

õàâöàë ìàÿгèéн нàðèéн õºнäèéгººð óðñàæ òàòàì õºнäèé õºг溺г¿é, õàðèн гîëóóä

àäàг îð÷ìûн ºðгºн õºнäèéä òàòàìûн äýнæ¿¿ä ñàéн ÿëгàð÷ òàòàìûн ¿éë ÿâö áàéнгà

èëýð÷ áàéнà. Гîëûн òàòàìûн õàìгèéн нàì çàëóó äýнæèéг òàòàìûн äýнæ гýõ áºгººä

òýð нü áàéн áàéн ¿åðèéн óñàнä àâòàæ æèëäýý нýг áà õýä õýäýн óäàà ýñâýë

õýäýн æèëä нýг óäàà óñààð ä¿¿ð÷ õýñýг çóóð òîгòîнгè óñòàé áîëäîг. Гîëûн

¿åðëýëòèéн гîðèì ò¿¿нèé òýæýýëýýñ øàëòгààëæ õàâðûн øàð óñнû, ìºñºн гîëûн,

çóнû õóð áîðîîнû гýõ ìýò ÿнç á¿ð áàéнà. Үåðèéн óñààð 纺гäºæ èðñýн õºâìºë ýðäýñ

øîðîîнû ç¿éëñ òàòàìûн õºðñнèé гàäàðгà äýýð òóнàæ õóðèìòëàгäñààð гîëûн õóðäàñ

áèé áîëäîг àæýý. Èéнõ¿¿ àëëþâèéн ¿éë ÿâöûн ¿ð ä¿н ÿнç á¿ð òàòàìûн гàäàðгà äýýð

àëëþâèéн нèìгýн õóðäàñ òîгòîæ òýð äàðóéäàà õºðñ á¿ðýëäýõ ÿâöàä òàòàгäàн îðäîг

áàéнà. Èéì ó÷ðààñ àëëþâèéн õºðñ èõ ÷óëóóëгèéн øèнýõýн õóðäàñààð áàéн áàéн

ñýëáýгäýæ ¿å äàâõàðгà нü äýýøýý çóçààðäàг îнöëîгòîé. ¿¿нèé нºгºº òàëààñ

òàòàìûн нºõöºëä àëëþâèéн õºðñ ¿¿ñýõýä нºëººëäºг нýг гîë õ¿÷èн ç¿éë áîë гàçàð

äîîðõ óñ þì.

Гîëûн áóëàн òîõîé àäàг îð÷ìûн ñàéòàð õºгæñºн òàòàì äàðààõ 3 õýñгýýñ á¿ðäýнý.

Гîëûн гîëüäðîë ýðýг îð÷ìûн ÿëèìг¿é ýнõýë òîнõèëòîé õýñýг ºнäºð äýнæ ìºðгºöºгò

òóëæ òîгòñîн õàð óñ òàòóóðгà á¿õèé õîнõîðäóó õýñýг õàÿà òàòàì, òàòàìûн ºðгºн

æèæèг гîëóóäàä õýäýн àðâàн ìåòð, òîì гîëóóäàä õýäõýн êì õ¿ðнý. Òýгýõäýý òºâ

òàòàì нü нºгºº õî¸ðîîñ ºðгºн òàëáàé èõòýé áàéнà. Гîëûн óðñгàë нààø öààø

ñàëààëàн òàõèðàëäàæ îн öàгèéн óðòàä гîëüäîðëîî áàéнгà ººð÷èëæ èðñýн áîëîõîîð

àëëþâèéн õóðäàñ õóðèìòëàн îðîн çàéн õóâüä æèгä áèø èõýýõýн àëàг öîог áàéõààñ

гàäнà ýëñ øàâàð ñàëààâ÷èëñàн нèìгýн ¿å¿¿äýýñ òîгòñîн áàéнà. Àëëþâèéн õóðäàñ

õóðèìòëàëûн òàòàìûн õºðñнèé òºðõ áàéäàëä øóóä òóñàæ óë ìºðºº ¿ëäýýäýг.

Үåðëýëòèéн áóñ ¿åä òàòàìûн õºðñ ¿éë ÿâöàä гàçðûн äîîðõ óñ ÷óõàë ¿¿ðýг

г¿éöýòгýнý. Òºâ òàòàìä èõýâ÷ëýн 1-1.5 ì г¿н óñòàé áàéõ òóë õºðñнèé äîîä ¿å¿ä

áàéнгà ÷èéгëýäýæ ÷èéгò õýëáýðèéн õºðñ ¿¿ñýõ нºõöºë á¿ðääýг áàéнà. Õàÿà

òàòàì á¿ð ÷ èë¿¿ ÷èéгëýг õºðñнèé óñ 1 ì-ýýñ äýýø г¿нä çàðèìäàà гàäàðгà äýýðýý

òîгòîнгè óñòàé áàéäàг áîëîõîîð нàìàгæèõ ¿éë ÿâö äàâàìгàéëнà. ¯¿нèé çýðýгöýý

õàÿà òàòàìûн õºðñ öýâäýгòýé áàéõ нü ýëáýг. Õàðèн гîëûн ýðýг õºâºº äàгóóõ г¿нèé

óñ гîëûн óðñгàëààð òàòàгäàн ò¿âøèн нü õàðüöàнгóé äîð áàéäàг òóë õºâºº òàòàìûн

õºðñºнä ò¿¿нèé нºëºº áàðàг áàéõг¿é гýõýä áîëнî.

Дээжийн гүн

РН- хөрс Цахилгаан дамжуулалт

Давс% NO3 Ялзмаг% H 0,5

0-10см 7,7 0,174 0,011 2,319 2,70 1,210-20 см 7,8 0,176 0,011 2,515 1,98 1,020-30 см 8,04 0,195 0,012 3,824 1,84 1,530-40 см 8,05 0,245 0,015 7,319 1,66 0,7

ХААИС-орчимын одоо байгаа мод бут сөөг

ХААИС-ийн одоогийн байдал

ХААИС-ийн төв байр нь нийт 3,5 га газрыг эзлэн оршдог. Төв байр нь

урдуураа Богд уул талдаа 2 давхар, хойд талаараа 3 давхар бөгөөд газрын

хэвгий налуу багатай. Ногоон байгууламжийн хуьвд 12 орчим төрлийн мод бут

сөөг ургадаг. Үүнд: улиас., шинэс, гацуур, эгэл нарс, хус, эгэл голтбор,

жимсгэнэт өрөл, ачлагийн монос, шар хуайс, хайлаас, час улаан долоогоно гэх

мэт

Цэцгийн мандалын хувьд 2:5 м харьцаатай 2 ширхэг мандал гол хаалганы

хоёр талд байдаг. Сургуулийн арк доторх төв талбайн голд нь тус сургуулийн

лого болох морины хөшөө байдаг бөгөөд түүнийг тойруулан олон төрлийн

цэцгээр эмжиж өгсөн байдаг. Мөн сургуулийн дотор талд таван хошуу малын

хөшөөг дүрсэлсэн байдаг. ХААИС сургууль нь бусад их дээд сургуулийг бодвол

ногоон байгууламж харьцангуй ихтэй.

Хоёрдугаар бүлэг

Архитектур орон зайн төлөвлөлтийн шийдэл

Хүн ам олноор оршин суудаг цэг ба ногоон байгууламжыг зөв байгуулсан

тохиолдолд газар нутгийг чимж байдаг. Түүний цар хүрээг ихэсгэж илүү сайн

тодруулж байдаг. Гэхдээ газар нутгийн онцлогууд нь хадгалагдан үлдэх

ёстой бүх таатай хүчин зүйлс ой, усан сан, салхинаас хамгаалах газрын

тогтоцын төлөвлөлтийн үндэс болгон оруулдаг. Газрын чиг баримжаа усны эх

үүсвэр салхины чигээс халхлагдсан байдал сайн замууд гэх мэт цэвэр

техникийн асуудлуудыг зөв шийдвэрлэснээр хүн ам бүхий цэг нь гоо зүйн

байрнаас ландшафтыг чимж байдаг. Хүн ам бүхий цэгүүдтэй төлөвлөлтийн

систем нь бүхэлдээ тухайн газар нутгийн шинжээс хамаардаг тул тэдгээрийг

барьж байгуулахын өмнө гадаргын тогтоц ногоон байгууламж усан сан бичил

цаг уурын нөхцөлүүд мөн түүнчлэн үндэсний уламжлалыг сайтар хянуур

судлах хэрэгтэй. Бидний сайн мэдэх монгол гэр монгол орны газарзүйн бүх

бүслүүрт орчны ландшафттай нийлэн уусаж нэг бүхэл бүтэн нэгдмэл байдал

үүсгэдэг. Өөрийн утга учир ач холбогдолоороо ялгарах ёстой тухайн

байгууламжуудыг барьж байгуулахдаа байгалийн төрх шинж байдлаараа

амархан нүдлэгдэх сонирхолтой газар сонгон авах хэрэгтэй ийм газар сүм

хийд тусгай байгууламж барина. Европын орнуудад сүмний дүрс хэлбэр нь

өнөөг хүртэл алсаас харагдах зүгийг баримжаалахад тус болдог, ландшафт

дахь чухал ховор гоо зүйн элемент болсоор байдаг. Энэ нь голдуу голын эрэг

дээр байдаг.

Алсаас ил харагдах архитектур бас орчныхоо ландшафттай уусан зохицож

өөрийн байршлаараа бусдын анхаарлыг татдаг. Уран барилгын нэг хэвийн

ижил загвар нь орчны ландшафтын төлөвлөлтийг олон янзаар харагдуулахыг

шаарддаг. Нэг хэвийн барилга байгууламжууд нь ландшафтын нэг загварт

зориулагдаагүй тул үүнтэй холбоотойгоор хүн ам бүхий цэгүүд төлөвлөх янз

бүрийн аргууд ландшафт архитектурт хэрэглэдэг. Нэмэлт элементүүд эхний

ээлжинд ургамалжуулалтанд нутаг орчны нутаг орчныг дээд зэргээр

онцгойруулан ялгаруулж ландшафтыг дээд зэргээр чимэглэдэг. Үйлдвэрийн

барилгууд орчин үед ландшафтын чухал нэг хэсэг болсон.

Шинэ цагийн үйлдвэрийн барилгатай холбоотойгоор тухайн орчны

ландшафтын өнгөрсөн зуунд хөдөө аж ахуйд тулгуурлан эдийн засгийн олон

бүс нутгаас тэнцвэрт байдлыг хамгаалах үйлдвэрийн дүр зураг нь амьдралд

ухамсартайгаар хэрэгжих болсон. Хэлбэрүүдийн илэрхийлэл болох барилгын

хэвтээ шугамын алслалт дэвсгэр фон болон харагдах ой мод уул толгод

долгиолсон шугамтай хослон ландшафт архитектурын тодорхой зохиомжийг

бий болгодог. Үйлдвэрийн дүр зураг хэсэг бүрийг хүрээлэн байгаа орчины

байгальтай харьцах харьцааг тооцож байгальтай уялдуулж өгнө. Хэрвээ том

ландшафт нь орчны нам дов толгод жижиг хэсгүүдэд хуваасан мод

ургамалжилт нийцэхгүй байвал тухайн обьектыг бүрдүүлэхдээ бүхэл бүтэн

байдлаар биш тухайн орчинтойгоо уялдах техникийн болон орчны

ландшафтыг өөрчилдөг. Өндөр хүчдэл цамхагууд орчиндоо уусдаг. Ойн

дундах зурвас нь ландшафт архитектурыг эвддэг.

Ландшафт дизайны шийдэл

Дэлхий дээр хүн үүсч буй болсон цагаас оюун ухаан нь хөгжихийн хирээр

ямарваа нэг зүйл бүтээж амьдралдаа хэрэглэх болсон. Энэ хэрэглээ нь цаг

хугацаа өнгөрөх тусам хөгжин хэрэгцээг хангахаас гадна гоёл чимэглэлийн

шинж чанарыг өөртөө шингээж энэ нь хөгжсөөр биеэ даасан шинжлэх ухаан

дизайн болон биелэлээ олсон. Дизайн нь биеэ даасан гурван өөр шинжлэх

ухаанаас тогтдог.

Технологи

Урлаг

Шинжлэх ухаан энэ гурван нэгдлийг дизайн гэнэ.

Ландшафт дизайн нь барилгын гадаад орон зайн төлөвлөлт хоорондын уялдаа

холбоог судалснаар зохиомжийн хуулийн дагуу гоо зүйн функц дизайн

эдгээрт тулгуурлан тухайн орчинд ургамал уран барилга авто явган зам ,

сандал, оргилуур, сүүдрэвч гэрэл гэх мэт эдгээрийг нэгдмэл болгон урлаг уран

сайхны шийдэл хуулийн дагуу өөр хооронд нь уялдуулан товлон бүтээн

байгуулахыг ландшафт архитектур дизайны шийдэл гэнэ.

Ландшафт дизайн нь хүний биед тохирсон ая тухыг хангасан байх бөгөөд

орон зайд төлөвлөсөн уран баримал , усан оргилуур биет зохиомж , цэцгийн

мандал хүний бие организмд таатай сайхан сэтгэл төрүүлэхээс гадна оюун

ухаанаа амраах бясалгах хөгжүүлэх функцтэй болно. Хүн өөрөө байгалийн

амьтан бөгөөд цаг хугацаа өнгөрөх тусам хот суурин бүтээн босгож бий

болгох бөгөөд барилга байшин ихээр баригдаж ямар нэг квадрат орон зайд

байгаа хүн өөрийн эрхгүй байгалийг хүсэмжилдэг болохыг эрдэмтэд

тогтоожээ. Үүнийг

судалсан судалгаан дээр

тулгуурлан хотын орон

зайд парк цэцэрлэгийн

орон зайг төлөвлөж

оруулсан болно. Парк

цэцэрлэг нь архитектур

судалгаа шинжилгээний

үндсэн дээр төлөвлөх

бөгөөд энэ орон зайд дизайны нэр томьёо бүхий шинжлэх ухааны нэг гарч

ирсэн.

Ландшафт архитектур зохион байгуулалт хийхэд олон салбар шинжлэх

ухааны хэрэгтэй болсон бөгөөд үүнээс дурдахад хүний биеийн анатоми,

антропометр бие организм физиологийг судлах шаардлагатай. Ландшафтын

зохиомжийн элементийг дотор нь хэд хэд ангилна.

рон зай: Хотын захын ландшафтанд тэнгэр газрын зааг харилцан өргөн

уудам алслалттай бүхэл бүтэн том орон зай юм. Харин хотын цэцэрлэгт

хүрээлэнд орон зай нь хязгаарлагдмал хаалттай байдаг. Хэсэгчлэн ээлжлэн

үзэгддэг. Алслалт нь ямар нэг барилга байгууламжаар төгсөж аажим

хөдөлгөөнд орших тул хэсэгчлэн тод том үзэгдэнэ. Жижиг обьект цэцэрлэгийн

хувьд орон зай нь хязгаарлагдмал нийлмэл дотно шинжтэй. Орон зайгаа

хэсэгчлэн нарийн сайн хүлээн авдаг. Хотын захын ландшафтанд газрын рельф

нь бүхэл бүтэн цул зүйл мэт харагдах бөгөөд төлөвлөлтөнд рельф нь

өөрчлөгдөхгүй хадгалагдан үлдэн барилга байгууламжууд туслах чанарын

болж харагдахын зэрэгцээ харин нугачаанд бий болох усны хаяалбар нь

голлох зүйл болж орон зайг тодотгон өгдөг.

Усан толио:Усан толио нь дотроо гурван янз байдаг. Хот орчмын ландшафт

архитектурыг бүрдүүлэгч нь усан толио, усан мандал бөгөөд орон зай нь

ээлжлэх өнгө төрхийг тод том гаргаж өгдөг. Байгалийн унаган өнгийг

илэрхийлэгч нь нуур цөөрөм юм. Энэ нь геометр дүрсээс тогтохоос гадна

түүнд туссан голын эргийн толиотой муруй тахир хэлбэр маяг мод сөөгний

ээлжлэн дуниартах дүрсүүд байна. Цэцэрлэг ба цэцэрлэгт хүрээлэнд усан

толио нь урсгалыг амьгүй байгаль асга, хадан цохио болон харилцаа уялдаа

орон зайгаа сүрлэг сайхан

болгоно. Усан байгууламж

гэдэг нь хиймэл нуур

цөөрөм усан толио зэргээс

бүрддэг. Цэцэрлэгт хүрхрээ

хийх бол хаанаас ч харж

болохоор тийм газрыг

сонгон авна. Усыг

чулуунаас чулуун дээр хэд хэдэн үелсэн чулуу дамжин маш олон усан хана

усан хашаа мэт дуу чимээгүй урсан буухаар хийнэ. Хэрвээ өндөрөөс усаа

нарийн урсгавал дуу чимээ нь ихдэж урсгал хүчтэй болно. Ландшафт

архитектурын үйл ажиллагааны материал нь тухайн газрын ландшафт бөгөөд

харин тэр онцлог талыг нээн илрүүлэхэд оршино.

Ургамлан чимэглэл:

Ерөнхий өнгө төрхийг үүсгэхээс гадна ландшафт архитектурын олон хэлбэр

бий болгож бүхэлдээ байгалийн өнгө нүүр царай болдог. Хотын парк

цэцэрлэгийн ургамлыг хэсэг бүлгээр нь болгож төгөл, туж мод, сөөгний

хэлбэрээр задгай ба хаалттай орон зайг үүсгэн чөлөөтэй болон эгнээлсэн мөн

геометрийн янз бүр хэлбэр оруулан танаж хэлбэржүүлэх зэргээр олон янз

төрхөөр төлөвлөж өргөн ашигладаг.

Парк цэцэрлэгийн бага хэлбэрүүд тэдгээрийн гоёл чимэглэлийн байдлаас нь

хамаарч хамгийн олон

төрлөөр байршуулах ба

энэхүү төлөвлөлтөнд

тэдгээрийн дүр төрх титэмийн

хэлбэр өнгө төрх навчны өнгө

тэдгээрийн улирлын өнгө

зэрэг нарийн тооцож уран

барилгын ансамбалтай

уялдуулж өгдөг. Энэ нь тэр

бүр цохицоод байдаггүй. Хот орчим ойн паркийн ландшафт архитектур нь их

бага орон зайг цэцэрлэгт хүрээлэнгийн шийдлүүдтэй зэрэгцүүлэн байгалийн

ба зохиомол ландшафт архитектурыг хослон төлөвлөх нь зохимжтой.

Ялангуяа байгалийн голлон анхаарч түүндээ тулгуурлан тав тухтай тэдний

эрүүл мэндийн асуудалд ландшафт архитектурын үүрэг ройл их.

Ногоон байгууламжийн шийдэл

Хөдөлгөөний аюулгүй байдлын хангахад ургамлыг бүлэглэн суулгах нь их ач

холбогдолтой. Ногоон суулгацуудыг нягтрал сайтай цасан хунгараас

баталгаатай сайн хамгаалж чаддаггүй. Иймээс тэдгээрийг яаж байрлуулах вэ

гэдэг асуудал гарч ирж байгаа юм. Замын шугамд хэт ойр хамгаалах зурвас

байгуулах нь зам дээр цасан хунгар тогтдог. Тусгаарлах зурвасны суулгацыг

тасралтгүй үргэлжлэх байдлаар суулгана. Тусгаарлах зурвас дээр 15

градусын налуу суулгац суулгаж өгөх нь зүйтэй. Тусгаарлах зурвасын өргөн

нь 1,5-6 метр байна, эгнээ хоорондын зай нь 17 метр байхад зам дээр цасан

хунгар тогтохгүй. Энэ нь жолоочийн ирж байгаа эсрэг талаас гэрэл гялбахаас

хамгаалдаг байна. Зурвасны өргөн нь 5 см –ээс доошгүй байж мод суулгана.

Илүү өргөн зурвасууд нь мод болон бутыг бүлэглэн бөөнөөр суулгах болно.

Зам болон цэцэрлэг гудамжийг ногооруулж илүү олон янз байдлыг үзүүлэх нь

нойр хүргэхгүй хүүмүүсийг уйдаахгүй байдаг.

Гоёл чимэглэлийн онцгой шинж чанартай ганц нэг мод эсвэл бүхэл бүтэн

төгөл модыг замын шугамын эргэлт налуу , салаа хажуу болон бусад

онцлогуудыг тэмдэглэхэд ашигладаг. Зам талбай нь хонхор газрыг дайрч гарч

байгаа бол налууг зүлэгжүүлж түүнд мод бут суулгаж, энэ нь налууг үерийн

усаар угаагдахаас сэргийлж замын зурваст таатай усны горимыг бий

болгодог. Хэрвээ налуугийн дээд талд мод ургаж байвал зам талбайн шугамыг

нарийн болгож харагдуулдаг. Хормойд нь бут сөөг тарих хэрэгтэй байдаг.

Налуугийн эгцийг зөөлрүүлж аюулгүй байдлыг хангадаг. Замын шугамыг

тавихдаа тухайн нутагт ургаж байгаа мод бутыг хадгалж үлдээж байх. Үүний

тулд замын налуу дахь модыг хамгаалахын тулд ус тогтоох налуу хаалт барьж

өгнө. Машинаар явж байгаа хүн бол мод хоорондын зайгаар байгальтай

танилцана. Хоёр талаарх мод нь шигүү байвал болохгүй. Иймд 300 м-ээс

илүүгүй урттай хамгаалалтын зурвас байгуулах хэрэгтэй. Явган хүний хувьд 7

м, машинаар явж байгаа бол тэрнээс 20 дахин их зайтай байх. Иймд цаад

юмыг амжиж хардаг. Нүүрэн талд гоёл чимэглэлийн ургамал суулгах нь

анхаарал татдаг, дов толгодтой газар нутагт бол газрын тогтоцыг хэт их

өөрчлөх шаардлагагүй. Сайн тавьсан замын шугам нь эргэн тойрондоо

зохицсон байдлаараа бололцоог олгодог. Ногоон байгууламжийг хотын захын

ногоон байгууламж, хотын нийтийн эзэмшлийн ногоон байгууламж гэж

ангилах бөгөөд хот цэцэрлэгжүүлэлтийн ажлыг нийтийн хэрэгцээний,

хязгаарлагдмал хэрэгцээний, тусгай зориулалтын гэж 3 төрөлд хуваадаг.

Хотын захын ногоон байгууламжинд:

Байгалийн ой болон мод үржүүлгийн газар зориудаар ургуулсан мод сөөгөөр

тарьсан ойн парк/лесопарк/, дархан цаазат үндэсний парк/ национальный

парк/ , хамгаалалтын болон чимэглэлийн ургамлаар гал түймрээс сэргийлэх,

усан сан цөөрмийн ууршилтийг багасгах, хязгаарлах зорилгоор, мөн усны эх

үүсвэрийг хамгаалах зориулалттай цэцэрлэгүүд орно.

Òóñãàé çîðèóëàëòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ:

Õîò ñóóðèíû îð÷ìûí äîðîéòëûã áàãàñãàõ ýêîëîãèéí òýíöëèéã õàäãàëàõ çîðèëãîîð

õàìãààëàëòûí çîðèóëàëòààð áàéãóóëàõ. Òóõàéëáàë : ãàë ò¿éìðýýñ ñýðãèéëýõ, óñàí

ñàí íóóð öººðìèéí óóðøèëòûã áàãàñãàõ õÿçãààðëàõ çîðèëãîîð óñ, óñíû ýõ áóëàã

õàìãààëàõ õàìãààëàëòûí öýöýðëýã áàéãóóëàõ, ãîë ãîðõèíû óñíû ýõ ¿¿ñâýð, óðãàöûí

ãîðèìûã òîõèðóóëàõ çîðèëãîîð öýöýðëýã áàéãóóëàõ çýðýã íîãîîí áàéãóóëàìæóóä

áàãòàíà.

Нийтийн зориулалттай ногоон байгууламж: Энэ нь цэцэрлэгт гудамж,

цэцэрлэгт талбар, барилга хоорондын цэцэрлэг, орон сууцны хорооллын болон

дүүрэг, хотын ногоон цэцэрлэг орно.

Хязгаарлагдмал хэрэгцээний ногоон байгууламж: Энэ нь орон сууцны

барилга, сургууль, цэцэрлэгийн болон нийтийн зориулалттай эмнэлэг,

спортын ордон зэргийн дэргэдэх цэцэрлэг орно.

Парк: Паркийг байгалийн ойн болон зориудаар мод үржүүлэх газарт

ургуулсан мод сөөгний суулгацаар оршин суугчдын нийтийн хэрэгцээнд

зориулан нилээд их хэмжээний талбайд байгуулдаг. Хотын төв ба захад байж

болно. Биеийн тамир, урлаг, спортын арга хэмжээ хийхэд зориулагдсан байна.

Хүмүүсийн амрах зугаалах аятай тавтай нөхцөлийг тэнд бүрдүүлсэн байх

ёстой. Үүнд: уран гоё барилга, усан сан цөөрөм, тоглоом үлгэрийн хотхон,

цайны газар байна. Үүнийг манайд үндэсний соёл амралтийн хүрээлэн гэж

нэрлэнэ. Өөрөөр хэлбэл парк гэдэг нэр

агуулгыг илэрхийлж чадах газрын дүр

төрхийг тэндээс харж болох юм.

Сад /цэцэрлэг/: Бага талбайтай парк

цэцэрлэгийн бүх элементийг багтаасан

байдаг. Байгуулахдаа ландшафт тогтоцыг харж гурвалжин , дөрвөлжин ,

тойрог гэх мэт хэлбэртэй. Үүнд: Лениний хөшөө, Энхтайваны хонхтой

цэцэрлэг,засгийн газрын ордны арын хувьсгалчдын цэцэрлэг орно. Парк

байгуулахаас өмнө 1963 он

хүртэл Улаанбаатар хотын

амрах газрын нэг байжээ.

1940 онд Энхтайваны өргөн

чөлөөнд эмнэг сургагчтай

цэцэрлэг анх

байгуулагдсан.

Ñêâåðü /æèæèã öýöýðëýã/: Îðîí ñóóöíû õîðîîëîë, ãàëò òýðýãíèé áóóäàë, çàìóóäûí

óóëçâàð çýðýã íýã ãà õ¿ðòýëõ õýìæýýòýé ãàçðûã öýöýðëýãæ¿¿ëñýí íîãîîí

áàéãóóëàìæóóä õàìààðíà. Èéì öýöýðëýã îð÷èíîî ãîî ¿çýìæòýé áîëãîí ÷èìýãëýõýýñ

ãàäíà èðãýäèéí ò¿ð àìàð÷, àëæààëàà òàéëàõ íºõöºëèéã õàíãàíà. Òóõàéëáàë: Çýñ

õººìºëòýé òàëáàé, Õîëáîîíû óðä òàëûí

ñêâåðü çýðãèéã íýðëýæ áîëíî.

Áóëüâàð /öýöýðëýãò ãóäàìæ/: ßâãàí

õ¿íèé õºäºë㺺íèéã öýãöëýõ çîðèëãîîð ºðãºí

ãóäàìæíû òºâ õýñýã, ãîë ìºðºí íóóðûí çàõààð

1-2 ýãíýýãýýð ìîä öóâðóóëàí òàðüæ öýöýðëýãæ¿¿ëñýí ãàçðûã õýëíý. ßâãàí çàìààñ

3-5 ìåòð çàéòàé áà ¿¿íýýñ èë¿¿ áàéõ 2 çàìûí òàëä íàðèéõàí çóðâàñààð ç¿ëýãæ¿¿ëñýí

áàéäàëòàé áàéíà. Áóëüâàð íü ºðãºí ãóäàìæíû 2 òàëä 10 ìåòð áà ò¿¿íýýñ äýýø

ºðãºíòýéãýýð 2 ýãíýý ìîä òàðüæ ãàäíà òàëààð íü èõ áóò ñººãººð õàøëàãà õèéñýí

áàéäàëòàé.

Áóëüâàðò ìîäûã ýãíýý õîîðîíä 6 ìåòð ìîä õîîðîíä 5-6 ìåòð çàéòàé, çàõààð íü áóò ñººãèéã

25-30 ñàíòèìåòð çàéòàé ñóóëãàí óðãàìëàí õàøëàãà õèéíý. Ìîíãîë îðîíä øèíýñ, ãàöóóð,

íàðñ ãýõ ìýò øèëì¿¿ñò ìîä, õàéëààñ,

óëèàñ, õóñ ãýõ ìýò íàâ÷èò ìîä, øàð

õóàéñ, íîõîéí õîøóó, õàéëààñ ñººãºí

áîðîëçãîíî çýðýã ñººã¿¿ä òîõèðîìæòîé.

Óëààíáààòàðò Ñàìáóóãèéí ãóäàìæ,

Çàëóó÷óóäûí ºðãºí ÷ºëºº îðíî.

Àëëåé /öóâðàà öýöýðëýã/: Õîò ñóóðèí ãàçðûí çàìûã ñàëõè øóóðãà, óñ öàñíû

íºëººãººð ýëýãäýæ ýâäðýõýýñ õàìãààëæ, ÿâãàí çàìûã ìàøèí çàìààñ òóñãààðëàõ,

áàéøèíãûí í¿¿ð õàíûã ÷èìýãëýæ

õºøèã áîëãîí àøèãëàõ çàìààð

çàìûí 2 õàæóóãààð ìîä ñººã

öóâðóóëàí ñóóëãàæ

öýöýðëýãæ¿¿ëýõèéã õýëíý.

Àëëåéä ìîäûã 1 ýãíýýãýýð õîîðîíäîî

4-8 ìåòð çàéòàé, óðãàìëàí

õàøëàãàíä ñººãèéã 25-30 ñàíòèìåòð çàéòàé ñóóëãàíà. Нэг ýãíýý öóâðàà öýöýðëýãò

øèíýñ, íàðñ, óëèàñ, õàéëààñ, ãýõ ìýò ìîä ºðºë äîëîîãîíî, øàð õóàéñ, õàéëààñ, íîõîéí

õîøóó ìýòèéí ñººãèéã óðãàìëàí õàøëàãà áîëãîí ÷èìýãëýëä õýðýãëýõýä òîõèðîìæòîé.

Èéì àëëåé ãýâýë Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýãò áàãà òîéðóó, ÌÓÈÑ-èéí ãóäàìæ, Ѻ¿ëèéí

ãóäàìæ, Ýíõòàéâàí, ×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëººíèé ÿâãàí õ¿íèé çàìûí äàãóóõ

öýöýðëýãæèëòèéã íýðëýæ áîëíî.

Хотын нийтийн цэцэрлэгт хүрээлэн: Энэ нь нилээд том соёл боловсрол ба

биеийн тамир усан сан, усан оргилуур, цэцгийн мандал, мод бут сөөг, уран

барилга төлөвлөлтийн нилээд хүндэвтэр цогцолбор байгууламж юм.

Дүүргийн цэцэрлэгт хүрээлэн: Үүнийг томоохон хотуудад нийтийн нэг

цэцэрлэгт хүрээлэнд хүрэлцэн ирэх оршин суугчдынхаа ачааллыг даахгүй

болсон нөхцөлд байгуулдаг.

Орон сууцны хорооллын цэцэрлэг болон цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд нь тухайн

нутаг дэвсгэрийн оршин суугчдыг өргөн хамруулах зорилгоор онцгой өвөрмөц

чанарыг хадгалсан орон сууцны хороололд хамгийн ойрхон явган зорчигчдын

замын голчоос нэг км-ээс холгүй зайд байгуулагдсан үнэ ихтэй буюу нарийн

төвөгтэй байгууламж ашиглаагүй зөвхөн задгай ойн нуга, бөмбөг тоглох

талбай, зугаалах талбай, биеийн тамирын талбай зэргийг төлөвлөн зохион

байгуулдаг. Ногооруулах цэцэглэх ажлыг албан ёсны болгож зайлшгүй

хэрэгжүүлвэл зохилтой.

Хотын ногоон байгууламжуудын эзлэх талбайн хэмжээ:

Нийтийн зориулалттай ногоон байгууламж

1 хүнд ноогдох хотын доторхи ногоон байгууламж S-м2

Том Дунд Бага

Хотын цэцэрлэгт хүрээлэн

9 м2 15 м2

9 м2 15 м2 9 м2 15 м2

Дүүргийн цэцэрлэгт хүрээлэн

3 3 5 3 3 5 5 4 7

Орон сууц хорооллын цэцэрлэгт хүрээлэн

2 2 5 2 2 5 5 4 7

Бичил цэцэрлэг

3 5 8 2 4 7 5 4 7

Жижиг цэцэрлэг/скверь/, /бульвар/

4 3 4 3 2 3 3 2 3

Хотын нийт дүн

15 12 30 30 12 15 10 11 18

Бичил цэцэрлэгийн төлөвлөлт тусгай дүрэмтэй. Бүхэлдээ төлөвлөгдсөн байх

бөгөөд түүний багаахан талбайд гэхэд л ашиглах зориулалт, зохистой

хөдөлгөөн, хил хязгаар зэрэг, ландшафт архитектурын төлөвлөлтийг нарийн

тооцсон байх . түүнээс гадна бичил цэцэрлэгийн ерөнхий орон зайг

тусгаарласан гоёлын хана, сүүдрэвч цэцэрлэгтэй лоджь доторх хашаа томцонх

замын хучилтын байдал түүнтэй зохицсон амралтын павилон зэрэг нь чухал

байдаг. Цэцэрлэгийн жижиг хэлбэрүүд сонирхолтой хучилтууд усан сан болон

бусад элементүүд нь ногоон байгууламжтай нийлэн нэгдмэл нэг зохиомж бий

болгодог. Ногоон ургамалууд нь гадна өнгө төрх хэлбэр мөчирлөлт, навч

ишний өнгө цэцгүүдээрээ орчноо зөөлрүүлж байдаг. Бичил цэцэрлэгийн

байгууламжийн багаахан орон зай зүй тогтолыг орчин үеийн хот

байгуулалтанд хотын ногоон байгууламжийн олон асуудлуудыг шийдвэрлэхэд

хэрэглэх боломжтой хотын цэцэрлэг , ногоон талбай, цэцэрлэгт хүрээлэнгийн

зарим хэсгүүд ногоон гудамж орон сууцны орон зайн бүх элементүүдийг бичил

цэцэрлэгийн ландшафт архитектурын зарчимаар шийддэг. Учир нь

хязгаарлагдмал газарт том цэцэрлэгт хүрээлэнгийн төсөл зохиомжийн

аргуудыг хэрэглэх боломжгүй бол нөгөө талаас орчны үзэгдэцийн алслалтын

ихэсгэх ба тодорхой хэсгүүдэд тусгай шийдэл гаргах зайлшгүй шаардлагын

үүднээс төсөл зохиогчид зохиомжийн чөлөөт аргуудыг хэрэглэхэд хүрдэг.

Хотын ногоон байгууламж бүх жижиг обьектууд эдгээр хуулиар төлөвлөгддөг.

Хотын том цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд газар нутгийг дүүрэг буюу орон сууцны

бүсүүдэд хуваадаг бол жижиг хэлбэрүүд нь барилгажуулах талбайд багтаж ,

хотын ансамбль бүрийн зайлшгүй элементүүдийн нэг болдог. Ногоон

байгууламж нь дурын элементүүдийн байршлын зайлшгүй нарийн хүрээг бий

болгож хотын талбай буюу орон сууцны хороололд худалдааны төв гол ба

туслах замуудыг үүсгэдэг. Ер нь хотын ландшафт архитектур дахь бяцхан

цэцэрлэг нь том цэцэрлэгт хүрээлэнгээс багагүй ач холбогдолтой билээ.

Гуравдугаар бүлэг

Õºðñ ñèéð¿¿ëýõ технологи

Ìîä òàðüñàí ãàçðûí õºðñ íü ààæèìäàà õàòóóð÷ àãààðûí õàíãàìæ ìóóääàã, ýíý íü

óðãàìëûí ¿íäýñíèé ºñºëò õºãæèëòºíä ìóóãààð íºëººëäºã. ªºðººð õýëáýë óñàëãàà áóþó

áîðîîíû äàðàà õºðñíèé ºíãºí õýñýã õàòóóð÷ ýíý íü õèéí ñîëèëöîîã ìóóòãàõ íºõöëèéã

áèé áîëãîäîã. Ñèéð¿¿ëýëòèéã ìîä áóòíû ¿íäýñ òàðõàõ îíöëîãîîñ õàìààðóóëàí õèéíý.

Èíãýñíýýð ìîä áóò á¿ðä ò¿¿íèé ¿íäýñíèé ñèñòåìèéí îíöëîã áîëîí öàã óóðûí íºõöºëèéã

õàðãàëçàí ñèéð¿¿ëýëò õèéõ ã¿íèé õýìæýý àäèëã¿é áàéíà.

Õýòýðõèé ã¿í ñèéð¿¿ëáýë ¿íäýñíèé ñèñòåìèéã ãýìòýýõ ÿâäàë ãàðäàã. Èéìä

ñèéð¿¿ëýëòèéã äóíäæààð 5-6 ñì ã¿íä õèéõýä òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çäýã.

Óñàëãàà:

Газрын төрх байдлыг бий болгох үед нэгээхэн чухал болох усалгааны

системыг мартаж болохгуй. Орж буй хур тунадасын хэмжээ гол төлөв

ургамалын усны хэрэгцээг хангадаггуй. Îéðîëöîîãîîð àâ÷ ¿çýõýä õºíãºí ìåõàíèê

á¿òýöòýé õºðñºíä 1 ì-ä 30 îð÷èì ëèòð, õ¿íä ìåõàíèê á¿òýöòýé õºðñíèé 1 ì-ä 50 ëèòð

áàéõààð òîõèðóóëàõ íü àøèãòàé ãýæ ¿çäýã áîëîâ÷ ìîä áóòíû ÷èéãèéí øààðäëàãà

áîëîí ¿íäýñíèé ñèñòåìèéí áàéäëààñ õàìààðóóëàí 10-15 ëèòðýýð, 4-5-ààñ äîîøã¿é óäàà

óñëàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çäýã.

Автомат усалгаа

Ургамалын хэвийн өсөлт болон хөгжлийг хангахын тулд нэмэлт усалгаа

шаардагддаг. Харин талбай том хэмжээтэй бол өдөр тутамын усалгааг гар

аргаар хийхэд хэцүү ярвигтай байна.Өөрийн газрын талбайд хөрсөн доогуурх

усалгааны систем суурилбал хамгийн тохиромжтой. Ийм тохиолдолд олон урт

хоолой ашиглахгүйгээр талбайгаа бүрэн хэмжээгээр услах боломжтой.

Автоматжуулсан усалгааны системийн хувьд тусгай хошуу-углааш тодорхой

газруудад байршуулж талбайг бүхэлд нь услах боломжтой. Таны өгсөн цаг

хугацаанд заасан газарт нь услах усалгааны тусгай системээр удирдах

боломжтой. Ийм тохиолдолд усалгааг таны оролцоогүйгээр хийнэ гэсэн үг юм.

Таныг хүсэх юм бол шөнийн цагаар ч хийж болно.

Автоматжуулсан усалгааны системийг суурилуулж тавих үед гүний худгийн

хүчин чадал, шаардлагтай даралт, ус дамжуулах хоолойн урт болон

диаметрийн үзүүлэлтүүд харгалзан үзэх шаардлагтай. Дээрх үзүүлэлтүүдийг

болон хошуу-углаашийн төрөл, тоо ширхэг, усалгааны талбайн хэмжээ тоо

харгалзан шахуургын тоног төхөөрөмжийг сонгон авна.

Øèì áîðäîîãîîð áîðäîõ:

Øèì áîðäîîíä íîãîîí áîðäîî, òºðºë á¿ðèéí êîìïîñòóóä,

õ¿ëýð, øóâóóíû ñàíãàñ, ÿëçðóóëñàí áóóö çýðýã íü

îðîõ áºãººä ìîä ñººãíèé ºñºëò õºãæèëòèéí ïðîöåññò

ñàéíààð íºëººëäºã áàéíà. Ýäãýýð áîðäîî íü ¿íäýñ

¿¿ñýõ ïðîöåññûã èäýâõæ¿¿ëæ ÿëàíãóÿà ôèçèîëîãèéí èäýâõòýé ¿íäñèéã õºãæ¿¿ëýõ,

óëìààð ¿íäýñíèé ñèñòåìèéã íèéòýä íü ºñãºæ íýìýãä¿¿ëäýã.

Öýöýðëýãæ¿¿ëýõ òàëáàéã çàñàõ

Öýöýðëýãæ¿¿ëýõ àæèë õèéõäýý þóíû óðüä ìýðãýæèëèéí õ¿íýýñ çààâàð çºâëºãºº

àâàõ õýðýãòýé. Ìîä ñººã ñóóëãàõ áà ç¿ëýãæ¿¿ëýõ òàëáàéã çàñàõäàà ýõëýýä

õ¿ì¿¿ñèéí óðñãàë õºäºë㺺íä çîõèöóóëàí çàì ãàðãàíà. Äàðàà íü òàëáàéíõàà õîòãîð

ã¿äãýðèéã òýãøèëæ, õºðñèéã íü òýãøèëæ 纺ëëºæ, ãàðñàí øîðîîã íü øèãøèí

øèðýãæñýí øîðîî, ÷óëóó, ºâñíèé ¿íäýñ çýðýã Ẻí õàòóó ç¿éëèéí òóñàä íü ÿëãàæ

à÷èæ çàéëóóëíà. Ìîä ñººã ñóóëãàõ ãàçðûã òýìäýãëýæ ÿìàð ìîä ñººã ñóóëãàõààñ

õàìààð÷ í¿õèéã íü óõàæ áýëòãýíý. ßìàð÷ í¿õ øóóäóó óõñàí ¿åä ãàðñàí øîðîîã íü

øèãøèí ÷óëóó, õàéðãà, øàâðààñ öýâýðëýí îðîíä íü õèéõ ¿ðæèë øèìò øîðîîã

õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýãýýð òàòàæ äýðãýä íü íººöëºíº. Õýðýâ õºðñ íü ýëñýðõýã

á¿òýöòýé áàéâàë ìîäíû í¿õýíä 15 ñì, õîò ñóóðèíû í¿õ øóóäóóíä 5-6 ñì çóçààíòàé õèéíý.

3.2 ×èìýãëýëèéí öýöýðëýãèéí ìîä áóò òàðèõ

òåõíîëîãè

À.×èìýãëýëèéí ìîä áóòûã ñóóëãàõ

×èìýãëýëèéí ìîä áóòûã ñóóëãàõ àæèë íü áîãèíî õóãàöààíä ÿâàãääàã ìàø

õàðèóöëàãàòàé àæèë þì. Ýíý àæèë íü ìîä áóòûã ñóóëãàõ õºðñ, ñóóëãàõ áàéðûã

áýëäýõýýñ ýõëýíý. Òóõàéí íóòàã îðíû äýâñãýð íóòãèéã öýöýðëýãæ¿¿ëýõýýð

óðüä÷èëàí òîãòîîæ îðãàíèê áîëîí ýðäýñ áîðäîîãîîð áîðäîæ, ìîä áóòàà òàðèõ í¿õèéã

óõàæ áýëòãýíý. Òàðèëòàíä èõýâ÷ëýí 10-12 íàñòàé ñóóëãàöûã àøèãëàõ áºãººä èéì

ìîäíû í¿õíèé äèàìåòð 1 ì, ã¿í íü 80 ñì îð÷èì, äóíäàæ äèàìåòð 60-70 ñì, ã¿í íü 60 ñì îð÷èì

áàéõàä áîëîìæòîé. Òàðèõ í¿õýý óõàæ áýëòãýñíèé äàðàà í¿õíèé äîîä õýñýãò õàìãèéí

¿ðæèë øèìòýé õºðñèéã áèé áîëãîíî, äýýä õýñýãò ýðäýñ áîëîí îðãàíèê áîðäîîòîé øîðîîãîî

õèéæ ºãíº.Òàðèõûí ºìíº í¿õýý óñààð ä¿¿ðãýæ á¿ðýí øèíãýýæ áýëäýíý. Ñóóëãàöûã

òàðèõûí ºìíº ¿íäýñíèé ñèñòåìä ¿çëýã õèéæ ãýìòñýí ìóóäñàí õýñãèéã íü òàñàëæ

öýâýðëýíý. Ñóóëãàöûíõàà ¿íäñèéã ÷ºëººò õýëáýðýýð áàéðëóóëæ øîðîîãîîð ñàéòàð

äàðæ íÿãòðóóëæ ºãíº. Íÿãòðóóëàëòûã í¿õíèé çàõààñ òºâð¿¿ ÷èãë¿¿ëæ õèéíý. Ìîä

áóòíû ñóóëãàöûí ¿íäýñíèé õ¿ç¿¿ã õºðñíèé ãàäàðãóóãààñ 3-5 ñì äýýð áàéëãàõààð

òîõèðóóëæ ñóóëãàíà. Ñóóëãàñíû äàðàà óñëàæ äàõèí äàõèí íÿãòðóóëæ ºãíº. Èíãýõýä

¿íäýñíèé õ¿ç¿¿ õºðñíèé ãàäàðãóóòàé ¿íäñýíäýý íýã ò¿âøèíä î÷ñîí áàéíà. Òàðüñàíû

äàðààõ óñàëãàà íü õºðñíèé ÷èéãèéí áàéäëààñ õàìààðíà. Ñóóëãàñàí ìîä áóòàà òóõàéí

ãàçðûí ñàëõè øóóðãàíû áàéäàë, ñóóëãàöûí ºíäºð íàìààñ õàìðóóëàí õºäºë㺺íã¿é

áýõëýæ ºãºõ øààðäëàãàòàé. Ýíý íü ÿíç á¿ðýýð òóõàéëáàë, 4 òèéø íü òàòàõ áóþó

ñàëõèíû ýñðýã òàòàæ áýõëýõ ãýõ ìýò. Þìààð òàòàæ óÿõäàà ìîäîî òîéðóóëæ çààâàë

纺ëºí þìààð æèéðýãëýæ ò¿¿íèéãýý óñààð îðîîæ òàòíà. Ýíý íü ìîäîíä ãýìòýë

ó÷ðóóëàõã¿é ñàéí òàëòàé.

Á. Öýöýðëýãèéí ìîä áóòíû àð÷èëãàà

Öýöýðëýãèéí òàëáàéä õèéãäýõ ¿íäñýí àð÷èëãàà íü:

À/ Ãàçðûí äýýð õýñýã

Á/ ¯íäýñíèé ñèñòåìèéã àð÷ëàõ ãýñýí 2 ¿íäñýí ÷èãëýëýýð õèéãäýíý.

Ãàçðûí äýýðõ àð÷èëãààíä ìîä áóòûã òàíàõ, òàéðàõ, òèòìèéã óãààõ, íýìýëò áîðäîî

ºãºõ, ºâ÷èí õîðòîíòîé òýìöýõ ãýõ ìýò-èéí àðãà õýìæýýí¿¿ä áàãòàíà. ¯íäýñíèé ñèñòåìèéí

àð÷èëãàà íü: õºðñèéã ñèéð¿¿ëýõ, óñëàõ, îðãàíèê áîëîí ýðäýñ áîðäîîãîîð áîðäîõ, õîã

óðãàìàëòàé òýìöýõ ãýõ ìýò àðãà õýìæýýí¿¿ä òóñ òóñ îðíî.

Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí îð÷èíä ìîä ñººã òàðèõ

Àëáàí áàéãóóëëàãà àæ àõóé íýãæèéí ãàäíà îð÷èíä òàðüñàí ìîä ñººãºíä ñàëõè

÷ºëººòýé íýâòýð÷ áàéõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä àíõààðâàë çîõèñòîé. Áàðèëãà

áàéãóóëàìæèéí àð òàëä ñ¿¿äýðò òýñâýðòýé ìîä ñººãèéã, íàðàí òàëä ãýðýëä äóðòàé

÷ºëººò îðîí çàé øààðäàãääàã óðãàìëóóäûã áàéðøóóëíà. Óðãàëò ºñºëò íü ã¿éöñýíèé

äàðàà 15-20 ì ºíäºð áîëäîã íàâ÷èò ìîäíû ýõíèé ýãíýýã áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ¿íäñýí

õàíàíààñ 7.50-7.75 ì, òýýâðèéí õýðýãñýë áàéíãà çîð÷äîã õÿçãààðëàãäàõ

õºäºë㺺íòýé òóñëàõ çàìààñ 1.5-2.5 ì, òýýâðèéí õýðýãñëèéí áàéíãûí õºäºë㺺íòýé ãîë

çàìààñ 2.5-3.5 ì-ýýñ îéðã¿é çàéä òàðèíà.

ßâãàí õ¿íèé çàìä 1.2-1.7 ì çàéòàé áàéæ áîëíî. Òîõèæóóëæ öýöýðëýãæ¿¿ëýõ

òàëáàéí ýðãýí òîéðîí ýñâýë áàðèëãà áàéãóóëàìæ ÿâãàí õ¿íèé çàìûí õàæóóãààð øàð

õóàéñ ìýòèéí õàðãàíû òºðëèéí ñººãèéã 2-3 ýãíýýãýýð ñóóëãàæ àìüä õàøëàãà

áîëãîäîã. Àìüä õàøëàãàíä òàðèõ ñººãèéã õîîðîíä íü 30-40 ñì, ýãíýý õîîðîíä 40-50 ñì

çàéòàé ñóóëãàíà. Öýöýðëýãæ¿¿ëýëòýíä òàðüæ áàéãàà ìîäûã ãàçàð äîîðõ öýâýð

áîõèð óñíû øóãàìààñ 2.5 ì, öàõèëãààí õîëáîî äóëààíû øóãàìààñ ìºí 2.5 ì-ýýñ îéð òàðüæ

áîëîõã¿é.

Мод сөөгийг тарих нүхний хэмжээ, гүн

№ Суулгацын материалын нэр Нүхний хэмжээдиаметр гүн

1 Навчит модны суулгац 0,7 0,62 Шилмүүст модны суулгац 1-1,2 0,73 Хэсэгчилсэн болон ганцаарчилан

суулгасан бут сөөг0,5 0,6

4 Мод сөөгний үндэсний шороотой суулгах хэмжээ метр

0,4-0,50,90,91,01,3

0,25-0,300,50,60,80,8

Ç¿ëýã òàðèõ òåõíîëîãè

Ç¿ëýã íü ìîäíû õîîðîíäóóðõ áà çàìûí õàæóó òàëûí áîëîí áàéøèí áàðèëãûí ýðãýí òîéðíû

ñóë øîðîîã õàìãààëàõûí çýðýãöýýãýýð íîãîîí ºíãèéí õèâñ ìýò ãîî ¿çýìæòýé õàðàãääàã.

Õóóðàé íºõöºëä çîõèöîí óðãàäàã îëîí íàñò óðãàìëûí ¿ðèéã òàðüæ óðãóóëàõ çàìààð

ç¿ëýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîõ íü àðàé äàâóóòàé áºãººä õ¿÷ õºðºí㺠áàãà

çàðöóóëàãäàíà.

Èíãýæ îëîí íàñò óðãàìëûí ¿ðèéã òàðèõûí òóëä ¿ðæèë øèì ìóóòàé ºíãºí òàëûí äàãøèðñàí

õàéðãàí õºðñèéã 20 ñì îð÷èì ã¿í óõàæ, õàéðãà ÷óëóóã çàéëóóëàí îðîíä íü øèì

òýæýýë á¿õèé õàð øîðîîí õºðñèéã òàðààæ òýãøëýí äýâñýíý. Èíãýõäýý çàñìàë çàìûí

îéðîëöîî ãàçàð áîëîí çàìûí òºâøíººñ øîðîîãîî àðàé äîîð áóþó 5ñì áàéõààð áîäîõ õýðýãòýé.

Ç¿ëýãæ¿¿ëýõèéí òóëä îëîí íàñò óðãàìëûí ¿ð /åðõºã, ãîëûí õèàã, áèåëýã ºâñ, çýðëýã

àðãàé, ñîãîîâîð, äààãàí ñ¿¿ë, öàðãàñ çýðãèéí/ õ¿ðýëöýõ õýìæýýíèé õàð øîðîîã

áýëòãýñýí áàéõ õýðýãòýé. Èéíõ¿¿ áýëòãýë àæëûã õèéæ òàëáàéã çàññàíû äàðàà

¿ðèéã õîëüæ ýñâýë äàíãààð íü òàðèíà. Òàðèõäàà ¿ðèéã íýã çàõààñ íü æèãä öàöàõ

áà ýíý àæëûã àëü áîëîõîîð ñàëõèã¿é íàìóóí ºäºð õèéõ íü òîõèðîìæòîé. Ó÷èð íü îëîí íàñò

ºâñëºã óðãàìëûí ¿ð æèæèã õºíãºí ó÷ðààñ ñàëõèíä àìàðõàí õèéñäýã.

Ç¿ëýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð òàðüæ áàéãàà óðãàìëûí ¿ðèéã èõ øèã¿¿ öàöàõ õýðýãòýé.

Õýðýâ íýã ãà-ä äóíäæààð 0.8 öåíòíåð ¿ð ñóóëãàíà ãýæ ¿çâýë íýã õàâòãàé

äºðâºëæèí ìåòðò 7-9 ãðàìì áóþó íýã àòãà îð÷èì ¿ð õýðýãëýãäýíý. ¯ðýý öàöààä

äýýðýýñ íü 2-3 ñì çóçààí ýëñ õàð øîðîîíû õîëüöîîð õó÷íà. Èíãýýä äàðàà íü

óñàëãààíäàà àíõààðàõ íü ÷óõàë. Òîãòìîë æèãä óñëàõ áîëîìæã¿é ãàçàð ¿ðèéã

òàðèàëìàãö áàðàã óñëàõ õýðýãã¿é. Ó÷èð íü ýõíèé óñëàëòààð ¿ð ñî¸îëîí, öààøèä

òîãòìîë óñëàõã¿éãýýñ áîëæ õàòàí, óðãàõ ÷àäâàðàà á¿ð ìºñºí àëäàíà. Èéìýýñ óñ

õàíãàëòòàé õ¿ðýëöýõã¿é ãàçàð òàðèàëààä òýð õýâýýð íü îðõèâîë, áîðîîíû ÷èéãýýð

íèéòäýý æèãä óðãàí áîãèíî õóãàöààíä ç¿ëýãæèæ áîëîõ òàë áèé. Ãýâ÷ ýíý íü òýð

æèëèéí õóð ÷èéã, öàã óóðûí áàéäàëòàé õîëáîîòîé áîëîõîîð íýãýíò õ¿÷, õºäºëìºð

ãàðãàí õéèñýí àæëûí èðýýä¿éã áîäîí óðãóóëàõ, áýõæ¿¿ëýõ òàëààð áîëîìæòîé á¿õ

àðãà õýìæýýã àâ÷, æèë á¿ð äàõèí äàâòàí õºðºíãº, õ¿÷ çàðöóóëàõã¿éã áîäîõ íü

ç¿éòýé. Óðñãàë óñààð óãààõàä èõýíõ ¿ð íü óñàíä õºâæ èë ãàðàõ áóþó íýã äîîð

Ẻãíºðäºã ó÷èð ýõíèé õýäýí óäàà ø¿ðøèõ çàìààð óñàëáàë çîõèíî.

Ç¿ëýãæ¿¿ëñýí òàëáàéã áàéíãà àð÷ëàí õàìãààëæ áàéõ íü õýðýãòýé. ¯¿íä: Óñëàõ, ¿ð

ñî¸îëæ óðãàõã¿é õýñãèéã íºõºí òàðèõ, àëü ÷ óëèðàëä ãèøãýæ, õºðñèéã

äàãøðóóëàõã¿é áàéõ, ºâºë õàâðûí óëèðàëä áîëîëöîîãîîð öàñ òîãòîîæ õó÷èæ

äóëààëàõ áóþó íàìàð 10, 11-ð ñàðä óðãàìëûí ºñºëò çîãñîí, õàãäàðñàíû äàðàà ìîä,

ç¿ëýã á¿õèé òàëáàéãàà ñàéòàð óñëàæ õºë人õ íü ºâºë õàâðûí ìºñ, öàñ òîãòîîõîîñ

èë¿¿ àøèãòàé. Ç¿ëýã á¿õèé òàëáàé óðãàìëûã õýò óðãóóëàõã¿éí òóëä òîãòìîë õàäàõ

øààðäëàãàòàé. Èíãýõäýý ãàäàðãóóíààñ äýýø 6-7 ñì ºíäºð áàéõààð õàäâàë çîõèíî.

Õàðèí ç¿ëýã òàðüñàíààñ õîéø ýõíèé íýã õî¸ð æèëäýý õàäàæ õàé÷ëàõ øààðäëàãàã¿é

áºãººä ó÷èð íü òàðèãäñàí óðãàìëûã ºñãºí ¿ðæ¿¿ëæ, öààøèä àëü áîëîõ èõýýð

¿íäýñë¿¿ëæ, àìüäðàõ ÷àäâàðûã áýõæ¿¿ëýõýä îðøèíî.

Цэцэгт байгууламжууд түүний төрлүүд

Клумба

Рабатка

Бордюр

Микс бордюр /холимог бордюр/

Алпинари

Рокарий

Цэцэгтт байгууламж нь өөрийн онцлог хэмжээ түүн дотроо тарьсан ургамал,

ургамлын өнгө зэргээр хоорондоо ялгагддаг. Ямар нэгэн дүрс хэлбэр гаргаж

цэцэгт байгууламж байгуулахыг Фигурны цветник гэдэг.

1.Клумба: Дугуй, зуйван, дөрвөлжин, олон өнцөгт хэлбэрүүдтэй байна.

Клумбыг байгуулахдаа эхлээд төлөвлөлтийг хийж өгөх хэрэгтэй. Үүний дараа

хөрсөө байгуулах талбайгаа хүрээлж зааг гаргана. Заагны эргэн тойрныг ямар

нэгэн материалаар үүнд: тоосго, чулуу, мод зэрэг янз бүрийн материалаар

хийж болно. Эмжээрт нь 10-20 см өндөртэй зүлэг суулгаж өгч болох ба эсвэл

намхан ургадаг цэцэгт ургамлуудыг сонгож болно. Тарих ургамлыг сонгон

авахдаа тэдгээрийн өнгө, өндөр намын хэмжээ хоорондын хорших байдлыг

харгалзана. Жишээ нь: өндөр ургамлуудыг мандалын гол хэсэгт намхан

ургамлыг захаар нь тойруулан тарина. Цэцгийн мандалыг байгуулахдаа

арчилгаа хийхээр төвөггүй байхаар байгуулах хэрэгтэй.

2. Рабатка: Явган замын хажуугаар шулуун 1-2 эгнээгээр таригдсан цэцэгт

байгууламж байна. Хэмжээ нь зам талбайгаас шалтгаална. Жишээ нь: өндөр

ургамлыг ар талаар нь байгуулвал илүү зохимжтой. Нэгэн жигд өндөр

ургамлаар байгуулвал зах эмжээрийг нь зүлгээр, жижиг нунтаг пилта, хавтгай

чулуу, нунтагласан тоосго зэргээр захалж өгнө.

3.Бордюр: Клумба, рабатка эсвэл зүлгэн дээр ургамлаа бүлэглэж тарихад

түүнийг тойруулан эмжүүлсэнийг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл ургамал хоорондын

заагийг хэлнэ. Бордюр нь цэцгийн өнгийг зааглах үүрэгтэй. Бордюрт мөн нягт

шигүү ургадаг намхан ургамал ашиглаж болно. /ширгэ улалж/ Гадны нөлөөнд

амархан автдаггүй байх хэрэгтэй.

4.Микс бордюр: үүнд 1, 2 олон наст ургамлыг хольж тарьж толбо үүсгэх

зориулалттай мөн цэцгийн тасралтгүй үргэлжлэн цэцэглэх хугацаагаар

ургамлыг тарина.

5.Алпинари: Чулуу, мод, ургамал хосолсон цогцолборт цэцэгт байгууламжийг

хэлнэ. Үүнийг байгуулахдаа байгаль дээр ямар байдаг тэр хэвээр нь байгуулах

хэрэгтэй. Алпинарийг байгуулахын тулд хөрсийг 20-25 см гүн ухаж хог

ургамал, үндэснээс салгаж цэвэрлэнэ. Үүний дараа 10-15 см ёроолд нь хайрга

дэвсэж өгнө. Эсвэл жижиглэсэн тоосго хийж дээрээс нь дарж өгөх хэрэгтэй

үүний дараа 30-40 см өндөртэйгээр үржил шимтэй ялзмагтай шороог хийнэ.

Дараа нь чулуугаа сонгон авна. Тэр чулуу нь нэг өнгийн, нэг төрлийн хэмжээ

нь янз бүр байж болно. Өрж тавихдаа хэвтээгээр нь байрлуулна. Ирмэгийг

босоо биш ½ нь хөрсөндөө булагдсан байна. Алпинарт таригдах ургамал 4-р

сарын 10-аас 9-р сарын 10 ны хооронд цэцэглэж байх ёстой. Сонгож авсан

ургамал нь тархахгүй, өндөр биш ургамал байна.

6.Рокары: Энэ нь алпинарийн нэг төрөл юм. Хазгай талбайг чулуугаар дэвсэх,

ургамлыг чулуугаар манах, чулууг давхарлан талбайг засаж голд нь ургамлаа

тарих, чулууг зайтай байрлуулж завсраар нь ургамал тарих гэсэн хэлбэрүүд

орно.

Öýöãèéí ìàíäàë áàéãóóëàõ òåõíîëîãè

Õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ÿìàð õýìæýýòýé, õýëáýð ä¿ðñòýé áîëîõûã òîäîðõîé çààñàí çóðãèéã

ãàðãàæ, òºëºâëºãºº õèéíý. Õàìãèéí ºíäºð öýöãèéã ìàíäëûí ãîëä, äàðàà íü äóíä

çýðãèéã, çàõààðàà íàìõàíûã ãýõ çýðãýýð òàðèâàë çîõèìæòîé þì.

Ìàíäàëûí õºðñ áýëòãýõ:

Óðãàìëûí ¿íäñèéã ÷ºëººòýé íýâòð¿¿ëæ àãààð, óñ, øèì òýæýýëèéí áîäèñîîð áàÿëàã

áàéëãàõûí òóëä õºðñèéã íàìðààñ ýõëýí áýëòãýõ õýðýãòýé. Èéìèéí òóëä 1 ì.êâ

òàëáàéä 5-6 êã áóóö, 80 ãð ñóïåðôîñôèò õèéæ ãàçðûã 30-40 ñì ã¿í õàãàëíà.

Õàðèí õàâðûí õºðñ áîëîâñðóóëàëòààð 1 ì.êâ òàëáàéä ñóïåðôîñôàò, êàëèéí äàâñ òóñ

á¿ð 25-30 ãð, ÿëçìàã 1-2 õóâèí õèéæ ºãíº. Äàðàà íü õºðñíèé ãàäàðãóóã ñàéí

òýãøëýýä áîðäâîë õºðñºíä óñ, ÷èéã óäààí õóãàöààãààð õàäãàëàãäàæ óðãàìàëä

¿éë÷ëýõ áîëîëöîî îëãîíî.Òàðüñíààñ õîéø 45-60 õîíîã öýöýãëýäýã èéì öýöã¿¿äèéã

¿ðñëýã õèéõã¿éãýýð èë òàëáàéä øóóä ¿ðýýð íü òàðüæ áîëäîã. Òîì ¿ðèéã 1.5-2 ñì,

æèæèã, äóíä çýðãèéí ¿ðèéã 1-1.5 ñì-èéí ã¿íä ñóóëãàíà. ¯ðèéã òàðèõûí ºìíº áà

òàðüñàíû äàðàà óñëàíà.

Óñàëãàà:

Öýöãèéí óðãàìëûã àìæèëòòàé óðãóóëàõ íýã íºõöºë íü óñàëãàà þì. ×èéãèéí

øààðäëàãààð íü öýöãèéí óðãàìëûã ãàíä òýñâýðòýé, ÷èéãýíä äóðòàé, ÷èéãýíä äóíä

çýðãèéí äóðòàé ãýæ àíãèëíà.

Ãàíä òýñâýðòýéä äýìýã öýöýã, àãðîñòåìà, ìóóðûí òàâàã, àãü, áóóðàë ãàíäáàäðàà,

áàøèð öýöýã, äðîáà, äèêòàìíóñ, òàéð ºâñ, èáåðèñ, ãýõ ìýò öýöýã áàãòäàã. ×èéãýíä

äóðòàé òºðºëä: õîðñ, àíåìîíû, àðóíêóñ, ¿¿ëýí öýöýã, àñòèëüáà, áðóííåðà, êàëüòà ãýõ

ìýò öýöã¿¿ä îðíî.Äóíä çýðãèéí ÷èéãýíä äóðòàé òºðºëä: àõèëëåÿ ïòàðìèêà, àðàáèñ

àðåíñà, ãåëåíèóì îñåííûé, ãåéõåðà ãýõ ìýò öýöã¿¿ä îðíî. Èõýíõ íýã íàñò öýöýã íü

÷èéãýíä äóíä çýðãèéí äóðòàé ãðóïä õàìðàãäàíà. Öýöãèéí óðãàìàëä õºðñíèé ÷èéãèéí

õàìãèéí òîõèðîìæòîé íºõöºë íü õºðñíèé á¿ðýí ÷èéã àãóóëàëòûí 70-80%, õàðèí ãàíä

òýñâýðòýé óðãàìàëä 60-70% áàéõàä áîëîëöîîòîé ãýæ ¿çäýã.

Íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àøèãëàõ áîëîìæòîé ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí ìîä, ñººã óðãàìëûí

÷èìýãëýëèéí øèíæ ÷àíàð:

Ìîä óðãàìëûí ñàëààëàëò, òèòìèéí óðò ºðãºíèé õàðüöààíààñ ò¿¿íèé õýëáýð òºðõ èõýä

õàìààðäàã. Ìîä ãîë èøíýýñýý ñàëààëäàã áîë áóò ñººã ¿íäýñíèé õ¿ç¿¿ ¿íäýñëýã

èøíýýñýý ñàëààëäàã. Ò¿¿í÷ëýí ìîäíû õýëáýð, òºðõºä íàâ÷, øèëì¿¿ñ èõýä íºëººòýé.

Óíàäàã íàâ÷, øèëì¿¿ñòýé ìîäíû òèòýì õ¿éòýí, ñýð¿¿í óëèðàëä íýã ÿíç, óðèí äóëààíû

öàãò áàñ íýã ººð áîëäîã. Ò¿¿ãýýð ÷ ¿ë áàðàì öýöýã, æèìñ áîëîâñðîõîä ìîäíû ºí㺠¿çýìæ,

òºðõ áàéäàë ìºí àäèë ººð áîëæ, òèòìèéí õºãæèë áîñîî, äýðýâãýð, óíæóó áàéæ áîëíî.

Îäîîãîîð Óëààíáààòàð õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àøèãëàãäàæ áàéãàà ìîä áóò ñººãèéí

ãàäíû òààëàìæã¿é íºõöëèéã òýñâýðëýõ ÷àíàðûã àâ÷ ¿çâýë: Ãýðýëñýã îð÷èíä îíöëîí

óðãàäàã ìîäëîã óðãàìàë 3 ç¿éë, ñººã 2 ç¿éë áàéõàä ñ¿¿äýðñýã îð÷èíä ñàéí óðãàäàã

4 ç¿éëèéí ìîä, 5 ç¿éëèéí ñººã áàéíà.

Íàâ÷:

Ìîä, ñººãíèé ãî¸ìñîã áàéäàëä ìîäíû òèòìèéí õýëáýð, ºíäºð, öýöýã, æèìñ, çýðãýýñ ãàäíà

ò¿¿íèé èø ìº÷èð äýýð áàéðëàõ íàâ÷íû ºí㺠÷èìýãëýëä ÷óõàë íºëººòýé. Èéìä íàâ÷íû

ºíãº, õýëáýð, õýìæýý, áàéðøèë óëèðëûí àÿñààð õýðõýí õóâèðàí ººð÷ëºãääºã

áèîëîãèéí òýð îíöëîãûã òîîöîæ òàðèìàëæóóëàõ íü ÷óõàë. Íàâ÷ûã õýìæýýãýýð íü ìàø

òîì (20-40 ñì), òîì (10-20 ñì), äóíä (5-10 ñì), æèæèã (0.1-5 ñì) ãýæ àíãèëæ áîëíî.

Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä: íàâ÷èò áîëîí øèëì¿¿ñò ìîäíû íàâ÷, øèëì¿¿ñíýýñ ãàäíà

Armeniaca sibirica,óëààí øàð, Padus asiatica-óëààí, óëààí õ¿ðýí, Amygdalus

pedunculata áîð õ¿ðýí, Malus baccata óëààí øàð, øàð Ribes diacantha óëààí øàð,

Ribes nigrnm õ¿ðýí øàð, Syringa josikaea íîãîîí, Crataegus sanguine óëáàð øàð,

Lonicera tatarica öýãýýí íîãîîí, Caragana arborescens òîä íîãîîí, Rosa acicularis óëààí,

Elaeagnus argentea ìºíãºëºã çýðýã íàâ÷íû ºí㺠õóâèðãàëò ìàø îëîí ÿíç áºãººä íýã

õóãàöààíä õàðèëöàí ººð ººð ºí㺠¿ç¿¿ëæ áàéíà.

Öýöýã :

Хîòîä ìîä, ñººãèéã òàðèõäàà ãî¸ëûí à÷ õîëáîãäëûã áîäîæ öýöýãò ìîä óðãàìëûã ñîíãîõ

õýðýãòýé. ßëàíãóÿà öýöýãò òºãºë, çàìûí äàãóóõ óðãàìëàí õàøëàãà, ìîä óðãàìëûí

õîñëîë áàéãóóëàõàä öýöýãò ñººãí¿¿äèéí òºðºë èõ íºëººòýé. Öýöãèéí ãî¸ëûí øèíæ

÷àíàð íü ò¿¿íèé õýëáýð, õýìæýý ºí㺺ð òîäîðõîéëîãäîíî. Öýöýãëýäýã ãî¸ë ÷èìãýëýëèéí

ìîäëîã óðãàìëûã öýöãèéíõ íü õýìæýýãýýð äàðààõ á¿ëýãò õóâààæ ¿çíý. ¯¯ÍÄ:

À. Ìàø òîì öýöýãòýé (10 ñì-ýýñ òîì)

Á. Òîì öýöýãòýé áóþó (5-10 ñì)

Â. Òîì áèø öýöýãòýé (2-5 ñì)

Ã. Æèæèã öýöýãòýé (2 ñì) õ¿ðòýë öýöýãòýé ìîä, ñººã¿¿ä îðíî.

Óëààíáààòàð õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àøèãëàãäàæ áàéãàà. Armeniaca sibirica

ÿãààí, Padus asiatica-öàãààí, Amygdalus pedunculata-óñàí ÿãààí, Malus baccata

öàãààí ÿãààí, Ribes diacantha-øàð, Ribes nigrnm-õºõ ÿãààí, Syringa josikaea-öàãààí,

õºõ ÿãààí, Crataegus sanguine-öàãààí, Lonicera tatarica-ÿãààí, Lonicera altaica

öàãààí øàð, Caragana arborescens-øàð, Rosa acicularis-ñàðíàéí ÿãààí, Elaeagnus

argentea-øàð çýðýã öýöãèéí ºí㺠õóâèðãàëò ìàø îëîí ÿíç áºãººä öýöýãëýëò

¿ðãýëæëýõ õóãàöàà õàðèëöàí àäèëã¿é óðò õóãàöààãààð ¿ðãýëæèëæ áàéãàà íü

òóõàéí öýöýðëýãò òàëáàé óäààí õóãàöààãààð ÷èìýãëýëèéí øèíæòýé, ¿çýìæòýé

õàðàãäàõ áîëíî.

Èø ìº÷èð: Ýíý íü ìºí àíõààðàõ ç¿éëèéí íýã áºãººä ñóóëãàñàí ìîä, ñººãíèé õîëòîñíû ºíãº

ÿíç á¿ð áàéâàë ýðýýí àëàã ¿çýãäýíý. Îäîîãîîð òàðèìàëæóóëæ áàéãàà ìîä, ñººã íü ãîë

áîëîâ áîð ñààðàë, öàãààí, àëòëàã øàð, õàð õ¿ðýí, õàð íîãîîí ºíãèéí õîëòîñò èøýýðýý

÷èìýãëýëèéí áîëæ ºã÷ áàéíà.

¯ð æèìñ: Эíý íü ÷èìýãëýëèéí íýã øèíæ áºãººä ñóóëãàñàí ìîä, ñººãíèé æèìñëýëòèéí

¿åä ¿ç¿¿ëýõ ò¿¿íèé õýëáýð, ºí㺠¿çýìæ íü ÷óõàë þì. Áèäíèé ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä:

Óëààíáààòàð õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àøèãëàãäàæ áàéãàà Armeniaca sibirica-

óëààí øàð Padus asiatica-óëààí õ¿ðýí, õàð Amygdalus pedunculata-óëààí õ¿ðýí,

Malus baccata-øàð, óëààí øàð, Ribes diacantha-óëààí õ¿ðýí, õ¿ðýí, Ribes nigrnm-

õàð õ¿ðýí, Syringa josikaea-øàð õ¿ðýí, Crataegus sanguine-óëààí õ¿ðýí, Lonicera

tatarica-øàð óëààí, Lobicera altaica-õàð, Caragana arborescens-óëààí, øàð íîãîîí,

Rosa acicularis-óëààí, óëáàð, Elaeagnus argentea ìºíãºëºã öàãààí çýðýã æèìñ íü

÷èìýãëýëèéí øèíæ ¿ç¿¿ëýõ òóë íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ýíý ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàðæ ñîíãîí,

öýöýðëýãæ¿¿ëýõ òàëáàéä ìîä, ñººãíèé õîñëîë ãàðãàí òàðèëò õèéæ ºãíº.

Төлөвлөгдөх мод бут сөөг

Populus laurifolia-Ëàâаð íàâ÷èò óëèàñ

Íîãîîâòîð õîëòîñòîé 25 ì õ¿ðòýë ºíäºð íàâ÷èò ìîä.

Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Àëòàé, Õîâä,Óâñ

íóóð, Õîâä ãîëûí àäàã, Ãîâü-Àëòàé, Ç¿¿íãàðûí ãîâüä

ãîëûí ýðãèéí øóãóé, õºíäèéí ýëñ, ÷óëóóðõàã õºðñ,

óóëûí àì, õàâöëûí ¸ðîîë, îé, øóãóéä óðãàäàã.

Áîòàíèê øèíæ: Èø íü ãîë÷îîðîî 40-50 ñì, çàðèìäàà

70 ñì õ¿ðòýë á¿ä¿¿ðäýã. Íàâ÷èñ íàðèéí ãîíçãîé, 5-8

ñì óðò, 2-3 ñì ºðãºí, øîâõ ¿ç¿¿ðòýé, ñóóðèàäàà

øààíòãàðõóó èðìýã íü õºðººëºã, áàðèóë ¿ñýðõýã,2

ñì óðò. Õàâàð ýðò ìîëöîãëîæ, çóíäàà íîãîîðîí íàìàðòàà

íàâ÷ñàà ã¿âäýã àíõèëóóí ¿íýðòýé ìîä. Óðãàëò íü 4-

ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ 10-ð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäæã. Ñàëàíãè áýëýãò óðãàìàë.

Èéì ó÷ðààñ ýð, ýì óëèàñ ãýæ áàéäàã.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: Ìîäîæñîí ìº÷ðèéí òàéðäàñààð ¿ðæ¿¿ëäýã. ̺÷ðèéã íàìàð íàâ÷

óíàñíû äàðààãààñ õàâàð íàõèà õººõ õ¿ðòýëõ ¿åä áýëòãýäýã. Áýëòãýñýí ìº÷ðºº

ñóóëãàõ õ¿ðòëýý óðòààð íü áàéëãàõ øààðäëàãàòàé. Òàéðäàñûã ñóóëãàõûí ºìíº 4-5

íàõèàòàé, 15-20 ñì óðòòàéãààð òàéðíà. Òýãýõäýý äýýä òàëûí òàéðàëòûã íàõèàíààñ

äýýø 0.5-1.0 ñì çàéòàééãààð òýãø, äîîä òàëûí îãòëîëûã íàõèàíààñ äîîø 1.0-1.5 ì

õ¿ðòýë ºíäºð óðãàõ áîëîìæòîé ýð óëèàñíààñ ìº÷èð áýëòãýí ¿ðæ¿¿ëýõýä àíõààðàõ

¸ñòîé.

Àøèãëàõ õýëáýð: Áîãèíî íàñòàé õýäèé ÷ õóðäàí óðãàæ îð÷íîî íîãîîðóóëäàã ó÷èð

õîòûã ÷èìýãëýõýä ºðãºí àøèãëàæ áàéíà. íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ãàíö íýãýýð áîëîí õýñýã

á¿ëãýýð ñóóëãàõàä òîõèðîìæòîé. Äàí óëèàñ òàðüæ öýöýðëýãæ¿¿ëñýí òàëáàé ìàíàéä

îëîí áèé. Òóõàéëáàë: Èõ ñóðãóóëèéí ãóäàìæ, Ýíõòàéâíû áîëîîä ×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº

ãýõ ìýò. ̺í òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, àëáàí áàéãóóëëàãà, ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí

õÿçãààðëàãäìàë çîðèóëàëòòàé íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ºðãºí àøèãëàñàí áàéíà. Ýì óëèàñ

íü õàâàð ìîëöîãëîæ, ¿ðýý ºãºõ ¿åä öàãààí ºíãèéí óíãèðàë (äàëàâ÷) óíàãàæ, îð÷íûã

áîõèðäóóëäàã òóë õîòûí òîõèæèëòîíä íýã èõ òààòàé áèø.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн төв байрны

гадна болон дотор талаар нь лавар навчит

улиас 207 ширхэгийг төлөвлөж өгсөн.

Улиасыг голдуу төв сургуулийн зүүн ба

хойд талын төв зам дагуу төлөвлөж өгсөн.

Улиас нь монгол орны нөхцөлд ургахад

тохиромжтой хамгийн хурдан ургадаг мод

юм. Улиасны титэм нь өөрөө саглагар

учраас гаднах дуу чимээнээс сайн

тусгаарлаж өгдөг. Мод хооронд 6 метрийн

зайтай төлөвлөж өгсөн.

Pinus sylvestris L.-Ýãýë íàðñ

40ì ºíäºð ìºíõ íîãîîí øèëì¿¿ñò ìîä.

Òàðõàö: Åâðîï, Ñèáèðü, Ìîíãîëä òàðõàöòàé. Ìàíàéä Õºâñãºë îð÷èì, Õýíòèé, Õàíãàé,

Ìîíãîë-Äàãóóð çýðýã ãàçàðò óóëûí ÷óëóóðõàã õàæóó, ãîëûí õºíäèé, óóëûí

õàæóóãèéí ýëñýí õºðñòýé ãàçðààð óðãàæ îé ¿¿ñãýäýã ¿íäñýí ¿¿ëäýð þì.

Áîòàíèê øèíæ:

Íýã ìåòð õ¿ðòýë ãîë÷òîé, øºâãºð þìóó ºðãºí Ẻðºíõèé òèòýìòìýé, ñàëìàð÷ äîëîðñîí

íèìãýí øàðàâòàð õîëòîñòîé. Îëîí ñóäàëò òàë áîðòãîðõóó, çàõààðàà æèæèã ø¿äëýã

õóðö øèð¿¿í, 3-5 ñì óðò. 1 ìì îð÷èì ºðãºí ìºíõ íîãîîí øèëì¿¿ñ õîñîîð áàãöàëíà. Áîëîâñîðñîí

áîðãîöîé íü 3-6 ñì óðòò, ¿ðò õàéðñ çóçààí. Õàìãààëàõ õàéðñ ¿ã¿é. Óðãàëò íü 5-ð

ñàðûí ýõíýýñ 10-ð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäýã.

Ýãýë íàðñûã öýöýðëýãò òàðèìàëæóóëàõàä ò¿ðãýí

óðãàäàã, õ¿éòýí áà ãàí äààõäàà ñàéí, ãýðýëñýã,

ýëñýðõýã õºðñºíä óðãàäàã ìîä. 9 íàñíààñàà ýõëýí

æèë á¿ð ¿ðëýäýã. Íàõèà íü 4-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð

õººæ, 5-ð ñàðûí äóíäààñ çàäàð÷ ýõëýí ìºí ñàðûí

ñ¿¿ë÷ýýñ íàéëçóóðûí ºñºëò ýõýëæ, 8-ð ñàðûí äóíä

õ¿ðòýë ¿ðãýëæëýí îðîéí íàõèà çàíãèäàãäàæ ýõëýí

óëìààð 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð óðãàëò çîãñäîã. 6-ð

ñàðûí ýõýýð öýöýãëýíý. ¯ð

òîãòñîíû äàðàà ýð öýöã¿¿ä óíàæ, ýì öýöýã áîëîõ áîðãîöîé

øèëì¿¿ñýí äîð ºâºë溺ä äàðàà æèëèéí õàâðààñ ýõëýí ºñ÷ òîìðîí

íàìàð áîëîõîä ¿ðèéí áîëö ã¿éöýí õýâèéí õýìæýýíäýý õ¿ðýõ áîëîâ÷

¿ðèéí õàéðñ íü íýýãäýõã¿é ºâºëæèíº. Òýãýýä õàâàð çàäàð÷

¿ðýý õèéñãýíý.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðýýð óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã áîéæóóëãûí

òàëáàéä øèëæ¿¿ëýí 3-4 æèë òîðíèóëñíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä ãàðãàíà. ¿ðèéã

õàâàð òàðèõàä òîõèðîìæòîé.

Àøèãëàõ õýëáýð: Öýâýð íàðñ çîíõèëñîí îé íü õºðñ õàìãààëàõ, óñ àðâèæóóëàõ,

îð÷íûã ÷èìýãëýõ, ýð¿¿ë àõóé, àðèóòãàí öýâýðëýõ ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîéã àíõààð÷

íàðñàí îéã óðãóóëàõ àæëûã ìàíàé îðîíä èõýä àíõààðàí ñóäàëæ èðñýí áèëýý. Íèéòèéí

öýöýðëýã, öýöýðëýãò ãóäàìæ òàëáàéä ãàíöààð áîëîí õýñýã á¿ëãýýð ñóóëãàõ,

òàëáàé õàìãààëàõ áà îéí çóðâàñ áàéãóóëàõàä àøèãëàõ áîëîìæòîé. Äàí íàðñààð

áàéãóóëñàí öýöýðëýãò ãóäàìæ Íèéñëýë õîòûí 1-ð àðâàí æèëèéí äóíä ñóðãóóëèéí

óðäóóð áàéäàã.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн орчимд эгэл нарсыг 30 ширхэгийг төлөвлөж

өгсөн. Эгэл нарс нь түргэн ургадаг, хүйтэн сэрүүнд тэсвэртэй манай орны

нөхцөлд тарьж ургуулахад тохиромжтой. Мод хооронд 6 метр. Эгэл нарсыг төв

сургуулийн гадна талаар ганц нэгээр, харин дотор талаар нь эгнүүлэн суулгах

маягаар тарьсан. Ганц нэгээр тарихдаа бусад мод сөөгтэй хослол зохиомж

маягаар

төлөвлөж өгсөн.

Picea obovata Ldb-

ñèáèðü ãàöóóð:

30 ì õ¿ðòýë ºíäºð ìºíõ íîãîîí øèëì¿¿ñò ìîä.

Òàðõàö: Äýëõèéí òàðõàö íü: Óðàë, Ñèáèðü, Àëòàé, Ñàÿíû, Ìîíãîëä, Õºâñãºë, Õýíòèé,

Õàíãàé, Ìîíãîë-Äàãóóð, Ìîíãîë-Àëòàé, Èõ íóóðóóäûí õîòãîðò (Òýñèéí ãîëûí àäàã) òàéãà,

îéí á¿ñë¿¿ðèéí äýýä ¿àõ, õàðàíõóé àì íóðàã àñãààð óðãàíà. Ñèáèðü ãàöóóð íü ìàíàé

îðîíä öººõºí õýñýã ãàçàð óðãàäàã, òàðõàöûí õ¿ðýý íü ÿâöóó áàãà þì. Èéìýýñ óäààí

óðãàëòòàé, áàéãàëèéí õóóðàéøèõ íºõöºëä òàðõàöàà òýëæ ÷àäàõã¿é õóìèõ

õàíäëàãàòàé áàéãàà Ñèáèðü ãàöóóðûã íóòàãò íü õÿìãàäàí õàìãààëàõ, àðâèæóóëàõ,

çîðèóä òàðüæ óðãóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ íü øààðäëàãàòàé.

Áîòàíèê øèíæ: Áîð ñààðàë þìóó ¿ð÷ãýð õàð õîëòîñòîé, íàðèéõàí øîâãîð òèòýìòýé.

Øèëì¿¿ñò ìºíõ íîãîîí 1-3 ñì óðò, øèð¿¿í, äºðâºëæèíä¿¿ øóãàìàðõóó, øîâõ øºâãºðõ¿¿ íîãîîí

áóþó öýíõýð íèæýýäýýð öóâàà áàéðëàëòàé. Áîëîâñîðñîí

áîðãîöîé íü óíæãàð, 5-8 ñì óðò, áîëîâñîðìîãö õàéðñíóóä íü

çàäðàí ¿ðýý ã¿âäýã. ¯ð íü 4 ìì óðò, ò¿¿íèé äàëàâ÷ 10-13 ìì

óðò. Íàõèà íü 4-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð õººæ, 5-ðã ñàðûí

äóíäààñ çàäàð÷ ýõëýí ìºí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ íàéëçóóðûí

ºñºëò ýõýëæ, 8-ð ñàðûí äóíä õ¿ðòýë ¿ðãýëýëýí îðîéí íàõèà

çàíãèäàãäàæ ýõëýí óëìààð 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð óðãàëò

çîãñîíî. Íàõèà çàäàðñíààñ 1-2 äîëîî õîíîãèéí äàðàà

öýöýãëýíý. Ãàöóóðûí ¿ðèéí áîëö 10-ð ñàðä ã¿éöíý. Ãàöóóð æèë ºíæèæ öýöýãëýäýã.

Íýã ¿ðèéí õàéðñíû äîòîð äàëàâ÷òàé 2 ø ¿ð áàéðëàíà. Ñ¿¿äýðñýã, õ¿éòýíä òýñâýðòýé.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ð áîëîí íîãîîí ìº÷ðººð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðýýð óðãóóëñàí 3 íàñòàé òàðüöûã

áîéæóóëãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëýí 3-4 æèë òîðíèóëñíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä

øèëæ¿¿ëæ ñóóëãàíà. Òàðüöûí ºñºëò óäààí

Àøèãëàõ õýëáýð: Ãàöóóðûã õîò öýöýãæ¿¿ëýëòýíä ºðãºí àøèãëàäàã áºãººä õîò

÷èìýãëýõ òàëààðàà ñàéí, àð÷èëãàà õàðüöàíãóé áàãà øààðääàã ìîä. Ìàíàé íèéñëýë

õîòîä Ãàöóóð õàà ñàéã¿é òàðèãäñàí áºãººä Ñîíãîäîã óðëàãûí àêàìåäèê òåàòðûí óðä

òàëä,Õîëáîîíû ç¿¿í òàëûí àþóëã¿éí òîéðîã, Çàñãèéí ãàçðûí îðäíû õî¸ð æèã¿¿ð, Ýìíýã

ñóðãàã÷òàé öýöýðëýã çýðýã îëîí ãàçàðò òàðüæ ñóóëãàñàí áàéäàã.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн гадна ба дотор талд 80 ширхэг гацуур мод

төлөвлөж өгсөн. Гацуурыг эгнүүлэн суулгах ба ганц нэгээр тарина. Гацуур нь

удаан ургадаг учраас цөөхөнийг

төлөвлөхөөр бодож өгсөн. Гацуурыг

суулгахдаа голдуу хослол зохиомж

байдлаар төлөвлөсөн. Гацуурын 5-6 настай суулгацыг урд хөршөөс 20-40 мян

төгрөгөөр худалдан авдаг. Энэ нь манай орны нөхцөлд тохиромжтой сайн

ургадаг.

Larix sibiricа–ñèáèðü øèíýñ

30-45 ì ºíäºð øèëì¿¿ñò ìîä

Òàðõàö: Ñèáèðü øèíýñ íü ºðãºí òàðõàöòàé áºãººä ò¿¿íèé òàðõàöûí õîéò çàõ íü

Òóéëûí Óðàë, áàðóóí çàõ íü Óðàëûí äîðíîä õýñãèéí óóëñ, ç¿¿í õèë íü Áàéãàëü íóóð,

ºìíºä õèë íü Àëòàé, Õàíãàé, Õýíòèéí íóóðóóä áèëýý. Ìîíãîëä

Õºâñãºë, Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Äàãóóð, Õîâä, Ìîíãîë-Àëòàéí

òîéðãóäûí óóë íóóðóóäàä îé ¿¿ñãýã÷ ãîë ìîä áºãººä õààÿà ãîëûí

õºíäèé ð¿¿ îðæ óðãàñàí áàéäàã.

Áîòàíèê øèíæ: Äîîãóóðàà á¿ä¿¿í, ¿ç¿¿ðýýðýý íàðèéõàí

èøòýé, 30-40-ººðºº áàãöàëæ óðãàñàí 2-4 ñì óðò

øèëì¿¿ñòýé. Áîëîâñîðñîí áîðãîöîé íü 2-4 ñì óðò, 2-3 ñì á¿ä¿¿í

ºíäãºðõ¿¿ þìóó áºìáºëãºðõ¿¿-ºíäãºðõ¿¿, õ¿ðýí ñààðàë, õ¿ðýí

áàðààí ºíãºòýé. 14 íàñíààñàà ýõëýí áàðàã æèë á¿ð ¿ð ºãíº.

Äóíäæààð 300-400 æèë íàñëàíà. Øèíýñ íü ÷èéãëýã, ñ¿¿äýð

ãàçàð ò¿ðãýí óðãàäàã áºãººä ¿çýìæèò òèòýì, 纺ëºí íîãîîí

øèëì¿¿ñ, áîëîâñîð÷ ã¿éöýýã¿é ñàéõàí ÿãààí áîðãîöîé íü

÷èìýãëýëèéí øèíæ ÷àíàðòàé òóë õîò ñóóðèí ãàçðûã

òîõèæóóëàõàä ºðãºí àøèãëàäàã. Íàõèà íü 4-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð õººæ, 5-ð ñàðûí ýõýýð

çàäàð÷ ýõëýí ìºí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ íàéëçóóðûí ºñºëò ýõýëæ, 8-ð ñàðûí äóíä õ¿ðòýë

¿ðãýëæëýí îðîéí íàõèà çàíãèäàãäàæ ýõëýí óëìààð 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð óðãàëò çîãñîíî.

Õàâàð øèëì¿¿ñëýõèéí õàìò öýöýãëýíý. Öýöýãëýëòýýñ ¿ð òîãòîõ õ¿ðòýë íýã ñàð

¿ðãýëæèëíý. Øèíýñíèé ¿ð íàìàð 9-ð ñàðûí ýõíèé 10 õîíîãò áîëîâñîð÷ ñàëõèàð òàðõàíà.

Íýã ¿ðèéí õàéðñíû äîòîð äàëàâ÷òàé 2 ø ¿ð áàéðëàíà.

¿ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¿ðýýð óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã áîéæóóëãûí

òàëáàéä 3-4 æèë òîðíèóëñíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëæ ñóóëãàíà.

Øèëæ¿¿ëýí ñóóëãàõäàà ¿íäñèéã øîðîîí çóóðìàãò ä¿ðæ ñóóëãàâàë àìüäðàë ñàéí

áàéäàã.

Àøèãëàõ õýëáýð: Õîòûí ãóäàìæ òàëáàé áîëîí õàøëàãàò öýöýõëýã, àëáàí

áàéãóëëàãûí îð÷èìä á¿ëãýýð, äàí áóþó õîñ ýãíýýãýýð ñóóëãàõàä òîõèðîìæòîé. ̺í õîòî

ñóóðèí ãàçðûã íîãîîðóóëàõ, õàìãààëàëòûí çóðâàñ áàéãóóëàõ, óóëûí ýíãýð õàæóóã

îéæóóëàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Øèíýñèéã õàð ìîä ãýæ íýðëýõ áºãººä

Ñ¿õáààòàðûí ãóäàìæ, Ñàìáóóãèéí ãóäàìæ, öýöýðëýãò ãóäàìæ òàëáàéä òàðüæ

óðãóóëñàí íü áèé.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн дотор болон гадна талд шинэсийг 40 ширхэгийг

төлөвлөж өгсөн. Ингэхдээ ганц нэгээр болон хэсэг бүлгээр тарихаар

төлөвлөсөн. Шинэсийг тарихдаа мод хооронд 6-7 метр байхаар бодсон.

Шинэсийг өрөл, монос, голтбор зэрэг мод сөөгтэй хослуулан төлөвлөж өгсөн.

Ulmus pumila L.-Òàðâàãàí õàéëààñ

5-10ì õ¿ðòýë ºíäºð óðãàäàã íàìõàí ìîä áóþó ñººã.

Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Àëòàé, Ìîíãîë-

Äàãóóð, Õÿíãàí Ãîâü-Àëòàé, Ìîíãîë, Äóíä õàëõ,Äîðíîä,

Ç¿¿íãàðûí òîéðîãò õàä ÷óëóóòàé õîøóó, ýíãýð, àì,

õàâöëûí ¸ðîîë, ãîëûí õóóðàé õºíäèé, ãîðõè áóëãèéí

çàõ, ýëñ, ñèéðýã, íàðñàí îé, ñàéð ñàäàðãûí èðìýã

äàãàæ óðãàíà.

Áîòàíèê øèíæ: Çàëóó ìº÷èð íàéëçóóð íü øàð õîëòîñòîé, íàâ÷íû íàõèà ìîõîî, ºíäãºðõ¿¿.

Àðüñëàã çóçààí þëä õýëáýðòýé, íàâ÷ íü æèæãýâòýð áºãººä èðìýã íü õºðººí

ø¿äëýãòýé, íàâ÷íû ãîëîîñ

2 òèéø ãàðñàí òýãø

õýìòýé òîä õýýòýé.

Äàãàâàð íàâ÷èñ íü

õýëáýðèéí õóâüä ¿íäñýí

íàâ÷òàé àäèëõàí áàéíà. äàëàâ÷èò ¿ð æèìñ íü äóãóé þìóó çóóâàí ãîë÷îîðîî 0.5-1 ñì ¿ð

íü ò¿¿íèéõýý ãîë äóíä òîâîéæ îðøèíî. Óðãàëò 5-ð ñàðûí ýõíèé 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ õ¿ðòýë

¿ðãýëæèëäýã. 5-ð ñàðûí ýõýýð öýöýãëýæ ìºí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð ¿ð íü áîëîâñîðíî. ºñºëò

õóðäàí, ãýðýëñýã, õ¿éòýíä òýñâýðòýé.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¿ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¿ð íü õàâàð 5-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð áîëîâñîð÷

óíàäàã áºãººä áîëîâñîðñîí ¿åä íü øóóä ò¿¿æ òýð õàâðàà òàðèàëàõ áîëîöîîòîé. ¿ðèéí

óðãàõ ÷àäâàð ñàéí.¿ðýýð óðãóóëñàí 2-3 íàñòàé òàðüöûã áàéíãûí òàëáàéä

øèëæ¿¿ëæ ñóóëãàíà.

Àøèãëàõ õýëáýð: Òàðâàãàí õàéëààñ õýëáýðæèëòèéã äààõ òàëààðàà øàðõóàéñíû

äàðàà îðäîã òóë óðãàìëàí õàøëàãà áàéãóóëàõàä ºðãºí õýðýãëýæ áàéíà. ãàíö íýãýýð

íü ãóäàìæëàí òàðèõààä íàñ áèå ã¿éöýæ ¿ðýý ºãäºã áîë õÿðãàæ õýëáýðæ¿¿ëñýí

õàéëààñ ¿ð ºãºõ áîëîìæã¿é. Òàðâàãàí õàéëàà íü ãàíä òýñâýðòýé, óñëàãàà

àð÷èëãàà õèéâýë ¿íäýñíýýñýý ñýðãýí óðãàõ ÷àäâàð ñàéòàé. Íîãîîí áàéãóóëàìæèíä

ãàíö íýãýýð áîëîí õýñýã á¿ëãýýð, óðãàìëàí õàøëàãà, õàìãààëàëòûí çóðâàñ, õºðñ

õàìãààëàõ çîðèëàëòààð ñóóëãàõàä òîõðîìæòîé. Ìàíàé íèéñëýëä çàñãèéí ãàçðûí îðäíû

2 æèã¿¿ð, òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, áàãà òîéðóó, Ýíõòàéâíû ºðãºí ÷ºëºº çýðýã ãàçàðò

óðãàìëàí õàøëàãà áîëãîí òàðüñíààñ ãàäíà ìîä õýëáýðýýð îëîí ãàçàðò áèé.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн гадна талын явган замын амрах хэсэгт хашлага

хэлбэрээр 1000 ширхэгийг тарихаар төлөвлөж өгсөн. Ихэнхдээ сууж амарч

байгаа хүмүүст тав тухтай мөн дуу чимээ багатай байлгах үүднээс хашлага

маягаар төлөвлөж өгсөн.

Amygdalus pedunculata Pall.-Áàðèóëò á¿éëñ

0.5-2.0 ì ºíäºð ñººã.

Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë, Ìîíãîë- Äàãóóð, Äîðíîä Õîâä, Ãîâü Àëòàé, Äóíäàä

Õàëõ, Ìîíãîë-Àëòàé, Àëòàéí ºâºð ãîâü, Àëàøà ãîâèéí òîéðîãò óóë òîëãîäûí ÷óëóóðõàã

õàæóó, õàä, àì, õàâöàë, ýëñíèé õàÿà, ýëñýðõýã õýýðò óðãàäàã.

Áîòàíèê øèíæ: Á¿äýã ñààðàë õàëüñòàé ºðãºñã¿é áîãèíîññîí ìº÷èðòýé, ãîë ìº÷ð¿¿ä

áàðààí ñààðàë õîëòîñòîé. Íàâ÷ íü çàõààðàà õóðö ø¿äëýã, 2-4 ñì óðò òîíãîðóó,

ºíäãºðõ¿¿ þìóó þëäýðõ¿¿ íàâ÷íû äýýä, äîîä òàë áîãèíî ¿ñòýé. Õàâàð ýðò

íàâ÷ëàõààñàà ºìíº öýöýãëýäýã. Òîä ÿãààí öýöýãòýé. 7-10 ìì äèàìåòðòýé,

÷èìýãëýëèéí à÷ õîëáîãäîëòîé ñººã. ÿñò æèìñ íü ºíäãºðõ¿¿ áîãèíî øèëáýòýé. ¯ð íü

ãàøóóí àìòòàé. Õ¿éòýí áîëîí ãàíä òýñâýðòýé. Ãýðýëñýã 4 íàñíààñàà öýöýãëýæ

¿ðëýíý.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðèéí óðãàõ ÷àäâàð ñàéí, òàðüöûí ºñºëò õóðäàí.

¯ðýýð óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã áàéíãûí áîëîí áîéæóóëàõ òàëáàéä øèëæ¿¿ëýí

ñóóëãàíà.

Àøèãëàõ õýëáýð: Ýðò öýöýãëýäýã, áóòàëæ

óðãàäàã çýðýã îíöëîãèéã íü õàðãàëçàí íîãîîí

áàéãóóëàìæèíä ãàíö íýãýýð

áîëîí òºãºë ¿¿ñãýí

òàðèàëàõàä òîõèðîìæòîé.̺í

óðãàìëàí õàøëàãà ìàÿãààð

çàì äàãóó áîëîí ÿâãàí õàøëàãàíû äîòîîð òàëààð

ñóóëãàæ áîëíî. Õîòîä Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýã äýõ

Ýíõòàéâíû ºðãºí ÷ºëººíèé çàì äàãóó áèé.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн гадна

болон дотор талд хослол зохиомж

байдлаар бариулт бүйлсийг 40 ширхэгийг

төлөвлөж өгсөн. Бариулт бүйлсийг монос,

гацуур, эгэл нарс зэрэг мододтой

хослуулан тарина. Бүйлс нь өнгө үзэмж сайтай орчноо

сайн чимэглэж чаддаг монгол сакура юм. Бүйлсийг

хослол зохиомж байдлаар тарих учраас мод хоорондын

зай тодорхойгүй.

Padus asiatica kom.-Àçèéí ìîíîñ

3-7 ì ºíäºð ñººã.

Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë, Ìîíãîë- Äàãóóð, Õÿíãàí îð÷èì, Äîðíîä Ìîíãîëûí ãîëûí

õºíäèé, øóãóé, õóñàí òºãºë, ãîðõèíû ýðýã, àì õàâöëûí ¸ðîîë, õàæóó ýíãýðò óðãàíà.

Áîòàíèê øèíæ: Áîãèíî øèëáýòýé çàõààðàà æèãä õóðö ø¿äòýé, çóóâàí äóãóéäóó

íàâ÷òàé. Õîëòîñ íü ºâºðìºö õýëáýðòýй, ºðãºí ºíäãºðõ¿¿ äýëáýý á¿õèé òîì öàãààí

öýöã¿¿äýýñ á¿ðäñýí 10-15 ñì óðò, öàöàã áàã öýöýã äîîøîî óíæñàí áàéäàã. Öýöãèéí

ñóóäàë í¿öãýí, öîìîðëèã áóë÷èðõàéëàã. Äýëáýý 10 ìì óðò ¿çýñãýëýíò öàãààí

öýöýçãòýé. Ãàçðûí õºðñíººñ äýýø áîãèíîõîí èø ãàð÷ òýð íü öààøäàà áóòëàí ñàëààëæ

ñººã õýëáýðèéã ¿¿ñãýíý. ÿñò æèìñ íü ìîéë ø¿¿ñýðõýã òàñ õàð ºíãºòýé, ÷èéãñýã

õ¿éòýíä òýñâýðòýé. Óðãàëò 5-ð ñàðûí ýõíýýñ 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë, íàéëçóóðûí ºñºëò 5-ð

ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ 8-ð ñàðãûí ñ¿¿ë÷ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëíý. 5-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ 6- ð ñàðûí

ýõýýð öýöýãëýäýã. ¯ð æèìñ ìîéë íü 8-ð ñàðä áîëîâñîðíî. Öýöýãëýõ, ¿ð áîëîâñîðñîí

¿å¿äýý ¿çýñãýëýíòýé. 4-5 íàñíààñàà öýöýãëýæ ýõýëäýã. Àíõèëàì ¿íýðòýé.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà:

¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý.

¯ðèéí óðãàõ ÷àäâàð

ñàéí. ¯ðèéã íàìàð

øóóä áóþó õàâàð

ýðòæ¿¿ëñýí ¿ðýýð òàðèõ õýðýãòýé. Òàðüöûí ºñºëò õóðäàí. ¯ðýýð óðãóóëñàí 2

íàñòàé òàðüöûã áàéíãûí áîëîí áîéæóóëàõ òàëáàéä øèëæ¿¿ëýí ñóóëãàíà.

Àøèãëàõ õýëáýð: Õýëáýðæ¿¿ëýëòèéã ñàéí äààäàã. Íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ãàíö

íýãýýð áîëîí õýñýã á¿ëãýýð, õºðñ áàéãóóëàìæèíä õàìãààëàõ çîðèóëàëòààð

àøèãëàõàä òîõèðîìæòîé. Õîòûí òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, öýöýðëýãò ãóäàìæèíä òîõèîëäîíî.

̺í ãýð õîðîîëëûí áîëîí ñóðãóóëü õ¿¿õäèéí öýöýðëýãò õàøààã öýöýðëýãæ¿¿ëýõýä

àøèãòàé.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн төв байрны гадна болон

дотор талд азийн моносыг ганц нэгээр буюу эгнүүлэн

тарихаар 60 ширхэгийг төлөвлөж өгсөн. Мөн хослол

зохиомж байдлаар шинэс, гацуур, улиас, эгэл нарс зэрэг

мододтой хослуулан төлөвлөсөн. Азийн монос нь цагаан

цэцэгтэй өнгө үзэмж сайн учир ямарч орчныг төвөггүй сайн чимж чаддаг.

Азийн моносыг эгнүүлэн суулгахдаа эгнээ хооронд 6-7 метр байхаар

төлөвлөсөн.

Rosa acicularis Lindl.-ªðãºñò íîõîéí õîøóó

2 ì ºíäºð ñººã

Òàðõàö: : Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë, Ìîíãîë- Äàãóóð, Õÿíãàí îð÷èì, , Õºâñãºë, Ìîíãîë

Àëòàé, Äóíäàä Õàëõ, Äîðíîä Ìîíãîëä îéí á¿ñë¿¿ðèéí øèíýñýí îé, ò¿¿íèé çàõ, õóñàí îé,

ãîëûí øóãóé, øèðýíãý, õàä àñãààð óðãàíà.

Бîòàíèê øèíæ: íàâ÷èñ íü 5-7 íàâ÷èíöàðòàé, ºíäãºðõ¿¿ áóþó ãîíçãîéâòîð. ºðãºñ

èõòýé õîñ õîñîîð áàéðëàõ ñóíäóó á¿õèé òóÿõàí íàéëçóóðòàé. Öýöýã íü ãîë÷îîðîî 3-6

ñì, íýã äîðîîñ 1-3 øèðõýãýýð ãàðäàã ÿãààí áóþó óëààí äýëáýýòýé. ¿ð æèìñ áºíäãºð,

ãîíçãîé õýëáýðòýé, ø¿ðýí óëààí ºíãºòýé. Óðãàëò 5-ð ñàðûí 10-ààñ 9-ð ñàðûí äóíä

õ¿ðòýë, íàéëçóóðûí ºñºëò 5-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ 8-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ õ¿ðòýë

¿ðãýëæèëäýã. Öýöýãëýëò 6-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ 7-ð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëæ, 8-

ð ñàðûí äóíäóóð áîëîâñîð÷ ýõýëíý. 4 íàñòàéãààñàà ýõýëæ öýöýãëýäýã. ºðãºñò

ñàðíàéí óëààí ÿãààí öýöýã, íàìàð öýöýã íü áîëîâñîðñîí ¿åä ÷èìýãëýëèéí øèíæ ÷àíàð íü

èëýðäýã.

Үðæ¿¿ëýõ àðãà: ¿ðýýð áîëîí ¿íäýñíèé øèæìýýð ¿ðæèíý. ¿ðèéã íàìàð øóóä áóþó

õàâàð ýðòæ¿¿ëñýí ¿ðýýð òàðèõ øààðäëàãàòàé. ¿ðýýð óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã

áîéæóóëãûí òàëáàéä 1-2 æèë òîðíèóëààä áàéíãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëíý.

Àøèãëàõ õýëáýð: íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àìüä õàøëàãà áîëîí õýñýã á¿ëãýýð íü

òàðèõàä òîõèðîìæòîé. Õýëáýðæ¿¿ëýëò ñàéí äààäàã. Òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, ýíõòàéâíû

ºðãºí ÷ºëºº çýðýã ãàçàраар тарьсан áàéäàã.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн орчимд өргөст нохойн хошууг нийт 200 метр

газар тарихаар төлөвлөсөн. Дуу чимээ багасгах зорилгоор хана, хашлага

маягаар тарьж өгнө. Өргөс ихтэй учир амрах талбайд төлөвлөх нь төдийлөн

тохиромжтой биш бөгөөд сандал сүүдрэвчийг тодорхой хэмжээний зайтай

төлөвлөж өгнө. Өргөст нохойн хошуу нь өөрөө өнгө үзэмж сайтай орчноо сайн

чимнэ.

Caragana arborescensis-óäëèã õàðãàíà áóþó Øàð õóàéñ

2-5 ì ºíäºð ñººã áóþó æèæèã ìîä.

Òàðõàö: Õºâñãºë, Õàíãàéí óóëûí òîéðîãò ãîëûí ýðýã, ÷óëóóòàé õàæóó, øèíýñýí îé,

ò¿¿íèé çàõààð óðãàíà. Áóñàä ãàçàð çºâõºí òàðèìàëààð òîõèîëäîíî.

Áîòàíèê øèíæ: çàëóó ¿åäýý

¿ñýðõýã, íîãîîâòîð þìóó áîðîâòîð

ñààðàë íàéëçóóðòàé. Õîñ ºäëºã

íàâ÷ íü 4-7 õîñ íàâ÷èíöàðòàé,

íàâ÷ íü ºíäãºðõ¿¿, ýñâýë ãîíçãîé

çóóâãàð, ¿ñýðõýã þìóó í¿öãýí,

áàãöàíä íýãäýíý. Äýëáýý

öîìèðëîãîîñ 3 äàõèí óðò øàð

ºíãàòýé. Áóóðöàã øóãàìàðõóó

áîðòãîí õýëáýðòýé, 3.5-6.5 ñì óðò, 3.5-5.0 ñì ºðãºí, ÷èéãñ¿¿, õ¿éòñýã, õàðüöàíãóé

ñ¿¿äýðñýã, ãàíä òýñâýðòýé. Óðãàëò íü 5-ð ñàðûí ýõíýýñ 9-ð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë

¿ðãýëæèëæ, 6-ð ñàðûí äóíäóóð öýöýãëýæ, 7-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð ¿ð íü áîëîâñîðíî.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¿ðýýð ¿ðæèíý. ¿ðèéã íàìàð øóóä þìóó õàâàð òàðüæ áîëíî. ¿ðýýð

óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã áîéæóóëãûí òàëáàéä 2 æèë òîðíèóëñíû äàðàà áàéíãûí

òàëáàéä øèëæ¿¿ëíý.

Àøèãëàõ õýëáýð: íîãîîí áàéãóóëàìæèíä õýñýã á¿ëãýýð áîëîí àìüä õàøëàãàíä

ñóóëãàõàä òîõèðîìæòîé. Õîòûí òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, áàãà òîéðóóãèéí óðãàìëàí

õàøëàãûã ãîëäóó ýíýõ¿¿

ñººãººð õèéñýí áàéäàã.

Хөдөө аж ахуйн их

сургуулийн гадна

болон дотор талд шар

хуайс буюу удлиг харганыг нийт 500 метр газар тарихаар төлөвлөсөн. Удлиг

харгана нь хашлага хийхэд хамгийн тохиромжтой бөгөөд танаж хяргахад

хамгийн тэсвэртэй нь юм. Тарихдаа 2-3 настай суулгацыг мод үржүүлгийн

газраас авчирч хооронд нь 20-см ийн зайтай сөөлжүүлэн суулгана. Ингээд 1

метрт 7 ширхэг шар хуайс ноогдохоор тооцож 3500 ширхэгийг төлөвлөж

өгсөн. Энэ нь эдийн засгийн хувьд нийт 5250000 төг болно.

Мод бут сөөгний орц болон эдийн засгийн тооцоо

№ Мод сөөгний нэрс

х/н нас Өндөр /см/ Үнэ/төг/ Бөөний үнэ Нийт үнэ

Тоо/ш/ Үнэ/төг/

1. УлиасШ 2 100-с доош 800Ш 3 100-150 1800

Ш 4 150-180 2000

Ш 4 180-200 2500ш 4 200-с дээш 3500 207 3300 683100

2. Эгэл нарс Ш 30 220-с дээш 250000 30 230000 6900000

3. Гацуур Ш 100-с дээш 40000 80 35000 2800000

4. Шинэс Ш 150-200 12000 40 10000 4000005. Тарваган

хайлаасШ 2 30-40 600

Ш 3 50-60 800Ш 3 70-с дээш 1000 1000 800 800000

6. Бариулт бүйлс

Ш 2 30-с доош 800

Ш 3 30-50 1000Ш 4 50-с дээш 1500 40 1300 52000

7. Азийн монос Ш 2 30-40 1500Ш 3 50-60 2500Ш 4 60-с дээш 3500 60 3300 198000

8. Нохойн хошуу

Ш 2 20-с доош 1800Ш 3 20-30 2500 1400 2300 322000

09. Шар хуайс Ш 2 30-с доош 1300

Ш 3 30-50 1800 3500 1600 5600000

Ш 4 50-с дээш 250010.

Цэцгийн үрслэг

Ш 350

11.

Зүлэгний үр Ш 15000

12.

Хар шороо М3 8000

13.

Мод тарих Ш 4800

14.

Сөөг тарих Ш 3000

15.

Зүлэг тарих М2 6500

16.

Ургамлын хашлага тарих

1м 5550

Төлөвлөгдөх цэцэг, цэцгийн мандал

1.Ургамлын нэр: Cosmos bipinnatus-Энхэлгэнэ

Гарал үүсэл: Мексик

Ургамлын ерөнхий шинж: Өдлөг нарийн навчтай

Өндөр: 60-120 см

Чимэглэлийн шинж: Энгийн хилтэслэг

баг цэцэгтэй, цэцэг нь цагаан, ягаан,

улаан өнгөтэй. Нэг метр квадратад 40-

60 ширхэг ноогдоно.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

2.Ургамлын нэр: Antirrrhinum

majus-Арслангийн жавьж

Гарал үүсэл: Өмнөд Европ, Хойд Америк

Өндөр: 30-70 см

Ургамлын ерөнхий шинж: Салаалсан хатуу иштэй.

Ургах орчин: Наранд ээвэр үржил шимтэй хөрсөнд ургадаг.

Ургамлын чимэглэлийн шинж: Түрүү баг цэцэгтэй, өнгө олон янз ихээр

цэцэглэдэг.

Нэг метр квадрат талбайд 30-20 ширхэг ноогдоно.

Үржих байдал: Үр болон, мөчрөөр үржинэ.

3.Ургамлын нэр: Alyssum maritimum-Дэмэг цэцэг

Гарал үүсэл: Өмнөд Европ

Ургамлын ерөнхий шинж: Нягт шигүү бутлаж ургадаг.

Өндөр: 15 см

Ургах орчин: Үржил шимтэй чийглэг хөрсөнд сайн ургадаг.

Чимэглэлийн шинж: Анхилуун үнэртэй, жижиг

цагаан цэцэгтэй.

Нэг метр

квадрат

талбайд 10-15 ширхэг

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

4.Ургамлын нэр: Tagetes erecta-Өндөр

хилэн цэцэг

Гарал үүсэл: Төв өмнөд Америк

Ургамлын ерөнхий шинж: Нягт эсвэл

сийрэг бутлаж ургадаг.Өндөр: 45-75 см

Ургах орчин: Наранд ээвэр үржил

шимтэй хөрсөнд тарина.

Чимэглэлийн шинж: Шар, улбар шар өнгийн хилтэслэг цэцэгтэй.

Нэг метр квадрат талбайд 30-45 ширхэг ноогдоно.

Ургах орчин: Үрээр үржинэ.

5.Ургамлын нэр: Portulaca grandiflora-Том цэцэгт морин шүд

Гарал үүсэл: Өмнөд Америк

Ургамлын ерөнхий шинж: Иш нь махлаг газраар

дэвсэж ургана.

Өндөр: 15-20 см

Ургах орчин: Нартай ээвэр газар ургана.

Чимэглэлийн шинж: Цэцэг энгийн 5 салбантай, олон

янзын өнгөтэй. Цэцгийн дэлбээ нь нартай үед нээгдэж сүүдэрт хумигдана.

Нэг метр квадрат талбайд 25-30 ширхэг

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

6.Ургамлын нэр:Linum grandiflorum-Том

цэцэгт маалинга

Гарал үүсэл: Хойд Америк, Африк

Ургамлын ерөнхий шинж: Шулуун иштэй.

Өндөр: 45-50 см

Ургах орчин: Нартай чийглэг хөрсөнд сайн ургана.

Чимэглэлийн шинж: Цэцэг нь улаан өнгөтэй 2см голчтой

Нэг метр квадрат талбайд 30-40 ширхэг ноогдоно.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

7.Ургамлын нэр: Calendula officinallis-Эмийн хумсан цэцэг

Гарал үүсэл: Өмнөд европ

Ургамлын ерөнхий шинж: Найлзуур нь бүдүүн

мөчирлөсөн

Өндөр: 30 см

Ургах орчин: Хүйтэнд тэсвэртэй.

Чимэглэлийн шинж: Хоолой хэлбэрийн сагс баг

цэцэгтэй. Цэцэг нь өвөрмөц үнэртэй. Шар өнгөтэй.

Нэг метр квадрат талбайд 40-50 шрхэгийг тарина.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

8.Ургамлын нэр: Petunia grandiflora-Том цэцэгт хун цэцэг

Гарал үүсэл: Өмнөд Европ

Ургамлын ерөнхий шинж: Ишний уг нь модожсон байдаг.

Өндөр: 20-25 см

Ургах орчин: Ганд тэсвэртэй ямарч нөхцөлд сайн ургана.

Чимэглэлийн шинж: Цэцэг хоолой

хэлбэрийн гадагш эргэсэн 5 салбантай.

Нэг метр квадрат талбайд 15-20

ширхэгийг таридаг.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

9.Ургамлын нэр: Lobelia crinus-

Манжуухай

Гарал үүсэл: Өмнөд Африк

Урагмлын ерөнхий шинж: Иш нь нарийхан

Өндөр: 10-15 см

Ургах орчин: Гэрэлсэг чийглэг хөрсөнд сайн

ургана.

Чимэглэлийн шинж: Хөх, хөх ягаан, цагаан зэрэг

өнгөтэй. 1,3-2 см голчтой.

Нэг метр квадрат талбайд 10-15 ширхэг ноогдоно.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

10.Ургамлын нэр: Dahlia pinnata-Мандарваа

Гарал үүсэл: Мексик

Ургамлын ерөнхий шинж: Иш нь

шулуун навч том хэрчлэгдсэн өдлөг

Өндөр: 100-120 см

Ургах орчин: Үржил шим сайтай

наранд ээвэр газар ургана.

Чимэглэлийн шинж: Цэцэг хэлтэслэг

энгийн хүрэн

Нэг метр квадрат талбайд 5-6 ширхэг ноогдоно.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

Хүснэгт

№ Цэцгийн нэр Хэдэн м2-д тарих

1 м2-д орох үрийн норм

Тоо ширхэг

Үнэ Нийт талбай м2

Нийт үнэ

1. Энхэлгэнэ 30.7 40-60 1500

307

2. Арслангийн жавьж

30.7 30-20 750

3. Дэмэг цэцэг 30.7 10-15 4504. Өндөр хилэн

цэцэг30.7 30-45 1200

5. Том цэцэгт морин шүд

30.7 25-30 810

6. Том цэцэгт 30.7 30-40 1050

маалинга7. Эмийн

хумсан цэцэг

30.7 40-50 1350

8. Том цэцэгт хун цэцэг

30.7 15-20 540

9. Манжуухай 30.7 10-15 51010. Мандарваа 30.7 5-6 180

Төлөвлөгдөх зүлэг

Зүлэг гэхээр номин ногоон, хамба хилэн мэт өвсөн хивс санаанд бууна. Зүлэг

нь гоо сайхны зориулалтаас гадна маш олон практикийн үйл ажиллагаатай

юм. Агаарыг тоосжилтоос цэвэрлэнэ, чимээ шуугиан дарна, амралт спортын

нөхцлийг бий болгоно.

Зүлэг байгуулж, ашиглах үедээ алдаа гаргахгүйн тулд ямар үр сонгох, зүлэг

тарих хөрсийг хэрхэн зөв бэлдэх, хэрхэн зөв тарих, зүлэгт талбайн анхан болон

дараагийн үе шатанд ямар арчилгаа шаардагдах зэрэг хэд хэдэн үндсэн

зүйлийг бодолцож дараах төрлийн зүлгүүдийг сонгож авсан болно. Үүнд:

Саман ерхөг-Agropyron cristatum

Шинжлэх ухааны нэр: Саман ерхөг Agropyron cristatum

Нутгийн нэр: Зурман сүүл, Ерхөг, Хиаг

Таних шинж: Сахлаг үндэстэй, сийрэг бутаар ургадаг,

30-70 см өндөр, эгц босоо иштэй, хуурайсаг, олон наст

өвслөг үетэн. Ишиндээ 2-3 үетэй (доод үенээсээ өвдөг

мэт нугарч гараад аажимдаа эгцэрнэ). Навчис цөөн,

нарийн, 5-10 см урт, 1-1.5 см өргөн, ихэвчлэн ишний уг

орчимд байрлана. Навчны өвөр тал сийрэг зөөлөн үстэй,

ардаа үсгүй. Сам хэлбэрийн, шулуун, 2-6 см урт, 1-1.5 см өргөн түрүү хэлбэрийн

ба цэцэгтэй, нэг түрүүхэйд 3-7 ш цэцэгтэй. Түрүү, түрүүхэй болон цэцгийн доод

хайрс ноосорхог үсжилттэй. Гонзгойвтор зууван үртэй. үрийн гадарга гөлгөр.

1000 үрийн жин 1.95-2.1 г. Нэг бутны хуурай ургац 15.0 г.

Хөгжлийн хэм: 4-р сарын сүүлч 5-р сарын эхээр сэргэн ургана. 6-р сарын

сүүлчээс 7-р сарын дунд хүртэл цэцэглэж 8-р сарын дундаас үрлэнэ.

Тархац: Хөвс., Хэнт., Ханг., Монг. Даг., Дунд. Халх., Дорн. Монг.,

Ургах орчин: Уулын хээр, хээр, хээржсэн нуга, асга хадны завсар, элсэрхэг ба

хайргархаг эрэг дагаж ургана.

Идэмж, шимт чанар: Бүх төрлийн мал аль ч улиралд сайн иднэ. Тэжээлийн

шимт чанараар сайн. Нэг кг өвс нь 56-70 г протеин агуулна.

Ач холбогдол: Саман ерхөгийн иш өвөл, хаврын улиралд сайн хадгалагддаг

учир тэжээлийн өндөр ач холбогдолтой. Атаршсан тариалангийн талбайг

болон уурхайн хөрсийг нөхөн сэргээх, байгалийн эдэлбэр газрыг сайжруулах,

суурин газрыг зүлэгжүүлэхэд тохиромжтой.

Тариалах агротехник: Саман ерхөгийг тэжээлд болон үрэнд зориулан хог

ургамлаас цэвэрлэгдсэн талбайд тариална. Үр үйлдвэрлэлийн зориулалтаар

бол усалгаатай тариалах шаардлагатай. Саман ерхөгийг 5-р сарын сүүлийн 10

хоногт тарина. Тэжээлд 14 кг/га үрийн нормоор нарийн (15-30 см) мөрөөр,

харин үрэнд 12 кг/га үрийн нормоор, өргөн (45-60 см) мөрөөр тариална.

Тэжээлд зориулан бусад үет ба буурцагт ургамалтай хольж тариалах бол

үрийн нормыг багасгаж болно. Үрийг 1.5- 2.5 см гүн суулгана. Ургалтын

хугацаанд хог ургамалтай байнга тэмцэнэ. Саман ерхөгийг амьдралын 2 дахь

жилээс эхлэн тэжээлд болон үрэнд ашиглана. Мал бэлчээх, хадланд хадах,

өвсөн дарш хийх зэргээр ашиглана. Саман ерхөгийн үрийг нэмэлт

төхөөрөмжөөр тоноглосон үр тарианы комбайнаар 8-р сарын сүүлчээр хураана.

Бага хэмжээний талбайгаас гараар хурааж болно. Хураасан үрийг цэвэрлэж,

15%-иас ихгүй чийгтэй болтол хатаагаад хадгална.

Соргүй согоовор-Bromus inermis

Шинжлэх ухааны нэр: Bromus inermis Соргүй согоовор

Нутгийн нэр: Согоовор, Согоол, Сугавар

Таних шинж: Урт үндэслэг иштэй, элсэн дугтуй бүхий сахлаг үндэстэй, 5-6 үе

бүхий эгц босоо иштэй, 80-120 см өндөр, чийгсүү олон наст үетэн. Найлзуурын

ёроол хуучин навчны хүрэн бор угларгаар хучигдмал. Навчны угларга ишиндээ

маш шадар, битүү, үсгүй, эсвэл үенийхээ орчимд зөөлөн үсэрхэг. Навчны

хэлэнцэр хатуу, 0.5-1.0 мм урт, илтэс нь 3-28 см урт, юлдэрхүү, 4-7 мм өргөн,

үсгүй. Залаа хэлбэрийн баг цэцэг нь дэл мэт нэг тал руугаа ханарсан, сагсгар,

10-20 см урт, залааны нэг үеэс 2-6 мөчрөнцөр салаалж, нэг мөчрөнцөр дээр 2-5

түрүүхэй байрлана. Ягаавтар туяа бүхий түрүүхэй тус бүр 5 цэцэгтэй, түрүүхэйн

гол ширүүвтэр. Цэцгийн доод хайрс үсгүй, эсвэл суурьтаа үсэнцэртэй. 1000

үрийн жин 3.5 г, нэг бутны хуурай ургац 12.0 г.

Хөгжлийн хэм: Хавар эрт сэргэн ургаж, 7-р сарын

дундуур цэцэглэж, 8-р сард үрлэнэ. Ургалтын

хугацаа 90-100 хоног.

Тархац: Хөвс., Хэнт., Ханг., Монг. Даг., Хянг., Ховд,

Дунд. Халх., Дорн. Монг., Их. Н., Говь. Алт., Зүүнгар

Ургах орчин: Ойн чөлөө, зах, бэл, уулын ар, хажуу,

хормой, нуга, гол, горхи, нуурын хөвөөний хайрга, элс, зам дагуу ургана.

Идэмж, шимт чанар: Шимт чанараар өндөр, эх мал, ялангуяа үнээнд сүү

оруулдаг. Бүх төрлийн мал жилийн 4 улиралд сайн иднэ. Цэцэглэх үед 10.7-

13.4% протеин агуулна.

Ач холбогдол: Таримал хадлан, бэлчээр бий болгох, уурхайн хөрс болон

хаягдсан тариалангийн талбайг нөхөн сэргээх, хот суурин газрыг

зүлэгжүүлэхэд тохиромжтой.

Тариалах агротехник: Соргүй согооврыг тэжээлд болон үрэнд зориулан хог

ургамлаас цэвэрлэгдсэн талбайд тариална. Үр үйлдвэрлэлийн зориулалтаар

бол усалгаатай тариалах шаардлагатай. Согооврыг 5-р сарын сүүлийн 10

хоногт тарина. Тэжээлд 20- 25 кг/га үрийн нормоор нарийн (15-30 см) мөрөөр,

харин үрэнд 12 кг/га үрийн нормоор, өргөн (45-60 см) мөрөөр тариална.

Тэжээлд зориулан бусад үет ба буурцагт ургамалтай хольж тариалах бол

үрийн нормыг багасгаж болно. Үрийг 1.5-2.5 см гүн суулгана. Согооврын үр

гулсамтгай чанар багатай учраас үрлэгчээр тариалах тохиолдолд үр тарианы

хивэг, шар будаа, элс, эрдэс бордоо зэрэгтэй хольж тариалж болно.Ургалтын

хугацаанд хог ургамалтай байнга тэмцэнэ. Согооврыг амьдралын 2 дахь

жилээс эхлэн тэжээлд болон үрэнд ашиглана. Мал бэлчээх, хадланд хадах,

өвсөн дарш хийх зэргээр ашиглана. Усалгаагүй нөхцөлд 18-25 ц/га, усалгаатай

бол 60-80 ц/га өвсний ургац өгнө. Согооврын үрийг нэмэлт төхөөрөмжөөр

тоноглосон үр тарианы комбайнаар 8-р сарын сүүлчээр хураана. Бага

хэмжээний талбайгаас гараар хурааж болно. Хураасан үрийг цэвэрлэж, 15 %-

иас ихгүй чийгтэй болтол хатаагаад хадгална.

Kentucky bluegrass -үрийг таних заавар:

Энэ үр нь АНУ –д үйлдвэрлэгдсэн бөгөөд манай орны эрс тэс уур амьсгалд

тохирсон халуун хүйтэн тэсвэртэй, олон наст, арчилхад хялбар зүлэг юм.

Зүлгийг тарихад хамгийн чухал зүйл бол хөрсөө бэлтгэх ажил юм. Үүнийг зөв

хийхгүйгээр тарих ажил хэзээ ч амжилттай болохгүй. Үүний дараа хөрсөө

сийрэгжүүлж, өнгөн хэсгийг тэгшилнэ. Хэрэв хөрс нь үржил шим муутай

чулуутай хөрс байхын бол чулууг нь шигшиж хаяаад газрыг нь тэгшилж дээр

нь 20-25 см хар шороон хөрс дэвсэж өгөх хэрэгтэй. Дараа нь усалгааг хийх ба

1 м2 талбайд 35-45 л ус байхаар тооцож зөөлөн бороожуулж усална.

Үрээ тарихдаа цаг агаарын байдалыг харгалзан үзэх бөгөөд салхигүй тогтуун

үед жигд цацна. Үрийг цацахдаа зориулалтын үр цацагч машин ашиглавал

илүү үр дүнтэй байдаг. Бид үрээ гараар цацсан. Гараар цацахдаа аль болох

жигд цацах хэрэгтэй. Үрээ цацмагц элсээр 2-4 см зузаан хучиж өгнө. Элсээр

хучиж байгаа шалтгаан нь үрийг салхинаас, мөн шувуу тоншихоос

болгоомжилж байгаа бөгөөд мөн үр соёолон дээш гарахад нь сийрэг учираас

элсээр хучидаг байна.

Тарьсанаас хойш эхний долоо хоногт өдөр бүр 1 м2 талбайд 30-35 л усаар

бодож зөөлөн бороожуулж усална. Хаврын цагт хуурайшилт ихтэй байдаг

учраас хөрсний чийгэнд тохируулж өгөх нь зүйтэй. Усалгааг өглөө ба орой хийх

нь тохиромжтой.

Тарьсанаас хойш 8-10 хоногийн дараа ургалт хөрсөн дээр гарч ирнэ.

Харин 45-50 хоногийн дараа огтлогч машин ашиглаж, зүлгийг 4-6 см үлдээж

тэгш тайралт хийх хэрэгтэй. Энэ нь нягт ургуулж, жигд сайхан харагдуулдаг.

Хөрсний бүтэц муу байвал азот, кали, фосфор зэрэг химийн бордоогоор бордох

ба бусад органик бордоогоор ч бордож болно. Ингэхдээ 1м2 талбайд 20-30 мг –

аар тооцож бордох хэрэгтэй.

Àðõèòåêòîðûí áàãà õýëáýð¿¿ä

Óðàí áàðèìàë, õàøàà õàéñ, óñàí îðãèëóóð,

ñýð¿¿í àñàð, ñ¿¿äðýâ÷, ãýðýëò¿¿ëýã, ñàíäàë,

õîãèéí ñàâ, ÿâãàí çàì çýðýã ýëåìò¿¿äèéã

àðõèòåêòîðûí áàãà õýëáýð¿¿ä ãýíý.

Õàøàà: Ãàäíà òàëûí õàøàà нь 2.5-3 ì ºíäºð байдаг áºãººä ÷óëóó, áåòîí, òºìºð,

мод зэрэг материалаар хийж гүйцэтгэдэг. Гадна хашаа нь тухайн барилга

байгууламжийн нүүр царай болж өгдөг. Тиймээс гоё үзэмжтэй хашаа, хашлага

төлөвлөж өгөх нь чухал. Хөдөө Аж Ахуйн их сургуулийн хувьд гадна талд нь

нийт 526 метр хашаа төлөвлөж өгсөн.

Óñàí îðãèëóóð áàðèìàë: Óñàí îðãèëóóð, áàðèìàë íü ¿íäýñíèéõýý õýëáýðèéã

àãóóëñàí áàéõ íü òóõàéí óëñ îðíûã èë¿¿òýéãýýð òàíèóëæ ¿íäýñíèé ãýñýí õýâ

øèíæèéã ñóðòàë÷èëæ ºãäºã. ̺í âààð ñàâíóóä íü öýöýðëýãèéí ÷èìýãëýëä òîìîîõîí

áàéð ñóóðü ýçýëäýã áà öýöýðëýãèéí ãî¸ìñîã ÷èìýãëýë áîëæ ºãäºã. ªðãºí õ¿ðýýòýé

âààðàíä õàð øîðîî õèéæ ºíäºð óðãàäàã öýöýã òàðüæ àøèãëàäàã. Хөдөө Аж Ахуйн

Их сургуулийн арк дотор төв хаалганы үүдэнд 5 метрийн диаметртэй усан

оргилуур төлөвлөж өгсөн. Мөн урд талын төв хаалганы хоёр талаар нарийн

1,5:6 метрийн харьцаатай нарийн усан оргилуур төлөвлөсөн.

Ñ¿¿äðýâ÷ àñàð: Ñ¿¿äðýâ÷ áîëîí àñðûã

áàíç áîëîí ñàâõàí ìîäîîð ñàðààëæèëæ

õèéäýã. Çàðèì òîõèîëäîëä ñàíäëûí àð áîëîí

õàæóó èðìýã¿¿äèéã îðîîíãî óðãàìëóóäààð

îðîîæ õèéäýã. Ñ¿¿äðýâ÷ íü çàðäàë

áàãàòàé áà îð÷íîî ÷èìæ õàðàãääàã.

Ãýðýëò¿¿ëýã: Õîòûí òºâèéí ãýðýëò¿¿ëýã

íü çàéëøã¿é áàéõ ¸ñòîé íü äýýð çààâàë ãî¸

¿çýìæòýé áàéõ øààðäëàãàòàé. Ãýðýëèéí

ñóóðü íü àðõèòåêòîðûí ºâºðìºö õèéöòýé

áàéõ íü ãî¸

¿çýìæòýéí çýðýãöýý îð÷íîî ÷èìæ áàéäàã.

Ñàíäàë: Õ¿ì¿¿ñèéí àìðàõ çîðèóëàëòòàé ñàíäàëûã íàð

òóñàõ ãàçàð áà ñ¿¿äýð ãàçàð áàéðëóóëäàã. Óäààí

îëîí æèë óðãàñàí òîì ìîäûã òîéðóóëæ ìîäîí ñàíäàëûã

õèéæ ºãäºã. Ñàíäàë íü õºðñ ç¿ëãèéã ãýìòýõýýñ áàãà

÷ ãýñýí ñýðãèéëíý. Áèä Õýâëýëèéí õ¿ðýýëýíãèéí ºìíºõ òàëáàéä ñàíäàë õèéõäýý

á¿ä¿¿í ãóàëèíã ãîëîîð ç¿ñýæ òàâöàí ãàðãààä ìîäíû òàéðäàñààð íü õºë õéèí ñàíäàë

õèéñýí. Ñàíäàëàà õèéñýíèé äàðàà æèãä ëàê ò¿ðõýæ ºí㺠¿çýìæ îðóóëæ áàéñàí.

Óñàí áàéãóóëàìæ: Îð÷íû àãààðûã ÷èéãø¿¿ëýõ óñàí, òîëèî, óñàí ñàí, óñàí

îðãèëóóð, õèéìýë áîëîí áàéãàëèéí ñóóðü õ¿ðõðýý çýðýã íü óñàí áàéãóóëàìæèíä îðíî.

Õèéìýë íóóðûã çàãàñòàé õîëáîæ çîõèîìæèëäîã. Óñàí ñàí áîë àãààðûã öýâýðø¿¿ëæ,

äóó ÷èìýýã öýâýðø¿¿ëýõ ÷èìýãëýëèéí à÷ õîëáîãäîëòîé.

Дүгнэлт

Тухайн газрын цаг уурыг олохдоо Улаанбаатар станцын олон жилийн

дунджаар агаарын дундаж температур 35с зарим жил 50с хүрдэг байна

Өвлийн улиралд агаарын температур -25-30с хүртэл хэлбэлздэг. Энэ цаг

агаарын судалгааг хийснээрээ 4-6 сард ургамал, мод, сөөг тарихад

тохиромжтой, илүү сайн ургах бололцоотой юм.

Улаанбаатар хотын Хан-Уул дүүргийн зайсангийн амны хэсэгт орших Хөдөө аж

ахуйн их сургуулийн хөрс маань үржил шим сайтай хар хүрэн хөрстэй. Энэ нь

голын татмын хөрс болно. Үүнийг судалсанаар энэ хөрсөнд ногоон байгууламж

ургах бүрэн боломжтой нь харагдаж байна.

Ногоон байгууламж болон архитектурын элементүүдийг уг барилга

байгууламжтайгаа хослуулан хийх нь зүйтэй. Суулгацуудыг барилгаа барих

явцдаа тарих нь зүйтэй байдаг.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн дотор ба гадна талын архитектурын бага

элементүүд

Сандал

Гэрэл

Зүлэг

Усан оргилуур

Усан толио

Сүүдрэвч

Жижиг гүүр

Эдгээрийг судалсаны үр дүнд манай улс сүүлийн үед архитектурын бага

элементийг зөв шийдэлтэй оновчтой шийдэж өгснөөр энэ нь хүмүүсийн тав

тухыг дээд зэргээр төлөвлөсөн.

Төгсөлтийн ажил бичих хуваарь

№ Сэдвийн агуулга Хугацаа Тайлбар1 Агуулгын талаар 03.012 Сэдвийн үндэслэл

Сэдвийн шинэлэг тал03.03

3 Сэдвийн зорилго, зорилтуудСудлагдсан байдал

03.06

4 Хотын ногоон байгууламж цэцэрлэгжүүлэлт, үндсэн элементүүд

03.10

5 Байгаль цаг уур, Газрын гадарга хөрсний хэв шинж

03.15

6 Архитектур орон зайн төлөюлөлтийн шийдэл, Ландшафт дизайны шийдэл

03.17

7 Ногоон байгууламжийн шийдэл, Хотын ногоон байгууламжийн эзлэх талбайн хэмжээ

03.19

8 Төлөвлөгдөх мод, бут сөөг, зүлэг, цэцэг

03.23

9 Төлөвлөгдөх архитектурын элементүүд

04.01

10 Auto cad, Archicad, 3Dmax 04.07

зургийн талаар11 Дүгнэлт 04.10

12 Найруулга, алдаа 4.20