Inspiratiecollege

Prof. Dr. Ing. Geert Teisman

Ambtenaar van de toekomst houdt van complexiteit

Overheid van toekomst maakt het ambtenaar mogelijk met

complexiteit om te gaan

Mijn stelling voor vandaag

Overheid is zo gestructureerd dat deze moeilijk kan omgaan met complexiteit

Samenleving ontwikkelt zich tot complex systeem met (vooral) samengestelde, netelige, complexe vraagstukken

Ergo: overheid is ongeschikt om samenleving te dienen

En dat geldt ook voor overheidsdienaren

Ambtenaar is vooral functionaris Functionaris wordt vooral beloond voor:

Opknippen samengestelde problemen in deelproblemen en daaraan te werken

Uit de wind houden van bewindspersoon Er sterker uit te komen dan naastgelegen

overheidsorganisatie Gevolg: ambtenaren werken weinig aan

problemen die er echt toe doen en veel aan positiespel, immuniseren en onderscheiden

Spanning

Publieke organisaties neigen ertoe range van processen en uitkomsten te vernauwen tot deze passen binnen hun domein

Hoogontwikkelde samenlevingen vragen om hoogwaardige combinaties van producten, die niemand (persoon en organisatie) op eigen kracht en gezag kan maken

Hoe komt dit dan?

Misschien is de overheid en ambtelijke handelswijze gebaseerd op achterhaalde ideeën over samenleving en bestuur?

Potentieel achterhaalde principes:Bureaucratie: doelenbomen, taakverdeling,

bevoegdheidMinisteriele verantwoordelijkheid: organisatie

als gevangenisPrimaat van de politiek: idee dat kern van

collectieve wilsvorming in TK ligt

De analyse achter deze werkhypothesen

I. Wat is er in onze samenleving aan het veranderen?

Ontwikkelingsgang in samenleving

Basisprocessen van afgelopen eeuwen Ontwikkeling = arbeidsdeling en specialisatie Arbeidsdeling is taakverdeling Taakverdeling leidt tot wederzijdse afhankelijkheid,

weg van autarkie Bijkomende meer recente processen

Welvaart leidt tot veeleisendheid Dit genereert vervlechting over grenzen van jurisdicties Dit genereert verwikkeling tussen jurisdicties Dit leidt tot toenemende onwetendheid

Kortom: complexiteit wordt de norm der dingen

Complexiteit is norm der dingen

Samenleving is complex systeem geworden!

Wat bedoelen we daarmee?1. Politiek-bestuurlijk perspectief: we hebben het te

complex gemaakt; we moeten weer grip krijgen Het is effectief om complexiteit te REDUCEREN

2. Complexiteittheoretisch perspectief: Complexiteit is resultaat van ontwikkeling Essentieel is samengestelde en vervlochten karakter Complexiteit is in eerste plaats een KWALITEIT

Dubbele werkelijkheid Reduceerbare complexiteit:

Veel actoren Veel problemen en ambities Veel regels Veel gedoe

Uit zich in (klagen over) bestuurlijke drukte, stoperigheid en gebrek aan grip

Aanpak: orde scheppen

Samengestelde complexiteit: Niet lineair Niet deterministisch Niet centraal gestuurd Niet mechanisch functionerend Niet beheersbaar

Uiting: beleidontwikkeling is als het weer: toevallige samenloop van omstandigheden

Aanpak: complexiteit en chaos erkennen

Consequenties voor overheid

Op zoek naar een nieuwe ordeReorganiseren, zodat overheidsstructuur

weer past bij vraagstukOnwetendheid is op te lossen door meer

toezicht en controle

Zoeken naar governance die zich qua complexiteit verhoudt tot complexiteit van samenlevingOpenbaar besturen is netwerksturing Kwaliteit vereist assemblage van kennis en

kunde

Uitgangspunten van orde:

Complexe systemen zijn ‘slechts’ ingewikkeld Kennis: systeem als eenheid is te kennen:

Positieve kennis of feiten en causaliteiten Onderliggende eenvoudige wetmatigheden

Management: systeem is uiteen te leggen in scheidbare deelsystemen

Taken afleiden uit grote eenheid Verantwoording toewijzen / afleggen

(managementcontracten) Subdoelen afleiden uit hoofddoelen Als iedereen eigen subdoel bereikt wordt hoofddoel bereikt

Uitgangspunten van complexiteit

Complexe systemen zijn niet uit eenheden, maar uit interacties opgebouwd

Variaties in initiële condities - hoe klein ook - geven de doorslag, niet de stabiele grote factoren

Misschien zet u zelf koers, maar emergenties bepalen koersverloop

Essentie zit in kwaliteit interacties meer dan in intrinsieke kwaliteit (handelen van) eenheden

Wat verwacht ik voor de toekomst

Niet overgang van ene naar ander perspectief

Wel stapeling van beide perspectieven of de realiteit

Ergo: ambiguïteit en dubbelheid

Consequenties voor ambtenaren

Iedere ambtenaar raakt in spagaten eigen achterban versus alliantie met anderen formele hiërarchie versus horizontale interactie doelen vooraf en ontdekkingen tijdens de rit eigen idee over feiten en meerstemmige realiteit eigen succescriteria en criteria van hoogwaardige

productrealisatie eigen verantwoordingsregime en verantwoording naar

de samenleving

Dubbele aangrijpingspunten voor competent gedrag

Handelen in realiteit 1 (eigen orde)Organisatie(structuur)Probleem OplossingKiezenImplementeren volgt op beleidEffectief = doorduwen

Handelen in realiteit 2 (samengesteld systeem)

Netwerken en ketensDilemma’sBevredigende pakkettenCombinerenVerbinden acties in ketens en netwerkenEffectief = verbinden

Dubbeldenken en dubbeldoen

In de twee contexten bestaan contraire manieren van denken en doen

Ambtenaar wordt effectiever naarmate deze beter beide werelden kan bedienen

De dubbelhandelende manager

Kent de eigen mechanismen

Bedient de eigen achterban

Belicht de eigen keuzen

Spreekt over eigen kracht

Onderkent organische handelingscontext

Bedient de geactiveerde context

Weet dat effect eigen keuzen contextueel is

Is bekwaan nederig in complexe netwerken

De dubbele competenties Inspelen op externe inhoudelijke sturing en grillige

verlangens (klantgericht), maar vanuit superinhoudelijke belangstelling voor combinaties (integraliteit)

Houd vast aan afspraken (discipline), maar ontdekt ook wat beter is (creativiteit)

Inspelen op de actor- en interactie-dynamiek in uw netwerken (organisatie-sensitiviteit en omgevingbewustzijn), maar met inachtneming van de eigen interne logica (plannen en organiseren)

Vertrouw op uw eigen kracht (overtuigingskracht), maar wees in staat deze te verbinden (samenwerkingsgericht)

Dat kan als

U overheid ziet als levend organisme embedded in levend organisme (samenleving)

U erkent dat samenleving primaat heeftWetten, bedrijfsvoering en beloning

evenwicht brengt tussen doen wat is vastgelegddoen wat nodig is

Het dubbele rollenspel

Geef ruimte zonder los te latenDynamiseer verantwoordelijkheden

Formuleer helder eigen doelen, maar wel als aanbieding aan anderenSynthetiseren van ambities kern van sturing

Issuemanagement kernrol departementOngedacht combineren kern van sturing

Organiseren ongedachte ontmoetingen

Handelen op grens van chaos en orde

 Orde leidt tot stabiliteit en Wanorde leidt tot aanpassing,behoud van verkregen ontwikkeling en ontdekkingkwaliteiten als basis voor van nieuwe kwaliteiten alsgestage systeemoptimalisatie basis voor systeemsprongen

 Inertie en onvermogen zich Chaos leidt tot vernietigingaan veranderende omgeving van bestaande kwaliteiten,aan te passen, met stagnatie en zonder nieuwe toe te voegen metrelatieve terugval tot gevolg relatieve terugval tot gevolg

Persoonlijke effectiviteit

Begrijp de werelden van orde en chaos Spreek de talen van beide werelden Schakel tussen beide werelden

Inhoud: in wo bestaat probleem en oplossing, in wc zijn er issues

Structuur: in wo is er organisatie en regel, in wc werken er netwerken, ketens en verwarrende processen

Proces: in wo bepaalt project of organisatie verloop, in wc een kluwen van reeksen van multi-actor beslissingen

Tenslotte

Hoe complexer het systeem wordt

hoe sneller beleid verouderd hoe sneller structuren en procedures achterhaald zijn hoe minder een functionaris vermag

Hoe belangrijker mensen worden en hun vermogen om over grenzen heterogene netwerken te bouwen