geneksel el sanatları

NİTELİKLİ İŞGÜCÜ GELİŞTİRME PROJESİ

NİGEP

САПАТТУУ ЖУМУШЧУ КАДРЛАРДЫ ДАЯРДОО ДОЛБООРУ САЖУКАД

EL SANATLARI ALANI KEÇE TASARIMI

MODÜLÜ

BİŞKEK-2012

KIRGIZİSTAN TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ

KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ GENÇLİK, EMEK VE İSTİHDAM

BAKANLIĞI

NİGEP- САЖУКАД EL SANATLAR ALANI-KEÇE TASARIMI MODÜLÜ Sayfa 2

Bu modül, Kırgızistan Cumhuriyeti Gençlik, Emek ve İstihdam Bakanlığı ile Kırgızistan-Türkiye

Manas Üniversitesi arasında gerçekleştirilen, Nitelikli İşgücü Geliştirme Projesi (NİGEP- САЖУКАД) kapsamında KTMÜ Öğretim Elemanları tarafından hazırlanmış olan ve eğiticiler ile öğrencilere rehberlik etmeye yönelik öğrenme materyalidir.

Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.


İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM

KEÇE

1.1. KEÇE NEDİR 1.2. KEÇE TARİHÇESİ 1.3. KEÇENİN TARISEL GELİŞİMİ 1.4. KEÇENİN TEKSTİL YÜZEYİ OLARAK YAPILMASI VE KULLANILMASI

1.1.1. KIRGIZ EL SANATLARINDA KECENIN ROLU VE ONEMI 1.1.2. ŞIRDAK NEDIR 1.1.3. ALA KIYIZ NEDIR

1.2. KIRGIZ EL SANATLARININ TASARIM PRENSİPLERİ 1.2.1. KEÇE UYGULAMARINDA KULLANILAN ARAC VE GEREÇLERİN TANITILMASI 1.2.2. KEÇENİN URETIM AŞAMALARI 1.2.3. KEÇENİN BOYA ÜZERİNDE UYGULAMASI 1.2.4. KEÇENİN KULLANILDIĞI ALANLAR

1.2.4.1. KEÇENİN MODA ÜZERİNDE DEĞERLENDİRMERİ 1.2.4.2. KEÇENİN ÜZERİNDE UYGULANAN TEKNIK TIPLERİ 1.2.4.3. KEÇENİN YAŞAM TARZI ÜZERİNDEKİ GELİŞMESİ 1.2.4.4. KEÇENİN KULLANIM ALANLARINA GÖRE FAYDASI VE ZARARLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

İKİNCİ BÖLÜM BOYA VE RENK

2.1. BOYA NEDİR- BOYA TÜPLERİ 2.2. BOYANIN TARİHSEL GELİŞİMİ 2.3. BOYA İSİMLENDİRİLMESİ 2.4. RENK NEDİR VE ANLAMLARI 2.5. DOĞAL BOYA TİPLERİ

2.5.1. DOĞAL BOYALAR İLE RENK OLUŞTURMA. 2.5.2. RENK VE BEZEME ÖZELLİKLERİ 2.5.3. RENK ÇEŞİTLERİ 2.5.4. RENK SEÇİMİNDE KULLANILAN MALZEMELER 2.5.5. KIRGIZ RENKLERİ VE ÖZELLİKLERİ

2.5.5.1. KIRGIZ RENKLERİNİN ANLAMLARI 2.5.5.2. TASARIM SÜRECİNDE KIRGIZ RENKLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NAKIŞ

3.1. NAKIŞ NEDİR 3.2. NAKIŞ ÇEŞİTLERİ 3.3. NAKIŞTA KULLŞANILAN ARAÇ VE GEREÇLER 3.4. KIRGIZ EL SANATLARINDA NAKIŞIN YERİ VE ÖNEMİ 3.5. NAKIŞIN KEÇEYE, DERİYE, KUMAŞA KULLANILMASI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

DESEN DESEN NEDİR 4.2. DESEN ÇEŞİTLERİ

4.2.1. İNSAN, HAYVAN VE BİTKİLERLE EVREM STİLİZE EDİLMESİ 4.2.2. DESENLI TEPME KEÇE ÜRETİMİ 4.2.3. DESENSİZ TEPME KEÇE ÜRETİMİ 4.2.4. EVREN DESENİNİN ÖZELLİKLERİ VE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR 4.2.5. KIRGIZ EL SANATLARINDA DESENİN HAYAT TARZINA ETKİLERİ

4.3. DESENLERLE KOMPOZİSYON OLUŞTURMA VE UYGULAMALAR. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI KAYNAKÇA Akmataliev A. Корком кол онорчулук : (oğrenciler icin kitapcık).-Фрунзе: Мектеп, 1984. Akmataliev A. Кыргыздын колдонмо-жасалга онору.-Фрунзе: Адабият, 1988. Akmataliev A. Усталар жана уздар.-Бишкек: Адабият, 1991. Akmataliev A. Кыргыздын кол онорчулугу(kitapcik).Бишкек: Мурас, 1996. Akmataliev A. Кыргыздын уз-усталары (antoloji).-Бишкек:Кыргыз энциклопедиясы, 1997. Kameneva Е. Какого цвета радуга.-М.: Детская литература, 1975. Prette М.К., Канальда А. Творчество и выражение. –М.: Советский художник,1981. Fedorov S. A., Semenov M. N. Изобразительное искусство. –М.: Просвещение, 1967. Народное декоративно-прикладное искуство киргизов/ Редакторы: S. A.Ivanov, K.I.Antipina. –M.: Наука, 1968. Киргизская Советская Социалистическая Республика. Энциклопедия. –Ф., 1982. Художники Советской Киргизии/Редкол.: Sadikov T.S., Asanbekov S.A., ABDULLAYEV, M. ( 2002, 17 Haziran ). Altın Kol. < http: // www. camp. elcat. kg/Altın Kol/ > ( 2005, Mayıs 10 ) AKSOY, Y. (1993). Türk El Sanatları. (Maddi Kültür Dizisi: 12). Ankara: Kültür Bakanlıgı Halk Kültürlerini Arastırma ve Gelistirme Genel Müdürlügü Yayınları. ANON_M. ( 1995, January ). The Magic World of Crafts. Kırgızcan. Ankara: Candas Tourism and Travel Agency BUDAK, F. (2003). Kırgızistan. Dünü, Bugünü, Yarını. (Üçüncü Baskı). Ankara: ÇEL_KKANAT, A. B. (2003). Tekstil ve Teknik. Dokusuz Yüzeyler.


DEM_REL, Ö. (1995). Genel Ögretim Yöntemleri. Ankara. D_YARBEK_RL_, N. (1972). Hun Sanatı. (Birinci Baskı). _stanbul: Kültür Yayınları. DURAN, K. (1985). Dokusuz Tekstil Yüzeyleri ve Makineleri. Bornova: Ege Üniversitesi Yayınları. ERGENEKON, C. (1999). Tepme Keçelerin Tarihi Gelisimi Renk Desen Teknik ve Kullanım Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlıgı Yayınları. KÜRKÇÜOGLU, A.C. (1987). Türkiyemiz 53. Sanlıurfa El Sanatlarımızdan Keçecilik. MAHOVA, E._., ÇERKASOVA, N.M. (1968). Narodnoye Dekorativno Prikladnoe _skusstvo Kirgizov. Ornamentirovannıye _zdeliya _z Voyloka. Frunze: Nauka. MAKS_MOV VE SOROK_N. (1986). The Kırgız Pattern. Frunze. NASRATT_NOGLU, _. Ü. (1991). Kültür ve Sanat. Afyonkarahisarda Keçecilik. NEO TASARIM. ( 2004, Mayıs 4 ). Keçe. < http: // www. elsanatlarımız.com / Keçe / > ( 2004, Mayıs 12 ) ONUK, T., AKPINARLI, F., ORTAÇ, H.S., ALP, Ö. (2004).Silifke Folkloru. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ROMANOVA ve digerleri. (1982). Narodnıye Hudojestvennıye Pormıslı SSSR. Frunze. TC MEB YDEÖGM (Milli Egitim Bakanlıgı Yurt Dısı Egitim Ögretim Genel Müdürlügü). (1997). Türk Cumhuriyetinin Egitim Sistemleri. Ankara TEZEL, Z. ( 1999). Fabrika Üretimi Halıların _nsan Saglıgına Etkileri. GÜ. Endüstriyel Sanatlar Egitim Fakültesi Dergisi. Sayı: 7. Ankara: ISSN: 1300 – 1906

AÇIKLAMALAR


KOD NİGEP tarafından verilecektir. ALAN El Sanatları PROGRAM ADI Keçe Tasarım Kursu KAZANILACAK UNVAN Kırgız El Sanatları Uzmanı MODÜLÜN TANIMI Keçe Tasarımcısı SÜRE 90 saat (Türkçe eğitimi süresi hariç) ÖNKOŞUL Keçe tasarımını öğrenmeye hevesli, el sanatlarina ilgi duyan yaratıcı gucu

olan yetenekli her bir genç MODÜLÜN AMACI Genel Amaç

Öğrenci bu modül ile, keçe hakkında bilgi sahibi olarak keçe üzerine tasarım ve ihtiyaca göre bunların kullanıldığı alanlara ait çalışmalar yapabilir. Her hangi yarışmalara katılmaları ve sonuç olarak başarılı ve tecrübe kazandırılmasi.

YETERLİLİKLER Genel amacı Keçeyi tanımak, tasarımın ne olduğunu öğrenmek ve öğrenme faaliyeti içinde yer alan her bir işlem,uygulamalar göz önünde tutulur,yeterlilik bu doğrultuda sağlanır. Örnek: 1. Keçe üzeri tasarımlar yapabilirler. 2. Keçe üzeri nakış,boyama ve değişik renk uygulamaları yapabilirler. 3. Moda Tasarımında Keçeyi kullanarak değişik tasarımlar yapabilirler. 4. Tekstil üzerınde farklı kumasları kullanarak yenı öntemlerı yaratması. 5.Uygulayabilen eşyalarımızı ortaya sunmak ‘Nooruz’ bayramına kermez hazırlayabilmesi. 6. Basarılı öğrencılere diğer üniversite yarışmalara olimpiyatlara katıla bilirler. 7. Meslek sahibi olarak iş yeri yaratarak özel atölye sahibi olabilir.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Keçe- Makas- Değişik Renkte Boyalar- Sabun-Parşömen Kağıdı- Kurşunkalem- Silgi-İğneler ve İpler- Elektrik Makası


Öğrenme süreci boyunca keçe uzmanı olarak en yüsek derecede ve kaliteli eşyalari yaratmak tecrübe almak amacı ile her bir faaliyetin sonunda (faaliyet 1, faaliyet 2 ..) öğrencinin kendini değerlendireceği ölçme ve değerlendirme araçları hazırlanmalıdır. Söz konusu ölçme araçları, ölçülmek istenen davranışın özelliğine göre objektif ve uygulamalı testlerdir.

GİRİŞ


Keçe, yeryüzünde bilinen en eski tekstil yüzeyidir. İlk defa nasıl yapıldığı ve kullanıldığı hakkında kesin veriler olmamasına rağmen; kullanımına ait en eski yazılı belge Homeros’un İlyada adlı eserindedir. 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Orta Asya’dan Anadolu’ya göç eden konar-göçer Türk boyları, gelirken kültürlerini de getirmişlerdir. Getirdikleri el sanatının arasında keçecilik sanatı da bulunmaktadır. Geçmişten günümüze kullanım alanının genişliği nedeniyle de keçe, her zaman günlük yaşamın bir parçası olarak varlığını sürdürmüştür. Bir dönem için kullanım alanları azalan keçenin; birçok çeşidi günümüzde turistik ve hediyelik eşya üretiminde başrolü oynamaktadır. Birçok Türk, Avrupalı ve Amerikalı sanatçı keçe malzeme kullanmakta; tasarımın sınırları zorlanmakta, ressamlar ve heykeltıraşlar keçeyle inanılmaz sanat eserleri yaratmaktadırlar.

Her çağda halk sanatı insanların hayatı ve günlük işleri ile sıkı bir ilişki içindedir. Sanat insanların emeğinin ve güzellik anlayışının tacıdır.

Kalın koyun keçesine bakınca, ilk akla gelen terlikler, keçe çizmeler (valenki), asker paltosu (şinel) çoban kepeneğidir. Aynı malzemeden seçkin tuvaletlerin ve aksesuarların yapıldığını hayal etmek zordur. Son yıllarda narin, yarı şeffaf keçe ve fötr aynı keçe gibi gözükse de, daha sıkı ve ince işlenen fötr - her zaman tasarımcılara ilham kaynağı oluyor. Günümüzde “bozüy” (Kırgızların çadı) duvarı gibi evi dış dünyadan örten yumuşak perdeler ve keçe mobilya doğuyor, üstelik sadece koltuk ve halı değil dolap bile.

Kırgız el sanatları içerisinde en eski tekniklerinden biri olan keçe sanatı günümüze ulasan sanat dallarımızdan birisidir. Kırgızistan’ın bazı yerlerinde devam etmekle beraber üretiminin gittikçe azaldıgı, gözlenen bu sanatın teknik özelliklerini, renk ve bezeme özelliklerini, kullanım alanlarını, keçe yapanların egitim durumlarını bilimsel yönden inceleyen bir arastırmanın yapılmamıs olması geleneksel el sanatlarımız alanında büyük boslugun dogmasına neden olmaktadır. Bu boslugun giderilmesine katkıda bulunması beklenen bu çalısmada Kırgız keçe sanatı; tarihi gelisini incelenmis teknik özellikleri belirlenmis, günümüzde “Kıyal” isletmeciliginde üretilen örnekleri belgelenmistir. Kırgızistan’ın baskenti Biskek’te bulunan “Kıyal” isletmeciliginde keçe üretiminin yogun olarak yapıldıgı ve ustalardan alınan bilgiler dogrultusunda yöreye özgü renk, bezeme, teknik özellikleri ile kullanım alanları ve keçe yapanların egitim durumları konuyla ilgili baslıklar altında sunulmustur.

BİRİNCİ BÖLÜM

KEÇE


ÖĞRENME FAALİYETİ 1

AMAÇ Bu bölümü tamamladığınızda, Keçe tarihçesini, tarihsel gelişmesini,tekstil yüzeyi olarak yapılması ve kullanıldığı hakkında örnekler verilmesi, en az 5 ürün elde edilmesi. ARAŞTIRMA Keçeden yapılan her türlü ürünleri satan en az 4 mağazaya giderek ürünleri gözleyerek değermendirinız. Bulunduğunuz şehirdeki muzelere giderek antık sanatlar açisindan uygulanan keçe eşyalarıyla tanışınız

1.1. KEÇE NEDIR

Bir milleti meydana getiren unsurlar arasında kültür birligi ve bütünlügü önemli bir unsurdur. Kültür, toplumun bir üyesi olan insanın, doganın yarattıklarına karsılık ortaya koydugu ve toplumun edindigi maddi ve manevi her seydir. Bilgi, sanat, ahlak, gelenek ve göreneklerle yemek alıskanlıgı, giyinme diger bir degisle insanla ilgili her sey kültürü olusturmaktadır (Demirel, 1995, s.2). Bunların arasında el sanatı bir milleti canlı tutan hayat damarı sayılır. El sanat milletin kültür ve zevkini açıklayan, geleneklerini, duygularını yansıtan bir kavramdır. Her türlü malzemeden sanat eseri yaratılabilir. Sanat emek ister, islevseldir çalısma ve yetenek ister, sanat eserinde ruh ve düsünce yogrulmustur. Sanat eseri sanatçıyı yansıtan portresidir (Aksoy, 1993, s.7). Yüzyıllar boyu süregelen geleneksel zevk, biçim ve renk anlayısının bütün etkinligi el sanatlarında görülmektedir. Bu geleneksel zevkin özüne de, eskiçag Orta Asya sanat eserlerinin günümüze kadar gelmis izleri ortaya koymaktadır. Geçmisten gelecege bir köprü niteligi tasıyan el sanatlarımız; sosyal, kültürel ve ekonomik, yasam biçimimizi yansıtan en kalıcı ve anlamlı bilgiler arasında yeralır. El sanatları, ulusların kültürel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir. Hammaddesi, desenli üretim teknigi,üretimin katkısıyla, ait oldugu yörenin karakteristigini tasımasıyla deger kazanır. Özenle, alın teri ve el emegiyle yaratılan eserler ustaların duygu, düsünce ve ruhuyla bütünlesmektedir. El sanatı sözle ifade edilenden daha zengin bir anlam yüküyle doludur. İnsanların yasamındaki bazı ihtiyaçları karsılamak, hayatı kolaylastırmak amacı ile baslamıstır el sanatları. Zaman geçtikçe insanların kabiliyetine, yasayıs özelliklerine ve iklime göre gelismeler olmustur.El sanatlarını örücülük, dokumacılık, yazmacılık, çinicilik, seramik –çömlekçilik, islemecilik,deri isçiligi, müzik aletleri yapımcılıgı, takı ve süs taslarıisçiligi, keçe yapımcılıgı,

Bulunduğunuz şehirdeki ‘Kıyal’ atolyesıne gidip, hangi hammaddeleri ve araçları nasıl nerden aldıklarını araştırınız.


ahsap isçiligi, vb. sıralayabiliriz.Keçe sanatı el sanatları içerisinde en eski tekniklerinden biridir. Keçe Türklerin günlük hayatında çok büyük bir deger kazanmıstır. Keçecilik sanatınıdünyanın her yerinde görebilmemiz mümkün degildir. Zira bu sanatın dogabilmesiiçin o yerde hayvancılıgın gelismis olması gereklidir. Çölde yasayan insanların keçeyaygılar kullanmaları, keçe paltolar veya keçe çizmeler giyinmis olmaları da iklimsartlarından dolayı beklenemez. Orta Asya Türk toplulukları hem kullandıkları esyaları, hem de süsleyici unsurları yetistirdikleri hayvanların yünlerinden üretirlerdi. Hayvancılıkla ugrastıklarından ellerinde bol miktarda bulunan yünden fazlasıyla yararlanıyorlardı. Bu nedenledir ki, Orta Asya Türk sanatında yünden üretilen halı ve keçe gibi yaygılar önemli bir yer isgal etmislerdir. M. Ö. 6. yüzyılda tarih sahnesine çıkan ilk Türk toplulugu olan Hunlar çadırlarını, Kırgızların “boz - üy”lerinin (göçer ev) üzerlerini ve zeminlerini keçelerle döserlerdi. Çadırın içinde veya dısında birçok köseyi kaplayan, rengarenk motiflerle süslü keçeler mekana bir bahar havası getirirdi. Hunların bütün kadınları ve kızları, zamanlarını keçe ve diger yaygıların yapımı ile geçirirlerdi. Türklerin dünya medeniyetine hediyesi olan halıcılıgın ilk saheser örnegi Hun’lara ait olup Altay’larda ve Pazırık kurganında çıkarılmıstır. M. Ö. 3. yüzyıla ait Hun aristoktatlarının kurganlarından gün ısıgına kavusturulan nefis dokuma örnekleri vekeçe yaygıların çürümeden zamanımıza kadar ulasmıs olması büyük rastlantıdır. Bu eserlerde görülen yüksek teknik, zengin bir motif ve nakıs anlayısı, keçecilik vehalıcılıgın Türklerde daha eski bir gelismeye dayandıgına isaret etmektedir (Kürkçüoglu, 1987, s.1). Keçe sanatı kendine özgü niteliklerini yitirdigi zaman yozlasma süreci baslamaktadır. Yozlasma, bilinen kullanım biçimlerinde, tanımlanması zor, yeni tasarımlarla kendini göstermektedir. Yozlasmayla birlikte keçe sanatının kaybolması, unutulma tehlikesi göz önüne alınarak Kırgız keçe sanatı ile ilgili arastırma çalısması yapılmıstır. Kültürümüzün önemli bir unsuru olan ve yaygın bir kullanım alanı bulunan bu sanatı keçeciler yüzyıllardır yeni nesillere aktarmayı basarmıslardır. Bunun için geçmisten günümüze gelen ve günümüzde de halen geçerliligini korumaya çalısmakta olan bu degerlerimize sahip çıkarak arastırmak, belgelemek ve kültürümüzdeki yeri ve önemini tanıtarak ulusal kimligimize yeni boyutlar kazandırmak zorundayız. Bu arastırma; Üretilen keçe sanatının tarihini, kullanım yerlerini, kullanılan araç ve gereçlerini, renk ve bezeme özelliklerini, teknigini incelemek üzere planlanmıs ve yürütülmüstür. Kültürel degerlerimizden olan el sanatı da yukarıda belirtildigi üzere ilgisizliknedeniyle ya teknolojik ve zaman asımı gibi nedenlerle deformasyonaugrayabilmekte yok olma tehlikesi ile karsı karsıya gelebilmektedir.El sanatlarımızdan en eski tekniklerinden biri olan tepme keçe sanatı OrtaAsya’ya özgü göçebe yasam biçiminin bir ögesi olarak gelismistir ve günümüzekadar ulasmıstır. Kullanılan bu teknigin ilk örnekleri Hunlar dönemine ait örneklerdegörülmektedir. Bu sanatın ilerlemesine çeyiz esyasına verilen öneminde etkili olabilecegi düsünülebilir. Gelin olacak kızın bütün çeyiz esyaları annesi tarafından yapılmaktadır. Bu gelenek bugün de Kırgızistan’ın birçok yerinde görülmektedir. El islemeleri Kırgızistan’ın her yerinde eski gelenegini korumaya çalısmakla birlikte yavas yavas kendisine özgü karakterini de kaybetmektedir. Hayat sartlarının degismesiyle islemler az yapılır olmus ve ince ayrıntıları seklini kaybetmistir. Buislemelerden birisi de keçe islemeleridir. Tarihi, sosyal ve kültürel degerlerimize sahip çıkma onları yasatma ve gelistirme konusundaki çabaları ile keçe sanatı öncelikle Kırgız devleti ve Kırgız halkı için önemli yere sahiptir.

Keçe, yüzerinde bilinen en eski tekstil yüzeyidir. İlk defa nasıl yapıldığı ve kullanıldığı hakkında kesin veriler olmamasına rağmen; kullanımına ait en eski yazılı belge Homeros’un İlyada adlı eserindedir. 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Orta Asya’dan Anadolu’ya göç eden konar-göçer Türk boyları, gelirken kültürlerini de getirmişlerdir. Getirdikleri el sanatının arasında


keçecilik sanatı da bulunmaktadır. Geçmişten günümüze kullanım alanının genişliği nedeniyle de keçe, her zaman günlük yaşamın bir parçası olarak varlığını sürdürmüştür. Bir dönem için kullanım alanları azalan keçenin; birçok çeşidi günümüzde turistik ve hediyelik eşya üretiminde başrolü oynamaktadır. Birçok Türk, Avrupalı ve Amerikalı sanatçı keçe malzeme kullanmakta; tasarımın sınırları zorlanmakta, ressamlar ve heykeltıraşlar keçeyle inanılmaz sanat eserleri yaratmaktadırlar.

1.2. KEÇE TARİNÇESİ

Keçe, yüzeyinde bilinen en eski tekstil yüzeyidir. İlk defa nasıl yapıldığı ve kullanıldığı hakkında kesin veriler olmamasına rağmen; kullanımına ait en eski yazılı belge Homeros’un İlyada adlı eserindedir. 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Orta Asya’dan Anadolu’ya göç eden konar-göçer Türk boyları, gelirken kültürlerini de getirmişlerdir. Getirdikleri el sanatının arasında keçecilik sanatı da bulunmaktadır. Geçmişten günümüze kullanım alanının genişliği nedeniyle de keçe, her zaman günlük yaşamın bir parçası olarak varlığını sürdürmüştür. Bir dönem için kullanım alanları azalan keçenin; birçok çeşidi günümüzde turistik ve hediyelik eşya üretiminde başrolü oynamaktadır. Birçok Türk, Avrupalı ve Amerikalı sanatçı keçe malzeme kullanmakta; tasarımın sınırları zorlanmakta, ressamlar ve heykeltıraşlar keçeyle inanılmaz sanat eserleri yaratmaktadırlar.

Bir toplumda nesilden nesile bırakılan en büyük mirasların başında el sanatları gelmektedir. Yüzyıllar içinde toplumların geçirdiği değişiklikler nedeniyle; el sanatlarının bir kısmı yaşamaya devam eder, bir kısmı ise yok olur. Bu bağlamda; kültürel öğelerin arasında çok önemli bir yer tutan keçecilik sanatı ise bilinen en eski tekstil yüzeyidir.

Önce keçeyi sözlük anlamı olarak inceleyelim:

1. “Yapağı veya keçi kılının dokunmadan yalnızca dövülmesiyle elde edilen kaba kumaş

2. Yapağı veya keçi kılının dürülüp, kuvvetlice bastırılması veya dövülmesiyle elde edilen; kepenek, çadır, çarık, külah ve döşeme örgüsü yapımında kullanılan dokunmamış kaba kumaş” olarak tanımlayabiliriz.

3. Hayvansal liflerden genellikle yünün ısı, nem, basının altında, sabun, yağ, asit vb. yardımıyla birbirlerine kenetlenmelerini sağlayarak oluşturulan dokudur (Kaya, 197.Türk el sanatlarının en eski tekniklerden biri olan tepme keçecilik Orta Asya'dan 11. yüzyılda batıya göç eden Tьrkler tarafından diğer sanatlarla birlikte Anadolu'ya gelmiş, günümüze kadar ulaşmıştır.

4. Türklerin günlük yaşamında önemli bir yeri olan "keçe" sözcüğü, "kidhiz / kidiz / kiz / kiiz / kiyiz" şeklinde adlar almıştır. Kullanılan bu tekniğin ilk örnekleri Uygur dönemine ait örneklerde görülmektedir. Tepme keçe veya fabrikasyon olarak üretimi yapılan keçe yapımında, koyun yünü dışında tavşan, yünü, deve yünü, tiftik, keçi kılı da kullanılmaktadır.


5. Yünün elle veya makinelerle atılarak, genellikle doğal yün renginin (beyaz, siyah, kahverengi) zeminde kullanıldığı, desenlerin ise sentetik boyalarla renklendirilen keçeler ile oluşturulduğu görülmektedir. Desenlerde çoğunlukla geometrik bezemelerle birlikte figürlü, doğadan stilize motifler de kullanılmaktadır.

6. Atölyelerde yörelere göre desen, renk, motiflerle bezenen desenli veya desensiz olarak ьretilen bu ürünlerin geçmişte kullanım yerleri iye benzer üretimlerle; yaygı, yolluk, seccade, yastık, eğer örtüleri, çadır gibi ev eşyası yapıldığı gibi kepenek, çizme, çorap, patik vb. giyim eşyası yapılmaktadır.

1.3. KEÇE TARİHSEL GELİŞMESİ

Keçenin ilk defa nasıl yapıldığı ve kullanıldığı hakkında kesin veriler olmamasına rağmen; “keçe” sözcüğüne ve kullanımına ait en eski yazılı belge Homeros’un İlyada adlı eserindedir: “Eyi denenmiş ve deriden kenarlarla çevrelenmiş bir başlık (bu senin armağanındır Meriones) onun şakaklarını taçlandırdı, içi yumuşak yünlü idi, dibine keçe döşenmişti”3. Destanda adı geçen keçe başlığın, Hitit kabartmalarında tasvir edilen tanrıları ve soyluların başlıkları olması ihtimali çok yüksektir. Daha sonra bu tür başlıklar Friglerde görülmektedir.

M.Ö. III. yüzyıla tarihlendirilen Pazırık Kurganı’ndan çıkarılan eserlerin arasında son derece detaylı çalışılmış keçelerin bulunması nedeniyle; bu yüzyıldan çok önce Orta Asya Türklerinin konar-göçer yaşamlarının bir parçası olarak tarih sahnesine çıktığı düşünülmektedir. Soğuk iklimli toplumlarda ısınma, sıcak iklimli toplumlarda serinliği sağlaması ve su geçirmezlik özelliğinden dolayı, o dönemlerden itibaren gerek saray gerekse halkın tercih etiği bir ürün olma özelliğini korumuştur.

M.S. II. yılda yaşamış olan Kaşgarlı Mahmut Divanü Lugat-it-Türk isimli eserinde Oğuzca keçe kelimesine karşılık olan “kiviz, küvüz, kidhiz, kiyiz” kelimelerini kullanmıştır4. Orta Asya Kırgızistan’da “şırdak” adı verilen keçe5, Malazgirt Zaferi’nin ardından Türk boylarıyla birlikte diğer el sanatlarıyla beraber Anadolu’ya gelmiştir. Selçuklu Türkleri keçe çadırlarını ve tepme keçeden yapılmış olan kepeneklerini kullanmaya devam etmişlerdir6. Tarihsel süreç içinde Afyon, Balıkesir, Bigadiç, Manisa, Maraş, Turgutlu, Tire, Bergama, Soma.

1.4. KEÇENİN TEKSTİI YÜZEYİ OLARAK YAPILMASI VE KULLANILMASI.

Doğal etkenlerin baskısından korunmak için başlayan giyinme zorunluluğu, geleceğin getirdiği düşünsel ve teknik gelişmelerle, insan evrimi ile paralel olarak gelişti. Keçe ustalarının, iklim koşullarından aldığı konusular kadar pek çok faktörden etkilendiğini görüyoruz. Temelde keçe


ustası, ürünündeki anlamın insanlar tarafından kavranabilmesini ister.Tasarımcı da hayal güçlerini ve malzemeleri kullanarak kendisini ifade etmeye çalışır.Bu noktadan yola çıkarak keçe ve tasarım üzerinde yapmış olduğumuz araştırma ve inceleme sonucu ortaya koyduğumuz bu alışmanın konuya yeni bir perspektif kazandırabileceği düşüncesindeyiz. Keçenin giysi tasarımında ön plana çıkması ile insan vücudu gibi zor bir çerçeveyle baş başa kalan tasarımcıların katkısı ve giysi modasını yönlendiren faktörlerin incelenmesinin, giysi modasına, tasarıma ve tasarımcıya giysinin ciddiyetini beraberinde getireceği kanısındayız. Keçe giysilerime de yeni bir tarz kazandıran bu alandaki çalışmaları daha iyi kavramak ve irdelemek, tez-eser çalışmasını ele alma nedenimiz olmuştur.

1.1.1. KIRGIZ EL SANATLARINDA KEÇENİN ROLU VE ÖNEMİ.

Kırgız milletinin oluşumu tarihin derinliklerine dayanıyor. M.Ö. 1.yüzyıl boyunca ve daha sonraları eski Kırgız kabileleri Enisey havzasında yerleşmiştir. Eski Kırgızların ataları 18.yy.da da Enisey’de yaşıyorlardı. Kırgızların Tyan-Şan dağlarında yaşadıklarına dair ilk güvenilir bilgiler 15.yy sonuna aittir. Günümüzde yaşadığı topraklara Kırgızların ne zaman geldiği ve Enisey ve Tyan-Şan’daki Kırgızlarla bağlantısı ilmin tartışma konusudur. Kırgız kültürüne Orta Asya halkları ile bağlantılarının yanı sıra karmaşık etnik tarihi yansımıştır. Kırgızların maddi ve manevi kültürünün bir çok elementleri Orta Asya’da Özbek, Tacik, Kazak, Uygur ve diğer komşularla uzun vadeli günlük işler konusunda ve kültürel etkinlikler konusunda etkileşimin sonucunda oluşmuştur.

Son yüzyıl boyunca Kırgız kültürü Rus kültüründen de etkilenmektedir. Gelişme süreci ve tarihi kaderine göre akraba olan Sibirya, Ural, Kazakistan ve Orta Asya’daki halkların maddi kültürlerinde paralellikler M.Ö. 2 asırda kök salmışlardır, bu dönemde Andron Kültür çağını yaşayan Avrasya halkların kültürel türdeşliği bariz şekilde göze çarpıyor.5 Kızıl-Orda’da arkeolojik bulgularda keçe ve halı örneklerine rastlanıyor. Bu örnekler M.Ö. 7-5 asırlara ait. Arkeologlar O.A. Vişnevskaya ve M.İ.İtina incelemelerden sonra bulguları Sak kültürüne ait olduğunu ve “Aral çevresindeki Sakların kültürünü İskit-Sibirya kültürüne” ait olduğunu düşünüyorlar.

Bu bulgular eski kabilelerde el sanatlarının gelişmiş olduğunu gösteriyor. El sanatların arasında, seramik ve metal eşya işlemesinin yanı sıra keçe ve halı üretimi mevcut olduğu görülüyor. Örneğin 1960 yılında Tagisken türbe kazılarında bronz çivilere rastlanmıştır, S.P.Tolstoy’un tahminlerine göre halı ve işlenmiş keçe duvara asılıyorlardı.6 Meşhur İpek Yolu’nun bir kısmı Kırgızistan’ın topraklarından geçiyordu. Orta Çağ yazarları yazılarında Hazar ve Aral denizlerinden, Sırdarya havzasından ve Talas, Balasagın şehirlerinden bahsediyorlar. Bunun dışında seyahatler Talas’tan Irtış’a kadar ulaşıyordu, daha ileri gidince Yukarı Enisey’in Hakaslarına kadar varılıyordu. Bu yolda seyahat eden tüccarlar zanaatkarların ürünlerini pazarlıyorlardı, özellikle halı ve keçe ürünlerini. Bu ürünler, özellikle, Çin’de ve Enisey’in etrafında büyük taleple karşılaşıyordu.7 Halk zanaatkarlığının asırlara dayanan gelenekleri vardır. Mesela, keçe üretimine bakalım. 1917 devrimine kadar Kırgızların hayatında keçe olmazsa olmazdı. Keçenin çok yaygın kullandığına dair belirtilere edildi. Kazak ve Kazakların sınır topraklarında yapılan kazılarda rastlanmaktadır.8 1929’da Altay’daki Yan –Uludağ derya kenarında Pazırık 1 yokuşunda yapılan kazılarda bulunan sade ve kaliteli yünden keçe örnekleri


M.Ö. 5-3 yy. ait olduğu tespit Aynı yerde bulunan işlenmiş eğerin desen detayları asırlardır Kırgız desenlerinde yaşıyor. Kırgız dağlarda yapılan kazılarda keçe kalıntılarına rastlanmıştır. Saks kurganlarından çıkarılan M.Ö. 1 yy. ait bulguları analize eden K.A.Akişev: “Besşatır kurganlarında bulunan keçe parçaları ve iplik parçaları, Sakların değişik keçe türlerini üretebildiklerini gösteriyor. Bunlardan, kaba, kalın, siyah keçe evleri örtmek ve yere sermek için kullandığını tahmin diliyor ve düşük kalitede fötr

6 S.P. Tolstoy, Po Drevnim Deltam Oksa i Yaksorta , 857 V.İ. Darkeviç, Argonavtı Srednevekovya , 55 8 M.P. Gryaznov. Pervıy Pazırıkskiy Kurgan, 789 A.g.k.,808 andıran, ince yumuşak, beyaz keçe, giysi ve şapka dikmek için kullanılmıştır. Yün iplikle dikilmiş böyle bir keçe parçasını 1. Besşatır kurganında bulduk.”- demiştir.10 Kırgızların taşınabilir evi - eski çağlardan gelen - bozüyde, halk zanaatlarının geçmişte var olan ve hala yapılan ürünleri odaklanmıştır. Bozüyün dış kaplamasında kullanılan keçe, halı, değişik dekoratif ve ihtiyaç eşyaları, bütün bunlar halk ustalarının eserleridir ve öncelikle barındıkları mekanda yoğunlaştırılmıştır. Fransız rahip Gilyom de Rubuk 13.asrın ortasında Orta Asya’da yaptığı seyahatte gördüğü Türk arabalarından bahsetmiştir. Ortaçağ seyahatçisini keçe kaplı arabaların çokluğu, güzelliği ve süsleme tarzı şaşırtmıştır. 11 Arap seyahatçi İbn Batuta 14.asrın ikinci yarısında Kıpçakların topraklarında yaptığı seyahatte keçe (koşma) ve başka bir kumaşla kaplı arabalara (kibitka) rastlamıştır.

Kırgızların bozüyü Avustralyalı diplomat Gerbertsteyn (16.asrın ilk çeyreği) ve Mangışlak yarımadasına dalgalar tarafından atılan İngiliz seyahatçi Jenkinson (16.asrın ikinci yarısı) kader oyunu ile Kırgızların bozüyünü anmışlardı.Bu kaynakların hepsi Kırgızların keçeyi, günlük hayatta, çok yaygın şekilde kullandığını gösterir. Keçenin yapımı, keçeden eşyaların üretilmesi, süslenmesi ve desenlerinin geliştirilmesi tamamen kadınların işiydi.

Ekonomik şartların ve cinsi iş ayrımının sonucunda keçe yapımı ve işlenmesi tamamen kadınlara aitti, bunun dışında hangi zanaat türleri kadınlara özgü olduğunu araştıran Rus Bilimler Akademisi’nin araştırma heyeti (1768-1774 y.) kadınlara has iş alanlarını belirlemeyi başardı. Heyet üyesi Falk’a göre ev işleri ve çocuk yetiştirmenin dışında “kadınlar deve ve koyun yünlerinden ip bükerler, dikiş dikerler, kumaş dokurlar, deri ve koyun postunu işlerler ve boyarlar; kalın koyun yününden keçe parçalarını hazırlarlar. “Burdük” (hayvan derisinden yapılan kap) hazırlarlar ve diğer bir çok işle uğraşıyorlar.” Araştırma heyetinin başka bir üyesi Geori “Kırgız kadınları deri yapımı, dokuma, keçi yapımı ile uğraşıyorlar” demektedir. Heyet başkanı Palas gözlemlerin sonucunda Kırgız usta kadınlar hakkında: “onlar deri yapıyorlar, yünden kalın kumaş-“komlota” veya “armyak” dokuyorlar, yünde keçi yapıp boyanmış yünle renklendiriyorlar” demiştir. Kadın emeğini içeren zanaatların sayısı çoktur. Bunların arasında bozüyün dış kaplamasını olarak kullanılan kalın keçenin, aplike edilerek veya dövülerek desen verilen tekemetlerin (halıların), kepenek, jerjastık (minderlerin), şabadan (keçeden kılıfların), ten (çuval), ayak kap (tabak-çanak kılıfı) ve başka keçe eşyaların yapımı vardır. Motiflerin bu derece net tespit edilmesi eski geleneklere bağlıdır.Keçeden değişik eşyaların yapılamasında kadın başrolü oynamaktadır, desenlerin hiyerogliflerinde gizlenen sırı anlatmaya çalışmaktadır. Mesela, halılardaki desenlerde hikaye gizlenebiliyor, giysilerde- desen kьlt-mistik kuvveti korumakta, özellikle savaş giysilerinde usta kadın her dikişi okuyarak, şarkı söyleyerek dikermiş.

Bцylece Kırgız deseni estetik fonksiyonları ve kьlt-mistik rolь ifade eden mana zenginliği taşımaktadır. Orta Asya – Kazakistan bölgesindeki milletlerin milli giysilerini incelerken, 20.yy başında özellikle Kırgız ve Kazakların kıyafetleri yeni kesimden etkilendiği gözüküyor: belden


kesilmiş, fırfırla süslenmiş elbiseler, komzollar (yelekler) gardıroplarda sağlam yer edindi. Değişik bölgelerde yaşayan Kırgız ve Kazakların kıyafetlerinde farklılıklar vardı. Bu farklılıklar kültürel geleneklere, etnik bağlantılara dayanmakta. Taciklerle komşu olan kırız ve kazaklar pamuklu ve ipek kumaşı sık kullanıyorlardı. Nakışa, ziynet eşyalarına düşkünlük bu komşuluktan kaynaklanıyor. Kuzey Kırgızları ise Kazakların süslenmesine daha eylimlidir.19.yy sonu itibarı ile her iki halkın kadın kıyafeti değişime uğruyor. Genç kızlar fırfırlı elbiseler giymeye başlıyorlar. Yaşlı kadınlar tunik şeklinde kesilmiş elbiseleri giymeye devam ediyorlar. Tören giysileri de aynı şekilde biçiliyordu. Kırgız kadınlar kışlık yayladan yazlık yaylaya göç ederken süslü bayramlık kıyafetlerini giyerlerdi: gümüş ve mercanla süslü beyaz türbanlar, nakışlı siyah kadife etekler (beldemci).

1.1.2. ŞIRDAK NEDIR

Mozaik keçe halılar: Kırgızistan’ın bölgelerinde mozaik tekniği ile yapılan halılar değişik isimler taşımaktadır. Kuzey ve bitişik bölgelerde “şırdak”, kuzeydoğu bölgelerin çoğunda “şırdak” ile birlikte “şırdamal”, “tömöljün”, “oyma teke” terimleri kullanılmaktadır. Kazak dilindeki “şırdamala” benzeyen “sırdamal” kelimesi Oş ilinin kuzey ve güneydoğu bölgelerinde ve Saruu, Kıtay, Munduz, Basız, Adıgıne ve Munguş Kırgızlarında kullanılmaktadır. Şırdak ve şırmak kelimeleri "şırık" kelimesinden kaynaklanmaktadır. Halıyı sağlamlaştırmak için elle, motif çizgisine uyumlu dikiş (şırık) yapılır, böylece motiflerin içinde bir motif daha oluşuyor. Şırdağın kalitesini tespit etmek için uzmanlar ilk önce ters tarafından dikişlerin titizliğine bakarlar.

“Şırdak” dörtgen şeklinde, ebatları 300/150 cm, 420/200 cm. arasında değişmektedir ve uzunluğu enin iki katıdır. Kural olarak şırdak orta alan ve kenarlıktan oluşmaktadır. Şırdak motifinin yapım tekniğine bağımlılığı, diğer keçe eşyalara nazaran daha çoktur. Genelde fon ve motif ayırımı yoktur. Aynı anda farklı renkte iki keçe parçasından kesilen motifler, şırdakta her biri diğeri ile eşit alan kapsıyor ve aynadaki yansıması gibi aynıdır. Bu fon ve motif eşitliği şırdağın sanatsal özelliğidir. Şırdak için iki tür keçe hazırlanır: astar için kaba ve ucuz yünden siyah renkli kalın keçe; ön taraf için - kaliteli yünden ince keçe. Beyaz keçeyi gereken renklere boyadıktan sonra, ön tarafları birleştirilerek ikişer ikişer dikerler. Motif çizildikten sonra usta kadın sivri makasla keçeyi keser. Şırdağın özelliği fonun ve motifin aynı alanda birbirini tamamlamasıdır, çift olarak biçildiğinin birbirinin içine giriyorlar dolayısı ile kalıntısız üretim sağlanmış oluyor. Karmaşık renkli şırdaklarda koyu ve açık renklerin karışımı, tek renkli şırdaklarda ise- zıt renklerle renk problemi зцzьmleniyor. Genelde, siyah/kırmızı, lacivert/kırmızı veya lacivert/yeşildir. Sarı/kahve rengi bileşimi daha nadir rastlanıyor. Kural olarak, siyah/beyaz renkte dalga şeklinde "su" motifi her zaman kullanılır. Kırgız şırdağı belli bir kanuna uygun yapılıyor: Fon ve motif eşitliği, sadelik ve zenginlik: motif dekoratif olmalı. Şırdak değişik renklerde sıkı keçeden yapılıyor. Onlar birlikte toplanıyor ve motif kesiliyor. Renk bakımından sınırlı ve düz karaktere rağmen pozitif-negatif yerleştirme prensibi sayesinde elde edilen motif ihtişamlı gözükür.

Hazır halılarda fonun ve motifin uyumluluğu göz aldatıcı oluyor. Halının mozaik yapısı karmaşık renk bileşimleri engelliyor, ama bu teknikten dolayı halı major renklere sahip oluyor: kırmızı-lacivert, kırmızı-yeşil, kırmızı-siyah, kahve rengi-beyaz. Açık kırmızı rengin tercihi


tesadüf değildir, bu renk doğanın canlı renklerini yansıtıyor: güneşin doğuşunu, kırmızı gülleri sembole ediyor. Kenarlık bu renk kontrastını ve dekoratif görüntüyü vurgulayan, parçaların birleştiği yerde dikişi gizlemek için kullanılan şerittir. Kural olarak şırdakta şu motifler kullanılır: "koç boynuzu", "keçi boynuzu", "hayal" v.s. Şırdak çok emek gerektiren ve karmaşık dizayna sahip, ama alakiyizden daha sağlam ve dayanıklıdır. Alakiyiz ortalama 20 yıl kullanılırken, şırdak 2 kat daha fazla, titizlikle kullanılırsa 100 yıla kadar kullanılabilir. Kadın usta hiçbir başka ev işine zaman ayırmadan şırdakla uğraşırsa 2 ay içinde bir şırdağı tamamlar.


1.1.3. ALA KIYIZ NEDIR.

Keçe yer halıları: Kırgızistan’da yaşayan tüm kabilelerde alakiyiz terimi kullanılmıştır. Alakiyiz – alaca keçe demektir. Keçe yer halılarını evde kullanmak için ve hediye etmek için yapılıyordu, genelde çocuklara ve akrabalara, düğün ve ev hediyesi olarak. Hazır halılar katlanarak sandıkların üstüne diziliyor ve gerekli zamana kadar saklanıyordu. Halılarda genelde hayvanat dünyasından gelen desenler hakimdir: "boynuz", "kartal", "karga tırnak", "it kuyruğu" v.s.

Bitkilerden kaynaklanan motifler azdır. En yaygın keзe halılarında - şırdak ve alakiyizdir, aynı malzemeden yapılmasına rağmen yapım tekniği, renk bileşimi farklıdır. Orta Asya'da alakiyizi Kırgızlar, Özbekler, Kazaklar ve Türkmenler yaparlar. Farklı toplulukların ürünleri, renk bileşimi, kalınlığı, sıklığı ve motifi bakımından farklılık gцsterirler. Bazen yapım tekniğinde de farklı halkların, hatta kabileden kabileye farklılıklar vardır: motifi döşeme yönteminde (yüz üstü veya tersi), ek malzemenin kullanımında (çiy hasır), dövme yönteminde (elle, ayaklarla, evcil hayvanların yardımı ile). Alakiyizlerde "koç boynuzu", “yabani kuşların tırnağı” gibi hayvansal motifler ve цzel manası olan geometrik simgeler зoğunluktadır. Kırgız ve Türkmen halıların motif зizgileri dağınıktır. Özbek ve Kazak alakiyizlerinde ise desen motifleri nettir. Bunun sebebi motif döşeme yöntemindedir. Orta Asya'da bir tek Türkmen alakiyizlerin astarı koyu veya açık renk olabiliyor, bunun sebebi motifi alttan döşemesidir. Ustalar ters tarafını da basit bir motifle, noktalar veya çizgiler şeklinde sьslьyorlar. Bu halıların yapım tekniğinde orijinal bir şey yoktur.

Tüm Orta Asya halklarında aynıdır. Son baharda kesilen yünden hafif dövülerek yapılan kahve ve gri renkte keçe parçası çiyden yapılan muşambaya seriliyor ve üzerine tecrübeli usta kadın


önceden hazırlanmış yumuşak, temiz, çeşitli renklere boyanmış yün ile tasarlanan motifi yerleştiriyor. Yün döşenirken usta kadın bir elinde gerekli renkte yünü tutuyor, diğer eliyle çekerek motifi zemine koyuyor ve üstünden bastırıyor. Usta kadın yardımcıları ile motifin esas çizgilerini yerleştirir. Yardımcılar usta kadınla birlikte hareket ederek belirlenen motifin iç alanlarını doldururlar. Motif döşendikçe, tamamlanmış yerler rüzgarla bozulmasın diye kumaşla örtülür. Alakiyiz yapılan alanı rüzgardan korumak için bazen suni duvarlar yapılır. Motif yerleştirilen keçeyi sıcak su serpildikten sonra altındaki çiy ile birlikte rulo haline getiriyorlar ve ayakları ile vurarak yerde döndürüyorlar, sonra keçe gerekli sertliğe kavuşana kadar ellerle dövme işlemi devam ediyor. Alakiyiz yapımının değişik yöntemleri de var. Bunlardan biri şöyle: ince renkli keçeden kesilen motif yumuşak, tam hazır olmamış keçenin üstüne yerleştirilir ve dövme işlemi yapılır. Bu yöntem kazaklarda çok yaygındır.

Alakiyizler değişik ebatlarda yapılıyor: 300-110 cm.den 400-230 cm. kadar değişebilir. Alakiyiz orta alan ve sade veya desenli kenarlıktan oluşur. Alakiyiz motifi şırdağın motifine çok yakındır, ama yumuşak hatlara sahiptir Günlük düzende ala kiyiz, kadınların el işi veya ev işlerini yaptığı evin girişindeki odaya serilir, yaylada bozüyün içine serilir.

BOZÜY Keçe halı Orta Asyalı göçebe kabilelerin taşınabilir evi - bozüyün- temel parçasıdır. Avrupalı tasarımcılar halılarla ilgilenmeye başladıklarında, halı yapma tekniği ile keçe yapma tekniğinin benzerliğinin yanı sıra, onlar keçenin belirli farklılıklarla orijinal kaynaklarına rastladılar. Onlar keçeyi bir renge boyadıktan sonra, başka renklerle veya madde ile kombine ederek dekoratif eşyaları yaptılar. Bozüyün dış ve iç döşemesinde keçe temel madde idi.

1.2. KIRGIZ EL SANATLARININ TASARIM PRENSİPLERİ.

Binlerce yıllık tarihi boyunca, Orta Asya'yı, içinde değişik kültürlerin kaynaştığı kazana benzetebiliriz. Eskiden beri Orta Asya'da yaşayan halkları iki gruba ayırtabiliriz: göçmen ve yerleşik halklar, bazıları ise karışık – yarı göçmen, yarı yerleşik. Modern Kırgızlar, Kazaklar, Özbekler ve Türkmenler oluşturan eski Türk kabileleri göçmendi, hayvancılık ve avcılıkla geçiniyorlardı. Kültürü, gelenekleri ve dili Farsça konuşan topluluğa benzeyen Tacikler Orta Asya'da modern kültürün, özellikle Türklerin kültürünün gelişmesine etkili olmuşlardır. Tarımla uğraşan Taciklerin ve yerleşik Özbeklerin köy ve şehir kültürü gelişmişti ve ticari gelenekleri vardı. Orta Asya kültürünün şekillenmesine Çin, Hint ve Rusya'nın (14.yy.dan itibaren) etkisi olmuştur. Orta Asya'dan geçen, Avrupa ile Çini bağlayan İpek yolu da önemli rolü üstlenmişlerdir. Geçmişte ihtiyaç eşyaları yapmak için en yaygın malzeme keçe ve koyun yününden iplikti. Kırgız keçe eşyalar-halı, çanta, ev gereçlerini saklamak için çuvallar ve dekoratif eşyalar hayvancılıkla uğraşan Kırgızların günlük hayatında kullandığı vazgeçilmez eşyalardır.Keçe Kırgızların taşınabilir evi – bozüyün - ana malzemesidir, bozüyün dış kaplamasında, iç dekorunda ve ev eşya yapımında kullanılıyor.Keçe çok eski zamanlarda en çok kullanılan malzeme idi.


1.2.1. KEÇE UYGULAMARINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLERİN TANITILMASI.

Keçe tüm el sanatlarında olduğu gibi üretimi uzun süren ve çok emek isteyen bir üründür. Yapımı için; yay, tokmak, kalıp, kalıpleş, makas, sepki (çubuk), hasır sırığı, halat, süpürge, makas, su kabı, terazi, boya kazanı ve ocağa ihtiyaç vardır. Keçede kullanılacak yün koyunun Mayıs ayı kırkımından (ilk kırkım) elde edilir. Yün kırkımdan sonra pıtrak ve pisliklerden temizlenmesi için iyice didiklenir ve ardından yay ve tokmakla lifler birbirinden tamamen ayrılana kadar atılır.

Tepme keçe yapımında aranan temel özellik, üretimlerinde kullanılan elyafın keçeleşme niteliğinin yüksek olmasıdır. Tekstil hammaddeleri içerisinde yün elyafı; en yüksek keçeleşme özelliğine sahip olmasından dolayı söz konusu ürünlerin yapımında tercih edilen hammaddedir. Tekstil hammaddeleri arasında değerini eski çağlardan beri korumuş olan yün ve benzeri hayvansal lifler, ait oldukları dış etkilerden koruyan ve ьstlerini цrtь halinde kaplayan, birer deri ürünüdür. Üstleri yün ve kıllarla kaplanmış olan birçok hayvan ırk ve çeşidi bulunmakla beraber, yün ve kıllardan tekstilde faydalanabilen hayvansal maddeler sınırlıdır. Bunların arasında da ekonomik değeri ve çeşidi zenginliği bakımından koyunlar başta gelmektedir Yün tekstil endüstrisinde kullanılan en eski hammadde olmasının yanında gerek fiziksel ve kimyasal özellikleri bakımından, gerekse fizyoloji açısından diğer liflerde bulunmayan elastikiyet, ısıyı iyi izole etme, yüksek adsorbasyon ve az ıslanma yeteneği, yüksek mukavemet, keçeleşme gibi üstün özelliklere de sahip bir liftir (Ergenekon, 1999, s.49). Hammadde olarak baharda kırkılan açık renkte koyun yünü kullanılır.Yabancı maddelerden temizlendikten sonra yıkanır, kurutulur ve kullanıma hazırhale getirilir.

Tepme keçecilik sanatında bugüne kadar basit el araçları kullanılmıştır. Ancak teknolojik gelişmelerin tepme keçecilik alanına getirdiği yenilik hallaç makinaları olmuştur.

Hallaç makinaları – Yünün atılması işleminde kullanılan temel araçlardan birisidir.

Kalıp – Keçe üretiminde kullanılan hasır örtülerdir. Üretilecek ürünlere göre kalıbın çeşitli boyutları bulunmaktadır.

Kalıpleş veya kalıpgeç – Tepme işleminin yapılmasında hasırın zarar görmemesi için kullanılan bir örtüdür. Çadır bezi vb. kumaşlardan yapılan bu ürünler, hasırın üzerini tamamen kapatacak şekilde sarılır ve bağlanırlar.

Makas – Genellikle mozaik ve aplike tekniği ile üretilen keçelerin yapılmasında daha önce tasarlanmış desenlerin kesilmesinde kullanılan bir araçtır.

Halat – Tepme işlemlerinde rulo haline getirilmiş olan hasırın ve kalıpleşin açılmasını engellemek için sarılan bir çeşit kalın ipliktir.

Su kabı ve süzgeç – Yünün hasır üzerine saçılmasından sonra veya tepme işlemlerinin tekrarlanmasından keçe yüzeye su serpmek üzere kullanılan kap ile küçük boyutlu süzgeçtir.

Terazi (kantar) – Keçe üretiminde sarf edilecek yün miktarını saptamak üzere kullanılan araçtır.


Buhar kazanı – Tepme keçecilikte pişirme işlemi atölyede yapılmaktadır. Pişirme işleminde gerekli olan sıcak suyu ve buharı temin etmek üzere kullanılan kazandır.

Boya kazanı ve ocak – Tepme keçecilikte renklendirme işlemlerinde kullanılan boya kazanıdır. Kazanın altında renklendirme işleminde gerekli olan ocak bulunmaktadır.

Sabun – Keçeleştirmeyi etkinleştirmek için kullanılmaktadır.

1.2.2. KEÇENİN ÜRETİM AŞAMALARI.

Hasır yünü üç kat serdikten sonra yapılacak ürünün şekline göre sıcak su veya sabunlu su serpilir. Muşamba ile birlikte rulo yapılır, sıkı şekilde bağlanır ve ayaklarla dövülmeye başlar. Keçe dövmek (İngilizce Felting, almanca filzen)- Avrasya steplerinde, Tibet, Pamir, Altay, Kafkas, Karpat, Balkan ve ön Asya (İran, Afganistan) dağlı bölgelerde hayvancılıkla uğraşan kabilelerde keçe elde etmenin yöntemidir. Keçe dövmek için gereken esas malzeme koyun yünüdür, kuzu, deve ve keçi yünü ve at kılı, büyük baş hayvanın tüyü ile karışım yapılabilir. Yünü dövmeye hazırlık.

1. aşama: temizleme, yıkama, kurutma

2. yünü tarama

1. Yünü temizleme, yıkama:

a) Yıkamadan önce ıslatılıyor, bastırılıyor, sirkeleniyor. En fazla 1.5 saat suda kalıyor. Suda elle ovalanıyor. Su soğuk olmalı, sabaha kadar kalabilir, pislik dibe çöker.

b) bir ölçek suya karbonat katıyoruz, 30-40 derece sıcaklıkta bir ölçek suyu katıyoruz. Islatılan yünü sudan çıkarıyoruz, ızgaraya asıp suyunu akıtıyoruz, sonra hazırladığımız suya yünü koyuyoruz. Eritilmiş sabun veya deterjanı katıyoruz, bazen şampuan kullanılabilir. Üsten yumuşak hareketlerle, çitilemeden yıkanmalı.

c) sabunu gidene kadar durulanmalı, sudan çıkarıp kurumak için serilir. Yün temizlenmemişse, aynı prosedür tekrarlanır. Dövme esnasında 40-50 dakikalık aralıklarla değişim yapılır. Avrasya göçmenlerinde sonbaharda kesilen yünden yapılan keçe daha değerli, ilkbaharda kesilen yünün keçesine göre. Keçe dövmek birkaç aşamadan oluşuyor: ilkin güneşli kuru havada yün uzun ince sopalarla dövülüyor, su veya sut serpiliyor (yünü sıkılaştırmak için), rulo şeklinde sarılıyor (oklava yardımı ile veya ipli), rulo deri, kumaş veya çiy muşambaya (kamışı andıran bitkide yapılan muşamba) sarılıyor. Bu rulo atlıların yardımı ile (1 km. mesafede 10-15 kere) veya iki grup insanın karşılıklı elleri ile birbirine itmek sureti ile işlem yapılıyor, bu esnada arada bir rulo açılıp düzeltiliyor. Bu şekilde iri keçe parçaları elde ediliyor (5x5m, 4x4m.) bozüyün dış kaplaması için kullanılıyor. Ev eşyası ve ayakkabı için kullanılan küçük keçe parçalar elde dövülüyorlar.

2. Yünü tarama aşaması:


Tarama aşaması elde, sanayinde veya tarama aletinde yapılabilir. Keçeyi düzgün, eşit keçe elde etmek için değil, keçenin genel durumunu tespit etmek için taralar. Yün yıkandıktan sonra çubukla çırpılmalı veya makineden geçirilmeli. Her kalitedeki yünde uzun veya kısa telleri vardır. Bazı durumlarda yün kesilebilir, ama bazen kesilmemeli. Bu ustaya, makinenin ve yünün durumuna bağlıdır.Hazır keçeyi sağlamlaştırmak için muşambadan çıkarıldıktan sonra elle ek olarak dövülür. Gereken kalınlıkta parçayı elde ettikten sonra parça sıcak suda yıkanır, soğuk suda durulanır. Kuruduktan sonra işlemlere devam edilir. İşlenecek olan yünlerin sağlıklı hayvanlardan alınmasına dikkat edilmelidir. Temiz mekanda kırkılmalıdır. Yünleri kalitesine göre üçe ayırmak mümkündür:

1. kalite: çok temiz, tüy.

2. kalite: daha düşük kalite.

3. kalite: kötü kalite üst kısmı,artıklar.

1.2.3. KEÇENİN BOYZ ÜZERİNDE UYGULANMASI.

Keçenin doğal renkleri - beyaz, siyah, gri, koyu, alaca. Keçe desenlemenin çok yöntemleri vardır: renkli deri parçaları, kumaş ve renkli keçe ile aplike, renkli iplikler ile dikiş ve nakış (Merkez ve Orta Asya), boyama (Kafkasya ve Orta Asya). Beyaz keçeyi değişik durumlarda kullanırlardı, mesela yeni hükümdarı havaya kaldırmak için (Moğollar, Kazaklar), düğünde damat ve gelin beyaz keçeye oturtulurdu, ölü gömülen yere de beyaz keçe serilirdi.

Yün ipliği, kumaşı ve keçeyi boyamak için Orta Asyalı ustalar yerli bitkisel ve mineral boyaları kullanırlardı. Bitkilerin kökünden, kabuklarda ve meyvesinden aşağı yukarı tüm renkleri elde ediyorlardı. Sadece Hindistan'dan ve İran'dan getirilen indigo ve purpur rengini yapamıyorlardı. Sanayinin gelişmesi ile 19.yüzyılda zanaatkarlar yapay boya kullanmaya başladılar. Boyalar Rusya'dan ve Avrupa'dan getiriliyordu. Bu durum tekstil ürünlerinin rengini değiştirdi, onları daha yoğun daha parlak renklere kavuşturdu. 20.yüzyılın sonuna doğru natürel boyamanın geleneksel tarifleri kayboldu diyebiliriz. Keçe için hazırlanan yünler iki türlü boyanmaktadır; birincisi,yün elyafının direkt olarak istenilen renklere boyanması, ikincisi ise; daha önceden yapılan beyaz nakışlık keçelerin boyuna doğru,istenilen ende veya kalınlıkta,ince uzun şeritler kesilerek,bu şeritlerin boyanması işlemidir. Bu boyamalarda yine kimyasal veya tabii Mordan (boyanın yüne iyice sabitleşmesi için kullanılan yardımcı maddeler şap,tuz, saçıkıbrıs vs) lar kullanılarak boyama yapılmaktadır.

1. Maden tuzlarından hazırlanacak karışım.

Kullanılacak maden tuzları:

1. Kalsiyum,


2. Bakır

3. Çinko

4. Kvars

5. Demir

6. Ammonokaliyumlu kvars

7. Olvo

8. Demiramonyaklı

2. Otlardan karışım.

1. Kalendula 0,5 kg

2. Isırgan otu 0,5 kg.

3. Şipovnik 2 kg.

4. Zveroboy 0,5 kg.

5. Nane 0,5 kg.

6. Mojevelnik 1,5 kg. 21

7. Polin 1 kg.

1 litre suya 10 gram metal tuzları karıştırılmalı.

Her otu sıcak su dökerek sabaha kadar bekletilmeli. Yün, keçe ve iplik boyanmak için hazırlanır. Temizlenmiş keçe karbonatlı yumuşak suda yıkanır. Sirkeli suda durulanır. (10 litre su - 1 yemek kaşığı) Suyu akana kadar bekletilir. Boyamak için büyük geniş emayeli kaba ihtiyaç olacak. Dünden ıslatılmış otlar ateşe konulur, kaynatılmadan bir saat ateşte tutulur. Sonra süzülür,1 litre karışım maddeni tuzla karıştırılır. Mesela nane ile bir rengin 8 türü elde edilebilir.

1. Doğal nane, boyama süresi 30 dak. Renk: krem


2. Doğal nane+kaliy, 30 dak. Renk: krem

3. Doğal nane+bakır sernokislaya, 30 dak. Renk: hakki

4. Nane pereзnaya+зinko, 30 dak. Renk: krem,hakki

5. Nane perechnaya+kvası xromokaliyevıye, 30 dak. Renk: açık krem rengi

6. Nane+demir 2 sernokisloye 30 dak. Renk: koyu gri

7. Nane pereзnaya+ammomokaliyeviye, 30 dak. Renk: krem

8. Nane +olovo dvuxloristoye, 30 dak. Açık sarı

9. Nane+ demirammino 30 dak. Renk

Her boyama yapıldıktan sonra keçe sirkeli suda durulanmalı. Diğer otlarla boyama aynı şekilde gerçekleşiyor.

1.2.4. KEÇENİN KULLANILDIĞI ALANLAR

Keçe geçmişten beri kullanım alanlarının genişliği nedeniyle, yaşamın içinde olan bir malzemedir: Sergi, çadır, yük, at, eyer, havut (deve), sedir, yolluk, yorgan, yastık, namazlık, yatak ve minder keçeleri geçmişte çadır ve evlerde kullanılmıştır.

Bunun yanı sıra çeşitli kullanımlar için üretilmiş keçeler de vardır: Süt keçesi, kar keçesi, ter keçesi, koşum keçeleri, ayakkabı keçesi, kapı keçeleri, paspas, matara kılıfı, tandır keçesi, kıbrız keçesi, torba ve heybe, yamçı, dolak keçesi, top keçeler, karine keçesi, kepenek, külah, terlik, çizme, çorap, ayakkabı, pantolon, palto, kuşak gibi. Keçe, günümüzde sanayi alanında da kullanılmaktadır. Örneğin; mazot filtre keçesi, yağ keçeleri, nikelaj parlatma keçeleri, yalıtım keçeleri, tapa keçeleri, cila keçesi, ütü keçeleri, giyim sanayinde kullanılan keçeler gibi…

Görüldüğü gibi, kullanım alanı son derece geniş olan keçe; motif ve renk açısından da çeşitlilik göstermiştir. Genellikle kırmızı, mavi, lacivert, yeşil, mor, kahverengi ve hayvanın kendi yün renkleri ile hayvan mücadeleleri, süvariler gibi gerçekçi anlatımların yanında, mitolojik hayvanlar da İslam öncesi dönemlerin kompozisyonlarını oluşturmuştur.

İslamiyet’in kabulünün ardından koçboynuzu, sığır sidiği, kafes gibi stilize edilmiş motifler kullanılmaya başlanmıştır. Aynı zamanda düz renk keçe elde edildikten sonra üstüne işlemeler yapılarak da kullanılmıştır.


1.2.4.1. KEÇENİN YAŞAM TARZI ÜZERİNDEKİ GELİŞMESİ.

Keçe ve keçecilik konar-göçer hayat yaşayan Türklerin en eski el sanatlarından biridir. Türklerinin Orta Asya’dan Anadolu’ya gelmesiyle önem kazanmış, keçeden yapılan örtüler, çizmeler, çadırlar, vb. ürünlerle; bu sanatın devamlılığı sağlanmıştır. Keçecilik sanatının zamanla üretiminin düşmesine ve unutulmasına; çalışma şartlarının güç olması, kullanım alanlarının daralması ve teknolojik gelişim neden olmuştur.

Son yıllarda keçe hediyelik ve turistik eşyalarda da kullanılmaya başlanmış ve bu durum bir sektör halini almıştır. Bugün keçeden yapılan birçok hediyelik veya turistik eşya bulunmaktadır. Bunların arasında en yaygın olanlar; çanta, torba, heybe, saç bandı, toka, kemer, cüzdan, eldiven, terlik, patik, paspas, servis, minder, masa örtüsü, vazo, bardakaltı, üst giyim ve şapkadır. Oysaki dünyaya tanıttığımız keçeyi sanat eserlerinde yüzey veya malzeme olarak seçmiş birçok Türk sanatçının yanı sıra Avrupalı ve Amerikalı sanatçılar da bulunmaktadır. Bu ülkelerde tasarımın sınırları zorlanmakta, ressamlar ve heykeltıraşlar keçeyle inanılmaz sanat eserleri yaratmaktadırlar.

Keçenin hikâyesi 21. yüzyılda bitmeyip, Türk kültürü içinde yaşatılması gerekmektedir. Yaşam şartlarının değişmesi ile birlikte yok olma tehlikesi geçiren veya yok olmuş birçok el sanatımız gibi keçeciliğin de kültürel, tarihsel ve sanatsal bilinci olan tüm insanlar tarafından korunması ve yaşatılması gerekmektedir.

1.2.4.2. MODA ÜZERİNDE DEĞERLENDİRME.

Keçe Rönesanssı başladı. Çünkü keçe ürünler güzeldir, bir tarzı vardır ve da önemlisi ekolojik bakımdan temizdir. Moda hayran bırakıyor, şoke ediyor, dikte ediyor. Yeni trendler kullanarak uimaj yaratmaya, tarzın inceliklerini vurgulamaya, kendine ve çevredekilere vermeye moda yardımcı oluyor. Gelecek sezonun keçe modasının trendlerini, güncel malzeme ve renk mi ile sizi tanıştıracağız. Keçe çobanların giysilerinde geleneksel malzemedir. ut Kaşgari ince keçeden yapılan giysilerden bahsederdi.

Malzeme ihtişamlı

Merinos'. Malzemenin dış görünüşüne kasten verilen kabalık, cinsi yansıma ile mesi bu konunun önemli noktalarından biridir. Temel malzeme - geleneksel Avrasya göçmenleri keçeden şu eşyaları yapıyorlardı: bozüye gereken iç ve plamalar, giysi, tabanlık, çizme için çorap, ev eşyası, minderler, yastıklar, halı, döşek, saklama çuvalları, binek hayvanlar için gereken kılıflar, yük k için çuval ve çantalar v.s.Kafkas, Orta Asya, Karpat ve Balkan'daki çobanlar halı, şapka ve çobanların kullandığı pardesüyü yapıyorlardı. Savaşta keçe n çelik yeleğin görevini üstleniyordu,


asker demir şapkasının altına keçe şapka , kılıçın sapı keçe ile işlenirdi, kale üst kısımlarından ok geçmeşinini önlemek eçeye sarılıyordu. Yerleşim birimlerinin ve şehirlerin çevresinde tuzlu arda tuzun duvarlara zarar vermemesi için keçeden bir tabaka seriliyordu. Keçe tıpta kemik kırık tedavisinde kullanılırdı v.s.

Tasarımcılar kabarık bir bulut yünle baş başa kaldılar; önlerinde malzemenin elverdiği sınırsız imkan var, çevrelerinde ise toplumun önemsememesi. Belki, 150 yıl önce keçe çizmeler 'orta sınıf' ayakkabısı sayılıyordu, ama Sovyet döneminde bu çizmeler sadece orduda ve hapishanede kullanıldı. Keçeyi çetin soğuklarda anıyoruz, ama keçe çizmeleri sadece yaşlıların ve çocukların giyeceğini düşünüyoruz. Ressamlar idda ediyorlar ve pratikte ispat ediyorlar ki, keçe ısı yalıtma ve şifalı olmanın dışında esnektir, güzeldir ve takım elbisede kullanılırsa gayet şık gözükebilir.

Pavel Yovia Novokomskiy'in (16.yy) izlenimlerine göre kırda yaşayan , hızlı atların ve iplikten dokunmamış, yünden dövülmüş meşhur beyaz tan başka bir şey giymezlermiş. Bu kumaştan göz kamaştıran fötr örtüler lar) yapılırdı. Ermitaj'da, ince keçeden yapılmış, ipekle nakış edilmiş pardeşüniyor.Pardesü kolsuz, eski askeri pançoları andırıyor, hafif uzatılmış dar vardır. Eteği, yakası, kenarları siyah bağcıklarla dikilmiştir. İnce keçedeny” (bornoz) gibi bu da eski giysilerin bir örneğidir. Doğu bilimcilerin r'daki kongresinde "kattay" sergilenmiştir. Aynı sergide Mayram darov'a ait gümüşle süslenmiş, iri düğmeli, altın dikişli deri kaftanlar nmiştir.

1.2.4.3. KEÇENİN ÜZERİNDE UYGULANAN TEKNIK TIPLERI.

Kırgız keçe eşyalarının estetik özellikleri belirli bir ölçüde kendilerinin yapıldığı tekniğe bağlıdır. Keçe eşyalarının sanat değerini belirleyen değişik bezeme teknikleri vardır. Bu teknikleri şöyle sıralayabiliriz:

1. Bileyip aşındırma yada mozaik tekniği

2. Keçe üzerine renkli kumaş yada renkli keçe aplikasyonu

3. Renkli yünden bezek öğkertme

4. Bezekli keçe dikme (keçe üzerine bezek (nakış) işleme)

5. Bezekleri renkli şeritlerle kaplama (keçe üzerine renkli şeritlerle bezek işleme).

Kırgızlarda mozaik tekniğiyle yapılan bezekli keçe eşyaları yaygındır. Bu tür eşyalar için keçe her zamanki gibi fakat daha dikkatlice ve daha sık yapılır.

Mozaik tekniği kilimler yapmada keçenin boyanmasından önce zanaatçı kadın, yapılacak eşyanın temel bezeme şekillerine uygun bir şekilde parçalara keser. Sonra boyanmış keçe parçalarını zanaatçı çift çift olarak birbirinin ьstьne dizer ki her çiftte kırmızı ve mavi, kahverengi ve turuncu vs. olması amaçlanır. Keçenin üstteki parçasına zanaatçı tebeşirle


bezek çizer (Eskiden bezek tuz mahlulü yada sıvı hamurla yapılırmış). Bu bezekli keçe yapımında en önemli anlardan biridir. Bezekleri genelde en tecrьbeli zanaatçılar olan oymoçular (oymo kelimesi ziynetli, süslü anlamını verir; oymolo – oymak ziynetle sьslemek) (Yudahin, 1965, s.562) kalıplar olmadan zihnen çizer (keзe ьzerine resim yaparken kalıbın uygulandığı ressamların erkekler olduğu Tyan Şan’da ve Çuy vadisinde ancak münferit durumlarda tespit edilmiştir). Bu bezeğin konturlarına göre keçe aynı zamanda hem fon hem de bezek için keskin bir bıçak yada makasla kesilir. Kesilen parçalar sonra bazıları fon, diğerleri de bezek tersine olacak şekilde dikilir.

Parçaların birleşmesinde aralarına rengi bakımından boyanmış parçalardan ayrılan, el iği yardımıyla örülen ikili sicim (ceek) konulur. Bazen bu sicim keзenin ayrı parçalarını birleştiren dikiş yerinin üzerinden dikilir. Bu halde de öbüründe sicim, bezeğin konturlerini göze çarpıcı hale getirir ve bunlara rölyeflilik katar. Birleştirme sonucu belirli bir bezek kompozisyonu oluşturan dikili keçe parçaları sonra genelde kaba ve koyu renkte basit bir yünden yapılan keçeye (şırdak içi) konulur ve daha sağlam olması bezeğin konturlarına göre yünden iplerle (şoona) seyrek dikilir. Bu tür dikişe sırık denir. Hazır eşyanın kenarları genelde rengi kızıl yada alaca olan yünden sicimle zıhlanır.

Keçe üzerine renkli kumaş yada renkli keзe aplikasyonu; Ala kiyizin tezyinatının diğer yöntemlerinden biri de renkli kumaş ya da renkli keçe aplikasyonudur. Zayıf dövülmüş ince, renkli keçeden yada kumaştan kesilen bezeğin yarı hazır temele (zemin keçeye) konulması, sonra da keзenin dцvьlmesinden ibarettir. Figür ve nakışları, konturlarından keserek ve ajurlayarak, başka bir malzeme üzerine aplike etme sanatı Türkler arasında yüzyıllarca yaşamıştır, ve bugün bu yöntem Kırgızlarda olduğu gibi Kazaklar’da da çok yaygındır bugün bu yöntem Kırgızlarda olduğu gibi Kazaklar’da da çok yaygındır. Renkli yünden bezek çökertme; Kırgızistan’da bezeğin renkli yünden çökertme yada yuvarlama yoluyla kilim tezyini yöntemi yaygındır. Bu teknik sadece döşeme kilim (ala kiyiz) yapmada uygulanır. Yuvarlanmış bezekli kilimcilik mozaik tekniğine dayalı kilimciliğe göre daha kolaydır. Bu yüzden yuvarlanmış bezekli kilimler daha yaygındır ve Kırgızların günlük hayatında daha geniş olarak kullanılır. Yuvarlanmış bezekli kilimler çok sağlam değildir. Bütün Kırgızlarda içkilik dahil geзmişteki soy gruplarında yuvarlanmış bezekli kilimler ala – kiyiz adını taşır.

Bu tür kilimlerin yapılış tekniği çok orijinal değildir. Bu Orta Asya’nın bütün halkları için hemen hemen tek tiptedir ve şundan ibarettir: tabii kahverengi yada boz renkte sonbaharda kırkılmış koyun yünü çiğden örülmüş hasır üzerine serilir. Bu serilen yün üzerine işi yöneten tecrübeli zanaatçı tasarladığı ala – kiyiz tezyinatına uygun değişik renkler boyanmış, önceden hazırlanmış yumuşak, temiz, tüylü yünden bezeği dizer.

Uzman kadın, yünü şöyle koyar: bir eliyle gerekli renkteki yünü tutar, öbürüyle be yünü yolarak bezek dizer, aynı zamanda eliyle yьnьn, temele mümkün olduğu kadar sıkışık yatması için hafifçe vurur. Uzman kadın, bezeğin sadece asıl konturlarını dizer. Ona her zaman arkasından keçe üzerinde yürüyen birkaç kadın yardım eder, uygun renkteki yün ile çizilen bezeğin kontur içi sahalarını doldurur.

Bezek çizildikçe yünün yan tarafa sapmaması ve rüzgarla dağıtılmaması için keçenin hazır kısımları kumaş parçasıyla örtülür. Ala – kiyizin bezeğinin dizildiği yer rüzgardan hasırla kapatılır. Üzerine bezek konulmuş keçe sıcak suyla ıslatılır, hasırla birlikte rulo şeklinde


dürülür ve önce ayaklarla sonra da elayeları ve dirseklerle bezeğin keçeye yapılması (keçeleşmesi) ve keçenin gerekli sıklık kazanmasına kadar yuvarlatılır.

Bezekli keзe dikme (Keзe ьzerine bezek (nakış) işleme); Kırgızistan’da keçe eşyaları tezyininde en eski türlerden biri bezekli dikiştir.Renkte bükülmüş deve yününden iplerle (şoona) tek renkli açık yada koyu keзe ьzerinde elle dikilir.

Bezekli dikişle geçmişte değişik ev eşyaları süslenirdi: döşeme kilimler, giriş perdeleri, keçe evin parmaklıklarını taşımak için kutular, giyim çeşitlerinden ise erkek keçe gömlekleri (kementay), keçe şapkaları (kalpak), kadın baş giyiminin kısımları (çaç kap) ve diğer bazı eşyalar. Zanaatçılar bu keçe eşyaları süsleme tekniğini en eskiden beri sayarlar. Bunu dikişin genelde günümüz yaşayışında seyrek görülen eşyaların süslerinde bize kadar gelmesi ispatlar: keçe evin girişi kapatan asma keзe perdeler, gцзle ilgili eşyalar, mesela keçe ev parmaklıklarını taşımak için kutular vs.

Bu eşyaların bezeğinin temelinde basit geometrik figürler bulunur: daire, kare ve üçgen (şekil.5). Helezonlardan ibaret ziynet de özgündür. Bu ziynete Kırgız ağaç oymacılığında ve hala eski halk sanatları geleneklerini koruyan deri üzerinde basıya rastlamak mьmkьndьr.

Bezekli dikiş tekniği bizim çağa yakın ve çağdaş döşeme kilimlerinde mozaik ve aplikasyonla birleşir. Dikişle merkezi saha, mozaik ve aplikasyonla şerit süslenir. Bu tür kilimler XIX. asrın sonu XX. asrın başına aittir, SSCB Halkları Devlet Etnografya Müzesi’nde (S.M. Dudun’in koleksiyonu) bulunmaktadır. Bunun merkezi sahası helezon benzeri kıvrımlarla ve dik köşe altında bükülür, çengel benzeri figür takımıyla tezyin edilmiştir. Dikiş çok yumuşak keçe üzerine yapılmıştır. O, sanki ona geçmektedir, ki sayesinde bezeğin rölyefli olduğu izlenimi meydana gelmekte. İt kuyruğu (köpek kuyruğu) denen çengel şeklinde figürler dizisine bazen günümüz şırdak ve ala – kiyizlerin şeritlerinde rastlanır, fakat bunları en çok eski kadın baş giyimlerinde gцrmek mьmkьndьr (Mahova ve Зerkasova, 1968, s.26).

Bezekleri renkli şeritlerle kaplama (keçe üzerine renkli şeritlerle bezekişleme); Oş ilinin kuzey – batı ilçelerinde keçe eşyaları renkli sicimle tezyinin özebir yöntemi uygulanır. Bezeğe göre bu keçe kilimler şırdaklara yaklaşır. Bunlarınmerkezi sahası genelde büyük daire yada main (baklava) şeklinde tertip edilmişboynuz benzeri kıvrımlarla doludur. Şeriti sık sık olumlu - olumsuz bezekli mozaiktekniğiyle yapılmış olur. Renk tasarımı zıt birleşimler ilkesine göre yapılı: kahverengi keçe üzerinebezek kırmızı, beyaz ve yeşil sicimden, yeşil fonda ise kırmızı ve turuncu sicimdendizilir. Bu teknik Kazaklar’da da bilinmektedir. Kırgızistan’da çok yaygın değil vedar bir coğrafyada kullanım görmektedir.

Keçe Rönesanssı başladı. Çünkü keçe ürünler güzeldir, bir tarzı vardır ve daha da önemlisi ekolojik bakımdan temizdir.

Moda hayran bırakıyor, şoke ediyor, dikte ediyor. Yeni trendler kullanarak uyumlu imaj yaratmaya, tarzın inceliklerini vurgulamaya, kendine ve çevredekilere moral vermeye moda yardımcı oluyor. Gelecek sezonun keçe modasının trendlerini, güncel malzeme ve renk bileşimi ile sizi tanıştıracağız. Keçe çobanların giysilerinde geleneksel malzemedir. Mahmut Kaşgari ince keçeden yapılan giysilerden bahsederdi.31 Malzeme ihtişamlı keçe 'Merinos'.


Malzemenin dış görünüşüne kasten verilen kabalık, cinsi yansıma ile birleşmesi bu konunun önemli noktalarından biridir. Temel malzeme - geleneksel keçe. . Avrasya göçmenleri keçeden şu eşyaları yapıyorlardı: bozüye gereken iç ve dış kaplamalar, giysi, tabanlık, çizme için çorap, ev eşyası, minderler, yastıklar, yolluk, halı, döşek, saklama çuvalları, binek hayvanlar için gereken kılıflar, yük taşımak için çuval ve çantalar v.s.Kafkas, Orta Asya, Karpat ve Balkan'daki çobanlar keçe halı, şapka ve çobanların kullandığı pardesüyü yapıyorlardı. Savaşta keçe modern çelik yeleğin görevini üstleniyordu, asker demir şapkasının altına keçe şapka giyerdi, kılıçın sapı keçe ile işlenirdi, kale üst kısımlarından ok geçmeşinini önlemek için keçeye sarılıyordu. Yerleşim birimlerinin ve şehirlerin çevresinde tuzlu topraklarda tuzun duvarlara zarar vermemesi için keçeden bir tabaka seriliyordu. Keçe tıpta kemik kırık tedavisinde kullanılırdı v.s.

Tasarımcılar kabarık bir bulut yünle baş başa kaldılar; önlerinde malzemenin elverdiği sınırsız imkan var, çevrelerinde ise toplumun önemsememesi. Belki, 150 yıl önce keçe çizmeler 'orta sınıf' ayakkabısı sayılıyordu, ama Sovyet döneminde bu çizmeler sadece orduda ve hapishanede kullanıldı. Keçeyi çetin soğuklarda anıyoruz, ama keçe çizmeleri sadece yaşlıların ve çocukların giyeceğini düşünüyoruz. Ressamlar iddaa ve pratikte ispat ediyorlardı, keçe ısı yalıtma ve şifalı olmanın dışında esnektir, güzeldir ve takım elbisede kullanılırsa gayet şık gözükebilir.

Pavel Yovia Novokomskiy'in (16.yy) izlenimlerine göre kırda yaşayan halklar, hızlı atların ve iplikten dokunmamış, yünden dövülmüş meşhur beyaz kumaştan başka bir şey giymezlermiş.32 Bu kumaştan göz kamaştıran fötr örtüler (pançolar) yapılırdı. Ermitaj'da, ince keçeden yapılmış, ipekle nakış edilmiş pardeşü sergileniyor.33 Pardesü kolsuz, eski askeri pançoları andırıyor, hafif uzatılmış dar yakası vardır. Eteği, yakası, kenarları siyah bağcıklarla dikilmiştir. İnce keçeden “kattay” (bornoz) gibi bu da eski giysilerin bir örneğidir. Doğu bilimcilerin Atbasar'daki kongresinde "kattay" sergilenmiştir. Aynı sergide Mayram Canaydarov'a ait gümüşle süslenmiş, iri düğmeli, altın dikişli deri kaftanlar sergilenmiştir. Keçe yapmak için koyun yünü dışında deve yünü de kullanılıyordu. Deve yünü yumuşaktır. Deve yününden yapılan giysileri zenginler giyerdi. Eski giysilerin diğer bir örneği Çekken - yağmurdan, rüzgardan koruyan, deve yününden yapılan uzun pardesüdür. Genelde çepkenleri boyanmamış (sarı veya beyaz) yünden yaparlardı. Bayramlık çepkenler lacivert renge veya diğer renklere boyanmış yünden olurdu. Keçe yapmayı Orta Asya'nın göçmen kabileleri keşif etmişlerdir. Meri Burket'in etnografik yayınları keçeye olan ilgiyi canlandırdı. Meri Nagi ve İştvan Vidak'ın araştırmaları onları Türkiye'ye ve Orta Asya'ya götürdü.35 Onlar sadece bilgi toplamakla yetinmediler, keçeyi ve diğer malzemeleri pratikte nasıl yapıldığını öğrendiler. Onlar bilgilerin sadece kendi ülkesinde değil komşu ülkelere de yaydılar. İnge Eversin'in "dünyayı keçeye büründürelim" sloganı altında Keskemet'te keçe ile uğraşan atölyeler doğdu. Tüm kadın yaratıcılar keçeyi sanatın ayrı bir dalı olarak görüyorlar. Keçe, resimde kullanılan malzemelere nazaran el sanatındaki malzemelerle bir çok ortak özellik taşıyor. Üstelik keçe, kadınların kendilerini yansıtabileceği özellikler taşıyor. Siliya Puranen'in anneliği ifade eden çalışmalarından, Margaret Bart'in feminist çizgileri olan kadınsı çalışmalarına kadar, tüm bunlarda keçenin özellikleri vurgulanıyor. Keçe eserlerinin özelliklerinden en önemlisi ilk Robert Morus vurguladı. Ona göre, keçenin vücutla alakalı, deriye benzer özelliği var. Keçeyi kendileri yapan ressamlar onun ağırlığını ve sıklığını değişik derecede yapabilirler. Hermin Gold'un keçeleri yer ağırlığından hava hafifliğine kadar değişiktirler. Selio Praga tüm incelik ve narinliği ile insan vücudu konusunu seçiyordu: kaburganın ince varyantları ve diğer organlar Frensis Bekon'un resimlerini heykele dönüştürülen halidir. Sekil 2. Mozaik teknigi ile üretilen halıların merkezi sahasının kompozisyon olusumu


Sekil 3. Mozaik teknigi ile üretilen halıların seritlerinde kullanılan motif örnekleri


Sekil 4. Mozaik teknigi ile üretilen halıların seritlerinde kullanılan motif örnekleri


Sekil 5. Bezekli keçe dikme tekniginin dikis örnekleri


1.2.4.4. KEÇENİN KULLANIM ALANLARINA GÖRE FAYDA VE ZARARLARI.

Keçenin Orta Asya Türkleri arasında hem önemi hem de kullanım alanları çoktur. Tepme keçe üretimleri baslıca yurtlarda, topak evlerde, göçebe sayvanlarında, çadırlarında yer yaygısı, hayvan semerleri altına belleme, ayrıcasemer üretimi malzemesi, kepenek, çesitli giysi olarak kullanılır. Yasanan mekanların bölmelere ayrılmasında da yine keçeden yaralanılır. Topak evlerin içi, dısı, üstü keçeyle kaplanır. Her türlü olumsuz etkilerden koruma saglanır. Bu örtüler çok dayanıklıdırlar. Kırgız keçelerinden tezyin edilmis esyaları olan kilimleri çanta ve ev esyalarının saklandıgı torbalar, ayrıca süs esyaları eskiden beri hayvancıKırgızlar ıngünlükhayatının bir parçasıydı. Keçe, Kırgızlar’ın tasımalı (göçer) evi olan çadırın temel insaat malzemesiydi. Çadırın dısı keçeyle örtülüp, iç donanımına da ait birçok esya da keçeden idi.

Kültürel değerlerin globalleşmesi ile Kırgızistan'da toplumun modernleşme süreci devam etmektedir. Bu olgu modern toplumun taleplerine cevap veren, yeni değişen sanata fikirleri yönlendiriyor. Aynı zamanda manevi değerler milli miras ve gelenekler bağımsız oluşamaz. Tüm bunlar dekor sanatının amaçlarını tespit ediyor. Yeni şekilleri oluşturan milli teknoloji, ulusun manevi gelişiminin kökünde yatan mitolojiye dayanarak kendini yeniliyor. Keçe yapımı göçebe kabilelerin dünya kültürüne katkısıdır. Keçe eşyalar (ayakkabı, şapkalar, çantalar, ter bezi, yerleşil kabilelerde geniş kullanıma sahip. Tekstilde ve kimya sanayisinde kullanılan ince keçe fötr bir çok ülkede üretilmekte. Avrupa'da keçe üretimine modern teknolojiler eklenmiştir. Antik çağdan beri keçeyi sıkılaştırmak için oklavalardan geçiriyorlar. Romanya'da huni şeklinde tahtadan yapılan büyük kabın içinde yün sıcak suyun akımı ile sıkılaştırılıyor. Modern kültürde keçe ve fötr dar kullanım alanına sahip - kadın şapkası üretimi, kalınlaştırmak için astar yapılıyor v.s., sanayide ise sentetik maddeler daha çok kullanılıyor. Keçenin ev içinde kullanılması müthiş sıcak bir ortam yaratıyor.

Günlerce keçe ile uğraşan her ressam çalışmalarına duygularını ve hayallerini katıyor. Keçe sadece pratik bir malzeme değil, onun görünmez gücü ile insanoğlunun tarihi boyunca hayatını şekillendirdi. Cengiz hanın seyahati esnasında keçe onun için sihirli цzellikleri olan bir madde


idi. Bu kaba malzeme askerlerini koruyordu. Roma'da kullar özgürlüklerine kavuştuklarını ifade etmek için keçe şapkalar giyiyorlardı, keçe hayatın simgesi idi.

Akrep, tarantula ve yılan keçeden kaçarlar, bu husus eski göçmenler için olduğu gibi modern turistler için de avantajlı bir durumdur. Keçe, insanoğlunun en erken kullandığı malzemedir. Milattan önce keçe insanın hayatına girmişti. 1929'a iki Rus arkeolog Sibirya'da keçe buldular. Altaylılar günlük hayatta keçeyi halı, at 27teçhizatı olarak kullanıyorlardı, bunun dışında erkekler, kadınlarda keçeden ayakkabı giyiyorlardı. Keçe aynı zamanda dekoratif malzeme idi, onunla evlerini süslüyorlardı. Keçe Macaristan aracılığı ile Avrupa'ya ulaştı. Verekundus, Pompeya'da bulunan resimlerde keçe yapanlar çizilmiştir.

Keçe eşyalar ilkin kuzey Avrupa ülkelerinde kullanılmaya başladılar. Doğumundan ölümüne kadar keçe insanoğlunun hayatındaydı. İnsanoğlunun hayatının her dalında keçe faydalıyı, mesela keçeden paltolar, şapkalar, çantalar, halılar, perdeler, çuvallar yapılıyordu. Keçe her konuda mutlak rahatlık sunuyor. Keçeye dokunuş bize bozkır atlarını, açık havada hayatı ve yabani kabilelerin ateşini hatırlatır. Meri Burket 2000 yılında Keçeler Derneği’ni kurarak keçelere yeni bir hayat kazandırmıştır. 1962 yılında İran'da keçe yapan kişileri görünce ilgisini çekmiş.

Tasarımın eskiliğini, sürecin basitliği ve sıra dışılığını öğrenince bu malzemenin neden yok olmaya yüz tutuğunu merak etmiş. 1979 yılında keçe sanatı tüm dünyayı dolaştı. Şu an keçe geniş spektrumda kullanılıyor: giysi, moda ve modern sanatlarda. Keçe modanın zirvesinde, "Yıldız Savaşları" filmindeki kostümler keçeden yapıldı. Meri Burket'in hayali gerçek oldu, 20.yüzyılın keçecileri eski gelenekleri devam etmekle kalmadılar yeniliklere de imza attılar. Keçe yapma tekniği de değişime uğradı. Keçe ustaları, göçmenler gibi dünyayı dolaşarak tecrübe ve bilgilerini yeni nesillere tanıtıyorlar. Keçe kültürünün tekniğini ve tarihini tanıtmak için öğrencilere ve tasarımcılara konferanslar düzenliyorlar.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Öğrenciler derse katılımları, aktif olmaları, verilen ödevleri hazırlamaları, araştırma ve sunumları hazırlamalarına göre değerlendirilecektir. Araştırmalarında yeni yaklaşımlardan yararlanmaları beklenmektedir.


İKİNCİ BÖLÜM

BOYA VE RENK


AMAÇ Bu bölümü tamamladığınızda, Keçeye renk uygulama yeni pratık yollarını göstermek ve keçe rulosunu oluştururken boya işlemlerini yapmak. Boya tiplerini ve özelliklerini incelemek. ARAŞTIRMA Elde yapılan boya üzerinde kaynakçaları bulunuz ve pratık yüzerinde üretiniz. Elde edilen boyaları incelemek ve hazır olan boya tüplerini satın alınız.

2.1. BOYA NEDİR- BOYA TEKSKIL EDEN BILEŞİMLER BOYA NEDİR? Boya; çeşitli malzeme yüzeylerine, korunma, süslenme ve aydınlatma amaçları ile sürülerek sert ve ince bir tabaka oluşturan, ana maddeleri organik, metalik veya plastik esaslı pigment, bağlayıcı ve incelticilerden meydana gelmiş, renkli bir sıvı bileşimidir.Boyalar önceleri çeşitli sanat eserlerinde dekoratif amaçlarla estetik değerlere hizmetetmiştir, günümüzde ise daha çok çeşitli yapı malzemelerini dış, atmosferik ve kimyasaletkilere karşı koruyucu, hijyenik ve yüzeysel ışığı düzenleyerek mimari kısımları aydınlatıcı bir malzeme olarak uygulanmaktadır. BOYAYI TEŞKİL EDEN BİLEŞİMLER 1- Bağlayıcılar (Alkid veya reçine diye de adlandırılır)2- Pigmentler (Boyar maddeler )3- Extenders (Yardımcı pigmentler )4- Katkı ve dolgu maddeleri (Talk, kalsit, barit vs. )5- Kimyasal ajanlar ve yardımcılar ( Disperse ediciler, Yüzey düzelticiler, Kabuk önleyiciler,Kurumayı sağlayan yardımcılar, Çökme önleyiciler vs. )6- Solventler ve İncelticiler (Boya imalatı ve uygulama sırasında akışkanlığı ve uygulamayıkolaylaştıran genelde petrol türevi sıvılar)7- Özel amaçlı boyalarda özel amacı sağlayan diğer kimyasallar 2.6. BAĞLAYICILAR 1-BAĞLAYICILAR

Bulunduğunuz şehirdeki ‘Kıyal’ atolyesıne gidip, hangi boyalarını kullandıklarını araştırınız. Keçede kullanılan boya toblosunu kurunuz.


Bağlayıcı tanımı genel anlamda boyanın cinsine bağlı olarak çeşitli kuruyan yağlar, alkidreçineleri, plastifiyanlardır. Bunlar koruyucu bir film oluşturur ve boya içinde renk, örtme,kıvamlılık, yoğunluk, dayanıklılık gibi özellikler taşıyan pigment, katkı ve dolgu maddeleriile diğer kimyasal maddeleri bir arada tutmaya yararlar.Bağlayıcılar boyalara önemli özellikler verdiklerinden kullanım yerlerine göre değişik bağlayıcı sistemleri kullanılmaktadır.Bağlayıcılar boyaya sertlik, elastikiyet, parlaklık, dış etkenlere ve kimyasallara karşıkoruma, yapışma ve kuruma özellikleri gibi önemli özellikler verirler. 1- Kuruyan yağ türü bağlayıcılar: Geçmişten günümüze dek boya yapımında kullanılantemel malzemelerdir. Kuruyan bir yağın okside olması ve polimerleşmesi esasına dayanır.Bunlar genellikle bitkisel orijinli yağlar olup, örnek olarak bezir yağı, tunç ağacı yağı veyahayvansal balık yağı verilebilir. Ancak en yaygın olarak kullanılan bezir yağıdır. 2- Sentetik emülsiyon esaslı maddeler: Kuruyan yağlar ihtiva etmeyen bu tür malzemeyeörnek olarak PVA veya akrilik dispersiyonları gösterilebilir. Bu maddelerle üretilen boyalar piyasada plastik boya olarak da adlandırılırlar. Katılaşma, bünyesindeki suyun buharlaşmasıile olur. Müsait ortam koşullarında bu tür malzeme ile üretilen boyalar dokunma kuruluğuseviyesinde veya bir üst kat uygulamaya imkan verecek kuruluğa 1-2 saatte ulaşabilir. 3- Kimyasal kürle katılaşan bağlayıcı: Bağlayıcılar iki bileşenli malzemelerdir. Anamalzeme reçine, kullanım öncesinde kimyasal reaksiyonu oluşturacak madde sertleştirici veyahızlandırıcı ile karıştırılır. Sıvı halde uygulanan film başlatılmış veya aktive edilmiş reaksiyonsonucu katı hale geçer. Bu tür malzemelere örnek olarak en yaygın olarak epoksi veya poliüretan reçineleri verebiliriz 4- İnorganik bağlayıcılar: Karıştırılmış olan suyun buharlaşması ve priz sonucu tabakaoluşturan çimento silikat türü maddelerdir. Su ile karıştırılarak çimento ve kireç kullanarak badana olarak kullanılır. 2-PIGMENTLER ( BOYAR MADDELER ) Boyalara renklerini veren ve bağlayıcı içinde çözünmeyen organik ve anorganik yapıdakimikron büyüklüğündeki katı partiküllerdir.Boyaya renk veren ve yanı sıra opaklık özelliğikazandıran malzemelerdir. Ancak bu özelliklerin yanı sıra kullanılan pigment türüne vekullanım amacına göre kuru film kalınlığının artması boyayı bir anlamda fiziksel olarak donatma, zararlı mor ötesi ışınları absorbe etme veya yansıtma, metal yüzeylerde korozyonuönleme ve boyanın dayanımını artırma gibi sonuçları da elde edilebilir. Pigmentlerin boyayarenk vermesi, güneş ışığının görülen renge ait ışınlarını yansıtmasına dayanan fiziksel bir olaydır.Pigmentler tabii, sentetik, organik ve inorganiktir. Kurşun ve çinko, boya pigmentlerine çok defa katılan maddelerdir. Ancak bunlar pulverize edilmiş metaller olarak değil kurşun karbon,kurşun sülfat ve çinko oksit gibi kimyevi metal bileşikler olarak kullanılır. Beyaz kurşun yasaf kurşun karbon veya saf kurşun sülfattır. Umumiyetle metalin ilk boyanması için kullanılankırmızı kurşun bir kurşun oksittir.Esas olarak pigmentler sadece verilen renge göre tatbik edilir. Bugün pigmentlerin bir çok dekorlarda tesiri arttığı bilinmektedir. Nadiren tek başına kullanılır. Çeşitli renklere göre pigment seçimi ve miktarının tayini özel bir sanattır.Alttaki rengi muhafaza etmek için boyanın hassasiyetini ve gücünü saklama işi, kullanılançeşitli pigmentlere göre çok fazla değişir. Umumiyetle koyu pigmentler, çok donuk olanlar, parlak pigmentlerden çok daha tesirlidir. Pigmentli boyanın sürülmesini kolaylaştıran yağınkırılma indeksi arasındaki fark, boyanın saklama gücünü geniş çapta tespit eder. Fark ne kadar çok olursa saklama gücü o kadar fazla olur.Boyanın muhafaza gücüne tesir eden diğer bir faktör pigmentin zerre ebadıdır. Kullanılacak pigment ne kadar iyi olursa kullanıldığı boyanın muhafaza gücüde o kadar büyük olur. Keza boya filminde düzgünlüğün


temin edilebilmesi için iyi bir öğütmede mühimdir. Bu bilhassa,makinelerin emaye boyalarında çok aranan bir husustur. Ticari boya pigmentlerindekiortalama zerre ebadı 0,0001 ile 0,0006 milimetredir.3- 4- İnorganik bağlayıcılar: Karıştırılmış olan suyun buharlaşması ve priz sonucu tabakaoluşturan çimento silikat türü maddelerdir. Su ile karıştırılarak çimento ve kireç kullanarak badana olarak kullanılır. 2-PIGMENTLER ( BOYAR MADDELER ) Boyalara renklerini veren ve bağlayıcı içinde çözünmeyen organik ve anorganik yapıdakimikron büyüklüğündeki katı partiküllerdir.Boyaya renk veren ve yanı sıra opaklık özelliğikazandıran malzemelerdir. Ancak bu özelliklerin yanı sıra kullanılan pigment türüne vekullanım amacına göre kuru film kalınlığının artması boyayı bir anlamda fiziksel olarak donatma, zararlı mor ötesi ışınları absorbe etme veya yansıtma, metal yüzeylerde korozyonuönleme ve boyanın dayanımını artırma gibi sonuçları da elde edilebilir. Pigmentlerin boyayarenk vermesi, güneş ışığının görülen renge ait ışınlarını yansıtmasına dayanan fiziksel bir olaydır.Pigmentler tabii, sentetik, organik ve inorganiktir. Kurşun ve çinko, boya pigmentlerine çok defa katılan maddelerdir. Ancak bunlar pulverize edilmiş metaller olarak değil kurşun karbon,kurşun sülfat ve çinko oksit gibi kimyevi metal bileşikler olarak kullanılır. Beyaz kurşun yasaf kurşun karbon veya saf kurşun sülfattır. Umumiyetle metalin ilk boyanması için kullanılankırmızı kurşun bir kurşun oksittir.Esas olarak pigmentler sadece verilen renge göre tatbik edilir. Bugün pigmentlerin bir çok dekorlarda tesiri arttığı bilinmektedir. Nadiren tek başına kullanılır. Çeşitli renklere göre pigment seçimi ve miktarının tayini özel bir sanattır.Alttaki rengi muhafaza etmek için boyanın hassasiyetini ve gücünü saklama işi, kullanılançeşitli pigmentlere göre çok fazla değişir. Umumiyetle koyu pigmentler, çok donuk olanlar, parlak pigmentlerden çok daha tesirlidir. Pigmentli boyanın sürülmesini kolaylaştıran yağınkırılma indeksi arasındaki fark, boyanın saklama gücünü geniş çapta tespit eder. Fark ne kadar çok olursa saklama gücü o kadar fazla olur.Boyanın muhafaza gücüne tesir eden diğer bir faktör pigmentin zerre ebadıdır. Kullanılacak pigment ne kadar iyi olursa kullanıldığı boyanın muhafaza gücüde o kadar büyük olur. Keza boya filminde düzgünlüğün temin edilebilmesi için iyi bir öğütmede mühimdir. Bu bilhassa,makinelerin emaye boyalarında çok aranan bir husustur. Ticari boya pigmentlerindekiortalama zerre ebadı 0,0001 ile 0,0006 milimetredir.3- EXTENDERS ( YARDIMCI PIGMENTLER ) Boya içine girildiğinde direkt örtücülük vermeyen fakat diğer bazı özellikler (yoğunluk,matlık verme vs) kazandıran maddelerdir. 4-KATKI VE DOLGU MADDELERİ Boyanın yoğunluk yüzey düzgünlüğü, matlığı, maliyeti gibi unsurları ayarlamak amacıyla boya içine girilen katı maddelerdir. 5-KİMYASAL AJANLAR Boyaya düşük oranlarda girildiği halde boya üretimi, boya kürlenmesi veya boyanındepolanması ve uygulanması sırasında boyaya önemli özellikler kazandıran dispers ediciler,ıslatıcılar, pigment yüzmesini önleyiciler, düzgün yayılmayı sağlayıcılar, çökme önleyiciler,köpük kesiciler, akışkanlığı kontrol ediciler, kabuk önleyiciler, sarkma önleyiciler,kurutucular, matlaştırıcılar, fungusitler (küf ve bakteri önleyiciler), kayganlaştırıcılar, elektrik direncini azaltan katkılar, U.V. sararması önleyiciler, katalistler vs kimyasallardır. 6-SOLVENTLER


VE İNCELTİCİLER Boya üretimi ve uygulaması sırasında bağlayıcıya ve boyaya uygun bir uygulama kıvamı(vizkozite) sağlayarak boya içindeki diğer bileşiklerin homojen bir faz oluşturması amacıyla boyaya ilave edilen sıvı malzemelerdir. Bunlar uygulama sonrası bağlayıcı, pigmentikoruyucu ve dekoratif bir film halinde bırakarak boyanın uygulandığı yüzeyden buharlaşarak yüzeyi terk ederler.Bu malzemeler boya akışkanlığının istenilen seviyeye getirilmesi veuygulamayı kolaylaştırmak için kullanılır. Emülsiyon esaslı boyalar dışındaki boyalar genellikle kullanıma uygun kıvamda hazırlanmıştır. Ancak gerekli hallerde uygun tür malzemelerle inceltilebilirler. İnceltme işlemi gerekli hallerde yüzeye daha iyi nüfuz etmesinisağlayabileceği gibi püskürtme yönteminin kullanıldığı hallerde de boya kalınlığının,vizkositesinin ayarlanmasında da yararlanılmaktadır. Emülsiyon esaslı boyalarda ise inceltmesu ile olmaktadır.İnceltmenin fazla yapılması, boyanın opaklığı, örtücülüğü ve diğer özellikleri üzerindeolumsuz sonuçlar doğurur. İnceltmenin yapılmasının gerektiği hallerde boya üreticisinintavsiyeleri doğrultusunda önerilen uygun incelticilerin kullanılması gereklidir.Mineral ispirto ve türbentin, normal yağ ve vernik boyalar için tiner olarak kullanılır.Kokusuz deoresinous boyalar için inceltici olarak kokusuz madeni ispirto kullanılır. Xylol,soğuk tatbikli katran-zift boyaları için tinerdir. Sarı vernik reçinesi tineri alkoller, ketonlar acetates ve sık sık damıtılmış katran gibi solventlerin karışımıdır. Su, çimento boya, badanave sair sulu boyalar için tinerdir.Bezir yağı da tiner olarak, bilhassa harici ağaç boyaların ilk astarlarında faydalıdır. Gerek ham yağ ve gerekse kaynatılmış yağ bu gaye için kullanılır. Atmosferik şartların ham yağıngeç kurumasına sebep olması halinde kaynatılmış yağ kullanılması tercih edilir.Solventlerin çeşitli boyalarda kullanılması için şu özelliklere dikkat edilir.1- Çözünürlük gücü2- Buharlaşma hızı3- Kaynama noktası4- Alevlenme noktası

2.6.1. BOYADA SEÇİMİNDE KULLANILAN MALZEMELER

BOYALARDA KULLANILAN BAZI TANIMLAR 1- KURUMA Boyaların sıvı veya pasta halinden katı hale geçme olayına kuruma; bu iş için geçen zamanaise kuruma zamanı denir.Otomotiv boyalarında genellikle ilk önce solvent buharlaşarak yüzeyden uzaklaşır dahasonra ise boya filmi atmosferden oksijen emerek sertleşme sürecine girer. Boyalar hemenkurumuş gözükseler de kimyasal setleşme dediğimiz tam kürlenme süresini en az 72 saattetamamlar.Boyalar kurumalarına göre ;1- Hava oksidasyonu ile kuruyan boyalar (Kuruyan yağlarla yapılmış sentetik boya sistemleri)2- Solvent uçması ile kuruyan boyalar (Selülozik boyalar)3- Kimyasal reaksiyon ile kuruyan boyalar (Çift komponentli boya sistemleri - Akrilik,Poliüretan, Epoksi, Polyester vs.)4- Isı ile kuruyan boyalar (Alkid Melamin sistemler - Fırın kurumalı boyalar, Elektrostatik tos boyalar)vs olmak üzere çeşitli tiplere ayrılabilirler. 2-VİSKOZİTE Akışkanların akmaya karşı gösterdikleri direnç olarak tanımlanır. Boya cinslerine ve bağlayıcı tiplerine bağlı olarak değişik viskozite bakma yöntemleri vardır.Viskozite belirlenirken sıcaklık ile viskozite arasındaki ilişki çok önemli olup boyanınkalitesine direkt etki eder. 3-SERTLİK Boyaların iz ve çizilmeye karşı olan dirençleridir. 4-PARLAKLIK Işığın yüzey tarafından absorbe edilmeyen kısmının yansımasıdır. Bakış açısına göre değişir.1- Çok parlak boyalar 85 gloss ve üstü2- Parlak boyalar 70 - 85 gloss3- Yarı parlak boyalar 30 - 70 gloss4- Yarı mat boyalar 6 - 30 gloss5- Mat boyalar 0 - 6 gloss


5-RENK Maddeler üzerilerine düşen beyaz ışık hüzmesindeki ışınlardan frekansları kendi elektrontitreşim frekanslarına uygun olanı absorbe eder kalanı yansıtır. Yansıyan o maddenin rengidir. 6-ÖRTME GÜCÜ Boyanın tatbik edildiği yüzeyi tam olarak kapatabilme yeteneğidir. 7-ESNEKLİK Boya filminin boyanan yüzeyin eğilmesi ve bükülmesi halinde çatlama, kırılma ve kopmaolmamasıdır. 8-YAPIŞMA Boya ile boyanan yüzey arasındaki çekme kuvveti ve yüzeyin pürüzlülüğü sayesinde oluşanfilm tabakasının yüzeyde tutunması. İyi bir yapışma için yüzeyin yağsız, passız, toz vekirlerden iyice temizlenmiş olması gerekmektedir. 9-KANAMA Kuru film üzerine boya tatbikinde boya filmine pigment ve bağlayıcı transferinden dolayımeydana gelen görünümlerdir. REOLOJİ VE BOYA Boyanın üretim aşamasından, uygulama aşamasına kadar geçirdiği tümsüreçlerdeve boya kalitesinin belirlenmesinde reolojik özellikler son derece etkilidir.Boyanın rahat proses edilebilirliği (pompalanabilirlik, disperseedilebilirlik..vb.),kararlı bir şekilde depolanabilir olması, uygulama sırasında gerekliakışkanlıkta olurkenuygulama sonrası istenilen ölçüde yayılması, kürlenme sonrasında dabeklenen kuru film özelliklerine sahip olması gerekir. Bütün bu süreçlerisağlıklı yönetebilmek için, boyanınreolojik davranışına ve yapısal özelliklerinin anlaşılmasına ihtiyaç vardır.Bunu yapabilmek için birçok analiz tekniği bulunmakla beraber;malzemenin yapısal özelliklerini detaylı bir şekilde inceleyebilmemizeolanak sağlayan teknik, salınımlı reolojik test tekniğidir.

2.6.1.1. SIRDAK UZERINDE RENKLER KULLANILDIĞI YERLER

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 2.9.2 RENK VE BEZEME ÖZELLİKLERİ

Bu bölümde bilgi formlarında yer alan örneklerin bezeme ve renk цzelliklerinin dцkьmleri tablo halinde sunulmuştur ve açıklanmıştır. Önemli bir süsleme unsuru olan motif, genellikle kaynağını tarih öncesi zamanlarda yaşayan ilkel sanattaki sembollerden almıştır. Motif bir yüzeyin süsleyici öğesi olmanın yanı sıra,çoğu kez bir kültür aktarımının sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Motifler sözsüz dil ve anlatım aracıdır (Onuk ve diğerleri, 2004, s.160). Araştırma kapsamına alınan “Kıyal” işletmeciliğinde üretilip pazarlanan tepme keçe ürünleri üzerinde yapılan inceleme ve gözlemlerden çok farklı kullanım alanlarına yönelik ürün çeşitlerinin olduğu tespit edilmiştir.

Desenli Tepme keçe ürünlerinin Zemin, Bezeme ve Bezemede Kullanılan İplik Renkleri Keçeden yapılan ürünlerin zemininde kullanılan yün elyafı doğal rengi ile (beyaz, siyah, kahverengi, gri) veya arzu edilen renkler de boyanarak kullanılabilmektedir. Özellikle desenli tepme keçe ürünlerinde zemin rengi; keçenin kullanım amacına uygun olması, uygulanacak desen ve bezemelerdeki renk uyumunun sağlanması bakımından önem


taşımaktadır. İncelenen keçe örneklerinin zemininde, bezemede ve bezemede kullanılan ipliklerinde kullanılan renklerin dağılımı Tablo 9’da sunulmuştur.

Tablo . İncelenen Örneklerin Zeminde, Bezemede Kullanılan Renkler ve Bezemede Kullanılan İplik Renkleri.

Kullanılan Renkler Zeminde Bezemede Bezemede Kullanılan İpliRenkleri

A.kahve - -

Kahve

Siyah

Krem

Sarı

Turuncu

K.turuncu

Kırmızı

Pembe

Bordo

K.bordo

Beyaz

Gri

Yeşil

F. yeşili

K. yeşil

Lacivert

Eflatun

Mavi

Toplam N:35

2.9.3. KIRGIZ KEÇE SANATINDA UYGULANAN RENKLER VE OZELLİKLERİ


Kırgız el sanatında bu kadar bütün ve çarpıcı deklarasyon ornamentleri, deseni ve renk uyumunu gösteren ürünlerden birisi tepme keçelerdir: özellikle kiyiz ve sırdakları. Kırgız sırdagı hemen tanınmaktadır. Onun kendine özgü fon ve desen ritmik sade ve manalı, onun deseni dekoratif ve anıtlı. Aynı motiflerin pozitif negatif düzeni sınırlı renk tonuna göre zengin halı desenini ifade etmektedir (Maksimov veSorokin, 1986). Ornamentin zengin oldugu izleniminin ve kompozisyon bakımından düzeninin yaratılmasında renk, zanaatçılar tarafından bezegin konturlarının belirtilmesi ve sekillerinin de vurgulanması için zıt renk birlesiminin ustaca kullanılması büyük rol oynar.Bütün Kırgızistan’da her ilçede yerel özellik ve varyantları oldugu haldesırdakların renkleri az çok tek tiptedir (Mahova ve Çerkasova, 1968, s.17). Kırgız keçe sanatında renk seçiminde dogayı yansıtmak amacıyla en çok kırmızı, lacivert, kahverengi, turuncu, beyaz tonları kullanmıslardır. Kırmızı- lacivertrenkleri her zaman birlikte kullanılmıstır: kırmızı rengiyle Kırgızistan’ın Djeti Ögüzdaglarını; lacivert – Isık Göl’ü, gökyüzünü; beyaz – (Ala –Too) Tanrı daglarındaki yaz aylarında olan karları ifade etmektedir; sarı, turuncu renkler ise beyazla birlikte kullanıldıgı zaman ilk baharı, o mevsimin ilk çiçegi olan “bayçiçekey” açtıgını yansıtmaktadır (Maksimov ve Sorokin, 1986). Sırdakların merkezi sahasının renklerinde kırmızı – mavi, kahverengi – turuncu, kırmızı yada sarı, kahverengi – beyaz birlesimleri baskındır. Aynı renk birlesimleri bordürlerin boyanmasında da agır basar, ama aynı kilimde bunlar hemen hiçbir zaman merkezi sahanın rengiyle aynı olmaz: mesela merkezi sahasının renkleri kırmızı – mavi birlesimine dayalı iken bordürün boyanmasında kahverengi – turuncu, bazen beyaz – kırmızı, kahverengi – mavi agır basar. Merkezi sahanın kırmızı – mavisine aynı renkteki bordürüne uydugu bazıdurumlarda o biraz farklı tonda boyanır. Yaslı zanaatçıların anlattıgına göre sırdak bezekleri bazen beyaz ve kırmızı keçeden bütün olarak kesilirdi. Fakat Kırgız sezi heyetinin kır arastırmalarında bu tür kilimler bulunamamıstır. Kırmızı, beyaz birlesimi keçe evin süslenmesiyle ilgili ornamentli esyalar (keçe ev örtülerinin kenarları, genis perdesi vs.) için tipiktir. Bazı durumlarda günümüz sırdaklarda hem merkezi sahada hem de zıhlarda kırmızı – yesil birlesimi uygulanır. Son zamanlarda pembe ile mavi – lacivert, kahverengi – mavi (Çuy vadisi) gibi renk birlesimlerini görmek mümkündür. Sırdakların süslenmesinde merkezi saha ve bordürü olusturan ayrı bezek nsurları dikilirken konulan sicimin rengi de önemli bir rol oynar. Bu sicim degisik yuanstaki kırmızı, kahverengi, turuncu ve sarı renkte olur. Bezegin renkler henginde oldugu gibi sicimin renk seçimini zanaatçılar ek renk kuralı bilgisine uzun yıllık bir tecrübeye) dayalı zıt renk birlesimleri seçme ilkesine göre yaparlar. enel olarak keçe kilimlerin çogunda renk gamı seçimi estetik bir zevki ile farklıdır. Parlaklık ve renk birlesimlerinin zıt olmasına ragmen sırdaklar hemen hiçbir zaman fazla alaca görünmez. Bunda sadece rengin ustaca kullanılması degil, bazı sanat teknikleri de büyük rol oynar.Sırdakların tezyininde bordürleri teyelleyen ve merkezi sahanın büyük fürlerinin konturlanması için sık kullanılan dar seritler önemlidir. Koyu ve sakin tonlarda (beyaz – kahverengi, beyaz – kırmızı) tasarlanan seritler renkli sicim gibimerkezi sahayı seritle birlestirir, bütün kilime özel bir tamamlamıslık katar. 2.9.5. KIRGIZ RENKLERİ VE ANLAMI


Kırgız el sanatında bu kadar bütün ve çarpıcı deklarasyon ornamentleri, deseni ve renk uyumunu gösteren ürünlerden birisi tepme keзelerdir: цzellikle kiyiz ve şırdakları. Kırgız şırdağı hemen tanınmaktadır. Onun kendine özgü fon ve desen ritmik sade ve manalı, onun deseni dekoratif ve anıtlı. Aynı motiflerin pozitif negatif düzeni sınırlı renk tonuna göre zengin halı desenini ifade etmektedir (Maksimov ve Sorokin, 1986). Ornamentin zengin olduğu izleniminin ve kompozisyon bakımındaninin yaratılmasında renk, zanaatçılar tarafından bezeğin konturlarınınlmesi ve şekillerinin de vurgulanması için zıt renk birleşiminin ustacanılması büyük rol oynar. Bütün Kırgızistan’da her ilçede yerel özellik ve varyantları olduğu haldeların renkleri az зok tek tiptedir (Mahova ve Зerkasova, 1968, s.17). Kırgız keçe sanatında renk seçiminde doğayı yansıtmak amacıyla en çokzı, lacivert, kahverengi, turuncu, beyaz tonları kullanmışlardır. Kırmızı- lacivereri her zaman birlikte kullanılmıştır: kırmızı rengiyle Kırgızistan’ın Djeti Ögüzrını; lacivert – Isık Göl’ü, gökyüzünü; beyaz – (Ala –Too) Tanrı dağlarındakylarında olan karları ifade etmektedir; sarı, turuncu renkler ise beyazla birliktenıldığı zaman ilk baharı, o mevsimin ilk çiçeği olan “bayçiçekey” açtığınmaktadır (Maksimov ve Sorokin, 1986).

Şırdakların merkezi sahasının renklerinde kırmızı – mavi, kahverengi –turuncu, kırmızı yada sarı, kahverengi – beyaz birleşimleri baskındır. Aynı renkbirleşimleri bordürlerin boyanmasında da ağır basar, ama aynı kilimde bunlar hemenhiçbir zaman merkezi sahanın rengiyle aynı olmaz: mesela merkezi sahasınınrenkleri kırmızı – mavi birleşimine dayalı iken bordürün boyanmasında kahverengi –turuncu, bazen beyaz – kırmızı, kahverengi – mavi ağır basar. Merkezi sahanın kırmızı – mavisine aynı renkteki bordürüne uyduğu bazıdurumlarda o biraz farklı tonda boyanır. Yaşlı zanaatçıların anlattığına göre şırdak bezekleri bazen beyaz ve kırmızıkeзeden bьtьn olarak kesilirdi. Fakat Kırgız sezi heyetinin kır araştırmalarında bu türkilimler bulunamamıştır. Kırmızı, beyaz birleşimi keçe evin süslenmesiyle ilgiliornamentli eşyalar (keçe ev örtülerinin kenarları, geniş perdesi vs.) için tipiktir.

2.9.5.1. SIRDAK ÜZERİNDE RENKLER KULLANILDIĞI YERLER

Şırdakların merkezi sahasının renklerinde kırmızı – mavi, kahverengi – turuncu, kırmızı yada sarı, kahverengi – beyaz birleşimleri baskındır. Aynı renk birleşimleri bordürlerin boyanmasında da ağır basar, ama aynı kilimde bunlar hemen hiçbir zaman merkezi sahanın rengiyle aynı olmaz: mesela merkezi sahasının renkleri kırmızı – mavi birleşimine dayalı iken bordürün boyanmasında kahverengi – turuncu, bazen beyaz – kırmızı, kahverengi – mavi ağır basar.

Merkezi sahanın kırmızı – mavisine aynı renkteki bordürüne uyduğu bazı durumlarda o biraz farklı tonda boyanır. Yaşlı zanaatçıların anlattığına göre şırdak bezekleri bazen beyaz ve kırmızı keçeden bütün olarak kesilirdi. Fakat Kırgız sezi heyetinin kır araştırmalarında bu tür kilimler bulunamamıştır. Kırmızı, beyaz birleşimi keçe evin süslenmesiyle ilgili ornamentli eşyalar (keçe ev örtülerinin kenarları, geniş perdesi vs.) için tipiktir.


Bazı durumlarda günümüz şırdaklarda hem merkezi sahada hem de zıhlarda kırmızı – yeşil birleşimi uygulanır. Son zamanlarda pembe ile mavi – lacivert, kahverengi – mavi (Çuy vadisi) gibi renk birleşimlerini görmek mümkündür.

Şırdakların süslenmesinde merkezi saha ve bordürü oluşturan ayrı bezek unsurları dikilirken konulan sicimin rengi de önemli bir rol oynar. Bu sicim değişik nyuanstaki kırmızı, kahverengi, turuncu ve sarı renkte olur. Bezeğin renkler ohenginde olduğu gibi sicimin renk seçimini zanaatçılar ek renk kuralı bilgisine (uzun yıllık bir tecrübeye) dayalı zıt renk birleşimleri seзme ilkesine gцre yaparlar. Genel olarak keçe kilimlerin çoğunda renk gamı seçimi estetik bir zevki ile farklıdır. Parlaklık ve renk birleşimlerinin zıt olmasına rağmen şırdaklar hemen hiçbir zaman fazla alaca gцrьnmez. Bunda sadece rengin ustaca kullanılması değil, bazı sanat teknikleri de büyük rol oynar. Şırdakların tezyininde bordürleri teyelleyen ve merkezi sahanın büyük figürlerinin konturlanması için sık kullanılan dar şeritler цnemlidir. Koyu ve sakin tonlarda (beyaz – kahverengi, beyaz – kırmızı) tasarlanan şeritler renkli sicim gibi merkezi sahayı şeritle birleştirir, bütün kilime özel bir tamamlamışlık katar. Keçe eşyalarda ayrı ornamental motifleri konturlama tekniği зok eskidir. Bu Altay’daki Pazırık kurganlarda (M.Ö. V. – IV asırlar) ve Moğolistan’daki Noin – Ulı detinleri

YÜZEY GERİLİMİ Yüzey enerjisi, yüzeydeki moleküllerin, sıvı yığınındaki moleküllere göre daha fazla olanserbest enerjileridir. Tüm maddelerin yüzey enerjileri,bunların bir birim yüzey alanıoluşturmaları için gerekli işe eşdeğerdir.Toplam Yüzey Serbest Enerjisi=×γ Aγ :Yüzey gerilimiA: Yüzey büyüklüğüTermodinamiğin 2. Yasasından yapılan çıkarımlarla şu denge kuralı türetilir: Kapalı bir sistem için en kararlı konum,yani denge konumu,o sistem için mümkün olan en düşük enerjilikonumdur Farklı yüzey gerilimlerinde iki yaş boyayı ele alırsak , bunların film oluşturma sürecindeaynı ölçüde düşük bir yüzey serbest enerjisine sahip olmaları için, yüzey gerilimleriyle tersorantılı büyüklükteki yüzey alanlarına sahip olmaları gerekecektir. Yani ,γ B⟩ γ K iseγ B x AB =γ K x AK olması içinAB<AK olması gerekecektir.Başka bir deyişle, yüzey gerilimi daha düşük olan boya, daha geniş yüzeyleri tolereedebilecektir. İki boyanın da aynı toplam yüzey alanına, A, sahip birer film oluşturmalarıdurumunda düşük yüzey gerilimine sahip olan örnek, daha kararlı bir yapıya sahip olacaktır.Daha yüksek yüzey gerilimine sahip olan örneğin de diğeri kadar kararlı olması ancak sahipolduğu yüzeyin azalmasıyla mümkündür. Boya dilinde bunun adı “ yüzeyden kaçma “ veya“ıslatamama” dır. YÜZEY AKTİF MADDELER Boya endüstrisinde özellikle de son zamanlarda hızla gelişen sulu sistemlerde yüzey aktif maddeler suyun yüksek yüzey geriliminden ötürü kullanılıyor. Yüksek yüzey geriliminedeniyle boya içeriğindeki maddelerden özellikle pigment ve dolgular gibi katı maddelerinsu tarafından mükkemmel bir şekilde ıslatılması gerekiyor. Bu da ancak yüzey aktif maddelerin kullanılması ile mümkün olabiliyor. Yüzey aktif maddeler su ile katı arayüzeyinde birikerek su molekülleri arasındaki hidrojen bağlarını zayıflatarak moleküllerin katılarınküçük girinti çıkıntılarına kolayca nüfuz etmesine yardımcı oluyor.http://www.scribd.com/doc/6705717/boyaodevihttp://www.bilesim.com.tr/tr/index.nsf?lf=/tr/leftbarfuarcilik.html&rf=http://www.bilesim.com.tr/mistoportal/showmakale.nsf?xd=2584.xml


ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

NAKIŞ


AMAÇ Bu bölümü tamamladığınızda, nakış nedır, nakış çeşitleri, yapılması ve kullanıldığı hakkında örnekler verilmesi. ARAŞTIRMA Nakış el dıkış tipleri hakkında rapor hazırlayınız.Örnek olarak bır ürün uygulayınız.

Nakış kullanım alanlarına göre en az 2 tane pano elde uygulayınız.

‘Kıyal’ atölyesinde master klassa gitmeye hazırlık görünüz.

3.1. NAKIŞ NAKIŞIN DOĞUŞU, GELİŞİM SAFHALARI VE TOPLUMUMUZDAKİ

YERİ

Nakış, dikişin dekoratif bir şekilde yapılmasından doğmuştur ve insanlık kadar eskidir.

İlk yapılan işlemeler hakkında fazla bir şey bilinmemektedir. Ancak kazılardan çıkan heykellerin üzerindeki elbiselerin işli oluşu, İbrani tarihinde Nuh’un kızının ilk nakışlı kemeri kullandığının anlatılışı bu sanatın eskiliğini göstermektedir.

İncil’in Asya’daki nakışlı elbiselerin güzelliğinden bahsetmesi nakış’ın ilk çıkış yerinin Asya olduğuna kuvvetli bir delildir.


Nakış’ın çok eski zamanlarda ve Asya’da doğduğu bilinmekle beraber elimizde işlenmiş örnekler bulunmamaktadır. Kumaş ve ipliklerin dayanıksız oluşunu bunun nedeni olarak kabul edebiliriz. En eski örnek olarak Mısır’daki mumyaların üzerinde bulunan nakışlı parçaları gösterebiliriz. Bunlar Paris’te, Güzel Sanatlar Müzesinde sergilenmektedir.

Nakış M.Ö 18. yy.da Asya’dan Yunanistan’a geçmiş ve gelişmiştir.

Kırım’daki Yunan mezarlarında bulunan yünlü kumaşlardan yapılan elbiselerin üzerinde motifler altın simlerle işlenmiştir ve üzerinde Amazonların resmi bulunmaktadır.(M.Ö.4.yy) Roma imparatorluğu zamanında nakış en parlak devrini yaşamış ve konu olarak genellikle İncil’den sahneler seçilmiştir.

Nakış’ın önemini kaybeder gibi olduğu zamanlarda daima kilise mensupları telaşlanmış ve dini motiflerin işlenmesini sağlayarak tekrar yaşatmışlardır. Ortaçağda şato sahiplerinin hanımları ve yakınları tarafından çeşitli nakışlar işlenmiş, konu olarak kahramanlık sahneleri ele alınmıştır.

Rönesans, her şeyde olduğu gibi nakış’a da büyük yenilikler getirmiş. Çin, Hindistan, Suriye, Cenova, Venedik ve Floransa arasındaki ticari ilişkiler kuvvetlenmiş ve bu suretle yeni nakış teknikleri ortaya çıkmıştır. Örneğin: Türkiye’de pul işi, Çin ve Japon’ların saten dikişi, İngiliz’lerin zincir işi, İtalyan işi vb.

Nakış sadece zamanla sadece elbise ve kilise kıyafetleri üzerinde kalmayıp iç giyimlere, çeşitli eşyalar üzerine uygulanmıştır. Bazı devlet adamları beğendikleri nakışları geliştirmeye önayak olmuşlar. Örneğin:4. Henry, 14. ve 15. Luis, Kardinal Mazarin. Bu suretle nakış ticareti başlamıştır.

Kasnağın icat edilmesinden sonra daha ince, zarif işlemeler ve değişik motifler ortaya konmuştur. Bu eserlerden örnekler Fransa, İngiltere, İtalya ve Alman müzelerinde sergilenmektedir. Napolyon’un yaptığı savaşlar sırasında nakış’a olan ilgi azalmış. Fakat 19.yy da tekrar gelişerek eski halini almıştır.

19.yy.dan sonra yerel nakışların geliştiğini ve değişik eşyalar üzerine uygulandığını görmekteyiz. Örneğin: Çin İğnesi, Japon İğnesi, Alman İğnesi veya düz iğne, Yugoslavya’da Çapraz İğne, Fransa, İtalya ve İspanya’da Pul, boncuk, sim, tırtıl ve kıymetli taşlarla işlenen işlemeler.

Elde yapılan nakış’ın yanı sıra yine XIX. yy da makine nakış’ı görülür. XX. yy da makine nakış’ı geliştikçe el nakış’ı eski önemini kaybetmiştir. İnce işlemelerden ziyade işleme tekniği kolay olan işler yaygınlaşmıştır.

3.2. NAKIŞIN TOPLUMUMUZDAKİ YERİ


Teknik buluşların hızlandığı 1960 yılından beri çeşitli nakış makineleri ve son yıllarda elektrikle çalışan ve bir defada 8 veya daha fazla motifi aynı anda yapan nakış makineleri yapılmıştır. Bu makinelerle işlenen motifler yatak takımların bohça, giyimlere ve çeşitli eşyalara uygulanmaktadır.

Günümüzün yaşantısı öylesine hızlıdır ki oturup ince işlemeler yapmak bir yana, çoğu zaman günlük işleri yetiştirmek için dahi büyük çaba sarf etmek zorunda kalınmaktadır.

Makine nakışları kısa sürede yapıldığı ve ucuz olduğu için rağbettedir. Bu gün makine nakısı sanayi haline gelmiş durumdadır.

Bütün bunlara rağmen elde işlenen nakışlara büyük değer verilmekte, vakti olanlar ve bu işi meslek edinenler tarafından yapılmaktadır. Aynı zamanda Kız Teknik Öğretim Okulları eski el işlemelerimizi yaşatmak için çalışmalarını sürdürmektedir.

3.3. NAKIŞTA KULLŞANILAN ARAÇ VE GEREÇLER

NAKIŞ YAPIMINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLERİN ÇEŞİTLERİ

Nakışta kullanılan araçlar işlemenin yapılışını ve görünüşünü etkiler. Nakışta kullanılan araç ve gereçleri tanımadan evvel bir atasözü olan “alet işler, el öğünür.” sözüne yer vermek gerekir. Nakışta kullanacağımız araç ve gereçlerin seçiminde büyük bir titizlik göstermemiz ve konuya gerekli önemi vermemiz nakışta başarının temel öğesi olduğunu hatırlatmak gerekir.

KULLANILAN KUMAŞLAR HAKKINDA GENEL VE TEKNOLOJİK BİLGİ

1. Pamuk 2. Keten 3. İpek 4. Yün 5. Suni yün 6. Naylon


Yukarıda belirtildiği gibi kumaş ve iplikler başlıca bu maddelerden yapılmıştır. Başlıca kumaş çeşitleri ise şunlardır. Patiska, Opal, Keten, Kanaviçe, Etamin, Goblen, Çuval, Tela, Tafta, Saten, Organze, Şifon, Tül, Krep jorjet, Pazen, Kadife vb.

KULLANILAN İPLİKLER

İplikler kullanıldıkları liflere göre dört grupta toplanır.

1. Pamuktan yapılanlar. (Moline, Pamukaki, Koton, Merserize ) 2. Ketenden yapılanlar. (Kukalar ) 3. İpekten yapılanlar. (Çamaşır İpeği, İbrişim, Kordone, Floş ) 4. Naylondan yapılanlar. (Naylon İplikler, Rafya, Kordon, Şeritler )

KULLANILAN İĞNELER

Dikiş iğnesinin yapılışı ve kullanışı ilk insanlarla beraber başlar. Deri parçalarını birbirine ekleyip giyme gereksiniminden doğmuştur. İlk iğneler şekilsiz olup tahta, balık kılçığı veya hayvan boynuzlarından yapılmıştır. Zamanla şekilleri incelmiş, üzeri cilalanıp kayganlık verilmiştir. Gereksinime uygun değişik iğne çeşitleri yapılmıştır. Bugün kullandığımız iğnelerin ekserisi çelikten yapılır ve üzeri cilalanır. İğne baş, gövde ve uç olmak üzere üç kısımdan oluşur. İğneler numaralıdır. Dikiş iğneleri 1–13 numaralar arasında sıralanmıştır.1 numara iğne çok kalın,13 numara iğne ise en incedir.

Dikiş veya işleme yapılırken iğne uzunluk ve kalınlıkları kumaş iplik kalınlığı ile orantılı olarak seçilir.

1. Dikiş iğnesi a. Y iğnesi b. Kör iğnesi

2. Moda iğneleri 3. Gözeme (Röpriz) iğneleri 4. Nakış iğneleri 5. Boncuk iğneleri 6. Tel kırma iğneleri 7. Kanaviçe iğneleri 8. Makine iğneleri 9. Şerit iğneleri 10. Çuvaldız


11. İşaret iğneleri 12. Toplu iğneler 13. Tığlar (Kroşe) iğneleri 14. Makrame tığları 15. File iğnesi 16. Mekik 17. Firkete 18. Ciğerdeldi 19. Dikiş yüksüğü 20. Diğer iğneler

a. Emniyet iğneleri (Çengelli iğneler) b. Yorgan ve şilte iğneleri c. Ambalaj iğneleri d. Kürk iğneleri

KULLANILAN KÂĞITLAR

Parşömen kağıdı, Mulaj kağıdı, Karbon (Kopya) kağıdı

KULLANILAN KALEMLER

Renkli kalemler, Sabit kalemler, Kurşun kalemler

KULLANILAN MAKASLAR

1. Terzi makası 2. Kenar düzeltme makası 3. İnce kumaş makası 4. Nakış makası 5. Makine dikişlerini sökme makası 6. Ayarlı ilik makası 7. Sürfile makası 8. Kâğıt makası 9. Endüstride kullanılan makaslar 10. Tül işi makası

KULLANILAN ÜTÜLER

Ütünün nakışta kullanılan araç ve gereçler arasında önemli bir yeri vardır. Ütüler büyük bir itinayla işlenmiş işleme ve giysilerimize net bir görünüş kazandırır.Ütülerin kullanılacakları yere


göre çeşitli tipleri vardır.Ütülerde aranacak başlıca özellikler çabuk ısınıp geç soğuması ve ısıyı aynı ayarda tutmasıdır.Ütünün tabanının kaygan olması ve metal kısmının okside olmaması iyi bir özelliktir.

Ütüler demir ve pikten yapılır. Üzeri nikelajlıdır. Ütülerin ağır ve hafif olanları, küçük ve büyük boyları bulunur. Çok küçük ütüler, pul ve boncuk işlemeleri gibi üzerine ütü basılmayacak eşyaların ütülenmesinde kullanılır. Ütü çok küçük olduğu için işlemeler arasında kalan kumaşları ütüler.

ÜTÜ ÇEŞİTLERİ

1- Kömür ile ısıtılan ütüler. 2- Gaz ile ısıtılan ütüler. 3- Elektrikle çalışan ütüler.

a) Buharlı elektrik ütüsü b) Derece ayarı olan elektrik ütüsü c) Derece ayarı olan otomatik elektrik ütüsü

Kömür ütülerini mecbur kalmadıkça kullanmamak gerekir. Hava deliklerinden sıçrayacak bir kıvılcım emekle meydana gelen işlemeyi yakabilir. Külleri ile kirletebilir.

KASNAK VE GERGEF

Kasnak ve gergef nakısın düzgün ve süratli işlenmesi için kumaşı germede kullanılan araçlardır. Kasnak 1750 yıllında yapılmıştır. İç içe geçen iki tahta ve ya çelik çemberden meydana gelir. İşlenecek kumaşın gergin durmasını sağlar. Kumaşın zedelenmemesi için çemberler pürüzsüz ve cilalıdır. Kalınlıkları 3-5 mm 1-3 cm arasında değişir. Kasnaklar iki çeşittir.

1. Makine Kasnağı 2. El Kasnağı

a. Vidalı kasnak b. Vidasız kasnak c. Ayaklı kasnak

Gergef büyük işlemelerde kullanılır. Gergef sert ağaçtan yapılır. Dört adet ince uzun tahta, iki yan bezi ve dört çividen oluşur.


KASNAK BEZİ VE BEZİN KUMAŞA DİKİLMESİ

İşlenmek üzere kasnağa gerilen kumaşın zedelenmemesi ve kirlenmesini önlemek için kasnak bezi kullanılır. Kasnak bezi patiska, amerikan gibi sağlam kumaşlardan ve dikdörtgen şeklinde yapılmalıdır. Büyüklükleri kasnakla oranlı olmalıdır. Kasnak bezlerinin kenarlarına kalınlık yapmayacak kenar temizleme çeşidi uygulanır.(sürfile) Bezler işleme yapılacak kumaşın alt ve üstüne konarak kumaş ile kasnağın birbirine sürtünmesini önler. Bir kasnak için 8 adet kasnak bezi gereklidir. Bir başkâtip kasnak bezi kare şeklindeki bir kumaşın ortasını daire halinde oyarak yapılır. Oyulan kumaşın etrafı pervaz ile temizlenir.

DESEN ARAŞTIRMA VE ÇİZMEDE GEREKLİ BİLGİLER

Bir işlemenin göze hoş görünebilmesi için renk, işleme tekniği ve kullanılan gereçlerin güzel bir desen üzerine uygulanması gerekir. Desen güzel olmadığı takdirde diğerleri sönük kalır. Desen için faydalanılan kaynaklar,

1. Tabiattan (Çiçek, böcek, kuş, ağaç, dere, dağlar gibi) 2. Desen, Model, resimli kartlar, mecmualardan, 3. Tarihi yapıtlar ve müzelerden, 4. Eski Türk işlemelerinden, 5. Milletlerin geleneksel tarihi özelliklerinden ve folklor ünden, 6. Kumaşlar üzerine basılan desenlerden,

İşlenecek deseni seçerken

1. Desenin işleme tekniğine uygun, 2. Üzerine işlenecek kumaşa uygun, 3. İşlemenin kullanılacağı yere uygun olmasına dikkat edilmelidir.

DESENİ KUMAŞA GEÇİRME ÇEŞİT VE TEKNİKLERİ

1. Çizerek desen geçirme, 2. Kopya kâğıdı ile desen geçirme, 3. Teyelleyerek desen geçirme, 4. Delerek desen geçirme, 5. Ütüleme yolu ile desen geçirme, 6. Sayarak desen geçirme,


7. Oyarak desen geçirme,

NAKIŞTA RENK SEÇİMİ VE UYUMU

Nakışta renk seçimi ve uyumu son derece önemlidir. Güzel bir desen çok defa renkleri yerli yerinde kullanılmadığından güzelliğini kaybeder. Elişinde kullanılacak renkler seçilirken kumaşın rengine ve uygulanacağı yere uygun olmalıdır.

İşlenecek kumaşın rengi nötr olursa üzerine renk uygulamak çok daha kolay olur. Koyu renkler üzerine renk uygulamak oldukça zordur.

Işık, çarptığı eşyalar tarafından emilir veya yansıtılır. Eşya hangi ışınları yansıtırsa o renkte görünür. Siyah bütün ışınları emer ve vermez. Beyaz ise yansıtır. Bu nedenle güneş ışınlarının birleşmesi beyazdır.

RENKLERİN GURUPLANMASI

1-Temel renkler (Sarı, Kırmızı, Mavi)

2-Sıcak renkler (Sarı, Turuncu, Kırmızı)

3-Soğuk renkler (Mavi, Yeşil, Mor)

4-Kontrast renkler (Yeşil, Kırmızı, Mavi, Turuncu, Mor, Sarı tonları)

5-Yardımcı renkler (Yeşil, Turuncu, Mor)

6-Nötr renkler (Siyah, Beyaz, Gri)

a)Kontrast renkler birbirleri ile

b)Aynı rengin tonları aralarında

c)Bütün renkler nötr renklerle

d)Soğuk ve sıcak renkler birbirleri ile

Beyaz renk soğuk rengin yanında sıcak,sıcak rengin yanında soğuk etkisi yapar.

RENK SEÇİMİNDE FAYDALANILAN KAYNAKLAR


1-Tabiattaki renkler

2-Renkli model,resim ve kartlar

3-Eski elişlerinin sembolik renkleri (Çevre, Çukur, Havlu, Örtü, Peşkir vb)

4-Renk uyumu tablosudur.

NAKIŞTA KUMAŞI GERMENİN ÖNEMİ VE ÇEŞİTLERİ

İşlenecek nakısın tekniğine göre bazı kumaşlar elde,bir kısmı kasnak ,kağıt veya gergefte gerilerek işlenir.

KUMAŞI GERMENİN ÖNEMİ:

1-Gerilen kumaş üzerine nakış daha düzgün işlenir.

2-Gerilen kumaş işlemenin kolaylıkla ve süratle işlenmesini sağlar.

KUMAŞI GERME ÇEŞİTLERİ:

1-Kumaşı kâğıt ile germe.(Küçük ve elde yapılan işlemelerde.)

2- Kumaşı gergef ile germe.(Büyük motifli işlemelerde.)

3- Kumaşı kasnak ile germe.(Kâğıt ve gergefe gerilmeyen işlemelerde.)

4- Kumaşı karton ile germe.(Teyelleyerek.)

KUMAŞI GERME TEKNİKLERİ:

1-Kumaş düz iplik yönüne göre

2-Kenar bezinden çekilerek

3-Kasnağın altına ve üstüne kasnak bezi konularak germe

NAKIŞTA KULLANILAN KENAR TEMİZLEME ÇEŞİT VE TEKNİKLERİ

Nakış yapımında kumaşın kenarlarını temizleme ,temizlik yönünden olduğu kadar görünüş yönünden de önemlidir.


Kenar temizlemeleri:

1-Yapılan işe

2-Zevke

3-Kullanılacak kumaşa

4-Kullanılacak yere göre seçilmelidir.

NAKIŞTA KENAR TEMİZLEME ÇEŞİTLERİ:

1-Köşe çevirerek

2-Saçak yaparak

3-Püskül yaparak

4-Makrame yaparak

5-Aplike yaparak

6-Rişliyö yaparak

7-İğne oyası yaparak

8-Tığ danteli yaparak

9-Firkete oyası ve mekik oyası dikerek

10-Basit nakış iğneleri yaparak

11-Hazır bant ve harçlarla

12-Maraş işi ile (Taç çalışması)

13-Makine nakısı yaparak

NAKIŞTA ÜTÜ YAPMA TEKNİKLERİ

Yapılan bir işin güzel görünebilmesi için çok net ütülenmesi gerekir.Ütü yapmak başlı başına bir sanattır.

Mükemmel bir ütü yapabilmek için ilk şart ütünün altının temiz olmasıdır. Kola yapıldıktan sonra ütünün altının sabunlanmış bir sünger veya tebeşir tozu ile silinip daha sonra su ile temizlenmesi gerekir.


İşlenen (kumaşın) nakısın tersinden ve yumuşak bir kumaş veya havlu üzerinde ütülenmesi gerekir. Havlunun üzerine mutlaka açık renk veya boyası çıkmayan bir örtü koyun.

1-Pamuklu kumaşlar çok hafif nemli olarak

2-Yünlü kumaşlar hafif nemli ütü bezi ile

3-Naylon kumaşlar ancak ılık ütü ile ütülenebilir.

Ütüyü doğrudan doğruya kumaşa sürmeyin.Naylon ile ütü arasında ince bir kağıt olmalı.Fazla nem kumaşı lekeler ve bozar.

ÜTÜ YAPARKEN:

1-İplik yönlerine dikkat edin.Kumaşın verevine yapılan ütü kumaşı esnetir.

2-Bütün kuvvetinizle bastırıp ütünün ağırlığını kumaşa vermeyiniz.

3-Ütüyü pamuk, keten gibi sıkı dokunuşlu kumaşlar üzerinden kaydırılarak, diğerleri üzerinde aşağı yukarı kaldırıp indirerek hareket ettirin.

4-Sim, sırma, payet gibi işlemelerin üzerine ütü basmayın, kararır ve bozulur.

5-İğne üzerine ütü basmayın izi kalır ve zor kaybolur.

6-İz yapmaması için teyel üzerine hafif ütü basın.Teyeli söktükten sonra iyice ütüleyin.

3.4. NAKIŞ YAPIMINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLERİN ÇEŞİTLERİ, BUNLARLA İLGİLİ TEKNOLOJİK BİLGİ


Nakışta kullanılan araçlar işlemenin yapılışını ve görünüşünü etkiler. Nakışta kullanılan araç ve gereçleri tanımadan evvel bir atasözü olan “alet işler, el öğünür.” sözüne yer vermek gerekir. Nakışta kullanacağımız araç ve gereçlerin seçiminde büyük bir titizlik göstermemiz ve konuya gerekli önemi vermemiz nakışta başarının temel öğesi olduğunu hatırlatmak gerekir.


DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

DESEN


AMAÇ Bu bölümü tamamladığınızda, desen nedır, tarihsel gelişmesini,tekstil yüzeyi olarak yapılması ve kullanıldığı hakkında örnekler verilmesi, en az 2 ürün elde edilmesi. ARAŞTIRMA Geçtiğimiz programlar üzeride en az 15 tane pano eskızleri çiziniz dolaysıyla ileride uygulanacak şekilde rapor hazırlayınız.

Kullanım alanlarına göre en az 2 tane pano elde uygulayınız.

21 mart ‘Noruz’ bayramınızla kutlayarak kursa katılan kerkez sergi düzenlemesinde katılınız.

4.1. DESEN NEDİR


DESEN

Desen – çok güzel sanatsal mirastır, halkın iradesi ve fantezisini ifade eden Kırgız dekorunun esasıdır. Yaratılan her eşya desenle süsleniyor, her yerde motif düşünce, yaratıcılık, bilgi ve anlayışla yapılıyor. Desen – ayrı bir dünya, dekorun özel bir parçasıdır. Yaş, sanat dalı, sanatsal ifadeye göre farklıdır, Kırgız deseni sade, kısa ve az sayıda olmasına rağmen yoğun ve çok yönlüdür. Halk sanatının her dalında kendi varsayımları, kendi deseni vardır. Mesela, nakışta desen oldukça dinamiktir. Halk çalışmalarında yeni görünümler, yeni versiyonlar, sayısı belirsiz orijinal kompozisyonlar oluşmuştur. Dokumacılıkta veya kuyumculukta desen şekilleri sabit, figürlerin bir araya getirilmesi çeşitlemeler daha ciddi ve açıktır. Kırgız dekor sanatının temelini oluşturan desen motifleri, büyük ve okunaklıdır, onlar yumuşak hatlara sahiptir. Bu sanatta bariz ritim, fon ve motifin eşitliliği (keçe eşyalarda), desen motiflerinin geometrik veya bitkisel karakteri özgüdür. Sanatın birçok dallarında yerel özellikler gözleniyor.(nakış, keçe eşyalar, dokuma, takı v.s.) Maddi kültürde olduğu gibi Kırgız el sanatında kuzey, kuzey-batı ve güney kompleksleri belirgindir. Kırgız motiflerinin ismi ilgi çekicidir. Doğayı, günlük hayat ve maddi kültürü, hayvan ve bitki dünyasından gözlemlerini içeren halk profilinin zengin dünyasını açıklıyor. Bu adların çoğunun ifade ettiği olay ve eşya ile motifin bağlantısını ilk bakışta fark etmek zor veya imkansız olan isimler çoktur ve eski geometrik karakterdedir. Bu motif, A.Romm’un dediği gibi, “onlar müzik gibi, hayal kurmak için geniş alan bırakıyorlar, değişik şekilde yorumlanabiliyorlar.”Aynı motif yorumlanarak, türlü şekil alıyor, birbirini devre dışı bırakan türlü anlam taşıyabiliyor. Motif ismini söylerken usta kadınlar önceki nesilden duyulan bilgilerin dışında benzetmeden yola çıkarak yeni isimler yaratıyorlar.

Daire, kare, rozet, bukle, dalgalı çizgi v.s. geometrik motifler sade hatlarından dolayı değişik eşyalarla bağdaştırılabilir. Mesela, daire veya halka, güneş veya ay, göz veya kase, düğme ve tepsiyi andırabilir. Desen ve motiflerin halk arasındaki isimleri çeşitlidir. Çoğunlukla bunlar eskidir ve çevresini yansıtıyor: hayvan ve bitki dünyasını, göçebe hayatın eşyalarını. Halk sanatının her dalında eski motiflerin esas desen varyantları çoktur. Bunların arasında, mesela, “boynuz” – spiral veya bukle şeklinde koç boynuzunun stilize edilmiş çizimi; iki yanında dallar çizilen eğri çizgi şeklinde “hayal” motifi halk arasında seviliyor; üç çıkıntı ve bir temelden oluşan motifi usta “karga tırnağı” diye adlandırıyor.Motiflerin eski adları yavaş-yavaş unutuluyor. Yeni fikirleri içeren yeni desenler doğuyor. Değişik zamanda kayıt edilen Kırgız geometrik motifleri yedi gruba ayırtabiliriz.

4.3. DESEN ÇEŞİTLERİ

• Birinci gurup geniş kapsamlı olup hayvan alemi ile ilgili isimleri içeriyor. Ama bu motiflerin arasında hayvan adını ihtiva eden isimlerin az olduğunu belirtmemiz gerekir. Mesela, yılan, karınca, yarasa, akrep, sümüklü böcek, örümcek v.s. Hayvanın vücut parçalarını içeren motifler daha çoktur. Mesela, boynuz, kanat, ayak, boyun, kuyruk, tırnak, but, omurga, çene, karın, kaburga v.s. ve hayvanların bıraktıkları ize göre de motifler türemiştir.(Resim 4.1.1.1.)

• İkinci grup, bitki dünyası ile ilgili motifler iзeriyor. Burada da bitkilerin adlarından ziyade, bitkilerin parçaları daha çok isimlerde kullanılmıştır. Mesela, çiyde çiçeği, çiçeğin tacı, yaprağı v.s. ( Resim 4.1.2.1.)


• Üçüncü grupta, ev eşyası ve kültürel simgelerden oluşan motifler yer olmaktadır. (Resim 4.1.3.1.)

• Dördüncü grupta soyut motifler yer almaktadır. İfade ettikleri motifin tam karşılığı doğada olmadığı için dolaylı motifler kullanılmıştır: karmaşık, eğri, kapalı, tam, koşan, yarım, atlayan, yüzen, yandan kesilmiş, yapımı zor veya soyut kavramlardır.(Resim 4.1.4.1.)

• Beşinci grup, doğa ile ilgili motifleri içeriyor.Mesela, güneş, güneşin nuru, ay, hilal, yıldız, bulut, pınar, derya, su vs.

• Altıncı grup, insanlarla ile ilgili motiflerdir. Mesela, kaş, baş, dudak v.s.

• Yedinci grup, kumaşlarla ilgili motifleri içeriz. Mesela, Çiçekli basma kumaş motifleri, ipek motifi, Özbek ipeğinin deseni v.s. Bazen motifler milletin veya kabilenine göre isimlendirilebiliyor: Karakalpak motifi, Rus motifi veya Kırgız motifi. Bu isimlerin eskiden geldiğini tahmin edebiliriz ve motiflerin kaynağına ışık tutabilirler ama günümüzde bu eski isimlerin tespit edilmesi zordur. (Resim 4.1.7.1.) Eşyaların sanatsal görüntüsünü desenin karmaşıklığı sağlamıyor. Kompozisyonda yer alan desenlerin form veya motifin sıralanması, ritmi mühim rolü üstleniyor. Ustalar yoğun taze, tatlı renge ulaştırmaya çalışırlar. Milli eşyaların hayat dolu rengi buradandır. Geçmişte bitkisel boyalar bunları çok iyi yansıtıyorlardı. Yapay boyalar (19çyy başlayarak) renk çeşidini zenginleştirdi, ama kalite düştü. Sönük, pastel renkler veya çok parlak renkler Kırgız sanatına yardımcıdır. Desen gibi çizim sıralamaya, renk lekelerin ritmine, fon ve motifin zıtlığına dayanan sonsuz versiyonları vardır. Asırlardır halk tarafından geliştirilen sanat ilkeleri Kırgızların bir sanatına özgüdür. Melodilerin zenginliği kulağa nasıl zevk sağladığı gibi renk ve desen örgüsü insanın göz zevkini artıran renk senfonileri alim halk tarafından yaratılmıştır.

4.3.1. İNSAN, HAYVAN VE BİTKİLERLE EVREM STİLİZE EDİLMESİ

Kırgız sanatının incelemeleri gösteriyor ki onun tüm dalları, malzemeleri, teknik yöntemleri ve desen motifleri eskiye dayanıyor. Mesela eski tuş-kiyizleri eskiden yapıldığı ve kırmızı kumaştan aplike veya renkli yünden nakışla süslendiği tespit edilmiştir, keçe eşyalara desen işlenirken kullanılan eski yöntemde süt ile motif çiziliyordu ve yün iplikle dikiliyordu. Keçe eşyalardaki en eski motiflerden spiral, daireler, zigzaglar, paralel çizgilerdi; bu motiflerin aynısı deri ve ağaçta kullanıldığı da tespit edilmiştir.Renk ve motif kompozisyonu bakımından keçe eşyalar, dekor el sanatının diğer dallarına ait yerli ustaların elleri ile yaratılan eşyalarla bağlantılıdırlar. Çiy bitkisinden motifli halılar, ağaçtan süslemeli sandıklar, bozüyün keçe dış kaplamasını tutturmak için kullanılan motifli şeritler, nakışlı eşyalarla birlikte halk fantezisi ile sanat eserine dönüştürülen keçe ürünler parlak ve uyumlu kompozisyon oluşturuyor.Günümüzde keçeden üretilen ürün çeşitleri az ise de vazgeçilmezdir. Kırgız Devlet Müzesi’nde Kırgızistan’ın tüm bölgelerinden toplanan keçe eşyaların koleksiyonu vardır. Bunlar bozüyün örtüleri, alakiyiz, şırdak halılar çeşitli mutfak eşyalarını saklamak için kullanılan heybeler ve hurçlar. Alakiyiz ve şırdak milli sanat başarılarının en iyi örneğidir.Onlarda geçmişin ve bugünün motifleri yaşatılıyor, evler döşeniyor, evin huzuru sağlanıyor, çeyize veriliyor ve diğer milletlere satılıyor. Türkü ve folklorla bağlantılı olan Kırgız deseninin başka milletlerin sanat dalları ile ortaklıyorlar vardır.


4.3.2. DESENLI TEPME KEÇE ÜRETİMİ

Tepme keçe ürünleri desenli ve desensiz üretilmektedir. Desenli tepme keçe üretiminde desen hazırlama işlemi dışında uygulanan tüm işlemler desensiz çeşitleri ile aynı sırayı izlemektedir. Aşağıda desenli, desensiz tepme keçe üretimine ilişkin işlemler ayrıntılı olarak verilmiştir. Desenli, desensiz tepme keçe üretimi ön işlemler, keçeleştirme ve bitirme işlemleri olmak üzere üç aşamada tamamlanmaktadır.

a. Yünün Hazırlanması

Genellikle koyunlar yılda iki kez kırkılmaktadır. Keçe üretimi için sonbaharda kırkılan yün daha elverişli olduğu belirtilmektedir. Kırkımdan sonra yün temizlenir, yıkanır. Keçe üreticisine temiz olarak getirilmektedir. Atölyeye gelen yün elyafı, yünün kalite ve rengine göre ayrılmaktadır. Renklerine ve kalitesine göre ayrıma işlemi tamamlanmış yün lifleri terazi veya kantarda tartılarak ağırlığı belirlenir. Üretimi planlanan keçenin çeşidine ve boyutlarına göre gerekli olan miktarda ayrılan elyafın atılması yani kabartılması işlemine geçilir. Kabartma işlemi hallaç makinalarında yapılmaktadır. Hallaç makinalarından geçirilerek serbest hale getirilmiş olan lifler, keçe yapımında kullanılmak üzere yığın halinde atölyenin bir kenarına alınır.

b. Desen Hazırlama

Araştırma kapsamına alınmış olan keçe ürünlerinin desenleme teknikleri üzerinde yapılan incelemelerden desenlemenin, üretim aşamasında keçeleştirme, üretimden sonra keçelerle aplikasyon, mozaik, keçe üzerine bezek işleme veya keçe üzerine renkli şeritlerle bezek işlenerek yapıldığı tespit edilmiştir. Üretim aşamasında desenlendirmenin yapılabilmesi için öncelikle tasarlanan desene uygun renklerde boyanmış keçe parçaları ile gerekli görülürse renklendirilmiş elyafa ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bakımdan atölyede Kırgız keçe sanatına özgü renklerde boyalı ince keçe yüzeyleri sürekli bulunmaktadır. Hasır üzerine yünün serpilmesi ve çekilecek 20 – 40 cm hesaplanarak saçma işlemi tamamlanmaktadır. Saçılan yün birkaç defada kalınlığı kontrol edilmektedir. Daha sonra saçılan yünün üzerine kenardan başlamak üzere bezek yerleştirilmektedir.

Desenlendirme tamamlandıktan sonra eksiklik olup olmadığı kontrol edilmekte ve tepme keçecilikte önemli işlem sırasını oluşturan sarma işlemi uygulanmaktadır. Sarmadan önce miktarı göz kararıyla ayarlanan sıcak su serpilmektedir. Bu su keçeleşme etkenlerinden biri olan nemi sağlamaktadır.

c. Sarma

Islatılmış yün hasırla beraber sarılarak rulo yapılmaktadır. Rulo yapılırken; rulonun yapımını kolaylaştırmak, hasırın kırılmasını engellemek ve tepmenin düzenli yapılmasını sağlamak amacıyla rulo içerisine bir kumaş serilmektedir. Dışı bez veya telisle sarılan ve bağlanan rulo, daha sonra uygulanacak olan tepme işlemine hazır duruma getirilmektedir.

Tepme ve Pişirme (Keçeleştirme)


Tepme işlemi elle yuvarlanarak masa üstünde gerçekleştirilmektedir. Ancak yapılan araştırmada Türkiye’de tepme işlemi insan gücü yerine makine gücü ile de gerçekleştirilmekte ve böylece kısa sürede, daha fazla miktarda ürün elde etme olanağı sağlamaktadır (Ergenekon, 1999, s.71). Birinci tepme işlemi keçenin kalınlığına göre 0.30 - 1.5 saat kadar sürmektedir. İlk tepmeden sonra rulo açılıp kenarları ve önü elle düzeltilmektedir. Bu sırada sabun kullanılmakta düzeltme keçeleşme daha kolay olmaktadır. Açılan keçe üzerine tekrar su serpilerek rulo yapılmakta ve ikinci tepme işlemine geçilmektedir. İkinci tepme süresi birinci tepme süresi kadar sürmektedir. Bu sefer ters yönünden rulo yapılmakta. İlk kez tepme işlemine tabi tutulan yünler kısmen keçeleşmektedir. Elde edilecek ürünün daha iyi keçeleşmesinin sağlanabilmesi için pişirme işleminden geçirilmesi gerekmektedir. Pişirme, atölye ortamında yapılmaktadır. Genellikle 80 derece sıcaklığında sabunlu su kullanılmaktadır. Tekrar rulo haline getirilen keçe el ile ileri geri itilmek suretiyle gerçekleştirilmektedir.

Böylece atölye ortamında sağlanan ısı, nem, basınç, hareket ve sabunlu su ile sağlanan alkali ortamda liflerin birbirine çözümleyecek şekilde kenetlenmesi yani keçeleşmesi gerçekleştirilmektedir.

4.3.3. DESENSİZ TEPME KEÇE ÜRETİMİ

Keçe ürünleri kullanım amacına göre desensiz de üretilebilir. Desensiz keçe ürünlerin elde edilmesinde desen hazırlama işlemi dışında saçma, tepme ve pişirme işlemleri ile bitirime işlemleri aynen uygulanmaktadır. Diğer yandan yine desensiz üretilen; üretimden sonra aplike, mozaik veya işleme teknikleriyle desenlendirilen keçe ürünleri de bulunmaktadır. Aplike tekniği; Zayıf dövülmüş ince renkli keçeden yada kumaştan kesilen bezeğin yarı hazır temele (zemin keçeye) konulması, sonra da keçenin dövülmesinden ibarettir.

Mozaik tekniği; Tek renk boyanmış keçeden desene uygun biçimler kesilir. Kesilen parçalar zemin keçenin üzerine yerleştirilmektedir. Yerleştirildikten sonra parçalar zemine dikilerek birleştiriliyor. Bu teknikle şırdak elde ediliyor. Keçe üzerine bezek (nakış) işleme; Renkli bükülmüş deve, koyun yününde iplerle (şoona) tek renkli açık veya koyu keçe üzerinde elle dikilir. Bezekleri renkli şeritlerle kaplama; renkli şeritlerle tek renkli açık yada koyu keçe üzerinde elle dikilir. Türkiye’de yapılan ilgili araştırmada sim, sırma, vb. madeni teller kullanıldığı görülmüştür (Ergenekon, 1999, s.72).

4.3.4. KIRGIZ EL SANATLARINDA DESENİN HAYAT TARZINA ETKİLERİ Orta Asya ülkelerinden biri Kırgızistan’ın baskenti Biskek’te bulunan “Kıyal” isletmeciligi kapsamındaki keçe sanatının tarihi, kullanım yerlerini, kullanılan araç gereçlerini, renk ve bezeme özelliklerini, teknigini tespit etmek üzere yapılan bu arastırmada, arastırmanın alt sorularına cevap aranmıs, bulgular ve yorumları açıklanmıstır. Sonuçlar asagıda arastırmanın cevap aranan alt sorularına gore verilmistir. Orta Asya’ya özgü göçebe yasam biçiminin bir ögesi olarak gelismis keçe sanatı Milattan Önceki uzun yüzyıllara dayanır. Her miller gibi Kırgızlar da tarihleriyle beraber sanatlarını gelistirerek bugüne kadar getirmislerdir. Keçe sanatı el sanatları arasında çok eski ve önemli bir


yere sahiptir. Bununla beraber yeterince tanıtılamamıstır. Türk soylu kavimlerin yasadıkları genis cografyada, kurganlardan baslayarak, tarih öncesinden günümüze kadar yapılan arastırmalar göstermistir ki el sanatları inkar edilemeyecek yüksek seviyede eserler meydana getirmislerdir. Keçeden yapılan ürünlerin hem önemi hem de kullanım alanları çoktur. Tepme keçe ürünlerini baslıca çadırların temel insaat malzemesiydi. Keçeden tezyin edilmis kilimler, çanta ve ev esyalarının saklandıgı torbalar, ayrıca degisik süs esyaları eskiden beri Kırgızların günlük hayatının bir parçasıydı. Çadırın dısı keçeyle örtülür, iç donanımına da ait birçok esya keçeden idi. Keçe ürünlerinin kullanım yerlerine göre yaygı, yelek, sapka, panço, terlik, ev keçesi, at keçesi vb. Çesitleri bulunmaktadır. Keçe sanatında genellikle geleneksel araçlardan yararlanılmaktadır. Atölyede hasır, makas, boya kazanı ve ocak gibi basit araçların bulundugu gözlenmistir. Yün atma islerinde hallaç makinaları, ancak tepme isleminde ise halen insan gücü kullanılmaktadır. Bu üretim yogun emek sarf edilerek yapıldıgı görülmektedir. Bu arastırmadan elde edilen bulgulara dayanarak Kırgız kültüründe keçe sanatının tarihini, kullanım yerlerini, kullanılan araç – gereçlerini, renk ve bezeme özelliklerini, teknigini, keçe yapanların egitim durumlarını tespit ederek, ilgililere ve bu konuda yapılacak diger arastırmalara ısık tutması amacıyla asagıdaki öneriler gelistirilmistir. • Kırgız keçe sanatı ile ilgili kaynaklar basılması • Ürünlerin çogaltılarak ulusal ve uluslar arası tanıtılması • Egitim kurumlarında ögretilecek teknik ve kültürel bakımdan ele alınması geleneksel Kırgız sanatı olan Keçenin tanıtılmasını ve yasatılmasını saglayacaktır. 4.3. DESENLERLE KOMPOZİSYON OLUŞTURMA VE UYGULAMALAR. Kültür ve sanat alanında çogu kez toplulukların gelenek ve göreneklerinin; zevk, anlayıs ve inançlarının ifadesi olarak tanımlanabilen motifle; “yazının bulunmasından önce iletisimin kurulmasında, tarih boyunca farklı topluluklara ait mesajlarının daha sonraki kusaklara iletilmesinde etkin bir rol oynamıslardır”. Baslangıçta büyü ve inançla bütünlesmis olan motifler; zamanla bilim ve sanat yönünde netleserek topluluk içinde ortak bir anlatım dili olmuslardır. Bu bakımdan “genellikle bir millette aynı dönemde, tüm süsleme sanatlarında kullanılan motifler; birbirine paralel özellik tasımıs, malzeme ve teknigin gerektirdigi küçük degisiklikler dısında motifin özünün degismedigi görülmüstür. Motiflerin sahip oldukları bu olumlu özelliklerden dolayı bir milletin tarihsel süreklilik içinde süsleme sanatlarının karakterini, sanat düzeyini ve sanat anlayısını izlememize büyük ölçüde yardımcı olmustur (Ergenekon, 1999, s.90). Motiflerin bezemelerin diger el sanatları alanında oldugu gibi keçe ürünlerinde de önemli bir yeri vardır. Arastırma kapsamına alınan atölyede yapılan inceleme ve gözlemlerden tepme keçe ürünlerinde kullanılan motiflerin çesit özelliklerini gösterdigi anlasılmıstır. Tepme keçe ürünlerinde kullanılan motif çesitlerinin tespit edilmesine çalısılmıstır. İncelenen örneklerde tespit edilen bezeme konuları Tablo 10’da sunulmustur. Atölyede üretilen 35 adet ürün üzerinde yapılan gözlem ve incelemelerinden; geometrik, bitkisel ve figürlü 3 çesit bezeme türüne yer verildigi tespit edilmistir. Tepme keçe ürünlerinin incelenmesinde geometrik bezemelerin kullanıldıgı (% 57.14 ) düz çizgi, ( % 31.42 ) daire, ( % 28.57 ) zikzak, ( % 11.42 ) üçgen, (% 8.57) baklava, kıvrımlar, ( % 2.85 ) dikdörtgen ve kare gibi


bezeme konularının kullanıldıgı anlasılmıstır. Figürlü bezemelerin ( % 34.28 ) koç boynuzu, ( % 14.28 ) karga tırnagı, (% 5.7) köpek kuyrugu, kus kanadı, dag keçisi, ( % 2.85 ) köpek izi, kaplumbaga, kus, günes ve haç sekli gibi bezeme konularının kullanıldıgı görülmüstür. Bitkisel bezeme konuları ise ( % 20 ) çam agacı, ( % 14.28 ) çiçek, ( % 11.42) agaç dalı, ( % 5.7 ) yaprak, agaç kullanıldıgı tespit edilmistir.Tepme keçe ürünlerinde kullanılan bezeme konularının dagılımı Tablo 10’da sunulmustur. Elde edilen bu veriler, tepme keçe ürünlerinde farklı bezeme türlerine yer verildigini ( bitkisel ve figürlü ) ve bu bezeme türleri arasında da geometrik bezemelerin yaygın sekilde kullanıldıgını ortaya koymaktadır. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Kursa katılan her öğrenci kendilerini uzman olarak yetiştermeleri gerek. Kurs sonunda el sanatlar açisinda rapor hazırlamaları lazım.

BİRİNCİ BÖLÜM


KONAKLAMA İŞLETMELERİ


AMAÇ Amaç cümlesinde bu bölüm tamamlandığında elde edilecek yeterlilik/yeterlilikler tanımlanmalıdır (Her bir öğrenme faaliyetinden elde edilen yeterliliklerin toplamı, modülün genel amacını oluşturacaktır). Örnek: Bu bölümü tamamladığınızda, Konaklama işletmelerinin türlerini ve bu işletmelerdeki departmanların görevlerini açıklayabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Öğrenciyi faaliyete hazırlamak amacıyla oluşturulur. Araştırma konusu belirlenirken öğrenciye, araştırma, değerlendirme, yorumlama becerisi kazandırmak amaçlanmalıdır. Araştırma, bir metin kutusu içinde ve konu başlığı ile aynı sayfada verilmelidir.

• Araştırma konusu öğrenme faaliyetini destekleyecek şekilde belirlenmelidir. • Öğrencinin, faaliyete başlamadan önce hazır bulunuşluk düzeyini maksimuma çıkarmak amacıyla

öğrencinin faaliyetle ilgili kazanacağı bilgileri toplayarak sınıfa getirmesi ve diğer öğrencilerle paylaşması istenebilir.

• Bilgiye ulaşma, ödev, gezi, gözlem, inceleme, deney, edinilmiş bilgileri kullanma, tartışma, grup çalışması, rapor hazırlama, sunma ve öğrenmeyi öğrenmeye yönlendirecek öneriler yazılmalıdır.

• Araştırma konusu kısa ve öz olmalıdır. Öğrenciyi öğrenme faaliyetine motive etmek amacıyla verilmelidir. Ağır ve uzun konulardan kaçınmak gereklidir.

Örnek:

1.3. KONAKLAMA İŞLETMELERİNİN TANIMI

BÖLÜMLERİN YAZIMINDA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR

• Konu başlıkları, modül bilgi sayfasında yer alan İçerik bölümünden yazılmalıdır. • Bilgi ve uygulamalar birbirini takip etmelidir ve tamamlanmalıdır. • Gereğinden fazla bilgi vermekten kaçınılmalı, programın alt düzey olduğu unutulmamalıdır. • Alıntılar, telif ile ilgili bir sorun çıkarmayacak şekilde kaynak gösterilerek (metin içi

numaralandırma) kullanılmalıdır. • Öğrencinin, öğreticiye sık sık başvurmasını engellemek için bilgi ve uygulamalar açık ve anlaşılır

bir şekilde sunulmalıdır. • Her yaşta ve düzeyde öğrencinin anlayabileceği sözcükler kullanılarak öğrenme

kolaylaştırılmalıdır.

Bulunduğunuz şehirdeki en az 3 yıldızlı bir otele gidip, hangi departmanlara sahip olduğunu ve bu departmanların görevlerini araştırınız.


• Basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru bir sıra takip edilmelidir. • Öğrencinin, içeriğe dikkatini çekecek şekil, cümle ve başlıklar seçilmelidir. • Metin kısımları resim, grafik ve şekillerle desteklenmeli ve anlatım kısımlarında resim, şekil • ve grafiklere atıfta bulunulmalıdır. • Mesleğe özel teknik ve yabancı kelimelerin Türkçe karşılıkları veya açıklamaları parantez içinde

verilmelidir. • Bilgi konularında verilen bilgiler, uygulama faaliyetlerini destekleyecek bilgilerden oluşmalıdır. • Yazı karakteri Calibri 12, satır aralığı 1.5 ve sayfa yapısı üst ve sol 4 cm, alt ve sağ 2.5 olmalıdır.

UYGULAMA

(Bu öğrenme faaliyetinde yapılan uygulamalar yazılacaktır. Bu kısmın amacı, öğretmen olmadan öğrencinin kendi kendine uygulamayı, işlemin sırasına göre yapabilmesine imkan tanımaktır)

• Öğrenciye öğrenme faaliyeti sonunda kazandırılacak beceriler için gerekli uygulamalar yer alır. • Modülün amacı, modül içindeki her bir işlemin sonunda kazanılacak yeterliliklerin birleşiminin

ifadesidir. Böylece uygulama, bir işlemin yapılmasındaki sıraya (işlem basamakları) göre düzenlenmelidir.

• İşlem için gerekli olan becerileri kazandırmak amaçlanmaktadır. • İşlemin yapılmasında yer alan tavır tutumlar yansıtılır. • “Aşağıdaki uygulamaları yapınız.” gibi talimatlar önerilir.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Öğrenme ve öğretme süreci boyunca öğrenme faaliyetlerinin hedeflerine ulaşma derecelerini belirleyerek gerekli tedbirleri almak amacı ile her bir faaliyetin sonunda (faaliyet 1, faaliyet 2 ..) öğrencinin kendini değerlendireceği ölçme ve değerlendirme araçları hazırlanmalıdır. Söz konusu ölçme araçları, ölçülmek istenen davranışın özelliğine göre objektif ve uygulamalı testlerdir.

• Objektif Testler: Doğru-Yanlış, Tamamlamalı, Çoktan Seçmeli, Eşleştirilmeli soru tiplerinden

oluşan, faaliyette verilen bilgileri ölçmek amacıyla kullanılan testlerdir. • Uygulamalı Testler: Beceri gerektiren psikomotor davranışları ölçen ölçme araçlarıdır.Faaliyette

yapılan uygulamalar ile kazanılan beceriler bu ölçme araçları ile ölçülür.

MODÜL DEĞERLENDİRME (YETERLİLİK ÖLÇME)

Modül ile kazandırılmak istenen genel yeterliğin (genel amaçta ifadesinin yapıldığı) kazanılıp kazanılmadığını ya da ne derece kazanıldığını (Kazandırılacak davranışların tamamını kapsayan) ölçebilen, modül sonunda öğrencinin kendini değerlendireceği ölçme ve değerlendirme aracı hazırlanmalıdır.

CEVAP ANAHTARI


Test sonunda öğrenci cevap anahtarına yönlendirilmelidir. Öğrenme faaliyetlerinin ve modül değerlendirmedeki soruların cevap anahtarları, modülün sonunda yer almalıdır.

geneksel el sanatları

Documents