T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2650

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1616

GENEL ‹fiLETME

YazarlarProf.Dr. Y›lmaz ÜRPER (Ünite 1)

Arfl.Gör.Dr. Ozan A⁄LARGÖZ (Ünite 2)Yrd.Doç.Dr. Nuray TOKGÖZ (Ünite 3)

Yrd.Doç.Dr. Didem PAfiAO⁄LU (Ünite 4)Doç.Dr. Cemil ULUKAN (Ünite 5)

Yrd.Doç.Dr. Elif ERO⁄LU (Ünite 6)Doç.Dr. Zümrüt TONUS (Ünite 7)Prof.Dr. Saime ÖNCE (Ünite 8)

EditörlerProf.Dr. B. Zafer ERDO⁄ANYrd.Doç.Dr. Ayfle HEPKUL

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2012 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›lar›Doç.Dr. T. Volkan Yüzer

Ö¤r.Gör. Orkun fien

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil Yaz›m Dan›flman›Hatice Çal›flkan

GrafikerlerAyflegül Dibek

Hilal Küçükda¤aflanGülflah Y›lmaz

Aysun fiavl›

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Genel ‹flletme

ISBN 978-975-06-1317-3

1. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 87.500 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Temmuz 2012

‹çindekiler

Önsöz ............................................................................................................ xi

‹flletmeler ve Özellikleri.............................................................. 2‹fiLETME KAVRAMI ....................................................................................... 3‹htiyaçlar ........................................................................................................ 6

Fizyolojik ‹htiyaçlar ................................................................................. 7Güvenlik ‹htiyac› ..................................................................................... 8Ait Olma ve Sevgi ‹htiyac› ...................................................................... 9Sayg› ‹htiyac› ........................................................................................... 10Kendini Gerçeklefltirme ‹htiyac› ............................................................. 10

Üretim Faktörleri ........................................................................................... 12Do¤al Kaynaklar...................................................................................... 12Emek ........................................................................................................ 13Sermaye ................................................................................................... 13Giriflimcilik............................................................................................... 14

‹fiLETMEN‹N TANIMI .................................................................................... 14‹fiLETMELER‹N AMAÇLARI VE ‹fiLEVLER‹ ................................................... 15Amaçlar ......................................................................................................... 15

Kâr............................................................................................................ 16Ekonomik Sürdürülebilirlik..................................................................... 17Sosyal Sürdürülebilirlik .......................................................................... 17Çevresel Sürdürülebilirlik........................................................................ 17

‹flletmenin ‹fllevleri (Fonksiyonlar›).............................................................. 18Pazarlama ............................................................................................... 19Üretim ...................................................................................................... 19‹nsan Kaynaklar›...................................................................................... 19Finansman................................................................................................ 20Muhasebe................................................................................................. 20Halkla ‹liflkiler ......................................................................................... 20Araflt›rma Gelifltirme (Ar-Ge).................................................................. 21

‹fiLETMELER‹N SINIFLANDIRILMASI ........................................................... 21Büyüklükleri Bak›m›ndan ‹flletme Türleri.................................................... 22Yapt›klar› ‹fl Bak›m›ndan ‹flletme Türleri..................................................... 23Sermaye Mülkiyeti Bak›m›ndan ‹flletme Türleri .......................................... 24

Yerli iflletmeler ........................................................................................ 24Özel iflletmeler ........................................................................................ 24Kamu iflletmeleri ..................................................................................... 25Yabanc› ‹flletmeler................................................................................... 25

Dünya Ölçe¤ine Göre ‹flletmeler ................................................................. 26Ulusal ‹flletmeler...................................................................................... 26Uluslararas› ‹flletmeler............................................................................. 26Çokuluslu ‹flletmeler ............................................................................... 26

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

Yasal Statü Bak›m›ndan ‹flletme Türleri....................................................... 27‹fiLETMELER‹N BAfiARISININ TEMEL GÖSTERGELER‹ .............................. 27Verimlilik (Prodüktivite) ............................................................................... 27Kârl›l›k (Rantabilite) ...................................................................................... 28Etkililik ........................................................................................................... 29Yenilikçilik ..................................................................................................... 29Özet................................................................................................................ 30Kendimizi S›nayal›m .................................................................................... 31Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 32S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 32Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 33

‹flletme Çevresi ........................................................................ 34‹fiLETMEN‹N ÇEVRES‹ .................................................................................. 35B‹R S‹STEM OLARAK ‹fiLETME ÇEVRES‹ .................................................... 36‹fiLETME ÇEVRES‹N‹N TEMEL SEV‹YELER‹ ................................................ 38‹flletmenin Genel Çevresi.............................................................................. 39

Siyasal-Yasal Çevre.................................................................................. 39Ekonomik Çevre...................................................................................... 40Sosyokültürel Çevre ................................................................................ 41Teknolojik Çevre ..................................................................................... 42Do¤al Çevre............................................................................................. 43Küresel Çevre .......................................................................................... 44

‹flletmenin Sektörel Çevresi .......................................................................... 45Rakipler ve Rekabet ................................................................................ 46Müflteriler ................................................................................................. 47Tedarikçiler ve Stratejik Ortakl›klar ....................................................... 47‹flgücü Piyasas› ........................................................................................ 48Düzenleyici Kurumlar ve Ç›kar Gruplar› ............................................... 49

‹flletmenin ‹ç Çevresi..................................................................................... 51Misyon, Vizyon ve Temel Yetenekler.................................................... 51Örgüt Yap›s› ............................................................................................ 52Örgüt Kültürü .......................................................................................... 52

‹fiLETMELER VE ÇEVRESEL BEL‹RS‹ZL‹K.................................................... 53Özet................................................................................................................ 54Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 55Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 56Okuma Parças› .............................................................................................. 56Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 57S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 57Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 57

Etik ve Sosyal Sorumluluk ...................................................... 60G‹R‹fi .............................................................................................................. 61ET‹K KAVRAMI ............................................................................................ 62

‹ ç indek i leriv

2. ÜN‹TE

3. ÜN‹TE

ET‹K VE YASA ‹L‹fiK‹S‹ ................................................................................ 62ET‹K KARAR ALMA YAKLAfiIMLARI............................................................ 63ET‹K DAVRANIfiI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER................................................ 66ET‹K YÖNET‹M‹ VE ET‹K YÖNET‹M‹N‹N UNSURLARI............................. 67Etik Kodlar..................................................................................................... 68Raporlama/Tavsiye Kanallar› ........................................................................ 69Risk Analizi ve Yönetimi .............................................................................. 70Etik Yöneticisi, Etik Sorumlusu, Komiteler.................................................. 70Etik Dan›flmanlar› .......................................................................................... 70Etik E¤itimi .................................................................................................... 70

Paydafllar›n Görüfllerini Alma, Diyalog ve ‹fl Birli¤i Programlar› ......... 71Denetim, Hesap Verme, Raporlama ...................................................... 71

SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMI VE TEMEL YAKLAfiIMLAR.................. 71SOSYAL SORUMLULUK DÜZEYLER‹........................................................... 73Sosyal Sorumluluk ve Paydafl Yaklafl›m› ‹liflkisi.......................................... 75SOSYAL SORUMLU ‹fiLETME OLMANIN YOL HAR‹TASI .......................... 77Kurum Kültürünün Gözden Geçirilmesi...................................................... 77Paydafl Gruplar›n›n Tan›nmas› ..................................................................... 77Paydafllarla ‹lgili Konular›n Belirlenmesi ..................................................... 78‹flletmenin Sosyal Sorumluluk Alanlar›n›n Tespit Edilmesi ........................ 78Kaynaklar›n ve Önceliklerin Belirlenmesi ................................................... 78Paydafllardan Geri Bildirim Al›nmas› ........................................................... 79ET‹K VE SOSYAL SORUMLULUK KONUSUNDA YOL GÖSTER‹C‹ ‹LKELER VE STANDARTLAR ....................................................................... 79Raporlama Rehberi ...................................................................................... 81Özet ............................................................................................................... 82Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 83Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 84Okuma Parças› ........................................................................................... .. 84Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 86S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 86Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 87

‹flletmelerin Kuruluflu ve Büyümesi....................................... 88‹fiLETMELER‹N KURULUfiU .......................................................................... 89Kurulufl Çal›flmalar›n›n De¤erlendirilmesi ve Yat›r›m Karar›...................... 91Kesin Proje..................................................................................................... 91Projenin Uygulanmas› ................................................................................... 92Deneme Üretimi ............................................................................................ 92Kurulufl Yerinin Belirlenmesi ....................................................................... 92Kurulufl S›ras›nda Yap›lacak ‹fllemler........................................................... 92Kurulufl Dosyas› Haz›rlama .......................................................................... 92‹flletme Kurmada Yasal izinler...................................................................... 93Kurulufl Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler................................................... 93‹fiLETMELERDE BÜYÜME............................................................................. 94

‹ ç indek i ler v

4. ÜN‹TE

‹flletmelerin Büyümesi................................................................................... 94‹flletmelerin Büyüme Nedenleri.................................................................... 95‹flletmelerin Büyüme fiekilleri....................................................................... 95‹çsel Büyüme................................................................................................. 95

Yatay Büyüme ......................................................................................... 95Dikey Büyüme ........................................................................................ 96

D›flsal Büyüme............................................................................................... 96Dikey Birleflme........................................................................................ 96Yatay Birleflme ........................................................................................ 97Çapraz Birleflme ...................................................................................... 97

BÜYÜMEN‹N GET‹RD‹⁄‹ YARARLAR VE SAKINCALAR............................ 97Büyümenin Yararlar› ..................................................................................... 97

Pazarda Yer Edinme ............................................................................... 97Tan›nmak ve Marka Olmak.................................................................... 97Ar-ge Fark› ............................................................................................... 97Uluslararas› Ba¤lant›lar ........................................................................... 98Uzmanl›k.................................................................................................. 98

Büyümenin Sak›ncalar› ................................................................................. 98Bürokrasi.................................................................................................. 98Çal›flanlar›n Olumsuz Etkilenmesi.......................................................... 98Koordinasyon Sorunu ............................................................................. 98

Büyümenin Sak›ncalar› ‹le Bafla Ç›kma Yöntemleri ................................... 99Büyükten Küçü¤e Yaklafl›m› .................................................................. 99Küçükten Büyü¤e Yaklafl›m› .................................................................. 99

HUKUK‹ VE EKONOM‹K AÇIDAN B‹RLEfiMELER ..................................... 99Centilmenlik Anlaflmas›................................................................................. 99Konsorsiyum.................................................................................................. 99Kartel.............................................................................................................. 100

Miktar Kartelleri....................................................................................... 100Fiyat Kartelleri ......................................................................................... 100Pazarlama Kartelleri ................................................................................ 100Sat›n Alma Kartelleri ............................................................................... 101

Konsern.......................................................................................................... 101Tröst ............................................................................................................... 101Holding .......................................................................................................... 101Merger (Tam Birleflme)................................................................................. 101‹flletmelerde Küçülme ................................................................................... 101Özet ............................................................................................................... 103Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 104Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 105Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 105S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 106Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 106

‹ ç indek i lervi

‹flletmelerde Yönetim ............................................................. 108G‹R‹fi .............................................................................................................. 109YÖNET‹M KAVRAMI..................................................................................... 110YÖNET‹M P‹RAM‹D‹..................................................................................... 111YÖNET‹C‹ KAVRAMI .................................................................................... 113YÖNETSEL YETENEKLER............................................................................. 113YÖNETSEL ROLLER ..................................................................................... 114Kiflileraras› Roller........................................................................................... 114Bilgi Sa¤lama Rolü ........................................................................................ 114Karar Verici Rolü........................................................................................... 115YÖNET‹M FONKS‹YONLARI........................................................................ 115PLANLAMA .................................................................................................... 116Planlama Süreci ............................................................................................. 117Plan Türleri .................................................................................................... 118

Süre Aç›s›ndan Planlar ........................................................................... 119Kullan›lma Seçenekleri Aç›s›ndan Planlar ............................................. 119Haz›rlanma ve Kullan›lma Düzeyi Aç›s›ndan Planlar ........................... 120

ÖRGÜTLEME (ORGAN‹ZE ETME) ............................................................... 120Örgütleme Süreci........................................................................................... 120Örgütlemede Temel Unsurlar ....................................................................... 121

‹fl bölümü ve Uzmanlaflma..................................................................... 121Bölümlendirme........................................................................................ 121Komuta Zinciri......................................................................................... 123Merkezîleflme Derecesi ........................................................................... 124Biçimselleflme ......................................................................................... 124

YÖNELTME (YÜRÜTME) .............................................................................. 125Güdüleme (Motivasyon) ............................................................................... 126Liderlik (Önderlik) ....................................................................................... 126‹letiflim .......................................................................................................... 127

‹flletmelerde ‹letiflim Türleri.................................................................... 128KONTROL (DENET‹M) ................................................................................. 128Kontrol Süreci................................................................................................ 129Kontrol Türleri............................................................................................... 130Özet................................................................................................................ 131Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 132Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 133S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 133Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 133

‹flletmelerde Üretim ve Pazarlama ................ ...................... 134ÜRET‹M FONKS‹YONUNUN ANLAMI VE TEMEL KAVRAMLAR ............... 135ÜRET‹M S‹STEMLER‹..................................................................................... 136El ‹flçili¤i Sistemi .......................................................................................... 137

‹ ç indek i ler vii

5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

Ev ‹flçili¤i Sistemi ......................................................................................... 137‹malathane Sistemi ........................................................................................ 137Fabrikasyon Sistemi....................................................................................... 138ÜRET‹M B‹Ç‹MLER‹....................................................................................... 138Üretim Yöntemine Göre S›n›fland›rma ........................................................ 138Ürünün Cinsine Göre S›n›fland›rma............................................................. 139Üretim Ak›fl› ve Miktar›na Göre S›n›fland›rma ............................................ 139

Tek Üretim (Proje Tipi Üretim).............................................................. 139Seri Üretim ............................................................................................. 139Ak›c› Üretim ........................................................................................... 140Siparifl Üretim .......................................................................................... 140Sürekli Üretim.......................................................................................... 140Yal›n Üretim ............................................................................................ 141

PAZARLAMA FONKS‹YONUNUN ANLAMI VE TEMEL KAVRAMLAR ...... 142Pazarlaman›n Temel Kavramlar›................................................................... 142

‹htiyaçlar ve ‹stekler................................................................................ 143Tüketici, Müflteri, Endüstriyel Müflteri.................................................... 143Pazar ........................................................................................................ 143De¤er ve Tatmin ..................................................................................... 144De¤iflim.................................................................................................... 144

PAZARLAMA KARMASI................................................................................. 144Ürün ............................................................................................................... 144

Pazarlama Aç›s›ndan Ürünlerin S›n›fland›r›lmas›................................... 145Endüstriyel Ürünlerin S›n›fland›rmas› ................................................... 146

Fiyat................................................................................................................ 146Kâr Sa¤lama Amac› ................................................................................. 147Rekabete Dönük Amaçlar....................................................................... 147Yaflam›n› Sürdürme (Ayakta Kalma) Amac› .......................................... 147Sat›fl Hacmi Artt›rma Amac› ( Sat›fl Maksimizasyonu ) ......................... 148

Da¤›t›m........................................................................................................... 148Dolays›z ve Dolayl› Da¤›t›m................................................................... 148

Pazarlama ‹letiflimi ....................................................................................... 149Reklam ..................................................................................................... 149Sat›fl Özendirme ...................................................................................... 150Halkla ‹liflkiler ......................................................................................... 150Kiflisel Sat›fl .............................................................................................. 151Do¤rudan Pazarlama ‹letiflimi ................................................................ 151

Özet ............................................................................................................... 152Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 153Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 154Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 154S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 154Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 155

‹ ç indek i lerviii

‹flletmelerde ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi............................... 156G‹R‹fi .............................................................................................................. 157‹NSAN KAYNA⁄I KAVRAMI......................................................................... 157‹NSAN KAYNAKLARI YÖNET‹M‹ KAVRAMI ............................................. 157‹nsan Kaynaklar› Yönetimimin Amac› ve Önemi........................................ 159‹NSAN KAYNAKLARI YÖNET‹M‹N‹N FONKS‹YONLARI ........................... 160‹nsan Kaynaklar› Planlamas›......................................................................... 161‹fle Alma ve ‹flten Ç›karma............................................................................ 162

Seçim........................................................................................................ 163Oryantasyon................................................................................................... 164Personel E¤itimi............................................................................................. 165Ücret Yönetimi .............................................................................................. 166Performans Yönetimi ................................................................................... 167

Performans De¤erlendirme Yöntemleri ................................................. 168Kariyer Yönetimi ..................................................................................... 168‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin Di¤er Faaliyetleri .................................. 169

‹NSAN KAYNAKLARI BÖLÜMÜNÜN ‹fiLETME ‹Ç‹NDEK‹ YER‹................ 169‹nsan Kaynaklar› Bölümünün ‹ç Organizasyonu ........................................ 170Özet ............................................................................................................... 172Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 173Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 174Okuma Parças› ........................................................................................... .. 174Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 175S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 175Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 176

‹flletmelerde Muhasebe ve Finansal Yönetim....................... 178G‹R‹fi .............................................................................................................. 179MUHASEBE VE F‹NANSIN ÖNEM‹ .............................................................. 179MUHASEBE B‹LG‹LER‹NE ‹HT‹YAÇ DUYAN TARAFLAR VE B‹LG‹ KULLANICILARININ B‹LG‹ ‹HT‹YAÇLARI ........................................ 181MUHASEBE B‹LG‹S‹N‹N SAH‹P OLMASI GEREKEN N‹TEL‹KLER............. 182MUHASEBEYE ‹L‹fiK‹N TEMEL KONULAR ................................................. 183Muhasebe Süreci ........................................................................................... 183Temel Muhasebe Eflitli¤i ve Unsurlar› ......................................................... 184Genel Amaçl› Finansal Tablolar ................................................................... 185

Bilanço ..................................................................................................... 185Gelir Tablosu........................................................................................... 188Öz Kaynaklarda De¤iflim Tablosu ......................................................... 188Nakit Ak›m Tablosu ................................................................................ 189

F‹NANSAL YÖNET‹M‹N ‹fiLETME FAAL‹YETLER‹ ‹LE BA⁄LANTISI ......... 191F‹NANSAL YÖNET‹M VE ‹fiLEVLER‹............................................................ 193Finansal Analiz .............................................................................................. 194

‹ ç indek i ler ix

7. ÜN‹TE

8. ÜN‹TE

Finansal Analiz Çeflitleri.......................................................................... 194Finansal Analiz Teknikleri ...................................................................... 195

Finansal Planlama ve Kontrol....................................................................... 197Finansman ‹htiyac›n›n Tahmini .............................................................. 197Bütçeleme ................................................................................................ 198Finansal Kontrol ...................................................................................... 199

Fonlar›n Sa¤lanmas› veya Finansman Kaynaklar› ....................................... 200Fonlar›n Kullan›lmas› veya Yat›r›m Kararlar›............................................... 200

Dönen Varl›klara Yat›r›m - Çal›flma Sermayesi Yönetimi ..................... 201Yat›r›m Kararlar› - Sermaye Bütçelemesi ............................................... 202

Kâr Da¤›t›m Kararlar› ................................................................................... 202Özet................................................................................................................ 203Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 206Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 207Okuma Parças› .............................................................................................. 208Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 210S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 210Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 211

Sözlük ................................................................................... 213

‹ ç indek i lerx

Önsöz

Genel ‹flletme kitab› ö¤rencilerin temel düzeyde iflletmecilik konusunda bilgi

edinmesi amac›yla haz›rlanm›fl bir kitapt›r. ‹flletmeler insanlar var oldukça karfl›-

m›za ç›kacak kurulufllard›r. Her birimizin de iflletmeler ile gerek çal›flan olarak,

gerek müflteri olarak iliflkimiz bulunmakta, bu yüzden iflletme ile ilgili temel dü-

zeyde bilgilere ihtiyaç duyulmaktad›r. Elinizdeki Genel ‹flletme kitab› ile ilerleyen

ö¤renimleri boyunca daha fazla iflletmecilik ile ilgili ders görmeyecek ö¤rencile-

rin, temel düzeyde iflletmeleri tan›malar› ve ilerde çal›flma yaflam›nda iflletmelerde

görev yaparken sahip olmalar› gereken anlay›fl ve temel becerileri kazand›rmak

amaçlanmaktad›r.

Günümüzün h›zl› de¤iflim ortam›n›n bir sonucu olarak iflletmeler ve iflletmele-

rin içinde faaliyet gösterdikleri ekonomik ortam da giderek farkl›laflmaktad›r. Ya-

flananlar iflletmeleri kendilerinde de¤ifliklik yapmaya, ifl yapma flekillerinde, üre-

tim biçimlerinde, toplumla ve müflterileri ile iliflkilerine farkl› gözle bakmaya zor-

lamaktad›r. Genel ‹flletme kitab›, öncelikle iflletmecilik konusunda temel bilgileri

vermeye odaklanm›fl, ancak ayn› zamanda ekonomik ortamdaki de¤ifliklikleri de

siz ö¤rencilere aktarmay› hedeflemifltir. Verimlilik, sürdürülebilirlik, inovasyon gi-

bi baz› kavramlar›n de¤iflik ünitelerde bir kaç kez, tekrar tekrar karfl›n›za geldi¤i-

ni göreceksiniz, söz konusu kavramlar her ünitede kendi bütünlü¤ü ile ba¤lant›l›

olarak yer alm›flt›r ve konulara verilen önemin bir göstergesi olarak düflünülebilir.

Kitab›n yaz›m› s›ras›nda yapt›klar› özverili çal›flmalar için tüm yazarlara ve diz-

gi ekibine teflekkürlerimizi borç biliriz. Kitab› iyi günlerde keyifle okuman›z ve

kendiniz için yararl› ç›kar›mlar yapman›z› dileriz.

Sayg›lar›m›zla

Editör

Prof.Dr. B. Zafer ERDO⁄AN

Yrd.Doç.Dr. Ayfle HEPKUL

Önsöz xi

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;‹flletme, ihtiyaçlar ve üretim faktörleri kavramlar›n› tan›mlayabilecek,‹flletmenin amaçlar› ve fonksiyonlar›n› aç›klayabilecek, ‹flletmelerin çeflitli kriterlere göre s›n›fland›r›lmas›n› yapabilecek,‹flletmelerin baflar›s›ndaki temel ilkeleri s›ralayabileceksiniz.

‹çindekiler

• ‹flletme• Fayda• Üretim Faktörleri• ‹flletme Fonksiyonlar›

• ‹novasyon• ‹fl Modeli• Sürdürülebilirlik• Verimlilik

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

Genel ‹flletme ‹flletmeler veÖzellikleri

• ‹fiLETME KAVRAMI• ‹fiLETMEN‹N TANIMI• ‹fiLETMEN‹N AMAÇLARI VE

‹fiLEVLER‹• ‹fiLETMELER‹N SINIFLANDIRILMASI• ‹fiLETMELER‹N BAfiARISININ TEMEL

GÖSTERGELER‹

1GENEL ‹fiLETME

‹fiLETME KAVRAMI‹flletmeler insanlar›n yaflay›fl biçimleri üzerinde önemli derecede etkili olmufllard›r.‹nsanlar›n yaflamlar› bütün dönemlerde ayn› kalmam›fl sürekli de¤iflmifl ve bu de¤i-flimde iflletmelerin önemli pay› olmufltur. Ayn› de¤iflim iflletmelerde de yaflanm›flt›r.Bugünkü iflletmecilikle geçmifl y›llardaki iflletmecilik, bugünkü insan yaflam› ilegeçmifl dönemlerdeki insan yaflam› ayn› kalmam›flt›r. Acaba insan yaflam›n› de¤iflti-ren fley nedir? ‹nsan yaflam› neden de¤iflir? Daha da temel olmas› bak›m›ndan insa-n› yaflatan fleylerle iflletmelerin ne iliflkisi olabilir? ‹flletmeler insan yaflam›n›n nere-sindedir? Hangisi hangisini önce de¤ifltirebilir? ‹flletmeler olmasayd› insan yaflam›böyle mi olurdu? ‹nsanlar yaflamlar› için gerekli olanlar›n ço¤unu tabiatta haz›r hâl-de bulamazlar (‹flletmelerde ifllemden geçmifl, ifllenerek haz›rlanm›fl flekilde bulur-lar). ‹flletmelerin özgeçmifllerine bakt›¤›m›zda hemen her dönemde yeni becerilerkazanm›fl veya eski becerilerini gelifltirmifltir. ‹flletmelerdeki bu de¤iflim insanlar›nkulland›klar›n›, tükettiklerini de¤ifltirmifl, bu da yaflam›n de¤iflmesini sa¤lam›flt›r. Sö-zü edilen de¤iflimi çevremize ve yaflam alan›m›za bakt›¤›m›zda da rahatl›kla göre-biliyoruz. Her geçen gün hayat›m›za yeni ürünler ve hizmetler giriyor, baz›lar› daç›k›yor. Piyasadaki ürün ve hizmetlerin say›s› ve çeflidi gün geçtikçe art›yor. Bu dainsanlar›n önceki dönemlerden daha çok ürün ve hizmet kulland›klar› ve talep et-tikleri anlam›na gelmektedir. Kullan›lan ya da tüketilen her ürün ve hizmetin insanhayat›n› daha da kolaylaflt›raca¤› düflünülürse insanlar her zaman daha kolay ve ra-hat hayat› yaflamay› isteyecekler. ‹nsanlar›n bu yenilik aray›fl› da iflletmelerin varl›-¤›n›n devam etmesini sa¤layacakt›r. Bu nedenle hiçbir zaman var olan ile yetinme-yip sürekli yeni ürün ve hizmet aray›fl› içerisinde olmalar› kaç›n›lmazd›r.

‹nsanlar›n sat›n ald›¤› her ürün ve hizmet onlar›n bir sorununu çözecek, ihtiya-c›n› giderecek ya da iste¤ini tatmin edecektir. ‹nsanlar için sorunlar›n baz›lar› çö-zülse de baz› ihtiyaçlar giderilse de isteklerine cevap verilse de bunlar hiçbir za-man bitmeyecektir. Çünkü kullan›lan ya da tüketilen ürün ve hizmetlerin baz›lar›,sorunu tam çözememekte ihtiyac› tam anlam›yla giderememektedir. Ayn› sorun veihtiyaç için yeni ürün ve hizmetler üretilmeye devam edilmektedir. Bu durumda ifl-letmeler, bir taraftan insanlar›n geçmiflte tam çözülemeyen sorunlar› ve giderileme-yen ihtiyaçlar› için yeni ürün ve hizmetler üretecekler, di¤er yandan, hem günü-müzün sorunlar› ve ihtiyaçlar› için hem de gelecekteki sorun ve ihtiyaçlar için ye-ni ürün ve hizmetler üreteceklerdir. ‹nsanlar da bu ürünleri sürekli talep edecek-lerdir. ‹nsanlar için, sorunsuz ve ihtiyaçlar›n giderildi¤i bir hayat, kaliteli yaflam ve

‹flletmeler ve Özellikleri

refah demektir. Bunun da s›n›r› yoktur. Dolay›s›yla insan ihtiyaçlar›n›n sonsuz ol-du¤u söylenmektedir.

Geçti¤imiz dönemlere göre, iflletmeler sunduklar› ürün ve hizmetleriyle insan-lar›n pek çok sorununu çözmüfltür. Bugün de gelecekte de çözmeye devam ede-ceklerdir. Zaten iflletmelerin ço¤u, insanlar›n sorunlar›n› daha iyi çözme ve ihtiyaç-lar›n› daha iyi karfl›lama iddias›yla piyasaya ç›kmaktad›r.

‹nsanlar›n sat›n ald›¤› her ürün ve hizmet onlar›n bir sorununu çözecek, ihtiyac›n› gidere-cek ya da iste¤ini tatmin edecektir. ‹nsanlar için sorunlar›n baz›lar› çözülse de baz› ihti-yaçlar giderilse de isteklerine cevap verilse de bunlar hiçbir zaman bitmeyecektir.

‹nsanlar›n yaflam düzeyleriyle ilgili bir ekonomik kavram olan refah ile iflletme-ler aras›nda bir iliflkinin varl›¤› kabul edilmektedir. Bu durum, iflletmelerin ürettik-leriyle ilgili oldu¤u gibi, iflletmelerin istihdam yaratmalar›yla yani insan çal›flt›rma-lar›yla da ilgilidir. Yani iflletmeler için insan, hem yaflam› kolaylaflt›ran ürünlerin tü-keticisi hem de iflyerlerinde çal›flarak ürünlerin üreticisi konumundad›r. Di¤er birdeyiflle, iflletmeler için insanlar hem üretici hem de tüketicidirler.

Temel ve önemli insan ihtiyaçlar›n›n giderildi¤i, üst ihtiyaçlar›n›n da karfl›-lanmas›n›n gündeme geldi¤i toplumlarda, iflletmelerin eskisinden daha fazlaönemli hâle geldi¤i görülmektedir. Sosyal politika aç›s›ndan ifl yaratma, istih-dam sa¤lama özellikleriyle de iflsizli¤in çözümünde çare olarak etkili olmakta-d›rlar. Hangi ekonomik sistemde olursa olsun, ülkeler toplumun çeflitli ekono-mik ve toplumsal sorunlar›n›n çözümünde iflletmelerin varl›¤›n› eskisinden da-ha fazla önemsemektedirler. Onun için mümkünse daha çok iflletmenin kurul-mas›, yaflat›lmas› ve büyütülmesi gerekti¤i kabul edilmekte, bunu sa¤lamayayönelik çeflitli politikalar üretilmektedir. Bu durum dünyadaki hemen hementüm ülkeler için geçerlidir. Ülke ekonomilerinin büyümesi, kifli bafl›na milli ge-lirin artmas›, iflsizli¤in azalmas›, e¤itim, sa¤l›k ve güvenlik gibi temel alanlardaiyileflmenin sa¤lanmas› hatta bunlara ba¤l› olarak insan haklar›, adalet, özgür-lük, eflitlik ve demokrasi gibi kavramlar›n içsellefltirilip uygulanmas›n›n da eko-nomik geliflmeye ba¤l› olarak iflletmelerle ilgili oldu¤u bilinmektedir. Bununiçindir ki birçok ülkede hükümetler yak›n geçmiflte oldu¤u gibi, günümüzde degiriflimcili¤e önem vermeye bafllam›fllard›r. Giriflimcili¤e önem vermek demek,iflletme kurmay› teflvik etmek, desteklemek demektir. Dünyadaki uygulamalarabak›ld›¤›nda birbirinden farkl› giriflimcilik kültürlerinin ve iklimlerin yarat›ld›¤›görülmektedir. Yenidünya düzenindeki küreselleflme, ekonomiler aras›ndakiefliklerin alçalmas›, dünyadaki ekonomi anlam›ndaki herfleyin hareketlili¤ininartmas› iflletmeler aras›ndaki rekabeti artt›rm›flt›r. Rekabetin artmas› iflletmelerizor duruma düflürmüfl, sürdürülebilir rekabet avantaj›na sahip olmak isteyen ifl-letmelerin, piyasada kalma mücadelelerinde farkl›l›klar›n ne kadar da önemlioldu¤unu anlamalar›n› sa¤lam›flt›r. Bu farkl›l›klar›n ifl modellerinde, ifl yap›fl fle-killerinde, ürünlerde ve hizmetlerde yarat›labilece¤i anlafl›lm›flt›r. Bugün geli-nen noktada “ne yapar›z da farkl› oluruz?” sorusu, çok sorulmaya bafllanm›flt›r.Sorulan soru yarat›c›l›k-yenilikçilik ve inovasyon kavramlar›n›n iflletmeleringündemine tafl›nmas›nda etkili olmufltur.

Dünyadaki uygulamalara bak›ld›¤›nda birbirinden farkl› giriflimcilik kültürlerinin ve ik-limlerin yarat›ld›¤› görülmektedir.

4 Genel ‹fl letme

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P K ‹ T A P

T

‹flletmelerin temel amac› insan ihtiyaçlar› ve isteklerini karfl›lamak için üretimyapmak ve üretim yaparken de ekonomik anlamdaki üretim faktörlerini kullan-makt›r. Sözü edilen ihtiyaçlar ve istekler sonsuz, bunlar› karfl›lamak ürünlerin üre-timinde kullan›lan kaynaklar ya da üretim faktörleri (do¤al kaynaklar, emek, ser-maye, giriflimci) s›n›rl›d›r. Nas›l olacak da bu s›n›rl› kaynaklarla bu sonsuz ihtiyaç-lar karfl›lanacak? ‹flletmelerin tarihi geliflimi incelendi¤inde konuyla önce hukuk bi-liminin u¤raflm›fl oldu¤u, bunu adalet da¤›tarak sa¤lamaya çal›flt›¤›, daha sonra daiktisat (ekonomi) biliminin ilgilenmeye bafllad›¤› görülmektedir. Üretim ve payla-fl›m (üleflme), iktisad›n en temel konular›ndan say›lm›fl, hatta bu konuda ekono-mik sistemler yarat›larak “daha iyi üretim ve paylafl›m” ideolojisi savunulmufltur.Konu tüm yönleriyle hâlâ tart›fl›lmaktad›r. Öte yandan iktisad›n, yeni alanlar› çal›fl-ma konular› içine dahil etmesi ve alan›n›n genifllemesi nedeniyle yeni bir bilim da-l›, ‹flletme Bilimi do¤mufltur (Ertürk, 2009, s.5).

‹flletmelerin ekonomik ve sosyal politika aç›s›ndan önemini tart›fl›n›z.

‹flletme bilimi bir taraftan karfl›lanmam›fl insan ihtiyaçlar›n› ve isteklerini, çözül-memifl sorunlar› bulmaya çal›fl›rken di¤er taraftan da bunlar›n en az kaynak kulla-narak nas›l çözülebilece¤i aray›fl› içindedir.

‹nsan ihtiyaçlar› ile üretim faktörleri aras›nda sürekli bir iliflki vard›r. ‹kisinin desahibi olan insanlar ellerindeki üretim faktörlerini piyasada iflletmelere sat›p ürünve hizmet üretilmesini sa¤layarak, hem üretimin yap›lmas›na neden olurlar hem dekarfl›l›¤›nda bir gelir (sat›n alma gücü) elde ederler. Bu geliri de ihtiyaçlar›n›n, istek-lerinin giderilmesi ve sorunlar›n›n çözülmesinde kullan›rlar. Üretim faktörlerini sa-t›n alarak üretim yapan iflletmeler de ürettiklerini mal ve hizmet piyasas›na götüre-rek elinde sat›nalma gücü olanlara satarlar. Sonuç olarak, iflletmelerin iflleyiflleriyleekonomik döngü aras›nda iliflki böylece devam eder gider. Bir an “iflletmelerin ol-mad›¤› bir dünya hayal edecek olursak durum nas›l olurdu?” diye düflünebiliriz.Geçmiflte oldu¤u gibi, insanlar yine kendi güçleriyle ihtiyaçlar›n› gidermeye, sorun-lar›n› çözmeye çal›flacaklard›r. Demek ki ihtiyaçlar, sorunlar, istekler iflletmelerinvarl›k nedenidir. ‹flletmelerin üretti¤i her ürün ve hizmet mutlaka bir ihtiyac› gide-rir, bir iste¤i karfl›lar, bir sorunu çözer. Biz buna fayda diyoruz. O hâlde fayda, malve hizmetlerin insanlar›n ihtiyaçlar›n› giderme özelli¤ine denir (Mucuk, 2011,s.2).Ürünler ve hizmetler ne oranda ihtiyaç gideriyor, sorun çözüyorsa o kadar faydal›-d›r. ‹nsanlar ürüne ve hizmetin kendisine de¤il, onun sa¤lad›¤› faydaya para öde-mektedirler. Rekabette üstün olmak için rakiplerden önce çok fayda sa¤layan yenibir ürünü bulup piyasaya sürmek, bunun için de tüketicileri iyi tan›mak, onlar hak-k›nda daha iyi bilgiye sahip olmak, onlar›n ne istedi¤ini ve sorunlar›n›n neler oldu-¤unu bilmek gerekiyor. Çünkü tüketicilerin yaflamlar›n› herkesten önce ve kalitelibir flekilde iyilefltiren iflletmeler daha baflar›l› görülmektedir. Elbette ki tüketici ter-cihlerinin sürekli de¤iflti¤i ortamda bu baflar›y› sa¤lamak kolay olmamaktad›r.

‹flletme kavram›n› aç›klamakta kullan›lan kavramlardan biri olan fayda, iflletme-lerin faaliyetleriyle insanlar›n ihtiyaçlar›ndan do¤mufltur. ‹flletmeler fayda yarat›rlar,tüketiciler faydaya ödeme yaparlar. ‹flletmeler fayday›, flekil de¤iflikli¤i, zaman de¤i-flikli¤i, yer de¤iflikli¤i ve mülkiyet de¤iflikli¤i ile yaparak müflterilerine sunarlar (Mu-cuk,2011, s.3). fiekil de¤iflikli¤i ile fayda, iflletmelerin yapt›¤› üretimle olur. Girdiler,iflletmede üretim s›ras›nda flekil de¤iflikli¤ine u¤rayarak faydal› ürün hâline gelirler.Mevsimsel tar›m ürünleri ya da di¤er endüstriyel ürünler saklanarak, korunarak vedepolanarak üretilmedikleri ya da üretilemedikleri zamanda piyasaya ç›kar›lmalar›y-

51. Ünite - ‹fl letmeler ve Özel l ik ler i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

Fayda, mal ve hizmetlerininsanlar›n ihtiyaçlar›n›giderme özelli¤ine denir.

la zaman faydas› yarat›lm›fl olunur. Ayn› flekilde bir yerde üretilmifl mal, üretimin ol-mad›¤› yerde piyasaya sunulursa yer faydas› yarat›lm›fl olur. Di¤er taraftan üretilenürünlerin sahipli¤inin de¤iflmesinden dolay› ortaya ç›kan faydaya mülkiyet faydas›denir. Bir iflletme bu dört faydadan sadece birini üreterek piyasaya ç›kabildi¤i gibi,ayn› zamanda ikisini, üçünü hatta tüm faydalar› yaratarak piyasaya ç›kabilir.

‹flletme faaliyetleri ile ortaya ç›kan fayda kavram›n› aç›klay›n›z.

‹htiyaçlar‹nsanlar›n davran›fllar›n›n temelinde ihtiyaçlar bulunmaktad›r. Motivasyon teorile-rinin oluflumu da ihtiyaçlara dayanmaktad›r. Bu durum, iflletmeler için iki anlamagelmektedir. Birincisi, iflletmeler tüketicilerin ihtiyaç duydu¤u ürünleri üretirler.Onun için de özellikle günümüzde tüketiciyi iyi anlayabilen iflletmeler neyi ürete-ce¤ini çok iyi bilir. Bu “neyi üretebiliyorsam onu satar›m” de¤il, “neyi satabiliyor-sam onu üretirim” demektir. Aksi takdirde sat›lmayan› üretmek gibi bir durum or-taya ç›kar ki bu da iflletmeleri baflar›s›zl›¤a sürükleyebilir. ‹flletmeler için gerekliolan ifl fikrinin temelinde bu anlay›fl bulunur. Giriflimciler ya da iç giriflimci olarakiflletmede çal›flanlar iflletmenin üretim yetene¤ine bakarak neyi üretece¤i ile ilgiliifl fikri de¤il, tüketicilerin çözülmemifl ya da giderilmemifl, fark›na bile var›lamam›flistek ve ihtiyaçlar›n› bularak, bunlar› karfl›layacak ürünlerin üretimi ile ilgili ifl fikriyarat›rlar. Onun için odak noktas›na tüketiciyi koyar, ona daha yak›n olurlar. Çün-kü yarat›c› ifl fikrinin tüketicilerle ilgili olmas› uygundur.

Di¤er taraftan ihtiyaçlar›n iflletmeleri ilgilendiren ikinci yan›, iflletmedeki insankaynaklar›yla ilgilidir. ‹flletmeler insan çal›flt›rmaktad›rlar ve bu insanlar›n ihtiyaç-lar› vard›r. ‹flletmeler ayn› zamanda verimli çal›flmal›d›rlar. Çal›flan insan›n verimli-li¤i eme¤in verimlili¤i demektir. Eme¤in verimlili¤i için de motivasyon teknikleri-nin uygulanmas› gerekmektedir. ‹flte motivasyon, çal›flanlar›n karfl›lanmam›fl ya daaz karfl›lanm›fl ihtiyaçlar› yeterince karfl›lanarak sa¤lanabilir. Demek ki ihtiyaçlarhem üretimde hem de sat›fl ve pazarlamada iyi bilinmesi gereken konular aras›n-da say›lmaktad›r. ‹htiyaçlar› iyi bilen ve bu konuda analiz yapabilenler, iflletmeninpek çok sorununu çözebilirler.

Genel olarak insan›n fizyolojik ve psikolojik yap›s›na uygun olarak ortaya ç›kanihtiyaçlar, karfl›land›klar›nda, zevk ve haz, karfl›lanmad›¤›nda ac› ve s›k›nt› yaflat›rlar(Ertürk,2009, s.7). Dünün ihtiyaçlar› ister de¤iflsin isterse ayn› kals›n, hiçbir zamanayn› ürün ve hizmetlerle giderilememektedir. ‹flletmeler, dün ç›km›fl ama günümüz-de de devam eden ihtiyaçlar›, dünün ürünleriyle ve hizmetleriyle de¤il günümüzürün ve hizmetleriyle çözmeye çal›flarak yenilikçi ve farkl› olduklar›n› göstermeyeçal›flmaktad›rlar. Bu da onlara rekabette üstünlük sa¤lamakta ve yeni dünya düze-ninde geçmifle göre daha yarat›c›, yenilikçi ve inovatif olmaya yöneltmektedir.

Giriflimciler ya da iç giriflimci olarak iflletmede çal›flanlar, iflletmenin üretim yetene¤ine ba-karak neyi üretece¤i ile ilgili ifl fikri de¤il, tüketicilerin çözülmemifl ya da giderilmemifl, far-k›na bile var›lamam›fl sorun ve ihtiyac›n› bularak neyi üretece¤i ile ilgili ifl fikri yarat›rlar.

‹htiyaçlar çeflitli aç›lardan incelenmifl ve her zaman araflt›rma konusu olmufltur.‹htiyaçlar s›n›flamaya tabi tutuldu¤u gibi, hiyerarflik olarak da ele al›nm›flt›r.

S›n›flama yap›lan ihtiyaçlar insanlar›n fizyolojik ve psikolojik yap›s› esas al›narakoluflturulmufltur. Buna göre birincil ihtiyaçlar yemek, içmek, bar›nmak, uyumak gi-bi ihtiyaçlard›r (Ertürk, 2009, s.8). ‹kincil ihtiyaçlar fizyolojik ihtiyaçlar›n d›fl›ndaki

6 Genel ‹fl letme

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

2

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

ihtiyaçlard›r. Toplum içinde toplumla birlikte yaflam özelli¤inden do¤an ihtiyaçlar-d›r. Bu ihtiyaçlar sevme, sevilme, be¤enilme gibi toplum ve kifliyle ilgilidir (Can,Tuncer ve Ayhan, 1991, s.13). Bu ihtiyaçlar da di¤er ihtiyaçlar gibi mal ve hizmet-lerle giderilmektedir. Mutlaka karfl›lanmas› gerekmektedir. Karfl›lanmazsa insandavran›fllar›nda sorunlar yaflan›r. Davran›fl ve psikolojik bozukluklar ortaya ç›kar.

‹flletmecilikte en çok kullan›lan ihtiyaç araflt›rmas› Abraham Maslow’un “‹hti-yaçlar Hiyerarflisi”dir. Söz konusu hiyerarflide ihtiyaçlar listelenerek gelifli güzel s›-ralanmam›fl, piramidin taban›ndan bafllayarak tepesine kadar yerlefltirilmifltir. Bu-radaki en temel varsay›m ihtiyaçlar›n hiyerarflik, insan davran›fllar›n›n ise ihtiyacagöre flekillenmesidir (Ertürk, 2009, s.9). Hiyerarflinin ya da piramidin taban›ndanbafllayarak ihtiyaçlar, afla¤›daki gibi s›ralanabilir.

• Fizyolojik ihtiyaçlar• Güvenlik ihtiyac›• Ait olma ve sevgi ihtiyac›• Sayg› ihtiyac›• Kendini gerçeklefltirme ihtiyac›

Fizyolojik ‹htiyaçlar‹nsan›n canl›l›¤›n›, yani fizyolojik varl›¤›n› sürdürebilmesi için zorunlu oldu¤undanen temel ihtiyaçlar olarak görülmüfltür. Bütün canl›lar için geçerlidir. Bunlar ye-mek, içmek, nefes almak, uyumak, bar›nmak fiilleriyle yerine getirilen ihtiyaçlar-d›r. Görünür, yani maddi özellikleri vard›r. En baflta bunlar›n sürekli belli aral›klar-la karfl›lanmas› gerekir. Di¤er ihtiyaçlardan önce gelir. Örne¤in insanlar güvenlik-ten önce karn›n›n doyurulmas›n› ister. Bu ihtiyaçlar yeterince karfl›lanmazsa insanfizyolojisi varl›¤›n› istenildi¤i gibi sürdüremez hatta ölür. Bundan sonraki ihtiyaçla-r›n hiç anlam› kalmaz. ‹nsanlardaki bu ihtiyac›n varl›¤›n› ve özelli¤ini anlamak ifl-letmecilikte önemlidir. Çünkü iflletmeler insan çal›flt›r›rlar. Eme¤in verimlili¤i bak›-m›ndan çal›flt›rd›klar› insanlar› motive etmeleri, bunun için de onlar›n fizyolojik ih-tiyaçlar›n› yeterince karfl›lamalar› gerekmektedir. Buna d›fl motivasyon denmekte-dir. Çal›flanlara verilen ücretler onlar›n fizyolojik ihtiyaçlar›n› yeterince karfl›lad›k-tan sonra ücretlerin art›r›lmas› eskisi gibi motivasyon için pek etkili olmamaktad›r.O zaman iflletme çal›flanlar›n di¤er ihtiyaçlar›na yönelmektedir. Bu motivasyonuniflletme için bir maliyeti olmaktad›r. Öte yandan sadece bu ihtiyac› gidererek çal›-flanlar› motive etmek, hem yeterli hem de ekonomik olmamaktad›r. O hâlde ayn›anda di¤er ihtiyaçlar› da gidererek yap›lan motivasyon en iyisi olmaktad›r.

‹nsanlar için temel olan fizyolojik ihtiyaçlar iflletmede çal›flanlar için kullan›ld›-¤› gibi, iflletmenin üretti¤i ürün ve hizmetlerin tüketicisi konumundaki insanlar›nfizyolojik ihtiyaçlar›n› gidermek için talep etmeleri de konunun bir baflka yönünügöstermektedir.

‹flletmeler, insanlar›n fizyolojik ihtiyaçlar›yla ilgili çok çeflitli ürün ve hizmetlerüretmektedir ve bu konuda çok sektör oluflmufltur. Her sektör içinde de¤iflik öl-çekte iflletmeler kurulmufltur. Dünyan›n baz› ülkelerinde, bu ihtiyaçlar›n karfl›lan-d›¤› piyasalar doygun (dolu) olmas›na karfl›n, baz› ülkelerde doymam›fl (bofl) bu-lunmaktad›r. Her ülkedeki insanlar›n sat›nalma güçleri birbirinden farkl› oldu¤un-dan söz konusu ihtiyaçlar›n karfl›lan›p karfl›lanmamas› ülkeden ülkeye de¤iflir.Dünyan›n baz› ülkelerinde insanlar›n ihtiyaçlar› yeterince karfl›lanamazken hattabundan dolay› ölümler yaflan›rken baz› ülkelerde de bolluk yaflanmaktad›r. Dahasonra da anlat›laca¤› gibi üretim faktörleri ülkeler aras›nda dengeli da¤›t›lmad›¤›için, çeflitli farkl›l›klar her zaman olmufltur.

71. Ünite - ‹fl letmeler ve Özel l ik ler i

Güvenlik ‹htiyac›Fizyolojik ihtiyaçlardan sonra piramidin afla¤›dan yukar› ikinci basama¤›nda gü-venlik ihtiyac› vard›r. Bu ihtiyac›n gündeme gelebilmesi için bundan önceki ihtiya-c›n karfl›lanmas› gerekir. ‹nsanlar canl› olarak ve toplumda bir birey olarak çeflitlirisklerle ve tehlikelerle karfl› karfl›ya gelebilirler. Mal ve can güvenlikleri tehdit al-t›nda olabilir. Her zaman öldürülme ve gasp korkusuyla yaflayabilir. Bunu önleme-nin, bu korkuyu ortadan kald›rman›n yolu bulunmal›d›r. ‹nsanlar sürekli bu psiko-lojiyle yaflamamal›d›r. Mal ve can güvenli¤inin, eflit, özgür ve ba¤›ms›z yaflam ko-flullar›n›n sa¤lanmas›, hemen hemen her dönemde insanl›¤›n yakalamak istedi¤ihedeflerin en bafl›nda yer alm›flt›r.

Baz› ihtiyaçlar insan›n tek bafl›na karfl›layamayaca¤› türdendir (Can ve di¤erle-ri, 1991, s.13). Güvenlik ihtiyac› bunlardan biridir.

Güvenlik ihtiyac› iki grupta toplanabilir. Birincisi “Genel Güvenlik” yani mal vecan güvenli¤i, ikincisi de “Sosyal Güvenlik”tir.

‹flletmede çal›flanlar›n can güvenli¤inin bir k›sm›n› kendileri, bir k›sm›n› da ifl-yerleri ve devlet karfl›lar. ‹flyerleri çal›flanlar›n güvenli¤i için tedbirler al›rlar. Ülke-mizde ifl ve iflçi sa¤l›¤› konusunda oluflturulmufl mevzuatlar vard›r. Genel mal vecan güvenli¤i konusunda ise görevi devlet üstlenmifltir. Devlet hem iç tehdit hemde d›fl tehditlere karfl› tedbirler almakta, insanlar›n›n mal ve can güvenli¤inin ga-rantisi olarak görülmektedir. Bu durum anayasada da belirtilmifltir. ‹nsanlar kendikendine bu ihtiyac› karfl›layamaz. Can ve mal güvenli¤inin tam karfl›lanmad›¤› ül-kelerde risk fazla oldu¤u için giriflimciler, yat›r›mlar konusunda çekingen davran›r-lar. Ancak çok fazla risk alanlar yat›r›m yapabilirler. Örne¤in, baz› iflletmeler pekçok uluslararas› rakibinin yüksek riskler nedeniyle giremedi¤i ülkelerde yat›r›mlaryaparak ifllerini ayakta tutmufllard›r (Jones, 2010, s.282). Yine Arap Bahar› nede-niyle Libya’daki olaylarda mal ve can güvenli¤i olmad›¤› için giriflimciler ülkeyiterk etmifllerdir. Her ülke, insanlar›n›n bu tür güvenlik ihtiyac›n› gidermek için po-lis, jandarma ve ordular kurmaktad›r. Mevzuat çerçevesinde kimi iflletmeler deözel güvenlik örgütlerini oluflturmaktad›rlar.

‹kinci güvenlik ihtiyac› Sosyal Güvenliktir.Sosyal güvenlik, insan›n sürdürülebi-lir flekilde do¤ufltan hayat›n›n sonuna kadar, baflta fizyolojik ihtiyaçlar olmak üze-re, di¤er ihtiyaçlar›n›n da karfl›land›¤› bir sistemdir. Yani insanlar›n iflsiz kalmas›,hastalanmas›, engelli olmas›, ifl kazas› geçirmesi gibi gelir getirici faaliyetlerde bu-lunamad›¤› durumlarda insanca yaflamalar›n› sa¤layan sistemlerdir. ‹nsanlar›n nor-mal koflullarda çal›flabiliyorken ald›¤› ücretle, fizyolojik ihtiyaçlar›n› giderebildi¤isöylenebilir. Ama insan her zaman çal›flma imkân› bulamayabilir. Peki, böyle birdurumda ihtiyaçlar›n› nas›l giderecek, hayat›n› nas›l devam ettirebilecek sorusu-nun cevab› Sosyal Güvenlik Sisteminde sakl›d›r. Sosyal Güvenlik Sistemi devreyegirerek hayat›n sorunsuzca devam›n› sa¤lamaktad›r. Sosyal güvenli¤in geliflti¤i ül-kelerde insanlar›n gelecek kayg›lar› yoktur; yafllan›nca, ifl göremez duruma gelin-ce gelir edinme sorunu yoktur. Geliflmemifl ve az geliflmifl toplumlarda sosyal gü-venlik ihtiyac› tam anlam›yla giderilememektedir. Bu durumun ayn› zamanda sos-yal ve ekonomik geliflmifllik göstergesi oldu¤unu söylemek yanl›fl olmayacakt›r.Söz konusu riskler için sigortalar tasarlanm›flt›r. Sosyal sigorta, hayat sigortas›, ihti-yarl›k sigortas›, iflsizlik sigortas› vb. gibi. Hatta bu konudaki sektörde yani sigortasektöründe pek çok iflletme kurulmufltur. Öte yandan iflletmelerde uygulanan stra-tejik insan kaynaklar› yönetimleri çal›flanlar›n verimlili¤i için sosyal sigorta yan›n-da özel sigorta deste¤i vererek motivasyonlar›n› art›rmaya çal›flmaktad›rlar. Ancak,

8 Genel ‹fl letme

bu ihtiyac›n giderilmesi iflletmeler için mali yük getirmektedir. Yani bedava karfl›-lanan bir ihtiyaç de¤ildir. ‹flsizli¤in ve kay›t d›fl›l›¤›n fazla oldu¤u toplumlarda ma-liyet ve kâr kayg›s› ile sigortas›z insan çal›flt›rmak çok görülen bir durumdur.

‹nsanlar›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamada izlenmesi gereken bir hiyerarflik düzen söz konusumudur? Birincil ihtiyaçlar› karfl›lanmadan ikincil ihtiyaçlar› karfl›lanabilir mi?

Ait Olma ve Sevgi ‹htiyac›Piramidin geri kalan basamaklar›nda yer alan ihtiyaçlar toplumsald›r. Davran›fllar›flekillendiren toplum, insanlar›n varl›¤›n› kabul ederek, onlara toplumda bir yer ve-rerek ait olma ihtiyaçlar›n›n giderilmesini sa¤lar. ‹nsanlar hiçbir zaman tek bafl›natoplumun d›fl›nda kalarak kendini di¤er insanlardan ve toplumdan soyutlayarakyaflayamaz. Mutlaka bir gruba ya da topluma ait olmas›, toplumun ve grubun onunvarl›¤›n› kabul etmesi, ba¤r›na basmas› gerekmektedir. ‹nsanlar toplumsal yaflam-da belki bilinçli belki de fark›na varmayarak birden fazla grubun içinde bulunur-lar. O gruplar›n mensubu olurlar. Gruplar da onu kabul eder. Ait olma ihtiyac› dakendini çok göstermeden giderilmifl olur. ‹nsanlar ancak giderilmedi¤inde fark›navarabilirler. Bu gruplara örnek olarak baflta aile, çeflitli dostluk gruplar›, spor ku-lüpleri, iflyeri gruplar›, meslek gruplar›, cinsiyet gruplar›, hemfleri gruplar›, ö¤rencikulüpleri, proje gruplar›, tak›mlar, ekipler, fan gruplar› ve çeflitli sosyal medyagruplar› gösterilebilir.

Bu ihtiyaç karfl›lanmad›¤›nda ne olur? ‹nsan›n psikolojik yap›s› ve davran›fllar›bozulur. Psikolojik ve ruhsal hastal›klar ortaya ç›kar. Yaln›zl›k, yal›t›lm›fll›k, toplumve grup taraf›ndan kabul edilmeme ve cezaland›rma duygular› ortaya ç›kar. Hiçflüphesiz bu da söz konusu ihtiyac›n karfl›lanma düzeyine ba¤l›d›r. Di¤er ihtiyaçlargibi, bu ihtiyac›n da yeterince karfl›lanmamas› hâlinde yaflam zorlafl›r. Bu ihtiyac›ngiderilmesinde en fonksiyonel gruplar aile ve iyi yönetilen iflyerleridir. ‹flletmeler-deki insan kaynaklar› yöneticileri çal›flanlar›n ait olma ihtiyac›n›n oldu¤unu, yöne-timleri s›ras›nda bu ihtiyac›n giderilmesi gerekti¤ini bilmelidirler ve ona göre dav-ranmal›d›rlar. Çal›flanlar iflletmede kendilerini birden fazla grubun içinde bulurlar.‹flletmelerde, tak›mlar, ekipler, proje gruplar›, çal›flma gruplar›, dostluk gruplar›,meslek gruplar›, komisyonlar vb. gruplar bulunur. Zaten iflletmenin kendisi de bugruplar›n oluflturdu¤u bir gruptur. Önemli olan, iflletmeyi yönetenlerin, iflletmedeçal›flanlar›n iflletmenin bir parças› olduklar›n›, her bir çal›flan›n iflletmede tek tekyerlerinin oldu¤unu hissettirmesidir. Kald› ki yöneticiler bazen konuflma yaparken“hepimiz bir aileyiz, her çal›flan ailenin bir üyesidir” gibi ifadeler sarf ederler. Bu-nu duyan çal›flan da kendisini ailenin bir üyesi gibi hisseder. Ayr›ca iflletme yöne-timleri, çal›flanlar›n ait olma ihtiyaçlar›n› rahat ve kolay bir flekilde gidermesi içinyeterli koflullar oluflturmaya çal›fl›rlar. Hatta çeflitli pazarlama iletiflimi çal›flmalar›y-la müflterilerinin bile bu ihtiyac› giderilmeye çal›fl›l›r.

Ayn› kategoride yer alan sevgi ihtiyac› da sosyal bir ihtiyaçt›r. Nas›l insan fizyo-lojisi besinlerle beslenirse, insan›n ruhsal ve psikolojik yap›s›n›n da sevgiyle bes-lenme ihtiyac› vard›r. Yeterince sevgiyle beslenemeyen insanlar›n psikolojik veruhsal yap›s› dengeli de¤ildir. Bu dengesizlik, davran›fllar› etkiler ve bozulmalarortaya ç›kar. Bu ihtiyac›n da mutlaka yeterli seviyede karfl›lanmas› gerekmektedir.Topluma bak›ld›¤›nda baz› insanlar›n hiç sevgi görmedikleri baz›lar›n›n az gördük-leri kimilerinin de yeterli sevgi gördükleri bir gerçektir.

‹flletmelerin insan kaynaklar› bölümleri, yapt›klar› çeflitli testlerle çal›flanlar›nkonuyla ilgili durumlar›n› tespit ederek iyilefltirici çal›flmalar yaparlar. ‹flletmelerde

91. Ünite - ‹fl letmeler ve Özel l ik ler i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

3

sevgi ortam› olufltururlar. Korkulan yönetici yerine sevilen yönetici, çal›flanlar içinen çok talep edilen yönetici tipidir. Bu ihtiyac› iflyerinde giderdi¤ini hisseden çal›-flan daha verimli çal›flacakt›r. Böyle iflletmeler her zaman daha nitelikli çal›flanlar›ntercih etti¤i ifl yerleri olacakt›r.

Bu ihtiyac›n giderilmesinde toplum içinde temel bir kurum olan ailenin katk›s›daha güçlüdür. ‹ster ailede, isterse baflka yerde karfl›lans›n, sevgi ihtiyac› için eko-nomik bir bedel ödenmesi gerekmemektedir. Dolay›s›yla iflletmeye maliyeti yok-tur. Ama motivasyon için önemlidir ve önemli bir iç motivasyon faktörü olarak gö-rülür.

Di¤er taraftan iflletmeler çeflitli pazarlama iletiflimi uygulamalar›nda sevgi kav-ram›n› kullan›rlar. Örne¤in sevgi kadar besleyici, sevgi kadar ›s›t›c› vb. Hiç flüphe-siz sevilmek kadar sevmek de bu ihtiyaçlar aras›nda yer ald›¤›ndan iyi yönetilen ifl-letmeler, çal›flanlar›n birbirini sevdi¤i insanc›l örgütler hâline gelmekte, sonuçtamotivasyon ve verimlilik artmaktad›r.

Sayg› ‹htiyac›Sayg› ihtiyac›, itibar, tan›nma, de¤erli hissetme ve takdir edilmeyle ilgilidir. Bunla-r›n da yeterince karfl›lanmas› gerekir. Ayn› zamanda iç motivasyon faktörü olarakda kullan›l›r.

Sayg› ihtiyac› iki flekilde ortaya ç›kar. Birincisi insan›n kendisine sayg› duyma-s›, ikincisi ise baflkalar›ndan sayg› beklemesidir.

‹flletmelerde çal›flanlar çal›flma performanslar›n›n gözlenmesini, baflar›l› olanla-r›n takdir edilmesini ve buna uygun statünün verilmesini isterler. Zaten takdir edil-mek için baflar› gereklidir. Takdir edildikçe baflar› tekrarlan›r. Baflar›yla gelen tak-dir, itibar› ve tan›nmay› art›r›r. Sonuçta insan›n sayg› ihtiyac› karfl›land›¤› için tat-min olur ve çal›flma istek ve arzusu artar. Bu durum ifl yaflam›nda oldu¤u gibi özelyaflamda da ayn› flekilde ifller.

‹tibar, tan›nma insan› de¤erli hissettirir. Bunlar›n hepsinin gerçekleflmesi desayg› ihtiyac›n› giderir. ‹flletmeye maliyeti olmayan bir motivasyon faktörüdür. Bufaktör d›fl motivasyon faktörlerinden daha etkilidir. Ayr›ca önemli ve özel oldu¤u-nu hissettirmek de ayn› flekilde sayg› ihtiyac›n›n karfl›land›¤›n› göstermektedir.

Kendini Gerçeklefltirme ‹htiyac›‹nsanlar›n hayallerini, ideallerini ve yeteneklerini gerçeklefltirmesi ihtiyac›d›r. Ayr›-ca yarat›c›l›k, buluflçuluk, kapasite ve potansiyelini ortaya ç›karmak ve bütün bun-lar› gerçeklefltirdikten sonra haz duymak da kendini gerçeklefltirme ihtiyac› kapsa-m›nda ele al›n›r.

Özellikle son y›llarda önemli hâle gelen ve gittikçe de önemi artan yarat›c›l›k,yenilik ve inovasyon hareketlerini de bu ihtiyaç içinde görmek mümkündür. ‹fllet-meler için ihtiyaç olan yarat›c›l›k, insanlar›n da ihtiyac›d›r. Yani iflletmede çal›flan-lar›n da ihtiyac›d›r. ‹flletmeler, çal›flanlar›n›n yarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› gidermeklehem onlar› motive ederek verimli çal›flmalar›n› sa¤layacaklar hem de kendilerininyarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› karfl›layacaklard›r.

Günümüzde iflletmeler bütün dönemlerin en rekabetçi ortam›nda faaliyetlerinisürdürmektedirler. Rekabetten kaçmak ve rekabette güçlü olabilmek için farkl› ol-mak gerekmektedir. Farkl›l›k da yarat›c›l›kla mümkündür. Yarat›c›l›k konusundayap›lan pek çok çal›flma, her insan›n yarat›c› oldu¤unu söylemektedir. O hâlde ça-l›flanlar›n›n yarat›c›l›k potansiyellerini a盤a ç›karan iflletmeler, yarat›c›l›klar›n› iyiyönetirlerse taklit edilemeyen stratejik üstünlüklere sahip olurlar. Yeni dünya dü-

10 Genel ‹fl letme

zeninde iflletmeler yarat›c›l›k güçlerine göre de¤erlendirilmektedir. Gelecek de ya-rat›c› iflletmelerin olacakt›r.

Burada kastedilen yarat›c›l›k; yoktan var etmek de¤il, var olan ve flimdiye ka-dar bir araya getirilmemifl farkl› parçalar›n bir araya getirilmesidir. Hiç kuflkusuzburada kritik kavram farkl›l›kt›r. Birbirine benzer ya da ayn› parçalar› bir araya ge-tirmek yarat›c›l›k de¤ildir. Taklit etmek yarat›c›l›k de¤ildir.

‹flletmeler çal›flanlar›n›n yarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› gidermekle hem onlar› motive ederek verim-li çal›flmalar›n› sa¤layacaklar hem de kendilerinin yarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› karfl›layacaklar.

‹flletmeler çal›flanlar›n›n bu ihtiyac› ile flimdiye kadar çok yak›ndan ilgilenme-mifllerdi. Ancak günümüzde yarat›c›l›k, çal›flanlar›n kendini gerçeklefltirme ihtiya-c›ndan çok, iflletmelerin daha fliddetle istedikleri rekabet avantaj› hâline gelmifltir.Bu ihtiyaç, iflletmeler için beyin gücü fleklindeki eme¤in ne kadar önemli oldu¤u-nu göstermektedir. Ayr›ca iflletmeler sadece çal›flanlar›n›n de¤il, iflletme d›fl›ndakiinsanlar›n da yarat›c›l›¤›ndan yararlanabilecek ortam ve sistemler kurmaya baflla-m›fllard›r. fiimdiye kadar iflletmeler fark›na bile varamad›klar›, o kadar da önemse-medikleri bu ihtiyac›n karfl›lanmas›yla iflletmelerde nelerin yap›labilece¤ini anla-maya bafllam›fllard›r.

‹nsan ihtiyaç ve isteklerinin bitifl noktas› yoktur yani sonsuzdurlar. Hiçbir za-man insanlar mal ve hizmet üreten iflletmelere tüm ihtiyaçlar›n›n karfl›land›¤›nadair bir geri bildirim sa¤lamayacaklard›r. Her zaman daha iyisini, daha yenisini is-teyecekler ve iflletmeler de bu talebi karfl›lamaya çal›flacaklard›r. En iyisi ve en ye-nisinin talep edilmesi; iflletmeleri yarat›c›l›¤a, yenili¤e ve inovasyona yönlendire-cektir. Burada yarat›c›l›k ve yenilikle ilgili olan inovasyon kavram›n› aç›klamakgerekmektedir.

‹novasyon, yenili¤in tam karfl›l›¤› de¤ildir. Kökü hayallere ve yarat›c›l›¤a daya-n›r. Hayallerden do¤an yarat›c›l›k, içinden yenili¤i ç›kar›r. Bu yenilik iflletmelerinher türlü sürecini kapsayabilir. Ürünlerde, hizmetlerde, süreçlerde, da¤›t›m kana-l›nda, yönetim tekni¤inde, ifl modelinde, ifl yap›fl fleklinde vb. gibi. Ancak yarat›c›-l›ktan do¤an yeniliklerin hepsinin uygulanmas› mümkün olmayabilir. Yani baz› ye-nilikler çeflitli nedenlerden uygulanamaz. Maliyet yüksektir, yasal de¤ildir. Ham-maddesi s›n›rl›d›r. Ama baz›lar› uygulan›r, piyasaya ç›kar. ‹flletme de bundan kârelde eder. ‹flte piyasaya ç›kabilen ticari hâle gelen yenili¤e inovasyon denir. Öteyandan yarat›c›l›klar sonucunda elde edilen yenilikler için s›nai ve fikri mülkiyethakk› bak›m›ndan tescil ya da patent al›nabilir. Her patenti al›nm›fl yenilik piyasa-ya ç›kmaz. Ama piyasaya ç›kan, ticari hâle gelen her türlü patent uygulamalar› ino-vasyondur. ‹flletmelerin inovasyon uygulamalar› son y›llarda artmaya bafllam›flt›r.‹flte iflletmeler yapt›klar› inovasyon uygulamalar› ile her zaman tüketicilerin dillen-direbildikleri ve dillendiremedikleri ihtiyaç ve beklentileri karfl›layacak ürün vehizmetleri üretirler. Söz konusu üretim için de girdi (kaynak, üretim faktörü) kul-lan›rlar. Ancak bu girdiler sonsuz de¤il, k›tt›r.

Küresel rekabet ortam›nda, iflletmelerin sürdürülebilir rekabet avantaj› sa¤layabilmekiçin yenilik ve yarat›c›l›k ilkelerini benimsemeleri gerekli midir? Bu ilkelerin iflletmelerene gibi katk›lar› olabilir?

111. Ünite - ‹fl letmeler ve Özel l ik ler i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

‹novasyon, piyasayaç›kabilen ticari hâle gelenyenili¤e denir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

4

Üretim FaktörleriÜretim faktörleri, insan ihtiyaçlar›n› gidermek, sorunlar›n› çözmek için piyasayasunulacak ürün ve hizmetlerin üretiminde kullan›lan miktar ve çeflit yönünden s›-n›rl› olan girdi ya da kaynaklard›r. Dört temel çeflidi vard›r. Bunlar; do¤al kaynak-lar, emek, sermaye ve giriflimciliktir.

Do¤al KaynaklarDo¤al kaynaklar, insano¤lunun ilk keflfetti¤i üretim faktörüdür. Temel ihtiyaçlar›nkarfl›lanma zorunlulu¤u bu üretim faktörünü en önce ortaya ç›karm›flt›r. Do¤alkaynaklar içinde üretim faktörü kapsam›nda hiç ifllenmeden do¤rudan tüketilenürünler yan›nda, ifllemden geçen ya da herhangi bir ürünün üretimi için kaynakolarak kullan›lan girdiler de vard›r. Bunlar›n baz›lar›n›n girdi olarak kullan›labilme-si için de ifllemden geçmesi, yani üretim faktörleri kullan›larak üretilmesi gerekir.Bunlara ekonomik mal denir. Örne¤in; süt, pasta, telefon, otomobil. Ekonomikmallar genellikle sermaye üretim faktörü olarak görülür. Bir de hiç ifllemden geç-meden üretim faktörleri kullanmadan do¤ada haz›r bulunan mallar vard›r; su, ha-va, gün ›fl›¤› gibi. Bunlar tüketim mal› fleklinde do¤rudan kullan›ld›¤› gibi, bir bafl-ka ürünün üretiminde de do¤rudan ve çaba sarf etmeden elde edilerek kullan›l›r.Bunlara da ekonomik olmayan mal denir (Karalar, 2009, s.15-16). Ekonomik olma-yan mallar, do¤al kaynaklar üretim faktörü içinde yer al›r. Do¤al kaynaklar yenile-nebilmeleri bak›m›ndan ikiye ayr›l›r; yenilenemez kaynaklar, yenilenebilir kaynak-lar (Mirze, 2010, s.358). Yenilenemez olanlara örnek olarak alt›n, bak›r, petrol, do-¤algaz, kömür gösterilebilir. Yenilenemez kaynaklar belirli bir süre kullan›ld›kla-r›nda biter, yani tükenir. Tükendikleri için k›tt›rlar, k›t olduklar› için fiyat› yüksek-tir. Onun için bu kaynaklar verimli, ekonomik ya da eski deyimle idareli kullan›l-maktad›r. Örne¤in az yak›t harcayan otomobillerin talebi daha çok olmaktad›r. Ye-nilenemez enerji kaynaklar› azald›¤› için dünya yenilenebilir kaynaklar bulmakiçin yo¤un araflt›rmalar yapmaktad›r. ‹kinci do¤al kaynaklar yenilenebilir olanlar-d›r. Örne¤in rüzgâr, günefl, hava. Yenilenebilir kaynaklar tüketilince eksilmez çün-kü yerine yenisi konur. Onun için yenilenebilir denmifltir.

Di¤er taraftan konuyla ilgili pek de yeni say›lmayan bir kavram daha vard›r. Oda sürdürülebilirliktir. Bilindi¤i üzere k›t olan yenilenemez kaynaklar kullan›ld›k-ça azalmaya, bitmeye bafllam›flt›r. Bu nedenle iflletmelerin tedarik, üretim ve pazar-lama sürecinde ve tüketicilerin tüketimi s›ras›nda kulland›klar› ekonomik ve eko-nomik olmayan kaynaklar›n flimdiye kadar do¤ru bir flekilde sa¤lanmad›¤›, do¤a-n›n kötü kullan›ld›¤› ortaya ç›km›fl ve gelecek kuflaklar için nas›l daha iyi bir dün-ya b›rakabiliriz sorusu sorulmaya bafllam›flt›r. Bunun da karfl›l›¤› çevresel, ekono-mik ve sosyal sürdürülebilirlik olmufltur. Bugün yaflarken, üretirken, tüketirken,dünyada k›t olan kaynaklardan gelecekte dünyada yaflayacaklara da yetecek kadarb›rakman›n gerekli oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. “Gelecek nesiller bizden daha kötü de-¤il daha iyi yaflayabilsinler” anlay›fl› benimsenmifltir. Dünyada bugün yaflayan her-kes bunu anlam›fl durumdad›r. Bu anlay›fl› benimsemifl ekonomiler, toplumun re-fah seviyesini art›rmak ve kalk›nmak için sürdürülebilirlik kavram›na uygun hare-ket etmek isteyeceklerdir. Dolay›s›yla sürdürülebilirli¤e fayda sa¤layacak ürün vehizmetlerin talebi de gün geçtikçe artacakt›r. Sürdürülebilirlik, inovasyon yap›lacakalanlar›n bafl›nda yer alacakt›r.

Do¤al kaynaklar üretim faktörünün getirisi kira (rant)d›r.

12 Genel ‹fl letme

EmekEmek, üretim faktörü olarak iflletmenin önemli kaynaklar›ndan biridir. ‹flletmeler-de ister mal üretilsin isterse hizmet üretilsin ister düflük teknolojiyle çal›fl›ls›n, ister-se çok teknolojik ve yüksek teknolojiyle ifl yap›ls›n, eme¤e (insan) mutlaka ihtiyaçvard›r. Emek, iflletmede çal›flan tüm insanlard›r. ‹flletme hem insanlar için vard›rhem de üretimde insan eme¤ini girdi olarak kabul eder.

Eme¤in kas ve beyin gücü olmak üzere iki türü vard›r. Kas gücü, eski ekono-milerde daha çok kullan›l›rken beyin gücü, yeni ekonomilerde kullan›lmaktad›r.Kas gücünün yapt›¤› ifl teknolojiye yapt›r›l›nca eme¤in de¤eri azalmaya bafllam›fl-t›r. Öte yandan beyin gücünün yapt›¤› ifli henüz teknoloji yapamad›¤› için eme¤inde¤eri daha da artm›flt›r. Özellikle yeni dünya düzeninde yarat›c›l›k, ifl fikri, yeni-lik, inovasyon, tasar›m, bulufl, patent gibi konular›n öne ç›kmas›, beyin gücününönemini daha da art›rm›flt›r. Bu emek de iyi bir e¤itimle, kaliteli ve yüksek düzey-de kullan›labilir hâle gelmektedir. Beyin gücü kullan›larak üretilen ürün ve hizmet-lerin katma de¤eri yüksek olmaktad›r. Bu kayna¤›n önemini anlayan ülkeler ve ifl-letmeler kas gücüne dayal› üretim yöntemlerini b›rakarak beyin gücüne dayal› üre-timleri tercih etmeye bafllam›fllard›r. Bunlar genellikle geliflmifl ülkelerdir.

Çal›flanlar için eme¤in getirisi, ücrettir.

Do¤ada bulunan k›t kaynaklar›n optimum düzeyde kullan›m›n› ve gelecek nesillere akta-r›m›n› sa¤lamak amac›yla uygulanan politikalar›n tümünü kapsayan kavrama ne ad verilir?

Sermaye‹flletme için en önemli üretim faktörlerinden birisi de sermayedir. Sermaye, bir ifl-letmenin sahip oldu¤u, ekonomik de¤eri olan maddi (üretim araçlar›) ve maddi ol-mayan (patent, lisans, marka) varl›klard›r. Öte yandan hisse senedi, tahvil ve bo-no gibi hemen paraya çevrilebilecek de¤erler de sermaye olarak alg›lan›r. Serma-ye kavram› kapital yerine de kullan›labilir.

Giriflimci ya da giriflimcilerin kendi tasarruflar›yla biriktirdi¤i ve iflletmeye koy-du¤u sermayeye öz sermaye denir. ‹flletme için kendi sermayesinin yetmedi¤i du-rumlarda giriflimcilerin bankalardan ve yak›n çevreden ald›klar› sermayeye borç yada kredi denir. ‹flletme tamamen öz sermaye ile kuruldu¤u ve faaliyetine devamedebildi¤i gibi, hiç öz sermayesiz de iflletme kurulabilir, faaliyetini sürdürebilir yada bir miktar öz sermaye ve bir miktar borçlanma ile de iflletme kurulabilir. Ancaköz sermaye iflletmeler için çok önemlidir. Öz sermaye ile kurulan iflletmeler di¤er-lerine göre özellikle krizlere karfl› daha dayan›kl› olmaktad›rlar.

Sermaye; sabit sermaye ve iflletme sermayesi fleklinde ikiye ayr›l›r. Sabit serma-ye mal ve hizmet üretiminde kullan›lan fabrika binas›, içindeki teknoloji, tesisler,aletler gibi duran ve de¤iflmeyen varl›klard›r. Üretime ba¤l› olarak de¤iflmezler. ‹fl-letme sermayesi üretime ba¤l› olarak de¤iflir. Hammaddeler, ürünler, para iflletmesermayesine örnek olarak gösterilebilir. Bir otomobil sat›n al›yorsan›z, bu sabit ser-mayedir. Ancak bu otomobile yak›t doldurup hareket ettiriyorsan›z, doldurdu¤unuzyak›t, iflletme sermayesidir. Yani otomobil çal›flt›kça yak›ta ihtiyac› vard›r. Di¤er birdeyiflle, ne kadar çal›fl›rsa o kadar yak›ta, yani iflletme sermayesine ihtiyaç vard›r.

Sermaye, nakdi (parasal) ve ayni (mal) sermaye olarak da ikiye ayr›l›r. Ayni ser-maye teknoloji, tafl›t araçlar›, binalar, arsalar hammadde gibi para d›fl›ndaki serma-yedir. Nakdi sermaye, parasal ve nakit varl›k fleklindeki sermayedir.

Sermayenin getirisi faizdir.

131. Ünite - ‹fl letmeler ve Özel l ik ler i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

5

GiriflimcilikGiriflimcilik, kendisi d›fl›ndaki üretim faktörlerini do¤al kaynaklar, emek ve sermaye-yi bir araya getirerek mal ve hizmet üretmektir. Bunu yapan kimseye de giriflimcidenir. Giriflimci bunu yaparken inovasyon yapar, risk al›r. Asl›nda iflletmeler de in-sanlar gibi do¤arlar. Onlar›n da do¤um öncesi dönemleri vard›r. Giriflimci iflletme-nin, hayata gelmesini sa¤layan kimsedir. ‹flletmelerin do¤um öncesi dönemleri iyigeçerse iflletme de sa¤l›kl› do¤ar. Sa¤l›kl› do¤an iflletme yaflam›n› sorunsuz sürdürür.

Giriflimci, iflletme kurmak için di¤er üretim faktörleri yan›nda yarat›c› bir ifl fik-rine ihtiyaç duyar. Bunun için giriflimciler yarat›c› olmak zorundad›r. Bu ifl fikri ya-p›labilir (fizibil) olmal›d›r. Yap›labilir yarat›c› ifl fikrini bulan herkes giriflimci de¤il-dir. Bu ifl fikrini uygulayarak yani iflletme kurarak piyasaya ç›kmakla giriflimci olu-nur. Piyasaya ç›kmak,içinde her zaman risk bar›nd›r›r. Herkes bu riski alamaz.Toplumda insanlar›n risk alma kapasiteleri birbirine eflit de¤ildir. Onun için her in-san giriflimci olamamaktad›r. Risk almak ö¤renilebilen bir davran›flt›r. Giriflimcilerbu riski kontrollü olarak al›rlar.

Giriflimcilerde deneme ve uygulama süreklidir. Hata ve baflar›s›zl›k çok büyükengel de¤ildir. Deneme yapan hata yapabilir, deneme yapmayan hiç hata yapmaz.Ancak yap›lan hata tekrar etmemelidir. Her hata birbirinden farkl› olmal›d›r. Hatave baflar›s›zl›k, baflar› kadar de¤erlidir. Baflarmak için ara s›ra baflar›s›z olmak giri-flimcilik kültüründe vard›r. Giriflimcinin ald›¤› risk s›n›rs›z de¤ildir. Kontrollü vehesaplanabilir bir risk olmal›d›r. Çünkü giriflimcilik kumar oynamak de¤ildir.

Daha önce de de¤inildi¤i gibi, ifl fikri iflletmeler için çok önemlidir. Yarat›c›l›-¤›n da en gerekli oldu¤u alan budur. ‹fl fikri hem yeni kurulan iflletmeler için hemde daha önce kurulmufl piyasada faaliyetlerine devam eden iflletmeler için gerek-lidir. ‹flletme kurmakla giriflimcilik bitmez. ‹flletmelerin gündeminde sürekli yeni iflfikirleri vard›r. Piyasadaki iflletmeler ürün ve hizmetlerde, da¤›t›mda, yönetimde, iflmodelinde, akla gelebilecek her alanda yenilik yapabilirler. Bunun için ifl fikirleriüretilebilir. Buna iç giriflimcilik denir.

Giriflimcili¤in özünde risk, hata ve baflar›s›zl›k vard›r. An