Hersiening

Landelike- en Stedelike Nedersettings

GEOGRAFIE

Glen.Samaai@westerncape.gov.za

STUDIE VAN

NEDERSETTINGS

Wat is ‘n nedersetting?

‘n Groepering van:

• mense

• geboustrukture

• kommunikasie netwerke

• aktiwiteite

Funksioneer daagliks as ‘n enkele geintegreerde sisteem

• Geisoleerde plaasopstal

• Gehuggie

• Boeredorpie

• Dorp

• Stad

• Metropolis

• Konurbasie

• Megalopolis

Hoe word nedersettings tov grootte geklassifiseer?

LANDELIK

STEDELIK

KLEIN

GROOT

Via Afrika

NEDERSETTINGS

LANDELIK STEDELIK

ENKELFUNKSIONEEL

PRIMêRE

AKTIWTEITE

MULTI-FUNKSIONEEL

SEKONDêRE

AKTIWITEITETERSIêRE

AKTIWITEITE

Hoe word daar tussen Landelike- en

Stedelike nedersettings onderskei?

Geboue naby mekaar Geboue ver van mekaar

• LOS stukkies grond

• VOORMAN bestuur landjies

• GEEN onafhanklike BESLUITE

• Woon in DORPIE

• Baie RONDREISERY

• MEGANISASIE moeilik

• GROOT ENKELE stuk grond

• Bestuur SELF plaas

• Onafhanklike BESLUITE

• Woon op PLAAS

• Geen RONDREISERY

• MEGANISASIE maklik

Waarom is vespreide nedesettings

beter vanuit ‘n ekonomiese oogpunt?

KERN VERSPREID

LANDELIKE

NEDERSETTING

Bosse verskaf brand-stof

en boumateriaal

Water vanaf rivier

Heuwels verskaf goeie

verdediging

Vrugbare

grond

Paaie kom

bymekaar

Goeie gras vir

veeboerdery

Droë standplaas bo

moerasagtige grond

Via Afrika

Water

Vrugbare

grond

Brandstof

Bou-

material

Front

die son

Faktore wat Standplaas beinvloed

BUITELYNVORM

ROND KRUISPAD LINIEÊR

Rondom sentrale

punt

Waar paaie kruis Langs pad of rivier

Wat kan jy onthou?1. Identifiseer die

patroon van die

nedersettings

by A en D.

2. Identifiseer die

buitelynvorm

van die

nedersettings

by B en D.

3. Noem die

faktor wat die

vorm van die

nedersettings

by B en D

beinvloed het.

LANDELIKE

KWESSIES

Toename in

stedelike

bevolking

(rooi

kolomme)

Afname in

% landelike

deel

(blou lyn)

Landelike ontvolking

NA STAD

FAKTORE

WAT KAN

GEDOEN WORD?•Adverteer dorp

•Ontspanning

•Toerisme

•Restoureer geboue

•Plattelandse skole

•Goedkoop persele

vir nywerhede

GEVOLGE•Leë plaashuise

•Misdaad(Plaasmoorde)

•Werkloosheid

•Min nuwe beleggings

•Baie ou mense

•Min jong mans

•Lae eiendomspryse

•Winkels wat sluit

•Leë skole

•Swak dienste

Beter werk

Salarisse

Opvoeding

Mediese fas.

Naglewe

LOK

mense na

die stede

TREK-

FAKTORE

Meganisasie

Lae salarisse

Droogtes

Misdaad

Werkloosheid

FORSEER

mense na

die stede

STOOT-

FAKTORE

LANDELIK-STEDELIKE MIGRASIE:

Beweging van landelike na stedelike gebiede

LANDELIKE ONTVOLKING

GROND HERVORMING

Ongeregthede van Apartheid waar mense verwyder

was van hulle grond word aangespreek.

GROND

RESTITUSIE

Om grond aan die

oorspronklike

eienaars terug te

besorg. Mense

word kompenseer

wat grond tydens

Apartheid verloor

het.

GROND

HERVERDELING

Die regering koop

grond en stel dit

aan voorheen

benadeelde mense

beskikbaar.

GRONDBESIT

HERVORMING

Om regte te gee

aan die wat op

grond woon wat

deur ander besit

word. Word teen

uitsetting beskerm.

STEDELIKE

NEDERSETTING

Faktore wat Standplaas en Ligging beinvloed

Kaapstad is as ‘n Nederlandse nedersetting in

1652 gestig. Die hawe, beskikbare vars water,

klimaat, en goed-dreineerde grond het boerdery

ondersteun om benodigdhede aan verbygaande

skepe te voorsien.

1. SENTRALE PLEK

Dorpe wat omliggende landelike gebiede voorsien van goedere en dienste.

Lae-orde funksies en dienste

Benodig dikwels (brood, melk, dokter)

Kleiner drempelbevolking.

Groot aantal winkels/dienste

Hoë-orde funksies en dienste

Benodig nie altyd nie (spa)

Groot drempelbevolking

Minder winkels/dienste

2. HANDEL EN VERVOER

Gevestig deur vervoerroetes

Vragbrekingspunte

Vervoer verander

Van seevervoer

na padvervoer

Bv: Kaapstad

Aansluitingsdorpe

Kruising van twee of meer

hoof verkeerroetes.

Bv: De Aar

Poort-/deurgangsdorpe

Ingangspunt by

‘n fisiese versperring

(bergpasse)

Bv: Worcester

3. GESPESIALISEERDE STEDE

Mynbou

Bv: Welkom

Opvoedkunde

Bv: Stellenbosch

Nywerheid

Bv: Secunda

Ontspanning

Bv: Margate

Pendelaar

Bv: Soweto

TIPES STEDELIKE NEDERSETTINGS VOLGENS FUNKSIE

Klassifiseer elk van die stedelike nedersettings

A-F op die diagram volgens hulle funksie

STEDELIKE

HIERARGIE

K

O

N

S

E

P

T

E

STEDELKE HIERARGIEË

STEDELIKE HIERARGIE

Die rangskikking van

stedelike nedersettings tov

die kriteria van grootte,aantal

funksies en spesialisering van

die funksies

SENTRALEPLEK

‘n Dorp wat stedelike

funksies aan die

omringende platteland

bied.

DREMPELBEVOLKING

Die aantal mense benodig

om ‘n diens winsgewend te

laat bly

INVLOEDSFEER

Die area wat deur ‘n

sentraleplek bedien word.

REIKWYDTE VAN

GOEDERE

Die maksimum afstand wat

mense bereid is om te reis

om goedere of ‘n diens te

bekom

Lae orde funksies

en dienste

Hoe orde funksies

en dienste

Definisie Funksie of goedere wat

jy gereeld moet koop.

Funksie of goedere wat

jy nie gereeld benodig

Funksies/dienste Minder gespesialiseerd Hoogs gespesialiseerd

Drempelbevolking Kleiner aantal mense Groter aantal mense

Reikwydte Klein Groot

Invloedsfeer Klein Groot

Afstand gereis Naby Ver

Aantal winkels of

dienste

Baie-benodig gereeld Min-nie gereeld benodig

Voorbeelde Brood, melk, petrol

stasie, kroeg, dokters,

werktuigkundiges

Voorkamerstelle, motors,

rekenaar hardeware,

gesondheid spas,

spesialis dokters

HOE- EN LAE ORDE FUNKSIES EN DIENSTE

LAE- EN HOË-ORDE SENTRUMS

• Meer lae-orde sentrums.

• Min hoe-orde sentrums

• Posisie van nedersetting

bepaal deur aantal

funksies en nie die grootte

van die bevolking nie.

STEDLIKE

STRUKTUUR

EN PATRONE

LINIÊERE BUITELYNVORM

BUITELYNVORM

REGHOEKIGE

VORM

STER-

VORMIG

STRAATPATRONE

STRAATPATRONE

REGHOEKIG

•Geleidelik

•Ouer

ONREELMATIG

•Op steiler hellings

NB VOORDELE

EN NADELE

Stedelike profiel

Die syaansig van die stedelike gebied (van die kant gesien)

Stedelike profiel bestudeer:

• Die HOOGTE van die geboue

• Die DIGTHEID van die geboue

• Grondwaarde

•Duur grond

•Kompetisie

•Intensief bebou

•Vertikale geboue

•Kantore

•Kommersieel

•Goedkoop grond

•Horisontale geboue

•Laer digtheid van

geboue

•Nywerhede

•Residensieel

SSKLandelik

Nywerhede

Residensieel

Oorgangsone

Waarom neem die digtheid en hoogte van die geboue af

hoe verder mens vanaf die stedelike gebied beweeg?

G

R

O

N

D

G

E

B

R

U

I

K

S

O

N

E

S

Grondgebruiksones

SSK

Waar? Eienskappe/ Kenmerke

Mees toeganklik

Waar vervoerroetes ontmoet

In die middel van die stedelike gebied.

Hoogste grondwaardes

Grootste

geboukonsentrasie

Hoogste geboue

Konsentrasie van winkels

en kantore.

Hoë-orde kommersiëlefunksies.

Grondgebruiksones

NYWERHEDE

FAKTORE

•Gelyk grond

•Grondstof

•Water

•Arbeid

•Power

•Vervoer

•Mark

Bespreek die

faktore wat

die ligging van

nywerhede

in Paarl

beinvloed het

FAKTORE WAT

DIE LIGGING

VAN

NYWERHEDE

BEINVLOED

Grondgebruiksones

RESIDENSIEEL

Die SSK is die kommersiële hart van die stad

Gedesentrialiseer na winkelsentrums soos Canal Walk

Grondgebruiksones

KOMMERSIEEL

Hoe bestuur?

•Restorasie

•Hernuwing

•Verminder digtheid

van behuising

Grondgebruiksones

VERVALSONE / OORGANGSONE

Waar? Eienskappe / Kenmerke

Net buite die SSK Gemengde funksies(behuising,

besighede, ligte nywerhede)

Geboue is vervalle

Hernuwing Kosbare eiendom

• Old buildings

• Mixed

• Renewal

• Gemengde

funksies

• Ou geboue

• Hernuwing

VERVAL

SONE

ResidensieelKommersieel

Ou geboue

HernuwingNywerhede

Industriele park

Funksies in

landelik-stedelike

oorgangsone

Bloemfontein

Landelik-stedelike

oorgangsoneGrondgebruiksones

LANDELIK-

STEDELIKE

OORGANGSONE

Waar? Eienskappe/ Kenmerke

Aan die

buitewykevan die stad

Indringing van stedelike funksies in landelike

gebiede.

Landelik en stedelike funksies.

Groot eiendomme op goedkoop grond.

Plotte en kleinhoewes

Lughawens, begraafplase, kragstasies, gholfbane, rioolwerke.

Begraafplaas

Gholf-

baan

Krieket

Krag-

stasie

Klein-

hoewes

Paarl

Mall

STEDELIK

LANDELIK

NB -Waar?

-Funksies

Landelik-stedelike oorgangsone

van Paarl

Residensieel

SSK Kommersieel

Vervalsone

Landelik-stedelike oorgangsone

Nywerhede

Hierdie tipestraatpatroon isdie oorsaak van verkeersopeenhoping

WAAR VALS

A

Die SSK word aangetref by ….

BC

D

A B

C D

Word nie in die landelik-stedelikeoorgangsone aangetref nie.

Kies uit die volgende:

C Die stelling is korrek, maar die rede is verkeerd.

A Die stelling sowel as die rede is korrek.

B Die stelling sowel as die rede is verkeerd.

D Die stelling is verkeerd, maar die rede is korrek.

Stelling: Die geboue is op sy hoogste en digstein die stadskern.

Rede: Die grondwaardeneem toe hoe verder jyvan die stadskern af gaan.

Veelvuldige kern

Sektor

Konsentiese sone Modelle van

stedelike struktuur

Konsentriese sirkels rondom SSK

Sektore straal vanaf

stadsentrum

Kerne waar

rondom

aktiwiteite groei

STEDELIKE

NEDERSETTINGS

KWESSIES

STEDELIKE KWESSIES

Informele

Nedersettings

Wat

is dit?

Waar

is dit?

Probleme

Soms onwettige

nedersettings van afval

material gemaak.

Op die rand van stede. Kan

30 km vanaf SSK wees.

• Tekort aan infrastruktuur

• Geen ordentlike sanitasie,

skoon water, elektrisiteit,

vuilis verwydering.

• Lack of amenities.

• Brande

• Hoe bevilkingsdigtheid

STEDELIKE KWESSIES

NB Hoe bestuur?