Hacettepe Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

Kamu Hukuku Anabilim Dalı

GERİ DOumlNUumlŞ YASASI CcedilERCcedilEVESİNDE AHISKA TUumlRKLERİNİN

GUumlRCİSTAN CUMHURİYETİNE DOumlNUumlŞUuml

Eda ALPBAZ

Yuumlksek Lisans Tezi

Ankara 2018

GERİ DOumlNUumlŞ YASASI CcedilERCcedilEVESİNDE AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTAN

CUMHURİYETİNE DOumlNUumlŞUuml

Eda ALPBAZ

Hacettepe Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

Kamu Hukuku Anabilim Dalı

Yuumlksek Lisans Tezi

Ankara 2018

i

KABUL VE ONAY

Eda ALPBAZ tarafından hazırlanan Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin

Guumlrcistan Cumhuriyetine Doumlnuumlşuumlrdquo başlıklı bu ccedilalışma 28052018 tarihinde yapılan

savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak juumlrimiz tarafından Yuumlksek Lisans Tezi

olarak kabul edilmiştir

Prof Dr İlyas DOĞAN (Başkan)

Dr Oumlğretim Uumlyesi Bahadır Bumin OumlZARSLAN

(Danışman)

Yukarıdaki imzaların adı geccedilen oumlğretim uumlyelerine ait olduğunu onaylarım

Prof Dr Musa Yaşar SAĞLAM

Enstituuml Muumlduumlruuml

ii

BİLDİRİM

Hazırladığım tezinraporun tamamen kendi ccedilalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak

goumlsterdiğimi taahhuumlt eder teziminraporumun kağıt ve elektronik kopyalarının Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda

saklanmasına izin verdiğimi onaylarım

TeziminRaporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir

TezimRaporum sadece Hacettepe Uumlniversitesi yerleşkelerinden erişime accedilılabilir

TeziminRaporumun hellip yıl suumlreyle erişime accedilılmasını istemiyorum Bu suumlrenin sonunda

uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde teziminraporumun tamamı her yerden

erişime accedilılabilir

28052018

Eda ALPBAZ

iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI

Enstituuml tarafından onaylanan lisansuumlstuuml teziminraporumun tamamını veya herhangi

bir kısmını basılı (kacircğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen

koşullarla kullanıma accedilma iznini Hacettepe Uumlniversitesine verdiğimi bildiririm Bu

izinle Uumlniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tuumlm fikri muumllkiyet haklarım

bende kalacak tezimin tamamının ya da bir boumlluumlmuumlnuumln gelecekteki ccedilalışmalarda

(makale kitap lisans ve patent vb) kullanım hakları bana ait olacaktır

Tezin kendi orijinal ccedilalışmam olduğunu başkalarının haklarını ihlal etmediğimi ve

tezimin tek yetkili sahibi olduğumu beyan ve taahhuumlt ederim Tezimde yer alan telif

hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin

yazılı izin alınarak kullandığımı ve istenildiğinde suretlerini Uumlniversiteye teslim

etmeyi taahhuumlt ederim

TeziminRaporumun tamamı duumlnya ccedilapında erişime accedilılabilir ve bir kısmı veya

tamamının fotokopisi alınabilir

(Bu seccedilenekle teziniz arama motorlarında indekslenebilecek daha sonra tezinizin

erişim statuumlsuumlnuumln değiştirilmesini talep etseniz ve kuumltuumlphane bu talebinizi yerine

getirse bile teziniz arama motorlarının oumlnbelleklerinde kalmaya devam edebilecektir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını ve fotokopi

alınmasını (İccedil Kapalı Oumlzet İccedilindekiler ve Kaynakccedila hariccedil) istemiyorum

(Bu suumlrenin sonunda uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde

teziminraporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir kaynak goumlsterilmek şartıyla

bir kısmı veya tamamının fotokopisi alınabilir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını istemiyorum ancak

kaynak goumlsterilmek şartıyla bir kısmı veya tamamının fotokopisinin alınmasını

onaylıyorum

Serbest SeccedilenekYazarın Seccedilimi

28052018

Eda ALPBAZ

iv

ETİK BEYAN

Bu ccedilalışmadaki buumltuumln bilgi ve belgeleri akademik kurallar ccedilerccedilevesinde elde ettiğimi

goumlrsel işitsel ve yazılı tuumlm bilgi ve sonuccedilları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak

sunduğumu kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı yararlandığım

kaynaklara bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu tezimin kaynak

goumlsterilen durumlar dışında oumlzguumln olduğunu Tez Danışmanı Dr Oumlğr Uumlyesi Bahadır

Bumin OumlZARSLANın danışmanlığında tarafımdan uumlretildiğini ve Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Tez Yazım Youmlnergesine goumlre yazıldığını beyan

ederim

Eda ALPBAZ

v

OumlZET

ALPBAZ Eda Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcistan

Cumhuriyetirsquone Doumlnuumlşuuml Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018

Ccediloğunluğunu Ahıska Tuumlrklerinin oluşturduğu iccedilinde az sayıda Kuumlrt ve Hemşinrsquoin de

bulunduğu Ahıska Tuumlrkleri kimliği ile nitelendirilen topluluk anavatanları olan Ahıska

Boumllgesinden 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği doumlneminde herhangi bir

sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln edilmiştir Suumlrguumlnde son derece zor koşullarda hayatlarını

suumlrduumlrmelerine rağmen zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşmuşlardır Bununla birlikte Ahıska

Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml ccedileşitli girişimlere rağmen muumlmkuumln olamamıştır

Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycan Tuumlrkiye Oumlzbekistan Tuumlrkmenistan

Kazakistan ve Amerika Birleşik Devletlerirsquonin olduğu ccedileşitli devletlerde yaşamaktadırlar

SSCBrsquo nin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde kalmıştır Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone uumlyeliği

ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml tekrar guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirme yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir

Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmek iccedilin bir yasa ve bu yasanın uygulanması iccedilin

kararnameler ccedilıkartmıştır Buna rağmen Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmeye hiccedilbir

zaman istekli olmamış yasaya ve kararnamelere de geri doumlnuumlşuuml zorlaştıracak huumlkuumlmler

koymuştur Avrupa Konseyi de Ahıska Tuumlrklerinin geri doumlnuumlş suumlrecinde etkili

olamamıştır

Anahtar Soumlzcuumlkler

Ahıska Tuumlrkleri İkinci Duumlnya Savaşı 1944 Suumlrguumlnuuml Guumlrcistan Geri Doumlnuumlş Yasası

vi

ABSTRACT

ALPBAZ Eda The Return Of The Meskhetian Turks To Republic Of Georgia Under

The Return Act Masterrsquos Thesis Ankara 2018

The group characterised under the identity of Ahiskan Turks where the Ahiskan Turks

comprise the majority of this group including a small number of Kurds and Hemşins

were exiled from theirm homeland to different parts of the country in 1944 during the

period of the Soviet Socialist Republics without any specific reason Their homeland is

called Ahiska region where is now in the Republic of Georgia Even though they have

been maintained their lives under the regime of martial law and rigor conditions Ahiskan

Turks have liberated over time However return to their homeland has not been possible

despite various initiatives At the present time Ahiskan Turks live in various countries

including Azerbaijan Turkey Uzbekistan Turkmenistan Kazakhstan and USA

After the collapse of the USSR in 1991 the homeland of the Ahiskan Turks remained

within the borders of the Republic of Georgia The return of this community which had

been detached from its homelands once again came to the force in the membership of

Georgia to the Council of Europe and Georgia has been under the obligation to perform

their return as a condition of EC membership Georgia has issued a law to ensure the

return of Ahiskali Turks to the country and has made various regulations for the

implementation of this law

Georgia has issued a law to implement the return and decrees for the implementation of

this law Nevertheless Georgia has never been willing to perform the return and has made

provisions of law and decrees that will make difficult the return The Council of Europe

has not been effective in the process of Ahiska Turkrsquos return

Keywords

Ahiskan Turks The Second World War Exile In 1944 Georgia Return Act

vii

İCcedilİNDEKİLER

KABUL VE ONAY İ

BİLDİRİM İİ

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI İİİ

ETİK BEYAN İV

OumlZET V

ABSTRACT Vİ

İCcedilİNDEKİLER Vİİ

KISALTMALAR DİZİNİ X

GİRİŞ 1

1 BOumlLUumlM 3

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKLERİ

3

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU 3

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ 4

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER 6 1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 6

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil 6 1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 8 1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi 9 1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları 10

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları 12 1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi 12 1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler 13 1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları 14

1 3 3 Krasnodar Sorunu 15 1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu 15 1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları İhlacirclleri 15 1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil 18

1 4 AHISKA TUumlRKLERİNİN ANAVATANA DOumlNUumlŞ MUumlCADELESİ 19 1 4 1 Pasif Muumlcadele Doumlnemi 19

viii

1 4 2 Aktif Muumlcadele Doumlnemi 22 1 4 3 Uluslararası Placirctformlarda Muumlcadele Doumlnemi 24

2 BOumlLUumlM 27

ULUSLARARASI HUKUK ACcedilISINDAN AHISKA TUumlRKLERİNİN VATANA

DOumlNUumlŞ SORUNU 27

2 1 VATANA DOumlNUumlŞ SORUNU VE SORUNA TARAF DEVLETLER 27 2 1 1 Sorunun Tanımı 27 2 1 2 Soruna Taraf Devletler 28 2 1 3 Taraf Devletlerin Soruna Yaklaşımı 29

2 2 GUumlRCİSTANIN AVRUPA KONSEYİ UumlYELİĞİNİN SORUNA HUKUKİ ETKİLERİ 31 2 2 1 Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone Uumlyeliği 31 2 2 2 Uumlyeliğe Kabul Şartı Olarak Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlşlerini Sağlama Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml 33 2 2 3 Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln Uluslararası Hukuk Accedilısından Değerlendirilmesi 34 2 2 4 Avrupa Konseyi Belgelerinde Vatana Doumlnuumlş Sorunu 36

2 3 AHISKA TUumlRKLERİNİN ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN HAKLARI 39

3 BOumlLUumlM 44

GUumlRCİSTAN CUMHURİYETİrsquoNİN VATANA DOumlNUumlŞ CcedilERCcedilEVESİNDE

YAPTIĞI HUKUKİ DUumlZENLEMELER 44

3 1 5261 SAYILI VE 11 TEMMUZ 2007 TARİHLİ VATANA DOumlNUumlŞ YASASI 44 3 1 1 Yasanın Hazırlık Suumlreci 44 3 1 2 Yasada Yer Alan Huumlkuumlmlerin İccedileriği Ve Değerlendirilmesi 46

3 1 2 1 Yasanın Amacı Ve Yasada Kullanılan Terminoloji 46 3 1 2 2 Başvuruda Bulunma Hakkı Tanınanlar 47 3 1 2 3 Başvuruların Yapılması İle İlgili Usul 47 3 1 2 4 Başvuruların Kayıt Edilme Ve İncelenme Suumlreci 49 3 1 2 5 Başvurular Hakkında Değerlendirme Sonucu Verilen Kararlar 51 3 1 2 6 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlne Dayanılarak Guumlrcistan Vatandaşlığının Elde Edilmesi 52 3 1 2 7 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlnuuml Durduran Ve İptal Eden Haller 53

3 2 HUumlKUumlMET KARARLARI DUumlZENLEMELERİN İCcedilERİĞİ VE YORUMU 54 3 2 1 276 Sayılı Ve 17 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 54 3 2 2 299 Sayılı Ve 28 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 59 3 2 3 3 Sayılı Ve 9 Ocak 2008 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 61 3 2 4 87 Sayılı Ve 30 Mart 2010 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 62

3 3 2007 YILI SONRASINDA AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTANA DOumlNUumlŞLERİ 64

SONUCcedil 68

KAYNAKCcedilA 78

ix

EK 1 ORJİNALLİK RAPORU 90

EK 2 ETİK KURUL İZNİ MUAFİYET FORMU 91

EK 3 11 TEMMUZ 2007 TARİH VE 5261 SAYILI GUumlRCİSTAN YASASI 92

EK 4 17 ARALIK 2007 TARİH VE 276 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 98

EK 5 28 ARALIK 2007 TARİH VE 299 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 103

EK 6 9 OCAK 2008 TARİH VE 3 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ KARARI

108

EK 7 30 MART 2010 TARİH VE 87 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 110

x

KISALTMALAR DİZİNİ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

AGİT Avrupa Guumlvenlik ve İşbirliği Teşkilatı

AİHK Avrupa İnsan Hakları Komisyonu

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AK Avrupa Konseyi

AKMP Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi

AUumlHFD Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

BDTK Birleşik Devletler Topluluğu Konferansı

Bkz Bakınız

BM Birleşmiş Milletler

BMMYK Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği

C Cilt

KP Komuumlnist Parti

KPMK Komuumlnist Parti Merkez Komitesi

RF Rusya Federasyonu

RG Resmicirc Gazete

s Sayfa

S Sayı

SSC Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

xi

SUumlHFD Selccediluk Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

UAD Uluslararası Adalet Divanı

UAOuml Uluslararası Af Oumlrguumltuuml

UGOuml Uluslararası Guumlvenlik Oumlrguumltuuml

1

GİRİŞ

Anavatanları Guumlrcistan Cumhuriyeti iccedilindeki Ahıska boumllgesi olan ve Ahıska Tuumlrkleri

olarak adlandırılan topluluk 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

doumlneminde uumllkenin farklı kesimlerine belirli bir sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln

edilmişlerdir Suumlrguumlnde zor koşullar ve sıkıyoumlnetim altında hayatlarını suumlrduumlrmuumlş Ahıska

Tuumlrkleri zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşsalar da ccedileşitli girişimlere rağmen anavatanlarına

doumlnmeleri muumlmkuumln olmamıştır Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycanın

Tuumlrkiyenin Oumlzbekistanın Kazakistanın ve ABDnin olduğu ccedileşitli uumllkelerde

yaşamaktadırlar

SSCBrsquonin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilinde kalmıştır Bu topluluğun anavatanlarına geri doumlnuumlşuuml

Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyi (AK)rsquone uumlyeliği ccedilerccedilevesinde guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan AK uumlyeliğinin bir koşulu olarak onların geri doumlnuumlşuumlnuuml gerccedilekleştirme

yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir Bu amaccedilla bir yasa ccedilıkaran Guumlrcistan bu yasanın

uygulanmasıyla ilgili ccedileşitli duumlzenlemeler yapmıştır

Tezimizin amacı Ahıska Tuumlrklerinin ve Ahıska boumllgesinin tarihi uumlzerinde kısaca durup

Ahıska Tuumlrkleri sorununu uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde genel olarak değerlendirmek

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin vatana doumlnuumlşleri sağlamak amacıyla yaptığı duumlzenlemeleri ele

alarak bunların amacı gerccedilekleştirmeye uygun olup olmadığını geri doumlnuumlş suumlrecinin

gerektiği gibi gerccedilekleşip gerccedilekleşmediğini uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde ortaya

koymaktır

Tezimizin ilk boumlluumlmuuml Tarihi Suumlreccedilte Ahıska Boumllgesi ve Boumllgedeki Ahıska Tuumlrkleri

başlıklı olup bu boumlluumlmde Ahıska Boumllgesinin coğrafi konumu uumlzerinde durulacak takiben

Ahıska Tuumlrkuuml kimliğinin tarihteki varlığı ve Ahıska sorununu ortaya ccedilıkaran gelişmeler

suumlrguumln oumlncesinden 2000rsquoli yıllara kadar uzanan bir suumlreccedilte ortaya konulacaktır 1

boumlluumlmde son olarak Ahıska Tuumlrklerinin vatana doumlnuumlş muumlcadelesi pasif aktif ve

uluslararası platformlarda muumlcadele doumlnemi olarak iincelenecektir

2 boumlluumlmuumln başlığı Uluslararası Hukuk Accedilısından Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlş

Sorunu olup bu boumlluumlmde Ahıska Tuumlrkleri sorunu tanımlanarak sorunun tarafları uumlzerinde

2

durulacak Guumlrcistanrsquoın AK uumlyeliğinin geri doumlnuumlş sorununa hukuki etkileri ele alınacaktır

AK belgelerinde bu sorunun ne şekilde yer aldığına da değinilecektir

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin Vatana Doumlnuumlş Ccedilerccedilevesinde Yaptığı Hukuki Duumlzenlemeler

başlığını taşıyan 3 Boumlluumlmde Guumlrcistan tarafından kabul edilmiş olan 5261 Sayılı Eski

Sovyetler Birliği Tarafından 20 Yuumlzyılın 40rsquolı Yıllarında Guumlrcistanrsquodan Zorla Goumlccedile Tabi

Tutulan Şahısların Geri Doumlnuumlşuuml Hakkında Yasanın oumlncelikle hazırlık suumlreci ele alınacak

takiben Yasarsquonın maddeleri teker teker accedilıklanarak değerlendirilecektir İzleyen

boumlluumlmlerde de Yasanın uygulanmasıyla ilgili huumlkuumlmet kararlarının iccedileriği ortaya

konularak bunlar yorumlanacak ve Ahıska Tuumlrklerinin 2007 sonrasında Guumlrcistanrsquoa geri

doumlnme suumlreccedilleri uumlzerinde durulacaktır Soumlz konusu suumlreccedil ccedilerccedilevesinde Yasa amaca

uygunluğu bakımından değerlendirilecektir

Siyasi sosyal ekonomik ve hukuki boyutları olan ccedilok youmlnluuml bir incelemenin konusu

olabilecek Ahıska Tuumlrklerinin vatanlarına doumlnuumlşuuml sorunu aynı zamanda tarihi adaletin

gerccedilekleştirilmesi bakımından da oumlnem arz etmektedir Bu bakımdan soumlz konusu sorunun

insan haklarını da ilgilendiren bir boyutu da şuumlphesiz vardır Bu muumltevazı ccedilalışma tarihi

adaletin gerccedilekleştirilmesine ve suumlrguumln edilmiş kimselerin hukukunun korunmasına bir

nebze olsun katkıda bulunur ise kendimizi bahtiyar sayarız

3

1 BOumlLUumlM

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ

AHISKA TUumlRKLERİ

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU

Tuumlrk kuumlltuumlruumlnuumln ayrıntılarıyla işlendiği Dede Korkut Kitabı1 Ahıska adının geccediltiği

Tuumlrkccedile ilk kaynaktır2 Ahıska adı Dresden nuumlshasının3 Kazan-Beyin oğlu Uruzun tutsak

olduğunu beyan eden IV Boyunda Ak-Saka kelimesi ile tanımlanmıştır4 Ak-Saka Ak-

Kale anlamına gelmektedir5

1 Dede Korkut Kitabı Oğuz Tuumlrkleri hakkında bilgi veren on iki destansı hikacircyeden oluşmaktadır

Hikacircyeler aynı doumlnemde aynı boumllgede yaşayan ve birbirlerine ccedileşitli şekillerde bağlı bulunan

Oğuz beyleri etrafında toplanmıştır Beylerin ccedilevresi ve yaşayışı farklı olaylarla canlandırılırken

adetleri gelenekleri ve ccedileşitli youmlnleriyle buumltuumln bir Oğuz kavminin hayatı hikacircyelere

aksettirilmiştir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı I Giriş - Metin -

Faksimile Ankara 1994 Kırzıoğlu M Fahrettin Dede-Korkut Oğuznameleri Ankara 2000

Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı 2003 (Basım yeri yok) Sepetccedilioğlu Necati M Dede

Korkutun Kitabı İstanbul 1998 Hacaloğlu YuumlcelMemişoğlu Ragıp Dede Korkut

Destanlarında Adları Geccedilen Oğuz Beylerinin İzlerini Taşıyan Yer Adları Uumlzerine Bir Deneme

Sosyal Siyaset Konferansları 49 Kitap Prof Dr Turan Yazgana Armağan Oumlzel Sayısı İstanbul

2006 s 771-815 2 Aslan Kıyas Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 2 3 Dede Korkut Kitabının Dresden ve Vatikan nuumlshaları bulunmuştur Vatikan nuumlshası hikacircyelerin

sayısı bakımından eksiktir Dede Korkut Kitabının asıl ve buumlyuumlk nuumlshası Dresdendir Dresden

nuumlshası 19 yuumlzyılda Dresden Kuumltuumlphanesinde bulunmuştur Birbirinden bağımsız on iki destansı

hikacircyeyi iccedilermektedir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I s 3 33 56 57 64-

70 Dresden nuumlshasında sırasıyla Dırsa-Han Oğlı Boğaccedil-Han Salur Kazanın Evinin

Yağmalanması Kam Buumlre Oğlu Bamsı Beyrek Kazan Beyin Oğlu Uruz Beyin Esir Duumlştuumlğuuml

Duha Koca Oğlu Dumrul Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Kazılık Koca Oğlu Yigenek Basatın

Depegoumlzuuml Oumllduumlrduumlğuuml Begil Oğlu Ermenin Uşun Koca Oğlu Segrekin Salur Kazanın Oğlu

Uruzun Tutsaklıktan Ccedilıkarıldığı İccedil Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrekin Oumllduumlğuuml başlıklı destansı

hikacircyeler anlatılmaktadır Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I 4-22 Kırzıoğlu

Dede-Korkut s 7 58-129 4 Ahıska kelimesi Ak-Saka Kalasında kafirun casusu vardı ifadesiyle yer almaktadır Ergin

Dede Korkut Kitabı I s 157 5 Kırzıoğlu Dede-Korkut s 64 65

4

Ahıska Adıgoumln Aspinza Ahılkelek ve Bogdanovka gibi yerleşim birimlerini kapsayan

coğraficirc alan Ahıska boumllgesi olarak ifade edilmektedir6 Ahıska boumllgesi Guumlrcuumller

tarafından Axal-Tsixe (Yeni Kale) Sa-Mskhe (Mesx Yurdu) ve Sa-Atabago (Atabek

Yurdu) olarak ifade edilmektedir7 Boumllge tarihi kaynaklarda Mesketya olarak da

geccedilmektedir8

Ahıska boumllgesi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)rsquonin dağılmasıyla

bağımsızlığını kazanan Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin sınırları iccedilerisinde yer almaktadır Bu

coğrafya Guumlrcistanrsquoın on iki idaricirc boumllgesinden biridir İdaricirc yapılanmada Ahıska-

Cavaheti (Samtshe-Cavaheti) olarak isimlendirilmektedir9 Guumlrcistanın guumlneybatısında

Tuumlrkiye Cumhuriyetirsquonin kuzeydoğusunda yer alan boumllge Ardahan ile sınır

oluşturmaktadır Tuumlrkgoumlzuuml Sınır Kapısına 15 kilometre mesafededir Boumllgenin toplam

yuumlz oumllccediluumlmuuml 6260 kilometre karedir10

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ

Ahıska boumllgesinin tarihi ahalisi iken 1944 senesinde toplu suumlrguumlne tacircbii tutulan

ccediloğunluğunu Tuumlrklerin oluşturduğu iccedilerisinde az sayıda Kuumlrt ve Guumlrcuuml nuumlfusun

bulunduğu grup uumlyeleri Ahıska Tuumlrkuuml kimliği altında birleşerek Ahıska Tuumlrkleri

adlandırması ile tanımlanmıştır11

6 Seferov RehmanAkış Ayhan Sovyet Doumlneminden Guumlnuumlmuumlze Ahıska Tuumlrklerinin Yaşadıkları

Coğrafyaya Goumlccedillerle Birlikte Genel Bir Bakış A General Look Into The Geographical Areas

Where Ahiska Turks Have Been Living Since The Soviet Period Together With The Emigrations

Tuumlrkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 24 Konya 2008 s 395 7 Zeyrek Yunus Tarihin Okunmamış Sayfası Ahıska Uluslararası Succedillar ve Tarih Dergisi

İstanbul 2008 Sayı 5-6 s 53 8Mesketya adı hakkında yeterli bilginin olmadığı MeskMeskhMeskhi kavmi tarafından

verilmiştir Bkz Zeyrek Yunus Ahıska Boumllgesi ve Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2001 s 6 9 Taşdemir Tekin Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Suumlrguumln Ahıskalılar İstanbul

2005 s 17 10 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 395 11 Ahıska Tuumlrkleri şeklindeki adlandırma 1980li yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmıştır

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln oumlncesi suumlreccedilte kendilerini Kafkas Tuumlrkleri olarak tanımlarken Sovyet

SSCB Doumlneminde birlikte yaşadıkları halklar tarafından Tuumlrk olarak isimlendirilmişlerdir Bkz

Aydınguumln AyşeguumllAsker Ali Guumlrcistan De Jure Uumlniter De Facto Parccedilalı Ankara 2012 s 178

(dipnot 81) Guumlrcuumller ise boumllgenin yerli Tuumlrk ahalisini Mesh olarak isimlendirmektedir Bkz

Zeyrek Tarihin Okunmamış Sayfası s 52

5

Ahıska Tuumlrklerinin tarihi ve etnik koumlkeni yeterince araştırılmamıştır12 Ahıska Tuumlrklerinin

tarihine ve etnik koumlkenine ilişkin yerli ve yabancı kaynaklarda farklı değerlendirmeler yer

almaktadır13 Değerlendirmelerin konu hakkında araştırma yapan kişilerin etnik

koumlkeninden savunduğu ideolojiden ve tarihi gerccedilekleri kavrayıp aktarma biccediliminden

etkilendiği savunulmaktadır14

Guumlrcuuml araştırmacılar Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcuuml soylu Hıristiyan bir topluluk olduğunu

Osmanlı İmparatorluğursquonun boumllgede huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yıllarda bu kişilerin

Muumlsluumlmanlaştırılarak Tuumlrkleştirildiğini ileri suumlrmektedir15 Buna goumlre inceleme konusu

olan Muumlsluumlman grup Meshlerin soyundan gelmektedir16 Tuumlrk araştırmacılar ise Mesk

kavminin Guumlrcuuml soylu olmadığı gibi Ahıska Tuumlrklerini de ifade etmediğini zira tarihi

kaynaklarda Mesk kavminin koumlkenine dair accedilık bilgilerin yer almadığını17 Ahıska

Tuumlrklerinin Kıpccedilakların soyundan geldiğini ileri suumlrmektedir18 Buna goumlre Ahıska

Tuumlrklerinin siyasicirc sosyal ve kuumlltuumlrel alanda var olma muumlcadelesine başlamaları ccedilok yeni

olmakla birlikte boumllgedeki etnik mevcudiyetleri Milacircttan Oumlnce (MOuml)ye uzanmaktadır19

MOuml VII yuumlzyılda boumllgeye yerleşen Sakalardan itibaren boumllgede kurulan devletlerin etnik

12 Yuumlzbey İrade Ahıskalı Tuumlrkler ve Kuumlltuumlrleri Turkish Studies International Periodical For the

Languages Literature and History of the Turkish or Turkic Vol 37 Ankara Fall 2008 s 679

SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 13 Değerlendirmeler iccedilin bkz Aydınguumln AyşeguumllAydınguumln İsmail Ahıska Tuumlrkleri- Ulusoumltesi

Bir Topluluk Ulusoumltesi Aileler Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Tuumlrk-Kazak Uumlniversitesi

Ankara 2014 s 35 Modebadze Valeri Historical Background of Meskhetian Turksrsquo Problem

and Major Obstacles to the Repatriation Process International Black Sea University (IBSU)

Scientific Journal Vol 3(1) Georgia 2009 s114 14 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 35 15İbreili Sandro Guumlrcuuml Halkının Tarihi Osmanlı- Guumlrcuuml İlişkileri Uumlzerine Kapsamlı Bir

Araştırma Yay Haz Zeynep Aytekin İstanbul 2014 s 508 509 Trier TomTarkhan-Mouravi

GeorgeKilimmik Forrest Meskhetians Homeward Bound Georgia 2011 s 7 Modebadze

Historical Background s 114 16 Berdzenişvili NikolozCanaşia Simon [Cavahişvili İvane] Guumlrcuumlstan Tarihi İstanbul 2000 s

31 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 7 17 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 6 18 Kırzıoğlu M Fahrettin Yukarı Kuumlr ve Ccediloruk Boylarında Kıpccedilaklar İlk- Kıpccedilaklar (MOuml VIII-

MS VI yuumlzyıl) ve Son- Kıpccedilaklar (1118 1195) ile Ortodoks- Kıpccedilak Atabekler Huumlkuumlmeti

(1267- 1578) (Ahıska Ccedilıldır Eyaleti Tarihinden) Ankara 1992 s 175 Zeyrek Ahıska Boumllgesi

s 176 19 Aslan Ahıska s 6 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 12

6

yapısında Tuumlrk kavimleri etkili olmuştur20 XI yuumlzyılda Anadoluda Tuumlrk siyasicirc

varlığının gerccedilekleşmesiyle boumllgedeki Tuumlrk nuumlfus ağırlığını hissettirmeye başlamıştır21

XII yuumlzyıldan itibaren kuzeyden gelen Kıpccedilak Tuumlrklerinin burayı yurt edindiği

bilinmektedir22

Ahıska boumllgesi 9 Ağustos 1578 tarihinde Safevilere karşı kazanılan Ccedilıldır Meydan

Muharebesinden sonra Serdar Lala Mustafa Paşa tarafından Osmanlı Devleti topraklarına

katılmıştır Ahıska 250 yıl boyunca Osmanlı Devletinin Ccedilıldır Eyaletinin başkenti

olmuştur23 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı sonunda imzalanan 14 Eyluumll 1829 tarihli

Edirne Antlaşmasıyla Ahıska şehri savaş tazminatı olarak Ruslara verilmiştir24 O

tarihten itibaren Ccedilarlık Rusya ve SSCB iccedilinde kalan Ahıska SSCBnin dağılması ve

Guumlrcistanrsquoın bağımsızlığını kazanmasıyla Guumlrcistan sınırları iccedilinde kalmıştır

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER

1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil

Tarihi suumlreccedilte değişik doumlnemlerde Ccedilarlık Rusya ve SSCBnin izlediği yayılmacı politika

Kafkasya topraklarında yaşayan Muumlsluumlman toplulukları olumsuz etkilemiştir Oumlzellikle

SSCB tarihinde Stalinizm olarak bilinen doumlnemde devlet mekanizmasının guumlccedillenmesiyle

20 Buntuumlrk Seyfeddin Rus Tuumlrk Muumlcadelesirsquonde Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2007 s XV

Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 10 21 BerdzenişviliCanaşia [Cavahişvili] Guumlrcuumlstan s 135 Bilge M Sadık Osmanlı Devleti ve

Kafkasya İstanbul 2005 s 16 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 55 Aslan Ahıska s 6 22Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 119 Aydınguumln AyşeguumllBalım-Harding CcediliğdemHoover

MatthewKuznestov IgorSwerdlow Steve Meskhetian Turks-An Introduction to their History

Culture and Resettlement Experiences Washington 2006 s 4 23 Bayraktar Rasim Ahıska- Ccedilıldır Beylerbeyliği İstanbul 2000 s 29 Bilge Osmanlı Devleti

s 217 218 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 176 24 Avşar Bozkurt ZakirTunccedilalp Zafer Suumlrguumlnde 50 Yıl Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 16

Bayraktar Ahıska- Ccedilıldır s 52 Bilge Osmanlı Devleti s 193

7

devlet kaynaklı şiddet desteklenen bir durum olmuştur25 Kendi taraftarlarına bile

kuşkuyla yaklaşan youmlnetim26 sadakatsizlik yapma olasılığı olduğu duumlşuumlnuumllen kişileri ve

etnik grupları 1920rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkistan (Orta Asya)daki ve Sibiryarsquodaki

toplama kamplarına goumlndermiştir27 SSCBnin izlediği bu baskıcı politika Ahıska

Tuumlrklerine de yansımış ve boumllgede yaşama koşullarını zorlaştırmıştır28 Bu doumlnemde

birccedilok Ahıska Tuumlrkuuml yasa dışı yollarla Tuumlrkiyeye geccedilmeye ccedilalışmış kaccedilak geccedilişlerde

oumlluumlmler yaşanmıştır29

1930rsquolu yılların başlarında Tuumlrklerin suumlrguumln edileceği hakkında haberler boumllge halkı

arasında dolaşmaya başlamış ancak suumlrguumlnuumln İkinci Duumlnya Savaşı devam ederken

yapılacağı duumlşuumlnuumllmemiştir Suumlrguumlnden bir ay oumlnce boumllgeye asker sevki yapılmış

boumllgenin Tuumlrk koumlylerine gizli bir olağanuumlstuuml durum uygulanarak giriş ve ccedilıkışlar

yasaklanmıştır Ruslar Tuumlrk koumlkenli Muumlsluumlmanlara guumlvenmemekteydi ve İkinci Duumlnya

Savaşırsquona kadar askere almamaktaydı İkinci Duumlnya Savaşırsquonın başlamasıyla birlikte

Ahıska Tuumlrkleri askere alınmaya başlamıştır Ahıska boumllgesinden 15 yaşından 55 yaşına

kadar buumltuumln erkekler toplamda 40000 asker Alman cephesine goumlnderilmiştir Savaşa

goumlnderilen 40000 insanın geride bıraktığı kadınlar ccedilocuklar ve yaşlılar ise Ahıskarsquodan

Borcomrsquoa uzanan demir yolu yapımında ccedilalıştırılmıştır30

25 Bayraktar Rasim Eski Sovyetlerde Tuumlrk Kimliği Ankara 2013 s 38 26 Montefiore Simon Sebag Genccedil Stalin Biyografi İkinci Kitap Ccedilev Yavuz Alogan İstanbul

2010 s 309 318 319 27 Bayraktar Eski Sovyetlerde s 39 Arslan Elif Vatanlarına Doumlnemeyen Son Tuumlrk Topluluğu

Ahıska Tuumlrkleri Avrupadan Asyaya Sorunlu Tuumlrk Boumllgeleri Der Bekir Guumlnay İstanbul 2005

s 649 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 28 İbreili Guumlrcuuml Halkının s 441 442 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Bayraktar

Eski Sovyetlerde s 38 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 398 Hasanoğlu İbrahim

Sovyetler Birliğirsquonde 1944 Suumlrguumlnleri ve İnsan Kayıpları Bizim Ahıska Sayı 40 Ankara

Sonbahar 2015 s 6 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 681 29 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 SSCB bu

gelişmeden rahatsız olmuş ve Ahıska Tuumlrklerini 1937 yılında Rejim Duumlşmanı olarak ilacircn etmiştir

Ahıska Tuumlrklerine uygulanan baskı bu tarihte daha da fazla olmuştur Bkz Arslan Vatanlarına

Doumlnemeyen s 650 Sargın Hakan Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların Stratejik Boyutu

Marmara Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Tuumlrk Tarihi Ana Bilim Dalı Genel Tuumlrk

Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2006 s 15 30 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 196 197 Ekim 1944rsquote tamamlanan ve Ahıska

Tuumlrklerinin kendi elleriyle inşa ettikleri Borcom-Vale demir yolu hattı trajik bir şekilde daha

sonra kendi suumlrguumlnlerinde kullanılmıştır Bkz Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s

110 Zeyrek Yunus Ahıska Araştırmaları Ankara 2006 s 25

8

1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

İkinci Duumlnya Savaşı sırasında gerccedilekleştirilen etnik muumlhendislik operasyonuyla birccedilok

halk toplu olarak suumlrguumln edilmiştir 1941 yılında İdil (Volga) Havzasında ve başlıca Rus

şehirlerinde yaşayan Almanlar Tuumlrkistana ve Sibiryarsquoya suumlruumllmuumlştuumlr Bu suumlrguumlnuuml

1944rsquote Kırım Tatar Tuumlrklerinin Kalmukların Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerinin Ccedileccedilenlerin

ve İnguşların suumlrguumlnuuml izlemiştir Kasım 1944te 14 Kasımı 15 Kasıma bağlayan gece

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln edilen son halk olmuştur31

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkistana topluca suumlrguumln edilmesi SSCBrsquonin Halk İccedilişleri Komiseri

Lavrentiy Beriyarsquonın Devlet Savunma Komitesi Başkanı İ V Stalinrsquoe goumlnderdiği 24

Temmuz 1944 tarihli yazısıyla oumlnerilmiştir32 Beriyanın oumlnerisi Devlet Savunma

Komitesinin 31 Temmuz 1944 tarihli ve 6279 sayılı kararıyla33 yasal dayanağını

kazanmıştır Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln kararı 14 Kasım 1944te uygulamaya

koyulmuştur Oumlnceden boumllgeye yerleştirilen askerler tarafından meydanda toplanan halk

sabaha karşı demir yolu istasyonuna getirilerek 8-10 aile halinde yuumlk vagonlarına

doldurulmuştur34 Binlerce insan Tuumlrkistan iccedillerine doğru yaklaşık bir ay suumlrecek

yolculuğa ccedilıkarılırken35 yuumlzyıllarca yaşadıkları koumly ve kasabalara Guumlrcuumller ve Ermeniler

yerleştirilmiştir36

31 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Modebadze Historical Background s 115 Buntuumlrk

Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 642 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 11 32Oumlneri SSCB sınırının Guumlrcistan kısmında sınır guumlvenliği temin etmek amacı ile Ahıska Adıgoumln

Ahılkelek Aspinza ve Bogdanovka rayonları ile Acaristan Oumlzerk SSCrsquoye bağlı koumlylerden Tuumlrk

Kuumlrt ve Hemşin olmak uumlzere 16700 hanenin toplam 86000 kişilik nuumlfusunun Kazakistan

Oumlzbekistan ve Kırgızistan SSCBye tahliye edilmesi uygun goumlruumllmektedir Ifadesiyle iletilmiştir

Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Aslan Ahıska s 37 38 33 Karar metni iccedilin bkz Aslan Ahıska s 39-43 34 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Aslan Ahıska s 8 35 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 36 Buntuumlrk Seyfeddin Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Suumlrguumlnuuml Giresun Uumlniversitesi İslami

İlimler Fakuumlltesi Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve

Sosyal Sorunları Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And

Social Problems Of Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s

90 91 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 660 Nodia Ghia (ed)

Ethnic ndash Confessional Groups and Challenges to Civic Integration in Georgia Azeri Javakheti

Armenian and Muslim Meskhetian Communities Tibilisi 2002 s 42

9

Kış mevsiminin yaşandığı tarihlerde suumlrguumln soğuğun accedillığın ve oumlluumlmlerin eşliğinde

gerccedilekleşmiştir Yolculuk esnasında tifo salgını başlamış gerekli sağlık hizmetinin

sağlanamaması sebebiyle birccedilok insan hayatını kaybetmiştir37 Suumlrguumlne goumlnderilenlerin

bir kısmı suumlrguumln yerlerine varamadan hayatını kaybederken sağ kalanlar zor şartlar

altında yaşamaya ccedilalışmıştır38

Ahıska Adıgoumln Ahılkelek Aspinza Bogdanovka ve Acaristan Oumlzerk SSCden suumlrguumln

edilen Tuumlrklerin Kuumlrtlerin ve Hemşinlerin sayısı tam olarak bilinememektedir 6279

sayılı kararda 86000 kişinin suumlrguumln edilmesi kararlaştırılmış ancak kararın uygulama

sonucunu iccedileren 28 Kasım 1944 tarihli raporda39 91095 kişinin tahliye işlemlerinin

tamamlanarak yeni yerleşim yerlerine doğru hareket etmekte olduğu accedilıklanmıştır

Araştırmacılar bu belgelerde yer alan sayının gerccedilek değeri goumlstermediğini savunmuş ve

araştırmalarında suumlrguumln edilen nuumlfusu farklı sayılarla goumlstermiştir40

SSCB Youmlnetimi Stalin doumlneminde ve sonraki doumlnemde Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik

haberlere sansuumlr getirmiştir41 Ahıska Tuumlrklerinin yaşadığı suumlrguumln 1968 yılına kadar gerek

uluslararası duumlzeyde gerekse SSCBde ccediloğunluk tarafından duyulmamıştır42

1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi

Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln edilme gerekccedilesi tam olarak bilinmemektedir43 6279 sayılı

kararda sınır guumlvenliğinin sağlanması iccedilin boumllgeden tahliye edildikleri accedilıklanmış Ahıska

37 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 224 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 44

Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Suumlrguumln sırasında hayatını kaybeden insan sayısının 17000

ile 30000 arasında olduğu ifade edilmektedir Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 7 38 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 39 Rapor iccedilin bkz Aslan Ahıska s 45 46 40Suumlrguumln edilen insan sayısının farklı goumlsterimleri iccedilin bkz Pentikaumlinen OskariTrier Tom

Between Integration and resettlement the Meskhetian Turks Arbeitspaperworking paper

Flensburg 2004 s 11 Conquest Robert Kayıp Bir Halk Rusya Mesketyalıları Ccedilev Eşref

Oumlzbilen Tuumlrk Duumlnyası Araştırmaları Dergisi Sayı 50 Ankara 1987 s 183 Lynch M Lives on

Hold The Human Cost of Statelessness February 2005 Washington s 31 Hasanoğlu Sovyetler

Birliğirsquonde s 7 41 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 226 42 Conquest Kayıp Bir Halk s 183 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 43 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8

10

Tuumlrklerine herhangi bir succedil isnadında bulunulmamıştır Bu sebeple suumlrguumlne tacircbii

tutulmalarının işledikleri bir succedila karşılık yapılmadığı anlaşılmaktadır Suumlrguumln edilen

diğer halkların aksine Ahıska Tuumlrkleri Alman ordularıyla iş birliği yapmakla

succedillanmamıştır Kendilerine Alman tehlikesinden korumak iccedilin başka yerlere

nakledildikleri soumlylenmiştir44

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkiyersquoye sınır boumllgede yaşamalarının kendilerini Tuumlrkiyersquoye yakın

hissetmelerinin olası bir Tuumlrk muumldahalesinde bu boumllgede Tuumlrkiyersquoye yardımcı olma

ihtimallerinin varlığı ve boumllgeyi Tuumlrklerden temizlemek isteyen Ermenilerin Moskovarsquoya

uyguladıkları baskıların suumlrguumlnuumln gerccedilek sebepleri arasında olabileceği savunulmuştur45

1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları

SSCBrsquonin iccedil kısımlarına suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrkleri Tuumlrkistana ulaştıktan sonra geniş

bir araziye dağınık olarak yerleştirilmiştir46 İskacircn edildikleri boumllgelerde kapı ve penceresi

olmayan evlere yerleştirilen bulaşıcı hastalıkların ve yetersiz beslenmenin sebep olduğu

sorunlarla karşılaşan Ahıska Tuumlrkleri zor şartlar altında hayatlarını idacircme ettirmeye

ccedilalışmıştır47

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn boumllgelerine yerleştirilmelerinden 6 ay sonra sıkıyoumlnetim rejimine

tabi tutulmuştur 1956 yılına kadar uygulanan ve suumlrekli bir denetim mekanizmasına

dayanan sıkıyoumlnetim rejimi Ahıska Tuumlrklerinin yaşam şartlarını daha da zorlaştırmıştır48

Sıkıyoumlnetim rejimi 1944ten 1956ya kadar 12 yıl boyunca uygulanmıştır Yaşam sağlık

eğitim ve seyahat haklarının kullanımına youmlnelik sınırlama getiren rejim Ahıska

44 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Mustafa Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska

Tuumlrkleri Sorunu Ankara 2016 s 438 Bu tarihte yenilmek uumlzere olan Almanların gerccedilek bir

tehdit oluşturması muumlmkuumln değildi Bkz Conquest Kayıp Bir Halk s 184 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 45 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 438 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 Nodia(ed) Ethnic ndash

Confessional s 42 46 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 47 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 215 216 224 48Conquest Kayıp Bir Halk s 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48

AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 7

11

Tuumlrklerini ayrımcı politikalardan ve hak mahrumiyetinden kaynaklanan sorunlarla

muumlcadele etmek zorunda bırakmıştır Bu doumlnemde Ahıska Tuumlrklerinin belirli bir

boumllgenin dışına ccedilıkmaları yasaklanmış akrabalarını goumlrmek amacıyla dacirchi

yerleştirildikleri koumlylerden ayrılarak başka bir koumlye gitmelerine muumlsaade edilmemiştir49

Ahıska Tuumlrkleri boumllgeden ayrılmadıklarını kanıtlamak amacıyla oumlzel polis birimlerine

giderek belirli aralıklarla imza atmakla yuumlkuumlmluuml tutulmuştur50 1954 yılında Ahıska

Tuumlrklerinin imza atma zorunluluğu kaldırılmış ancak koumly dışına izinsiz ccedilıkmalarına

ilişkin yasak devam ettirilmiştir51 Ahıska Tuumlrkleri sıkıyoumlnetim suumlresince sağlık

hizmetlerinden zamanında faydalanamamış ve yasaklar sebebiyle eğitimlerini

tamamlama imkacircnını bulamamıştır52

Suumlrguumln edilen halklara uygulanan sıkıyoumlnetim rejimi SSCB Yuumlksek Sovyet

Prezidyumursquonun53 28 Nisan 1956 tarihli ve 135142 sayılı kararıyla kaldırılmıştır Bu

karar Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerine Ccedileccedilen İnguş ve Kalmuklara vatana doumlnuumlş hakkı

tanırken Ahıska Tuumlrklerini ve Kırım Tuumlrklerini bu haktan mahrum bırakmıştır Vatana

doumlnuumlş izni verilmeyen Ahıska Tuumlrkleri 1956 tarihli kararla yalnızca seyahat

oumlzguumlrluumlklerine getirilen sınırlamalardan kurtulmuştur 54

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn rejiminin sonlandırılmasıyla vatanlarına yakın yerlere goumlccedil etmeye

başlamıştır Goumlccediller Tuumlrkistanın ccedileşitli boumllgeleri uumlzerinde yoğunlaşmış Azerbaycan ve

Karaccedilay-Balkar boumllgesi onların yeni vatanı olmaya başlamıştır Anavatanlarına doumlnme

cesareti goumlsteren Ahıska Tuumlrkleri trenlere doldurularak boumllgeden uzaklaştırılmıştır

Benzer girişimlerin oumlnlenmesine youmlnelik tedbirler getirilmiş bu amaccedilla Tuumlrkiye sınırında

2-7 kilometre olan tampon boumllge 78 kilometreye ccedilıkartılarak yasak boumllge ilacircn edilmiştir

49 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 50 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 51 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 225 52 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 224 225 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8 53 Başkanlık Heyeti 54 PentikaumlinenTrier Between Integration s11 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 682 Sargın

Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 41 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 51 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 44 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow

Meskhetian Turks s 7

12

SSCBnin dağılmasına kadar boumllgeye yapılacak girişler guumlvenlik birimlerinden alınan

oumlzel izinle muumlmkuumln olmuştur55

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları

1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi

Tuumlrkistana suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrklerinin 1989 yılı itibaricircyle nuumlfus dağılımı yaklaşık

olarak Oumlzbekistanrsquoda 180000 Kazakistanrsquoda 30000 Azerbaycanrsquoda 12500

Kırgızistanda ve Tuumlrkmenistanrsquoda toplamda 75000 şeklinde accedilıklanmıştır56 1989 yılına

ait nuumlfus verileri Fergana olayları oumlncesinde Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun buumlyuumlk oranda

Oumlzbekistanda yaşadığını goumlstermektedir

Ahıska Tuumlrkleri Moskova merkezli propaganda gruplarının halk duumlşmanı insan eti yiyen

toplum şeklindeki nitelendirilmeleriyle oluşturulan olumsuz kamuoyu neticesinde yerel

halklar tarafından dışlanmıştır57 Oumlzbekistanrsquoın Fergana Vadisirsquone suumlruumllen Ahıska

Tuumlrkleri aleyhlerine oluşturulan algı sebebiyle Oumlzbekler tarafından hoş karşılanmamış

45 yıl bir arada yaşayan iki toplum arasında 1989 yılı itibaricircyle şiddetli ccedilatışmalar

yaşanmaya başlanmıştır58

Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin ccedilatışması kuumlccediluumlk bir tartışmadan kaynaklanmıştır59 Resmicirc

belgelere goumlre Ahıskkalılarla Oumlzbekler arasındaki ilk ccedilatışma 20 Mayıs 1989rsquoda Fergana

iline bağlı Kuvasay kasabasında Ahıskalı ve Oumlzbek genccediller arasında ccedilıkan tartışmalarla

başlamış 22 Mayısrsquota kavgaya doumlnuumlşmuumlştuumlr 24 Mayısrsquota tartışmalar tekrarlanmış devlet

youmlneticilerinin ve aksakalların muumldahalesiyle yatıştırılmıştır60 Olaylar 3-4 Haziran

55 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 228 231 56 Aslan Ahıska s 13 57 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 58 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 400 401 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683 59 Aslan Ahıska s 13 Hasanoğlu İbrahim 25 Yıldoumlnuumlmuuml muumlnasebetiyle Ahıska Tuumlrklerinin

Fergana Faciası Bizim Ahıska Sayı 34 Ankara Bahar 2014 s 11 60 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 344

13

itibaricircyle Fergana Margila Taşlak ve Kuvasay vilacircyetlerinde tam bir ayaklanma halini

almış61 ve ancak 15 Haziranrsquoda yatıştırılabilmiştir62

1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler

Fergana Vadisinde başlayarak uumllke geneline yayılan şiddet olaylarının hangi

gerekccedilelerden oumltuumlruuml vuku bulduğu guumlnuumlmuumlzde dacirchi bilinememektedir Ccedilatışmaya sebep

oluşturacak hiccedilbir somut sorunun olmadığı Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin dil din ve

diğer kuumlltuumlrel oumlğeler accedilısından oumlnemli sayılabilecek bir boumlluumlnme olmadan uzun yıllar

birlikte yaşadığı Ahıska Tuumlrkleri iccedilin ccedilatışmaların beklenmedik bir gelişme olduğu

belirtilmektedir63

Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik saldırıların gerccedilek sebepleri belirlenemese de basit bir

kavganın zamanla buumlyuumlmesinin temeli sosyo-ekonomik ve sosyo-politik gelişmelerin

incelenmesini gerektirmektedir Buna goumlre Oumlzbekistanrsquoın ekonomik sorunları nuumlfus

artışı ve işsizlikle daha da koumltuuml hale gelmiş bu durum etnik azınlıklara karşı duumlşmanlık

duyulmasına sebep olmuştur64 Birccedilok Oumlzbek işsiz olmalarına gerekccedile olarak Ahıska

Tuumlrklerinin de aralarında bulunduğu etnik olarak Oumlzbek olmayan Alman Kırım Tatar

Yahudi ve Rus grupların işlerini ellerinden almalarını kabul etmiştir 65

61Aslan Ahıska s 13 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml

s 11 62 Aslan Ahıska s 13 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 48 Uluslararası toplum

Fergana olayları vasıtasıyla Ahıska Tuumlrklerinin sorunlarından haberdar olmuştur Bkz Faigov

Orkhan Ahıskalı Kimliğinin Kuumlreselleşmesi Giresun Uumlniversitesi İslami İlimler Fakuumlltesi

Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları

Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And Social Problems Of

Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s 491 63 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 62 64 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 8 Yuumlzbey

Ahıskalı Tuumlrkler s 683 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 27 65 Uumllkede birccedilok etnik azınlık varken kendilerine her bakımdan yakın olan Ahıska Tuumlrklerinin

duumlşman ilacircn edilmesi ve saldırılara uğraması kendilerini koruyacak siyasicirc bir guumlcuumln olmamasına

bağlanmıştır Bkz AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62

14

1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları

Yaşanan olaylarda binlerce oumlluuml ve yaralı olmuştur Ahıska Tuumlrkleri Sovyet Guumlvenlik

Kuvvetleri tarafından Fergana dışına kurulan kamplara yerleştirilmiş buumlyuumlk bir kısmı da

Kazakistanrsquoa Tuumlrkmenistanrsquoa ve Azerbaycanrsquoa goumlccedil etmiştir66 Farklı kaynaklarda değişik

rakamlara rastlamak muumlmkuumln olmakla birlikte ccedilatışmalarda 66rsquosı Ahıska Tuumlrkuuml 116

kişinin oumllduumlğuuml 2000 civarında insanın yaralandığı accedilıklanmıştır67 Ccedilatışmalardan kaccedilan

Ahıska Tuumlrklerinin sığındığı fabrika okul ve parti binaları yakılmıştır Can

guumlvenliklerinin sağlanması iccedilin 11000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln yerleştirildiği kışlalarda noumlbet

tutulmuştur Olaylar neticesinde yaklaşık olarak 13000 Ahıska Tuumlrkuuml boumllgeden

uzaklaştırılmıştır68

Ahıska Tuumlrklerinin boumllgeden uzaklaştırılmasıyla Ferganada durum bir suumlre sakinleşmişse

de 1990 yılının Şubat ve Mart aylarında uumllkenin farlı boumllgelerinde Ahıska Tuumlrklerine

youmlnelik saldırılar gerccedilekleşmiştir69 Fergana olaylarının Oumlzbekistanrsquoın geneline

yayılmasıyla yaklaşık olarak 80000 Ahıska Tuumlrkuuml bir yıl iccedilerisinde Oumlzbekistanı terk

etmek zorunda kalmıştır70 Ahıska Tuumlrklerinin boşalan evlerine ve iş yerlerine Oumlzbekler

yerleştirilmiştir Ahıska Tuumlrkleri Rusyarsquonın terk edilmiş kırsal boumllgelerine yerleştirilmiş

boumllgede tarım ve hayvancılık yapacak iş guumlcuumlnuuml sağlamıştır 71 Fergana olayları

Oumlzbekistanrsquoda yapılan yolsuzlukları unutturmuş ayrıca Oumlzbekistanda yaşayan Rusların

boumllgeden olası goumlccediluumlnuuml oumlnlemiştir Neticede Fergana olaylarından Oumlzbekistan ve Rusya

kacircrlı ccedilıkmıştır72

66 Aslan Ahıska s 13 67 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 68 Halidov İslacircm Ahıska Tuumlrklerinin Uluslararası Oumlrguumltler Nezdindeki Temasları Sakarya

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya 2011 s 40 69 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 15 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 Nodia (ed)

Ethnic ndash Confessional s 45 70 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s

6 71AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64 Nodia (ed) Ethnic ndash Confessional s 46 Uumlren

Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 136 72 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64

15

1 3 3 Krasnodar Sorunu

1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu

Fergana vilacircyetinde başlayarak uumllke geneline yayılan olaylar sebebiyle yaklaşık olarak

80000 Ahıska Tuumlrkuuml Oumlzbekistanrsquodan ayrılarak başta Rusya ve Azerbaycan olmak uumlzere

SSCBnin ccedileşitli cumhuriyetlerine goumlccedil etmek zorunda kalmıştır73

80000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln 50000rsquoden fazlası SSCB İccedilişleri Bakanı ve Bakanlar Kurulu

Başkanı Rıjkovrsquoun talimatıyla Rusyarsquonın farklı vilacircyetlerine yerleştirilmiştir74 Rusyarsquonın

orta boumllgelerine yerleştirilen Ahıska Tuumlrkleri zamanla Kuzey Kafkasyarsquoya goumlccedil etmeye

başlamış bu goumlccediller Krasnodar vilacircyetinde yoğunlaşmıştır75 Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun en

yoğun olduğu Rus vilacircyeti Krasnodar olmuştur76 Fergana olaylarından sonra

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusu 17000e ulaşmıştır Ayrımcı politikalara en ccedilok

Krasnodar boumllgesindeki Ahıska Tuumlrkleri maruz kalmıştır77

1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları

İhlacirclleri

Krasnodar SSCBrsquonin dağılmasıyla birlikte Ermenistanda Guumlrcistanda ve

Azerbaycanrsquoda yaşayan halkların goumlccedil ettiği ekonomik sosyal siyasicirc ve kuumlltuumlrel

gerginliklerin yaşandığı bir boumllge olmuştur78 Boumllgedeki Slavların koruyucusu ve

73 Osipov Alexander G Russian Experience Of Ethnic Discrimination Meskhetians İn

Krasnodar Moscow 2000 s 9 10 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s 6 74 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili

Politikaların s 51 75 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 108 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 76 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Lynch Lives on Hold s 43 77AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s1 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 47 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 111 Sargın Ahıska

Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 88 78 Aslan Ahıska s 26 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683

16

savunucusu roluumlnuuml uumlstlenen Kozak oumlrguumltlenmeler Slav olmayan topluluklara karşı

duumlşmanca davranmıştır79

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrklerinin zamanla artan nuumlfusu milliyetccedili grupları rahatsız

etmeye başlamıştır Ahıska Tuumlrkleri Krasnodarda İslacircm Devleti kurma amacı taşımakla

succedillanmış80 Ccedileccedilenistan ve Abhazya olaylarına Tuumlrkiyersquonin destek verdiği boumllgeye silacirch

yardımı yapıldığı Rusyarsquonın guumlvenliği accedilısından Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska

Tuumlrklerinin tehlike arz ettiği savunulmuştur81 Krasnodarda istenmeyen Ahıska Tuumlrkleri

boumllgeyi terk etmeye zorlanmıştır Bu amaccedilla faaliyet goumlsteren Kozak oumlrguumltleri Ahıska

Tuumlrklerinin en buumlyuumlk sorunlarından biri olmuştur82 Yerel youmlnetimlerin ve basın

organlarının desteğini alan Kozak oumlrguumltler83 devletin accedilık olarak yapamayacağı şeyleri

devlet adına yapmıştır84 Ahıska Tuumlrkleri paramiliter Kozak gruplarının yumuşak etnik

temizliğiyle karşı karşıya kalmıştır 85

Ahıska Tuumlrklerinin Rusyarsquonın iccedil boumllgelerine yerleşmelerini sağlama amacıyla ayrımcı

politikalar uygulanmaya başlanmıştır Ayrımcı politikalara maruz kalan Ahıska Tuumlrkleri

vatandaşlık eğitim muumllkiyet ccedilalışma ve sosyal guumlvenlik haklarından mahrum

bırakılmıştır 86 Fergana olayları sonrasında boumllgeye ilk gelen 3000 Ahıska Tuumlrkuumlne

vatandaşlık hakkı tanınırken daha sonra gelenlere bu hak tanınmamıştır 1991 yılında

kabul edilerek 6 Şubat 1992rsquode yuumlruumlrluumlğe giren Rusya Federasyonu (RF) vatandaşlık

kanunu huumlkuumlmleri dağılma oumlncesi RFde bulunanların vatandaşlık hakkına sahip

olacağını huumlkme bağlarken Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska Tuumlrkleri vatandaşlığa kabul

79 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 85 86 80 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 81 Aslan Ahıska s 27 82 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 83 Aslan Ahıska s 26 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 84 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 11 85Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 85 86 Swerdlow Steve Understanding Post ndash Soviet Ethnic Discrimination and

the Effective Use of US Refugee Resettlement The Case of the Meskhetian Turks of Krasnodar

Krai California Law Review Vol 94 Issue 6 California 2006 s 1838 AydınguumlnAydınguumln

Ahıska Tuumlrkleri s 122 86 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 106 109 111 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 84 Lynch Lives on Hold s 43

17

edilmemiştir Eski SSCB pasaportu ile dolaşan Ahıska Tuumlrklerine Rusya Federasyonu

pasaportu verilmemiştir Ahıska Tuumlrkleri geccedilerli herhangi bir kimlik belgesi olmadan

Krasnodarda zor şartlar altında yaşamak zorunda kalmış pasaport verilmediği iccedilin uumllke

dışına ccedilıkamamıştır 87

Yerel makamlar Ahıska Tuumlrklerinin tuumlm gelir kaynaklarını keserek boumllgeden gitmelerini

amaccedillamış ayrımcı bir yasal mekanizma tesis ederek uygulamaya koymuştur Bu amaccedilla

2002 yılında Ahıska Tuumlrklerine toprak kiralanması yasaklanmış topraklarını kiralayan

kişiler cezalandırılmıştır Bu uygulama Ahıska Tuumlrklerinin oumlnemli gelir kaynağının

kesilmesine sebep olmuş yaklaşık olarak 40 Ahıska Tuumlrkuuml bu kararı protesto etmek

amacıyla 10 guumln accedillık grevi yapmaya karar vermiştir Rusya Devlet Başkanı Vladimir

Putinin Ahıska Tuumlrklerinin maruz kaldıkları insan hakları ihlacircllerini incelemek uumlzere bir

komisyon kurmasıyla accedillık grevine son verilmiştir88 Yaşam koşullarını Devlet Başkanı

Putine iletmeleri neticesinde Ahıska Tuumlrklerinin Rusya vatandaşı sayıldığı bulundukları

boumllgede mahkemeye başvurarak pasaportlarını almaları gerektiği şeklinde bir cevap

iletilmiştir Mahkemeye başvurarak pasaport alan birkaccedil Ahıska Tuumlrkuuml olmuşsa da yerel

idaricirc organların baskıları sonucu mahkemeler vatandaşlık başvurularını reddetmiştir89

Krasnodar Valisi Tkaccedilov katıldığı bir televizyon programında baskıcı uygulamaların

hak kaybına uğramalarını oumlnleme amacı taşıdığını belirtmiştir Hırvatları Yugoslavyaya

kabul eden Sırpların Hırvat nuumlfusunun artmasıyla hak kaybı yaşadığına aynı akıbete

uğramamak iccedilin benzer politikalar benimsediklerine değinmiştir Ahıska Tuumlrklerinin

boumllgeden uzaklaştırılacağını ev baskını ve sıkı kontrollerle yakalanarak kamplarda

toplayacaklarını sorguya ccedilekeceklerini accedilıklamıştır90 Rus Huumlkuumlmetinin arkasında

olduğunu soumlyleyen Vali soumlzluuml uyarıların bir sonuccedil vermediğini bu sebeple de Ahıska

87Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 158 AydınguumlnAydınguumln Ahıska

Tuumlrkleri s 46 88AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 9 11

Swerdlow Understanding s 1842 89 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 159 90 Swerdlow Understanding s 1839

18

Tuumlrklerini sınırdışı edeceklerini birkaccedil ay iccedilerisinde charter uccedilakları ile boumllgeden

ccedilıkaracaklarını accedilıklayarak suumlrguumln sinyali vermiştir91

1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil

9 Nisan 2002de Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği (BMMYK) Ahıska

Tuumlrklerine uygulanan etnik ayrımcılığın kaygı verici olduğunu belirterek 13000den fazla

insanın suumlrguumln tehlikesi altında olduğu uyarısında bulunmuştur92 Mevcut şatların Ahıska

Tuumlrklerini her accedilıdan koruyacak ve guumlvenliklerini sağlayacak uumlccediluumlncuuml bir uumllkeye

yerleştirilmelerini gerekli kılmasıyla uluslararası oumlrguumltler bu youmlnde ccedilalışmalara

başlamıştır93

2002 yılında Uluslararası Af Oumlrguumltuuml (UAOuml)nuumln ABD Muumllteci Programı yetkilileriyle

yaptığı goumlruumlşme Ahıska Tuumlrklerinin Muumllteci Programıyla ABDye kabul edilmelerini

sağlayan oumlnemli bir gelişme olmuştur 2004 yılında ABD uzun zamandır ccedileşitli

ayrımcılıklara maruz kalan Ahıska Tuumlrklerinin ABDye iskacircnına youmlnelik bir placircn

geliştirme kararı almıştır94 ABD Muumllteci Programı 1 Şubat 2004te başlatılmıştır

Program Uluslararası Goumlccedil Oumlrguumltuuml (UGOuml) tarafından youmlnetilmiştir95 UGOuml yaklaşık

olarak 10000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln muumllteci statuumlsuumlyle Amerikaya yerleşmesi iccedilin

ccedilalışmalara başlamış96 Muumllteci Programının iccedileriği kapsamı ve şartları hakkında

bilgilendirme faaliyetlerinde bulunmuştur Bu kapsamda muumllteci statuumlsuumlyle ABDye

91 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 164 92Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 161 UNHCR Ethnic Minorities Could Face

Deportation From Russia Under New Decree

httpwwwunhcrorgnewslatest200243cadd4404ethnic-minorities-face-deportation-russia-

under-new-decreehtmlquery=krasnodar (Erişim Tarihi 22112016) 93 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 121 94AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 12

Swerdlow Understanding s 1854 1861 95AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 123 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 96 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 162

GERİ DOumlNUumlŞ YASASI CcedilERCcedilEVESİNDE AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTAN

CUMHURİYETİNE DOumlNUumlŞUuml

Eda ALPBAZ

Hacettepe Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

Kamu Hukuku Anabilim Dalı

Yuumlksek Lisans Tezi

Ankara 2018

i

KABUL VE ONAY

Eda ALPBAZ tarafından hazırlanan Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin

Guumlrcistan Cumhuriyetine Doumlnuumlşuumlrdquo başlıklı bu ccedilalışma 28052018 tarihinde yapılan

savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak juumlrimiz tarafından Yuumlksek Lisans Tezi

olarak kabul edilmiştir

Prof Dr İlyas DOĞAN (Başkan)

Dr Oumlğretim Uumlyesi Bahadır Bumin OumlZARSLAN

(Danışman)

Yukarıdaki imzaların adı geccedilen oumlğretim uumlyelerine ait olduğunu onaylarım

Prof Dr Musa Yaşar SAĞLAM

Enstituuml Muumlduumlruuml

ii

BİLDİRİM

Hazırladığım tezinraporun tamamen kendi ccedilalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak

goumlsterdiğimi taahhuumlt eder teziminraporumun kağıt ve elektronik kopyalarının Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda

saklanmasına izin verdiğimi onaylarım

TeziminRaporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir

TezimRaporum sadece Hacettepe Uumlniversitesi yerleşkelerinden erişime accedilılabilir

TeziminRaporumun hellip yıl suumlreyle erişime accedilılmasını istemiyorum Bu suumlrenin sonunda

uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde teziminraporumun tamamı her yerden

erişime accedilılabilir

28052018

Eda ALPBAZ

iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI

Enstituuml tarafından onaylanan lisansuumlstuuml teziminraporumun tamamını veya herhangi

bir kısmını basılı (kacircğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen

koşullarla kullanıma accedilma iznini Hacettepe Uumlniversitesine verdiğimi bildiririm Bu

izinle Uumlniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tuumlm fikri muumllkiyet haklarım

bende kalacak tezimin tamamının ya da bir boumlluumlmuumlnuumln gelecekteki ccedilalışmalarda

(makale kitap lisans ve patent vb) kullanım hakları bana ait olacaktır

Tezin kendi orijinal ccedilalışmam olduğunu başkalarının haklarını ihlal etmediğimi ve

tezimin tek yetkili sahibi olduğumu beyan ve taahhuumlt ederim Tezimde yer alan telif

hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin

yazılı izin alınarak kullandığımı ve istenildiğinde suretlerini Uumlniversiteye teslim

etmeyi taahhuumlt ederim

TeziminRaporumun tamamı duumlnya ccedilapında erişime accedilılabilir ve bir kısmı veya

tamamının fotokopisi alınabilir

(Bu seccedilenekle teziniz arama motorlarında indekslenebilecek daha sonra tezinizin

erişim statuumlsuumlnuumln değiştirilmesini talep etseniz ve kuumltuumlphane bu talebinizi yerine

getirse bile teziniz arama motorlarının oumlnbelleklerinde kalmaya devam edebilecektir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını ve fotokopi

alınmasını (İccedil Kapalı Oumlzet İccedilindekiler ve Kaynakccedila hariccedil) istemiyorum

(Bu suumlrenin sonunda uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde

teziminraporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir kaynak goumlsterilmek şartıyla

bir kısmı veya tamamının fotokopisi alınabilir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını istemiyorum ancak

kaynak goumlsterilmek şartıyla bir kısmı veya tamamının fotokopisinin alınmasını

onaylıyorum

Serbest SeccedilenekYazarın Seccedilimi

28052018

Eda ALPBAZ

iv

ETİK BEYAN

Bu ccedilalışmadaki buumltuumln bilgi ve belgeleri akademik kurallar ccedilerccedilevesinde elde ettiğimi

goumlrsel işitsel ve yazılı tuumlm bilgi ve sonuccedilları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak

sunduğumu kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı yararlandığım

kaynaklara bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu tezimin kaynak

goumlsterilen durumlar dışında oumlzguumln olduğunu Tez Danışmanı Dr Oumlğr Uumlyesi Bahadır

Bumin OumlZARSLANın danışmanlığında tarafımdan uumlretildiğini ve Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Tez Yazım Youmlnergesine goumlre yazıldığını beyan

ederim

Eda ALPBAZ

v

OumlZET

ALPBAZ Eda Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcistan

Cumhuriyetirsquone Doumlnuumlşuuml Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018

Ccediloğunluğunu Ahıska Tuumlrklerinin oluşturduğu iccedilinde az sayıda Kuumlrt ve Hemşinrsquoin de

bulunduğu Ahıska Tuumlrkleri kimliği ile nitelendirilen topluluk anavatanları olan Ahıska

Boumllgesinden 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği doumlneminde herhangi bir

sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln edilmiştir Suumlrguumlnde son derece zor koşullarda hayatlarını

suumlrduumlrmelerine rağmen zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşmuşlardır Bununla birlikte Ahıska

Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml ccedileşitli girişimlere rağmen muumlmkuumln olamamıştır

Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycan Tuumlrkiye Oumlzbekistan Tuumlrkmenistan

Kazakistan ve Amerika Birleşik Devletlerirsquonin olduğu ccedileşitli devletlerde yaşamaktadırlar

SSCBrsquo nin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde kalmıştır Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone uumlyeliği

ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml tekrar guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirme yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir

Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmek iccedilin bir yasa ve bu yasanın uygulanması iccedilin

kararnameler ccedilıkartmıştır Buna rağmen Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmeye hiccedilbir

zaman istekli olmamış yasaya ve kararnamelere de geri doumlnuumlşuuml zorlaştıracak huumlkuumlmler

koymuştur Avrupa Konseyi de Ahıska Tuumlrklerinin geri doumlnuumlş suumlrecinde etkili

olamamıştır

Anahtar Soumlzcuumlkler

Ahıska Tuumlrkleri İkinci Duumlnya Savaşı 1944 Suumlrguumlnuuml Guumlrcistan Geri Doumlnuumlş Yasası

vi

ABSTRACT

ALPBAZ Eda The Return Of The Meskhetian Turks To Republic Of Georgia Under

The Return Act Masterrsquos Thesis Ankara 2018

The group characterised under the identity of Ahiskan Turks where the Ahiskan Turks

comprise the majority of this group including a small number of Kurds and Hemşins

were exiled from theirm homeland to different parts of the country in 1944 during the

period of the Soviet Socialist Republics without any specific reason Their homeland is

called Ahiska region where is now in the Republic of Georgia Even though they have

been maintained their lives under the regime of martial law and rigor conditions Ahiskan

Turks have liberated over time However return to their homeland has not been possible

despite various initiatives At the present time Ahiskan Turks live in various countries

including Azerbaijan Turkey Uzbekistan Turkmenistan Kazakhstan and USA

After the collapse of the USSR in 1991 the homeland of the Ahiskan Turks remained

within the borders of the Republic of Georgia The return of this community which had

been detached from its homelands once again came to the force in the membership of

Georgia to the Council of Europe and Georgia has been under the obligation to perform

their return as a condition of EC membership Georgia has issued a law to ensure the

return of Ahiskali Turks to the country and has made various regulations for the

implementation of this law

Georgia has issued a law to implement the return and decrees for the implementation of

this law Nevertheless Georgia has never been willing to perform the return and has made

provisions of law and decrees that will make difficult the return The Council of Europe

has not been effective in the process of Ahiska Turkrsquos return

Keywords

Ahiskan Turks The Second World War Exile In 1944 Georgia Return Act

vii

İCcedilİNDEKİLER

KABUL VE ONAY İ

BİLDİRİM İİ

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI İİİ

ETİK BEYAN İV

OumlZET V

ABSTRACT Vİ

İCcedilİNDEKİLER Vİİ

KISALTMALAR DİZİNİ X

GİRİŞ 1

1 BOumlLUumlM 3

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKLERİ

3

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU 3

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ 4

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER 6 1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 6

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil 6 1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 8 1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi 9 1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları 10

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları 12 1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi 12 1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler 13 1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları 14

1 3 3 Krasnodar Sorunu 15 1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu 15 1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları İhlacirclleri 15 1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil 18

1 4 AHISKA TUumlRKLERİNİN ANAVATANA DOumlNUumlŞ MUumlCADELESİ 19 1 4 1 Pasif Muumlcadele Doumlnemi 19

viii

1 4 2 Aktif Muumlcadele Doumlnemi 22 1 4 3 Uluslararası Placirctformlarda Muumlcadele Doumlnemi 24

2 BOumlLUumlM 27

ULUSLARARASI HUKUK ACcedilISINDAN AHISKA TUumlRKLERİNİN VATANA

DOumlNUumlŞ SORUNU 27

2 1 VATANA DOumlNUumlŞ SORUNU VE SORUNA TARAF DEVLETLER 27 2 1 1 Sorunun Tanımı 27 2 1 2 Soruna Taraf Devletler 28 2 1 3 Taraf Devletlerin Soruna Yaklaşımı 29

2 2 GUumlRCİSTANIN AVRUPA KONSEYİ UumlYELİĞİNİN SORUNA HUKUKİ ETKİLERİ 31 2 2 1 Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone Uumlyeliği 31 2 2 2 Uumlyeliğe Kabul Şartı Olarak Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlşlerini Sağlama Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml 33 2 2 3 Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln Uluslararası Hukuk Accedilısından Değerlendirilmesi 34 2 2 4 Avrupa Konseyi Belgelerinde Vatana Doumlnuumlş Sorunu 36

2 3 AHISKA TUumlRKLERİNİN ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN HAKLARI 39

3 BOumlLUumlM 44

GUumlRCİSTAN CUMHURİYETİrsquoNİN VATANA DOumlNUumlŞ CcedilERCcedilEVESİNDE

YAPTIĞI HUKUKİ DUumlZENLEMELER 44

3 1 5261 SAYILI VE 11 TEMMUZ 2007 TARİHLİ VATANA DOumlNUumlŞ YASASI 44 3 1 1 Yasanın Hazırlık Suumlreci 44 3 1 2 Yasada Yer Alan Huumlkuumlmlerin İccedileriği Ve Değerlendirilmesi 46

3 1 2 1 Yasanın Amacı Ve Yasada Kullanılan Terminoloji 46 3 1 2 2 Başvuruda Bulunma Hakkı Tanınanlar 47 3 1 2 3 Başvuruların Yapılması İle İlgili Usul 47 3 1 2 4 Başvuruların Kayıt Edilme Ve İncelenme Suumlreci 49 3 1 2 5 Başvurular Hakkında Değerlendirme Sonucu Verilen Kararlar 51 3 1 2 6 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlne Dayanılarak Guumlrcistan Vatandaşlığının Elde Edilmesi 52 3 1 2 7 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlnuuml Durduran Ve İptal Eden Haller 53

3 2 HUumlKUumlMET KARARLARI DUumlZENLEMELERİN İCcedilERİĞİ VE YORUMU 54 3 2 1 276 Sayılı Ve 17 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 54 3 2 2 299 Sayılı Ve 28 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 59 3 2 3 3 Sayılı Ve 9 Ocak 2008 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 61 3 2 4 87 Sayılı Ve 30 Mart 2010 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 62

3 3 2007 YILI SONRASINDA AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTANA DOumlNUumlŞLERİ 64

SONUCcedil 68

KAYNAKCcedilA 78

ix

EK 1 ORJİNALLİK RAPORU 90

EK 2 ETİK KURUL İZNİ MUAFİYET FORMU 91

EK 3 11 TEMMUZ 2007 TARİH VE 5261 SAYILI GUumlRCİSTAN YASASI 92

EK 4 17 ARALIK 2007 TARİH VE 276 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 98

EK 5 28 ARALIK 2007 TARİH VE 299 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 103

EK 6 9 OCAK 2008 TARİH VE 3 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ KARARI

108

EK 7 30 MART 2010 TARİH VE 87 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 110

x

KISALTMALAR DİZİNİ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

AGİT Avrupa Guumlvenlik ve İşbirliği Teşkilatı

AİHK Avrupa İnsan Hakları Komisyonu

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AK Avrupa Konseyi

AKMP Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi

AUumlHFD Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

BDTK Birleşik Devletler Topluluğu Konferansı

Bkz Bakınız

BM Birleşmiş Milletler

BMMYK Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği

C Cilt

KP Komuumlnist Parti

KPMK Komuumlnist Parti Merkez Komitesi

RF Rusya Federasyonu

RG Resmicirc Gazete

s Sayfa

S Sayı

SSC Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

xi

SUumlHFD Selccediluk Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

UAD Uluslararası Adalet Divanı

UAOuml Uluslararası Af Oumlrguumltuuml

UGOuml Uluslararası Guumlvenlik Oumlrguumltuuml

1

GİRİŞ

Anavatanları Guumlrcistan Cumhuriyeti iccedilindeki Ahıska boumllgesi olan ve Ahıska Tuumlrkleri

olarak adlandırılan topluluk 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

doumlneminde uumllkenin farklı kesimlerine belirli bir sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln

edilmişlerdir Suumlrguumlnde zor koşullar ve sıkıyoumlnetim altında hayatlarını suumlrduumlrmuumlş Ahıska

Tuumlrkleri zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşsalar da ccedileşitli girişimlere rağmen anavatanlarına

doumlnmeleri muumlmkuumln olmamıştır Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycanın

Tuumlrkiyenin Oumlzbekistanın Kazakistanın ve ABDnin olduğu ccedileşitli uumllkelerde

yaşamaktadırlar

SSCBrsquonin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilinde kalmıştır Bu topluluğun anavatanlarına geri doumlnuumlşuuml

Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyi (AK)rsquone uumlyeliği ccedilerccedilevesinde guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan AK uumlyeliğinin bir koşulu olarak onların geri doumlnuumlşuumlnuuml gerccedilekleştirme

yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir Bu amaccedilla bir yasa ccedilıkaran Guumlrcistan bu yasanın

uygulanmasıyla ilgili ccedileşitli duumlzenlemeler yapmıştır

Tezimizin amacı Ahıska Tuumlrklerinin ve Ahıska boumllgesinin tarihi uumlzerinde kısaca durup

Ahıska Tuumlrkleri sorununu uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde genel olarak değerlendirmek

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin vatana doumlnuumlşleri sağlamak amacıyla yaptığı duumlzenlemeleri ele

alarak bunların amacı gerccedilekleştirmeye uygun olup olmadığını geri doumlnuumlş suumlrecinin

gerektiği gibi gerccedilekleşip gerccedilekleşmediğini uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde ortaya

koymaktır

Tezimizin ilk boumlluumlmuuml Tarihi Suumlreccedilte Ahıska Boumllgesi ve Boumllgedeki Ahıska Tuumlrkleri

başlıklı olup bu boumlluumlmde Ahıska Boumllgesinin coğrafi konumu uumlzerinde durulacak takiben

Ahıska Tuumlrkuuml kimliğinin tarihteki varlığı ve Ahıska sorununu ortaya ccedilıkaran gelişmeler

suumlrguumln oumlncesinden 2000rsquoli yıllara kadar uzanan bir suumlreccedilte ortaya konulacaktır 1

boumlluumlmde son olarak Ahıska Tuumlrklerinin vatana doumlnuumlş muumlcadelesi pasif aktif ve

uluslararası platformlarda muumlcadele doumlnemi olarak iincelenecektir

2 boumlluumlmuumln başlığı Uluslararası Hukuk Accedilısından Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlş

Sorunu olup bu boumlluumlmde Ahıska Tuumlrkleri sorunu tanımlanarak sorunun tarafları uumlzerinde

2

durulacak Guumlrcistanrsquoın AK uumlyeliğinin geri doumlnuumlş sorununa hukuki etkileri ele alınacaktır

AK belgelerinde bu sorunun ne şekilde yer aldığına da değinilecektir

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin Vatana Doumlnuumlş Ccedilerccedilevesinde Yaptığı Hukuki Duumlzenlemeler

başlığını taşıyan 3 Boumlluumlmde Guumlrcistan tarafından kabul edilmiş olan 5261 Sayılı Eski

Sovyetler Birliği Tarafından 20 Yuumlzyılın 40rsquolı Yıllarında Guumlrcistanrsquodan Zorla Goumlccedile Tabi

Tutulan Şahısların Geri Doumlnuumlşuuml Hakkında Yasanın oumlncelikle hazırlık suumlreci ele alınacak

takiben Yasarsquonın maddeleri teker teker accedilıklanarak değerlendirilecektir İzleyen

boumlluumlmlerde de Yasanın uygulanmasıyla ilgili huumlkuumlmet kararlarının iccedileriği ortaya

konularak bunlar yorumlanacak ve Ahıska Tuumlrklerinin 2007 sonrasında Guumlrcistanrsquoa geri

doumlnme suumlreccedilleri uumlzerinde durulacaktır Soumlz konusu suumlreccedil ccedilerccedilevesinde Yasa amaca

uygunluğu bakımından değerlendirilecektir

Siyasi sosyal ekonomik ve hukuki boyutları olan ccedilok youmlnluuml bir incelemenin konusu

olabilecek Ahıska Tuumlrklerinin vatanlarına doumlnuumlşuuml sorunu aynı zamanda tarihi adaletin

gerccedilekleştirilmesi bakımından da oumlnem arz etmektedir Bu bakımdan soumlz konusu sorunun

insan haklarını da ilgilendiren bir boyutu da şuumlphesiz vardır Bu muumltevazı ccedilalışma tarihi

adaletin gerccedilekleştirilmesine ve suumlrguumln edilmiş kimselerin hukukunun korunmasına bir

nebze olsun katkıda bulunur ise kendimizi bahtiyar sayarız

3

1 BOumlLUumlM

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ

AHISKA TUumlRKLERİ

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU

Tuumlrk kuumlltuumlruumlnuumln ayrıntılarıyla işlendiği Dede Korkut Kitabı1 Ahıska adının geccediltiği

Tuumlrkccedile ilk kaynaktır2 Ahıska adı Dresden nuumlshasının3 Kazan-Beyin oğlu Uruzun tutsak

olduğunu beyan eden IV Boyunda Ak-Saka kelimesi ile tanımlanmıştır4 Ak-Saka Ak-

Kale anlamına gelmektedir5

1 Dede Korkut Kitabı Oğuz Tuumlrkleri hakkında bilgi veren on iki destansı hikacircyeden oluşmaktadır

Hikacircyeler aynı doumlnemde aynı boumllgede yaşayan ve birbirlerine ccedileşitli şekillerde bağlı bulunan

Oğuz beyleri etrafında toplanmıştır Beylerin ccedilevresi ve yaşayışı farklı olaylarla canlandırılırken

adetleri gelenekleri ve ccedileşitli youmlnleriyle buumltuumln bir Oğuz kavminin hayatı hikacircyelere

aksettirilmiştir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı I Giriş - Metin -

Faksimile Ankara 1994 Kırzıoğlu M Fahrettin Dede-Korkut Oğuznameleri Ankara 2000

Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı 2003 (Basım yeri yok) Sepetccedilioğlu Necati M Dede

Korkutun Kitabı İstanbul 1998 Hacaloğlu YuumlcelMemişoğlu Ragıp Dede Korkut

Destanlarında Adları Geccedilen Oğuz Beylerinin İzlerini Taşıyan Yer Adları Uumlzerine Bir Deneme

Sosyal Siyaset Konferansları 49 Kitap Prof Dr Turan Yazgana Armağan Oumlzel Sayısı İstanbul

2006 s 771-815 2 Aslan Kıyas Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 2 3 Dede Korkut Kitabının Dresden ve Vatikan nuumlshaları bulunmuştur Vatikan nuumlshası hikacircyelerin

sayısı bakımından eksiktir Dede Korkut Kitabının asıl ve buumlyuumlk nuumlshası Dresdendir Dresden

nuumlshası 19 yuumlzyılda Dresden Kuumltuumlphanesinde bulunmuştur Birbirinden bağımsız on iki destansı

hikacircyeyi iccedilermektedir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I s 3 33 56 57 64-

70 Dresden nuumlshasında sırasıyla Dırsa-Han Oğlı Boğaccedil-Han Salur Kazanın Evinin

Yağmalanması Kam Buumlre Oğlu Bamsı Beyrek Kazan Beyin Oğlu Uruz Beyin Esir Duumlştuumlğuuml

Duha Koca Oğlu Dumrul Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Kazılık Koca Oğlu Yigenek Basatın

Depegoumlzuuml Oumllduumlrduumlğuuml Begil Oğlu Ermenin Uşun Koca Oğlu Segrekin Salur Kazanın Oğlu

Uruzun Tutsaklıktan Ccedilıkarıldığı İccedil Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrekin Oumllduumlğuuml başlıklı destansı

hikacircyeler anlatılmaktadır Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I 4-22 Kırzıoğlu

Dede-Korkut s 7 58-129 4 Ahıska kelimesi Ak-Saka Kalasında kafirun casusu vardı ifadesiyle yer almaktadır Ergin

Dede Korkut Kitabı I s 157 5 Kırzıoğlu Dede-Korkut s 64 65

4

Ahıska Adıgoumln Aspinza Ahılkelek ve Bogdanovka gibi yerleşim birimlerini kapsayan

coğraficirc alan Ahıska boumllgesi olarak ifade edilmektedir6 Ahıska boumllgesi Guumlrcuumller

tarafından Axal-Tsixe (Yeni Kale) Sa-Mskhe (Mesx Yurdu) ve Sa-Atabago (Atabek

Yurdu) olarak ifade edilmektedir7 Boumllge tarihi kaynaklarda Mesketya olarak da

geccedilmektedir8

Ahıska boumllgesi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)rsquonin dağılmasıyla

bağımsızlığını kazanan Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin sınırları iccedilerisinde yer almaktadır Bu

coğrafya Guumlrcistanrsquoın on iki idaricirc boumllgesinden biridir İdaricirc yapılanmada Ahıska-

Cavaheti (Samtshe-Cavaheti) olarak isimlendirilmektedir9 Guumlrcistanın guumlneybatısında

Tuumlrkiye Cumhuriyetirsquonin kuzeydoğusunda yer alan boumllge Ardahan ile sınır

oluşturmaktadır Tuumlrkgoumlzuuml Sınır Kapısına 15 kilometre mesafededir Boumllgenin toplam

yuumlz oumllccediluumlmuuml 6260 kilometre karedir10

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ

Ahıska boumllgesinin tarihi ahalisi iken 1944 senesinde toplu suumlrguumlne tacircbii tutulan

ccediloğunluğunu Tuumlrklerin oluşturduğu iccedilerisinde az sayıda Kuumlrt ve Guumlrcuuml nuumlfusun

bulunduğu grup uumlyeleri Ahıska Tuumlrkuuml kimliği altında birleşerek Ahıska Tuumlrkleri

adlandırması ile tanımlanmıştır11

6 Seferov RehmanAkış Ayhan Sovyet Doumlneminden Guumlnuumlmuumlze Ahıska Tuumlrklerinin Yaşadıkları

Coğrafyaya Goumlccedillerle Birlikte Genel Bir Bakış A General Look Into The Geographical Areas

Where Ahiska Turks Have Been Living Since The Soviet Period Together With The Emigrations

Tuumlrkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 24 Konya 2008 s 395 7 Zeyrek Yunus Tarihin Okunmamış Sayfası Ahıska Uluslararası Succedillar ve Tarih Dergisi

İstanbul 2008 Sayı 5-6 s 53 8Mesketya adı hakkında yeterli bilginin olmadığı MeskMeskhMeskhi kavmi tarafından

verilmiştir Bkz Zeyrek Yunus Ahıska Boumllgesi ve Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2001 s 6 9 Taşdemir Tekin Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Suumlrguumln Ahıskalılar İstanbul

2005 s 17 10 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 395 11 Ahıska Tuumlrkleri şeklindeki adlandırma 1980li yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmıştır

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln oumlncesi suumlreccedilte kendilerini Kafkas Tuumlrkleri olarak tanımlarken Sovyet

SSCB Doumlneminde birlikte yaşadıkları halklar tarafından Tuumlrk olarak isimlendirilmişlerdir Bkz

Aydınguumln AyşeguumllAsker Ali Guumlrcistan De Jure Uumlniter De Facto Parccedilalı Ankara 2012 s 178

(dipnot 81) Guumlrcuumller ise boumllgenin yerli Tuumlrk ahalisini Mesh olarak isimlendirmektedir Bkz

Zeyrek Tarihin Okunmamış Sayfası s 52

5

Ahıska Tuumlrklerinin tarihi ve etnik koumlkeni yeterince araştırılmamıştır12 Ahıska Tuumlrklerinin

tarihine ve etnik koumlkenine ilişkin yerli ve yabancı kaynaklarda farklı değerlendirmeler yer

almaktadır13 Değerlendirmelerin konu hakkında araştırma yapan kişilerin etnik

koumlkeninden savunduğu ideolojiden ve tarihi gerccedilekleri kavrayıp aktarma biccediliminden

etkilendiği savunulmaktadır14

Guumlrcuuml araştırmacılar Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcuuml soylu Hıristiyan bir topluluk olduğunu

Osmanlı İmparatorluğursquonun boumllgede huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yıllarda bu kişilerin

Muumlsluumlmanlaştırılarak Tuumlrkleştirildiğini ileri suumlrmektedir15 Buna goumlre inceleme konusu

olan Muumlsluumlman grup Meshlerin soyundan gelmektedir16 Tuumlrk araştırmacılar ise Mesk

kavminin Guumlrcuuml soylu olmadığı gibi Ahıska Tuumlrklerini de ifade etmediğini zira tarihi

kaynaklarda Mesk kavminin koumlkenine dair accedilık bilgilerin yer almadığını17 Ahıska

Tuumlrklerinin Kıpccedilakların soyundan geldiğini ileri suumlrmektedir18 Buna goumlre Ahıska

Tuumlrklerinin siyasicirc sosyal ve kuumlltuumlrel alanda var olma muumlcadelesine başlamaları ccedilok yeni

olmakla birlikte boumllgedeki etnik mevcudiyetleri Milacircttan Oumlnce (MOuml)ye uzanmaktadır19

MOuml VII yuumlzyılda boumllgeye yerleşen Sakalardan itibaren boumllgede kurulan devletlerin etnik

12 Yuumlzbey İrade Ahıskalı Tuumlrkler ve Kuumlltuumlrleri Turkish Studies International Periodical For the

Languages Literature and History of the Turkish or Turkic Vol 37 Ankara Fall 2008 s 679

SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 13 Değerlendirmeler iccedilin bkz Aydınguumln AyşeguumllAydınguumln İsmail Ahıska Tuumlrkleri- Ulusoumltesi

Bir Topluluk Ulusoumltesi Aileler Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Tuumlrk-Kazak Uumlniversitesi

Ankara 2014 s 35 Modebadze Valeri Historical Background of Meskhetian Turksrsquo Problem

and Major Obstacles to the Repatriation Process International Black Sea University (IBSU)

Scientific Journal Vol 3(1) Georgia 2009 s114 14 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 35 15İbreili Sandro Guumlrcuuml Halkının Tarihi Osmanlı- Guumlrcuuml İlişkileri Uumlzerine Kapsamlı Bir

Araştırma Yay Haz Zeynep Aytekin İstanbul 2014 s 508 509 Trier TomTarkhan-Mouravi

GeorgeKilimmik Forrest Meskhetians Homeward Bound Georgia 2011 s 7 Modebadze

Historical Background s 114 16 Berdzenişvili NikolozCanaşia Simon [Cavahişvili İvane] Guumlrcuumlstan Tarihi İstanbul 2000 s

31 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 7 17 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 6 18 Kırzıoğlu M Fahrettin Yukarı Kuumlr ve Ccediloruk Boylarında Kıpccedilaklar İlk- Kıpccedilaklar (MOuml VIII-

MS VI yuumlzyıl) ve Son- Kıpccedilaklar (1118 1195) ile Ortodoks- Kıpccedilak Atabekler Huumlkuumlmeti

(1267- 1578) (Ahıska Ccedilıldır Eyaleti Tarihinden) Ankara 1992 s 175 Zeyrek Ahıska Boumllgesi

s 176 19 Aslan Ahıska s 6 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 12

6

yapısında Tuumlrk kavimleri etkili olmuştur20 XI yuumlzyılda Anadoluda Tuumlrk siyasicirc

varlığının gerccedilekleşmesiyle boumllgedeki Tuumlrk nuumlfus ağırlığını hissettirmeye başlamıştır21

XII yuumlzyıldan itibaren kuzeyden gelen Kıpccedilak Tuumlrklerinin burayı yurt edindiği

bilinmektedir22

Ahıska boumllgesi 9 Ağustos 1578 tarihinde Safevilere karşı kazanılan Ccedilıldır Meydan

Muharebesinden sonra Serdar Lala Mustafa Paşa tarafından Osmanlı Devleti topraklarına

katılmıştır Ahıska 250 yıl boyunca Osmanlı Devletinin Ccedilıldır Eyaletinin başkenti

olmuştur23 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı sonunda imzalanan 14 Eyluumll 1829 tarihli

Edirne Antlaşmasıyla Ahıska şehri savaş tazminatı olarak Ruslara verilmiştir24 O

tarihten itibaren Ccedilarlık Rusya ve SSCB iccedilinde kalan Ahıska SSCBnin dağılması ve

Guumlrcistanrsquoın bağımsızlığını kazanmasıyla Guumlrcistan sınırları iccedilinde kalmıştır

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER

1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil

Tarihi suumlreccedilte değişik doumlnemlerde Ccedilarlık Rusya ve SSCBnin izlediği yayılmacı politika

Kafkasya topraklarında yaşayan Muumlsluumlman toplulukları olumsuz etkilemiştir Oumlzellikle

SSCB tarihinde Stalinizm olarak bilinen doumlnemde devlet mekanizmasının guumlccedillenmesiyle

20 Buntuumlrk Seyfeddin Rus Tuumlrk Muumlcadelesirsquonde Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2007 s XV

Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 10 21 BerdzenişviliCanaşia [Cavahişvili] Guumlrcuumlstan s 135 Bilge M Sadık Osmanlı Devleti ve

Kafkasya İstanbul 2005 s 16 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 55 Aslan Ahıska s 6 22Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 119 Aydınguumln AyşeguumllBalım-Harding CcediliğdemHoover

MatthewKuznestov IgorSwerdlow Steve Meskhetian Turks-An Introduction to their History

Culture and Resettlement Experiences Washington 2006 s 4 23 Bayraktar Rasim Ahıska- Ccedilıldır Beylerbeyliği İstanbul 2000 s 29 Bilge Osmanlı Devleti

s 217 218 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 176 24 Avşar Bozkurt ZakirTunccedilalp Zafer Suumlrguumlnde 50 Yıl Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 16

Bayraktar Ahıska- Ccedilıldır s 52 Bilge Osmanlı Devleti s 193

7

devlet kaynaklı şiddet desteklenen bir durum olmuştur25 Kendi taraftarlarına bile

kuşkuyla yaklaşan youmlnetim26 sadakatsizlik yapma olasılığı olduğu duumlşuumlnuumllen kişileri ve

etnik grupları 1920rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkistan (Orta Asya)daki ve Sibiryarsquodaki

toplama kamplarına goumlndermiştir27 SSCBnin izlediği bu baskıcı politika Ahıska

Tuumlrklerine de yansımış ve boumllgede yaşama koşullarını zorlaştırmıştır28 Bu doumlnemde

birccedilok Ahıska Tuumlrkuuml yasa dışı yollarla Tuumlrkiyeye geccedilmeye ccedilalışmış kaccedilak geccedilişlerde

oumlluumlmler yaşanmıştır29

1930rsquolu yılların başlarında Tuumlrklerin suumlrguumln edileceği hakkında haberler boumllge halkı

arasında dolaşmaya başlamış ancak suumlrguumlnuumln İkinci Duumlnya Savaşı devam ederken

yapılacağı duumlşuumlnuumllmemiştir Suumlrguumlnden bir ay oumlnce boumllgeye asker sevki yapılmış

boumllgenin Tuumlrk koumlylerine gizli bir olağanuumlstuuml durum uygulanarak giriş ve ccedilıkışlar

yasaklanmıştır Ruslar Tuumlrk koumlkenli Muumlsluumlmanlara guumlvenmemekteydi ve İkinci Duumlnya

Savaşırsquona kadar askere almamaktaydı İkinci Duumlnya Savaşırsquonın başlamasıyla birlikte

Ahıska Tuumlrkleri askere alınmaya başlamıştır Ahıska boumllgesinden 15 yaşından 55 yaşına

kadar buumltuumln erkekler toplamda 40000 asker Alman cephesine goumlnderilmiştir Savaşa

goumlnderilen 40000 insanın geride bıraktığı kadınlar ccedilocuklar ve yaşlılar ise Ahıskarsquodan

Borcomrsquoa uzanan demir yolu yapımında ccedilalıştırılmıştır30

25 Bayraktar Rasim Eski Sovyetlerde Tuumlrk Kimliği Ankara 2013 s 38 26 Montefiore Simon Sebag Genccedil Stalin Biyografi İkinci Kitap Ccedilev Yavuz Alogan İstanbul

2010 s 309 318 319 27 Bayraktar Eski Sovyetlerde s 39 Arslan Elif Vatanlarına Doumlnemeyen Son Tuumlrk Topluluğu

Ahıska Tuumlrkleri Avrupadan Asyaya Sorunlu Tuumlrk Boumllgeleri Der Bekir Guumlnay İstanbul 2005

s 649 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 28 İbreili Guumlrcuuml Halkının s 441 442 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Bayraktar

Eski Sovyetlerde s 38 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 398 Hasanoğlu İbrahim

Sovyetler Birliğirsquonde 1944 Suumlrguumlnleri ve İnsan Kayıpları Bizim Ahıska Sayı 40 Ankara

Sonbahar 2015 s 6 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 681 29 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 SSCB bu

gelişmeden rahatsız olmuş ve Ahıska Tuumlrklerini 1937 yılında Rejim Duumlşmanı olarak ilacircn etmiştir

Ahıska Tuumlrklerine uygulanan baskı bu tarihte daha da fazla olmuştur Bkz Arslan Vatanlarına

Doumlnemeyen s 650 Sargın Hakan Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların Stratejik Boyutu

Marmara Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Tuumlrk Tarihi Ana Bilim Dalı Genel Tuumlrk

Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2006 s 15 30 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 196 197 Ekim 1944rsquote tamamlanan ve Ahıska

Tuumlrklerinin kendi elleriyle inşa ettikleri Borcom-Vale demir yolu hattı trajik bir şekilde daha

sonra kendi suumlrguumlnlerinde kullanılmıştır Bkz Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s

110 Zeyrek Yunus Ahıska Araştırmaları Ankara 2006 s 25

8

1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

İkinci Duumlnya Savaşı sırasında gerccedilekleştirilen etnik muumlhendislik operasyonuyla birccedilok

halk toplu olarak suumlrguumln edilmiştir 1941 yılında İdil (Volga) Havzasında ve başlıca Rus

şehirlerinde yaşayan Almanlar Tuumlrkistana ve Sibiryarsquoya suumlruumllmuumlştuumlr Bu suumlrguumlnuuml

1944rsquote Kırım Tatar Tuumlrklerinin Kalmukların Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerinin Ccedileccedilenlerin

ve İnguşların suumlrguumlnuuml izlemiştir Kasım 1944te 14 Kasımı 15 Kasıma bağlayan gece

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln edilen son halk olmuştur31

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkistana topluca suumlrguumln edilmesi SSCBrsquonin Halk İccedilişleri Komiseri

Lavrentiy Beriyarsquonın Devlet Savunma Komitesi Başkanı İ V Stalinrsquoe goumlnderdiği 24

Temmuz 1944 tarihli yazısıyla oumlnerilmiştir32 Beriyanın oumlnerisi Devlet Savunma

Komitesinin 31 Temmuz 1944 tarihli ve 6279 sayılı kararıyla33 yasal dayanağını

kazanmıştır Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln kararı 14 Kasım 1944te uygulamaya

koyulmuştur Oumlnceden boumllgeye yerleştirilen askerler tarafından meydanda toplanan halk

sabaha karşı demir yolu istasyonuna getirilerek 8-10 aile halinde yuumlk vagonlarına

doldurulmuştur34 Binlerce insan Tuumlrkistan iccedillerine doğru yaklaşık bir ay suumlrecek

yolculuğa ccedilıkarılırken35 yuumlzyıllarca yaşadıkları koumly ve kasabalara Guumlrcuumller ve Ermeniler

yerleştirilmiştir36

31 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Modebadze Historical Background s 115 Buntuumlrk

Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 642 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 11 32Oumlneri SSCB sınırının Guumlrcistan kısmında sınır guumlvenliği temin etmek amacı ile Ahıska Adıgoumln

Ahılkelek Aspinza ve Bogdanovka rayonları ile Acaristan Oumlzerk SSCrsquoye bağlı koumlylerden Tuumlrk

Kuumlrt ve Hemşin olmak uumlzere 16700 hanenin toplam 86000 kişilik nuumlfusunun Kazakistan

Oumlzbekistan ve Kırgızistan SSCBye tahliye edilmesi uygun goumlruumllmektedir Ifadesiyle iletilmiştir

Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Aslan Ahıska s 37 38 33 Karar metni iccedilin bkz Aslan Ahıska s 39-43 34 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Aslan Ahıska s 8 35 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 36 Buntuumlrk Seyfeddin Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Suumlrguumlnuuml Giresun Uumlniversitesi İslami

İlimler Fakuumlltesi Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve

Sosyal Sorunları Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And

Social Problems Of Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s

90 91 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 660 Nodia Ghia (ed)

Ethnic ndash Confessional Groups and Challenges to Civic Integration in Georgia Azeri Javakheti

Armenian and Muslim Meskhetian Communities Tibilisi 2002 s 42

9

Kış mevsiminin yaşandığı tarihlerde suumlrguumln soğuğun accedillığın ve oumlluumlmlerin eşliğinde

gerccedilekleşmiştir Yolculuk esnasında tifo salgını başlamış gerekli sağlık hizmetinin

sağlanamaması sebebiyle birccedilok insan hayatını kaybetmiştir37 Suumlrguumlne goumlnderilenlerin

bir kısmı suumlrguumln yerlerine varamadan hayatını kaybederken sağ kalanlar zor şartlar

altında yaşamaya ccedilalışmıştır38

Ahıska Adıgoumln Ahılkelek Aspinza Bogdanovka ve Acaristan Oumlzerk SSCden suumlrguumln

edilen Tuumlrklerin Kuumlrtlerin ve Hemşinlerin sayısı tam olarak bilinememektedir 6279

sayılı kararda 86000 kişinin suumlrguumln edilmesi kararlaştırılmış ancak kararın uygulama

sonucunu iccedileren 28 Kasım 1944 tarihli raporda39 91095 kişinin tahliye işlemlerinin

tamamlanarak yeni yerleşim yerlerine doğru hareket etmekte olduğu accedilıklanmıştır

Araştırmacılar bu belgelerde yer alan sayının gerccedilek değeri goumlstermediğini savunmuş ve

araştırmalarında suumlrguumln edilen nuumlfusu farklı sayılarla goumlstermiştir40

SSCB Youmlnetimi Stalin doumlneminde ve sonraki doumlnemde Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik

haberlere sansuumlr getirmiştir41 Ahıska Tuumlrklerinin yaşadığı suumlrguumln 1968 yılına kadar gerek

uluslararası duumlzeyde gerekse SSCBde ccediloğunluk tarafından duyulmamıştır42

1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi

Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln edilme gerekccedilesi tam olarak bilinmemektedir43 6279 sayılı

kararda sınır guumlvenliğinin sağlanması iccedilin boumllgeden tahliye edildikleri accedilıklanmış Ahıska

37 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 224 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 44

Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Suumlrguumln sırasında hayatını kaybeden insan sayısının 17000

ile 30000 arasında olduğu ifade edilmektedir Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 7 38 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 39 Rapor iccedilin bkz Aslan Ahıska s 45 46 40Suumlrguumln edilen insan sayısının farklı goumlsterimleri iccedilin bkz Pentikaumlinen OskariTrier Tom

Between Integration and resettlement the Meskhetian Turks Arbeitspaperworking paper

Flensburg 2004 s 11 Conquest Robert Kayıp Bir Halk Rusya Mesketyalıları Ccedilev Eşref

Oumlzbilen Tuumlrk Duumlnyası Araştırmaları Dergisi Sayı 50 Ankara 1987 s 183 Lynch M Lives on

Hold The Human Cost of Statelessness February 2005 Washington s 31 Hasanoğlu Sovyetler

Birliğirsquonde s 7 41 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 226 42 Conquest Kayıp Bir Halk s 183 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 43 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8

10

Tuumlrklerine herhangi bir succedil isnadında bulunulmamıştır Bu sebeple suumlrguumlne tacircbii

tutulmalarının işledikleri bir succedila karşılık yapılmadığı anlaşılmaktadır Suumlrguumln edilen

diğer halkların aksine Ahıska Tuumlrkleri Alman ordularıyla iş birliği yapmakla

succedillanmamıştır Kendilerine Alman tehlikesinden korumak iccedilin başka yerlere

nakledildikleri soumlylenmiştir44

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkiyersquoye sınır boumllgede yaşamalarının kendilerini Tuumlrkiyersquoye yakın

hissetmelerinin olası bir Tuumlrk muumldahalesinde bu boumllgede Tuumlrkiyersquoye yardımcı olma

ihtimallerinin varlığı ve boumllgeyi Tuumlrklerden temizlemek isteyen Ermenilerin Moskovarsquoya

uyguladıkları baskıların suumlrguumlnuumln gerccedilek sebepleri arasında olabileceği savunulmuştur45

1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları

SSCBrsquonin iccedil kısımlarına suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrkleri Tuumlrkistana ulaştıktan sonra geniş

bir araziye dağınık olarak yerleştirilmiştir46 İskacircn edildikleri boumllgelerde kapı ve penceresi

olmayan evlere yerleştirilen bulaşıcı hastalıkların ve yetersiz beslenmenin sebep olduğu

sorunlarla karşılaşan Ahıska Tuumlrkleri zor şartlar altında hayatlarını idacircme ettirmeye

ccedilalışmıştır47

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn boumllgelerine yerleştirilmelerinden 6 ay sonra sıkıyoumlnetim rejimine

tabi tutulmuştur 1956 yılına kadar uygulanan ve suumlrekli bir denetim mekanizmasına

dayanan sıkıyoumlnetim rejimi Ahıska Tuumlrklerinin yaşam şartlarını daha da zorlaştırmıştır48

Sıkıyoumlnetim rejimi 1944ten 1956ya kadar 12 yıl boyunca uygulanmıştır Yaşam sağlık

eğitim ve seyahat haklarının kullanımına youmlnelik sınırlama getiren rejim Ahıska

44 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Mustafa Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska

Tuumlrkleri Sorunu Ankara 2016 s 438 Bu tarihte yenilmek uumlzere olan Almanların gerccedilek bir

tehdit oluşturması muumlmkuumln değildi Bkz Conquest Kayıp Bir Halk s 184 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 45 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 438 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 Nodia(ed) Ethnic ndash

Confessional s 42 46 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 47 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 215 216 224 48Conquest Kayıp Bir Halk s 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48

AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 7

11

Tuumlrklerini ayrımcı politikalardan ve hak mahrumiyetinden kaynaklanan sorunlarla

muumlcadele etmek zorunda bırakmıştır Bu doumlnemde Ahıska Tuumlrklerinin belirli bir

boumllgenin dışına ccedilıkmaları yasaklanmış akrabalarını goumlrmek amacıyla dacirchi

yerleştirildikleri koumlylerden ayrılarak başka bir koumlye gitmelerine muumlsaade edilmemiştir49

Ahıska Tuumlrkleri boumllgeden ayrılmadıklarını kanıtlamak amacıyla oumlzel polis birimlerine

giderek belirli aralıklarla imza atmakla yuumlkuumlmluuml tutulmuştur50 1954 yılında Ahıska

Tuumlrklerinin imza atma zorunluluğu kaldırılmış ancak koumly dışına izinsiz ccedilıkmalarına

ilişkin yasak devam ettirilmiştir51 Ahıska Tuumlrkleri sıkıyoumlnetim suumlresince sağlık

hizmetlerinden zamanında faydalanamamış ve yasaklar sebebiyle eğitimlerini

tamamlama imkacircnını bulamamıştır52

Suumlrguumln edilen halklara uygulanan sıkıyoumlnetim rejimi SSCB Yuumlksek Sovyet

Prezidyumursquonun53 28 Nisan 1956 tarihli ve 135142 sayılı kararıyla kaldırılmıştır Bu

karar Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerine Ccedileccedilen İnguş ve Kalmuklara vatana doumlnuumlş hakkı

tanırken Ahıska Tuumlrklerini ve Kırım Tuumlrklerini bu haktan mahrum bırakmıştır Vatana

doumlnuumlş izni verilmeyen Ahıska Tuumlrkleri 1956 tarihli kararla yalnızca seyahat

oumlzguumlrluumlklerine getirilen sınırlamalardan kurtulmuştur 54

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn rejiminin sonlandırılmasıyla vatanlarına yakın yerlere goumlccedil etmeye

başlamıştır Goumlccediller Tuumlrkistanın ccedileşitli boumllgeleri uumlzerinde yoğunlaşmış Azerbaycan ve

Karaccedilay-Balkar boumllgesi onların yeni vatanı olmaya başlamıştır Anavatanlarına doumlnme

cesareti goumlsteren Ahıska Tuumlrkleri trenlere doldurularak boumllgeden uzaklaştırılmıştır

Benzer girişimlerin oumlnlenmesine youmlnelik tedbirler getirilmiş bu amaccedilla Tuumlrkiye sınırında

2-7 kilometre olan tampon boumllge 78 kilometreye ccedilıkartılarak yasak boumllge ilacircn edilmiştir

49 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 50 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 51 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 225 52 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 224 225 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8 53 Başkanlık Heyeti 54 PentikaumlinenTrier Between Integration s11 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 682 Sargın

Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 41 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 51 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 44 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow

Meskhetian Turks s 7

12

SSCBnin dağılmasına kadar boumllgeye yapılacak girişler guumlvenlik birimlerinden alınan

oumlzel izinle muumlmkuumln olmuştur55

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları

1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi

Tuumlrkistana suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrklerinin 1989 yılı itibaricircyle nuumlfus dağılımı yaklaşık

olarak Oumlzbekistanrsquoda 180000 Kazakistanrsquoda 30000 Azerbaycanrsquoda 12500

Kırgızistanda ve Tuumlrkmenistanrsquoda toplamda 75000 şeklinde accedilıklanmıştır56 1989 yılına

ait nuumlfus verileri Fergana olayları oumlncesinde Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun buumlyuumlk oranda

Oumlzbekistanda yaşadığını goumlstermektedir

Ahıska Tuumlrkleri Moskova merkezli propaganda gruplarının halk duumlşmanı insan eti yiyen

toplum şeklindeki nitelendirilmeleriyle oluşturulan olumsuz kamuoyu neticesinde yerel

halklar tarafından dışlanmıştır57 Oumlzbekistanrsquoın Fergana Vadisirsquone suumlruumllen Ahıska

Tuumlrkleri aleyhlerine oluşturulan algı sebebiyle Oumlzbekler tarafından hoş karşılanmamış

45 yıl bir arada yaşayan iki toplum arasında 1989 yılı itibaricircyle şiddetli ccedilatışmalar

yaşanmaya başlanmıştır58

Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin ccedilatışması kuumlccediluumlk bir tartışmadan kaynaklanmıştır59 Resmicirc

belgelere goumlre Ahıskkalılarla Oumlzbekler arasındaki ilk ccedilatışma 20 Mayıs 1989rsquoda Fergana

iline bağlı Kuvasay kasabasında Ahıskalı ve Oumlzbek genccediller arasında ccedilıkan tartışmalarla

başlamış 22 Mayısrsquota kavgaya doumlnuumlşmuumlştuumlr 24 Mayısrsquota tartışmalar tekrarlanmış devlet

youmlneticilerinin ve aksakalların muumldahalesiyle yatıştırılmıştır60 Olaylar 3-4 Haziran

55 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 228 231 56 Aslan Ahıska s 13 57 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 58 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 400 401 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683 59 Aslan Ahıska s 13 Hasanoğlu İbrahim 25 Yıldoumlnuumlmuuml muumlnasebetiyle Ahıska Tuumlrklerinin

Fergana Faciası Bizim Ahıska Sayı 34 Ankara Bahar 2014 s 11 60 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 344

13

itibaricircyle Fergana Margila Taşlak ve Kuvasay vilacircyetlerinde tam bir ayaklanma halini

almış61 ve ancak 15 Haziranrsquoda yatıştırılabilmiştir62

1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler

Fergana Vadisinde başlayarak uumllke geneline yayılan şiddet olaylarının hangi

gerekccedilelerden oumltuumlruuml vuku bulduğu guumlnuumlmuumlzde dacirchi bilinememektedir Ccedilatışmaya sebep

oluşturacak hiccedilbir somut sorunun olmadığı Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin dil din ve

diğer kuumlltuumlrel oumlğeler accedilısından oumlnemli sayılabilecek bir boumlluumlnme olmadan uzun yıllar

birlikte yaşadığı Ahıska Tuumlrkleri iccedilin ccedilatışmaların beklenmedik bir gelişme olduğu

belirtilmektedir63

Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik saldırıların gerccedilek sebepleri belirlenemese de basit bir

kavganın zamanla buumlyuumlmesinin temeli sosyo-ekonomik ve sosyo-politik gelişmelerin

incelenmesini gerektirmektedir Buna goumlre Oumlzbekistanrsquoın ekonomik sorunları nuumlfus

artışı ve işsizlikle daha da koumltuuml hale gelmiş bu durum etnik azınlıklara karşı duumlşmanlık

duyulmasına sebep olmuştur64 Birccedilok Oumlzbek işsiz olmalarına gerekccedile olarak Ahıska

Tuumlrklerinin de aralarında bulunduğu etnik olarak Oumlzbek olmayan Alman Kırım Tatar

Yahudi ve Rus grupların işlerini ellerinden almalarını kabul etmiştir 65

61Aslan Ahıska s 13 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml

s 11 62 Aslan Ahıska s 13 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 48 Uluslararası toplum

Fergana olayları vasıtasıyla Ahıska Tuumlrklerinin sorunlarından haberdar olmuştur Bkz Faigov

Orkhan Ahıskalı Kimliğinin Kuumlreselleşmesi Giresun Uumlniversitesi İslami İlimler Fakuumlltesi

Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları

Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And Social Problems Of

Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s 491 63 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 62 64 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 8 Yuumlzbey

Ahıskalı Tuumlrkler s 683 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 27 65 Uumllkede birccedilok etnik azınlık varken kendilerine her bakımdan yakın olan Ahıska Tuumlrklerinin

duumlşman ilacircn edilmesi ve saldırılara uğraması kendilerini koruyacak siyasicirc bir guumlcuumln olmamasına

bağlanmıştır Bkz AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62

14

1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları

Yaşanan olaylarda binlerce oumlluuml ve yaralı olmuştur Ahıska Tuumlrkleri Sovyet Guumlvenlik

Kuvvetleri tarafından Fergana dışına kurulan kamplara yerleştirilmiş buumlyuumlk bir kısmı da

Kazakistanrsquoa Tuumlrkmenistanrsquoa ve Azerbaycanrsquoa goumlccedil etmiştir66 Farklı kaynaklarda değişik

rakamlara rastlamak muumlmkuumln olmakla birlikte ccedilatışmalarda 66rsquosı Ahıska Tuumlrkuuml 116

kişinin oumllduumlğuuml 2000 civarında insanın yaralandığı accedilıklanmıştır67 Ccedilatışmalardan kaccedilan

Ahıska Tuumlrklerinin sığındığı fabrika okul ve parti binaları yakılmıştır Can

guumlvenliklerinin sağlanması iccedilin 11000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln yerleştirildiği kışlalarda noumlbet

tutulmuştur Olaylar neticesinde yaklaşık olarak 13000 Ahıska Tuumlrkuuml boumllgeden

uzaklaştırılmıştır68

Ahıska Tuumlrklerinin boumllgeden uzaklaştırılmasıyla Ferganada durum bir suumlre sakinleşmişse

de 1990 yılının Şubat ve Mart aylarında uumllkenin farlı boumllgelerinde Ahıska Tuumlrklerine

youmlnelik saldırılar gerccedilekleşmiştir69 Fergana olaylarının Oumlzbekistanrsquoın geneline

yayılmasıyla yaklaşık olarak 80000 Ahıska Tuumlrkuuml bir yıl iccedilerisinde Oumlzbekistanı terk

etmek zorunda kalmıştır70 Ahıska Tuumlrklerinin boşalan evlerine ve iş yerlerine Oumlzbekler

yerleştirilmiştir Ahıska Tuumlrkleri Rusyarsquonın terk edilmiş kırsal boumllgelerine yerleştirilmiş

boumllgede tarım ve hayvancılık yapacak iş guumlcuumlnuuml sağlamıştır 71 Fergana olayları

Oumlzbekistanrsquoda yapılan yolsuzlukları unutturmuş ayrıca Oumlzbekistanda yaşayan Rusların

boumllgeden olası goumlccediluumlnuuml oumlnlemiştir Neticede Fergana olaylarından Oumlzbekistan ve Rusya

kacircrlı ccedilıkmıştır72

66 Aslan Ahıska s 13 67 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 68 Halidov İslacircm Ahıska Tuumlrklerinin Uluslararası Oumlrguumltler Nezdindeki Temasları Sakarya

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya 2011 s 40 69 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 15 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 Nodia (ed)

Ethnic ndash Confessional s 45 70 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s

6 71AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64 Nodia (ed) Ethnic ndash Confessional s 46 Uumlren

Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 136 72 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64

15

1 3 3 Krasnodar Sorunu

1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu

Fergana vilacircyetinde başlayarak uumllke geneline yayılan olaylar sebebiyle yaklaşık olarak

80000 Ahıska Tuumlrkuuml Oumlzbekistanrsquodan ayrılarak başta Rusya ve Azerbaycan olmak uumlzere

SSCBnin ccedileşitli cumhuriyetlerine goumlccedil etmek zorunda kalmıştır73

80000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln 50000rsquoden fazlası SSCB İccedilişleri Bakanı ve Bakanlar Kurulu

Başkanı Rıjkovrsquoun talimatıyla Rusyarsquonın farklı vilacircyetlerine yerleştirilmiştir74 Rusyarsquonın

orta boumllgelerine yerleştirilen Ahıska Tuumlrkleri zamanla Kuzey Kafkasyarsquoya goumlccedil etmeye

başlamış bu goumlccediller Krasnodar vilacircyetinde yoğunlaşmıştır75 Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun en

yoğun olduğu Rus vilacircyeti Krasnodar olmuştur76 Fergana olaylarından sonra

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusu 17000e ulaşmıştır Ayrımcı politikalara en ccedilok

Krasnodar boumllgesindeki Ahıska Tuumlrkleri maruz kalmıştır77

1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları

İhlacirclleri

Krasnodar SSCBrsquonin dağılmasıyla birlikte Ermenistanda Guumlrcistanda ve

Azerbaycanrsquoda yaşayan halkların goumlccedil ettiği ekonomik sosyal siyasicirc ve kuumlltuumlrel

gerginliklerin yaşandığı bir boumllge olmuştur78 Boumllgedeki Slavların koruyucusu ve

73 Osipov Alexander G Russian Experience Of Ethnic Discrimination Meskhetians İn

Krasnodar Moscow 2000 s 9 10 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s 6 74 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili

Politikaların s 51 75 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 108 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 76 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Lynch Lives on Hold s 43 77AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s1 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 47 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 111 Sargın Ahıska

Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 88 78 Aslan Ahıska s 26 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683

16

savunucusu roluumlnuuml uumlstlenen Kozak oumlrguumltlenmeler Slav olmayan topluluklara karşı

duumlşmanca davranmıştır79

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrklerinin zamanla artan nuumlfusu milliyetccedili grupları rahatsız

etmeye başlamıştır Ahıska Tuumlrkleri Krasnodarda İslacircm Devleti kurma amacı taşımakla

succedillanmış80 Ccedileccedilenistan ve Abhazya olaylarına Tuumlrkiyersquonin destek verdiği boumllgeye silacirch

yardımı yapıldığı Rusyarsquonın guumlvenliği accedilısından Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska

Tuumlrklerinin tehlike arz ettiği savunulmuştur81 Krasnodarda istenmeyen Ahıska Tuumlrkleri

boumllgeyi terk etmeye zorlanmıştır Bu amaccedilla faaliyet goumlsteren Kozak oumlrguumltleri Ahıska

Tuumlrklerinin en buumlyuumlk sorunlarından biri olmuştur82 Yerel youmlnetimlerin ve basın

organlarının desteğini alan Kozak oumlrguumltler83 devletin accedilık olarak yapamayacağı şeyleri

devlet adına yapmıştır84 Ahıska Tuumlrkleri paramiliter Kozak gruplarının yumuşak etnik

temizliğiyle karşı karşıya kalmıştır 85

Ahıska Tuumlrklerinin Rusyarsquonın iccedil boumllgelerine yerleşmelerini sağlama amacıyla ayrımcı

politikalar uygulanmaya başlanmıştır Ayrımcı politikalara maruz kalan Ahıska Tuumlrkleri

vatandaşlık eğitim muumllkiyet ccedilalışma ve sosyal guumlvenlik haklarından mahrum

bırakılmıştır 86 Fergana olayları sonrasında boumllgeye ilk gelen 3000 Ahıska Tuumlrkuumlne

vatandaşlık hakkı tanınırken daha sonra gelenlere bu hak tanınmamıştır 1991 yılında

kabul edilerek 6 Şubat 1992rsquode yuumlruumlrluumlğe giren Rusya Federasyonu (RF) vatandaşlık

kanunu huumlkuumlmleri dağılma oumlncesi RFde bulunanların vatandaşlık hakkına sahip

olacağını huumlkme bağlarken Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska Tuumlrkleri vatandaşlığa kabul

79 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 85 86 80 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 81 Aslan Ahıska s 27 82 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 83 Aslan Ahıska s 26 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 84 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 11 85Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 85 86 Swerdlow Steve Understanding Post ndash Soviet Ethnic Discrimination and

the Effective Use of US Refugee Resettlement The Case of the Meskhetian Turks of Krasnodar

Krai California Law Review Vol 94 Issue 6 California 2006 s 1838 AydınguumlnAydınguumln

Ahıska Tuumlrkleri s 122 86 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 106 109 111 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 84 Lynch Lives on Hold s 43

17

edilmemiştir Eski SSCB pasaportu ile dolaşan Ahıska Tuumlrklerine Rusya Federasyonu

pasaportu verilmemiştir Ahıska Tuumlrkleri geccedilerli herhangi bir kimlik belgesi olmadan

Krasnodarda zor şartlar altında yaşamak zorunda kalmış pasaport verilmediği iccedilin uumllke

dışına ccedilıkamamıştır 87

Yerel makamlar Ahıska Tuumlrklerinin tuumlm gelir kaynaklarını keserek boumllgeden gitmelerini

amaccedillamış ayrımcı bir yasal mekanizma tesis ederek uygulamaya koymuştur Bu amaccedilla

2002 yılında Ahıska Tuumlrklerine toprak kiralanması yasaklanmış topraklarını kiralayan

kişiler cezalandırılmıştır Bu uygulama Ahıska Tuumlrklerinin oumlnemli gelir kaynağının

kesilmesine sebep olmuş yaklaşık olarak 40 Ahıska Tuumlrkuuml bu kararı protesto etmek

amacıyla 10 guumln accedillık grevi yapmaya karar vermiştir Rusya Devlet Başkanı Vladimir

Putinin Ahıska Tuumlrklerinin maruz kaldıkları insan hakları ihlacircllerini incelemek uumlzere bir

komisyon kurmasıyla accedillık grevine son verilmiştir88 Yaşam koşullarını Devlet Başkanı

Putine iletmeleri neticesinde Ahıska Tuumlrklerinin Rusya vatandaşı sayıldığı bulundukları

boumllgede mahkemeye başvurarak pasaportlarını almaları gerektiği şeklinde bir cevap

iletilmiştir Mahkemeye başvurarak pasaport alan birkaccedil Ahıska Tuumlrkuuml olmuşsa da yerel

idaricirc organların baskıları sonucu mahkemeler vatandaşlık başvurularını reddetmiştir89

Krasnodar Valisi Tkaccedilov katıldığı bir televizyon programında baskıcı uygulamaların

hak kaybına uğramalarını oumlnleme amacı taşıdığını belirtmiştir Hırvatları Yugoslavyaya

kabul eden Sırpların Hırvat nuumlfusunun artmasıyla hak kaybı yaşadığına aynı akıbete

uğramamak iccedilin benzer politikalar benimsediklerine değinmiştir Ahıska Tuumlrklerinin

boumllgeden uzaklaştırılacağını ev baskını ve sıkı kontrollerle yakalanarak kamplarda

toplayacaklarını sorguya ccedilekeceklerini accedilıklamıştır90 Rus Huumlkuumlmetinin arkasında

olduğunu soumlyleyen Vali soumlzluuml uyarıların bir sonuccedil vermediğini bu sebeple de Ahıska

87Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 158 AydınguumlnAydınguumln Ahıska

Tuumlrkleri s 46 88AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 9 11

Swerdlow Understanding s 1842 89 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 159 90 Swerdlow Understanding s 1839

18

Tuumlrklerini sınırdışı edeceklerini birkaccedil ay iccedilerisinde charter uccedilakları ile boumllgeden

ccedilıkaracaklarını accedilıklayarak suumlrguumln sinyali vermiştir91

1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil

9 Nisan 2002de Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği (BMMYK) Ahıska

Tuumlrklerine uygulanan etnik ayrımcılığın kaygı verici olduğunu belirterek 13000den fazla

insanın suumlrguumln tehlikesi altında olduğu uyarısında bulunmuştur92 Mevcut şatların Ahıska

Tuumlrklerini her accedilıdan koruyacak ve guumlvenliklerini sağlayacak uumlccediluumlncuuml bir uumllkeye

yerleştirilmelerini gerekli kılmasıyla uluslararası oumlrguumltler bu youmlnde ccedilalışmalara

başlamıştır93

2002 yılında Uluslararası Af Oumlrguumltuuml (UAOuml)nuumln ABD Muumllteci Programı yetkilileriyle

yaptığı goumlruumlşme Ahıska Tuumlrklerinin Muumllteci Programıyla ABDye kabul edilmelerini

sağlayan oumlnemli bir gelişme olmuştur 2004 yılında ABD uzun zamandır ccedileşitli

ayrımcılıklara maruz kalan Ahıska Tuumlrklerinin ABDye iskacircnına youmlnelik bir placircn

geliştirme kararı almıştır94 ABD Muumllteci Programı 1 Şubat 2004te başlatılmıştır

Program Uluslararası Goumlccedil Oumlrguumltuuml (UGOuml) tarafından youmlnetilmiştir95 UGOuml yaklaşık

olarak 10000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln muumllteci statuumlsuumlyle Amerikaya yerleşmesi iccedilin

ccedilalışmalara başlamış96 Muumllteci Programının iccedileriği kapsamı ve şartları hakkında

bilgilendirme faaliyetlerinde bulunmuştur Bu kapsamda muumllteci statuumlsuumlyle ABDye

91 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 164 92Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 161 UNHCR Ethnic Minorities Could Face

Deportation From Russia Under New Decree

httpwwwunhcrorgnewslatest200243cadd4404ethnic-minorities-face-deportation-russia-

under-new-decreehtmlquery=krasnodar (Erişim Tarihi 22112016) 93 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 121 94AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 12

Swerdlow Understanding s 1854 1861 95AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 123 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 96 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 162

i

KABUL VE ONAY

Eda ALPBAZ tarafından hazırlanan Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin

Guumlrcistan Cumhuriyetine Doumlnuumlşuumlrdquo başlıklı bu ccedilalışma 28052018 tarihinde yapılan

savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak juumlrimiz tarafından Yuumlksek Lisans Tezi

olarak kabul edilmiştir

Prof Dr İlyas DOĞAN (Başkan)

Dr Oumlğretim Uumlyesi Bahadır Bumin OumlZARSLAN

(Danışman)

Yukarıdaki imzaların adı geccedilen oumlğretim uumlyelerine ait olduğunu onaylarım

Prof Dr Musa Yaşar SAĞLAM

Enstituuml Muumlduumlruuml

ii

BİLDİRİM

Hazırladığım tezinraporun tamamen kendi ccedilalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak

goumlsterdiğimi taahhuumlt eder teziminraporumun kağıt ve elektronik kopyalarının Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda

saklanmasına izin verdiğimi onaylarım

TeziminRaporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir

TezimRaporum sadece Hacettepe Uumlniversitesi yerleşkelerinden erişime accedilılabilir

TeziminRaporumun hellip yıl suumlreyle erişime accedilılmasını istemiyorum Bu suumlrenin sonunda

uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde teziminraporumun tamamı her yerden

erişime accedilılabilir

28052018

Eda ALPBAZ

iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI

Enstituuml tarafından onaylanan lisansuumlstuuml teziminraporumun tamamını veya herhangi

bir kısmını basılı (kacircğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen

koşullarla kullanıma accedilma iznini Hacettepe Uumlniversitesine verdiğimi bildiririm Bu

izinle Uumlniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tuumlm fikri muumllkiyet haklarım

bende kalacak tezimin tamamının ya da bir boumlluumlmuumlnuumln gelecekteki ccedilalışmalarda

(makale kitap lisans ve patent vb) kullanım hakları bana ait olacaktır

Tezin kendi orijinal ccedilalışmam olduğunu başkalarının haklarını ihlal etmediğimi ve

tezimin tek yetkili sahibi olduğumu beyan ve taahhuumlt ederim Tezimde yer alan telif

hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin

yazılı izin alınarak kullandığımı ve istenildiğinde suretlerini Uumlniversiteye teslim

etmeyi taahhuumlt ederim

TeziminRaporumun tamamı duumlnya ccedilapında erişime accedilılabilir ve bir kısmı veya

tamamının fotokopisi alınabilir

(Bu seccedilenekle teziniz arama motorlarında indekslenebilecek daha sonra tezinizin

erişim statuumlsuumlnuumln değiştirilmesini talep etseniz ve kuumltuumlphane bu talebinizi yerine

getirse bile teziniz arama motorlarının oumlnbelleklerinde kalmaya devam edebilecektir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını ve fotokopi

alınmasını (İccedil Kapalı Oumlzet İccedilindekiler ve Kaynakccedila hariccedil) istemiyorum

(Bu suumlrenin sonunda uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde

teziminraporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir kaynak goumlsterilmek şartıyla

bir kısmı veya tamamının fotokopisi alınabilir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını istemiyorum ancak

kaynak goumlsterilmek şartıyla bir kısmı veya tamamının fotokopisinin alınmasını

onaylıyorum

Serbest SeccedilenekYazarın Seccedilimi

28052018

Eda ALPBAZ

iv

ETİK BEYAN

Bu ccedilalışmadaki buumltuumln bilgi ve belgeleri akademik kurallar ccedilerccedilevesinde elde ettiğimi

goumlrsel işitsel ve yazılı tuumlm bilgi ve sonuccedilları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak

sunduğumu kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı yararlandığım

kaynaklara bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu tezimin kaynak

goumlsterilen durumlar dışında oumlzguumln olduğunu Tez Danışmanı Dr Oumlğr Uumlyesi Bahadır

Bumin OumlZARSLANın danışmanlığında tarafımdan uumlretildiğini ve Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Tez Yazım Youmlnergesine goumlre yazıldığını beyan

ederim

Eda ALPBAZ

v

OumlZET

ALPBAZ Eda Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcistan

Cumhuriyetirsquone Doumlnuumlşuuml Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018

Ccediloğunluğunu Ahıska Tuumlrklerinin oluşturduğu iccedilinde az sayıda Kuumlrt ve Hemşinrsquoin de

bulunduğu Ahıska Tuumlrkleri kimliği ile nitelendirilen topluluk anavatanları olan Ahıska

Boumllgesinden 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği doumlneminde herhangi bir

sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln edilmiştir Suumlrguumlnde son derece zor koşullarda hayatlarını

suumlrduumlrmelerine rağmen zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşmuşlardır Bununla birlikte Ahıska

Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml ccedileşitli girişimlere rağmen muumlmkuumln olamamıştır

Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycan Tuumlrkiye Oumlzbekistan Tuumlrkmenistan

Kazakistan ve Amerika Birleşik Devletlerirsquonin olduğu ccedileşitli devletlerde yaşamaktadırlar

SSCBrsquo nin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde kalmıştır Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone uumlyeliği

ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml tekrar guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirme yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir

Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmek iccedilin bir yasa ve bu yasanın uygulanması iccedilin

kararnameler ccedilıkartmıştır Buna rağmen Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmeye hiccedilbir

zaman istekli olmamış yasaya ve kararnamelere de geri doumlnuumlşuuml zorlaştıracak huumlkuumlmler

koymuştur Avrupa Konseyi de Ahıska Tuumlrklerinin geri doumlnuumlş suumlrecinde etkili

olamamıştır

Anahtar Soumlzcuumlkler

Ahıska Tuumlrkleri İkinci Duumlnya Savaşı 1944 Suumlrguumlnuuml Guumlrcistan Geri Doumlnuumlş Yasası

vi

ABSTRACT

ALPBAZ Eda The Return Of The Meskhetian Turks To Republic Of Georgia Under

The Return Act Masterrsquos Thesis Ankara 2018

The group characterised under the identity of Ahiskan Turks where the Ahiskan Turks

comprise the majority of this group including a small number of Kurds and Hemşins

were exiled from theirm homeland to different parts of the country in 1944 during the

period of the Soviet Socialist Republics without any specific reason Their homeland is

called Ahiska region where is now in the Republic of Georgia Even though they have

been maintained their lives under the regime of martial law and rigor conditions Ahiskan

Turks have liberated over time However return to their homeland has not been possible

despite various initiatives At the present time Ahiskan Turks live in various countries

including Azerbaijan Turkey Uzbekistan Turkmenistan Kazakhstan and USA

After the collapse of the USSR in 1991 the homeland of the Ahiskan Turks remained

within the borders of the Republic of Georgia The return of this community which had

been detached from its homelands once again came to the force in the membership of

Georgia to the Council of Europe and Georgia has been under the obligation to perform

their return as a condition of EC membership Georgia has issued a law to ensure the

return of Ahiskali Turks to the country and has made various regulations for the

implementation of this law

Georgia has issued a law to implement the return and decrees for the implementation of

this law Nevertheless Georgia has never been willing to perform the return and has made

provisions of law and decrees that will make difficult the return The Council of Europe

has not been effective in the process of Ahiska Turkrsquos return

Keywords

Ahiskan Turks The Second World War Exile In 1944 Georgia Return Act

vii

İCcedilİNDEKİLER

KABUL VE ONAY İ

BİLDİRİM İİ

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI İİİ

ETİK BEYAN İV

OumlZET V

ABSTRACT Vİ

İCcedilİNDEKİLER Vİİ

KISALTMALAR DİZİNİ X

GİRİŞ 1

1 BOumlLUumlM 3

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKLERİ

3

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU 3

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ 4

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER 6 1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 6

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil 6 1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 8 1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi 9 1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları 10

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları 12 1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi 12 1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler 13 1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları 14

1 3 3 Krasnodar Sorunu 15 1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu 15 1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları İhlacirclleri 15 1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil 18

1 4 AHISKA TUumlRKLERİNİN ANAVATANA DOumlNUumlŞ MUumlCADELESİ 19 1 4 1 Pasif Muumlcadele Doumlnemi 19

viii

1 4 2 Aktif Muumlcadele Doumlnemi 22 1 4 3 Uluslararası Placirctformlarda Muumlcadele Doumlnemi 24

2 BOumlLUumlM 27

ULUSLARARASI HUKUK ACcedilISINDAN AHISKA TUumlRKLERİNİN VATANA

DOumlNUumlŞ SORUNU 27

2 1 VATANA DOumlNUumlŞ SORUNU VE SORUNA TARAF DEVLETLER 27 2 1 1 Sorunun Tanımı 27 2 1 2 Soruna Taraf Devletler 28 2 1 3 Taraf Devletlerin Soruna Yaklaşımı 29

2 2 GUumlRCİSTANIN AVRUPA KONSEYİ UumlYELİĞİNİN SORUNA HUKUKİ ETKİLERİ 31 2 2 1 Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone Uumlyeliği 31 2 2 2 Uumlyeliğe Kabul Şartı Olarak Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlşlerini Sağlama Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml 33 2 2 3 Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln Uluslararası Hukuk Accedilısından Değerlendirilmesi 34 2 2 4 Avrupa Konseyi Belgelerinde Vatana Doumlnuumlş Sorunu 36

2 3 AHISKA TUumlRKLERİNİN ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN HAKLARI 39

3 BOumlLUumlM 44

GUumlRCİSTAN CUMHURİYETİrsquoNİN VATANA DOumlNUumlŞ CcedilERCcedilEVESİNDE

YAPTIĞI HUKUKİ DUumlZENLEMELER 44

3 1 5261 SAYILI VE 11 TEMMUZ 2007 TARİHLİ VATANA DOumlNUumlŞ YASASI 44 3 1 1 Yasanın Hazırlık Suumlreci 44 3 1 2 Yasada Yer Alan Huumlkuumlmlerin İccedileriği Ve Değerlendirilmesi 46

3 1 2 1 Yasanın Amacı Ve Yasada Kullanılan Terminoloji 46 3 1 2 2 Başvuruda Bulunma Hakkı Tanınanlar 47 3 1 2 3 Başvuruların Yapılması İle İlgili Usul 47 3 1 2 4 Başvuruların Kayıt Edilme Ve İncelenme Suumlreci 49 3 1 2 5 Başvurular Hakkında Değerlendirme Sonucu Verilen Kararlar 51 3 1 2 6 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlne Dayanılarak Guumlrcistan Vatandaşlığının Elde Edilmesi 52 3 1 2 7 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlnuuml Durduran Ve İptal Eden Haller 53

3 2 HUumlKUumlMET KARARLARI DUumlZENLEMELERİN İCcedilERİĞİ VE YORUMU 54 3 2 1 276 Sayılı Ve 17 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 54 3 2 2 299 Sayılı Ve 28 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 59 3 2 3 3 Sayılı Ve 9 Ocak 2008 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 61 3 2 4 87 Sayılı Ve 30 Mart 2010 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 62

3 3 2007 YILI SONRASINDA AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTANA DOumlNUumlŞLERİ 64

SONUCcedil 68

KAYNAKCcedilA 78

ix

EK 1 ORJİNALLİK RAPORU 90

EK 2 ETİK KURUL İZNİ MUAFİYET FORMU 91

EK 3 11 TEMMUZ 2007 TARİH VE 5261 SAYILI GUumlRCİSTAN YASASI 92

EK 4 17 ARALIK 2007 TARİH VE 276 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 98

EK 5 28 ARALIK 2007 TARİH VE 299 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 103

EK 6 9 OCAK 2008 TARİH VE 3 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ KARARI

108

EK 7 30 MART 2010 TARİH VE 87 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 110

x

KISALTMALAR DİZİNİ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

AGİT Avrupa Guumlvenlik ve İşbirliği Teşkilatı

AİHK Avrupa İnsan Hakları Komisyonu

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AK Avrupa Konseyi

AKMP Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi

AUumlHFD Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

BDTK Birleşik Devletler Topluluğu Konferansı

Bkz Bakınız

BM Birleşmiş Milletler

BMMYK Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği

C Cilt

KP Komuumlnist Parti

KPMK Komuumlnist Parti Merkez Komitesi

RF Rusya Federasyonu

RG Resmicirc Gazete

s Sayfa

S Sayı

SSC Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

xi

SUumlHFD Selccediluk Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

UAD Uluslararası Adalet Divanı

UAOuml Uluslararası Af Oumlrguumltuuml

UGOuml Uluslararası Guumlvenlik Oumlrguumltuuml

1

GİRİŞ

Anavatanları Guumlrcistan Cumhuriyeti iccedilindeki Ahıska boumllgesi olan ve Ahıska Tuumlrkleri

olarak adlandırılan topluluk 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

doumlneminde uumllkenin farklı kesimlerine belirli bir sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln

edilmişlerdir Suumlrguumlnde zor koşullar ve sıkıyoumlnetim altında hayatlarını suumlrduumlrmuumlş Ahıska

Tuumlrkleri zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşsalar da ccedileşitli girişimlere rağmen anavatanlarına

doumlnmeleri muumlmkuumln olmamıştır Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycanın

Tuumlrkiyenin Oumlzbekistanın Kazakistanın ve ABDnin olduğu ccedileşitli uumllkelerde

yaşamaktadırlar

SSCBrsquonin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilinde kalmıştır Bu topluluğun anavatanlarına geri doumlnuumlşuuml

Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyi (AK)rsquone uumlyeliği ccedilerccedilevesinde guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan AK uumlyeliğinin bir koşulu olarak onların geri doumlnuumlşuumlnuuml gerccedilekleştirme

yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir Bu amaccedilla bir yasa ccedilıkaran Guumlrcistan bu yasanın

uygulanmasıyla ilgili ccedileşitli duumlzenlemeler yapmıştır

Tezimizin amacı Ahıska Tuumlrklerinin ve Ahıska boumllgesinin tarihi uumlzerinde kısaca durup

Ahıska Tuumlrkleri sorununu uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde genel olarak değerlendirmek

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin vatana doumlnuumlşleri sağlamak amacıyla yaptığı duumlzenlemeleri ele

alarak bunların amacı gerccedilekleştirmeye uygun olup olmadığını geri doumlnuumlş suumlrecinin

gerektiği gibi gerccedilekleşip gerccedilekleşmediğini uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde ortaya

koymaktır

Tezimizin ilk boumlluumlmuuml Tarihi Suumlreccedilte Ahıska Boumllgesi ve Boumllgedeki Ahıska Tuumlrkleri

başlıklı olup bu boumlluumlmde Ahıska Boumllgesinin coğrafi konumu uumlzerinde durulacak takiben

Ahıska Tuumlrkuuml kimliğinin tarihteki varlığı ve Ahıska sorununu ortaya ccedilıkaran gelişmeler

suumlrguumln oumlncesinden 2000rsquoli yıllara kadar uzanan bir suumlreccedilte ortaya konulacaktır 1

boumlluumlmde son olarak Ahıska Tuumlrklerinin vatana doumlnuumlş muumlcadelesi pasif aktif ve

uluslararası platformlarda muumlcadele doumlnemi olarak iincelenecektir

2 boumlluumlmuumln başlığı Uluslararası Hukuk Accedilısından Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlş

Sorunu olup bu boumlluumlmde Ahıska Tuumlrkleri sorunu tanımlanarak sorunun tarafları uumlzerinde

2

durulacak Guumlrcistanrsquoın AK uumlyeliğinin geri doumlnuumlş sorununa hukuki etkileri ele alınacaktır

AK belgelerinde bu sorunun ne şekilde yer aldığına da değinilecektir

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin Vatana Doumlnuumlş Ccedilerccedilevesinde Yaptığı Hukuki Duumlzenlemeler

başlığını taşıyan 3 Boumlluumlmde Guumlrcistan tarafından kabul edilmiş olan 5261 Sayılı Eski

Sovyetler Birliği Tarafından 20 Yuumlzyılın 40rsquolı Yıllarında Guumlrcistanrsquodan Zorla Goumlccedile Tabi

Tutulan Şahısların Geri Doumlnuumlşuuml Hakkında Yasanın oumlncelikle hazırlık suumlreci ele alınacak

takiben Yasarsquonın maddeleri teker teker accedilıklanarak değerlendirilecektir İzleyen

boumlluumlmlerde de Yasanın uygulanmasıyla ilgili huumlkuumlmet kararlarının iccedileriği ortaya

konularak bunlar yorumlanacak ve Ahıska Tuumlrklerinin 2007 sonrasında Guumlrcistanrsquoa geri

doumlnme suumlreccedilleri uumlzerinde durulacaktır Soumlz konusu suumlreccedil ccedilerccedilevesinde Yasa amaca

uygunluğu bakımından değerlendirilecektir

Siyasi sosyal ekonomik ve hukuki boyutları olan ccedilok youmlnluuml bir incelemenin konusu

olabilecek Ahıska Tuumlrklerinin vatanlarına doumlnuumlşuuml sorunu aynı zamanda tarihi adaletin

gerccedilekleştirilmesi bakımından da oumlnem arz etmektedir Bu bakımdan soumlz konusu sorunun

insan haklarını da ilgilendiren bir boyutu da şuumlphesiz vardır Bu muumltevazı ccedilalışma tarihi

adaletin gerccedilekleştirilmesine ve suumlrguumln edilmiş kimselerin hukukunun korunmasına bir

nebze olsun katkıda bulunur ise kendimizi bahtiyar sayarız

3

1 BOumlLUumlM

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ

AHISKA TUumlRKLERİ

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU

Tuumlrk kuumlltuumlruumlnuumln ayrıntılarıyla işlendiği Dede Korkut Kitabı1 Ahıska adının geccediltiği

Tuumlrkccedile ilk kaynaktır2 Ahıska adı Dresden nuumlshasının3 Kazan-Beyin oğlu Uruzun tutsak

olduğunu beyan eden IV Boyunda Ak-Saka kelimesi ile tanımlanmıştır4 Ak-Saka Ak-

Kale anlamına gelmektedir5

1 Dede Korkut Kitabı Oğuz Tuumlrkleri hakkında bilgi veren on iki destansı hikacircyeden oluşmaktadır

Hikacircyeler aynı doumlnemde aynı boumllgede yaşayan ve birbirlerine ccedileşitli şekillerde bağlı bulunan

Oğuz beyleri etrafında toplanmıştır Beylerin ccedilevresi ve yaşayışı farklı olaylarla canlandırılırken

adetleri gelenekleri ve ccedileşitli youmlnleriyle buumltuumln bir Oğuz kavminin hayatı hikacircyelere

aksettirilmiştir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı I Giriş - Metin -

Faksimile Ankara 1994 Kırzıoğlu M Fahrettin Dede-Korkut Oğuznameleri Ankara 2000

Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı 2003 (Basım yeri yok) Sepetccedilioğlu Necati M Dede

Korkutun Kitabı İstanbul 1998 Hacaloğlu YuumlcelMemişoğlu Ragıp Dede Korkut

Destanlarında Adları Geccedilen Oğuz Beylerinin İzlerini Taşıyan Yer Adları Uumlzerine Bir Deneme

Sosyal Siyaset Konferansları 49 Kitap Prof Dr Turan Yazgana Armağan Oumlzel Sayısı İstanbul

2006 s 771-815 2 Aslan Kıyas Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 2 3 Dede Korkut Kitabının Dresden ve Vatikan nuumlshaları bulunmuştur Vatikan nuumlshası hikacircyelerin

sayısı bakımından eksiktir Dede Korkut Kitabının asıl ve buumlyuumlk nuumlshası Dresdendir Dresden

nuumlshası 19 yuumlzyılda Dresden Kuumltuumlphanesinde bulunmuştur Birbirinden bağımsız on iki destansı

hikacircyeyi iccedilermektedir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I s 3 33 56 57 64-

70 Dresden nuumlshasında sırasıyla Dırsa-Han Oğlı Boğaccedil-Han Salur Kazanın Evinin

Yağmalanması Kam Buumlre Oğlu Bamsı Beyrek Kazan Beyin Oğlu Uruz Beyin Esir Duumlştuumlğuuml

Duha Koca Oğlu Dumrul Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Kazılık Koca Oğlu Yigenek Basatın

Depegoumlzuuml Oumllduumlrduumlğuuml Begil Oğlu Ermenin Uşun Koca Oğlu Segrekin Salur Kazanın Oğlu

Uruzun Tutsaklıktan Ccedilıkarıldığı İccedil Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrekin Oumllduumlğuuml başlıklı destansı

hikacircyeler anlatılmaktadır Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I 4-22 Kırzıoğlu

Dede-Korkut s 7 58-129 4 Ahıska kelimesi Ak-Saka Kalasında kafirun casusu vardı ifadesiyle yer almaktadır Ergin

Dede Korkut Kitabı I s 157 5 Kırzıoğlu Dede-Korkut s 64 65

4

Ahıska Adıgoumln Aspinza Ahılkelek ve Bogdanovka gibi yerleşim birimlerini kapsayan

coğraficirc alan Ahıska boumllgesi olarak ifade edilmektedir6 Ahıska boumllgesi Guumlrcuumller

tarafından Axal-Tsixe (Yeni Kale) Sa-Mskhe (Mesx Yurdu) ve Sa-Atabago (Atabek

Yurdu) olarak ifade edilmektedir7 Boumllge tarihi kaynaklarda Mesketya olarak da

geccedilmektedir8

Ahıska boumllgesi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)rsquonin dağılmasıyla

bağımsızlığını kazanan Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin sınırları iccedilerisinde yer almaktadır Bu

coğrafya Guumlrcistanrsquoın on iki idaricirc boumllgesinden biridir İdaricirc yapılanmada Ahıska-

Cavaheti (Samtshe-Cavaheti) olarak isimlendirilmektedir9 Guumlrcistanın guumlneybatısında

Tuumlrkiye Cumhuriyetirsquonin kuzeydoğusunda yer alan boumllge Ardahan ile sınır

oluşturmaktadır Tuumlrkgoumlzuuml Sınır Kapısına 15 kilometre mesafededir Boumllgenin toplam

yuumlz oumllccediluumlmuuml 6260 kilometre karedir10

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ

Ahıska boumllgesinin tarihi ahalisi iken 1944 senesinde toplu suumlrguumlne tacircbii tutulan

ccediloğunluğunu Tuumlrklerin oluşturduğu iccedilerisinde az sayıda Kuumlrt ve Guumlrcuuml nuumlfusun

bulunduğu grup uumlyeleri Ahıska Tuumlrkuuml kimliği altında birleşerek Ahıska Tuumlrkleri

adlandırması ile tanımlanmıştır11

6 Seferov RehmanAkış Ayhan Sovyet Doumlneminden Guumlnuumlmuumlze Ahıska Tuumlrklerinin Yaşadıkları

Coğrafyaya Goumlccedillerle Birlikte Genel Bir Bakış A General Look Into The Geographical Areas

Where Ahiska Turks Have Been Living Since The Soviet Period Together With The Emigrations

Tuumlrkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 24 Konya 2008 s 395 7 Zeyrek Yunus Tarihin Okunmamış Sayfası Ahıska Uluslararası Succedillar ve Tarih Dergisi

İstanbul 2008 Sayı 5-6 s 53 8Mesketya adı hakkında yeterli bilginin olmadığı MeskMeskhMeskhi kavmi tarafından

verilmiştir Bkz Zeyrek Yunus Ahıska Boumllgesi ve Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2001 s 6 9 Taşdemir Tekin Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Suumlrguumln Ahıskalılar İstanbul

2005 s 17 10 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 395 11 Ahıska Tuumlrkleri şeklindeki adlandırma 1980li yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmıştır

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln oumlncesi suumlreccedilte kendilerini Kafkas Tuumlrkleri olarak tanımlarken Sovyet

SSCB Doumlneminde birlikte yaşadıkları halklar tarafından Tuumlrk olarak isimlendirilmişlerdir Bkz

Aydınguumln AyşeguumllAsker Ali Guumlrcistan De Jure Uumlniter De Facto Parccedilalı Ankara 2012 s 178

(dipnot 81) Guumlrcuumller ise boumllgenin yerli Tuumlrk ahalisini Mesh olarak isimlendirmektedir Bkz

Zeyrek Tarihin Okunmamış Sayfası s 52

5

Ahıska Tuumlrklerinin tarihi ve etnik koumlkeni yeterince araştırılmamıştır12 Ahıska Tuumlrklerinin

tarihine ve etnik koumlkenine ilişkin yerli ve yabancı kaynaklarda farklı değerlendirmeler yer

almaktadır13 Değerlendirmelerin konu hakkında araştırma yapan kişilerin etnik

koumlkeninden savunduğu ideolojiden ve tarihi gerccedilekleri kavrayıp aktarma biccediliminden

etkilendiği savunulmaktadır14

Guumlrcuuml araştırmacılar Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcuuml soylu Hıristiyan bir topluluk olduğunu

Osmanlı İmparatorluğursquonun boumllgede huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yıllarda bu kişilerin

Muumlsluumlmanlaştırılarak Tuumlrkleştirildiğini ileri suumlrmektedir15 Buna goumlre inceleme konusu

olan Muumlsluumlman grup Meshlerin soyundan gelmektedir16 Tuumlrk araştırmacılar ise Mesk

kavminin Guumlrcuuml soylu olmadığı gibi Ahıska Tuumlrklerini de ifade etmediğini zira tarihi

kaynaklarda Mesk kavminin koumlkenine dair accedilık bilgilerin yer almadığını17 Ahıska

Tuumlrklerinin Kıpccedilakların soyundan geldiğini ileri suumlrmektedir18 Buna goumlre Ahıska

Tuumlrklerinin siyasicirc sosyal ve kuumlltuumlrel alanda var olma muumlcadelesine başlamaları ccedilok yeni

olmakla birlikte boumllgedeki etnik mevcudiyetleri Milacircttan Oumlnce (MOuml)ye uzanmaktadır19

MOuml VII yuumlzyılda boumllgeye yerleşen Sakalardan itibaren boumllgede kurulan devletlerin etnik

12 Yuumlzbey İrade Ahıskalı Tuumlrkler ve Kuumlltuumlrleri Turkish Studies International Periodical For the

Languages Literature and History of the Turkish or Turkic Vol 37 Ankara Fall 2008 s 679

SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 13 Değerlendirmeler iccedilin bkz Aydınguumln AyşeguumllAydınguumln İsmail Ahıska Tuumlrkleri- Ulusoumltesi

Bir Topluluk Ulusoumltesi Aileler Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Tuumlrk-Kazak Uumlniversitesi

Ankara 2014 s 35 Modebadze Valeri Historical Background of Meskhetian Turksrsquo Problem

and Major Obstacles to the Repatriation Process International Black Sea University (IBSU)

Scientific Journal Vol 3(1) Georgia 2009 s114 14 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 35 15İbreili Sandro Guumlrcuuml Halkının Tarihi Osmanlı- Guumlrcuuml İlişkileri Uumlzerine Kapsamlı Bir

Araştırma Yay Haz Zeynep Aytekin İstanbul 2014 s 508 509 Trier TomTarkhan-Mouravi

GeorgeKilimmik Forrest Meskhetians Homeward Bound Georgia 2011 s 7 Modebadze

Historical Background s 114 16 Berdzenişvili NikolozCanaşia Simon [Cavahişvili İvane] Guumlrcuumlstan Tarihi İstanbul 2000 s

31 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 7 17 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 6 18 Kırzıoğlu M Fahrettin Yukarı Kuumlr ve Ccediloruk Boylarında Kıpccedilaklar İlk- Kıpccedilaklar (MOuml VIII-

MS VI yuumlzyıl) ve Son- Kıpccedilaklar (1118 1195) ile Ortodoks- Kıpccedilak Atabekler Huumlkuumlmeti

(1267- 1578) (Ahıska Ccedilıldır Eyaleti Tarihinden) Ankara 1992 s 175 Zeyrek Ahıska Boumllgesi

s 176 19 Aslan Ahıska s 6 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 12

6

yapısında Tuumlrk kavimleri etkili olmuştur20 XI yuumlzyılda Anadoluda Tuumlrk siyasicirc

varlığının gerccedilekleşmesiyle boumllgedeki Tuumlrk nuumlfus ağırlığını hissettirmeye başlamıştır21

XII yuumlzyıldan itibaren kuzeyden gelen Kıpccedilak Tuumlrklerinin burayı yurt edindiği

bilinmektedir22

Ahıska boumllgesi 9 Ağustos 1578 tarihinde Safevilere karşı kazanılan Ccedilıldır Meydan

Muharebesinden sonra Serdar Lala Mustafa Paşa tarafından Osmanlı Devleti topraklarına

katılmıştır Ahıska 250 yıl boyunca Osmanlı Devletinin Ccedilıldır Eyaletinin başkenti

olmuştur23 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı sonunda imzalanan 14 Eyluumll 1829 tarihli

Edirne Antlaşmasıyla Ahıska şehri savaş tazminatı olarak Ruslara verilmiştir24 O

tarihten itibaren Ccedilarlık Rusya ve SSCB iccedilinde kalan Ahıska SSCBnin dağılması ve

Guumlrcistanrsquoın bağımsızlığını kazanmasıyla Guumlrcistan sınırları iccedilinde kalmıştır

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER

1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil

Tarihi suumlreccedilte değişik doumlnemlerde Ccedilarlık Rusya ve SSCBnin izlediği yayılmacı politika

Kafkasya topraklarında yaşayan Muumlsluumlman toplulukları olumsuz etkilemiştir Oumlzellikle

SSCB tarihinde Stalinizm olarak bilinen doumlnemde devlet mekanizmasının guumlccedillenmesiyle

20 Buntuumlrk Seyfeddin Rus Tuumlrk Muumlcadelesirsquonde Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2007 s XV

Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 10 21 BerdzenişviliCanaşia [Cavahişvili] Guumlrcuumlstan s 135 Bilge M Sadık Osmanlı Devleti ve

Kafkasya İstanbul 2005 s 16 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 55 Aslan Ahıska s 6 22Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 119 Aydınguumln AyşeguumllBalım-Harding CcediliğdemHoover

MatthewKuznestov IgorSwerdlow Steve Meskhetian Turks-An Introduction to their History

Culture and Resettlement Experiences Washington 2006 s 4 23 Bayraktar Rasim Ahıska- Ccedilıldır Beylerbeyliği İstanbul 2000 s 29 Bilge Osmanlı Devleti

s 217 218 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 176 24 Avşar Bozkurt ZakirTunccedilalp Zafer Suumlrguumlnde 50 Yıl Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 16

Bayraktar Ahıska- Ccedilıldır s 52 Bilge Osmanlı Devleti s 193

7

devlet kaynaklı şiddet desteklenen bir durum olmuştur25 Kendi taraftarlarına bile

kuşkuyla yaklaşan youmlnetim26 sadakatsizlik yapma olasılığı olduğu duumlşuumlnuumllen kişileri ve

etnik grupları 1920rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkistan (Orta Asya)daki ve Sibiryarsquodaki

toplama kamplarına goumlndermiştir27 SSCBnin izlediği bu baskıcı politika Ahıska

Tuumlrklerine de yansımış ve boumllgede yaşama koşullarını zorlaştırmıştır28 Bu doumlnemde

birccedilok Ahıska Tuumlrkuuml yasa dışı yollarla Tuumlrkiyeye geccedilmeye ccedilalışmış kaccedilak geccedilişlerde

oumlluumlmler yaşanmıştır29

1930rsquolu yılların başlarında Tuumlrklerin suumlrguumln edileceği hakkında haberler boumllge halkı

arasında dolaşmaya başlamış ancak suumlrguumlnuumln İkinci Duumlnya Savaşı devam ederken

yapılacağı duumlşuumlnuumllmemiştir Suumlrguumlnden bir ay oumlnce boumllgeye asker sevki yapılmış

boumllgenin Tuumlrk koumlylerine gizli bir olağanuumlstuuml durum uygulanarak giriş ve ccedilıkışlar

yasaklanmıştır Ruslar Tuumlrk koumlkenli Muumlsluumlmanlara guumlvenmemekteydi ve İkinci Duumlnya

Savaşırsquona kadar askere almamaktaydı İkinci Duumlnya Savaşırsquonın başlamasıyla birlikte

Ahıska Tuumlrkleri askere alınmaya başlamıştır Ahıska boumllgesinden 15 yaşından 55 yaşına

kadar buumltuumln erkekler toplamda 40000 asker Alman cephesine goumlnderilmiştir Savaşa

goumlnderilen 40000 insanın geride bıraktığı kadınlar ccedilocuklar ve yaşlılar ise Ahıskarsquodan

Borcomrsquoa uzanan demir yolu yapımında ccedilalıştırılmıştır30

25 Bayraktar Rasim Eski Sovyetlerde Tuumlrk Kimliği Ankara 2013 s 38 26 Montefiore Simon Sebag Genccedil Stalin Biyografi İkinci Kitap Ccedilev Yavuz Alogan İstanbul

2010 s 309 318 319 27 Bayraktar Eski Sovyetlerde s 39 Arslan Elif Vatanlarına Doumlnemeyen Son Tuumlrk Topluluğu

Ahıska Tuumlrkleri Avrupadan Asyaya Sorunlu Tuumlrk Boumllgeleri Der Bekir Guumlnay İstanbul 2005

s 649 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 28 İbreili Guumlrcuuml Halkının s 441 442 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Bayraktar

Eski Sovyetlerde s 38 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 398 Hasanoğlu İbrahim

Sovyetler Birliğirsquonde 1944 Suumlrguumlnleri ve İnsan Kayıpları Bizim Ahıska Sayı 40 Ankara

Sonbahar 2015 s 6 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 681 29 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 SSCB bu

gelişmeden rahatsız olmuş ve Ahıska Tuumlrklerini 1937 yılında Rejim Duumlşmanı olarak ilacircn etmiştir

Ahıska Tuumlrklerine uygulanan baskı bu tarihte daha da fazla olmuştur Bkz Arslan Vatanlarına

Doumlnemeyen s 650 Sargın Hakan Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların Stratejik Boyutu

Marmara Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Tuumlrk Tarihi Ana Bilim Dalı Genel Tuumlrk

Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2006 s 15 30 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 196 197 Ekim 1944rsquote tamamlanan ve Ahıska

Tuumlrklerinin kendi elleriyle inşa ettikleri Borcom-Vale demir yolu hattı trajik bir şekilde daha

sonra kendi suumlrguumlnlerinde kullanılmıştır Bkz Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s

110 Zeyrek Yunus Ahıska Araştırmaları Ankara 2006 s 25

8

1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

İkinci Duumlnya Savaşı sırasında gerccedilekleştirilen etnik muumlhendislik operasyonuyla birccedilok

halk toplu olarak suumlrguumln edilmiştir 1941 yılında İdil (Volga) Havzasında ve başlıca Rus

şehirlerinde yaşayan Almanlar Tuumlrkistana ve Sibiryarsquoya suumlruumllmuumlştuumlr Bu suumlrguumlnuuml

1944rsquote Kırım Tatar Tuumlrklerinin Kalmukların Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerinin Ccedileccedilenlerin

ve İnguşların suumlrguumlnuuml izlemiştir Kasım 1944te 14 Kasımı 15 Kasıma bağlayan gece

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln edilen son halk olmuştur31

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkistana topluca suumlrguumln edilmesi SSCBrsquonin Halk İccedilişleri Komiseri

Lavrentiy Beriyarsquonın Devlet Savunma Komitesi Başkanı İ V Stalinrsquoe goumlnderdiği 24

Temmuz 1944 tarihli yazısıyla oumlnerilmiştir32 Beriyanın oumlnerisi Devlet Savunma

Komitesinin 31 Temmuz 1944 tarihli ve 6279 sayılı kararıyla33 yasal dayanağını

kazanmıştır Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln kararı 14 Kasım 1944te uygulamaya

koyulmuştur Oumlnceden boumllgeye yerleştirilen askerler tarafından meydanda toplanan halk

sabaha karşı demir yolu istasyonuna getirilerek 8-10 aile halinde yuumlk vagonlarına

doldurulmuştur34 Binlerce insan Tuumlrkistan iccedillerine doğru yaklaşık bir ay suumlrecek

yolculuğa ccedilıkarılırken35 yuumlzyıllarca yaşadıkları koumly ve kasabalara Guumlrcuumller ve Ermeniler

yerleştirilmiştir36

31 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Modebadze Historical Background s 115 Buntuumlrk

Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 642 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 11 32Oumlneri SSCB sınırının Guumlrcistan kısmında sınır guumlvenliği temin etmek amacı ile Ahıska Adıgoumln

Ahılkelek Aspinza ve Bogdanovka rayonları ile Acaristan Oumlzerk SSCrsquoye bağlı koumlylerden Tuumlrk

Kuumlrt ve Hemşin olmak uumlzere 16700 hanenin toplam 86000 kişilik nuumlfusunun Kazakistan

Oumlzbekistan ve Kırgızistan SSCBye tahliye edilmesi uygun goumlruumllmektedir Ifadesiyle iletilmiştir

Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Aslan Ahıska s 37 38 33 Karar metni iccedilin bkz Aslan Ahıska s 39-43 34 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Aslan Ahıska s 8 35 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 36 Buntuumlrk Seyfeddin Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Suumlrguumlnuuml Giresun Uumlniversitesi İslami

İlimler Fakuumlltesi Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve

Sosyal Sorunları Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And

Social Problems Of Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s

90 91 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 660 Nodia Ghia (ed)

Ethnic ndash Confessional Groups and Challenges to Civic Integration in Georgia Azeri Javakheti

Armenian and Muslim Meskhetian Communities Tibilisi 2002 s 42

9

Kış mevsiminin yaşandığı tarihlerde suumlrguumln soğuğun accedillığın ve oumlluumlmlerin eşliğinde

gerccedilekleşmiştir Yolculuk esnasında tifo salgını başlamış gerekli sağlık hizmetinin

sağlanamaması sebebiyle birccedilok insan hayatını kaybetmiştir37 Suumlrguumlne goumlnderilenlerin

bir kısmı suumlrguumln yerlerine varamadan hayatını kaybederken sağ kalanlar zor şartlar

altında yaşamaya ccedilalışmıştır38

Ahıska Adıgoumln Ahılkelek Aspinza Bogdanovka ve Acaristan Oumlzerk SSCden suumlrguumln

edilen Tuumlrklerin Kuumlrtlerin ve Hemşinlerin sayısı tam olarak bilinememektedir 6279

sayılı kararda 86000 kişinin suumlrguumln edilmesi kararlaştırılmış ancak kararın uygulama

sonucunu iccedileren 28 Kasım 1944 tarihli raporda39 91095 kişinin tahliye işlemlerinin

tamamlanarak yeni yerleşim yerlerine doğru hareket etmekte olduğu accedilıklanmıştır

Araştırmacılar bu belgelerde yer alan sayının gerccedilek değeri goumlstermediğini savunmuş ve

araştırmalarında suumlrguumln edilen nuumlfusu farklı sayılarla goumlstermiştir40

SSCB Youmlnetimi Stalin doumlneminde ve sonraki doumlnemde Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik

haberlere sansuumlr getirmiştir41 Ahıska Tuumlrklerinin yaşadığı suumlrguumln 1968 yılına kadar gerek

uluslararası duumlzeyde gerekse SSCBde ccediloğunluk tarafından duyulmamıştır42

1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi

Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln edilme gerekccedilesi tam olarak bilinmemektedir43 6279 sayılı

kararda sınır guumlvenliğinin sağlanması iccedilin boumllgeden tahliye edildikleri accedilıklanmış Ahıska

37 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 224 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 44

Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Suumlrguumln sırasında hayatını kaybeden insan sayısının 17000

ile 30000 arasında olduğu ifade edilmektedir Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 7 38 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 39 Rapor iccedilin bkz Aslan Ahıska s 45 46 40Suumlrguumln edilen insan sayısının farklı goumlsterimleri iccedilin bkz Pentikaumlinen OskariTrier Tom

Between Integration and resettlement the Meskhetian Turks Arbeitspaperworking paper

Flensburg 2004 s 11 Conquest Robert Kayıp Bir Halk Rusya Mesketyalıları Ccedilev Eşref

Oumlzbilen Tuumlrk Duumlnyası Araştırmaları Dergisi Sayı 50 Ankara 1987 s 183 Lynch M Lives on

Hold The Human Cost of Statelessness February 2005 Washington s 31 Hasanoğlu Sovyetler

Birliğirsquonde s 7 41 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 226 42 Conquest Kayıp Bir Halk s 183 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 43 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8

10

Tuumlrklerine herhangi bir succedil isnadında bulunulmamıştır Bu sebeple suumlrguumlne tacircbii

tutulmalarının işledikleri bir succedila karşılık yapılmadığı anlaşılmaktadır Suumlrguumln edilen

diğer halkların aksine Ahıska Tuumlrkleri Alman ordularıyla iş birliği yapmakla

succedillanmamıştır Kendilerine Alman tehlikesinden korumak iccedilin başka yerlere

nakledildikleri soumlylenmiştir44

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkiyersquoye sınır boumllgede yaşamalarının kendilerini Tuumlrkiyersquoye yakın

hissetmelerinin olası bir Tuumlrk muumldahalesinde bu boumllgede Tuumlrkiyersquoye yardımcı olma

ihtimallerinin varlığı ve boumllgeyi Tuumlrklerden temizlemek isteyen Ermenilerin Moskovarsquoya

uyguladıkları baskıların suumlrguumlnuumln gerccedilek sebepleri arasında olabileceği savunulmuştur45

1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları

SSCBrsquonin iccedil kısımlarına suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrkleri Tuumlrkistana ulaştıktan sonra geniş

bir araziye dağınık olarak yerleştirilmiştir46 İskacircn edildikleri boumllgelerde kapı ve penceresi

olmayan evlere yerleştirilen bulaşıcı hastalıkların ve yetersiz beslenmenin sebep olduğu

sorunlarla karşılaşan Ahıska Tuumlrkleri zor şartlar altında hayatlarını idacircme ettirmeye

ccedilalışmıştır47

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn boumllgelerine yerleştirilmelerinden 6 ay sonra sıkıyoumlnetim rejimine

tabi tutulmuştur 1956 yılına kadar uygulanan ve suumlrekli bir denetim mekanizmasına

dayanan sıkıyoumlnetim rejimi Ahıska Tuumlrklerinin yaşam şartlarını daha da zorlaştırmıştır48

Sıkıyoumlnetim rejimi 1944ten 1956ya kadar 12 yıl boyunca uygulanmıştır Yaşam sağlık

eğitim ve seyahat haklarının kullanımına youmlnelik sınırlama getiren rejim Ahıska

44 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Mustafa Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska

Tuumlrkleri Sorunu Ankara 2016 s 438 Bu tarihte yenilmek uumlzere olan Almanların gerccedilek bir

tehdit oluşturması muumlmkuumln değildi Bkz Conquest Kayıp Bir Halk s 184 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 45 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 438 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 Nodia(ed) Ethnic ndash

Confessional s 42 46 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 47 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 215 216 224 48Conquest Kayıp Bir Halk s 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48

AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 7

11

Tuumlrklerini ayrımcı politikalardan ve hak mahrumiyetinden kaynaklanan sorunlarla

muumlcadele etmek zorunda bırakmıştır Bu doumlnemde Ahıska Tuumlrklerinin belirli bir

boumllgenin dışına ccedilıkmaları yasaklanmış akrabalarını goumlrmek amacıyla dacirchi

yerleştirildikleri koumlylerden ayrılarak başka bir koumlye gitmelerine muumlsaade edilmemiştir49

Ahıska Tuumlrkleri boumllgeden ayrılmadıklarını kanıtlamak amacıyla oumlzel polis birimlerine

giderek belirli aralıklarla imza atmakla yuumlkuumlmluuml tutulmuştur50 1954 yılında Ahıska

Tuumlrklerinin imza atma zorunluluğu kaldırılmış ancak koumly dışına izinsiz ccedilıkmalarına

ilişkin yasak devam ettirilmiştir51 Ahıska Tuumlrkleri sıkıyoumlnetim suumlresince sağlık

hizmetlerinden zamanında faydalanamamış ve yasaklar sebebiyle eğitimlerini

tamamlama imkacircnını bulamamıştır52

Suumlrguumln edilen halklara uygulanan sıkıyoumlnetim rejimi SSCB Yuumlksek Sovyet

Prezidyumursquonun53 28 Nisan 1956 tarihli ve 135142 sayılı kararıyla kaldırılmıştır Bu

karar Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerine Ccedileccedilen İnguş ve Kalmuklara vatana doumlnuumlş hakkı

tanırken Ahıska Tuumlrklerini ve Kırım Tuumlrklerini bu haktan mahrum bırakmıştır Vatana

doumlnuumlş izni verilmeyen Ahıska Tuumlrkleri 1956 tarihli kararla yalnızca seyahat

oumlzguumlrluumlklerine getirilen sınırlamalardan kurtulmuştur 54

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn rejiminin sonlandırılmasıyla vatanlarına yakın yerlere goumlccedil etmeye

başlamıştır Goumlccediller Tuumlrkistanın ccedileşitli boumllgeleri uumlzerinde yoğunlaşmış Azerbaycan ve

Karaccedilay-Balkar boumllgesi onların yeni vatanı olmaya başlamıştır Anavatanlarına doumlnme

cesareti goumlsteren Ahıska Tuumlrkleri trenlere doldurularak boumllgeden uzaklaştırılmıştır

Benzer girişimlerin oumlnlenmesine youmlnelik tedbirler getirilmiş bu amaccedilla Tuumlrkiye sınırında

2-7 kilometre olan tampon boumllge 78 kilometreye ccedilıkartılarak yasak boumllge ilacircn edilmiştir

49 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 50 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 51 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 225 52 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 224 225 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8 53 Başkanlık Heyeti 54 PentikaumlinenTrier Between Integration s11 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 682 Sargın

Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 41 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 51 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 44 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow

Meskhetian Turks s 7

12

SSCBnin dağılmasına kadar boumllgeye yapılacak girişler guumlvenlik birimlerinden alınan

oumlzel izinle muumlmkuumln olmuştur55

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları

1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi

Tuumlrkistana suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrklerinin 1989 yılı itibaricircyle nuumlfus dağılımı yaklaşık

olarak Oumlzbekistanrsquoda 180000 Kazakistanrsquoda 30000 Azerbaycanrsquoda 12500

Kırgızistanda ve Tuumlrkmenistanrsquoda toplamda 75000 şeklinde accedilıklanmıştır56 1989 yılına

ait nuumlfus verileri Fergana olayları oumlncesinde Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun buumlyuumlk oranda

Oumlzbekistanda yaşadığını goumlstermektedir

Ahıska Tuumlrkleri Moskova merkezli propaganda gruplarının halk duumlşmanı insan eti yiyen

toplum şeklindeki nitelendirilmeleriyle oluşturulan olumsuz kamuoyu neticesinde yerel

halklar tarafından dışlanmıştır57 Oumlzbekistanrsquoın Fergana Vadisirsquone suumlruumllen Ahıska

Tuumlrkleri aleyhlerine oluşturulan algı sebebiyle Oumlzbekler tarafından hoş karşılanmamış

45 yıl bir arada yaşayan iki toplum arasında 1989 yılı itibaricircyle şiddetli ccedilatışmalar

yaşanmaya başlanmıştır58

Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin ccedilatışması kuumlccediluumlk bir tartışmadan kaynaklanmıştır59 Resmicirc

belgelere goumlre Ahıskkalılarla Oumlzbekler arasındaki ilk ccedilatışma 20 Mayıs 1989rsquoda Fergana

iline bağlı Kuvasay kasabasında Ahıskalı ve Oumlzbek genccediller arasında ccedilıkan tartışmalarla

başlamış 22 Mayısrsquota kavgaya doumlnuumlşmuumlştuumlr 24 Mayısrsquota tartışmalar tekrarlanmış devlet

youmlneticilerinin ve aksakalların muumldahalesiyle yatıştırılmıştır60 Olaylar 3-4 Haziran

55 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 228 231 56 Aslan Ahıska s 13 57 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 58 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 400 401 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683 59 Aslan Ahıska s 13 Hasanoğlu İbrahim 25 Yıldoumlnuumlmuuml muumlnasebetiyle Ahıska Tuumlrklerinin

Fergana Faciası Bizim Ahıska Sayı 34 Ankara Bahar 2014 s 11 60 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 344

13

itibaricircyle Fergana Margila Taşlak ve Kuvasay vilacircyetlerinde tam bir ayaklanma halini

almış61 ve ancak 15 Haziranrsquoda yatıştırılabilmiştir62

1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler

Fergana Vadisinde başlayarak uumllke geneline yayılan şiddet olaylarının hangi

gerekccedilelerden oumltuumlruuml vuku bulduğu guumlnuumlmuumlzde dacirchi bilinememektedir Ccedilatışmaya sebep

oluşturacak hiccedilbir somut sorunun olmadığı Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin dil din ve

diğer kuumlltuumlrel oumlğeler accedilısından oumlnemli sayılabilecek bir boumlluumlnme olmadan uzun yıllar

birlikte yaşadığı Ahıska Tuumlrkleri iccedilin ccedilatışmaların beklenmedik bir gelişme olduğu

belirtilmektedir63

Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik saldırıların gerccedilek sebepleri belirlenemese de basit bir

kavganın zamanla buumlyuumlmesinin temeli sosyo-ekonomik ve sosyo-politik gelişmelerin

incelenmesini gerektirmektedir Buna goumlre Oumlzbekistanrsquoın ekonomik sorunları nuumlfus

artışı ve işsizlikle daha da koumltuuml hale gelmiş bu durum etnik azınlıklara karşı duumlşmanlık

duyulmasına sebep olmuştur64 Birccedilok Oumlzbek işsiz olmalarına gerekccedile olarak Ahıska

Tuumlrklerinin de aralarında bulunduğu etnik olarak Oumlzbek olmayan Alman Kırım Tatar

Yahudi ve Rus grupların işlerini ellerinden almalarını kabul etmiştir 65

61Aslan Ahıska s 13 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml

s 11 62 Aslan Ahıska s 13 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 48 Uluslararası toplum

Fergana olayları vasıtasıyla Ahıska Tuumlrklerinin sorunlarından haberdar olmuştur Bkz Faigov

Orkhan Ahıskalı Kimliğinin Kuumlreselleşmesi Giresun Uumlniversitesi İslami İlimler Fakuumlltesi

Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları

Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And Social Problems Of

Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s 491 63 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 62 64 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 8 Yuumlzbey

Ahıskalı Tuumlrkler s 683 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 27 65 Uumllkede birccedilok etnik azınlık varken kendilerine her bakımdan yakın olan Ahıska Tuumlrklerinin

duumlşman ilacircn edilmesi ve saldırılara uğraması kendilerini koruyacak siyasicirc bir guumlcuumln olmamasına

bağlanmıştır Bkz AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62

14

1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları

Yaşanan olaylarda binlerce oumlluuml ve yaralı olmuştur Ahıska Tuumlrkleri Sovyet Guumlvenlik

Kuvvetleri tarafından Fergana dışına kurulan kamplara yerleştirilmiş buumlyuumlk bir kısmı da

Kazakistanrsquoa Tuumlrkmenistanrsquoa ve Azerbaycanrsquoa goumlccedil etmiştir66 Farklı kaynaklarda değişik

rakamlara rastlamak muumlmkuumln olmakla birlikte ccedilatışmalarda 66rsquosı Ahıska Tuumlrkuuml 116

kişinin oumllduumlğuuml 2000 civarında insanın yaralandığı accedilıklanmıştır67 Ccedilatışmalardan kaccedilan

Ahıska Tuumlrklerinin sığındığı fabrika okul ve parti binaları yakılmıştır Can

guumlvenliklerinin sağlanması iccedilin 11000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln yerleştirildiği kışlalarda noumlbet

tutulmuştur Olaylar neticesinde yaklaşık olarak 13000 Ahıska Tuumlrkuuml boumllgeden

uzaklaştırılmıştır68

Ahıska Tuumlrklerinin boumllgeden uzaklaştırılmasıyla Ferganada durum bir suumlre sakinleşmişse

de 1990 yılının Şubat ve Mart aylarında uumllkenin farlı boumllgelerinde Ahıska Tuumlrklerine

youmlnelik saldırılar gerccedilekleşmiştir69 Fergana olaylarının Oumlzbekistanrsquoın geneline

yayılmasıyla yaklaşık olarak 80000 Ahıska Tuumlrkuuml bir yıl iccedilerisinde Oumlzbekistanı terk

etmek zorunda kalmıştır70 Ahıska Tuumlrklerinin boşalan evlerine ve iş yerlerine Oumlzbekler

yerleştirilmiştir Ahıska Tuumlrkleri Rusyarsquonın terk edilmiş kırsal boumllgelerine yerleştirilmiş

boumllgede tarım ve hayvancılık yapacak iş guumlcuumlnuuml sağlamıştır 71 Fergana olayları

Oumlzbekistanrsquoda yapılan yolsuzlukları unutturmuş ayrıca Oumlzbekistanda yaşayan Rusların

boumllgeden olası goumlccediluumlnuuml oumlnlemiştir Neticede Fergana olaylarından Oumlzbekistan ve Rusya

kacircrlı ccedilıkmıştır72

66 Aslan Ahıska s 13 67 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 68 Halidov İslacircm Ahıska Tuumlrklerinin Uluslararası Oumlrguumltler Nezdindeki Temasları Sakarya

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya 2011 s 40 69 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 15 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 Nodia (ed)

Ethnic ndash Confessional s 45 70 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s

6 71AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64 Nodia (ed) Ethnic ndash Confessional s 46 Uumlren

Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 136 72 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64

15

1 3 3 Krasnodar Sorunu

1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu

Fergana vilacircyetinde başlayarak uumllke geneline yayılan olaylar sebebiyle yaklaşık olarak

80000 Ahıska Tuumlrkuuml Oumlzbekistanrsquodan ayrılarak başta Rusya ve Azerbaycan olmak uumlzere

SSCBnin ccedileşitli cumhuriyetlerine goumlccedil etmek zorunda kalmıştır73

80000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln 50000rsquoden fazlası SSCB İccedilişleri Bakanı ve Bakanlar Kurulu

Başkanı Rıjkovrsquoun talimatıyla Rusyarsquonın farklı vilacircyetlerine yerleştirilmiştir74 Rusyarsquonın

orta boumllgelerine yerleştirilen Ahıska Tuumlrkleri zamanla Kuzey Kafkasyarsquoya goumlccedil etmeye

başlamış bu goumlccediller Krasnodar vilacircyetinde yoğunlaşmıştır75 Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun en

yoğun olduğu Rus vilacircyeti Krasnodar olmuştur76 Fergana olaylarından sonra

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusu 17000e ulaşmıştır Ayrımcı politikalara en ccedilok

Krasnodar boumllgesindeki Ahıska Tuumlrkleri maruz kalmıştır77

1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları

İhlacirclleri

Krasnodar SSCBrsquonin dağılmasıyla birlikte Ermenistanda Guumlrcistanda ve

Azerbaycanrsquoda yaşayan halkların goumlccedil ettiği ekonomik sosyal siyasicirc ve kuumlltuumlrel

gerginliklerin yaşandığı bir boumllge olmuştur78 Boumllgedeki Slavların koruyucusu ve

73 Osipov Alexander G Russian Experience Of Ethnic Discrimination Meskhetians İn

Krasnodar Moscow 2000 s 9 10 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s 6 74 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili

Politikaların s 51 75 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 108 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 76 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Lynch Lives on Hold s 43 77AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s1 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 47 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 111 Sargın Ahıska

Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 88 78 Aslan Ahıska s 26 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683

16

savunucusu roluumlnuuml uumlstlenen Kozak oumlrguumltlenmeler Slav olmayan topluluklara karşı

duumlşmanca davranmıştır79

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrklerinin zamanla artan nuumlfusu milliyetccedili grupları rahatsız

etmeye başlamıştır Ahıska Tuumlrkleri Krasnodarda İslacircm Devleti kurma amacı taşımakla

succedillanmış80 Ccedileccedilenistan ve Abhazya olaylarına Tuumlrkiyersquonin destek verdiği boumllgeye silacirch

yardımı yapıldığı Rusyarsquonın guumlvenliği accedilısından Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska

Tuumlrklerinin tehlike arz ettiği savunulmuştur81 Krasnodarda istenmeyen Ahıska Tuumlrkleri

boumllgeyi terk etmeye zorlanmıştır Bu amaccedilla faaliyet goumlsteren Kozak oumlrguumltleri Ahıska

Tuumlrklerinin en buumlyuumlk sorunlarından biri olmuştur82 Yerel youmlnetimlerin ve basın

organlarının desteğini alan Kozak oumlrguumltler83 devletin accedilık olarak yapamayacağı şeyleri

devlet adına yapmıştır84 Ahıska Tuumlrkleri paramiliter Kozak gruplarının yumuşak etnik

temizliğiyle karşı karşıya kalmıştır 85

Ahıska Tuumlrklerinin Rusyarsquonın iccedil boumllgelerine yerleşmelerini sağlama amacıyla ayrımcı

politikalar uygulanmaya başlanmıştır Ayrımcı politikalara maruz kalan Ahıska Tuumlrkleri

vatandaşlık eğitim muumllkiyet ccedilalışma ve sosyal guumlvenlik haklarından mahrum

bırakılmıştır 86 Fergana olayları sonrasında boumllgeye ilk gelen 3000 Ahıska Tuumlrkuumlne

vatandaşlık hakkı tanınırken daha sonra gelenlere bu hak tanınmamıştır 1991 yılında

kabul edilerek 6 Şubat 1992rsquode yuumlruumlrluumlğe giren Rusya Federasyonu (RF) vatandaşlık

kanunu huumlkuumlmleri dağılma oumlncesi RFde bulunanların vatandaşlık hakkına sahip

olacağını huumlkme bağlarken Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska Tuumlrkleri vatandaşlığa kabul

79 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 85 86 80 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 81 Aslan Ahıska s 27 82 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 83 Aslan Ahıska s 26 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 84 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 11 85Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 85 86 Swerdlow Steve Understanding Post ndash Soviet Ethnic Discrimination and

the Effective Use of US Refugee Resettlement The Case of the Meskhetian Turks of Krasnodar

Krai California Law Review Vol 94 Issue 6 California 2006 s 1838 AydınguumlnAydınguumln

Ahıska Tuumlrkleri s 122 86 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 106 109 111 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 84 Lynch Lives on Hold s 43

17

edilmemiştir Eski SSCB pasaportu ile dolaşan Ahıska Tuumlrklerine Rusya Federasyonu

pasaportu verilmemiştir Ahıska Tuumlrkleri geccedilerli herhangi bir kimlik belgesi olmadan

Krasnodarda zor şartlar altında yaşamak zorunda kalmış pasaport verilmediği iccedilin uumllke

dışına ccedilıkamamıştır 87

Yerel makamlar Ahıska Tuumlrklerinin tuumlm gelir kaynaklarını keserek boumllgeden gitmelerini

amaccedillamış ayrımcı bir yasal mekanizma tesis ederek uygulamaya koymuştur Bu amaccedilla

2002 yılında Ahıska Tuumlrklerine toprak kiralanması yasaklanmış topraklarını kiralayan

kişiler cezalandırılmıştır Bu uygulama Ahıska Tuumlrklerinin oumlnemli gelir kaynağının

kesilmesine sebep olmuş yaklaşık olarak 40 Ahıska Tuumlrkuuml bu kararı protesto etmek

amacıyla 10 guumln accedillık grevi yapmaya karar vermiştir Rusya Devlet Başkanı Vladimir

Putinin Ahıska Tuumlrklerinin maruz kaldıkları insan hakları ihlacircllerini incelemek uumlzere bir

komisyon kurmasıyla accedillık grevine son verilmiştir88 Yaşam koşullarını Devlet Başkanı

Putine iletmeleri neticesinde Ahıska Tuumlrklerinin Rusya vatandaşı sayıldığı bulundukları

boumllgede mahkemeye başvurarak pasaportlarını almaları gerektiği şeklinde bir cevap

iletilmiştir Mahkemeye başvurarak pasaport alan birkaccedil Ahıska Tuumlrkuuml olmuşsa da yerel

idaricirc organların baskıları sonucu mahkemeler vatandaşlık başvurularını reddetmiştir89

Krasnodar Valisi Tkaccedilov katıldığı bir televizyon programında baskıcı uygulamaların

hak kaybına uğramalarını oumlnleme amacı taşıdığını belirtmiştir Hırvatları Yugoslavyaya

kabul eden Sırpların Hırvat nuumlfusunun artmasıyla hak kaybı yaşadığına aynı akıbete

uğramamak iccedilin benzer politikalar benimsediklerine değinmiştir Ahıska Tuumlrklerinin

boumllgeden uzaklaştırılacağını ev baskını ve sıkı kontrollerle yakalanarak kamplarda

toplayacaklarını sorguya ccedilekeceklerini accedilıklamıştır90 Rus Huumlkuumlmetinin arkasında

olduğunu soumlyleyen Vali soumlzluuml uyarıların bir sonuccedil vermediğini bu sebeple de Ahıska

87Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 158 AydınguumlnAydınguumln Ahıska

Tuumlrkleri s 46 88AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 9 11

Swerdlow Understanding s 1842 89 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 159 90 Swerdlow Understanding s 1839

18

Tuumlrklerini sınırdışı edeceklerini birkaccedil ay iccedilerisinde charter uccedilakları ile boumllgeden

ccedilıkaracaklarını accedilıklayarak suumlrguumln sinyali vermiştir91

1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil

9 Nisan 2002de Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği (BMMYK) Ahıska

Tuumlrklerine uygulanan etnik ayrımcılığın kaygı verici olduğunu belirterek 13000den fazla

insanın suumlrguumln tehlikesi altında olduğu uyarısında bulunmuştur92 Mevcut şatların Ahıska

Tuumlrklerini her accedilıdan koruyacak ve guumlvenliklerini sağlayacak uumlccediluumlncuuml bir uumllkeye

yerleştirilmelerini gerekli kılmasıyla uluslararası oumlrguumltler bu youmlnde ccedilalışmalara

başlamıştır93

2002 yılında Uluslararası Af Oumlrguumltuuml (UAOuml)nuumln ABD Muumllteci Programı yetkilileriyle

yaptığı goumlruumlşme Ahıska Tuumlrklerinin Muumllteci Programıyla ABDye kabul edilmelerini

sağlayan oumlnemli bir gelişme olmuştur 2004 yılında ABD uzun zamandır ccedileşitli

ayrımcılıklara maruz kalan Ahıska Tuumlrklerinin ABDye iskacircnına youmlnelik bir placircn

geliştirme kararı almıştır94 ABD Muumllteci Programı 1 Şubat 2004te başlatılmıştır

Program Uluslararası Goumlccedil Oumlrguumltuuml (UGOuml) tarafından youmlnetilmiştir95 UGOuml yaklaşık

olarak 10000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln muumllteci statuumlsuumlyle Amerikaya yerleşmesi iccedilin

ccedilalışmalara başlamış96 Muumllteci Programının iccedileriği kapsamı ve şartları hakkında

bilgilendirme faaliyetlerinde bulunmuştur Bu kapsamda muumllteci statuumlsuumlyle ABDye

91 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 164 92Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 161 UNHCR Ethnic Minorities Could Face

Deportation From Russia Under New Decree

httpwwwunhcrorgnewslatest200243cadd4404ethnic-minorities-face-deportation-russia-

under-new-decreehtmlquery=krasnodar (Erişim Tarihi 22112016) 93 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 121 94AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 12

Swerdlow Understanding s 1854 1861 95AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 123 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 96 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 162

ii

BİLDİRİM

Hazırladığım tezinraporun tamamen kendi ccedilalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak

goumlsterdiğimi taahhuumlt eder teziminraporumun kağıt ve elektronik kopyalarının Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda

saklanmasına izin verdiğimi onaylarım

TeziminRaporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir

TezimRaporum sadece Hacettepe Uumlniversitesi yerleşkelerinden erişime accedilılabilir

TeziminRaporumun hellip yıl suumlreyle erişime accedilılmasını istemiyorum Bu suumlrenin sonunda

uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde teziminraporumun tamamı her yerden

erişime accedilılabilir

28052018

Eda ALPBAZ

iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI

Enstituuml tarafından onaylanan lisansuumlstuuml teziminraporumun tamamını veya herhangi

bir kısmını basılı (kacircğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen

koşullarla kullanıma accedilma iznini Hacettepe Uumlniversitesine verdiğimi bildiririm Bu

izinle Uumlniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tuumlm fikri muumllkiyet haklarım

bende kalacak tezimin tamamının ya da bir boumlluumlmuumlnuumln gelecekteki ccedilalışmalarda

(makale kitap lisans ve patent vb) kullanım hakları bana ait olacaktır

Tezin kendi orijinal ccedilalışmam olduğunu başkalarının haklarını ihlal etmediğimi ve

tezimin tek yetkili sahibi olduğumu beyan ve taahhuumlt ederim Tezimde yer alan telif

hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin

yazılı izin alınarak kullandığımı ve istenildiğinde suretlerini Uumlniversiteye teslim

etmeyi taahhuumlt ederim

TeziminRaporumun tamamı duumlnya ccedilapında erişime accedilılabilir ve bir kısmı veya

tamamının fotokopisi alınabilir

(Bu seccedilenekle teziniz arama motorlarında indekslenebilecek daha sonra tezinizin

erişim statuumlsuumlnuumln değiştirilmesini talep etseniz ve kuumltuumlphane bu talebinizi yerine

getirse bile teziniz arama motorlarının oumlnbelleklerinde kalmaya devam edebilecektir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını ve fotokopi

alınmasını (İccedil Kapalı Oumlzet İccedilindekiler ve Kaynakccedila hariccedil) istemiyorum

(Bu suumlrenin sonunda uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde

teziminraporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir kaynak goumlsterilmek şartıyla

bir kısmı veya tamamının fotokopisi alınabilir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını istemiyorum ancak

kaynak goumlsterilmek şartıyla bir kısmı veya tamamının fotokopisinin alınmasını

onaylıyorum

Serbest SeccedilenekYazarın Seccedilimi

28052018

Eda ALPBAZ

iv

ETİK BEYAN

Bu ccedilalışmadaki buumltuumln bilgi ve belgeleri akademik kurallar ccedilerccedilevesinde elde ettiğimi

goumlrsel işitsel ve yazılı tuumlm bilgi ve sonuccedilları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak

sunduğumu kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı yararlandığım

kaynaklara bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu tezimin kaynak

goumlsterilen durumlar dışında oumlzguumln olduğunu Tez Danışmanı Dr Oumlğr Uumlyesi Bahadır

Bumin OumlZARSLANın danışmanlığında tarafımdan uumlretildiğini ve Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Tez Yazım Youmlnergesine goumlre yazıldığını beyan

ederim

Eda ALPBAZ

v

OumlZET

ALPBAZ Eda Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcistan

Cumhuriyetirsquone Doumlnuumlşuuml Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018

Ccediloğunluğunu Ahıska Tuumlrklerinin oluşturduğu iccedilinde az sayıda Kuumlrt ve Hemşinrsquoin de

bulunduğu Ahıska Tuumlrkleri kimliği ile nitelendirilen topluluk anavatanları olan Ahıska

Boumllgesinden 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği doumlneminde herhangi bir

sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln edilmiştir Suumlrguumlnde son derece zor koşullarda hayatlarını

suumlrduumlrmelerine rağmen zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşmuşlardır Bununla birlikte Ahıska

Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml ccedileşitli girişimlere rağmen muumlmkuumln olamamıştır

Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycan Tuumlrkiye Oumlzbekistan Tuumlrkmenistan

Kazakistan ve Amerika Birleşik Devletlerirsquonin olduğu ccedileşitli devletlerde yaşamaktadırlar

SSCBrsquo nin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde kalmıştır Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone uumlyeliği

ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml tekrar guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirme yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir

Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmek iccedilin bir yasa ve bu yasanın uygulanması iccedilin

kararnameler ccedilıkartmıştır Buna rağmen Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmeye hiccedilbir

zaman istekli olmamış yasaya ve kararnamelere de geri doumlnuumlşuuml zorlaştıracak huumlkuumlmler

koymuştur Avrupa Konseyi de Ahıska Tuumlrklerinin geri doumlnuumlş suumlrecinde etkili

olamamıştır

Anahtar Soumlzcuumlkler

Ahıska Tuumlrkleri İkinci Duumlnya Savaşı 1944 Suumlrguumlnuuml Guumlrcistan Geri Doumlnuumlş Yasası

vi

ABSTRACT

ALPBAZ Eda The Return Of The Meskhetian Turks To Republic Of Georgia Under

The Return Act Masterrsquos Thesis Ankara 2018

The group characterised under the identity of Ahiskan Turks where the Ahiskan Turks

comprise the majority of this group including a small number of Kurds and Hemşins

were exiled from theirm homeland to different parts of the country in 1944 during the

period of the Soviet Socialist Republics without any specific reason Their homeland is

called Ahiska region where is now in the Republic of Georgia Even though they have

been maintained their lives under the regime of martial law and rigor conditions Ahiskan

Turks have liberated over time However return to their homeland has not been possible

despite various initiatives At the present time Ahiskan Turks live in various countries

including Azerbaijan Turkey Uzbekistan Turkmenistan Kazakhstan and USA

After the collapse of the USSR in 1991 the homeland of the Ahiskan Turks remained

within the borders of the Republic of Georgia The return of this community which had

been detached from its homelands once again came to the force in the membership of

Georgia to the Council of Europe and Georgia has been under the obligation to perform

their return as a condition of EC membership Georgia has issued a law to ensure the

return of Ahiskali Turks to the country and has made various regulations for the

implementation of this law

Georgia has issued a law to implement the return and decrees for the implementation of

this law Nevertheless Georgia has never been willing to perform the return and has made

provisions of law and decrees that will make difficult the return The Council of Europe

has not been effective in the process of Ahiska Turkrsquos return

Keywords

Ahiskan Turks The Second World War Exile In 1944 Georgia Return Act

vii

İCcedilİNDEKİLER

KABUL VE ONAY İ

BİLDİRİM İİ

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI İİİ

ETİK BEYAN İV

OumlZET V

ABSTRACT Vİ

İCcedilİNDEKİLER Vİİ

KISALTMALAR DİZİNİ X

GİRİŞ 1

1 BOumlLUumlM 3

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKLERİ

3

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU 3

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ 4

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER 6 1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 6

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil 6 1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 8 1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi 9 1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları 10

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları 12 1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi 12 1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler 13 1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları 14

1 3 3 Krasnodar Sorunu 15 1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu 15 1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları İhlacirclleri 15 1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil 18

1 4 AHISKA TUumlRKLERİNİN ANAVATANA DOumlNUumlŞ MUumlCADELESİ 19 1 4 1 Pasif Muumlcadele Doumlnemi 19

viii

1 4 2 Aktif Muumlcadele Doumlnemi 22 1 4 3 Uluslararası Placirctformlarda Muumlcadele Doumlnemi 24

2 BOumlLUumlM 27

ULUSLARARASI HUKUK ACcedilISINDAN AHISKA TUumlRKLERİNİN VATANA

DOumlNUumlŞ SORUNU 27

2 1 VATANA DOumlNUumlŞ SORUNU VE SORUNA TARAF DEVLETLER 27 2 1 1 Sorunun Tanımı 27 2 1 2 Soruna Taraf Devletler 28 2 1 3 Taraf Devletlerin Soruna Yaklaşımı 29

2 2 GUumlRCİSTANIN AVRUPA KONSEYİ UumlYELİĞİNİN SORUNA HUKUKİ ETKİLERİ 31 2 2 1 Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone Uumlyeliği 31 2 2 2 Uumlyeliğe Kabul Şartı Olarak Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlşlerini Sağlama Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml 33 2 2 3 Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln Uluslararası Hukuk Accedilısından Değerlendirilmesi 34 2 2 4 Avrupa Konseyi Belgelerinde Vatana Doumlnuumlş Sorunu 36

2 3 AHISKA TUumlRKLERİNİN ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN HAKLARI 39

3 BOumlLUumlM 44

GUumlRCİSTAN CUMHURİYETİrsquoNİN VATANA DOumlNUumlŞ CcedilERCcedilEVESİNDE

YAPTIĞI HUKUKİ DUumlZENLEMELER 44

3 1 5261 SAYILI VE 11 TEMMUZ 2007 TARİHLİ VATANA DOumlNUumlŞ YASASI 44 3 1 1 Yasanın Hazırlık Suumlreci 44 3 1 2 Yasada Yer Alan Huumlkuumlmlerin İccedileriği Ve Değerlendirilmesi 46

3 1 2 1 Yasanın Amacı Ve Yasada Kullanılan Terminoloji 46 3 1 2 2 Başvuruda Bulunma Hakkı Tanınanlar 47 3 1 2 3 Başvuruların Yapılması İle İlgili Usul 47 3 1 2 4 Başvuruların Kayıt Edilme Ve İncelenme Suumlreci 49 3 1 2 5 Başvurular Hakkında Değerlendirme Sonucu Verilen Kararlar 51 3 1 2 6 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlne Dayanılarak Guumlrcistan Vatandaşlığının Elde Edilmesi 52 3 1 2 7 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlnuuml Durduran Ve İptal Eden Haller 53

3 2 HUumlKUumlMET KARARLARI DUumlZENLEMELERİN İCcedilERİĞİ VE YORUMU 54 3 2 1 276 Sayılı Ve 17 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 54 3 2 2 299 Sayılı Ve 28 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 59 3 2 3 3 Sayılı Ve 9 Ocak 2008 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 61 3 2 4 87 Sayılı Ve 30 Mart 2010 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 62

3 3 2007 YILI SONRASINDA AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTANA DOumlNUumlŞLERİ 64

SONUCcedil 68

KAYNAKCcedilA 78

ix

EK 1 ORJİNALLİK RAPORU 90

EK 2 ETİK KURUL İZNİ MUAFİYET FORMU 91

EK 3 11 TEMMUZ 2007 TARİH VE 5261 SAYILI GUumlRCİSTAN YASASI 92

EK 4 17 ARALIK 2007 TARİH VE 276 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 98

EK 5 28 ARALIK 2007 TARİH VE 299 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 103

EK 6 9 OCAK 2008 TARİH VE 3 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ KARARI

108

EK 7 30 MART 2010 TARİH VE 87 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 110

x

KISALTMALAR DİZİNİ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

AGİT Avrupa Guumlvenlik ve İşbirliği Teşkilatı

AİHK Avrupa İnsan Hakları Komisyonu

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AK Avrupa Konseyi

AKMP Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi

AUumlHFD Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

BDTK Birleşik Devletler Topluluğu Konferansı

Bkz Bakınız

BM Birleşmiş Milletler

BMMYK Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği

C Cilt

KP Komuumlnist Parti

KPMK Komuumlnist Parti Merkez Komitesi

RF Rusya Federasyonu

RG Resmicirc Gazete

s Sayfa

S Sayı

SSC Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

xi

SUumlHFD Selccediluk Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

UAD Uluslararası Adalet Divanı

UAOuml Uluslararası Af Oumlrguumltuuml

UGOuml Uluslararası Guumlvenlik Oumlrguumltuuml

1

GİRİŞ

Anavatanları Guumlrcistan Cumhuriyeti iccedilindeki Ahıska boumllgesi olan ve Ahıska Tuumlrkleri

olarak adlandırılan topluluk 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

doumlneminde uumllkenin farklı kesimlerine belirli bir sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln

edilmişlerdir Suumlrguumlnde zor koşullar ve sıkıyoumlnetim altında hayatlarını suumlrduumlrmuumlş Ahıska

Tuumlrkleri zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşsalar da ccedileşitli girişimlere rağmen anavatanlarına

doumlnmeleri muumlmkuumln olmamıştır Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycanın

Tuumlrkiyenin Oumlzbekistanın Kazakistanın ve ABDnin olduğu ccedileşitli uumllkelerde

yaşamaktadırlar

SSCBrsquonin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilinde kalmıştır Bu topluluğun anavatanlarına geri doumlnuumlşuuml

Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyi (AK)rsquone uumlyeliği ccedilerccedilevesinde guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan AK uumlyeliğinin bir koşulu olarak onların geri doumlnuumlşuumlnuuml gerccedilekleştirme

yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir Bu amaccedilla bir yasa ccedilıkaran Guumlrcistan bu yasanın

uygulanmasıyla ilgili ccedileşitli duumlzenlemeler yapmıştır

Tezimizin amacı Ahıska Tuumlrklerinin ve Ahıska boumllgesinin tarihi uumlzerinde kısaca durup

Ahıska Tuumlrkleri sorununu uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde genel olarak değerlendirmek

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin vatana doumlnuumlşleri sağlamak amacıyla yaptığı duumlzenlemeleri ele

alarak bunların amacı gerccedilekleştirmeye uygun olup olmadığını geri doumlnuumlş suumlrecinin

gerektiği gibi gerccedilekleşip gerccedilekleşmediğini uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde ortaya

koymaktır

Tezimizin ilk boumlluumlmuuml Tarihi Suumlreccedilte Ahıska Boumllgesi ve Boumllgedeki Ahıska Tuumlrkleri

başlıklı olup bu boumlluumlmde Ahıska Boumllgesinin coğrafi konumu uumlzerinde durulacak takiben

Ahıska Tuumlrkuuml kimliğinin tarihteki varlığı ve Ahıska sorununu ortaya ccedilıkaran gelişmeler

suumlrguumln oumlncesinden 2000rsquoli yıllara kadar uzanan bir suumlreccedilte ortaya konulacaktır 1

boumlluumlmde son olarak Ahıska Tuumlrklerinin vatana doumlnuumlş muumlcadelesi pasif aktif ve

uluslararası platformlarda muumlcadele doumlnemi olarak iincelenecektir

2 boumlluumlmuumln başlığı Uluslararası Hukuk Accedilısından Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlş

Sorunu olup bu boumlluumlmde Ahıska Tuumlrkleri sorunu tanımlanarak sorunun tarafları uumlzerinde

2

durulacak Guumlrcistanrsquoın AK uumlyeliğinin geri doumlnuumlş sorununa hukuki etkileri ele alınacaktır

AK belgelerinde bu sorunun ne şekilde yer aldığına da değinilecektir

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin Vatana Doumlnuumlş Ccedilerccedilevesinde Yaptığı Hukuki Duumlzenlemeler

başlığını taşıyan 3 Boumlluumlmde Guumlrcistan tarafından kabul edilmiş olan 5261 Sayılı Eski

Sovyetler Birliği Tarafından 20 Yuumlzyılın 40rsquolı Yıllarında Guumlrcistanrsquodan Zorla Goumlccedile Tabi

Tutulan Şahısların Geri Doumlnuumlşuuml Hakkında Yasanın oumlncelikle hazırlık suumlreci ele alınacak

takiben Yasarsquonın maddeleri teker teker accedilıklanarak değerlendirilecektir İzleyen

boumlluumlmlerde de Yasanın uygulanmasıyla ilgili huumlkuumlmet kararlarının iccedileriği ortaya

konularak bunlar yorumlanacak ve Ahıska Tuumlrklerinin 2007 sonrasında Guumlrcistanrsquoa geri

doumlnme suumlreccedilleri uumlzerinde durulacaktır Soumlz konusu suumlreccedil ccedilerccedilevesinde Yasa amaca

uygunluğu bakımından değerlendirilecektir

Siyasi sosyal ekonomik ve hukuki boyutları olan ccedilok youmlnluuml bir incelemenin konusu

olabilecek Ahıska Tuumlrklerinin vatanlarına doumlnuumlşuuml sorunu aynı zamanda tarihi adaletin

gerccedilekleştirilmesi bakımından da oumlnem arz etmektedir Bu bakımdan soumlz konusu sorunun

insan haklarını da ilgilendiren bir boyutu da şuumlphesiz vardır Bu muumltevazı ccedilalışma tarihi

adaletin gerccedilekleştirilmesine ve suumlrguumln edilmiş kimselerin hukukunun korunmasına bir

nebze olsun katkıda bulunur ise kendimizi bahtiyar sayarız

3

1 BOumlLUumlM

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ

AHISKA TUumlRKLERİ

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU

Tuumlrk kuumlltuumlruumlnuumln ayrıntılarıyla işlendiği Dede Korkut Kitabı1 Ahıska adının geccediltiği

Tuumlrkccedile ilk kaynaktır2 Ahıska adı Dresden nuumlshasının3 Kazan-Beyin oğlu Uruzun tutsak

olduğunu beyan eden IV Boyunda Ak-Saka kelimesi ile tanımlanmıştır4 Ak-Saka Ak-

Kale anlamına gelmektedir5

1 Dede Korkut Kitabı Oğuz Tuumlrkleri hakkında bilgi veren on iki destansı hikacircyeden oluşmaktadır

Hikacircyeler aynı doumlnemde aynı boumllgede yaşayan ve birbirlerine ccedileşitli şekillerde bağlı bulunan

Oğuz beyleri etrafında toplanmıştır Beylerin ccedilevresi ve yaşayışı farklı olaylarla canlandırılırken

adetleri gelenekleri ve ccedileşitli youmlnleriyle buumltuumln bir Oğuz kavminin hayatı hikacircyelere

aksettirilmiştir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı I Giriş - Metin -

Faksimile Ankara 1994 Kırzıoğlu M Fahrettin Dede-Korkut Oğuznameleri Ankara 2000

Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı 2003 (Basım yeri yok) Sepetccedilioğlu Necati M Dede

Korkutun Kitabı İstanbul 1998 Hacaloğlu YuumlcelMemişoğlu Ragıp Dede Korkut

Destanlarında Adları Geccedilen Oğuz Beylerinin İzlerini Taşıyan Yer Adları Uumlzerine Bir Deneme

Sosyal Siyaset Konferansları 49 Kitap Prof Dr Turan Yazgana Armağan Oumlzel Sayısı İstanbul

2006 s 771-815 2 Aslan Kıyas Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 2 3 Dede Korkut Kitabının Dresden ve Vatikan nuumlshaları bulunmuştur Vatikan nuumlshası hikacircyelerin

sayısı bakımından eksiktir Dede Korkut Kitabının asıl ve buumlyuumlk nuumlshası Dresdendir Dresden

nuumlshası 19 yuumlzyılda Dresden Kuumltuumlphanesinde bulunmuştur Birbirinden bağımsız on iki destansı

hikacircyeyi iccedilermektedir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I s 3 33 56 57 64-

70 Dresden nuumlshasında sırasıyla Dırsa-Han Oğlı Boğaccedil-Han Salur Kazanın Evinin

Yağmalanması Kam Buumlre Oğlu Bamsı Beyrek Kazan Beyin Oğlu Uruz Beyin Esir Duumlştuumlğuuml

Duha Koca Oğlu Dumrul Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Kazılık Koca Oğlu Yigenek Basatın

Depegoumlzuuml Oumllduumlrduumlğuuml Begil Oğlu Ermenin Uşun Koca Oğlu Segrekin Salur Kazanın Oğlu

Uruzun Tutsaklıktan Ccedilıkarıldığı İccedil Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrekin Oumllduumlğuuml başlıklı destansı

hikacircyeler anlatılmaktadır Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I 4-22 Kırzıoğlu

Dede-Korkut s 7 58-129 4 Ahıska kelimesi Ak-Saka Kalasında kafirun casusu vardı ifadesiyle yer almaktadır Ergin

Dede Korkut Kitabı I s 157 5 Kırzıoğlu Dede-Korkut s 64 65

4

Ahıska Adıgoumln Aspinza Ahılkelek ve Bogdanovka gibi yerleşim birimlerini kapsayan

coğraficirc alan Ahıska boumllgesi olarak ifade edilmektedir6 Ahıska boumllgesi Guumlrcuumller

tarafından Axal-Tsixe (Yeni Kale) Sa-Mskhe (Mesx Yurdu) ve Sa-Atabago (Atabek

Yurdu) olarak ifade edilmektedir7 Boumllge tarihi kaynaklarda Mesketya olarak da

geccedilmektedir8

Ahıska boumllgesi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)rsquonin dağılmasıyla

bağımsızlığını kazanan Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin sınırları iccedilerisinde yer almaktadır Bu

coğrafya Guumlrcistanrsquoın on iki idaricirc boumllgesinden biridir İdaricirc yapılanmada Ahıska-

Cavaheti (Samtshe-Cavaheti) olarak isimlendirilmektedir9 Guumlrcistanın guumlneybatısında

Tuumlrkiye Cumhuriyetirsquonin kuzeydoğusunda yer alan boumllge Ardahan ile sınır

oluşturmaktadır Tuumlrkgoumlzuuml Sınır Kapısına 15 kilometre mesafededir Boumllgenin toplam

yuumlz oumllccediluumlmuuml 6260 kilometre karedir10

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ

Ahıska boumllgesinin tarihi ahalisi iken 1944 senesinde toplu suumlrguumlne tacircbii tutulan

ccediloğunluğunu Tuumlrklerin oluşturduğu iccedilerisinde az sayıda Kuumlrt ve Guumlrcuuml nuumlfusun

bulunduğu grup uumlyeleri Ahıska Tuumlrkuuml kimliği altında birleşerek Ahıska Tuumlrkleri

adlandırması ile tanımlanmıştır11

6 Seferov RehmanAkış Ayhan Sovyet Doumlneminden Guumlnuumlmuumlze Ahıska Tuumlrklerinin Yaşadıkları

Coğrafyaya Goumlccedillerle Birlikte Genel Bir Bakış A General Look Into The Geographical Areas

Where Ahiska Turks Have Been Living Since The Soviet Period Together With The Emigrations

Tuumlrkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 24 Konya 2008 s 395 7 Zeyrek Yunus Tarihin Okunmamış Sayfası Ahıska Uluslararası Succedillar ve Tarih Dergisi

İstanbul 2008 Sayı 5-6 s 53 8Mesketya adı hakkında yeterli bilginin olmadığı MeskMeskhMeskhi kavmi tarafından

verilmiştir Bkz Zeyrek Yunus Ahıska Boumllgesi ve Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2001 s 6 9 Taşdemir Tekin Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Suumlrguumln Ahıskalılar İstanbul

2005 s 17 10 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 395 11 Ahıska Tuumlrkleri şeklindeki adlandırma 1980li yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmıştır

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln oumlncesi suumlreccedilte kendilerini Kafkas Tuumlrkleri olarak tanımlarken Sovyet

SSCB Doumlneminde birlikte yaşadıkları halklar tarafından Tuumlrk olarak isimlendirilmişlerdir Bkz

Aydınguumln AyşeguumllAsker Ali Guumlrcistan De Jure Uumlniter De Facto Parccedilalı Ankara 2012 s 178

(dipnot 81) Guumlrcuumller ise boumllgenin yerli Tuumlrk ahalisini Mesh olarak isimlendirmektedir Bkz

Zeyrek Tarihin Okunmamış Sayfası s 52

5

Ahıska Tuumlrklerinin tarihi ve etnik koumlkeni yeterince araştırılmamıştır12 Ahıska Tuumlrklerinin

tarihine ve etnik koumlkenine ilişkin yerli ve yabancı kaynaklarda farklı değerlendirmeler yer

almaktadır13 Değerlendirmelerin konu hakkında araştırma yapan kişilerin etnik

koumlkeninden savunduğu ideolojiden ve tarihi gerccedilekleri kavrayıp aktarma biccediliminden

etkilendiği savunulmaktadır14

Guumlrcuuml araştırmacılar Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcuuml soylu Hıristiyan bir topluluk olduğunu

Osmanlı İmparatorluğursquonun boumllgede huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yıllarda bu kişilerin

Muumlsluumlmanlaştırılarak Tuumlrkleştirildiğini ileri suumlrmektedir15 Buna goumlre inceleme konusu

olan Muumlsluumlman grup Meshlerin soyundan gelmektedir16 Tuumlrk araştırmacılar ise Mesk

kavminin Guumlrcuuml soylu olmadığı gibi Ahıska Tuumlrklerini de ifade etmediğini zira tarihi

kaynaklarda Mesk kavminin koumlkenine dair accedilık bilgilerin yer almadığını17 Ahıska

Tuumlrklerinin Kıpccedilakların soyundan geldiğini ileri suumlrmektedir18 Buna goumlre Ahıska

Tuumlrklerinin siyasicirc sosyal ve kuumlltuumlrel alanda var olma muumlcadelesine başlamaları ccedilok yeni

olmakla birlikte boumllgedeki etnik mevcudiyetleri Milacircttan Oumlnce (MOuml)ye uzanmaktadır19

MOuml VII yuumlzyılda boumllgeye yerleşen Sakalardan itibaren boumllgede kurulan devletlerin etnik

12 Yuumlzbey İrade Ahıskalı Tuumlrkler ve Kuumlltuumlrleri Turkish Studies International Periodical For the

Languages Literature and History of the Turkish or Turkic Vol 37 Ankara Fall 2008 s 679

SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 13 Değerlendirmeler iccedilin bkz Aydınguumln AyşeguumllAydınguumln İsmail Ahıska Tuumlrkleri- Ulusoumltesi

Bir Topluluk Ulusoumltesi Aileler Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Tuumlrk-Kazak Uumlniversitesi

Ankara 2014 s 35 Modebadze Valeri Historical Background of Meskhetian Turksrsquo Problem

and Major Obstacles to the Repatriation Process International Black Sea University (IBSU)

Scientific Journal Vol 3(1) Georgia 2009 s114 14 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 35 15İbreili Sandro Guumlrcuuml Halkının Tarihi Osmanlı- Guumlrcuuml İlişkileri Uumlzerine Kapsamlı Bir

Araştırma Yay Haz Zeynep Aytekin İstanbul 2014 s 508 509 Trier TomTarkhan-Mouravi

GeorgeKilimmik Forrest Meskhetians Homeward Bound Georgia 2011 s 7 Modebadze

Historical Background s 114 16 Berdzenişvili NikolozCanaşia Simon [Cavahişvili İvane] Guumlrcuumlstan Tarihi İstanbul 2000 s

31 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 7 17 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 6 18 Kırzıoğlu M Fahrettin Yukarı Kuumlr ve Ccediloruk Boylarında Kıpccedilaklar İlk- Kıpccedilaklar (MOuml VIII-

MS VI yuumlzyıl) ve Son- Kıpccedilaklar (1118 1195) ile Ortodoks- Kıpccedilak Atabekler Huumlkuumlmeti

(1267- 1578) (Ahıska Ccedilıldır Eyaleti Tarihinden) Ankara 1992 s 175 Zeyrek Ahıska Boumllgesi

s 176 19 Aslan Ahıska s 6 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 12

6

yapısında Tuumlrk kavimleri etkili olmuştur20 XI yuumlzyılda Anadoluda Tuumlrk siyasicirc

varlığının gerccedilekleşmesiyle boumllgedeki Tuumlrk nuumlfus ağırlığını hissettirmeye başlamıştır21

XII yuumlzyıldan itibaren kuzeyden gelen Kıpccedilak Tuumlrklerinin burayı yurt edindiği

bilinmektedir22

Ahıska boumllgesi 9 Ağustos 1578 tarihinde Safevilere karşı kazanılan Ccedilıldır Meydan

Muharebesinden sonra Serdar Lala Mustafa Paşa tarafından Osmanlı Devleti topraklarına

katılmıştır Ahıska 250 yıl boyunca Osmanlı Devletinin Ccedilıldır Eyaletinin başkenti

olmuştur23 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı sonunda imzalanan 14 Eyluumll 1829 tarihli

Edirne Antlaşmasıyla Ahıska şehri savaş tazminatı olarak Ruslara verilmiştir24 O

tarihten itibaren Ccedilarlık Rusya ve SSCB iccedilinde kalan Ahıska SSCBnin dağılması ve

Guumlrcistanrsquoın bağımsızlığını kazanmasıyla Guumlrcistan sınırları iccedilinde kalmıştır

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER

1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil

Tarihi suumlreccedilte değişik doumlnemlerde Ccedilarlık Rusya ve SSCBnin izlediği yayılmacı politika

Kafkasya topraklarında yaşayan Muumlsluumlman toplulukları olumsuz etkilemiştir Oumlzellikle

SSCB tarihinde Stalinizm olarak bilinen doumlnemde devlet mekanizmasının guumlccedillenmesiyle

20 Buntuumlrk Seyfeddin Rus Tuumlrk Muumlcadelesirsquonde Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2007 s XV

Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 10 21 BerdzenişviliCanaşia [Cavahişvili] Guumlrcuumlstan s 135 Bilge M Sadık Osmanlı Devleti ve

Kafkasya İstanbul 2005 s 16 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 55 Aslan Ahıska s 6 22Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 119 Aydınguumln AyşeguumllBalım-Harding CcediliğdemHoover

MatthewKuznestov IgorSwerdlow Steve Meskhetian Turks-An Introduction to their History

Culture and Resettlement Experiences Washington 2006 s 4 23 Bayraktar Rasim Ahıska- Ccedilıldır Beylerbeyliği İstanbul 2000 s 29 Bilge Osmanlı Devleti

s 217 218 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 176 24 Avşar Bozkurt ZakirTunccedilalp Zafer Suumlrguumlnde 50 Yıl Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 16

Bayraktar Ahıska- Ccedilıldır s 52 Bilge Osmanlı Devleti s 193

7

devlet kaynaklı şiddet desteklenen bir durum olmuştur25 Kendi taraftarlarına bile

kuşkuyla yaklaşan youmlnetim26 sadakatsizlik yapma olasılığı olduğu duumlşuumlnuumllen kişileri ve

etnik grupları 1920rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkistan (Orta Asya)daki ve Sibiryarsquodaki

toplama kamplarına goumlndermiştir27 SSCBnin izlediği bu baskıcı politika Ahıska

Tuumlrklerine de yansımış ve boumllgede yaşama koşullarını zorlaştırmıştır28 Bu doumlnemde

birccedilok Ahıska Tuumlrkuuml yasa dışı yollarla Tuumlrkiyeye geccedilmeye ccedilalışmış kaccedilak geccedilişlerde

oumlluumlmler yaşanmıştır29

1930rsquolu yılların başlarında Tuumlrklerin suumlrguumln edileceği hakkında haberler boumllge halkı

arasında dolaşmaya başlamış ancak suumlrguumlnuumln İkinci Duumlnya Savaşı devam ederken

yapılacağı duumlşuumlnuumllmemiştir Suumlrguumlnden bir ay oumlnce boumllgeye asker sevki yapılmış

boumllgenin Tuumlrk koumlylerine gizli bir olağanuumlstuuml durum uygulanarak giriş ve ccedilıkışlar

yasaklanmıştır Ruslar Tuumlrk koumlkenli Muumlsluumlmanlara guumlvenmemekteydi ve İkinci Duumlnya

Savaşırsquona kadar askere almamaktaydı İkinci Duumlnya Savaşırsquonın başlamasıyla birlikte

Ahıska Tuumlrkleri askere alınmaya başlamıştır Ahıska boumllgesinden 15 yaşından 55 yaşına

kadar buumltuumln erkekler toplamda 40000 asker Alman cephesine goumlnderilmiştir Savaşa

goumlnderilen 40000 insanın geride bıraktığı kadınlar ccedilocuklar ve yaşlılar ise Ahıskarsquodan

Borcomrsquoa uzanan demir yolu yapımında ccedilalıştırılmıştır30

25 Bayraktar Rasim Eski Sovyetlerde Tuumlrk Kimliği Ankara 2013 s 38 26 Montefiore Simon Sebag Genccedil Stalin Biyografi İkinci Kitap Ccedilev Yavuz Alogan İstanbul

2010 s 309 318 319 27 Bayraktar Eski Sovyetlerde s 39 Arslan Elif Vatanlarına Doumlnemeyen Son Tuumlrk Topluluğu

Ahıska Tuumlrkleri Avrupadan Asyaya Sorunlu Tuumlrk Boumllgeleri Der Bekir Guumlnay İstanbul 2005

s 649 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 28 İbreili Guumlrcuuml Halkının s 441 442 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Bayraktar

Eski Sovyetlerde s 38 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 398 Hasanoğlu İbrahim

Sovyetler Birliğirsquonde 1944 Suumlrguumlnleri ve İnsan Kayıpları Bizim Ahıska Sayı 40 Ankara

Sonbahar 2015 s 6 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 681 29 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 SSCB bu

gelişmeden rahatsız olmuş ve Ahıska Tuumlrklerini 1937 yılında Rejim Duumlşmanı olarak ilacircn etmiştir

Ahıska Tuumlrklerine uygulanan baskı bu tarihte daha da fazla olmuştur Bkz Arslan Vatanlarına

Doumlnemeyen s 650 Sargın Hakan Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların Stratejik Boyutu

Marmara Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Tuumlrk Tarihi Ana Bilim Dalı Genel Tuumlrk

Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2006 s 15 30 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 196 197 Ekim 1944rsquote tamamlanan ve Ahıska

Tuumlrklerinin kendi elleriyle inşa ettikleri Borcom-Vale demir yolu hattı trajik bir şekilde daha

sonra kendi suumlrguumlnlerinde kullanılmıştır Bkz Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s

110 Zeyrek Yunus Ahıska Araştırmaları Ankara 2006 s 25

8

1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

İkinci Duumlnya Savaşı sırasında gerccedilekleştirilen etnik muumlhendislik operasyonuyla birccedilok

halk toplu olarak suumlrguumln edilmiştir 1941 yılında İdil (Volga) Havzasında ve başlıca Rus

şehirlerinde yaşayan Almanlar Tuumlrkistana ve Sibiryarsquoya suumlruumllmuumlştuumlr Bu suumlrguumlnuuml

1944rsquote Kırım Tatar Tuumlrklerinin Kalmukların Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerinin Ccedileccedilenlerin

ve İnguşların suumlrguumlnuuml izlemiştir Kasım 1944te 14 Kasımı 15 Kasıma bağlayan gece

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln edilen son halk olmuştur31

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkistana topluca suumlrguumln edilmesi SSCBrsquonin Halk İccedilişleri Komiseri

Lavrentiy Beriyarsquonın Devlet Savunma Komitesi Başkanı İ V Stalinrsquoe goumlnderdiği 24

Temmuz 1944 tarihli yazısıyla oumlnerilmiştir32 Beriyanın oumlnerisi Devlet Savunma

Komitesinin 31 Temmuz 1944 tarihli ve 6279 sayılı kararıyla33 yasal dayanağını

kazanmıştır Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln kararı 14 Kasım 1944te uygulamaya

koyulmuştur Oumlnceden boumllgeye yerleştirilen askerler tarafından meydanda toplanan halk

sabaha karşı demir yolu istasyonuna getirilerek 8-10 aile halinde yuumlk vagonlarına

doldurulmuştur34 Binlerce insan Tuumlrkistan iccedillerine doğru yaklaşık bir ay suumlrecek

yolculuğa ccedilıkarılırken35 yuumlzyıllarca yaşadıkları koumly ve kasabalara Guumlrcuumller ve Ermeniler

yerleştirilmiştir36

31 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Modebadze Historical Background s 115 Buntuumlrk

Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 642 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 11 32Oumlneri SSCB sınırının Guumlrcistan kısmında sınır guumlvenliği temin etmek amacı ile Ahıska Adıgoumln

Ahılkelek Aspinza ve Bogdanovka rayonları ile Acaristan Oumlzerk SSCrsquoye bağlı koumlylerden Tuumlrk

Kuumlrt ve Hemşin olmak uumlzere 16700 hanenin toplam 86000 kişilik nuumlfusunun Kazakistan

Oumlzbekistan ve Kırgızistan SSCBye tahliye edilmesi uygun goumlruumllmektedir Ifadesiyle iletilmiştir

Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Aslan Ahıska s 37 38 33 Karar metni iccedilin bkz Aslan Ahıska s 39-43 34 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Aslan Ahıska s 8 35 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 36 Buntuumlrk Seyfeddin Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Suumlrguumlnuuml Giresun Uumlniversitesi İslami

İlimler Fakuumlltesi Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve

Sosyal Sorunları Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And

Social Problems Of Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s

90 91 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 660 Nodia Ghia (ed)

Ethnic ndash Confessional Groups and Challenges to Civic Integration in Georgia Azeri Javakheti

Armenian and Muslim Meskhetian Communities Tibilisi 2002 s 42

9

Kış mevsiminin yaşandığı tarihlerde suumlrguumln soğuğun accedillığın ve oumlluumlmlerin eşliğinde

gerccedilekleşmiştir Yolculuk esnasında tifo salgını başlamış gerekli sağlık hizmetinin

sağlanamaması sebebiyle birccedilok insan hayatını kaybetmiştir37 Suumlrguumlne goumlnderilenlerin

bir kısmı suumlrguumln yerlerine varamadan hayatını kaybederken sağ kalanlar zor şartlar

altında yaşamaya ccedilalışmıştır38

Ahıska Adıgoumln Ahılkelek Aspinza Bogdanovka ve Acaristan Oumlzerk SSCden suumlrguumln

edilen Tuumlrklerin Kuumlrtlerin ve Hemşinlerin sayısı tam olarak bilinememektedir 6279

sayılı kararda 86000 kişinin suumlrguumln edilmesi kararlaştırılmış ancak kararın uygulama

sonucunu iccedileren 28 Kasım 1944 tarihli raporda39 91095 kişinin tahliye işlemlerinin

tamamlanarak yeni yerleşim yerlerine doğru hareket etmekte olduğu accedilıklanmıştır

Araştırmacılar bu belgelerde yer alan sayının gerccedilek değeri goumlstermediğini savunmuş ve

araştırmalarında suumlrguumln edilen nuumlfusu farklı sayılarla goumlstermiştir40

SSCB Youmlnetimi Stalin doumlneminde ve sonraki doumlnemde Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik

haberlere sansuumlr getirmiştir41 Ahıska Tuumlrklerinin yaşadığı suumlrguumln 1968 yılına kadar gerek

uluslararası duumlzeyde gerekse SSCBde ccediloğunluk tarafından duyulmamıştır42

1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi

Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln edilme gerekccedilesi tam olarak bilinmemektedir43 6279 sayılı

kararda sınır guumlvenliğinin sağlanması iccedilin boumllgeden tahliye edildikleri accedilıklanmış Ahıska

37 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 224 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 44

Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Suumlrguumln sırasında hayatını kaybeden insan sayısının 17000

ile 30000 arasında olduğu ifade edilmektedir Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 7 38 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 39 Rapor iccedilin bkz Aslan Ahıska s 45 46 40Suumlrguumln edilen insan sayısının farklı goumlsterimleri iccedilin bkz Pentikaumlinen OskariTrier Tom

Between Integration and resettlement the Meskhetian Turks Arbeitspaperworking paper

Flensburg 2004 s 11 Conquest Robert Kayıp Bir Halk Rusya Mesketyalıları Ccedilev Eşref

Oumlzbilen Tuumlrk Duumlnyası Araştırmaları Dergisi Sayı 50 Ankara 1987 s 183 Lynch M Lives on

Hold The Human Cost of Statelessness February 2005 Washington s 31 Hasanoğlu Sovyetler

Birliğirsquonde s 7 41 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 226 42 Conquest Kayıp Bir Halk s 183 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 43 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8

10

Tuumlrklerine herhangi bir succedil isnadında bulunulmamıştır Bu sebeple suumlrguumlne tacircbii

tutulmalarının işledikleri bir succedila karşılık yapılmadığı anlaşılmaktadır Suumlrguumln edilen

diğer halkların aksine Ahıska Tuumlrkleri Alman ordularıyla iş birliği yapmakla

succedillanmamıştır Kendilerine Alman tehlikesinden korumak iccedilin başka yerlere

nakledildikleri soumlylenmiştir44

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkiyersquoye sınır boumllgede yaşamalarının kendilerini Tuumlrkiyersquoye yakın

hissetmelerinin olası bir Tuumlrk muumldahalesinde bu boumllgede Tuumlrkiyersquoye yardımcı olma

ihtimallerinin varlığı ve boumllgeyi Tuumlrklerden temizlemek isteyen Ermenilerin Moskovarsquoya

uyguladıkları baskıların suumlrguumlnuumln gerccedilek sebepleri arasında olabileceği savunulmuştur45

1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları

SSCBrsquonin iccedil kısımlarına suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrkleri Tuumlrkistana ulaştıktan sonra geniş

bir araziye dağınık olarak yerleştirilmiştir46 İskacircn edildikleri boumllgelerde kapı ve penceresi

olmayan evlere yerleştirilen bulaşıcı hastalıkların ve yetersiz beslenmenin sebep olduğu

sorunlarla karşılaşan Ahıska Tuumlrkleri zor şartlar altında hayatlarını idacircme ettirmeye

ccedilalışmıştır47

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn boumllgelerine yerleştirilmelerinden 6 ay sonra sıkıyoumlnetim rejimine

tabi tutulmuştur 1956 yılına kadar uygulanan ve suumlrekli bir denetim mekanizmasına

dayanan sıkıyoumlnetim rejimi Ahıska Tuumlrklerinin yaşam şartlarını daha da zorlaştırmıştır48

Sıkıyoumlnetim rejimi 1944ten 1956ya kadar 12 yıl boyunca uygulanmıştır Yaşam sağlık

eğitim ve seyahat haklarının kullanımına youmlnelik sınırlama getiren rejim Ahıska

44 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Mustafa Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska

Tuumlrkleri Sorunu Ankara 2016 s 438 Bu tarihte yenilmek uumlzere olan Almanların gerccedilek bir

tehdit oluşturması muumlmkuumln değildi Bkz Conquest Kayıp Bir Halk s 184 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 45 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 438 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 Nodia(ed) Ethnic ndash

Confessional s 42 46 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 47 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 215 216 224 48Conquest Kayıp Bir Halk s 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48

AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 7

11

Tuumlrklerini ayrımcı politikalardan ve hak mahrumiyetinden kaynaklanan sorunlarla

muumlcadele etmek zorunda bırakmıştır Bu doumlnemde Ahıska Tuumlrklerinin belirli bir

boumllgenin dışına ccedilıkmaları yasaklanmış akrabalarını goumlrmek amacıyla dacirchi

yerleştirildikleri koumlylerden ayrılarak başka bir koumlye gitmelerine muumlsaade edilmemiştir49

Ahıska Tuumlrkleri boumllgeden ayrılmadıklarını kanıtlamak amacıyla oumlzel polis birimlerine

giderek belirli aralıklarla imza atmakla yuumlkuumlmluuml tutulmuştur50 1954 yılında Ahıska

Tuumlrklerinin imza atma zorunluluğu kaldırılmış ancak koumly dışına izinsiz ccedilıkmalarına

ilişkin yasak devam ettirilmiştir51 Ahıska Tuumlrkleri sıkıyoumlnetim suumlresince sağlık

hizmetlerinden zamanında faydalanamamış ve yasaklar sebebiyle eğitimlerini

tamamlama imkacircnını bulamamıştır52

Suumlrguumln edilen halklara uygulanan sıkıyoumlnetim rejimi SSCB Yuumlksek Sovyet

Prezidyumursquonun53 28 Nisan 1956 tarihli ve 135142 sayılı kararıyla kaldırılmıştır Bu

karar Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerine Ccedileccedilen İnguş ve Kalmuklara vatana doumlnuumlş hakkı

tanırken Ahıska Tuumlrklerini ve Kırım Tuumlrklerini bu haktan mahrum bırakmıştır Vatana

doumlnuumlş izni verilmeyen Ahıska Tuumlrkleri 1956 tarihli kararla yalnızca seyahat

oumlzguumlrluumlklerine getirilen sınırlamalardan kurtulmuştur 54

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn rejiminin sonlandırılmasıyla vatanlarına yakın yerlere goumlccedil etmeye

başlamıştır Goumlccediller Tuumlrkistanın ccedileşitli boumllgeleri uumlzerinde yoğunlaşmış Azerbaycan ve

Karaccedilay-Balkar boumllgesi onların yeni vatanı olmaya başlamıştır Anavatanlarına doumlnme

cesareti goumlsteren Ahıska Tuumlrkleri trenlere doldurularak boumllgeden uzaklaştırılmıştır

Benzer girişimlerin oumlnlenmesine youmlnelik tedbirler getirilmiş bu amaccedilla Tuumlrkiye sınırında

2-7 kilometre olan tampon boumllge 78 kilometreye ccedilıkartılarak yasak boumllge ilacircn edilmiştir

49 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 50 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 51 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 225 52 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 224 225 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8 53 Başkanlık Heyeti 54 PentikaumlinenTrier Between Integration s11 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 682 Sargın

Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 41 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 51 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 44 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow

Meskhetian Turks s 7

12

SSCBnin dağılmasına kadar boumllgeye yapılacak girişler guumlvenlik birimlerinden alınan

oumlzel izinle muumlmkuumln olmuştur55

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları

1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi

Tuumlrkistana suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrklerinin 1989 yılı itibaricircyle nuumlfus dağılımı yaklaşık

olarak Oumlzbekistanrsquoda 180000 Kazakistanrsquoda 30000 Azerbaycanrsquoda 12500

Kırgızistanda ve Tuumlrkmenistanrsquoda toplamda 75000 şeklinde accedilıklanmıştır56 1989 yılına

ait nuumlfus verileri Fergana olayları oumlncesinde Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun buumlyuumlk oranda

Oumlzbekistanda yaşadığını goumlstermektedir

Ahıska Tuumlrkleri Moskova merkezli propaganda gruplarının halk duumlşmanı insan eti yiyen

toplum şeklindeki nitelendirilmeleriyle oluşturulan olumsuz kamuoyu neticesinde yerel

halklar tarafından dışlanmıştır57 Oumlzbekistanrsquoın Fergana Vadisirsquone suumlruumllen Ahıska

Tuumlrkleri aleyhlerine oluşturulan algı sebebiyle Oumlzbekler tarafından hoş karşılanmamış

45 yıl bir arada yaşayan iki toplum arasında 1989 yılı itibaricircyle şiddetli ccedilatışmalar

yaşanmaya başlanmıştır58

Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin ccedilatışması kuumlccediluumlk bir tartışmadan kaynaklanmıştır59 Resmicirc

belgelere goumlre Ahıskkalılarla Oumlzbekler arasındaki ilk ccedilatışma 20 Mayıs 1989rsquoda Fergana

iline bağlı Kuvasay kasabasında Ahıskalı ve Oumlzbek genccediller arasında ccedilıkan tartışmalarla

başlamış 22 Mayısrsquota kavgaya doumlnuumlşmuumlştuumlr 24 Mayısrsquota tartışmalar tekrarlanmış devlet

youmlneticilerinin ve aksakalların muumldahalesiyle yatıştırılmıştır60 Olaylar 3-4 Haziran

55 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 228 231 56 Aslan Ahıska s 13 57 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 58 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 400 401 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683 59 Aslan Ahıska s 13 Hasanoğlu İbrahim 25 Yıldoumlnuumlmuuml muumlnasebetiyle Ahıska Tuumlrklerinin

Fergana Faciası Bizim Ahıska Sayı 34 Ankara Bahar 2014 s 11 60 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 344

13

itibaricircyle Fergana Margila Taşlak ve Kuvasay vilacircyetlerinde tam bir ayaklanma halini

almış61 ve ancak 15 Haziranrsquoda yatıştırılabilmiştir62

1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler

Fergana Vadisinde başlayarak uumllke geneline yayılan şiddet olaylarının hangi

gerekccedilelerden oumltuumlruuml vuku bulduğu guumlnuumlmuumlzde dacirchi bilinememektedir Ccedilatışmaya sebep

oluşturacak hiccedilbir somut sorunun olmadığı Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin dil din ve

diğer kuumlltuumlrel oumlğeler accedilısından oumlnemli sayılabilecek bir boumlluumlnme olmadan uzun yıllar

birlikte yaşadığı Ahıska Tuumlrkleri iccedilin ccedilatışmaların beklenmedik bir gelişme olduğu

belirtilmektedir63

Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik saldırıların gerccedilek sebepleri belirlenemese de basit bir

kavganın zamanla buumlyuumlmesinin temeli sosyo-ekonomik ve sosyo-politik gelişmelerin

incelenmesini gerektirmektedir Buna goumlre Oumlzbekistanrsquoın ekonomik sorunları nuumlfus

artışı ve işsizlikle daha da koumltuuml hale gelmiş bu durum etnik azınlıklara karşı duumlşmanlık

duyulmasına sebep olmuştur64 Birccedilok Oumlzbek işsiz olmalarına gerekccedile olarak Ahıska

Tuumlrklerinin de aralarında bulunduğu etnik olarak Oumlzbek olmayan Alman Kırım Tatar

Yahudi ve Rus grupların işlerini ellerinden almalarını kabul etmiştir 65

61Aslan Ahıska s 13 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml

s 11 62 Aslan Ahıska s 13 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 48 Uluslararası toplum

Fergana olayları vasıtasıyla Ahıska Tuumlrklerinin sorunlarından haberdar olmuştur Bkz Faigov

Orkhan Ahıskalı Kimliğinin Kuumlreselleşmesi Giresun Uumlniversitesi İslami İlimler Fakuumlltesi

Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları

Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And Social Problems Of

Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s 491 63 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 62 64 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 8 Yuumlzbey

Ahıskalı Tuumlrkler s 683 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 27 65 Uumllkede birccedilok etnik azınlık varken kendilerine her bakımdan yakın olan Ahıska Tuumlrklerinin

duumlşman ilacircn edilmesi ve saldırılara uğraması kendilerini koruyacak siyasicirc bir guumlcuumln olmamasına

bağlanmıştır Bkz AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62

14

1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları

Yaşanan olaylarda binlerce oumlluuml ve yaralı olmuştur Ahıska Tuumlrkleri Sovyet Guumlvenlik

Kuvvetleri tarafından Fergana dışına kurulan kamplara yerleştirilmiş buumlyuumlk bir kısmı da

Kazakistanrsquoa Tuumlrkmenistanrsquoa ve Azerbaycanrsquoa goumlccedil etmiştir66 Farklı kaynaklarda değişik

rakamlara rastlamak muumlmkuumln olmakla birlikte ccedilatışmalarda 66rsquosı Ahıska Tuumlrkuuml 116

kişinin oumllduumlğuuml 2000 civarında insanın yaralandığı accedilıklanmıştır67 Ccedilatışmalardan kaccedilan

Ahıska Tuumlrklerinin sığındığı fabrika okul ve parti binaları yakılmıştır Can

guumlvenliklerinin sağlanması iccedilin 11000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln yerleştirildiği kışlalarda noumlbet

tutulmuştur Olaylar neticesinde yaklaşık olarak 13000 Ahıska Tuumlrkuuml boumllgeden

uzaklaştırılmıştır68

Ahıska Tuumlrklerinin boumllgeden uzaklaştırılmasıyla Ferganada durum bir suumlre sakinleşmişse

de 1990 yılının Şubat ve Mart aylarında uumllkenin farlı boumllgelerinde Ahıska Tuumlrklerine

youmlnelik saldırılar gerccedilekleşmiştir69 Fergana olaylarının Oumlzbekistanrsquoın geneline

yayılmasıyla yaklaşık olarak 80000 Ahıska Tuumlrkuuml bir yıl iccedilerisinde Oumlzbekistanı terk

etmek zorunda kalmıştır70 Ahıska Tuumlrklerinin boşalan evlerine ve iş yerlerine Oumlzbekler

yerleştirilmiştir Ahıska Tuumlrkleri Rusyarsquonın terk edilmiş kırsal boumllgelerine yerleştirilmiş

boumllgede tarım ve hayvancılık yapacak iş guumlcuumlnuuml sağlamıştır 71 Fergana olayları

Oumlzbekistanrsquoda yapılan yolsuzlukları unutturmuş ayrıca Oumlzbekistanda yaşayan Rusların

boumllgeden olası goumlccediluumlnuuml oumlnlemiştir Neticede Fergana olaylarından Oumlzbekistan ve Rusya

kacircrlı ccedilıkmıştır72

66 Aslan Ahıska s 13 67 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 68 Halidov İslacircm Ahıska Tuumlrklerinin Uluslararası Oumlrguumltler Nezdindeki Temasları Sakarya

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya 2011 s 40 69 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 15 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 Nodia (ed)

Ethnic ndash Confessional s 45 70 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s

6 71AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64 Nodia (ed) Ethnic ndash Confessional s 46 Uumlren

Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 136 72 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64

15

1 3 3 Krasnodar Sorunu

1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu

Fergana vilacircyetinde başlayarak uumllke geneline yayılan olaylar sebebiyle yaklaşık olarak

80000 Ahıska Tuumlrkuuml Oumlzbekistanrsquodan ayrılarak başta Rusya ve Azerbaycan olmak uumlzere

SSCBnin ccedileşitli cumhuriyetlerine goumlccedil etmek zorunda kalmıştır73

80000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln 50000rsquoden fazlası SSCB İccedilişleri Bakanı ve Bakanlar Kurulu

Başkanı Rıjkovrsquoun talimatıyla Rusyarsquonın farklı vilacircyetlerine yerleştirilmiştir74 Rusyarsquonın

orta boumllgelerine yerleştirilen Ahıska Tuumlrkleri zamanla Kuzey Kafkasyarsquoya goumlccedil etmeye

başlamış bu goumlccediller Krasnodar vilacircyetinde yoğunlaşmıştır75 Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun en

yoğun olduğu Rus vilacircyeti Krasnodar olmuştur76 Fergana olaylarından sonra

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusu 17000e ulaşmıştır Ayrımcı politikalara en ccedilok

Krasnodar boumllgesindeki Ahıska Tuumlrkleri maruz kalmıştır77

1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları

İhlacirclleri

Krasnodar SSCBrsquonin dağılmasıyla birlikte Ermenistanda Guumlrcistanda ve

Azerbaycanrsquoda yaşayan halkların goumlccedil ettiği ekonomik sosyal siyasicirc ve kuumlltuumlrel

gerginliklerin yaşandığı bir boumllge olmuştur78 Boumllgedeki Slavların koruyucusu ve

73 Osipov Alexander G Russian Experience Of Ethnic Discrimination Meskhetians İn

Krasnodar Moscow 2000 s 9 10 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s 6 74 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili

Politikaların s 51 75 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 108 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 76 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Lynch Lives on Hold s 43 77AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s1 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 47 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 111 Sargın Ahıska

Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 88 78 Aslan Ahıska s 26 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683

16

savunucusu roluumlnuuml uumlstlenen Kozak oumlrguumltlenmeler Slav olmayan topluluklara karşı

duumlşmanca davranmıştır79

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrklerinin zamanla artan nuumlfusu milliyetccedili grupları rahatsız

etmeye başlamıştır Ahıska Tuumlrkleri Krasnodarda İslacircm Devleti kurma amacı taşımakla

succedillanmış80 Ccedileccedilenistan ve Abhazya olaylarına Tuumlrkiyersquonin destek verdiği boumllgeye silacirch

yardımı yapıldığı Rusyarsquonın guumlvenliği accedilısından Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska

Tuumlrklerinin tehlike arz ettiği savunulmuştur81 Krasnodarda istenmeyen Ahıska Tuumlrkleri

boumllgeyi terk etmeye zorlanmıştır Bu amaccedilla faaliyet goumlsteren Kozak oumlrguumltleri Ahıska

Tuumlrklerinin en buumlyuumlk sorunlarından biri olmuştur82 Yerel youmlnetimlerin ve basın

organlarının desteğini alan Kozak oumlrguumltler83 devletin accedilık olarak yapamayacağı şeyleri

devlet adına yapmıştır84 Ahıska Tuumlrkleri paramiliter Kozak gruplarının yumuşak etnik

temizliğiyle karşı karşıya kalmıştır 85

Ahıska Tuumlrklerinin Rusyarsquonın iccedil boumllgelerine yerleşmelerini sağlama amacıyla ayrımcı

politikalar uygulanmaya başlanmıştır Ayrımcı politikalara maruz kalan Ahıska Tuumlrkleri

vatandaşlık eğitim muumllkiyet ccedilalışma ve sosyal guumlvenlik haklarından mahrum

bırakılmıştır 86 Fergana olayları sonrasında boumllgeye ilk gelen 3000 Ahıska Tuumlrkuumlne

vatandaşlık hakkı tanınırken daha sonra gelenlere bu hak tanınmamıştır 1991 yılında

kabul edilerek 6 Şubat 1992rsquode yuumlruumlrluumlğe giren Rusya Federasyonu (RF) vatandaşlık

kanunu huumlkuumlmleri dağılma oumlncesi RFde bulunanların vatandaşlık hakkına sahip

olacağını huumlkme bağlarken Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska Tuumlrkleri vatandaşlığa kabul

79 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 85 86 80 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 81 Aslan Ahıska s 27 82 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 83 Aslan Ahıska s 26 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 84 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 11 85Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 85 86 Swerdlow Steve Understanding Post ndash Soviet Ethnic Discrimination and

the Effective Use of US Refugee Resettlement The Case of the Meskhetian Turks of Krasnodar

Krai California Law Review Vol 94 Issue 6 California 2006 s 1838 AydınguumlnAydınguumln

Ahıska Tuumlrkleri s 122 86 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 106 109 111 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 84 Lynch Lives on Hold s 43

17

edilmemiştir Eski SSCB pasaportu ile dolaşan Ahıska Tuumlrklerine Rusya Federasyonu

pasaportu verilmemiştir Ahıska Tuumlrkleri geccedilerli herhangi bir kimlik belgesi olmadan

Krasnodarda zor şartlar altında yaşamak zorunda kalmış pasaport verilmediği iccedilin uumllke

dışına ccedilıkamamıştır 87

Yerel makamlar Ahıska Tuumlrklerinin tuumlm gelir kaynaklarını keserek boumllgeden gitmelerini

amaccedillamış ayrımcı bir yasal mekanizma tesis ederek uygulamaya koymuştur Bu amaccedilla

2002 yılında Ahıska Tuumlrklerine toprak kiralanması yasaklanmış topraklarını kiralayan

kişiler cezalandırılmıştır Bu uygulama Ahıska Tuumlrklerinin oumlnemli gelir kaynağının

kesilmesine sebep olmuş yaklaşık olarak 40 Ahıska Tuumlrkuuml bu kararı protesto etmek

amacıyla 10 guumln accedillık grevi yapmaya karar vermiştir Rusya Devlet Başkanı Vladimir

Putinin Ahıska Tuumlrklerinin maruz kaldıkları insan hakları ihlacircllerini incelemek uumlzere bir

komisyon kurmasıyla accedillık grevine son verilmiştir88 Yaşam koşullarını Devlet Başkanı

Putine iletmeleri neticesinde Ahıska Tuumlrklerinin Rusya vatandaşı sayıldığı bulundukları

boumllgede mahkemeye başvurarak pasaportlarını almaları gerektiği şeklinde bir cevap

iletilmiştir Mahkemeye başvurarak pasaport alan birkaccedil Ahıska Tuumlrkuuml olmuşsa da yerel

idaricirc organların baskıları sonucu mahkemeler vatandaşlık başvurularını reddetmiştir89

Krasnodar Valisi Tkaccedilov katıldığı bir televizyon programında baskıcı uygulamaların

hak kaybına uğramalarını oumlnleme amacı taşıdığını belirtmiştir Hırvatları Yugoslavyaya

kabul eden Sırpların Hırvat nuumlfusunun artmasıyla hak kaybı yaşadığına aynı akıbete

uğramamak iccedilin benzer politikalar benimsediklerine değinmiştir Ahıska Tuumlrklerinin

boumllgeden uzaklaştırılacağını ev baskını ve sıkı kontrollerle yakalanarak kamplarda

toplayacaklarını sorguya ccedilekeceklerini accedilıklamıştır90 Rus Huumlkuumlmetinin arkasında

olduğunu soumlyleyen Vali soumlzluuml uyarıların bir sonuccedil vermediğini bu sebeple de Ahıska

87Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 158 AydınguumlnAydınguumln Ahıska

Tuumlrkleri s 46 88AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 9 11

Swerdlow Understanding s 1842 89 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 159 90 Swerdlow Understanding s 1839

18

Tuumlrklerini sınırdışı edeceklerini birkaccedil ay iccedilerisinde charter uccedilakları ile boumllgeden

ccedilıkaracaklarını accedilıklayarak suumlrguumln sinyali vermiştir91

1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil

9 Nisan 2002de Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği (BMMYK) Ahıska

Tuumlrklerine uygulanan etnik ayrımcılığın kaygı verici olduğunu belirterek 13000den fazla

insanın suumlrguumln tehlikesi altında olduğu uyarısında bulunmuştur92 Mevcut şatların Ahıska

Tuumlrklerini her accedilıdan koruyacak ve guumlvenliklerini sağlayacak uumlccediluumlncuuml bir uumllkeye

yerleştirilmelerini gerekli kılmasıyla uluslararası oumlrguumltler bu youmlnde ccedilalışmalara

başlamıştır93

2002 yılında Uluslararası Af Oumlrguumltuuml (UAOuml)nuumln ABD Muumllteci Programı yetkilileriyle

yaptığı goumlruumlşme Ahıska Tuumlrklerinin Muumllteci Programıyla ABDye kabul edilmelerini

sağlayan oumlnemli bir gelişme olmuştur 2004 yılında ABD uzun zamandır ccedileşitli

ayrımcılıklara maruz kalan Ahıska Tuumlrklerinin ABDye iskacircnına youmlnelik bir placircn

geliştirme kararı almıştır94 ABD Muumllteci Programı 1 Şubat 2004te başlatılmıştır

Program Uluslararası Goumlccedil Oumlrguumltuuml (UGOuml) tarafından youmlnetilmiştir95 UGOuml yaklaşık

olarak 10000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln muumllteci statuumlsuumlyle Amerikaya yerleşmesi iccedilin

ccedilalışmalara başlamış96 Muumllteci Programının iccedileriği kapsamı ve şartları hakkında

bilgilendirme faaliyetlerinde bulunmuştur Bu kapsamda muumllteci statuumlsuumlyle ABDye

91 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 164 92Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 161 UNHCR Ethnic Minorities Could Face

Deportation From Russia Under New Decree

httpwwwunhcrorgnewslatest200243cadd4404ethnic-minorities-face-deportation-russia-

under-new-decreehtmlquery=krasnodar (Erişim Tarihi 22112016) 93 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 121 94AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 12

Swerdlow Understanding s 1854 1861 95AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 123 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 96 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 162

iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI

Enstituuml tarafından onaylanan lisansuumlstuuml teziminraporumun tamamını veya herhangi

bir kısmını basılı (kacircğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen

koşullarla kullanıma accedilma iznini Hacettepe Uumlniversitesine verdiğimi bildiririm Bu

izinle Uumlniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tuumlm fikri muumllkiyet haklarım

bende kalacak tezimin tamamının ya da bir boumlluumlmuumlnuumln gelecekteki ccedilalışmalarda

(makale kitap lisans ve patent vb) kullanım hakları bana ait olacaktır

Tezin kendi orijinal ccedilalışmam olduğunu başkalarının haklarını ihlal etmediğimi ve

tezimin tek yetkili sahibi olduğumu beyan ve taahhuumlt ederim Tezimde yer alan telif

hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin

yazılı izin alınarak kullandığımı ve istenildiğinde suretlerini Uumlniversiteye teslim

etmeyi taahhuumlt ederim

TeziminRaporumun tamamı duumlnya ccedilapında erişime accedilılabilir ve bir kısmı veya

tamamının fotokopisi alınabilir

(Bu seccedilenekle teziniz arama motorlarında indekslenebilecek daha sonra tezinizin

erişim statuumlsuumlnuumln değiştirilmesini talep etseniz ve kuumltuumlphane bu talebinizi yerine

getirse bile teziniz arama motorlarının oumlnbelleklerinde kalmaya devam edebilecektir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını ve fotokopi

alınmasını (İccedil Kapalı Oumlzet İccedilindekiler ve Kaynakccedila hariccedil) istemiyorum

(Bu suumlrenin sonunda uzatma iccedilin başvuruda bulunmadığım takdirde

teziminraporumun tamamı her yerden erişime accedilılabilir kaynak goumlsterilmek şartıyla

bir kısmı veya tamamının fotokopisi alınabilir)

TeziminRaporumun tarihine kadar erişime accedilılmasını istemiyorum ancak

kaynak goumlsterilmek şartıyla bir kısmı veya tamamının fotokopisinin alınmasını

onaylıyorum

Serbest SeccedilenekYazarın Seccedilimi

28052018

Eda ALPBAZ

iv

ETİK BEYAN

Bu ccedilalışmadaki buumltuumln bilgi ve belgeleri akademik kurallar ccedilerccedilevesinde elde ettiğimi

goumlrsel işitsel ve yazılı tuumlm bilgi ve sonuccedilları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak

sunduğumu kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı yararlandığım

kaynaklara bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu tezimin kaynak

goumlsterilen durumlar dışında oumlzguumln olduğunu Tez Danışmanı Dr Oumlğr Uumlyesi Bahadır

Bumin OumlZARSLANın danışmanlığında tarafımdan uumlretildiğini ve Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Tez Yazım Youmlnergesine goumlre yazıldığını beyan

ederim

Eda ALPBAZ

v

OumlZET

ALPBAZ Eda Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcistan

Cumhuriyetirsquone Doumlnuumlşuuml Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018

Ccediloğunluğunu Ahıska Tuumlrklerinin oluşturduğu iccedilinde az sayıda Kuumlrt ve Hemşinrsquoin de

bulunduğu Ahıska Tuumlrkleri kimliği ile nitelendirilen topluluk anavatanları olan Ahıska

Boumllgesinden 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği doumlneminde herhangi bir

sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln edilmiştir Suumlrguumlnde son derece zor koşullarda hayatlarını

suumlrduumlrmelerine rağmen zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşmuşlardır Bununla birlikte Ahıska

Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml ccedileşitli girişimlere rağmen muumlmkuumln olamamıştır

Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycan Tuumlrkiye Oumlzbekistan Tuumlrkmenistan

Kazakistan ve Amerika Birleşik Devletlerirsquonin olduğu ccedileşitli devletlerde yaşamaktadırlar

SSCBrsquo nin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde kalmıştır Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone uumlyeliği

ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml tekrar guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirme yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir

Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmek iccedilin bir yasa ve bu yasanın uygulanması iccedilin

kararnameler ccedilıkartmıştır Buna rağmen Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmeye hiccedilbir

zaman istekli olmamış yasaya ve kararnamelere de geri doumlnuumlşuuml zorlaştıracak huumlkuumlmler

koymuştur Avrupa Konseyi de Ahıska Tuumlrklerinin geri doumlnuumlş suumlrecinde etkili

olamamıştır

Anahtar Soumlzcuumlkler

Ahıska Tuumlrkleri İkinci Duumlnya Savaşı 1944 Suumlrguumlnuuml Guumlrcistan Geri Doumlnuumlş Yasası

vi

ABSTRACT

ALPBAZ Eda The Return Of The Meskhetian Turks To Republic Of Georgia Under

The Return Act Masterrsquos Thesis Ankara 2018

The group characterised under the identity of Ahiskan Turks where the Ahiskan Turks

comprise the majority of this group including a small number of Kurds and Hemşins

were exiled from theirm homeland to different parts of the country in 1944 during the

period of the Soviet Socialist Republics without any specific reason Their homeland is

called Ahiska region where is now in the Republic of Georgia Even though they have

been maintained their lives under the regime of martial law and rigor conditions Ahiskan

Turks have liberated over time However return to their homeland has not been possible

despite various initiatives At the present time Ahiskan Turks live in various countries

including Azerbaijan Turkey Uzbekistan Turkmenistan Kazakhstan and USA

After the collapse of the USSR in 1991 the homeland of the Ahiskan Turks remained

within the borders of the Republic of Georgia The return of this community which had

been detached from its homelands once again came to the force in the membership of

Georgia to the Council of Europe and Georgia has been under the obligation to perform

their return as a condition of EC membership Georgia has issued a law to ensure the

return of Ahiskali Turks to the country and has made various regulations for the

implementation of this law

Georgia has issued a law to implement the return and decrees for the implementation of

this law Nevertheless Georgia has never been willing to perform the return and has made

provisions of law and decrees that will make difficult the return The Council of Europe

has not been effective in the process of Ahiska Turkrsquos return

Keywords

Ahiskan Turks The Second World War Exile In 1944 Georgia Return Act

vii

İCcedilİNDEKİLER

KABUL VE ONAY İ

BİLDİRİM İİ

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI İİİ

ETİK BEYAN İV

OumlZET V

ABSTRACT Vİ

İCcedilİNDEKİLER Vİİ

KISALTMALAR DİZİNİ X

GİRİŞ 1

1 BOumlLUumlM 3

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKLERİ

3

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU 3

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ 4

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER 6 1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 6

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil 6 1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 8 1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi 9 1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları 10

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları 12 1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi 12 1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler 13 1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları 14

1 3 3 Krasnodar Sorunu 15 1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu 15 1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları İhlacirclleri 15 1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil 18

1 4 AHISKA TUumlRKLERİNİN ANAVATANA DOumlNUumlŞ MUumlCADELESİ 19 1 4 1 Pasif Muumlcadele Doumlnemi 19

viii

1 4 2 Aktif Muumlcadele Doumlnemi 22 1 4 3 Uluslararası Placirctformlarda Muumlcadele Doumlnemi 24

2 BOumlLUumlM 27

ULUSLARARASI HUKUK ACcedilISINDAN AHISKA TUumlRKLERİNİN VATANA

DOumlNUumlŞ SORUNU 27

2 1 VATANA DOumlNUumlŞ SORUNU VE SORUNA TARAF DEVLETLER 27 2 1 1 Sorunun Tanımı 27 2 1 2 Soruna Taraf Devletler 28 2 1 3 Taraf Devletlerin Soruna Yaklaşımı 29

2 2 GUumlRCİSTANIN AVRUPA KONSEYİ UumlYELİĞİNİN SORUNA HUKUKİ ETKİLERİ 31 2 2 1 Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone Uumlyeliği 31 2 2 2 Uumlyeliğe Kabul Şartı Olarak Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlşlerini Sağlama Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml 33 2 2 3 Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln Uluslararası Hukuk Accedilısından Değerlendirilmesi 34 2 2 4 Avrupa Konseyi Belgelerinde Vatana Doumlnuumlş Sorunu 36

2 3 AHISKA TUumlRKLERİNİN ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN HAKLARI 39

3 BOumlLUumlM 44

GUumlRCİSTAN CUMHURİYETİrsquoNİN VATANA DOumlNUumlŞ CcedilERCcedilEVESİNDE

YAPTIĞI HUKUKİ DUumlZENLEMELER 44

3 1 5261 SAYILI VE 11 TEMMUZ 2007 TARİHLİ VATANA DOumlNUumlŞ YASASI 44 3 1 1 Yasanın Hazırlık Suumlreci 44 3 1 2 Yasada Yer Alan Huumlkuumlmlerin İccedileriği Ve Değerlendirilmesi 46

3 1 2 1 Yasanın Amacı Ve Yasada Kullanılan Terminoloji 46 3 1 2 2 Başvuruda Bulunma Hakkı Tanınanlar 47 3 1 2 3 Başvuruların Yapılması İle İlgili Usul 47 3 1 2 4 Başvuruların Kayıt Edilme Ve İncelenme Suumlreci 49 3 1 2 5 Başvurular Hakkında Değerlendirme Sonucu Verilen Kararlar 51 3 1 2 6 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlne Dayanılarak Guumlrcistan Vatandaşlığının Elde Edilmesi 52 3 1 2 7 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlnuuml Durduran Ve İptal Eden Haller 53

3 2 HUumlKUumlMET KARARLARI DUumlZENLEMELERİN İCcedilERİĞİ VE YORUMU 54 3 2 1 276 Sayılı Ve 17 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 54 3 2 2 299 Sayılı Ve 28 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 59 3 2 3 3 Sayılı Ve 9 Ocak 2008 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 61 3 2 4 87 Sayılı Ve 30 Mart 2010 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 62

3 3 2007 YILI SONRASINDA AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTANA DOumlNUumlŞLERİ 64

SONUCcedil 68

KAYNAKCcedilA 78

ix

EK 1 ORJİNALLİK RAPORU 90

EK 2 ETİK KURUL İZNİ MUAFİYET FORMU 91

EK 3 11 TEMMUZ 2007 TARİH VE 5261 SAYILI GUumlRCİSTAN YASASI 92

EK 4 17 ARALIK 2007 TARİH VE 276 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 98

EK 5 28 ARALIK 2007 TARİH VE 299 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 103

EK 6 9 OCAK 2008 TARİH VE 3 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ KARARI

108

EK 7 30 MART 2010 TARİH VE 87 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 110

x

KISALTMALAR DİZİNİ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

AGİT Avrupa Guumlvenlik ve İşbirliği Teşkilatı

AİHK Avrupa İnsan Hakları Komisyonu

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AK Avrupa Konseyi

AKMP Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi

AUumlHFD Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

BDTK Birleşik Devletler Topluluğu Konferansı

Bkz Bakınız

BM Birleşmiş Milletler

BMMYK Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği

C Cilt

KP Komuumlnist Parti

KPMK Komuumlnist Parti Merkez Komitesi

RF Rusya Federasyonu

RG Resmicirc Gazete

s Sayfa

S Sayı

SSC Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

xi

SUumlHFD Selccediluk Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

UAD Uluslararası Adalet Divanı

UAOuml Uluslararası Af Oumlrguumltuuml

UGOuml Uluslararası Guumlvenlik Oumlrguumltuuml

1

GİRİŞ

Anavatanları Guumlrcistan Cumhuriyeti iccedilindeki Ahıska boumllgesi olan ve Ahıska Tuumlrkleri

olarak adlandırılan topluluk 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

doumlneminde uumllkenin farklı kesimlerine belirli bir sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln

edilmişlerdir Suumlrguumlnde zor koşullar ve sıkıyoumlnetim altında hayatlarını suumlrduumlrmuumlş Ahıska

Tuumlrkleri zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşsalar da ccedileşitli girişimlere rağmen anavatanlarına

doumlnmeleri muumlmkuumln olmamıştır Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycanın

Tuumlrkiyenin Oumlzbekistanın Kazakistanın ve ABDnin olduğu ccedileşitli uumllkelerde

yaşamaktadırlar

SSCBrsquonin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilinde kalmıştır Bu topluluğun anavatanlarına geri doumlnuumlşuuml

Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyi (AK)rsquone uumlyeliği ccedilerccedilevesinde guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan AK uumlyeliğinin bir koşulu olarak onların geri doumlnuumlşuumlnuuml gerccedilekleştirme

yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir Bu amaccedilla bir yasa ccedilıkaran Guumlrcistan bu yasanın

uygulanmasıyla ilgili ccedileşitli duumlzenlemeler yapmıştır

Tezimizin amacı Ahıska Tuumlrklerinin ve Ahıska boumllgesinin tarihi uumlzerinde kısaca durup

Ahıska Tuumlrkleri sorununu uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde genel olarak değerlendirmek

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin vatana doumlnuumlşleri sağlamak amacıyla yaptığı duumlzenlemeleri ele

alarak bunların amacı gerccedilekleştirmeye uygun olup olmadığını geri doumlnuumlş suumlrecinin

gerektiği gibi gerccedilekleşip gerccedilekleşmediğini uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde ortaya

koymaktır

Tezimizin ilk boumlluumlmuuml Tarihi Suumlreccedilte Ahıska Boumllgesi ve Boumllgedeki Ahıska Tuumlrkleri

başlıklı olup bu boumlluumlmde Ahıska Boumllgesinin coğrafi konumu uumlzerinde durulacak takiben

Ahıska Tuumlrkuuml kimliğinin tarihteki varlığı ve Ahıska sorununu ortaya ccedilıkaran gelişmeler

suumlrguumln oumlncesinden 2000rsquoli yıllara kadar uzanan bir suumlreccedilte ortaya konulacaktır 1

boumlluumlmde son olarak Ahıska Tuumlrklerinin vatana doumlnuumlş muumlcadelesi pasif aktif ve

uluslararası platformlarda muumlcadele doumlnemi olarak iincelenecektir

2 boumlluumlmuumln başlığı Uluslararası Hukuk Accedilısından Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlş

Sorunu olup bu boumlluumlmde Ahıska Tuumlrkleri sorunu tanımlanarak sorunun tarafları uumlzerinde

2

durulacak Guumlrcistanrsquoın AK uumlyeliğinin geri doumlnuumlş sorununa hukuki etkileri ele alınacaktır

AK belgelerinde bu sorunun ne şekilde yer aldığına da değinilecektir

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin Vatana Doumlnuumlş Ccedilerccedilevesinde Yaptığı Hukuki Duumlzenlemeler

başlığını taşıyan 3 Boumlluumlmde Guumlrcistan tarafından kabul edilmiş olan 5261 Sayılı Eski

Sovyetler Birliği Tarafından 20 Yuumlzyılın 40rsquolı Yıllarında Guumlrcistanrsquodan Zorla Goumlccedile Tabi

Tutulan Şahısların Geri Doumlnuumlşuuml Hakkında Yasanın oumlncelikle hazırlık suumlreci ele alınacak

takiben Yasarsquonın maddeleri teker teker accedilıklanarak değerlendirilecektir İzleyen

boumlluumlmlerde de Yasanın uygulanmasıyla ilgili huumlkuumlmet kararlarının iccedileriği ortaya

konularak bunlar yorumlanacak ve Ahıska Tuumlrklerinin 2007 sonrasında Guumlrcistanrsquoa geri

doumlnme suumlreccedilleri uumlzerinde durulacaktır Soumlz konusu suumlreccedil ccedilerccedilevesinde Yasa amaca

uygunluğu bakımından değerlendirilecektir

Siyasi sosyal ekonomik ve hukuki boyutları olan ccedilok youmlnluuml bir incelemenin konusu

olabilecek Ahıska Tuumlrklerinin vatanlarına doumlnuumlşuuml sorunu aynı zamanda tarihi adaletin

gerccedilekleştirilmesi bakımından da oumlnem arz etmektedir Bu bakımdan soumlz konusu sorunun

insan haklarını da ilgilendiren bir boyutu da şuumlphesiz vardır Bu muumltevazı ccedilalışma tarihi

adaletin gerccedilekleştirilmesine ve suumlrguumln edilmiş kimselerin hukukunun korunmasına bir

nebze olsun katkıda bulunur ise kendimizi bahtiyar sayarız

3

1 BOumlLUumlM

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ

AHISKA TUumlRKLERİ

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU

Tuumlrk kuumlltuumlruumlnuumln ayrıntılarıyla işlendiği Dede Korkut Kitabı1 Ahıska adının geccediltiği

Tuumlrkccedile ilk kaynaktır2 Ahıska adı Dresden nuumlshasının3 Kazan-Beyin oğlu Uruzun tutsak

olduğunu beyan eden IV Boyunda Ak-Saka kelimesi ile tanımlanmıştır4 Ak-Saka Ak-

Kale anlamına gelmektedir5

1 Dede Korkut Kitabı Oğuz Tuumlrkleri hakkında bilgi veren on iki destansı hikacircyeden oluşmaktadır

Hikacircyeler aynı doumlnemde aynı boumllgede yaşayan ve birbirlerine ccedileşitli şekillerde bağlı bulunan

Oğuz beyleri etrafında toplanmıştır Beylerin ccedilevresi ve yaşayışı farklı olaylarla canlandırılırken

adetleri gelenekleri ve ccedileşitli youmlnleriyle buumltuumln bir Oğuz kavminin hayatı hikacircyelere

aksettirilmiştir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı I Giriş - Metin -

Faksimile Ankara 1994 Kırzıoğlu M Fahrettin Dede-Korkut Oğuznameleri Ankara 2000

Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı 2003 (Basım yeri yok) Sepetccedilioğlu Necati M Dede

Korkutun Kitabı İstanbul 1998 Hacaloğlu YuumlcelMemişoğlu Ragıp Dede Korkut

Destanlarında Adları Geccedilen Oğuz Beylerinin İzlerini Taşıyan Yer Adları Uumlzerine Bir Deneme

Sosyal Siyaset Konferansları 49 Kitap Prof Dr Turan Yazgana Armağan Oumlzel Sayısı İstanbul

2006 s 771-815 2 Aslan Kıyas Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 2 3 Dede Korkut Kitabının Dresden ve Vatikan nuumlshaları bulunmuştur Vatikan nuumlshası hikacircyelerin

sayısı bakımından eksiktir Dede Korkut Kitabının asıl ve buumlyuumlk nuumlshası Dresdendir Dresden

nuumlshası 19 yuumlzyılda Dresden Kuumltuumlphanesinde bulunmuştur Birbirinden bağımsız on iki destansı

hikacircyeyi iccedilermektedir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I s 3 33 56 57 64-

70 Dresden nuumlshasında sırasıyla Dırsa-Han Oğlı Boğaccedil-Han Salur Kazanın Evinin

Yağmalanması Kam Buumlre Oğlu Bamsı Beyrek Kazan Beyin Oğlu Uruz Beyin Esir Duumlştuumlğuuml

Duha Koca Oğlu Dumrul Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Kazılık Koca Oğlu Yigenek Basatın

Depegoumlzuuml Oumllduumlrduumlğuuml Begil Oğlu Ermenin Uşun Koca Oğlu Segrekin Salur Kazanın Oğlu

Uruzun Tutsaklıktan Ccedilıkarıldığı İccedil Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrekin Oumllduumlğuuml başlıklı destansı

hikacircyeler anlatılmaktadır Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I 4-22 Kırzıoğlu

Dede-Korkut s 7 58-129 4 Ahıska kelimesi Ak-Saka Kalasında kafirun casusu vardı ifadesiyle yer almaktadır Ergin

Dede Korkut Kitabı I s 157 5 Kırzıoğlu Dede-Korkut s 64 65

4

Ahıska Adıgoumln Aspinza Ahılkelek ve Bogdanovka gibi yerleşim birimlerini kapsayan

coğraficirc alan Ahıska boumllgesi olarak ifade edilmektedir6 Ahıska boumllgesi Guumlrcuumller

tarafından Axal-Tsixe (Yeni Kale) Sa-Mskhe (Mesx Yurdu) ve Sa-Atabago (Atabek

Yurdu) olarak ifade edilmektedir7 Boumllge tarihi kaynaklarda Mesketya olarak da

geccedilmektedir8

Ahıska boumllgesi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)rsquonin dağılmasıyla

bağımsızlığını kazanan Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin sınırları iccedilerisinde yer almaktadır Bu

coğrafya Guumlrcistanrsquoın on iki idaricirc boumllgesinden biridir İdaricirc yapılanmada Ahıska-

Cavaheti (Samtshe-Cavaheti) olarak isimlendirilmektedir9 Guumlrcistanın guumlneybatısında

Tuumlrkiye Cumhuriyetirsquonin kuzeydoğusunda yer alan boumllge Ardahan ile sınır

oluşturmaktadır Tuumlrkgoumlzuuml Sınır Kapısına 15 kilometre mesafededir Boumllgenin toplam

yuumlz oumllccediluumlmuuml 6260 kilometre karedir10

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ

Ahıska boumllgesinin tarihi ahalisi iken 1944 senesinde toplu suumlrguumlne tacircbii tutulan

ccediloğunluğunu Tuumlrklerin oluşturduğu iccedilerisinde az sayıda Kuumlrt ve Guumlrcuuml nuumlfusun

bulunduğu grup uumlyeleri Ahıska Tuumlrkuuml kimliği altında birleşerek Ahıska Tuumlrkleri

adlandırması ile tanımlanmıştır11

6 Seferov RehmanAkış Ayhan Sovyet Doumlneminden Guumlnuumlmuumlze Ahıska Tuumlrklerinin Yaşadıkları

Coğrafyaya Goumlccedillerle Birlikte Genel Bir Bakış A General Look Into The Geographical Areas

Where Ahiska Turks Have Been Living Since The Soviet Period Together With The Emigrations

Tuumlrkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 24 Konya 2008 s 395 7 Zeyrek Yunus Tarihin Okunmamış Sayfası Ahıska Uluslararası Succedillar ve Tarih Dergisi

İstanbul 2008 Sayı 5-6 s 53 8Mesketya adı hakkında yeterli bilginin olmadığı MeskMeskhMeskhi kavmi tarafından

verilmiştir Bkz Zeyrek Yunus Ahıska Boumllgesi ve Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2001 s 6 9 Taşdemir Tekin Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Suumlrguumln Ahıskalılar İstanbul

2005 s 17 10 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 395 11 Ahıska Tuumlrkleri şeklindeki adlandırma 1980li yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmıştır

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln oumlncesi suumlreccedilte kendilerini Kafkas Tuumlrkleri olarak tanımlarken Sovyet

SSCB Doumlneminde birlikte yaşadıkları halklar tarafından Tuumlrk olarak isimlendirilmişlerdir Bkz

Aydınguumln AyşeguumllAsker Ali Guumlrcistan De Jure Uumlniter De Facto Parccedilalı Ankara 2012 s 178

(dipnot 81) Guumlrcuumller ise boumllgenin yerli Tuumlrk ahalisini Mesh olarak isimlendirmektedir Bkz

Zeyrek Tarihin Okunmamış Sayfası s 52

5

Ahıska Tuumlrklerinin tarihi ve etnik koumlkeni yeterince araştırılmamıştır12 Ahıska Tuumlrklerinin

tarihine ve etnik koumlkenine ilişkin yerli ve yabancı kaynaklarda farklı değerlendirmeler yer

almaktadır13 Değerlendirmelerin konu hakkında araştırma yapan kişilerin etnik

koumlkeninden savunduğu ideolojiden ve tarihi gerccedilekleri kavrayıp aktarma biccediliminden

etkilendiği savunulmaktadır14

Guumlrcuuml araştırmacılar Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcuuml soylu Hıristiyan bir topluluk olduğunu

Osmanlı İmparatorluğursquonun boumllgede huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yıllarda bu kişilerin

Muumlsluumlmanlaştırılarak Tuumlrkleştirildiğini ileri suumlrmektedir15 Buna goumlre inceleme konusu

olan Muumlsluumlman grup Meshlerin soyundan gelmektedir16 Tuumlrk araştırmacılar ise Mesk

kavminin Guumlrcuuml soylu olmadığı gibi Ahıska Tuumlrklerini de ifade etmediğini zira tarihi

kaynaklarda Mesk kavminin koumlkenine dair accedilık bilgilerin yer almadığını17 Ahıska

Tuumlrklerinin Kıpccedilakların soyundan geldiğini ileri suumlrmektedir18 Buna goumlre Ahıska

Tuumlrklerinin siyasicirc sosyal ve kuumlltuumlrel alanda var olma muumlcadelesine başlamaları ccedilok yeni

olmakla birlikte boumllgedeki etnik mevcudiyetleri Milacircttan Oumlnce (MOuml)ye uzanmaktadır19

MOuml VII yuumlzyılda boumllgeye yerleşen Sakalardan itibaren boumllgede kurulan devletlerin etnik

12 Yuumlzbey İrade Ahıskalı Tuumlrkler ve Kuumlltuumlrleri Turkish Studies International Periodical For the

Languages Literature and History of the Turkish or Turkic Vol 37 Ankara Fall 2008 s 679

SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 13 Değerlendirmeler iccedilin bkz Aydınguumln AyşeguumllAydınguumln İsmail Ahıska Tuumlrkleri- Ulusoumltesi

Bir Topluluk Ulusoumltesi Aileler Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Tuumlrk-Kazak Uumlniversitesi

Ankara 2014 s 35 Modebadze Valeri Historical Background of Meskhetian Turksrsquo Problem

and Major Obstacles to the Repatriation Process International Black Sea University (IBSU)

Scientific Journal Vol 3(1) Georgia 2009 s114 14 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 35 15İbreili Sandro Guumlrcuuml Halkının Tarihi Osmanlı- Guumlrcuuml İlişkileri Uumlzerine Kapsamlı Bir

Araştırma Yay Haz Zeynep Aytekin İstanbul 2014 s 508 509 Trier TomTarkhan-Mouravi

GeorgeKilimmik Forrest Meskhetians Homeward Bound Georgia 2011 s 7 Modebadze

Historical Background s 114 16 Berdzenişvili NikolozCanaşia Simon [Cavahişvili İvane] Guumlrcuumlstan Tarihi İstanbul 2000 s

31 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 7 17 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 6 18 Kırzıoğlu M Fahrettin Yukarı Kuumlr ve Ccediloruk Boylarında Kıpccedilaklar İlk- Kıpccedilaklar (MOuml VIII-

MS VI yuumlzyıl) ve Son- Kıpccedilaklar (1118 1195) ile Ortodoks- Kıpccedilak Atabekler Huumlkuumlmeti

(1267- 1578) (Ahıska Ccedilıldır Eyaleti Tarihinden) Ankara 1992 s 175 Zeyrek Ahıska Boumllgesi

s 176 19 Aslan Ahıska s 6 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 12

6

yapısında Tuumlrk kavimleri etkili olmuştur20 XI yuumlzyılda Anadoluda Tuumlrk siyasicirc

varlığının gerccedilekleşmesiyle boumllgedeki Tuumlrk nuumlfus ağırlığını hissettirmeye başlamıştır21

XII yuumlzyıldan itibaren kuzeyden gelen Kıpccedilak Tuumlrklerinin burayı yurt edindiği

bilinmektedir22

Ahıska boumllgesi 9 Ağustos 1578 tarihinde Safevilere karşı kazanılan Ccedilıldır Meydan

Muharebesinden sonra Serdar Lala Mustafa Paşa tarafından Osmanlı Devleti topraklarına

katılmıştır Ahıska 250 yıl boyunca Osmanlı Devletinin Ccedilıldır Eyaletinin başkenti

olmuştur23 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı sonunda imzalanan 14 Eyluumll 1829 tarihli

Edirne Antlaşmasıyla Ahıska şehri savaş tazminatı olarak Ruslara verilmiştir24 O

tarihten itibaren Ccedilarlık Rusya ve SSCB iccedilinde kalan Ahıska SSCBnin dağılması ve

Guumlrcistanrsquoın bağımsızlığını kazanmasıyla Guumlrcistan sınırları iccedilinde kalmıştır

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER

1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil

Tarihi suumlreccedilte değişik doumlnemlerde Ccedilarlık Rusya ve SSCBnin izlediği yayılmacı politika

Kafkasya topraklarında yaşayan Muumlsluumlman toplulukları olumsuz etkilemiştir Oumlzellikle

SSCB tarihinde Stalinizm olarak bilinen doumlnemde devlet mekanizmasının guumlccedillenmesiyle

20 Buntuumlrk Seyfeddin Rus Tuumlrk Muumlcadelesirsquonde Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2007 s XV

Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 10 21 BerdzenişviliCanaşia [Cavahişvili] Guumlrcuumlstan s 135 Bilge M Sadık Osmanlı Devleti ve

Kafkasya İstanbul 2005 s 16 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 55 Aslan Ahıska s 6 22Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 119 Aydınguumln AyşeguumllBalım-Harding CcediliğdemHoover

MatthewKuznestov IgorSwerdlow Steve Meskhetian Turks-An Introduction to their History

Culture and Resettlement Experiences Washington 2006 s 4 23 Bayraktar Rasim Ahıska- Ccedilıldır Beylerbeyliği İstanbul 2000 s 29 Bilge Osmanlı Devleti

s 217 218 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 176 24 Avşar Bozkurt ZakirTunccedilalp Zafer Suumlrguumlnde 50 Yıl Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 16

Bayraktar Ahıska- Ccedilıldır s 52 Bilge Osmanlı Devleti s 193

7

devlet kaynaklı şiddet desteklenen bir durum olmuştur25 Kendi taraftarlarına bile

kuşkuyla yaklaşan youmlnetim26 sadakatsizlik yapma olasılığı olduğu duumlşuumlnuumllen kişileri ve

etnik grupları 1920rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkistan (Orta Asya)daki ve Sibiryarsquodaki

toplama kamplarına goumlndermiştir27 SSCBnin izlediği bu baskıcı politika Ahıska

Tuumlrklerine de yansımış ve boumllgede yaşama koşullarını zorlaştırmıştır28 Bu doumlnemde

birccedilok Ahıska Tuumlrkuuml yasa dışı yollarla Tuumlrkiyeye geccedilmeye ccedilalışmış kaccedilak geccedilişlerde

oumlluumlmler yaşanmıştır29

1930rsquolu yılların başlarında Tuumlrklerin suumlrguumln edileceği hakkında haberler boumllge halkı

arasında dolaşmaya başlamış ancak suumlrguumlnuumln İkinci Duumlnya Savaşı devam ederken

yapılacağı duumlşuumlnuumllmemiştir Suumlrguumlnden bir ay oumlnce boumllgeye asker sevki yapılmış

boumllgenin Tuumlrk koumlylerine gizli bir olağanuumlstuuml durum uygulanarak giriş ve ccedilıkışlar

yasaklanmıştır Ruslar Tuumlrk koumlkenli Muumlsluumlmanlara guumlvenmemekteydi ve İkinci Duumlnya

Savaşırsquona kadar askere almamaktaydı İkinci Duumlnya Savaşırsquonın başlamasıyla birlikte

Ahıska Tuumlrkleri askere alınmaya başlamıştır Ahıska boumllgesinden 15 yaşından 55 yaşına

kadar buumltuumln erkekler toplamda 40000 asker Alman cephesine goumlnderilmiştir Savaşa

goumlnderilen 40000 insanın geride bıraktığı kadınlar ccedilocuklar ve yaşlılar ise Ahıskarsquodan

Borcomrsquoa uzanan demir yolu yapımında ccedilalıştırılmıştır30

25 Bayraktar Rasim Eski Sovyetlerde Tuumlrk Kimliği Ankara 2013 s 38 26 Montefiore Simon Sebag Genccedil Stalin Biyografi İkinci Kitap Ccedilev Yavuz Alogan İstanbul

2010 s 309 318 319 27 Bayraktar Eski Sovyetlerde s 39 Arslan Elif Vatanlarına Doumlnemeyen Son Tuumlrk Topluluğu

Ahıska Tuumlrkleri Avrupadan Asyaya Sorunlu Tuumlrk Boumllgeleri Der Bekir Guumlnay İstanbul 2005

s 649 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 28 İbreili Guumlrcuuml Halkının s 441 442 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Bayraktar

Eski Sovyetlerde s 38 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 398 Hasanoğlu İbrahim

Sovyetler Birliğirsquonde 1944 Suumlrguumlnleri ve İnsan Kayıpları Bizim Ahıska Sayı 40 Ankara

Sonbahar 2015 s 6 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 681 29 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 SSCB bu

gelişmeden rahatsız olmuş ve Ahıska Tuumlrklerini 1937 yılında Rejim Duumlşmanı olarak ilacircn etmiştir

Ahıska Tuumlrklerine uygulanan baskı bu tarihte daha da fazla olmuştur Bkz Arslan Vatanlarına

Doumlnemeyen s 650 Sargın Hakan Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların Stratejik Boyutu

Marmara Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Tuumlrk Tarihi Ana Bilim Dalı Genel Tuumlrk

Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2006 s 15 30 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 196 197 Ekim 1944rsquote tamamlanan ve Ahıska

Tuumlrklerinin kendi elleriyle inşa ettikleri Borcom-Vale demir yolu hattı trajik bir şekilde daha

sonra kendi suumlrguumlnlerinde kullanılmıştır Bkz Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s

110 Zeyrek Yunus Ahıska Araştırmaları Ankara 2006 s 25

8

1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

İkinci Duumlnya Savaşı sırasında gerccedilekleştirilen etnik muumlhendislik operasyonuyla birccedilok

halk toplu olarak suumlrguumln edilmiştir 1941 yılında İdil (Volga) Havzasında ve başlıca Rus

şehirlerinde yaşayan Almanlar Tuumlrkistana ve Sibiryarsquoya suumlruumllmuumlştuumlr Bu suumlrguumlnuuml

1944rsquote Kırım Tatar Tuumlrklerinin Kalmukların Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerinin Ccedileccedilenlerin

ve İnguşların suumlrguumlnuuml izlemiştir Kasım 1944te 14 Kasımı 15 Kasıma bağlayan gece

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln edilen son halk olmuştur31

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkistana topluca suumlrguumln edilmesi SSCBrsquonin Halk İccedilişleri Komiseri

Lavrentiy Beriyarsquonın Devlet Savunma Komitesi Başkanı İ V Stalinrsquoe goumlnderdiği 24

Temmuz 1944 tarihli yazısıyla oumlnerilmiştir32 Beriyanın oumlnerisi Devlet Savunma

Komitesinin 31 Temmuz 1944 tarihli ve 6279 sayılı kararıyla33 yasal dayanağını

kazanmıştır Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln kararı 14 Kasım 1944te uygulamaya

koyulmuştur Oumlnceden boumllgeye yerleştirilen askerler tarafından meydanda toplanan halk

sabaha karşı demir yolu istasyonuna getirilerek 8-10 aile halinde yuumlk vagonlarına

doldurulmuştur34 Binlerce insan Tuumlrkistan iccedillerine doğru yaklaşık bir ay suumlrecek

yolculuğa ccedilıkarılırken35 yuumlzyıllarca yaşadıkları koumly ve kasabalara Guumlrcuumller ve Ermeniler

yerleştirilmiştir36

31 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Modebadze Historical Background s 115 Buntuumlrk

Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 642 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 11 32Oumlneri SSCB sınırının Guumlrcistan kısmında sınır guumlvenliği temin etmek amacı ile Ahıska Adıgoumln

Ahılkelek Aspinza ve Bogdanovka rayonları ile Acaristan Oumlzerk SSCrsquoye bağlı koumlylerden Tuumlrk

Kuumlrt ve Hemşin olmak uumlzere 16700 hanenin toplam 86000 kişilik nuumlfusunun Kazakistan

Oumlzbekistan ve Kırgızistan SSCBye tahliye edilmesi uygun goumlruumllmektedir Ifadesiyle iletilmiştir

Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Aslan Ahıska s 37 38 33 Karar metni iccedilin bkz Aslan Ahıska s 39-43 34 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Aslan Ahıska s 8 35 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 36 Buntuumlrk Seyfeddin Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Suumlrguumlnuuml Giresun Uumlniversitesi İslami

İlimler Fakuumlltesi Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve

Sosyal Sorunları Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And

Social Problems Of Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s

90 91 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 660 Nodia Ghia (ed)

Ethnic ndash Confessional Groups and Challenges to Civic Integration in Georgia Azeri Javakheti

Armenian and Muslim Meskhetian Communities Tibilisi 2002 s 42

9

Kış mevsiminin yaşandığı tarihlerde suumlrguumln soğuğun accedillığın ve oumlluumlmlerin eşliğinde

gerccedilekleşmiştir Yolculuk esnasında tifo salgını başlamış gerekli sağlık hizmetinin

sağlanamaması sebebiyle birccedilok insan hayatını kaybetmiştir37 Suumlrguumlne goumlnderilenlerin

bir kısmı suumlrguumln yerlerine varamadan hayatını kaybederken sağ kalanlar zor şartlar

altında yaşamaya ccedilalışmıştır38

Ahıska Adıgoumln Ahılkelek Aspinza Bogdanovka ve Acaristan Oumlzerk SSCden suumlrguumln

edilen Tuumlrklerin Kuumlrtlerin ve Hemşinlerin sayısı tam olarak bilinememektedir 6279

sayılı kararda 86000 kişinin suumlrguumln edilmesi kararlaştırılmış ancak kararın uygulama

sonucunu iccedileren 28 Kasım 1944 tarihli raporda39 91095 kişinin tahliye işlemlerinin

tamamlanarak yeni yerleşim yerlerine doğru hareket etmekte olduğu accedilıklanmıştır

Araştırmacılar bu belgelerde yer alan sayının gerccedilek değeri goumlstermediğini savunmuş ve

araştırmalarında suumlrguumln edilen nuumlfusu farklı sayılarla goumlstermiştir40

SSCB Youmlnetimi Stalin doumlneminde ve sonraki doumlnemde Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik

haberlere sansuumlr getirmiştir41 Ahıska Tuumlrklerinin yaşadığı suumlrguumln 1968 yılına kadar gerek

uluslararası duumlzeyde gerekse SSCBde ccediloğunluk tarafından duyulmamıştır42

1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi

Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln edilme gerekccedilesi tam olarak bilinmemektedir43 6279 sayılı

kararda sınır guumlvenliğinin sağlanması iccedilin boumllgeden tahliye edildikleri accedilıklanmış Ahıska

37 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 224 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 44

Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Suumlrguumln sırasında hayatını kaybeden insan sayısının 17000

ile 30000 arasında olduğu ifade edilmektedir Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 7 38 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 39 Rapor iccedilin bkz Aslan Ahıska s 45 46 40Suumlrguumln edilen insan sayısının farklı goumlsterimleri iccedilin bkz Pentikaumlinen OskariTrier Tom

Between Integration and resettlement the Meskhetian Turks Arbeitspaperworking paper

Flensburg 2004 s 11 Conquest Robert Kayıp Bir Halk Rusya Mesketyalıları Ccedilev Eşref

Oumlzbilen Tuumlrk Duumlnyası Araştırmaları Dergisi Sayı 50 Ankara 1987 s 183 Lynch M Lives on

Hold The Human Cost of Statelessness February 2005 Washington s 31 Hasanoğlu Sovyetler

Birliğirsquonde s 7 41 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 226 42 Conquest Kayıp Bir Halk s 183 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 43 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8

10

Tuumlrklerine herhangi bir succedil isnadında bulunulmamıştır Bu sebeple suumlrguumlne tacircbii

tutulmalarının işledikleri bir succedila karşılık yapılmadığı anlaşılmaktadır Suumlrguumln edilen

diğer halkların aksine Ahıska Tuumlrkleri Alman ordularıyla iş birliği yapmakla

succedillanmamıştır Kendilerine Alman tehlikesinden korumak iccedilin başka yerlere

nakledildikleri soumlylenmiştir44

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkiyersquoye sınır boumllgede yaşamalarının kendilerini Tuumlrkiyersquoye yakın

hissetmelerinin olası bir Tuumlrk muumldahalesinde bu boumllgede Tuumlrkiyersquoye yardımcı olma

ihtimallerinin varlığı ve boumllgeyi Tuumlrklerden temizlemek isteyen Ermenilerin Moskovarsquoya

uyguladıkları baskıların suumlrguumlnuumln gerccedilek sebepleri arasında olabileceği savunulmuştur45

1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları

SSCBrsquonin iccedil kısımlarına suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrkleri Tuumlrkistana ulaştıktan sonra geniş

bir araziye dağınık olarak yerleştirilmiştir46 İskacircn edildikleri boumllgelerde kapı ve penceresi

olmayan evlere yerleştirilen bulaşıcı hastalıkların ve yetersiz beslenmenin sebep olduğu

sorunlarla karşılaşan Ahıska Tuumlrkleri zor şartlar altında hayatlarını idacircme ettirmeye

ccedilalışmıştır47

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn boumllgelerine yerleştirilmelerinden 6 ay sonra sıkıyoumlnetim rejimine

tabi tutulmuştur 1956 yılına kadar uygulanan ve suumlrekli bir denetim mekanizmasına

dayanan sıkıyoumlnetim rejimi Ahıska Tuumlrklerinin yaşam şartlarını daha da zorlaştırmıştır48

Sıkıyoumlnetim rejimi 1944ten 1956ya kadar 12 yıl boyunca uygulanmıştır Yaşam sağlık

eğitim ve seyahat haklarının kullanımına youmlnelik sınırlama getiren rejim Ahıska

44 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Mustafa Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska

Tuumlrkleri Sorunu Ankara 2016 s 438 Bu tarihte yenilmek uumlzere olan Almanların gerccedilek bir

tehdit oluşturması muumlmkuumln değildi Bkz Conquest Kayıp Bir Halk s 184 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 45 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 438 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 Nodia(ed) Ethnic ndash

Confessional s 42 46 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 47 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 215 216 224 48Conquest Kayıp Bir Halk s 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48

AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 7

11

Tuumlrklerini ayrımcı politikalardan ve hak mahrumiyetinden kaynaklanan sorunlarla

muumlcadele etmek zorunda bırakmıştır Bu doumlnemde Ahıska Tuumlrklerinin belirli bir

boumllgenin dışına ccedilıkmaları yasaklanmış akrabalarını goumlrmek amacıyla dacirchi

yerleştirildikleri koumlylerden ayrılarak başka bir koumlye gitmelerine muumlsaade edilmemiştir49

Ahıska Tuumlrkleri boumllgeden ayrılmadıklarını kanıtlamak amacıyla oumlzel polis birimlerine

giderek belirli aralıklarla imza atmakla yuumlkuumlmluuml tutulmuştur50 1954 yılında Ahıska

Tuumlrklerinin imza atma zorunluluğu kaldırılmış ancak koumly dışına izinsiz ccedilıkmalarına

ilişkin yasak devam ettirilmiştir51 Ahıska Tuumlrkleri sıkıyoumlnetim suumlresince sağlık

hizmetlerinden zamanında faydalanamamış ve yasaklar sebebiyle eğitimlerini

tamamlama imkacircnını bulamamıştır52

Suumlrguumln edilen halklara uygulanan sıkıyoumlnetim rejimi SSCB Yuumlksek Sovyet

Prezidyumursquonun53 28 Nisan 1956 tarihli ve 135142 sayılı kararıyla kaldırılmıştır Bu

karar Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerine Ccedileccedilen İnguş ve Kalmuklara vatana doumlnuumlş hakkı

tanırken Ahıska Tuumlrklerini ve Kırım Tuumlrklerini bu haktan mahrum bırakmıştır Vatana

doumlnuumlş izni verilmeyen Ahıska Tuumlrkleri 1956 tarihli kararla yalnızca seyahat

oumlzguumlrluumlklerine getirilen sınırlamalardan kurtulmuştur 54

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn rejiminin sonlandırılmasıyla vatanlarına yakın yerlere goumlccedil etmeye

başlamıştır Goumlccediller Tuumlrkistanın ccedileşitli boumllgeleri uumlzerinde yoğunlaşmış Azerbaycan ve

Karaccedilay-Balkar boumllgesi onların yeni vatanı olmaya başlamıştır Anavatanlarına doumlnme

cesareti goumlsteren Ahıska Tuumlrkleri trenlere doldurularak boumllgeden uzaklaştırılmıştır

Benzer girişimlerin oumlnlenmesine youmlnelik tedbirler getirilmiş bu amaccedilla Tuumlrkiye sınırında

2-7 kilometre olan tampon boumllge 78 kilometreye ccedilıkartılarak yasak boumllge ilacircn edilmiştir

49 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 50 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 51 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 225 52 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 224 225 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8 53 Başkanlık Heyeti 54 PentikaumlinenTrier Between Integration s11 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 682 Sargın

Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 41 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 51 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 44 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow

Meskhetian Turks s 7

12

SSCBnin dağılmasına kadar boumllgeye yapılacak girişler guumlvenlik birimlerinden alınan

oumlzel izinle muumlmkuumln olmuştur55

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları

1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi

Tuumlrkistana suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrklerinin 1989 yılı itibaricircyle nuumlfus dağılımı yaklaşık

olarak Oumlzbekistanrsquoda 180000 Kazakistanrsquoda 30000 Azerbaycanrsquoda 12500

Kırgızistanda ve Tuumlrkmenistanrsquoda toplamda 75000 şeklinde accedilıklanmıştır56 1989 yılına

ait nuumlfus verileri Fergana olayları oumlncesinde Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun buumlyuumlk oranda

Oumlzbekistanda yaşadığını goumlstermektedir

Ahıska Tuumlrkleri Moskova merkezli propaganda gruplarının halk duumlşmanı insan eti yiyen

toplum şeklindeki nitelendirilmeleriyle oluşturulan olumsuz kamuoyu neticesinde yerel

halklar tarafından dışlanmıştır57 Oumlzbekistanrsquoın Fergana Vadisirsquone suumlruumllen Ahıska

Tuumlrkleri aleyhlerine oluşturulan algı sebebiyle Oumlzbekler tarafından hoş karşılanmamış

45 yıl bir arada yaşayan iki toplum arasında 1989 yılı itibaricircyle şiddetli ccedilatışmalar

yaşanmaya başlanmıştır58

Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin ccedilatışması kuumlccediluumlk bir tartışmadan kaynaklanmıştır59 Resmicirc

belgelere goumlre Ahıskkalılarla Oumlzbekler arasındaki ilk ccedilatışma 20 Mayıs 1989rsquoda Fergana

iline bağlı Kuvasay kasabasında Ahıskalı ve Oumlzbek genccediller arasında ccedilıkan tartışmalarla

başlamış 22 Mayısrsquota kavgaya doumlnuumlşmuumlştuumlr 24 Mayısrsquota tartışmalar tekrarlanmış devlet

youmlneticilerinin ve aksakalların muumldahalesiyle yatıştırılmıştır60 Olaylar 3-4 Haziran

55 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 228 231 56 Aslan Ahıska s 13 57 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 58 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 400 401 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683 59 Aslan Ahıska s 13 Hasanoğlu İbrahim 25 Yıldoumlnuumlmuuml muumlnasebetiyle Ahıska Tuumlrklerinin

Fergana Faciası Bizim Ahıska Sayı 34 Ankara Bahar 2014 s 11 60 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 344

13

itibaricircyle Fergana Margila Taşlak ve Kuvasay vilacircyetlerinde tam bir ayaklanma halini

almış61 ve ancak 15 Haziranrsquoda yatıştırılabilmiştir62

1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler

Fergana Vadisinde başlayarak uumllke geneline yayılan şiddet olaylarının hangi

gerekccedilelerden oumltuumlruuml vuku bulduğu guumlnuumlmuumlzde dacirchi bilinememektedir Ccedilatışmaya sebep

oluşturacak hiccedilbir somut sorunun olmadığı Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin dil din ve

diğer kuumlltuumlrel oumlğeler accedilısından oumlnemli sayılabilecek bir boumlluumlnme olmadan uzun yıllar

birlikte yaşadığı Ahıska Tuumlrkleri iccedilin ccedilatışmaların beklenmedik bir gelişme olduğu

belirtilmektedir63

Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik saldırıların gerccedilek sebepleri belirlenemese de basit bir

kavganın zamanla buumlyuumlmesinin temeli sosyo-ekonomik ve sosyo-politik gelişmelerin

incelenmesini gerektirmektedir Buna goumlre Oumlzbekistanrsquoın ekonomik sorunları nuumlfus

artışı ve işsizlikle daha da koumltuuml hale gelmiş bu durum etnik azınlıklara karşı duumlşmanlık

duyulmasına sebep olmuştur64 Birccedilok Oumlzbek işsiz olmalarına gerekccedile olarak Ahıska

Tuumlrklerinin de aralarında bulunduğu etnik olarak Oumlzbek olmayan Alman Kırım Tatar

Yahudi ve Rus grupların işlerini ellerinden almalarını kabul etmiştir 65

61Aslan Ahıska s 13 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml

s 11 62 Aslan Ahıska s 13 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 48 Uluslararası toplum

Fergana olayları vasıtasıyla Ahıska Tuumlrklerinin sorunlarından haberdar olmuştur Bkz Faigov

Orkhan Ahıskalı Kimliğinin Kuumlreselleşmesi Giresun Uumlniversitesi İslami İlimler Fakuumlltesi

Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları

Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And Social Problems Of

Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s 491 63 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 62 64 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 8 Yuumlzbey

Ahıskalı Tuumlrkler s 683 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 27 65 Uumllkede birccedilok etnik azınlık varken kendilerine her bakımdan yakın olan Ahıska Tuumlrklerinin

duumlşman ilacircn edilmesi ve saldırılara uğraması kendilerini koruyacak siyasicirc bir guumlcuumln olmamasına

bağlanmıştır Bkz AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62

14

1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları

Yaşanan olaylarda binlerce oumlluuml ve yaralı olmuştur Ahıska Tuumlrkleri Sovyet Guumlvenlik

Kuvvetleri tarafından Fergana dışına kurulan kamplara yerleştirilmiş buumlyuumlk bir kısmı da

Kazakistanrsquoa Tuumlrkmenistanrsquoa ve Azerbaycanrsquoa goumlccedil etmiştir66 Farklı kaynaklarda değişik

rakamlara rastlamak muumlmkuumln olmakla birlikte ccedilatışmalarda 66rsquosı Ahıska Tuumlrkuuml 116

kişinin oumllduumlğuuml 2000 civarında insanın yaralandığı accedilıklanmıştır67 Ccedilatışmalardan kaccedilan

Ahıska Tuumlrklerinin sığındığı fabrika okul ve parti binaları yakılmıştır Can

guumlvenliklerinin sağlanması iccedilin 11000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln yerleştirildiği kışlalarda noumlbet

tutulmuştur Olaylar neticesinde yaklaşık olarak 13000 Ahıska Tuumlrkuuml boumllgeden

uzaklaştırılmıştır68

Ahıska Tuumlrklerinin boumllgeden uzaklaştırılmasıyla Ferganada durum bir suumlre sakinleşmişse

de 1990 yılının Şubat ve Mart aylarında uumllkenin farlı boumllgelerinde Ahıska Tuumlrklerine

youmlnelik saldırılar gerccedilekleşmiştir69 Fergana olaylarının Oumlzbekistanrsquoın geneline

yayılmasıyla yaklaşık olarak 80000 Ahıska Tuumlrkuuml bir yıl iccedilerisinde Oumlzbekistanı terk

etmek zorunda kalmıştır70 Ahıska Tuumlrklerinin boşalan evlerine ve iş yerlerine Oumlzbekler

yerleştirilmiştir Ahıska Tuumlrkleri Rusyarsquonın terk edilmiş kırsal boumllgelerine yerleştirilmiş

boumllgede tarım ve hayvancılık yapacak iş guumlcuumlnuuml sağlamıştır 71 Fergana olayları

Oumlzbekistanrsquoda yapılan yolsuzlukları unutturmuş ayrıca Oumlzbekistanda yaşayan Rusların

boumllgeden olası goumlccediluumlnuuml oumlnlemiştir Neticede Fergana olaylarından Oumlzbekistan ve Rusya

kacircrlı ccedilıkmıştır72

66 Aslan Ahıska s 13 67 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 68 Halidov İslacircm Ahıska Tuumlrklerinin Uluslararası Oumlrguumltler Nezdindeki Temasları Sakarya

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya 2011 s 40 69 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 15 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 Nodia (ed)

Ethnic ndash Confessional s 45 70 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s

6 71AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64 Nodia (ed) Ethnic ndash Confessional s 46 Uumlren

Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 136 72 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64

15

1 3 3 Krasnodar Sorunu

1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu

Fergana vilacircyetinde başlayarak uumllke geneline yayılan olaylar sebebiyle yaklaşık olarak

80000 Ahıska Tuumlrkuuml Oumlzbekistanrsquodan ayrılarak başta Rusya ve Azerbaycan olmak uumlzere

SSCBnin ccedileşitli cumhuriyetlerine goumlccedil etmek zorunda kalmıştır73

80000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln 50000rsquoden fazlası SSCB İccedilişleri Bakanı ve Bakanlar Kurulu

Başkanı Rıjkovrsquoun talimatıyla Rusyarsquonın farklı vilacircyetlerine yerleştirilmiştir74 Rusyarsquonın

orta boumllgelerine yerleştirilen Ahıska Tuumlrkleri zamanla Kuzey Kafkasyarsquoya goumlccedil etmeye

başlamış bu goumlccediller Krasnodar vilacircyetinde yoğunlaşmıştır75 Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun en

yoğun olduğu Rus vilacircyeti Krasnodar olmuştur76 Fergana olaylarından sonra

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusu 17000e ulaşmıştır Ayrımcı politikalara en ccedilok

Krasnodar boumllgesindeki Ahıska Tuumlrkleri maruz kalmıştır77

1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları

İhlacirclleri

Krasnodar SSCBrsquonin dağılmasıyla birlikte Ermenistanda Guumlrcistanda ve

Azerbaycanrsquoda yaşayan halkların goumlccedil ettiği ekonomik sosyal siyasicirc ve kuumlltuumlrel

gerginliklerin yaşandığı bir boumllge olmuştur78 Boumllgedeki Slavların koruyucusu ve

73 Osipov Alexander G Russian Experience Of Ethnic Discrimination Meskhetians İn

Krasnodar Moscow 2000 s 9 10 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s 6 74 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili

Politikaların s 51 75 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 108 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 76 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Lynch Lives on Hold s 43 77AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s1 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 47 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 111 Sargın Ahıska

Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 88 78 Aslan Ahıska s 26 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683

16

savunucusu roluumlnuuml uumlstlenen Kozak oumlrguumltlenmeler Slav olmayan topluluklara karşı

duumlşmanca davranmıştır79

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrklerinin zamanla artan nuumlfusu milliyetccedili grupları rahatsız

etmeye başlamıştır Ahıska Tuumlrkleri Krasnodarda İslacircm Devleti kurma amacı taşımakla

succedillanmış80 Ccedileccedilenistan ve Abhazya olaylarına Tuumlrkiyersquonin destek verdiği boumllgeye silacirch

yardımı yapıldığı Rusyarsquonın guumlvenliği accedilısından Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska

Tuumlrklerinin tehlike arz ettiği savunulmuştur81 Krasnodarda istenmeyen Ahıska Tuumlrkleri

boumllgeyi terk etmeye zorlanmıştır Bu amaccedilla faaliyet goumlsteren Kozak oumlrguumltleri Ahıska

Tuumlrklerinin en buumlyuumlk sorunlarından biri olmuştur82 Yerel youmlnetimlerin ve basın

organlarının desteğini alan Kozak oumlrguumltler83 devletin accedilık olarak yapamayacağı şeyleri

devlet adına yapmıştır84 Ahıska Tuumlrkleri paramiliter Kozak gruplarının yumuşak etnik

temizliğiyle karşı karşıya kalmıştır 85

Ahıska Tuumlrklerinin Rusyarsquonın iccedil boumllgelerine yerleşmelerini sağlama amacıyla ayrımcı

politikalar uygulanmaya başlanmıştır Ayrımcı politikalara maruz kalan Ahıska Tuumlrkleri

vatandaşlık eğitim muumllkiyet ccedilalışma ve sosyal guumlvenlik haklarından mahrum

bırakılmıştır 86 Fergana olayları sonrasında boumllgeye ilk gelen 3000 Ahıska Tuumlrkuumlne

vatandaşlık hakkı tanınırken daha sonra gelenlere bu hak tanınmamıştır 1991 yılında

kabul edilerek 6 Şubat 1992rsquode yuumlruumlrluumlğe giren Rusya Federasyonu (RF) vatandaşlık

kanunu huumlkuumlmleri dağılma oumlncesi RFde bulunanların vatandaşlık hakkına sahip

olacağını huumlkme bağlarken Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska Tuumlrkleri vatandaşlığa kabul

79 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 85 86 80 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 81 Aslan Ahıska s 27 82 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 83 Aslan Ahıska s 26 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 84 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 11 85Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 85 86 Swerdlow Steve Understanding Post ndash Soviet Ethnic Discrimination and

the Effective Use of US Refugee Resettlement The Case of the Meskhetian Turks of Krasnodar

Krai California Law Review Vol 94 Issue 6 California 2006 s 1838 AydınguumlnAydınguumln

Ahıska Tuumlrkleri s 122 86 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 106 109 111 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 84 Lynch Lives on Hold s 43

17

edilmemiştir Eski SSCB pasaportu ile dolaşan Ahıska Tuumlrklerine Rusya Federasyonu

pasaportu verilmemiştir Ahıska Tuumlrkleri geccedilerli herhangi bir kimlik belgesi olmadan

Krasnodarda zor şartlar altında yaşamak zorunda kalmış pasaport verilmediği iccedilin uumllke

dışına ccedilıkamamıştır 87

Yerel makamlar Ahıska Tuumlrklerinin tuumlm gelir kaynaklarını keserek boumllgeden gitmelerini

amaccedillamış ayrımcı bir yasal mekanizma tesis ederek uygulamaya koymuştur Bu amaccedilla

2002 yılında Ahıska Tuumlrklerine toprak kiralanması yasaklanmış topraklarını kiralayan

kişiler cezalandırılmıştır Bu uygulama Ahıska Tuumlrklerinin oumlnemli gelir kaynağının

kesilmesine sebep olmuş yaklaşık olarak 40 Ahıska Tuumlrkuuml bu kararı protesto etmek

amacıyla 10 guumln accedillık grevi yapmaya karar vermiştir Rusya Devlet Başkanı Vladimir

Putinin Ahıska Tuumlrklerinin maruz kaldıkları insan hakları ihlacircllerini incelemek uumlzere bir

komisyon kurmasıyla accedillık grevine son verilmiştir88 Yaşam koşullarını Devlet Başkanı

Putine iletmeleri neticesinde Ahıska Tuumlrklerinin Rusya vatandaşı sayıldığı bulundukları

boumllgede mahkemeye başvurarak pasaportlarını almaları gerektiği şeklinde bir cevap

iletilmiştir Mahkemeye başvurarak pasaport alan birkaccedil Ahıska Tuumlrkuuml olmuşsa da yerel

idaricirc organların baskıları sonucu mahkemeler vatandaşlık başvurularını reddetmiştir89

Krasnodar Valisi Tkaccedilov katıldığı bir televizyon programında baskıcı uygulamaların

hak kaybına uğramalarını oumlnleme amacı taşıdığını belirtmiştir Hırvatları Yugoslavyaya

kabul eden Sırpların Hırvat nuumlfusunun artmasıyla hak kaybı yaşadığına aynı akıbete

uğramamak iccedilin benzer politikalar benimsediklerine değinmiştir Ahıska Tuumlrklerinin

boumllgeden uzaklaştırılacağını ev baskını ve sıkı kontrollerle yakalanarak kamplarda

toplayacaklarını sorguya ccedilekeceklerini accedilıklamıştır90 Rus Huumlkuumlmetinin arkasında

olduğunu soumlyleyen Vali soumlzluuml uyarıların bir sonuccedil vermediğini bu sebeple de Ahıska

87Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 158 AydınguumlnAydınguumln Ahıska

Tuumlrkleri s 46 88AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 9 11

Swerdlow Understanding s 1842 89 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 159 90 Swerdlow Understanding s 1839

18

Tuumlrklerini sınırdışı edeceklerini birkaccedil ay iccedilerisinde charter uccedilakları ile boumllgeden

ccedilıkaracaklarını accedilıklayarak suumlrguumln sinyali vermiştir91

1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil

9 Nisan 2002de Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği (BMMYK) Ahıska

Tuumlrklerine uygulanan etnik ayrımcılığın kaygı verici olduğunu belirterek 13000den fazla

insanın suumlrguumln tehlikesi altında olduğu uyarısında bulunmuştur92 Mevcut şatların Ahıska

Tuumlrklerini her accedilıdan koruyacak ve guumlvenliklerini sağlayacak uumlccediluumlncuuml bir uumllkeye

yerleştirilmelerini gerekli kılmasıyla uluslararası oumlrguumltler bu youmlnde ccedilalışmalara

başlamıştır93

2002 yılında Uluslararası Af Oumlrguumltuuml (UAOuml)nuumln ABD Muumllteci Programı yetkilileriyle

yaptığı goumlruumlşme Ahıska Tuumlrklerinin Muumllteci Programıyla ABDye kabul edilmelerini

sağlayan oumlnemli bir gelişme olmuştur 2004 yılında ABD uzun zamandır ccedileşitli

ayrımcılıklara maruz kalan Ahıska Tuumlrklerinin ABDye iskacircnına youmlnelik bir placircn

geliştirme kararı almıştır94 ABD Muumllteci Programı 1 Şubat 2004te başlatılmıştır

Program Uluslararası Goumlccedil Oumlrguumltuuml (UGOuml) tarafından youmlnetilmiştir95 UGOuml yaklaşık

olarak 10000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln muumllteci statuumlsuumlyle Amerikaya yerleşmesi iccedilin

ccedilalışmalara başlamış96 Muumllteci Programının iccedileriği kapsamı ve şartları hakkında

bilgilendirme faaliyetlerinde bulunmuştur Bu kapsamda muumllteci statuumlsuumlyle ABDye

91 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 164 92Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 161 UNHCR Ethnic Minorities Could Face

Deportation From Russia Under New Decree

httpwwwunhcrorgnewslatest200243cadd4404ethnic-minorities-face-deportation-russia-

under-new-decreehtmlquery=krasnodar (Erişim Tarihi 22112016) 93 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 121 94AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 12

Swerdlow Understanding s 1854 1861 95AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 123 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 96 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 162

iv

ETİK BEYAN

Bu ccedilalışmadaki buumltuumln bilgi ve belgeleri akademik kurallar ccedilerccedilevesinde elde ettiğimi

goumlrsel işitsel ve yazılı tuumlm bilgi ve sonuccedilları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak

sunduğumu kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı yararlandığım

kaynaklara bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu tezimin kaynak

goumlsterilen durumlar dışında oumlzguumln olduğunu Tez Danışmanı Dr Oumlğr Uumlyesi Bahadır

Bumin OumlZARSLANın danışmanlığında tarafımdan uumlretildiğini ve Hacettepe

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Tez Yazım Youmlnergesine goumlre yazıldığını beyan

ederim

Eda ALPBAZ

v

OumlZET

ALPBAZ Eda Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcistan

Cumhuriyetirsquone Doumlnuumlşuuml Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018

Ccediloğunluğunu Ahıska Tuumlrklerinin oluşturduğu iccedilinde az sayıda Kuumlrt ve Hemşinrsquoin de

bulunduğu Ahıska Tuumlrkleri kimliği ile nitelendirilen topluluk anavatanları olan Ahıska

Boumllgesinden 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği doumlneminde herhangi bir

sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln edilmiştir Suumlrguumlnde son derece zor koşullarda hayatlarını

suumlrduumlrmelerine rağmen zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşmuşlardır Bununla birlikte Ahıska

Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml ccedileşitli girişimlere rağmen muumlmkuumln olamamıştır

Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycan Tuumlrkiye Oumlzbekistan Tuumlrkmenistan

Kazakistan ve Amerika Birleşik Devletlerirsquonin olduğu ccedileşitli devletlerde yaşamaktadırlar

SSCBrsquo nin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde kalmıştır Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone uumlyeliği

ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml tekrar guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirme yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir

Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmek iccedilin bir yasa ve bu yasanın uygulanması iccedilin

kararnameler ccedilıkartmıştır Buna rağmen Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmeye hiccedilbir

zaman istekli olmamış yasaya ve kararnamelere de geri doumlnuumlşuuml zorlaştıracak huumlkuumlmler

koymuştur Avrupa Konseyi de Ahıska Tuumlrklerinin geri doumlnuumlş suumlrecinde etkili

olamamıştır

Anahtar Soumlzcuumlkler

Ahıska Tuumlrkleri İkinci Duumlnya Savaşı 1944 Suumlrguumlnuuml Guumlrcistan Geri Doumlnuumlş Yasası

vi

ABSTRACT

ALPBAZ Eda The Return Of The Meskhetian Turks To Republic Of Georgia Under

The Return Act Masterrsquos Thesis Ankara 2018

The group characterised under the identity of Ahiskan Turks where the Ahiskan Turks

comprise the majority of this group including a small number of Kurds and Hemşins

were exiled from theirm homeland to different parts of the country in 1944 during the

period of the Soviet Socialist Republics without any specific reason Their homeland is

called Ahiska region where is now in the Republic of Georgia Even though they have

been maintained their lives under the regime of martial law and rigor conditions Ahiskan

Turks have liberated over time However return to their homeland has not been possible

despite various initiatives At the present time Ahiskan Turks live in various countries

including Azerbaijan Turkey Uzbekistan Turkmenistan Kazakhstan and USA

After the collapse of the USSR in 1991 the homeland of the Ahiskan Turks remained

within the borders of the Republic of Georgia The return of this community which had

been detached from its homelands once again came to the force in the membership of

Georgia to the Council of Europe and Georgia has been under the obligation to perform

their return as a condition of EC membership Georgia has issued a law to ensure the

return of Ahiskali Turks to the country and has made various regulations for the

implementation of this law

Georgia has issued a law to implement the return and decrees for the implementation of

this law Nevertheless Georgia has never been willing to perform the return and has made

provisions of law and decrees that will make difficult the return The Council of Europe

has not been effective in the process of Ahiska Turkrsquos return

Keywords

Ahiskan Turks The Second World War Exile In 1944 Georgia Return Act

vii

İCcedilİNDEKİLER

KABUL VE ONAY İ

BİLDİRİM İİ

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI İİİ

ETİK BEYAN İV

OumlZET V

ABSTRACT Vİ

İCcedilİNDEKİLER Vİİ

KISALTMALAR DİZİNİ X

GİRİŞ 1

1 BOumlLUumlM 3

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKLERİ

3

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU 3

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ 4

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER 6 1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 6

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil 6 1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 8 1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi 9 1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları 10

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları 12 1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi 12 1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler 13 1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları 14

1 3 3 Krasnodar Sorunu 15 1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu 15 1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları İhlacirclleri 15 1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil 18

1 4 AHISKA TUumlRKLERİNİN ANAVATANA DOumlNUumlŞ MUumlCADELESİ 19 1 4 1 Pasif Muumlcadele Doumlnemi 19

viii

1 4 2 Aktif Muumlcadele Doumlnemi 22 1 4 3 Uluslararası Placirctformlarda Muumlcadele Doumlnemi 24

2 BOumlLUumlM 27

ULUSLARARASI HUKUK ACcedilISINDAN AHISKA TUumlRKLERİNİN VATANA

DOumlNUumlŞ SORUNU 27

2 1 VATANA DOumlNUumlŞ SORUNU VE SORUNA TARAF DEVLETLER 27 2 1 1 Sorunun Tanımı 27 2 1 2 Soruna Taraf Devletler 28 2 1 3 Taraf Devletlerin Soruna Yaklaşımı 29

2 2 GUumlRCİSTANIN AVRUPA KONSEYİ UumlYELİĞİNİN SORUNA HUKUKİ ETKİLERİ 31 2 2 1 Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone Uumlyeliği 31 2 2 2 Uumlyeliğe Kabul Şartı Olarak Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlşlerini Sağlama Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml 33 2 2 3 Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln Uluslararası Hukuk Accedilısından Değerlendirilmesi 34 2 2 4 Avrupa Konseyi Belgelerinde Vatana Doumlnuumlş Sorunu 36

2 3 AHISKA TUumlRKLERİNİN ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN HAKLARI 39

3 BOumlLUumlM 44

GUumlRCİSTAN CUMHURİYETİrsquoNİN VATANA DOumlNUumlŞ CcedilERCcedilEVESİNDE

YAPTIĞI HUKUKİ DUumlZENLEMELER 44

3 1 5261 SAYILI VE 11 TEMMUZ 2007 TARİHLİ VATANA DOumlNUumlŞ YASASI 44 3 1 1 Yasanın Hazırlık Suumlreci 44 3 1 2 Yasada Yer Alan Huumlkuumlmlerin İccedileriği Ve Değerlendirilmesi 46

3 1 2 1 Yasanın Amacı Ve Yasada Kullanılan Terminoloji 46 3 1 2 2 Başvuruda Bulunma Hakkı Tanınanlar 47 3 1 2 3 Başvuruların Yapılması İle İlgili Usul 47 3 1 2 4 Başvuruların Kayıt Edilme Ve İncelenme Suumlreci 49 3 1 2 5 Başvurular Hakkında Değerlendirme Sonucu Verilen Kararlar 51 3 1 2 6 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlne Dayanılarak Guumlrcistan Vatandaşlığının Elde Edilmesi 52 3 1 2 7 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlnuuml Durduran Ve İptal Eden Haller 53

3 2 HUumlKUumlMET KARARLARI DUumlZENLEMELERİN İCcedilERİĞİ VE YORUMU 54 3 2 1 276 Sayılı Ve 17 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 54 3 2 2 299 Sayılı Ve 28 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 59 3 2 3 3 Sayılı Ve 9 Ocak 2008 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 61 3 2 4 87 Sayılı Ve 30 Mart 2010 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 62

3 3 2007 YILI SONRASINDA AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTANA DOumlNUumlŞLERİ 64

SONUCcedil 68

KAYNAKCcedilA 78

ix

EK 1 ORJİNALLİK RAPORU 90

EK 2 ETİK KURUL İZNİ MUAFİYET FORMU 91

EK 3 11 TEMMUZ 2007 TARİH VE 5261 SAYILI GUumlRCİSTAN YASASI 92

EK 4 17 ARALIK 2007 TARİH VE 276 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 98

EK 5 28 ARALIK 2007 TARİH VE 299 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 103

EK 6 9 OCAK 2008 TARİH VE 3 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ KARARI

108

EK 7 30 MART 2010 TARİH VE 87 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 110

x

KISALTMALAR DİZİNİ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

AGİT Avrupa Guumlvenlik ve İşbirliği Teşkilatı

AİHK Avrupa İnsan Hakları Komisyonu

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AK Avrupa Konseyi

AKMP Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi

AUumlHFD Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

BDTK Birleşik Devletler Topluluğu Konferansı

Bkz Bakınız

BM Birleşmiş Milletler

BMMYK Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği

C Cilt

KP Komuumlnist Parti

KPMK Komuumlnist Parti Merkez Komitesi

RF Rusya Federasyonu

RG Resmicirc Gazete

s Sayfa

S Sayı

SSC Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

xi

SUumlHFD Selccediluk Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

UAD Uluslararası Adalet Divanı

UAOuml Uluslararası Af Oumlrguumltuuml

UGOuml Uluslararası Guumlvenlik Oumlrguumltuuml

1

GİRİŞ

Anavatanları Guumlrcistan Cumhuriyeti iccedilindeki Ahıska boumllgesi olan ve Ahıska Tuumlrkleri

olarak adlandırılan topluluk 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

doumlneminde uumllkenin farklı kesimlerine belirli bir sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln

edilmişlerdir Suumlrguumlnde zor koşullar ve sıkıyoumlnetim altında hayatlarını suumlrduumlrmuumlş Ahıska

Tuumlrkleri zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşsalar da ccedileşitli girişimlere rağmen anavatanlarına

doumlnmeleri muumlmkuumln olmamıştır Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycanın

Tuumlrkiyenin Oumlzbekistanın Kazakistanın ve ABDnin olduğu ccedileşitli uumllkelerde

yaşamaktadırlar

SSCBrsquonin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilinde kalmıştır Bu topluluğun anavatanlarına geri doumlnuumlşuuml

Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyi (AK)rsquone uumlyeliği ccedilerccedilevesinde guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan AK uumlyeliğinin bir koşulu olarak onların geri doumlnuumlşuumlnuuml gerccedilekleştirme

yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir Bu amaccedilla bir yasa ccedilıkaran Guumlrcistan bu yasanın

uygulanmasıyla ilgili ccedileşitli duumlzenlemeler yapmıştır

Tezimizin amacı Ahıska Tuumlrklerinin ve Ahıska boumllgesinin tarihi uumlzerinde kısaca durup

Ahıska Tuumlrkleri sorununu uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde genel olarak değerlendirmek

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin vatana doumlnuumlşleri sağlamak amacıyla yaptığı duumlzenlemeleri ele

alarak bunların amacı gerccedilekleştirmeye uygun olup olmadığını geri doumlnuumlş suumlrecinin

gerektiği gibi gerccedilekleşip gerccedilekleşmediğini uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde ortaya

koymaktır

Tezimizin ilk boumlluumlmuuml Tarihi Suumlreccedilte Ahıska Boumllgesi ve Boumllgedeki Ahıska Tuumlrkleri

başlıklı olup bu boumlluumlmde Ahıska Boumllgesinin coğrafi konumu uumlzerinde durulacak takiben

Ahıska Tuumlrkuuml kimliğinin tarihteki varlığı ve Ahıska sorununu ortaya ccedilıkaran gelişmeler

suumlrguumln oumlncesinden 2000rsquoli yıllara kadar uzanan bir suumlreccedilte ortaya konulacaktır 1

boumlluumlmde son olarak Ahıska Tuumlrklerinin vatana doumlnuumlş muumlcadelesi pasif aktif ve

uluslararası platformlarda muumlcadele doumlnemi olarak iincelenecektir

2 boumlluumlmuumln başlığı Uluslararası Hukuk Accedilısından Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlş

Sorunu olup bu boumlluumlmde Ahıska Tuumlrkleri sorunu tanımlanarak sorunun tarafları uumlzerinde

2

durulacak Guumlrcistanrsquoın AK uumlyeliğinin geri doumlnuumlş sorununa hukuki etkileri ele alınacaktır

AK belgelerinde bu sorunun ne şekilde yer aldığına da değinilecektir

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin Vatana Doumlnuumlş Ccedilerccedilevesinde Yaptığı Hukuki Duumlzenlemeler

başlığını taşıyan 3 Boumlluumlmde Guumlrcistan tarafından kabul edilmiş olan 5261 Sayılı Eski

Sovyetler Birliği Tarafından 20 Yuumlzyılın 40rsquolı Yıllarında Guumlrcistanrsquodan Zorla Goumlccedile Tabi

Tutulan Şahısların Geri Doumlnuumlşuuml Hakkında Yasanın oumlncelikle hazırlık suumlreci ele alınacak

takiben Yasarsquonın maddeleri teker teker accedilıklanarak değerlendirilecektir İzleyen

boumlluumlmlerde de Yasanın uygulanmasıyla ilgili huumlkuumlmet kararlarının iccedileriği ortaya

konularak bunlar yorumlanacak ve Ahıska Tuumlrklerinin 2007 sonrasında Guumlrcistanrsquoa geri

doumlnme suumlreccedilleri uumlzerinde durulacaktır Soumlz konusu suumlreccedil ccedilerccedilevesinde Yasa amaca

uygunluğu bakımından değerlendirilecektir

Siyasi sosyal ekonomik ve hukuki boyutları olan ccedilok youmlnluuml bir incelemenin konusu

olabilecek Ahıska Tuumlrklerinin vatanlarına doumlnuumlşuuml sorunu aynı zamanda tarihi adaletin

gerccedilekleştirilmesi bakımından da oumlnem arz etmektedir Bu bakımdan soumlz konusu sorunun

insan haklarını da ilgilendiren bir boyutu da şuumlphesiz vardır Bu muumltevazı ccedilalışma tarihi

adaletin gerccedilekleştirilmesine ve suumlrguumln edilmiş kimselerin hukukunun korunmasına bir

nebze olsun katkıda bulunur ise kendimizi bahtiyar sayarız

3

1 BOumlLUumlM

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ

AHISKA TUumlRKLERİ

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU

Tuumlrk kuumlltuumlruumlnuumln ayrıntılarıyla işlendiği Dede Korkut Kitabı1 Ahıska adının geccediltiği

Tuumlrkccedile ilk kaynaktır2 Ahıska adı Dresden nuumlshasının3 Kazan-Beyin oğlu Uruzun tutsak

olduğunu beyan eden IV Boyunda Ak-Saka kelimesi ile tanımlanmıştır4 Ak-Saka Ak-

Kale anlamına gelmektedir5

1 Dede Korkut Kitabı Oğuz Tuumlrkleri hakkında bilgi veren on iki destansı hikacircyeden oluşmaktadır

Hikacircyeler aynı doumlnemde aynı boumllgede yaşayan ve birbirlerine ccedileşitli şekillerde bağlı bulunan

Oğuz beyleri etrafında toplanmıştır Beylerin ccedilevresi ve yaşayışı farklı olaylarla canlandırılırken

adetleri gelenekleri ve ccedileşitli youmlnleriyle buumltuumln bir Oğuz kavminin hayatı hikacircyelere

aksettirilmiştir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı I Giriş - Metin -

Faksimile Ankara 1994 Kırzıoğlu M Fahrettin Dede-Korkut Oğuznameleri Ankara 2000

Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı 2003 (Basım yeri yok) Sepetccedilioğlu Necati M Dede

Korkutun Kitabı İstanbul 1998 Hacaloğlu YuumlcelMemişoğlu Ragıp Dede Korkut

Destanlarında Adları Geccedilen Oğuz Beylerinin İzlerini Taşıyan Yer Adları Uumlzerine Bir Deneme

Sosyal Siyaset Konferansları 49 Kitap Prof Dr Turan Yazgana Armağan Oumlzel Sayısı İstanbul

2006 s 771-815 2 Aslan Kıyas Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 2 3 Dede Korkut Kitabının Dresden ve Vatikan nuumlshaları bulunmuştur Vatikan nuumlshası hikacircyelerin

sayısı bakımından eksiktir Dede Korkut Kitabının asıl ve buumlyuumlk nuumlshası Dresdendir Dresden

nuumlshası 19 yuumlzyılda Dresden Kuumltuumlphanesinde bulunmuştur Birbirinden bağımsız on iki destansı

hikacircyeyi iccedilermektedir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I s 3 33 56 57 64-

70 Dresden nuumlshasında sırasıyla Dırsa-Han Oğlı Boğaccedil-Han Salur Kazanın Evinin

Yağmalanması Kam Buumlre Oğlu Bamsı Beyrek Kazan Beyin Oğlu Uruz Beyin Esir Duumlştuumlğuuml

Duha Koca Oğlu Dumrul Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Kazılık Koca Oğlu Yigenek Basatın

Depegoumlzuuml Oumllduumlrduumlğuuml Begil Oğlu Ermenin Uşun Koca Oğlu Segrekin Salur Kazanın Oğlu

Uruzun Tutsaklıktan Ccedilıkarıldığı İccedil Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrekin Oumllduumlğuuml başlıklı destansı

hikacircyeler anlatılmaktadır Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I 4-22 Kırzıoğlu

Dede-Korkut s 7 58-129 4 Ahıska kelimesi Ak-Saka Kalasında kafirun casusu vardı ifadesiyle yer almaktadır Ergin

Dede Korkut Kitabı I s 157 5 Kırzıoğlu Dede-Korkut s 64 65

4

Ahıska Adıgoumln Aspinza Ahılkelek ve Bogdanovka gibi yerleşim birimlerini kapsayan

coğraficirc alan Ahıska boumllgesi olarak ifade edilmektedir6 Ahıska boumllgesi Guumlrcuumller

tarafından Axal-Tsixe (Yeni Kale) Sa-Mskhe (Mesx Yurdu) ve Sa-Atabago (Atabek

Yurdu) olarak ifade edilmektedir7 Boumllge tarihi kaynaklarda Mesketya olarak da

geccedilmektedir8

Ahıska boumllgesi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)rsquonin dağılmasıyla

bağımsızlığını kazanan Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin sınırları iccedilerisinde yer almaktadır Bu

coğrafya Guumlrcistanrsquoın on iki idaricirc boumllgesinden biridir İdaricirc yapılanmada Ahıska-

Cavaheti (Samtshe-Cavaheti) olarak isimlendirilmektedir9 Guumlrcistanın guumlneybatısında

Tuumlrkiye Cumhuriyetirsquonin kuzeydoğusunda yer alan boumllge Ardahan ile sınır

oluşturmaktadır Tuumlrkgoumlzuuml Sınır Kapısına 15 kilometre mesafededir Boumllgenin toplam

yuumlz oumllccediluumlmuuml 6260 kilometre karedir10

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ

Ahıska boumllgesinin tarihi ahalisi iken 1944 senesinde toplu suumlrguumlne tacircbii tutulan

ccediloğunluğunu Tuumlrklerin oluşturduğu iccedilerisinde az sayıda Kuumlrt ve Guumlrcuuml nuumlfusun

bulunduğu grup uumlyeleri Ahıska Tuumlrkuuml kimliği altında birleşerek Ahıska Tuumlrkleri

adlandırması ile tanımlanmıştır11

6 Seferov RehmanAkış Ayhan Sovyet Doumlneminden Guumlnuumlmuumlze Ahıska Tuumlrklerinin Yaşadıkları

Coğrafyaya Goumlccedillerle Birlikte Genel Bir Bakış A General Look Into The Geographical Areas

Where Ahiska Turks Have Been Living Since The Soviet Period Together With The Emigrations

Tuumlrkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 24 Konya 2008 s 395 7 Zeyrek Yunus Tarihin Okunmamış Sayfası Ahıska Uluslararası Succedillar ve Tarih Dergisi

İstanbul 2008 Sayı 5-6 s 53 8Mesketya adı hakkında yeterli bilginin olmadığı MeskMeskhMeskhi kavmi tarafından

verilmiştir Bkz Zeyrek Yunus Ahıska Boumllgesi ve Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2001 s 6 9 Taşdemir Tekin Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Suumlrguumln Ahıskalılar İstanbul

2005 s 17 10 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 395 11 Ahıska Tuumlrkleri şeklindeki adlandırma 1980li yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmıştır

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln oumlncesi suumlreccedilte kendilerini Kafkas Tuumlrkleri olarak tanımlarken Sovyet

SSCB Doumlneminde birlikte yaşadıkları halklar tarafından Tuumlrk olarak isimlendirilmişlerdir Bkz

Aydınguumln AyşeguumllAsker Ali Guumlrcistan De Jure Uumlniter De Facto Parccedilalı Ankara 2012 s 178

(dipnot 81) Guumlrcuumller ise boumllgenin yerli Tuumlrk ahalisini Mesh olarak isimlendirmektedir Bkz

Zeyrek Tarihin Okunmamış Sayfası s 52

5

Ahıska Tuumlrklerinin tarihi ve etnik koumlkeni yeterince araştırılmamıştır12 Ahıska Tuumlrklerinin

tarihine ve etnik koumlkenine ilişkin yerli ve yabancı kaynaklarda farklı değerlendirmeler yer

almaktadır13 Değerlendirmelerin konu hakkında araştırma yapan kişilerin etnik

koumlkeninden savunduğu ideolojiden ve tarihi gerccedilekleri kavrayıp aktarma biccediliminden

etkilendiği savunulmaktadır14

Guumlrcuuml araştırmacılar Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcuuml soylu Hıristiyan bir topluluk olduğunu

Osmanlı İmparatorluğursquonun boumllgede huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yıllarda bu kişilerin

Muumlsluumlmanlaştırılarak Tuumlrkleştirildiğini ileri suumlrmektedir15 Buna goumlre inceleme konusu

olan Muumlsluumlman grup Meshlerin soyundan gelmektedir16 Tuumlrk araştırmacılar ise Mesk

kavminin Guumlrcuuml soylu olmadığı gibi Ahıska Tuumlrklerini de ifade etmediğini zira tarihi

kaynaklarda Mesk kavminin koumlkenine dair accedilık bilgilerin yer almadığını17 Ahıska

Tuumlrklerinin Kıpccedilakların soyundan geldiğini ileri suumlrmektedir18 Buna goumlre Ahıska

Tuumlrklerinin siyasicirc sosyal ve kuumlltuumlrel alanda var olma muumlcadelesine başlamaları ccedilok yeni

olmakla birlikte boumllgedeki etnik mevcudiyetleri Milacircttan Oumlnce (MOuml)ye uzanmaktadır19

MOuml VII yuumlzyılda boumllgeye yerleşen Sakalardan itibaren boumllgede kurulan devletlerin etnik

12 Yuumlzbey İrade Ahıskalı Tuumlrkler ve Kuumlltuumlrleri Turkish Studies International Periodical For the

Languages Literature and History of the Turkish or Turkic Vol 37 Ankara Fall 2008 s 679

SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 13 Değerlendirmeler iccedilin bkz Aydınguumln AyşeguumllAydınguumln İsmail Ahıska Tuumlrkleri- Ulusoumltesi

Bir Topluluk Ulusoumltesi Aileler Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Tuumlrk-Kazak Uumlniversitesi

Ankara 2014 s 35 Modebadze Valeri Historical Background of Meskhetian Turksrsquo Problem

and Major Obstacles to the Repatriation Process International Black Sea University (IBSU)

Scientific Journal Vol 3(1) Georgia 2009 s114 14 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 35 15İbreili Sandro Guumlrcuuml Halkının Tarihi Osmanlı- Guumlrcuuml İlişkileri Uumlzerine Kapsamlı Bir

Araştırma Yay Haz Zeynep Aytekin İstanbul 2014 s 508 509 Trier TomTarkhan-Mouravi

GeorgeKilimmik Forrest Meskhetians Homeward Bound Georgia 2011 s 7 Modebadze

Historical Background s 114 16 Berdzenişvili NikolozCanaşia Simon [Cavahişvili İvane] Guumlrcuumlstan Tarihi İstanbul 2000 s

31 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 7 17 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 6 18 Kırzıoğlu M Fahrettin Yukarı Kuumlr ve Ccediloruk Boylarında Kıpccedilaklar İlk- Kıpccedilaklar (MOuml VIII-

MS VI yuumlzyıl) ve Son- Kıpccedilaklar (1118 1195) ile Ortodoks- Kıpccedilak Atabekler Huumlkuumlmeti

(1267- 1578) (Ahıska Ccedilıldır Eyaleti Tarihinden) Ankara 1992 s 175 Zeyrek Ahıska Boumllgesi

s 176 19 Aslan Ahıska s 6 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 12

6

yapısında Tuumlrk kavimleri etkili olmuştur20 XI yuumlzyılda Anadoluda Tuumlrk siyasicirc

varlığının gerccedilekleşmesiyle boumllgedeki Tuumlrk nuumlfus ağırlığını hissettirmeye başlamıştır21

XII yuumlzyıldan itibaren kuzeyden gelen Kıpccedilak Tuumlrklerinin burayı yurt edindiği

bilinmektedir22

Ahıska boumllgesi 9 Ağustos 1578 tarihinde Safevilere karşı kazanılan Ccedilıldır Meydan

Muharebesinden sonra Serdar Lala Mustafa Paşa tarafından Osmanlı Devleti topraklarına

katılmıştır Ahıska 250 yıl boyunca Osmanlı Devletinin Ccedilıldır Eyaletinin başkenti

olmuştur23 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı sonunda imzalanan 14 Eyluumll 1829 tarihli

Edirne Antlaşmasıyla Ahıska şehri savaş tazminatı olarak Ruslara verilmiştir24 O

tarihten itibaren Ccedilarlık Rusya ve SSCB iccedilinde kalan Ahıska SSCBnin dağılması ve

Guumlrcistanrsquoın bağımsızlığını kazanmasıyla Guumlrcistan sınırları iccedilinde kalmıştır

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER

1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil

Tarihi suumlreccedilte değişik doumlnemlerde Ccedilarlık Rusya ve SSCBnin izlediği yayılmacı politika

Kafkasya topraklarında yaşayan Muumlsluumlman toplulukları olumsuz etkilemiştir Oumlzellikle

SSCB tarihinde Stalinizm olarak bilinen doumlnemde devlet mekanizmasının guumlccedillenmesiyle

20 Buntuumlrk Seyfeddin Rus Tuumlrk Muumlcadelesirsquonde Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2007 s XV

Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 10 21 BerdzenişviliCanaşia [Cavahişvili] Guumlrcuumlstan s 135 Bilge M Sadık Osmanlı Devleti ve

Kafkasya İstanbul 2005 s 16 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 55 Aslan Ahıska s 6 22Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 119 Aydınguumln AyşeguumllBalım-Harding CcediliğdemHoover

MatthewKuznestov IgorSwerdlow Steve Meskhetian Turks-An Introduction to their History

Culture and Resettlement Experiences Washington 2006 s 4 23 Bayraktar Rasim Ahıska- Ccedilıldır Beylerbeyliği İstanbul 2000 s 29 Bilge Osmanlı Devleti

s 217 218 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 176 24 Avşar Bozkurt ZakirTunccedilalp Zafer Suumlrguumlnde 50 Yıl Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 16

Bayraktar Ahıska- Ccedilıldır s 52 Bilge Osmanlı Devleti s 193

7

devlet kaynaklı şiddet desteklenen bir durum olmuştur25 Kendi taraftarlarına bile

kuşkuyla yaklaşan youmlnetim26 sadakatsizlik yapma olasılığı olduğu duumlşuumlnuumllen kişileri ve

etnik grupları 1920rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkistan (Orta Asya)daki ve Sibiryarsquodaki

toplama kamplarına goumlndermiştir27 SSCBnin izlediği bu baskıcı politika Ahıska

Tuumlrklerine de yansımış ve boumllgede yaşama koşullarını zorlaştırmıştır28 Bu doumlnemde

birccedilok Ahıska Tuumlrkuuml yasa dışı yollarla Tuumlrkiyeye geccedilmeye ccedilalışmış kaccedilak geccedilişlerde

oumlluumlmler yaşanmıştır29

1930rsquolu yılların başlarında Tuumlrklerin suumlrguumln edileceği hakkında haberler boumllge halkı

arasında dolaşmaya başlamış ancak suumlrguumlnuumln İkinci Duumlnya Savaşı devam ederken

yapılacağı duumlşuumlnuumllmemiştir Suumlrguumlnden bir ay oumlnce boumllgeye asker sevki yapılmış

boumllgenin Tuumlrk koumlylerine gizli bir olağanuumlstuuml durum uygulanarak giriş ve ccedilıkışlar

yasaklanmıştır Ruslar Tuumlrk koumlkenli Muumlsluumlmanlara guumlvenmemekteydi ve İkinci Duumlnya

Savaşırsquona kadar askere almamaktaydı İkinci Duumlnya Savaşırsquonın başlamasıyla birlikte

Ahıska Tuumlrkleri askere alınmaya başlamıştır Ahıska boumllgesinden 15 yaşından 55 yaşına

kadar buumltuumln erkekler toplamda 40000 asker Alman cephesine goumlnderilmiştir Savaşa

goumlnderilen 40000 insanın geride bıraktığı kadınlar ccedilocuklar ve yaşlılar ise Ahıskarsquodan

Borcomrsquoa uzanan demir yolu yapımında ccedilalıştırılmıştır30

25 Bayraktar Rasim Eski Sovyetlerde Tuumlrk Kimliği Ankara 2013 s 38 26 Montefiore Simon Sebag Genccedil Stalin Biyografi İkinci Kitap Ccedilev Yavuz Alogan İstanbul

2010 s 309 318 319 27 Bayraktar Eski Sovyetlerde s 39 Arslan Elif Vatanlarına Doumlnemeyen Son Tuumlrk Topluluğu

Ahıska Tuumlrkleri Avrupadan Asyaya Sorunlu Tuumlrk Boumllgeleri Der Bekir Guumlnay İstanbul 2005

s 649 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 28 İbreili Guumlrcuuml Halkının s 441 442 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Bayraktar

Eski Sovyetlerde s 38 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 398 Hasanoğlu İbrahim

Sovyetler Birliğirsquonde 1944 Suumlrguumlnleri ve İnsan Kayıpları Bizim Ahıska Sayı 40 Ankara

Sonbahar 2015 s 6 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 681 29 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 SSCB bu

gelişmeden rahatsız olmuş ve Ahıska Tuumlrklerini 1937 yılında Rejim Duumlşmanı olarak ilacircn etmiştir

Ahıska Tuumlrklerine uygulanan baskı bu tarihte daha da fazla olmuştur Bkz Arslan Vatanlarına

Doumlnemeyen s 650 Sargın Hakan Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların Stratejik Boyutu

Marmara Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Tuumlrk Tarihi Ana Bilim Dalı Genel Tuumlrk

Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2006 s 15 30 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 196 197 Ekim 1944rsquote tamamlanan ve Ahıska

Tuumlrklerinin kendi elleriyle inşa ettikleri Borcom-Vale demir yolu hattı trajik bir şekilde daha

sonra kendi suumlrguumlnlerinde kullanılmıştır Bkz Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s

110 Zeyrek Yunus Ahıska Araştırmaları Ankara 2006 s 25

8

1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

İkinci Duumlnya Savaşı sırasında gerccedilekleştirilen etnik muumlhendislik operasyonuyla birccedilok

halk toplu olarak suumlrguumln edilmiştir 1941 yılında İdil (Volga) Havzasında ve başlıca Rus

şehirlerinde yaşayan Almanlar Tuumlrkistana ve Sibiryarsquoya suumlruumllmuumlştuumlr Bu suumlrguumlnuuml

1944rsquote Kırım Tatar Tuumlrklerinin Kalmukların Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerinin Ccedileccedilenlerin

ve İnguşların suumlrguumlnuuml izlemiştir Kasım 1944te 14 Kasımı 15 Kasıma bağlayan gece

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln edilen son halk olmuştur31

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkistana topluca suumlrguumln edilmesi SSCBrsquonin Halk İccedilişleri Komiseri

Lavrentiy Beriyarsquonın Devlet Savunma Komitesi Başkanı İ V Stalinrsquoe goumlnderdiği 24

Temmuz 1944 tarihli yazısıyla oumlnerilmiştir32 Beriyanın oumlnerisi Devlet Savunma

Komitesinin 31 Temmuz 1944 tarihli ve 6279 sayılı kararıyla33 yasal dayanağını

kazanmıştır Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln kararı 14 Kasım 1944te uygulamaya

koyulmuştur Oumlnceden boumllgeye yerleştirilen askerler tarafından meydanda toplanan halk

sabaha karşı demir yolu istasyonuna getirilerek 8-10 aile halinde yuumlk vagonlarına

doldurulmuştur34 Binlerce insan Tuumlrkistan iccedillerine doğru yaklaşık bir ay suumlrecek

yolculuğa ccedilıkarılırken35 yuumlzyıllarca yaşadıkları koumly ve kasabalara Guumlrcuumller ve Ermeniler

yerleştirilmiştir36

31 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Modebadze Historical Background s 115 Buntuumlrk

Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 642 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 11 32Oumlneri SSCB sınırının Guumlrcistan kısmında sınır guumlvenliği temin etmek amacı ile Ahıska Adıgoumln

Ahılkelek Aspinza ve Bogdanovka rayonları ile Acaristan Oumlzerk SSCrsquoye bağlı koumlylerden Tuumlrk

Kuumlrt ve Hemşin olmak uumlzere 16700 hanenin toplam 86000 kişilik nuumlfusunun Kazakistan

Oumlzbekistan ve Kırgızistan SSCBye tahliye edilmesi uygun goumlruumllmektedir Ifadesiyle iletilmiştir

Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Aslan Ahıska s 37 38 33 Karar metni iccedilin bkz Aslan Ahıska s 39-43 34 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Aslan Ahıska s 8 35 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 36 Buntuumlrk Seyfeddin Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Suumlrguumlnuuml Giresun Uumlniversitesi İslami

İlimler Fakuumlltesi Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve

Sosyal Sorunları Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And

Social Problems Of Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s

90 91 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 660 Nodia Ghia (ed)

Ethnic ndash Confessional Groups and Challenges to Civic Integration in Georgia Azeri Javakheti

Armenian and Muslim Meskhetian Communities Tibilisi 2002 s 42

9

Kış mevsiminin yaşandığı tarihlerde suumlrguumln soğuğun accedillığın ve oumlluumlmlerin eşliğinde

gerccedilekleşmiştir Yolculuk esnasında tifo salgını başlamış gerekli sağlık hizmetinin

sağlanamaması sebebiyle birccedilok insan hayatını kaybetmiştir37 Suumlrguumlne goumlnderilenlerin

bir kısmı suumlrguumln yerlerine varamadan hayatını kaybederken sağ kalanlar zor şartlar

altında yaşamaya ccedilalışmıştır38

Ahıska Adıgoumln Ahılkelek Aspinza Bogdanovka ve Acaristan Oumlzerk SSCden suumlrguumln

edilen Tuumlrklerin Kuumlrtlerin ve Hemşinlerin sayısı tam olarak bilinememektedir 6279

sayılı kararda 86000 kişinin suumlrguumln edilmesi kararlaştırılmış ancak kararın uygulama

sonucunu iccedileren 28 Kasım 1944 tarihli raporda39 91095 kişinin tahliye işlemlerinin

tamamlanarak yeni yerleşim yerlerine doğru hareket etmekte olduğu accedilıklanmıştır

Araştırmacılar bu belgelerde yer alan sayının gerccedilek değeri goumlstermediğini savunmuş ve

araştırmalarında suumlrguumln edilen nuumlfusu farklı sayılarla goumlstermiştir40

SSCB Youmlnetimi Stalin doumlneminde ve sonraki doumlnemde Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik

haberlere sansuumlr getirmiştir41 Ahıska Tuumlrklerinin yaşadığı suumlrguumln 1968 yılına kadar gerek

uluslararası duumlzeyde gerekse SSCBde ccediloğunluk tarafından duyulmamıştır42

1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi

Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln edilme gerekccedilesi tam olarak bilinmemektedir43 6279 sayılı

kararda sınır guumlvenliğinin sağlanması iccedilin boumllgeden tahliye edildikleri accedilıklanmış Ahıska

37 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 224 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 44

Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Suumlrguumln sırasında hayatını kaybeden insan sayısının 17000

ile 30000 arasında olduğu ifade edilmektedir Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 7 38 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 39 Rapor iccedilin bkz Aslan Ahıska s 45 46 40Suumlrguumln edilen insan sayısının farklı goumlsterimleri iccedilin bkz Pentikaumlinen OskariTrier Tom

Between Integration and resettlement the Meskhetian Turks Arbeitspaperworking paper

Flensburg 2004 s 11 Conquest Robert Kayıp Bir Halk Rusya Mesketyalıları Ccedilev Eşref

Oumlzbilen Tuumlrk Duumlnyası Araştırmaları Dergisi Sayı 50 Ankara 1987 s 183 Lynch M Lives on

Hold The Human Cost of Statelessness February 2005 Washington s 31 Hasanoğlu Sovyetler

Birliğirsquonde s 7 41 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 226 42 Conquest Kayıp Bir Halk s 183 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 43 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8

10

Tuumlrklerine herhangi bir succedil isnadında bulunulmamıştır Bu sebeple suumlrguumlne tacircbii

tutulmalarının işledikleri bir succedila karşılık yapılmadığı anlaşılmaktadır Suumlrguumln edilen

diğer halkların aksine Ahıska Tuumlrkleri Alman ordularıyla iş birliği yapmakla

succedillanmamıştır Kendilerine Alman tehlikesinden korumak iccedilin başka yerlere

nakledildikleri soumlylenmiştir44

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkiyersquoye sınır boumllgede yaşamalarının kendilerini Tuumlrkiyersquoye yakın

hissetmelerinin olası bir Tuumlrk muumldahalesinde bu boumllgede Tuumlrkiyersquoye yardımcı olma

ihtimallerinin varlığı ve boumllgeyi Tuumlrklerden temizlemek isteyen Ermenilerin Moskovarsquoya

uyguladıkları baskıların suumlrguumlnuumln gerccedilek sebepleri arasında olabileceği savunulmuştur45

1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları

SSCBrsquonin iccedil kısımlarına suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrkleri Tuumlrkistana ulaştıktan sonra geniş

bir araziye dağınık olarak yerleştirilmiştir46 İskacircn edildikleri boumllgelerde kapı ve penceresi

olmayan evlere yerleştirilen bulaşıcı hastalıkların ve yetersiz beslenmenin sebep olduğu

sorunlarla karşılaşan Ahıska Tuumlrkleri zor şartlar altında hayatlarını idacircme ettirmeye

ccedilalışmıştır47

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn boumllgelerine yerleştirilmelerinden 6 ay sonra sıkıyoumlnetim rejimine

tabi tutulmuştur 1956 yılına kadar uygulanan ve suumlrekli bir denetim mekanizmasına

dayanan sıkıyoumlnetim rejimi Ahıska Tuumlrklerinin yaşam şartlarını daha da zorlaştırmıştır48

Sıkıyoumlnetim rejimi 1944ten 1956ya kadar 12 yıl boyunca uygulanmıştır Yaşam sağlık

eğitim ve seyahat haklarının kullanımına youmlnelik sınırlama getiren rejim Ahıska

44 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Mustafa Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska

Tuumlrkleri Sorunu Ankara 2016 s 438 Bu tarihte yenilmek uumlzere olan Almanların gerccedilek bir

tehdit oluşturması muumlmkuumln değildi Bkz Conquest Kayıp Bir Halk s 184 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 45 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 438 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 Nodia(ed) Ethnic ndash

Confessional s 42 46 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 47 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 215 216 224 48Conquest Kayıp Bir Halk s 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48

AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 7

11

Tuumlrklerini ayrımcı politikalardan ve hak mahrumiyetinden kaynaklanan sorunlarla

muumlcadele etmek zorunda bırakmıştır Bu doumlnemde Ahıska Tuumlrklerinin belirli bir

boumllgenin dışına ccedilıkmaları yasaklanmış akrabalarını goumlrmek amacıyla dacirchi

yerleştirildikleri koumlylerden ayrılarak başka bir koumlye gitmelerine muumlsaade edilmemiştir49

Ahıska Tuumlrkleri boumllgeden ayrılmadıklarını kanıtlamak amacıyla oumlzel polis birimlerine

giderek belirli aralıklarla imza atmakla yuumlkuumlmluuml tutulmuştur50 1954 yılında Ahıska

Tuumlrklerinin imza atma zorunluluğu kaldırılmış ancak koumly dışına izinsiz ccedilıkmalarına

ilişkin yasak devam ettirilmiştir51 Ahıska Tuumlrkleri sıkıyoumlnetim suumlresince sağlık

hizmetlerinden zamanında faydalanamamış ve yasaklar sebebiyle eğitimlerini

tamamlama imkacircnını bulamamıştır52

Suumlrguumln edilen halklara uygulanan sıkıyoumlnetim rejimi SSCB Yuumlksek Sovyet

Prezidyumursquonun53 28 Nisan 1956 tarihli ve 135142 sayılı kararıyla kaldırılmıştır Bu

karar Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerine Ccedileccedilen İnguş ve Kalmuklara vatana doumlnuumlş hakkı

tanırken Ahıska Tuumlrklerini ve Kırım Tuumlrklerini bu haktan mahrum bırakmıştır Vatana

doumlnuumlş izni verilmeyen Ahıska Tuumlrkleri 1956 tarihli kararla yalnızca seyahat

oumlzguumlrluumlklerine getirilen sınırlamalardan kurtulmuştur 54

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn rejiminin sonlandırılmasıyla vatanlarına yakın yerlere goumlccedil etmeye

başlamıştır Goumlccediller Tuumlrkistanın ccedileşitli boumllgeleri uumlzerinde yoğunlaşmış Azerbaycan ve

Karaccedilay-Balkar boumllgesi onların yeni vatanı olmaya başlamıştır Anavatanlarına doumlnme

cesareti goumlsteren Ahıska Tuumlrkleri trenlere doldurularak boumllgeden uzaklaştırılmıştır

Benzer girişimlerin oumlnlenmesine youmlnelik tedbirler getirilmiş bu amaccedilla Tuumlrkiye sınırında

2-7 kilometre olan tampon boumllge 78 kilometreye ccedilıkartılarak yasak boumllge ilacircn edilmiştir

49 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 50 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 51 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 225 52 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 224 225 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8 53 Başkanlık Heyeti 54 PentikaumlinenTrier Between Integration s11 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 682 Sargın

Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 41 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 51 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 44 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow

Meskhetian Turks s 7

12

SSCBnin dağılmasına kadar boumllgeye yapılacak girişler guumlvenlik birimlerinden alınan

oumlzel izinle muumlmkuumln olmuştur55

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları

1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi

Tuumlrkistana suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrklerinin 1989 yılı itibaricircyle nuumlfus dağılımı yaklaşık

olarak Oumlzbekistanrsquoda 180000 Kazakistanrsquoda 30000 Azerbaycanrsquoda 12500

Kırgızistanda ve Tuumlrkmenistanrsquoda toplamda 75000 şeklinde accedilıklanmıştır56 1989 yılına

ait nuumlfus verileri Fergana olayları oumlncesinde Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun buumlyuumlk oranda

Oumlzbekistanda yaşadığını goumlstermektedir

Ahıska Tuumlrkleri Moskova merkezli propaganda gruplarının halk duumlşmanı insan eti yiyen

toplum şeklindeki nitelendirilmeleriyle oluşturulan olumsuz kamuoyu neticesinde yerel

halklar tarafından dışlanmıştır57 Oumlzbekistanrsquoın Fergana Vadisirsquone suumlruumllen Ahıska

Tuumlrkleri aleyhlerine oluşturulan algı sebebiyle Oumlzbekler tarafından hoş karşılanmamış

45 yıl bir arada yaşayan iki toplum arasında 1989 yılı itibaricircyle şiddetli ccedilatışmalar

yaşanmaya başlanmıştır58

Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin ccedilatışması kuumlccediluumlk bir tartışmadan kaynaklanmıştır59 Resmicirc

belgelere goumlre Ahıskkalılarla Oumlzbekler arasındaki ilk ccedilatışma 20 Mayıs 1989rsquoda Fergana

iline bağlı Kuvasay kasabasında Ahıskalı ve Oumlzbek genccediller arasında ccedilıkan tartışmalarla

başlamış 22 Mayısrsquota kavgaya doumlnuumlşmuumlştuumlr 24 Mayısrsquota tartışmalar tekrarlanmış devlet

youmlneticilerinin ve aksakalların muumldahalesiyle yatıştırılmıştır60 Olaylar 3-4 Haziran

55 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 228 231 56 Aslan Ahıska s 13 57 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 58 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 400 401 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683 59 Aslan Ahıska s 13 Hasanoğlu İbrahim 25 Yıldoumlnuumlmuuml muumlnasebetiyle Ahıska Tuumlrklerinin

Fergana Faciası Bizim Ahıska Sayı 34 Ankara Bahar 2014 s 11 60 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 344

13

itibaricircyle Fergana Margila Taşlak ve Kuvasay vilacircyetlerinde tam bir ayaklanma halini

almış61 ve ancak 15 Haziranrsquoda yatıştırılabilmiştir62

1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler

Fergana Vadisinde başlayarak uumllke geneline yayılan şiddet olaylarının hangi

gerekccedilelerden oumltuumlruuml vuku bulduğu guumlnuumlmuumlzde dacirchi bilinememektedir Ccedilatışmaya sebep

oluşturacak hiccedilbir somut sorunun olmadığı Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin dil din ve

diğer kuumlltuumlrel oumlğeler accedilısından oumlnemli sayılabilecek bir boumlluumlnme olmadan uzun yıllar

birlikte yaşadığı Ahıska Tuumlrkleri iccedilin ccedilatışmaların beklenmedik bir gelişme olduğu

belirtilmektedir63

Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik saldırıların gerccedilek sebepleri belirlenemese de basit bir

kavganın zamanla buumlyuumlmesinin temeli sosyo-ekonomik ve sosyo-politik gelişmelerin

incelenmesini gerektirmektedir Buna goumlre Oumlzbekistanrsquoın ekonomik sorunları nuumlfus

artışı ve işsizlikle daha da koumltuuml hale gelmiş bu durum etnik azınlıklara karşı duumlşmanlık

duyulmasına sebep olmuştur64 Birccedilok Oumlzbek işsiz olmalarına gerekccedile olarak Ahıska

Tuumlrklerinin de aralarında bulunduğu etnik olarak Oumlzbek olmayan Alman Kırım Tatar

Yahudi ve Rus grupların işlerini ellerinden almalarını kabul etmiştir 65

61Aslan Ahıska s 13 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml

s 11 62 Aslan Ahıska s 13 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 48 Uluslararası toplum

Fergana olayları vasıtasıyla Ahıska Tuumlrklerinin sorunlarından haberdar olmuştur Bkz Faigov

Orkhan Ahıskalı Kimliğinin Kuumlreselleşmesi Giresun Uumlniversitesi İslami İlimler Fakuumlltesi

Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları

Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And Social Problems Of

Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s 491 63 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 62 64 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 8 Yuumlzbey

Ahıskalı Tuumlrkler s 683 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 27 65 Uumllkede birccedilok etnik azınlık varken kendilerine her bakımdan yakın olan Ahıska Tuumlrklerinin

duumlşman ilacircn edilmesi ve saldırılara uğraması kendilerini koruyacak siyasicirc bir guumlcuumln olmamasına

bağlanmıştır Bkz AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62

14

1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları

Yaşanan olaylarda binlerce oumlluuml ve yaralı olmuştur Ahıska Tuumlrkleri Sovyet Guumlvenlik

Kuvvetleri tarafından Fergana dışına kurulan kamplara yerleştirilmiş buumlyuumlk bir kısmı da

Kazakistanrsquoa Tuumlrkmenistanrsquoa ve Azerbaycanrsquoa goumlccedil etmiştir66 Farklı kaynaklarda değişik

rakamlara rastlamak muumlmkuumln olmakla birlikte ccedilatışmalarda 66rsquosı Ahıska Tuumlrkuuml 116

kişinin oumllduumlğuuml 2000 civarında insanın yaralandığı accedilıklanmıştır67 Ccedilatışmalardan kaccedilan

Ahıska Tuumlrklerinin sığındığı fabrika okul ve parti binaları yakılmıştır Can

guumlvenliklerinin sağlanması iccedilin 11000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln yerleştirildiği kışlalarda noumlbet

tutulmuştur Olaylar neticesinde yaklaşık olarak 13000 Ahıska Tuumlrkuuml boumllgeden

uzaklaştırılmıştır68

Ahıska Tuumlrklerinin boumllgeden uzaklaştırılmasıyla Ferganada durum bir suumlre sakinleşmişse

de 1990 yılının Şubat ve Mart aylarında uumllkenin farlı boumllgelerinde Ahıska Tuumlrklerine

youmlnelik saldırılar gerccedilekleşmiştir69 Fergana olaylarının Oumlzbekistanrsquoın geneline

yayılmasıyla yaklaşık olarak 80000 Ahıska Tuumlrkuuml bir yıl iccedilerisinde Oumlzbekistanı terk

etmek zorunda kalmıştır70 Ahıska Tuumlrklerinin boşalan evlerine ve iş yerlerine Oumlzbekler

yerleştirilmiştir Ahıska Tuumlrkleri Rusyarsquonın terk edilmiş kırsal boumllgelerine yerleştirilmiş

boumllgede tarım ve hayvancılık yapacak iş guumlcuumlnuuml sağlamıştır 71 Fergana olayları

Oumlzbekistanrsquoda yapılan yolsuzlukları unutturmuş ayrıca Oumlzbekistanda yaşayan Rusların

boumllgeden olası goumlccediluumlnuuml oumlnlemiştir Neticede Fergana olaylarından Oumlzbekistan ve Rusya

kacircrlı ccedilıkmıştır72

66 Aslan Ahıska s 13 67 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 68 Halidov İslacircm Ahıska Tuumlrklerinin Uluslararası Oumlrguumltler Nezdindeki Temasları Sakarya

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya 2011 s 40 69 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 15 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 Nodia (ed)

Ethnic ndash Confessional s 45 70 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s

6 71AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64 Nodia (ed) Ethnic ndash Confessional s 46 Uumlren

Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 136 72 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64

15

1 3 3 Krasnodar Sorunu

1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu

Fergana vilacircyetinde başlayarak uumllke geneline yayılan olaylar sebebiyle yaklaşık olarak

80000 Ahıska Tuumlrkuuml Oumlzbekistanrsquodan ayrılarak başta Rusya ve Azerbaycan olmak uumlzere

SSCBnin ccedileşitli cumhuriyetlerine goumlccedil etmek zorunda kalmıştır73

80000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln 50000rsquoden fazlası SSCB İccedilişleri Bakanı ve Bakanlar Kurulu

Başkanı Rıjkovrsquoun talimatıyla Rusyarsquonın farklı vilacircyetlerine yerleştirilmiştir74 Rusyarsquonın

orta boumllgelerine yerleştirilen Ahıska Tuumlrkleri zamanla Kuzey Kafkasyarsquoya goumlccedil etmeye

başlamış bu goumlccediller Krasnodar vilacircyetinde yoğunlaşmıştır75 Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun en

yoğun olduğu Rus vilacircyeti Krasnodar olmuştur76 Fergana olaylarından sonra

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusu 17000e ulaşmıştır Ayrımcı politikalara en ccedilok

Krasnodar boumllgesindeki Ahıska Tuumlrkleri maruz kalmıştır77

1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları

İhlacirclleri

Krasnodar SSCBrsquonin dağılmasıyla birlikte Ermenistanda Guumlrcistanda ve

Azerbaycanrsquoda yaşayan halkların goumlccedil ettiği ekonomik sosyal siyasicirc ve kuumlltuumlrel

gerginliklerin yaşandığı bir boumllge olmuştur78 Boumllgedeki Slavların koruyucusu ve

73 Osipov Alexander G Russian Experience Of Ethnic Discrimination Meskhetians İn

Krasnodar Moscow 2000 s 9 10 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s 6 74 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili

Politikaların s 51 75 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 108 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 76 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Lynch Lives on Hold s 43 77AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s1 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 47 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 111 Sargın Ahıska

Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 88 78 Aslan Ahıska s 26 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683

16

savunucusu roluumlnuuml uumlstlenen Kozak oumlrguumltlenmeler Slav olmayan topluluklara karşı

duumlşmanca davranmıştır79

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrklerinin zamanla artan nuumlfusu milliyetccedili grupları rahatsız

etmeye başlamıştır Ahıska Tuumlrkleri Krasnodarda İslacircm Devleti kurma amacı taşımakla

succedillanmış80 Ccedileccedilenistan ve Abhazya olaylarına Tuumlrkiyersquonin destek verdiği boumllgeye silacirch

yardımı yapıldığı Rusyarsquonın guumlvenliği accedilısından Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska

Tuumlrklerinin tehlike arz ettiği savunulmuştur81 Krasnodarda istenmeyen Ahıska Tuumlrkleri

boumllgeyi terk etmeye zorlanmıştır Bu amaccedilla faaliyet goumlsteren Kozak oumlrguumltleri Ahıska

Tuumlrklerinin en buumlyuumlk sorunlarından biri olmuştur82 Yerel youmlnetimlerin ve basın

organlarının desteğini alan Kozak oumlrguumltler83 devletin accedilık olarak yapamayacağı şeyleri

devlet adına yapmıştır84 Ahıska Tuumlrkleri paramiliter Kozak gruplarının yumuşak etnik

temizliğiyle karşı karşıya kalmıştır 85

Ahıska Tuumlrklerinin Rusyarsquonın iccedil boumllgelerine yerleşmelerini sağlama amacıyla ayrımcı

politikalar uygulanmaya başlanmıştır Ayrımcı politikalara maruz kalan Ahıska Tuumlrkleri

vatandaşlık eğitim muumllkiyet ccedilalışma ve sosyal guumlvenlik haklarından mahrum

bırakılmıştır 86 Fergana olayları sonrasında boumllgeye ilk gelen 3000 Ahıska Tuumlrkuumlne

vatandaşlık hakkı tanınırken daha sonra gelenlere bu hak tanınmamıştır 1991 yılında

kabul edilerek 6 Şubat 1992rsquode yuumlruumlrluumlğe giren Rusya Federasyonu (RF) vatandaşlık

kanunu huumlkuumlmleri dağılma oumlncesi RFde bulunanların vatandaşlık hakkına sahip

olacağını huumlkme bağlarken Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska Tuumlrkleri vatandaşlığa kabul

79 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 85 86 80 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 81 Aslan Ahıska s 27 82 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 83 Aslan Ahıska s 26 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 84 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 11 85Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 85 86 Swerdlow Steve Understanding Post ndash Soviet Ethnic Discrimination and

the Effective Use of US Refugee Resettlement The Case of the Meskhetian Turks of Krasnodar

Krai California Law Review Vol 94 Issue 6 California 2006 s 1838 AydınguumlnAydınguumln

Ahıska Tuumlrkleri s 122 86 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 106 109 111 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 84 Lynch Lives on Hold s 43

17

edilmemiştir Eski SSCB pasaportu ile dolaşan Ahıska Tuumlrklerine Rusya Federasyonu

pasaportu verilmemiştir Ahıska Tuumlrkleri geccedilerli herhangi bir kimlik belgesi olmadan

Krasnodarda zor şartlar altında yaşamak zorunda kalmış pasaport verilmediği iccedilin uumllke

dışına ccedilıkamamıştır 87

Yerel makamlar Ahıska Tuumlrklerinin tuumlm gelir kaynaklarını keserek boumllgeden gitmelerini

amaccedillamış ayrımcı bir yasal mekanizma tesis ederek uygulamaya koymuştur Bu amaccedilla

2002 yılında Ahıska Tuumlrklerine toprak kiralanması yasaklanmış topraklarını kiralayan

kişiler cezalandırılmıştır Bu uygulama Ahıska Tuumlrklerinin oumlnemli gelir kaynağının

kesilmesine sebep olmuş yaklaşık olarak 40 Ahıska Tuumlrkuuml bu kararı protesto etmek

amacıyla 10 guumln accedillık grevi yapmaya karar vermiştir Rusya Devlet Başkanı Vladimir

Putinin Ahıska Tuumlrklerinin maruz kaldıkları insan hakları ihlacircllerini incelemek uumlzere bir

komisyon kurmasıyla accedillık grevine son verilmiştir88 Yaşam koşullarını Devlet Başkanı

Putine iletmeleri neticesinde Ahıska Tuumlrklerinin Rusya vatandaşı sayıldığı bulundukları

boumllgede mahkemeye başvurarak pasaportlarını almaları gerektiği şeklinde bir cevap

iletilmiştir Mahkemeye başvurarak pasaport alan birkaccedil Ahıska Tuumlrkuuml olmuşsa da yerel

idaricirc organların baskıları sonucu mahkemeler vatandaşlık başvurularını reddetmiştir89

Krasnodar Valisi Tkaccedilov katıldığı bir televizyon programında baskıcı uygulamaların

hak kaybına uğramalarını oumlnleme amacı taşıdığını belirtmiştir Hırvatları Yugoslavyaya

kabul eden Sırpların Hırvat nuumlfusunun artmasıyla hak kaybı yaşadığına aynı akıbete

uğramamak iccedilin benzer politikalar benimsediklerine değinmiştir Ahıska Tuumlrklerinin

boumllgeden uzaklaştırılacağını ev baskını ve sıkı kontrollerle yakalanarak kamplarda

toplayacaklarını sorguya ccedilekeceklerini accedilıklamıştır90 Rus Huumlkuumlmetinin arkasında

olduğunu soumlyleyen Vali soumlzluuml uyarıların bir sonuccedil vermediğini bu sebeple de Ahıska

87Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 158 AydınguumlnAydınguumln Ahıska

Tuumlrkleri s 46 88AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 9 11

Swerdlow Understanding s 1842 89 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 159 90 Swerdlow Understanding s 1839

18

Tuumlrklerini sınırdışı edeceklerini birkaccedil ay iccedilerisinde charter uccedilakları ile boumllgeden

ccedilıkaracaklarını accedilıklayarak suumlrguumln sinyali vermiştir91

1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil

9 Nisan 2002de Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği (BMMYK) Ahıska

Tuumlrklerine uygulanan etnik ayrımcılığın kaygı verici olduğunu belirterek 13000den fazla

insanın suumlrguumln tehlikesi altında olduğu uyarısında bulunmuştur92 Mevcut şatların Ahıska

Tuumlrklerini her accedilıdan koruyacak ve guumlvenliklerini sağlayacak uumlccediluumlncuuml bir uumllkeye

yerleştirilmelerini gerekli kılmasıyla uluslararası oumlrguumltler bu youmlnde ccedilalışmalara

başlamıştır93

2002 yılında Uluslararası Af Oumlrguumltuuml (UAOuml)nuumln ABD Muumllteci Programı yetkilileriyle

yaptığı goumlruumlşme Ahıska Tuumlrklerinin Muumllteci Programıyla ABDye kabul edilmelerini

sağlayan oumlnemli bir gelişme olmuştur 2004 yılında ABD uzun zamandır ccedileşitli

ayrımcılıklara maruz kalan Ahıska Tuumlrklerinin ABDye iskacircnına youmlnelik bir placircn

geliştirme kararı almıştır94 ABD Muumllteci Programı 1 Şubat 2004te başlatılmıştır

Program Uluslararası Goumlccedil Oumlrguumltuuml (UGOuml) tarafından youmlnetilmiştir95 UGOuml yaklaşık

olarak 10000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln muumllteci statuumlsuumlyle Amerikaya yerleşmesi iccedilin

ccedilalışmalara başlamış96 Muumllteci Programının iccedileriği kapsamı ve şartları hakkında

bilgilendirme faaliyetlerinde bulunmuştur Bu kapsamda muumllteci statuumlsuumlyle ABDye

91 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 164 92Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 161 UNHCR Ethnic Minorities Could Face

Deportation From Russia Under New Decree

httpwwwunhcrorgnewslatest200243cadd4404ethnic-minorities-face-deportation-russia-

under-new-decreehtmlquery=krasnodar (Erişim Tarihi 22112016) 93 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 121 94AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 12

Swerdlow Understanding s 1854 1861 95AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 123 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 96 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 162

v

OumlZET

ALPBAZ Eda Geri Doumlnuumlş Yasası Ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcistan

Cumhuriyetirsquone Doumlnuumlşuuml Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018

Ccediloğunluğunu Ahıska Tuumlrklerinin oluşturduğu iccedilinde az sayıda Kuumlrt ve Hemşinrsquoin de

bulunduğu Ahıska Tuumlrkleri kimliği ile nitelendirilen topluluk anavatanları olan Ahıska

Boumllgesinden 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği doumlneminde herhangi bir

sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln edilmiştir Suumlrguumlnde son derece zor koşullarda hayatlarını

suumlrduumlrmelerine rağmen zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşmuşlardır Bununla birlikte Ahıska

Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml ccedileşitli girişimlere rağmen muumlmkuumln olamamıştır

Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycan Tuumlrkiye Oumlzbekistan Tuumlrkmenistan

Kazakistan ve Amerika Birleşik Devletlerirsquonin olduğu ccedileşitli devletlerde yaşamaktadırlar

SSCBrsquo nin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilerisinde kalmıştır Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone uumlyeliği

ccedilerccedilevesinde Ahıska Tuumlrklerinin anavatanlarına doumlnuumlşuuml tekrar guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirme yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir

Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmek iccedilin bir yasa ve bu yasanın uygulanması iccedilin

kararnameler ccedilıkartmıştır Buna rağmen Guumlrcistan geri doumlnuumlşuuml gerccedilekleştirmeye hiccedilbir

zaman istekli olmamış yasaya ve kararnamelere de geri doumlnuumlşuuml zorlaştıracak huumlkuumlmler

koymuştur Avrupa Konseyi de Ahıska Tuumlrklerinin geri doumlnuumlş suumlrecinde etkili

olamamıştır

Anahtar Soumlzcuumlkler

Ahıska Tuumlrkleri İkinci Duumlnya Savaşı 1944 Suumlrguumlnuuml Guumlrcistan Geri Doumlnuumlş Yasası

vi

ABSTRACT

ALPBAZ Eda The Return Of The Meskhetian Turks To Republic Of Georgia Under

The Return Act Masterrsquos Thesis Ankara 2018

The group characterised under the identity of Ahiskan Turks where the Ahiskan Turks

comprise the majority of this group including a small number of Kurds and Hemşins

were exiled from theirm homeland to different parts of the country in 1944 during the

period of the Soviet Socialist Republics without any specific reason Their homeland is

called Ahiska region where is now in the Republic of Georgia Even though they have

been maintained their lives under the regime of martial law and rigor conditions Ahiskan

Turks have liberated over time However return to their homeland has not been possible

despite various initiatives At the present time Ahiskan Turks live in various countries

including Azerbaijan Turkey Uzbekistan Turkmenistan Kazakhstan and USA

After the collapse of the USSR in 1991 the homeland of the Ahiskan Turks remained

within the borders of the Republic of Georgia The return of this community which had

been detached from its homelands once again came to the force in the membership of

Georgia to the Council of Europe and Georgia has been under the obligation to perform

their return as a condition of EC membership Georgia has issued a law to ensure the

return of Ahiskali Turks to the country and has made various regulations for the

implementation of this law

Georgia has issued a law to implement the return and decrees for the implementation of

this law Nevertheless Georgia has never been willing to perform the return and has made

provisions of law and decrees that will make difficult the return The Council of Europe

has not been effective in the process of Ahiska Turkrsquos return

Keywords

Ahiskan Turks The Second World War Exile In 1944 Georgia Return Act

vii

İCcedilİNDEKİLER

KABUL VE ONAY İ

BİLDİRİM İİ

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI İİİ

ETİK BEYAN İV

OumlZET V

ABSTRACT Vİ

İCcedilİNDEKİLER Vİİ

KISALTMALAR DİZİNİ X

GİRİŞ 1

1 BOumlLUumlM 3

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKLERİ

3

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU 3

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ 4

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER 6 1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 6

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil 6 1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml 8 1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi 9 1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları 10

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları 12 1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi 12 1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler 13 1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları 14

1 3 3 Krasnodar Sorunu 15 1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu 15 1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları İhlacirclleri 15 1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil 18

1 4 AHISKA TUumlRKLERİNİN ANAVATANA DOumlNUumlŞ MUumlCADELESİ 19 1 4 1 Pasif Muumlcadele Doumlnemi 19

viii

1 4 2 Aktif Muumlcadele Doumlnemi 22 1 4 3 Uluslararası Placirctformlarda Muumlcadele Doumlnemi 24

2 BOumlLUumlM 27

ULUSLARARASI HUKUK ACcedilISINDAN AHISKA TUumlRKLERİNİN VATANA

DOumlNUumlŞ SORUNU 27

2 1 VATANA DOumlNUumlŞ SORUNU VE SORUNA TARAF DEVLETLER 27 2 1 1 Sorunun Tanımı 27 2 1 2 Soruna Taraf Devletler 28 2 1 3 Taraf Devletlerin Soruna Yaklaşımı 29

2 2 GUumlRCİSTANIN AVRUPA KONSEYİ UumlYELİĞİNİN SORUNA HUKUKİ ETKİLERİ 31 2 2 1 Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyirsquone Uumlyeliği 31 2 2 2 Uumlyeliğe Kabul Şartı Olarak Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlşlerini Sağlama Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml 33 2 2 3 Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln Uluslararası Hukuk Accedilısından Değerlendirilmesi 34 2 2 4 Avrupa Konseyi Belgelerinde Vatana Doumlnuumlş Sorunu 36

2 3 AHISKA TUumlRKLERİNİN ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN HAKLARI 39

3 BOumlLUumlM 44

GUumlRCİSTAN CUMHURİYETİrsquoNİN VATANA DOumlNUumlŞ CcedilERCcedilEVESİNDE

YAPTIĞI HUKUKİ DUumlZENLEMELER 44

3 1 5261 SAYILI VE 11 TEMMUZ 2007 TARİHLİ VATANA DOumlNUumlŞ YASASI 44 3 1 1 Yasanın Hazırlık Suumlreci 44 3 1 2 Yasada Yer Alan Huumlkuumlmlerin İccedileriği Ve Değerlendirilmesi 46

3 1 2 1 Yasanın Amacı Ve Yasada Kullanılan Terminoloji 46 3 1 2 2 Başvuruda Bulunma Hakkı Tanınanlar 47 3 1 2 3 Başvuruların Yapılması İle İlgili Usul 47 3 1 2 4 Başvuruların Kayıt Edilme Ve İncelenme Suumlreci 49 3 1 2 5 Başvurular Hakkında Değerlendirme Sonucu Verilen Kararlar 51 3 1 2 6 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlne Dayanılarak Guumlrcistan Vatandaşlığının Elde Edilmesi 52 3 1 2 7 Geri Doumlnuumlş Statuumlsuumlnuuml Durduran Ve İptal Eden Haller 53

3 2 HUumlKUumlMET KARARLARI DUumlZENLEMELERİN İCcedilERİĞİ VE YORUMU 54 3 2 1 276 Sayılı Ve 17 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 54 3 2 2 299 Sayılı Ve 28 Aralık 2007 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 59 3 2 3 3 Sayılı Ve 9 Ocak 2008 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 61 3 2 4 87 Sayılı Ve 30 Mart 2010 Tarihli Huumlkuumlmet Kararı 62

3 3 2007 YILI SONRASINDA AHISKA TUumlRKLERİNİN GUumlRCİSTANA DOumlNUumlŞLERİ 64

SONUCcedil 68

KAYNAKCcedilA 78

ix

EK 1 ORJİNALLİK RAPORU 90

EK 2 ETİK KURUL İZNİ MUAFİYET FORMU 91

EK 3 11 TEMMUZ 2007 TARİH VE 5261 SAYILI GUumlRCİSTAN YASASI 92

EK 4 17 ARALIK 2007 TARİH VE 276 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 98

EK 5 28 ARALIK 2007 TARİH VE 299 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 103

EK 6 9 OCAK 2008 TARİH VE 3 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ KARARI

108

EK 7 30 MART 2010 TARİH VE 87 NOrsquoLU GUumlRCİSTAN HUumlKUumlMETİ

KARARI 110

x

KISALTMALAR DİZİNİ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

AGİT Avrupa Guumlvenlik ve İşbirliği Teşkilatı

AİHK Avrupa İnsan Hakları Komisyonu

AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AK Avrupa Konseyi

AKMP Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi

AUumlHFD Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

BDTK Birleşik Devletler Topluluğu Konferansı

Bkz Bakınız

BM Birleşmiş Milletler

BMMYK Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği

C Cilt

KP Komuumlnist Parti

KPMK Komuumlnist Parti Merkez Komitesi

RF Rusya Federasyonu

RG Resmicirc Gazete

s Sayfa

S Sayı

SSC Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

xi

SUumlHFD Selccediluk Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

UAD Uluslararası Adalet Divanı

UAOuml Uluslararası Af Oumlrguumltuuml

UGOuml Uluslararası Guumlvenlik Oumlrguumltuuml

1

GİRİŞ

Anavatanları Guumlrcistan Cumhuriyeti iccedilindeki Ahıska boumllgesi olan ve Ahıska Tuumlrkleri

olarak adlandırılan topluluk 1944rsquote Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)

doumlneminde uumllkenin farklı kesimlerine belirli bir sebep goumlsterilmeksizin suumlrguumln

edilmişlerdir Suumlrguumlnde zor koşullar ve sıkıyoumlnetim altında hayatlarını suumlrduumlrmuumlş Ahıska

Tuumlrkleri zamanla oumlzguumlrluumlklerine kavuşsalar da ccedileşitli girişimlere rağmen anavatanlarına

doumlnmeleri muumlmkuumln olmamıştır Ahıska Tuumlrkleri guumlnuumlmuumlzde aralarında Azerbaycanın

Tuumlrkiyenin Oumlzbekistanın Kazakistanın ve ABDnin olduğu ccedileşitli uumllkelerde

yaşamaktadırlar

SSCBrsquonin 1991rsquode dağılmasından sonra Ahıska Tuumlrklerinin anavatanları Guumlrcistan

Cumhuriyeti sınırları iccedilinde kalmıştır Bu topluluğun anavatanlarına geri doumlnuumlşuuml

Guumlrcistanrsquoın Avrupa Konseyi (AK)rsquone uumlyeliği ccedilerccedilevesinde guumlndeme gelmiş ve

Guumlrcistan AK uumlyeliğinin bir koşulu olarak onların geri doumlnuumlşuumlnuuml gerccedilekleştirme

yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altına girmiştir Bu amaccedilla bir yasa ccedilıkaran Guumlrcistan bu yasanın

uygulanmasıyla ilgili ccedileşitli duumlzenlemeler yapmıştır

Tezimizin amacı Ahıska Tuumlrklerinin ve Ahıska boumllgesinin tarihi uumlzerinde kısaca durup

Ahıska Tuumlrkleri sorununu uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde genel olarak değerlendirmek

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin vatana doumlnuumlşleri sağlamak amacıyla yaptığı duumlzenlemeleri ele

alarak bunların amacı gerccedilekleştirmeye uygun olup olmadığını geri doumlnuumlş suumlrecinin

gerektiği gibi gerccedilekleşip gerccedilekleşmediğini uluslararası hukuk ccedilerccedilevesinde ortaya

koymaktır

Tezimizin ilk boumlluumlmuuml Tarihi Suumlreccedilte Ahıska Boumllgesi ve Boumllgedeki Ahıska Tuumlrkleri

başlıklı olup bu boumlluumlmde Ahıska Boumllgesinin coğrafi konumu uumlzerinde durulacak takiben

Ahıska Tuumlrkuuml kimliğinin tarihteki varlığı ve Ahıska sorununu ortaya ccedilıkaran gelişmeler

suumlrguumln oumlncesinden 2000rsquoli yıllara kadar uzanan bir suumlreccedilte ortaya konulacaktır 1

boumlluumlmde son olarak Ahıska Tuumlrklerinin vatana doumlnuumlş muumlcadelesi pasif aktif ve

uluslararası platformlarda muumlcadele doumlnemi olarak iincelenecektir

2 boumlluumlmuumln başlığı Uluslararası Hukuk Accedilısından Ahıska Tuumlrklerinin Vatana Doumlnuumlş

Sorunu olup bu boumlluumlmde Ahıska Tuumlrkleri sorunu tanımlanarak sorunun tarafları uumlzerinde

2

durulacak Guumlrcistanrsquoın AK uumlyeliğinin geri doumlnuumlş sorununa hukuki etkileri ele alınacaktır

AK belgelerinde bu sorunun ne şekilde yer aldığına da değinilecektir

Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin Vatana Doumlnuumlş Ccedilerccedilevesinde Yaptığı Hukuki Duumlzenlemeler

başlığını taşıyan 3 Boumlluumlmde Guumlrcistan tarafından kabul edilmiş olan 5261 Sayılı Eski

Sovyetler Birliği Tarafından 20 Yuumlzyılın 40rsquolı Yıllarında Guumlrcistanrsquodan Zorla Goumlccedile Tabi

Tutulan Şahısların Geri Doumlnuumlşuuml Hakkında Yasanın oumlncelikle hazırlık suumlreci ele alınacak

takiben Yasarsquonın maddeleri teker teker accedilıklanarak değerlendirilecektir İzleyen

boumlluumlmlerde de Yasanın uygulanmasıyla ilgili huumlkuumlmet kararlarının iccedileriği ortaya

konularak bunlar yorumlanacak ve Ahıska Tuumlrklerinin 2007 sonrasında Guumlrcistanrsquoa geri

doumlnme suumlreccedilleri uumlzerinde durulacaktır Soumlz konusu suumlreccedil ccedilerccedilevesinde Yasa amaca

uygunluğu bakımından değerlendirilecektir

Siyasi sosyal ekonomik ve hukuki boyutları olan ccedilok youmlnluuml bir incelemenin konusu

olabilecek Ahıska Tuumlrklerinin vatanlarına doumlnuumlşuuml sorunu aynı zamanda tarihi adaletin

gerccedilekleştirilmesi bakımından da oumlnem arz etmektedir Bu bakımdan soumlz konusu sorunun

insan haklarını da ilgilendiren bir boyutu da şuumlphesiz vardır Bu muumltevazı ccedilalışma tarihi

adaletin gerccedilekleştirilmesine ve suumlrguumln edilmiş kimselerin hukukunun korunmasına bir

nebze olsun katkıda bulunur ise kendimizi bahtiyar sayarız

3

1 BOumlLUumlM

TARİHİ SUumlRECcedilTE AHISKA BOumlLGESİ VE BOumlLGEDEKİ

AHISKA TUumlRKLERİ

11 AHISKA BOumlLGESİNİN COĞRAFIcirc KONUMU

Tuumlrk kuumlltuumlruumlnuumln ayrıntılarıyla işlendiği Dede Korkut Kitabı1 Ahıska adının geccediltiği

Tuumlrkccedile ilk kaynaktır2 Ahıska adı Dresden nuumlshasının3 Kazan-Beyin oğlu Uruzun tutsak

olduğunu beyan eden IV Boyunda Ak-Saka kelimesi ile tanımlanmıştır4 Ak-Saka Ak-

Kale anlamına gelmektedir5

1 Dede Korkut Kitabı Oğuz Tuumlrkleri hakkında bilgi veren on iki destansı hikacircyeden oluşmaktadır

Hikacircyeler aynı doumlnemde aynı boumllgede yaşayan ve birbirlerine ccedileşitli şekillerde bağlı bulunan

Oğuz beyleri etrafında toplanmıştır Beylerin ccedilevresi ve yaşayışı farklı olaylarla canlandırılırken

adetleri gelenekleri ve ccedileşitli youmlnleriyle buumltuumln bir Oğuz kavminin hayatı hikacircyelere

aksettirilmiştir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı I Giriş - Metin -

Faksimile Ankara 1994 Kırzıoğlu M Fahrettin Dede-Korkut Oğuznameleri Ankara 2000

Ergin Muharrem Dede Korkut Kitabı 2003 (Basım yeri yok) Sepetccedilioğlu Necati M Dede

Korkutun Kitabı İstanbul 1998 Hacaloğlu YuumlcelMemişoğlu Ragıp Dede Korkut

Destanlarında Adları Geccedilen Oğuz Beylerinin İzlerini Taşıyan Yer Adları Uumlzerine Bir Deneme

Sosyal Siyaset Konferansları 49 Kitap Prof Dr Turan Yazgana Armağan Oumlzel Sayısı İstanbul

2006 s 771-815 2 Aslan Kıyas Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 2 3 Dede Korkut Kitabının Dresden ve Vatikan nuumlshaları bulunmuştur Vatikan nuumlshası hikacircyelerin

sayısı bakımından eksiktir Dede Korkut Kitabının asıl ve buumlyuumlk nuumlshası Dresdendir Dresden

nuumlshası 19 yuumlzyılda Dresden Kuumltuumlphanesinde bulunmuştur Birbirinden bağımsız on iki destansı

hikacircyeyi iccedilermektedir Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I s 3 33 56 57 64-

70 Dresden nuumlshasında sırasıyla Dırsa-Han Oğlı Boğaccedil-Han Salur Kazanın Evinin

Yağmalanması Kam Buumlre Oğlu Bamsı Beyrek Kazan Beyin Oğlu Uruz Beyin Esir Duumlştuumlğuuml

Duha Koca Oğlu Dumrul Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Kazılık Koca Oğlu Yigenek Basatın

Depegoumlzuuml Oumllduumlrduumlğuuml Begil Oğlu Ermenin Uşun Koca Oğlu Segrekin Salur Kazanın Oğlu

Uruzun Tutsaklıktan Ccedilıkarıldığı İccedil Oğuza Taş Oğuz Asi Olup Beyrekin Oumllduumlğuuml başlıklı destansı

hikacircyeler anlatılmaktadır Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Ergin Dede Korkut Kitabı I 4-22 Kırzıoğlu

Dede-Korkut s 7 58-129 4 Ahıska kelimesi Ak-Saka Kalasında kafirun casusu vardı ifadesiyle yer almaktadır Ergin

Dede Korkut Kitabı I s 157 5 Kırzıoğlu Dede-Korkut s 64 65

4

Ahıska Adıgoumln Aspinza Ahılkelek ve Bogdanovka gibi yerleşim birimlerini kapsayan

coğraficirc alan Ahıska boumllgesi olarak ifade edilmektedir6 Ahıska boumllgesi Guumlrcuumller

tarafından Axal-Tsixe (Yeni Kale) Sa-Mskhe (Mesx Yurdu) ve Sa-Atabago (Atabek

Yurdu) olarak ifade edilmektedir7 Boumllge tarihi kaynaklarda Mesketya olarak da

geccedilmektedir8

Ahıska boumllgesi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)rsquonin dağılmasıyla

bağımsızlığını kazanan Guumlrcistan Cumhuriyetirsquonin sınırları iccedilerisinde yer almaktadır Bu

coğrafya Guumlrcistanrsquoın on iki idaricirc boumllgesinden biridir İdaricirc yapılanmada Ahıska-

Cavaheti (Samtshe-Cavaheti) olarak isimlendirilmektedir9 Guumlrcistanın guumlneybatısında

Tuumlrkiye Cumhuriyetirsquonin kuzeydoğusunda yer alan boumllge Ardahan ile sınır

oluşturmaktadır Tuumlrkgoumlzuuml Sınır Kapısına 15 kilometre mesafededir Boumllgenin toplam

yuumlz oumllccediluumlmuuml 6260 kilometre karedir10

1 2 TARİHİ SUumlRECcedilTE BOumlLGEDEKİ AHISKA TUumlRKUuml KİMLİĞİ

Ahıska boumllgesinin tarihi ahalisi iken 1944 senesinde toplu suumlrguumlne tacircbii tutulan

ccediloğunluğunu Tuumlrklerin oluşturduğu iccedilerisinde az sayıda Kuumlrt ve Guumlrcuuml nuumlfusun

bulunduğu grup uumlyeleri Ahıska Tuumlrkuuml kimliği altında birleşerek Ahıska Tuumlrkleri

adlandırması ile tanımlanmıştır11

6 Seferov RehmanAkış Ayhan Sovyet Doumlneminden Guumlnuumlmuumlze Ahıska Tuumlrklerinin Yaşadıkları

Coğrafyaya Goumlccedillerle Birlikte Genel Bir Bakış A General Look Into The Geographical Areas

Where Ahiska Turks Have Been Living Since The Soviet Period Together With The Emigrations

Tuumlrkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 24 Konya 2008 s 395 7 Zeyrek Yunus Tarihin Okunmamış Sayfası Ahıska Uluslararası Succedillar ve Tarih Dergisi

İstanbul 2008 Sayı 5-6 s 53 8Mesketya adı hakkında yeterli bilginin olmadığı MeskMeskhMeskhi kavmi tarafından

verilmiştir Bkz Zeyrek Yunus Ahıska Boumllgesi ve Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2001 s 6 9 Taşdemir Tekin Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Suumlrguumln Ahıskalılar İstanbul

2005 s 17 10 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 395 11 Ahıska Tuumlrkleri şeklindeki adlandırma 1980li yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmıştır

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln oumlncesi suumlreccedilte kendilerini Kafkas Tuumlrkleri olarak tanımlarken Sovyet

SSCB Doumlneminde birlikte yaşadıkları halklar tarafından Tuumlrk olarak isimlendirilmişlerdir Bkz

Aydınguumln AyşeguumllAsker Ali Guumlrcistan De Jure Uumlniter De Facto Parccedilalı Ankara 2012 s 178

(dipnot 81) Guumlrcuumller ise boumllgenin yerli Tuumlrk ahalisini Mesh olarak isimlendirmektedir Bkz

Zeyrek Tarihin Okunmamış Sayfası s 52

5

Ahıska Tuumlrklerinin tarihi ve etnik koumlkeni yeterince araştırılmamıştır12 Ahıska Tuumlrklerinin

tarihine ve etnik koumlkenine ilişkin yerli ve yabancı kaynaklarda farklı değerlendirmeler yer

almaktadır13 Değerlendirmelerin konu hakkında araştırma yapan kişilerin etnik

koumlkeninden savunduğu ideolojiden ve tarihi gerccedilekleri kavrayıp aktarma biccediliminden

etkilendiği savunulmaktadır14

Guumlrcuuml araştırmacılar Ahıska Tuumlrklerinin Guumlrcuuml soylu Hıristiyan bir topluluk olduğunu

Osmanlı İmparatorluğursquonun boumllgede huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yıllarda bu kişilerin

Muumlsluumlmanlaştırılarak Tuumlrkleştirildiğini ileri suumlrmektedir15 Buna goumlre inceleme konusu

olan Muumlsluumlman grup Meshlerin soyundan gelmektedir16 Tuumlrk araştırmacılar ise Mesk

kavminin Guumlrcuuml soylu olmadığı gibi Ahıska Tuumlrklerini de ifade etmediğini zira tarihi

kaynaklarda Mesk kavminin koumlkenine dair accedilık bilgilerin yer almadığını17 Ahıska

Tuumlrklerinin Kıpccedilakların soyundan geldiğini ileri suumlrmektedir18 Buna goumlre Ahıska

Tuumlrklerinin siyasicirc sosyal ve kuumlltuumlrel alanda var olma muumlcadelesine başlamaları ccedilok yeni

olmakla birlikte boumllgedeki etnik mevcudiyetleri Milacircttan Oumlnce (MOuml)ye uzanmaktadır19

MOuml VII yuumlzyılda boumllgeye yerleşen Sakalardan itibaren boumllgede kurulan devletlerin etnik

12 Yuumlzbey İrade Ahıskalı Tuumlrkler ve Kuumlltuumlrleri Turkish Studies International Periodical For the

Languages Literature and History of the Turkish or Turkic Vol 37 Ankara Fall 2008 s 679

SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 13 Değerlendirmeler iccedilin bkz Aydınguumln AyşeguumllAydınguumln İsmail Ahıska Tuumlrkleri- Ulusoumltesi

Bir Topluluk Ulusoumltesi Aileler Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Tuumlrk-Kazak Uumlniversitesi

Ankara 2014 s 35 Modebadze Valeri Historical Background of Meskhetian Turksrsquo Problem

and Major Obstacles to the Repatriation Process International Black Sea University (IBSU)

Scientific Journal Vol 3(1) Georgia 2009 s114 14 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 35 15İbreili Sandro Guumlrcuuml Halkının Tarihi Osmanlı- Guumlrcuuml İlişkileri Uumlzerine Kapsamlı Bir

Araştırma Yay Haz Zeynep Aytekin İstanbul 2014 s 508 509 Trier TomTarkhan-Mouravi

GeorgeKilimmik Forrest Meskhetians Homeward Bound Georgia 2011 s 7 Modebadze

Historical Background s 114 16 Berdzenişvili NikolozCanaşia Simon [Cavahişvili İvane] Guumlrcuumlstan Tarihi İstanbul 2000 s

31 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 7 17 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 6 18 Kırzıoğlu M Fahrettin Yukarı Kuumlr ve Ccediloruk Boylarında Kıpccedilaklar İlk- Kıpccedilaklar (MOuml VIII-

MS VI yuumlzyıl) ve Son- Kıpccedilaklar (1118 1195) ile Ortodoks- Kıpccedilak Atabekler Huumlkuumlmeti

(1267- 1578) (Ahıska Ccedilıldır Eyaleti Tarihinden) Ankara 1992 s 175 Zeyrek Ahıska Boumllgesi

s 176 19 Aslan Ahıska s 6 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 12

6

yapısında Tuumlrk kavimleri etkili olmuştur20 XI yuumlzyılda Anadoluda Tuumlrk siyasicirc

varlığının gerccedilekleşmesiyle boumllgedeki Tuumlrk nuumlfus ağırlığını hissettirmeye başlamıştır21

XII yuumlzyıldan itibaren kuzeyden gelen Kıpccedilak Tuumlrklerinin burayı yurt edindiği

bilinmektedir22

Ahıska boumllgesi 9 Ağustos 1578 tarihinde Safevilere karşı kazanılan Ccedilıldır Meydan

Muharebesinden sonra Serdar Lala Mustafa Paşa tarafından Osmanlı Devleti topraklarına

katılmıştır Ahıska 250 yıl boyunca Osmanlı Devletinin Ccedilıldır Eyaletinin başkenti

olmuştur23 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı sonunda imzalanan 14 Eyluumll 1829 tarihli

Edirne Antlaşmasıyla Ahıska şehri savaş tazminatı olarak Ruslara verilmiştir24 O

tarihten itibaren Ccedilarlık Rusya ve SSCB iccedilinde kalan Ahıska SSCBnin dağılması ve

Guumlrcistanrsquoın bağımsızlığını kazanmasıyla Guumlrcistan sınırları iccedilinde kalmıştır

1 3 AHISKA SORUNUNU ORTAYA CcedilIKARAN TARİHİ GELİŞMELER

1 3 1 14 Kasım 1944 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

1 3 1 1 Suumlrguumln Oumlncesi Suumlreccedil

Tarihi suumlreccedilte değişik doumlnemlerde Ccedilarlık Rusya ve SSCBnin izlediği yayılmacı politika

Kafkasya topraklarında yaşayan Muumlsluumlman toplulukları olumsuz etkilemiştir Oumlzellikle

SSCB tarihinde Stalinizm olarak bilinen doumlnemde devlet mekanizmasının guumlccedillenmesiyle

20 Buntuumlrk Seyfeddin Rus Tuumlrk Muumlcadelesirsquonde Ahıska Tuumlrkleri Ankara 2007 s XV

Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 10 21 BerdzenişviliCanaşia [Cavahişvili] Guumlrcuumlstan s 135 Bilge M Sadık Osmanlı Devleti ve

Kafkasya İstanbul 2005 s 16 Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 55 Aslan Ahıska s 6 22Kırzıoğlu Yukarı Kuumlr s 119 Aydınguumln AyşeguumllBalım-Harding CcediliğdemHoover

MatthewKuznestov IgorSwerdlow Steve Meskhetian Turks-An Introduction to their History

Culture and Resettlement Experiences Washington 2006 s 4 23 Bayraktar Rasim Ahıska- Ccedilıldır Beylerbeyliği İstanbul 2000 s 29 Bilge Osmanlı Devleti

s 217 218 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 176 24 Avşar Bozkurt ZakirTunccedilalp Zafer Suumlrguumlnde 50 Yıl Ahıska Tuumlrkleri Ankara 1995 s 16

Bayraktar Ahıska- Ccedilıldır s 52 Bilge Osmanlı Devleti s 193

7

devlet kaynaklı şiddet desteklenen bir durum olmuştur25 Kendi taraftarlarına bile

kuşkuyla yaklaşan youmlnetim26 sadakatsizlik yapma olasılığı olduğu duumlşuumlnuumllen kişileri ve

etnik grupları 1920rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkistan (Orta Asya)daki ve Sibiryarsquodaki

toplama kamplarına goumlndermiştir27 SSCBnin izlediği bu baskıcı politika Ahıska

Tuumlrklerine de yansımış ve boumllgede yaşama koşullarını zorlaştırmıştır28 Bu doumlnemde

birccedilok Ahıska Tuumlrkuuml yasa dışı yollarla Tuumlrkiyeye geccedilmeye ccedilalışmış kaccedilak geccedilişlerde

oumlluumlmler yaşanmıştır29

1930rsquolu yılların başlarında Tuumlrklerin suumlrguumln edileceği hakkında haberler boumllge halkı

arasında dolaşmaya başlamış ancak suumlrguumlnuumln İkinci Duumlnya Savaşı devam ederken

yapılacağı duumlşuumlnuumllmemiştir Suumlrguumlnden bir ay oumlnce boumllgeye asker sevki yapılmış

boumllgenin Tuumlrk koumlylerine gizli bir olağanuumlstuuml durum uygulanarak giriş ve ccedilıkışlar

yasaklanmıştır Ruslar Tuumlrk koumlkenli Muumlsluumlmanlara guumlvenmemekteydi ve İkinci Duumlnya

Savaşırsquona kadar askere almamaktaydı İkinci Duumlnya Savaşırsquonın başlamasıyla birlikte

Ahıska Tuumlrkleri askere alınmaya başlamıştır Ahıska boumllgesinden 15 yaşından 55 yaşına

kadar buumltuumln erkekler toplamda 40000 asker Alman cephesine goumlnderilmiştir Savaşa

goumlnderilen 40000 insanın geride bıraktığı kadınlar ccedilocuklar ve yaşlılar ise Ahıskarsquodan

Borcomrsquoa uzanan demir yolu yapımında ccedilalıştırılmıştır30

25 Bayraktar Rasim Eski Sovyetlerde Tuumlrk Kimliği Ankara 2013 s 38 26 Montefiore Simon Sebag Genccedil Stalin Biyografi İkinci Kitap Ccedilev Yavuz Alogan İstanbul

2010 s 309 318 319 27 Bayraktar Eski Sovyetlerde s 39 Arslan Elif Vatanlarına Doumlnemeyen Son Tuumlrk Topluluğu

Ahıska Tuumlrkleri Avrupadan Asyaya Sorunlu Tuumlrk Boumllgeleri Der Bekir Guumlnay İstanbul 2005

s 649 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 28 İbreili Guumlrcuuml Halkının s 441 442 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Bayraktar

Eski Sovyetlerde s 38 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 398 Hasanoğlu İbrahim

Sovyetler Birliğirsquonde 1944 Suumlrguumlnleri ve İnsan Kayıpları Bizim Ahıska Sayı 40 Ankara

Sonbahar 2015 s 6 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 681 29 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 40 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 SSCB bu

gelişmeden rahatsız olmuş ve Ahıska Tuumlrklerini 1937 yılında Rejim Duumlşmanı olarak ilacircn etmiştir

Ahıska Tuumlrklerine uygulanan baskı bu tarihte daha da fazla olmuştur Bkz Arslan Vatanlarına

Doumlnemeyen s 650 Sargın Hakan Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların Stratejik Boyutu

Marmara Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Tuumlrk Tarihi Ana Bilim Dalı Genel Tuumlrk

Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2006 s 15 30 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 196 197 Ekim 1944rsquote tamamlanan ve Ahıska

Tuumlrklerinin kendi elleriyle inşa ettikleri Borcom-Vale demir yolu hattı trajik bir şekilde daha

sonra kendi suumlrguumlnlerinde kullanılmıştır Bkz Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s

110 Zeyrek Yunus Ahıska Araştırmaları Ankara 2006 s 25

8

1 3 1 2 Ahıska Tuumlrklerinin Toplu Suumlrguumlnuuml

İkinci Duumlnya Savaşı sırasında gerccedilekleştirilen etnik muumlhendislik operasyonuyla birccedilok

halk toplu olarak suumlrguumln edilmiştir 1941 yılında İdil (Volga) Havzasında ve başlıca Rus

şehirlerinde yaşayan Almanlar Tuumlrkistana ve Sibiryarsquoya suumlruumllmuumlştuumlr Bu suumlrguumlnuuml

1944rsquote Kırım Tatar Tuumlrklerinin Kalmukların Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerinin Ccedileccedilenlerin

ve İnguşların suumlrguumlnuuml izlemiştir Kasım 1944te 14 Kasımı 15 Kasıma bağlayan gece

Ahıska Tuumlrkleri suumlrguumln edilen son halk olmuştur31

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkistana topluca suumlrguumln edilmesi SSCBrsquonin Halk İccedilişleri Komiseri

Lavrentiy Beriyarsquonın Devlet Savunma Komitesi Başkanı İ V Stalinrsquoe goumlnderdiği 24

Temmuz 1944 tarihli yazısıyla oumlnerilmiştir32 Beriyanın oumlnerisi Devlet Savunma

Komitesinin 31 Temmuz 1944 tarihli ve 6279 sayılı kararıyla33 yasal dayanağını

kazanmıştır Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln kararı 14 Kasım 1944te uygulamaya

koyulmuştur Oumlnceden boumllgeye yerleştirilen askerler tarafından meydanda toplanan halk

sabaha karşı demir yolu istasyonuna getirilerek 8-10 aile halinde yuumlk vagonlarına

doldurulmuştur34 Binlerce insan Tuumlrkistan iccedillerine doğru yaklaşık bir ay suumlrecek

yolculuğa ccedilıkarılırken35 yuumlzyıllarca yaşadıkları koumly ve kasabalara Guumlrcuumller ve Ermeniler

yerleştirilmiştir36

31 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Modebadze Historical Background s 115 Buntuumlrk

Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 642 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 11 32Oumlneri SSCB sınırının Guumlrcistan kısmında sınır guumlvenliği temin etmek amacı ile Ahıska Adıgoumln

Ahılkelek Aspinza ve Bogdanovka rayonları ile Acaristan Oumlzerk SSCrsquoye bağlı koumlylerden Tuumlrk

Kuumlrt ve Hemşin olmak uumlzere 16700 hanenin toplam 86000 kişilik nuumlfusunun Kazakistan

Oumlzbekistan ve Kırgızistan SSCBye tahliye edilmesi uygun goumlruumllmektedir Ifadesiyle iletilmiştir

Ayrıntılı bilgi iccedilin bkz Aslan Ahıska s 37 38 33 Karar metni iccedilin bkz Aslan Ahıska s 39-43 34 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 198 Aslan Ahıska s 8 35 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 36 Buntuumlrk Seyfeddin Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Suumlrguumlnuuml Giresun Uumlniversitesi İslami

İlimler Fakuumlltesi Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve

Sosyal Sorunları Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And

Social Problems Of Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s

90 91 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 Arslan Vatanlarına Doumlnemeyen s 660 Nodia Ghia (ed)

Ethnic ndash Confessional Groups and Challenges to Civic Integration in Georgia Azeri Javakheti

Armenian and Muslim Meskhetian Communities Tibilisi 2002 s 42

9

Kış mevsiminin yaşandığı tarihlerde suumlrguumln soğuğun accedillığın ve oumlluumlmlerin eşliğinde

gerccedilekleşmiştir Yolculuk esnasında tifo salgını başlamış gerekli sağlık hizmetinin

sağlanamaması sebebiyle birccedilok insan hayatını kaybetmiştir37 Suumlrguumlne goumlnderilenlerin

bir kısmı suumlrguumln yerlerine varamadan hayatını kaybederken sağ kalanlar zor şartlar

altında yaşamaya ccedilalışmıştır38

Ahıska Adıgoumln Ahılkelek Aspinza Bogdanovka ve Acaristan Oumlzerk SSCden suumlrguumln

edilen Tuumlrklerin Kuumlrtlerin ve Hemşinlerin sayısı tam olarak bilinememektedir 6279

sayılı kararda 86000 kişinin suumlrguumln edilmesi kararlaştırılmış ancak kararın uygulama

sonucunu iccedileren 28 Kasım 1944 tarihli raporda39 91095 kişinin tahliye işlemlerinin

tamamlanarak yeni yerleşim yerlerine doğru hareket etmekte olduğu accedilıklanmıştır

Araştırmacılar bu belgelerde yer alan sayının gerccedilek değeri goumlstermediğini savunmuş ve

araştırmalarında suumlrguumln edilen nuumlfusu farklı sayılarla goumlstermiştir40

SSCB Youmlnetimi Stalin doumlneminde ve sonraki doumlnemde Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik

haberlere sansuumlr getirmiştir41 Ahıska Tuumlrklerinin yaşadığı suumlrguumln 1968 yılına kadar gerek

uluslararası duumlzeyde gerekse SSCBde ccediloğunluk tarafından duyulmamıştır42

1 3 1 3 Suumlrguumln Edilme Gerekccedilesi

Ahıska Tuumlrklerinin suumlrguumln edilme gerekccedilesi tam olarak bilinmemektedir43 6279 sayılı

kararda sınır guumlvenliğinin sağlanması iccedilin boumllgeden tahliye edildikleri accedilıklanmış Ahıska

37 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 224 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 44

Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 6 Suumlrguumln sırasında hayatını kaybeden insan sayısının 17000

ile 30000 arasında olduğu ifade edilmektedir Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 7 38 Zeyrek Ahıska Boumllgesi s 45 39 Rapor iccedilin bkz Aslan Ahıska s 45 46 40Suumlrguumln edilen insan sayısının farklı goumlsterimleri iccedilin bkz Pentikaumlinen OskariTrier Tom

Between Integration and resettlement the Meskhetian Turks Arbeitspaperworking paper

Flensburg 2004 s 11 Conquest Robert Kayıp Bir Halk Rusya Mesketyalıları Ccedilev Eşref

Oumlzbilen Tuumlrk Duumlnyası Araştırmaları Dergisi Sayı 50 Ankara 1987 s 183 Lynch M Lives on

Hold The Human Cost of Statelessness February 2005 Washington s 31 Hasanoğlu Sovyetler

Birliğirsquonde s 7 41 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 226 42 Conquest Kayıp Bir Halk s 183 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 43 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 397 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8

10

Tuumlrklerine herhangi bir succedil isnadında bulunulmamıştır Bu sebeple suumlrguumlne tacircbii

tutulmalarının işledikleri bir succedila karşılık yapılmadığı anlaşılmaktadır Suumlrguumln edilen

diğer halkların aksine Ahıska Tuumlrkleri Alman ordularıyla iş birliği yapmakla

succedillanmamıştır Kendilerine Alman tehlikesinden korumak iccedilin başka yerlere

nakledildikleri soumlylenmiştir44

Ahıska Tuumlrklerinin Tuumlrkiyersquoye sınır boumllgede yaşamalarının kendilerini Tuumlrkiyersquoye yakın

hissetmelerinin olası bir Tuumlrk muumldahalesinde bu boumllgede Tuumlrkiyersquoye yardımcı olma

ihtimallerinin varlığı ve boumllgeyi Tuumlrklerden temizlemek isteyen Ermenilerin Moskovarsquoya

uyguladıkları baskıların suumlrguumlnuumln gerccedilek sebepleri arasında olabileceği savunulmuştur45

1 3 1 4 Suumlrguumln Sonrası Yaşam Koşulları

SSCBrsquonin iccedil kısımlarına suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrkleri Tuumlrkistana ulaştıktan sonra geniş

bir araziye dağınık olarak yerleştirilmiştir46 İskacircn edildikleri boumllgelerde kapı ve penceresi

olmayan evlere yerleştirilen bulaşıcı hastalıkların ve yetersiz beslenmenin sebep olduğu

sorunlarla karşılaşan Ahıska Tuumlrkleri zor şartlar altında hayatlarını idacircme ettirmeye

ccedilalışmıştır47

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn boumllgelerine yerleştirilmelerinden 6 ay sonra sıkıyoumlnetim rejimine

tabi tutulmuştur 1956 yılına kadar uygulanan ve suumlrekli bir denetim mekanizmasına

dayanan sıkıyoumlnetim rejimi Ahıska Tuumlrklerinin yaşam şartlarını daha da zorlaştırmıştır48

Sıkıyoumlnetim rejimi 1944ten 1956ya kadar 12 yıl boyunca uygulanmıştır Yaşam sağlık

eğitim ve seyahat haklarının kullanımına youmlnelik sınırlama getiren rejim Ahıska

44 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Mustafa Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska

Tuumlrkleri Sorunu Ankara 2016 s 438 Bu tarihte yenilmek uumlzere olan Almanların gerccedilek bir

tehdit oluşturması muumlmkuumln değildi Bkz Conquest Kayıp Bir Halk s 184 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 45 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 22 Uumlren Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 438 Hasanoğlu

Sovyetler Birliğirsquonde s 8 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 43 Nodia(ed) Ethnic ndash

Confessional s 42 46 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 47 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 215 216 224 48Conquest Kayıp Bir Halk s 184 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48

AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 7

11

Tuumlrklerini ayrımcı politikalardan ve hak mahrumiyetinden kaynaklanan sorunlarla

muumlcadele etmek zorunda bırakmıştır Bu doumlnemde Ahıska Tuumlrklerinin belirli bir

boumllgenin dışına ccedilıkmaları yasaklanmış akrabalarını goumlrmek amacıyla dacirchi

yerleştirildikleri koumlylerden ayrılarak başka bir koumlye gitmelerine muumlsaade edilmemiştir49

Ahıska Tuumlrkleri boumllgeden ayrılmadıklarını kanıtlamak amacıyla oumlzel polis birimlerine

giderek belirli aralıklarla imza atmakla yuumlkuumlmluuml tutulmuştur50 1954 yılında Ahıska

Tuumlrklerinin imza atma zorunluluğu kaldırılmış ancak koumly dışına izinsiz ccedilıkmalarına

ilişkin yasak devam ettirilmiştir51 Ahıska Tuumlrkleri sıkıyoumlnetim suumlresince sağlık

hizmetlerinden zamanında faydalanamamış ve yasaklar sebebiyle eğitimlerini

tamamlama imkacircnını bulamamıştır52

Suumlrguumln edilen halklara uygulanan sıkıyoumlnetim rejimi SSCB Yuumlksek Sovyet

Prezidyumursquonun53 28 Nisan 1956 tarihli ve 135142 sayılı kararıyla kaldırılmıştır Bu

karar Karaccedilay-Balkar Tuumlrklerine Ccedileccedilen İnguş ve Kalmuklara vatana doumlnuumlş hakkı

tanırken Ahıska Tuumlrklerini ve Kırım Tuumlrklerini bu haktan mahrum bırakmıştır Vatana

doumlnuumlş izni verilmeyen Ahıska Tuumlrkleri 1956 tarihli kararla yalnızca seyahat

oumlzguumlrluumlklerine getirilen sınırlamalardan kurtulmuştur 54

Ahıska Tuumlrkleri iskacircn rejiminin sonlandırılmasıyla vatanlarına yakın yerlere goumlccedil etmeye

başlamıştır Goumlccediller Tuumlrkistanın ccedileşitli boumllgeleri uumlzerinde yoğunlaşmış Azerbaycan ve

Karaccedilay-Balkar boumllgesi onların yeni vatanı olmaya başlamıştır Anavatanlarına doumlnme

cesareti goumlsteren Ahıska Tuumlrkleri trenlere doldurularak boumllgeden uzaklaştırılmıştır

Benzer girişimlerin oumlnlenmesine youmlnelik tedbirler getirilmiş bu amaccedilla Tuumlrkiye sınırında

2-7 kilometre olan tampon boumllge 78 kilometreye ccedilıkartılarak yasak boumllge ilacircn edilmiştir

49 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 AvşarTunccedilalp Suumlrguumlnde s 24 50 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 48 51 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 225 52 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 224 225 Hasanoğlu Sovyetler Birliğirsquonde s 8 53 Başkanlık Heyeti 54 PentikaumlinenTrier Between Integration s11 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 682 Sargın

Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 41 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 51 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 44 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow

Meskhetian Turks s 7

12

SSCBnin dağılmasına kadar boumllgeye yapılacak girişler guumlvenlik birimlerinden alınan

oumlzel izinle muumlmkuumln olmuştur55

1 3 2 1989-1991 Fergana Olayları

1 3 2 1 Fergana Olaylarının Gelişimi

Tuumlrkistana suumlrguumln edilen Ahıska Tuumlrklerinin 1989 yılı itibaricircyle nuumlfus dağılımı yaklaşık

olarak Oumlzbekistanrsquoda 180000 Kazakistanrsquoda 30000 Azerbaycanrsquoda 12500

Kırgızistanda ve Tuumlrkmenistanrsquoda toplamda 75000 şeklinde accedilıklanmıştır56 1989 yılına

ait nuumlfus verileri Fergana olayları oumlncesinde Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun buumlyuumlk oranda

Oumlzbekistanda yaşadığını goumlstermektedir

Ahıska Tuumlrkleri Moskova merkezli propaganda gruplarının halk duumlşmanı insan eti yiyen

toplum şeklindeki nitelendirilmeleriyle oluşturulan olumsuz kamuoyu neticesinde yerel

halklar tarafından dışlanmıştır57 Oumlzbekistanrsquoın Fergana Vadisirsquone suumlruumllen Ahıska

Tuumlrkleri aleyhlerine oluşturulan algı sebebiyle Oumlzbekler tarafından hoş karşılanmamış

45 yıl bir arada yaşayan iki toplum arasında 1989 yılı itibaricircyle şiddetli ccedilatışmalar

yaşanmaya başlanmıştır58

Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin ccedilatışması kuumlccediluumlk bir tartışmadan kaynaklanmıştır59 Resmicirc

belgelere goumlre Ahıskkalılarla Oumlzbekler arasındaki ilk ccedilatışma 20 Mayıs 1989rsquoda Fergana

iline bağlı Kuvasay kasabasında Ahıskalı ve Oumlzbek genccediller arasında ccedilıkan tartışmalarla

başlamış 22 Mayısrsquota kavgaya doumlnuumlşmuumlştuumlr 24 Mayısrsquota tartışmalar tekrarlanmış devlet

youmlneticilerinin ve aksakalların muumldahalesiyle yatıştırılmıştır60 Olaylar 3-4 Haziran

55 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 228 231 56 Aslan Ahıska s 13 57 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 223 58 SeferovAkış Sovyet Doumlneminden s 400 401 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683 59 Aslan Ahıska s 13 Hasanoğlu İbrahim 25 Yıldoumlnuumlmuuml muumlnasebetiyle Ahıska Tuumlrklerinin

Fergana Faciası Bizim Ahıska Sayı 34 Ankara Bahar 2014 s 11 60 Buntuumlrk Rus-Tuumlrk Muumlcadelesinde s 344

13

itibaricircyle Fergana Margila Taşlak ve Kuvasay vilacircyetlerinde tam bir ayaklanma halini

almış61 ve ancak 15 Haziranrsquoda yatıştırılabilmiştir62

1 3 2 2 Fergana Olaylarını Ortaya Ccedilıkaran Sebepler

Fergana Vadisinde başlayarak uumllke geneline yayılan şiddet olaylarının hangi

gerekccedilelerden oumltuumlruuml vuku bulduğu guumlnuumlmuumlzde dacirchi bilinememektedir Ccedilatışmaya sebep

oluşturacak hiccedilbir somut sorunun olmadığı Ahıska Tuumlrkleri ile Oumlzbeklerin dil din ve

diğer kuumlltuumlrel oumlğeler accedilısından oumlnemli sayılabilecek bir boumlluumlnme olmadan uzun yıllar

birlikte yaşadığı Ahıska Tuumlrkleri iccedilin ccedilatışmaların beklenmedik bir gelişme olduğu

belirtilmektedir63

Ahıska Tuumlrklerine youmlnelik saldırıların gerccedilek sebepleri belirlenemese de basit bir

kavganın zamanla buumlyuumlmesinin temeli sosyo-ekonomik ve sosyo-politik gelişmelerin

incelenmesini gerektirmektedir Buna goumlre Oumlzbekistanrsquoın ekonomik sorunları nuumlfus

artışı ve işsizlikle daha da koumltuuml hale gelmiş bu durum etnik azınlıklara karşı duumlşmanlık

duyulmasına sebep olmuştur64 Birccedilok Oumlzbek işsiz olmalarına gerekccedile olarak Ahıska

Tuumlrklerinin de aralarında bulunduğu etnik olarak Oumlzbek olmayan Alman Kırım Tatar

Yahudi ve Rus grupların işlerini ellerinden almalarını kabul etmiştir 65

61Aslan Ahıska s 13 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml

s 11 62 Aslan Ahıska s 13 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 48 Uluslararası toplum

Fergana olayları vasıtasıyla Ahıska Tuumlrklerinin sorunlarından haberdar olmuştur Bkz Faigov

Orkhan Ahıskalı Kimliğinin Kuumlreselleşmesi Giresun Uumlniversitesi İslami İlimler Fakuumlltesi

Giresun Uumlniversitesi KARASAM Uluslararası Ahıskalı Tuumlrklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları

Sempozyumu 14 ndash 15 Nisan 2014 International Symposium On Legal And Social Problems Of

Ahiskan Turks April 14th ndash 15th 2014 Ed Rasim Bayraktar Ankara 2015 s 491 63 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 62 64 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 8 Yuumlzbey

Ahıskalı Tuumlrkler s 683 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62 TrierTarkhan-

MouraviKilimmik Meskhetians s 27 65 Uumllkede birccedilok etnik azınlık varken kendilerine her bakımdan yakın olan Ahıska Tuumlrklerinin

duumlşman ilacircn edilmesi ve saldırılara uğraması kendilerini koruyacak siyasicirc bir guumlcuumln olmamasına

bağlanmıştır Bkz AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 62

14

1 3 2 3 Fergana Olaylarının Sonuccedilları

Yaşanan olaylarda binlerce oumlluuml ve yaralı olmuştur Ahıska Tuumlrkleri Sovyet Guumlvenlik

Kuvvetleri tarafından Fergana dışına kurulan kamplara yerleştirilmiş buumlyuumlk bir kısmı da

Kazakistanrsquoa Tuumlrkmenistanrsquoa ve Azerbaycanrsquoa goumlccedil etmiştir66 Farklı kaynaklarda değişik

rakamlara rastlamak muumlmkuumln olmakla birlikte ccedilatışmalarda 66rsquosı Ahıska Tuumlrkuuml 116

kişinin oumllduumlğuuml 2000 civarında insanın yaralandığı accedilıklanmıştır67 Ccedilatışmalardan kaccedilan

Ahıska Tuumlrklerinin sığındığı fabrika okul ve parti binaları yakılmıştır Can

guumlvenliklerinin sağlanması iccedilin 11000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln yerleştirildiği kışlalarda noumlbet

tutulmuştur Olaylar neticesinde yaklaşık olarak 13000 Ahıska Tuumlrkuuml boumllgeden

uzaklaştırılmıştır68

Ahıska Tuumlrklerinin boumllgeden uzaklaştırılmasıyla Ferganada durum bir suumlre sakinleşmişse

de 1990 yılının Şubat ve Mart aylarında uumllkenin farlı boumllgelerinde Ahıska Tuumlrklerine

youmlnelik saldırılar gerccedilekleşmiştir69 Fergana olaylarının Oumlzbekistanrsquoın geneline

yayılmasıyla yaklaşık olarak 80000 Ahıska Tuumlrkuuml bir yıl iccedilerisinde Oumlzbekistanı terk

etmek zorunda kalmıştır70 Ahıska Tuumlrklerinin boşalan evlerine ve iş yerlerine Oumlzbekler

yerleştirilmiştir Ahıska Tuumlrkleri Rusyarsquonın terk edilmiş kırsal boumllgelerine yerleştirilmiş

boumllgede tarım ve hayvancılık yapacak iş guumlcuumlnuuml sağlamıştır 71 Fergana olayları

Oumlzbekistanrsquoda yapılan yolsuzlukları unutturmuş ayrıca Oumlzbekistanda yaşayan Rusların

boumllgeden olası goumlccediluumlnuuml oumlnlemiştir Neticede Fergana olaylarından Oumlzbekistan ve Rusya

kacircrlı ccedilıkmıştır72

66 Aslan Ahıska s 13 67 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 60 68 Halidov İslacircm Ahıska Tuumlrklerinin Uluslararası Oumlrguumltler Nezdindeki Temasları Sakarya

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya 2011 s 40 69 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 15 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 61 Nodia (ed)

Ethnic ndash Confessional s 45 70 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s

6 71AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64 Nodia (ed) Ethnic ndash Confessional s 46 Uumlren

Kimlik Ccedilıkar ve Jeopolitik s 136 72 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 64

15

1 3 3 Krasnodar Sorunu

1 3 3 1 Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml Nuumlfusu

Fergana vilacircyetinde başlayarak uumllke geneline yayılan olaylar sebebiyle yaklaşık olarak

80000 Ahıska Tuumlrkuuml Oumlzbekistanrsquodan ayrılarak başta Rusya ve Azerbaycan olmak uumlzere

SSCBnin ccedileşitli cumhuriyetlerine goumlccedil etmek zorunda kalmıştır73

80000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln 50000rsquoden fazlası SSCB İccedilişleri Bakanı ve Bakanlar Kurulu

Başkanı Rıjkovrsquoun talimatıyla Rusyarsquonın farklı vilacircyetlerine yerleştirilmiştir74 Rusyarsquonın

orta boumllgelerine yerleştirilen Ahıska Tuumlrkleri zamanla Kuzey Kafkasyarsquoya goumlccedil etmeye

başlamış bu goumlccediller Krasnodar vilacircyetinde yoğunlaşmıştır75 Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusunun en

yoğun olduğu Rus vilacircyeti Krasnodar olmuştur76 Fergana olaylarından sonra

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrkuuml nuumlfusu 17000e ulaşmıştır Ayrımcı politikalara en ccedilok

Krasnodar boumllgesindeki Ahıska Tuumlrkleri maruz kalmıştır77

1 3 3 2 Krasnodarrsquoda Ahıska Tuumlrklerine Youmlnelik Ayrımcı Politikalar Ve İnsan Hakları

İhlacirclleri

Krasnodar SSCBrsquonin dağılmasıyla birlikte Ermenistanda Guumlrcistanda ve

Azerbaycanrsquoda yaşayan halkların goumlccedil ettiği ekonomik sosyal siyasicirc ve kuumlltuumlrel

gerginliklerin yaşandığı bir boumllge olmuştur78 Boumllgedeki Slavların koruyucusu ve

73 Osipov Alexander G Russian Experience Of Ethnic Discrimination Meskhetians İn

Krasnodar Moscow 2000 s 9 10 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without Rights s 6 74 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Sargın Ahıska Tuumlrkleri İle İlgili

Politikaların s 51 75 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 108 Hasanoğlu 25 Yıldoumlnuumlmuuml s 12 76 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 Lynch Lives on Hold s 43 77AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s1 Nodia

(ed) Ethnic ndash Confessional s 47 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 111 Sargın Ahıska

Tuumlrkleri İle İlgili Politikaların s 88 78 Aslan Ahıska s 26 Yuumlzbey Ahıskalı Tuumlrkler s 683

16

savunucusu roluumlnuuml uumlstlenen Kozak oumlrguumltlenmeler Slav olmayan topluluklara karşı

duumlşmanca davranmıştır79

Krasnodardaki Ahıska Tuumlrklerinin zamanla artan nuumlfusu milliyetccedili grupları rahatsız

etmeye başlamıştır Ahıska Tuumlrkleri Krasnodarda İslacircm Devleti kurma amacı taşımakla

succedillanmış80 Ccedileccedilenistan ve Abhazya olaylarına Tuumlrkiyersquonin destek verdiği boumllgeye silacirch

yardımı yapıldığı Rusyarsquonın guumlvenliği accedilısından Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska

Tuumlrklerinin tehlike arz ettiği savunulmuştur81 Krasnodarda istenmeyen Ahıska Tuumlrkleri

boumllgeyi terk etmeye zorlanmıştır Bu amaccedilla faaliyet goumlsteren Kozak oumlrguumltleri Ahıska

Tuumlrklerinin en buumlyuumlk sorunlarından biri olmuştur82 Yerel youmlnetimlerin ve basın

organlarının desteğini alan Kozak oumlrguumltler83 devletin accedilık olarak yapamayacağı şeyleri

devlet adına yapmıştır84 Ahıska Tuumlrkleri paramiliter Kozak gruplarının yumuşak etnik

temizliğiyle karşı karşıya kalmıştır 85

Ahıska Tuumlrklerinin Rusyarsquonın iccedil boumllgelerine yerleşmelerini sağlama amacıyla ayrımcı

politikalar uygulanmaya başlanmıştır Ayrımcı politikalara maruz kalan Ahıska Tuumlrkleri

vatandaşlık eğitim muumllkiyet ccedilalışma ve sosyal guumlvenlik haklarından mahrum

bırakılmıştır 86 Fergana olayları sonrasında boumllgeye ilk gelen 3000 Ahıska Tuumlrkuumlne

vatandaşlık hakkı tanınırken daha sonra gelenlere bu hak tanınmamıştır 1991 yılında

kabul edilerek 6 Şubat 1992rsquode yuumlruumlrluumlğe giren Rusya Federasyonu (RF) vatandaşlık

kanunu huumlkuumlmleri dağılma oumlncesi RFde bulunanların vatandaşlık hakkına sahip

olacağını huumlkme bağlarken Krasnodarrsquoda yaşayan Ahıska Tuumlrkleri vatandaşlığa kabul

79 TrierTarkhan-MouraviKilimmik Meskhetians s 85 86 80 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 81 Aslan Ahıska s 27 82 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 83 Aslan Ahıska s 26 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 105 84 AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 11 85Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 85 86 Swerdlow Steve Understanding Post ndash Soviet Ethnic Discrimination and

the Effective Use of US Refugee Resettlement The Case of the Meskhetian Turks of Krasnodar

Krai California Law Review Vol 94 Issue 6 California 2006 s 1838 AydınguumlnAydınguumln

Ahıska Tuumlrkleri s 122 86 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 106 109 111 TrierTarkhan-MouraviKilimmik

Meskhetians s 84 Lynch Lives on Hold s 43

17

edilmemiştir Eski SSCB pasaportu ile dolaşan Ahıska Tuumlrklerine Rusya Federasyonu

pasaportu verilmemiştir Ahıska Tuumlrkleri geccedilerli herhangi bir kimlik belgesi olmadan

Krasnodarda zor şartlar altında yaşamak zorunda kalmış pasaport verilmediği iccedilin uumllke

dışına ccedilıkamamıştır 87

Yerel makamlar Ahıska Tuumlrklerinin tuumlm gelir kaynaklarını keserek boumllgeden gitmelerini

amaccedillamış ayrımcı bir yasal mekanizma tesis ederek uygulamaya koymuştur Bu amaccedilla

2002 yılında Ahıska Tuumlrklerine toprak kiralanması yasaklanmış topraklarını kiralayan

kişiler cezalandırılmıştır Bu uygulama Ahıska Tuumlrklerinin oumlnemli gelir kaynağının

kesilmesine sebep olmuş yaklaşık olarak 40 Ahıska Tuumlrkuuml bu kararı protesto etmek

amacıyla 10 guumln accedillık grevi yapmaya karar vermiştir Rusya Devlet Başkanı Vladimir

Putinin Ahıska Tuumlrklerinin maruz kaldıkları insan hakları ihlacircllerini incelemek uumlzere bir

komisyon kurmasıyla accedillık grevine son verilmiştir88 Yaşam koşullarını Devlet Başkanı

Putine iletmeleri neticesinde Ahıska Tuumlrklerinin Rusya vatandaşı sayıldığı bulundukları

boumllgede mahkemeye başvurarak pasaportlarını almaları gerektiği şeklinde bir cevap

iletilmiştir Mahkemeye başvurarak pasaport alan birkaccedil Ahıska Tuumlrkuuml olmuşsa da yerel

idaricirc organların baskıları sonucu mahkemeler vatandaşlık başvurularını reddetmiştir89

Krasnodar Valisi Tkaccedilov katıldığı bir televizyon programında baskıcı uygulamaların

hak kaybına uğramalarını oumlnleme amacı taşıdığını belirtmiştir Hırvatları Yugoslavyaya

kabul eden Sırpların Hırvat nuumlfusunun artmasıyla hak kaybı yaşadığına aynı akıbete

uğramamak iccedilin benzer politikalar benimsediklerine değinmiştir Ahıska Tuumlrklerinin

boumllgeden uzaklaştırılacağını ev baskını ve sıkı kontrollerle yakalanarak kamplarda

toplayacaklarını sorguya ccedilekeceklerini accedilıklamıştır90 Rus Huumlkuumlmetinin arkasında

olduğunu soumlyleyen Vali soumlzluuml uyarıların bir sonuccedil vermediğini bu sebeple de Ahıska

87Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 157 158 AydınguumlnAydınguumln Ahıska

Tuumlrkleri s 46 88AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 9 11

Swerdlow Understanding s 1842 89 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 158 159 90 Swerdlow Understanding s 1839

18

Tuumlrklerini sınırdışı edeceklerini birkaccedil ay iccedilerisinde charter uccedilakları ile boumllgeden

ccedilıkaracaklarını accedilıklayarak suumlrguumln sinyali vermiştir91

1 3 3 3 2004 Krasnodarrsquodan ABDrsquoye Goumlccedil

9 Nisan 2002de Birleşmiş Milletler Muumllteciler Yuumlksek Komiserliği (BMMYK) Ahıska

Tuumlrklerine uygulanan etnik ayrımcılığın kaygı verici olduğunu belirterek 13000den fazla

insanın suumlrguumln tehlikesi altında olduğu uyarısında bulunmuştur92 Mevcut şatların Ahıska

Tuumlrklerini her accedilıdan koruyacak ve guumlvenliklerini sağlayacak uumlccediluumlncuuml bir uumllkeye

yerleştirilmelerini gerekli kılmasıyla uluslararası oumlrguumltler bu youmlnde ccedilalışmalara

başlamıştır93

2002 yılında Uluslararası Af Oumlrguumltuuml (UAOuml)nuumln ABD Muumllteci Programı yetkilileriyle

yaptığı goumlruumlşme Ahıska Tuumlrklerinin Muumllteci Programıyla ABDye kabul edilmelerini

sağlayan oumlnemli bir gelişme olmuştur 2004 yılında ABD uzun zamandır ccedileşitli

ayrımcılıklara maruz kalan Ahıska Tuumlrklerinin ABDye iskacircnına youmlnelik bir placircn

geliştirme kararı almıştır94 ABD Muumllteci Programı 1 Şubat 2004te başlatılmıştır

Program Uluslararası Goumlccedil Oumlrguumltuuml (UGOuml) tarafından youmlnetilmiştir95 UGOuml yaklaşık

olarak 10000 Ahıska Tuumlrkuumlnuumln muumllteci statuumlsuumlyle Amerikaya yerleşmesi iccedilin

ccedilalışmalara başlamış96 Muumllteci Programının iccedileriği kapsamı ve şartları hakkında

bilgilendirme faaliyetlerinde bulunmuştur Bu kapsamda muumllteci statuumlsuumlyle ABDye

91 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 164 92Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 161 UNHCR Ethnic Minorities Could Face

Deportation From Russia Under New Decree

httpwwwunhcrorgnewslatest200243cadd4404ethnic-minorities-face-deportation-russia-

under-new-decreehtmlquery=krasnodar (Erişim Tarihi 22112016) 93 AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 121 94AydınguumlnBalım-HardingHooverKuznestovSwerdlow Meskhetian Turks s 12

Swerdlow Understanding s 1854 1861 95AydınguumlnAydınguumln Ahıska Tuumlrkleri s 123 AkhmetrsquoevaKarastelevYudina Life Without

Rights s 6 96 Taşdemir Tuumlrkiyersquonin Kafkasya Politikasında s 162