gereltuya-new.pdf

МУИС ЭДИЙН ЗАСГИЙН СУРГУУЛЬ

ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ Õ¯¯,Ò¯¯ÍÈÉÃ ÁÓÓÐÓÓËÀÕ ÁÎËÎÌÆ Page 3

ÑÝÄÝÂ: ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ Õ¯¯, Ò¯¯ÍÈÉÃ ÁÓÓÐÓÓËÀÕ

ÁÎËÎÌÆ

ÓÄÈÐÒÃÀË

ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ: ÀÐÈËÆÀÀÍÛ ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ Õ¯¯ÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, Ò¯¯ÍÈÉ ÌªÍ ×ÀÍÀÐ, Õ¯¯Ã ÒÎÎÖÎÕ ÀÐÃÀ ÀÐÃÀ×ËÀË

1.1 Áàíêíû çýýëèéí õ¿¿ ò¿¿íèé ìºí ÷àíàð

1.2 Áàíêíû çýýëèéí õ¿¿ãèéí áîäëîãî, õ¿¿ òîîöîõ àðãà àðãà÷ëàë

1.3 Áàíêíû çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ àðãà çàì

ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ: ÀÐÈËÆÀÀÍÛ ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ Õ¯¯ÃÈÉÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ

2.1 Àðèëæààíû áàíêíóóäûí çýýëèéí õ¿¿ãèéí ò¿âøèíä õèéñýí ñóäàëãàà

2.2 Õààíáàíêíû çýýëèéí áîäëîãî, çýýëèéí õ¿¿ãèéí ºíººãèéí áàéäàë

2.3 Õààíáàíêíû Èõ Òîéðóó ñàëáàð äýýðõè çýýëèéí õ¿¿ãèéí ñóäàëãàà, çýýëèéí õ¿¿ãèéí ò¿âøèíã îíîâ÷òîé òîãòîîõ áîëîìæ, çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæ

ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÍÎÌ Ç¯É

ÕÀÂÑÐÀËÒ

УДИРТГАЛ

Монголчууд бид 1989, 1990 оны заагаас улс орноо зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжїїлэх, хувийн ємч давамгайлсан нийгмийг байгуулах тїїхэн ач холбогдолтой їйл явцыг эхлїїлсэн билээ.

Зах зээлийн эдийн засгийн харилцаа нь ємчийн олог хэлбэрийг зєвшєєрєн хїлээхийн зэрэгцээ хувь хїн ємчєє аривжуулах, захиран зарцуулах зэрэг олон эрхийг хуульчлан баталгаажуулж мєн єєрийнхєє сайн сайхан амьдрах нєхцлийг бїрдїїлэх боломж бололцоог нь нээлттэй болгож єгдєг байна.

Їїнтэй зэрэгцэн манай улсад банкны хоёр шатлалт систем їїссэн нь бизнес эрхлэгчдэд маш том боломж бололцоог бїрдїїлж єгсєн. Аливаа бизнес эрхлэчдэд зайлшгїй нэмэлт хєрєнгийн эх їїсвэр шаардлагтай болдог ба їїнийг мєнгєний зах зээл , хєрєнгийн зах зээл гэсэн хоёр том зах зээлээс олж авахболомжтой байдаг.

Гэвч манай оронд хєрєнгийн зах зээл їїсээд арав гаруй жил болж байгаа хэдий ч єндєр хєгжилтэй орнуудын нэгэн адил хєгжиж чадахгїй байна гэж дїгнэж болохоор байна. Иймээс манай оронд мєнгєний зах зээлийн їйл ажиллагаа илїї давамгайлж байдаг.

Энэ нь арилжааны олон банкууд їйл ажиллагаагаа явуулах болсон ба бизнес эрхлэгчид ихэвчлэн банкнаас зээл аван єєрсдийн хєрєнгийн дутагдлын нєхєж байгаагаас харагдаж байна. Мєнгєний зах зээл дээр банкны тогтолцоо давамгайлах нь монополь їїсгэж тїїгээрээ єєрсдийн бїтээгдэхїїний їнэ буюузээлийн хїїг єндєр тївшинд байх боломжийг бїрдїїлж єгч байна.

Манай оронд хїї єндєртэй богино хугацаат зээллэг голлодог бєгєєд зарим аж ахуй нэгж байгууллага энэ хугацаанд єєрсдийн хїссэн їйл ажиллагаагаа явуулж чадаагїй байхад зээл, зээлийн хїї тєлєх хугацаа нь болдог тєдийгїй їр ашгаа їзэж амжаагїй байхад зээлдэгч дампуурах аюулд єртєж , цаашлаадбанкинд найдваргїй зээл їїсгэж байдаг.

Иймээс зээлийн хїїг бууруулах арга замыг судлах зайлшгїй шаардлага тулгарч байна. Зээлийн хїї буурах нєхцєл боломж ямар байна, тїїнд нєлєєлєгч хїчин зїйлїїд юу байна гэдгийг энэ судалгааны ажлаар харуулахыг зорисон.

ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ: ÀÐÈËÆÀÀÍÛ ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ Õ¯¯ÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ, Ò¯¯ÍÈÉ ÌªÍ ×ÀÍÀÐ

1.1 Банкны зээлийн хїї, тїїний мєн чанар

Áàíêíы ¿éë àæèëëàãààíû íýã õýëáýð áîë çýýëëýãèéí ¿éë àæèëëàãàà áàéäàã. Áàíêíû çýýë íü çýýë øààðäëàãàòàé áàéãàà èðãýí, àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí ýðãýëòèéí õºðºíãº áîëîí ¿íäñýí õºðºíãº, àõóéí íýìýãäýë õýðýãöýýã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä çîðèóëàí òîäîðõîé çîðèóëàëòòàé, ýðãýíòºëºãäºõ õóãàöàà çîõèõ õýìæýýíèé õ¿¿òýéãýýð õºðºíãº îëãîõòîé õîëáîîòîé ¿¿ñ÷ áàéãàà õàðèëöàà þì.

Àðèëæààíû áàíê íü õàìãèéí áàãà çàðäëààð õàìãèéí èõ àøèã îëîõ çîðèëãîòîéãîîð ,¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéäàã. Çýýëëýãèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû àìæèëò èõýýõýí õàìààðíà.

Áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî íü çýýë îëãîõäîî ÿìàð òºðëèéí ýõ ¿¿ñâýðýýð, õýíä, õýäèé õóãàöààòàé, ÿìàð íºõöºëòýé çýýë îëãîõûã çîõèöóóëäàã. Çýýëèéí ýðñäýë ºíäºð áàéõ òóñàì çýýëèéí õ¿¿ ºíäºð áàéíà.

Çýýëèéí ¿íý áóþó çýýëèéí õ¿¿ íü çýýëèéí ýðñäëèéã óäèðäàõàä ãîë õýðýãñýë áîëîõûí çýðýãöýý çýýëèéí áîäëîãûí íýã á¿ðýëäýõ¿¿í õ¿÷èí ç¿éë áîëíî. Çýýëèéí áîäëîãî íü áàíê ÿìàð òºðëèéí çýýë îëãîõûã õ¿ñ÷ áàéãààã òîäîðõîéëæ ýäãýýð çýýëèéã îëãîõäîî áàðèìòëàäàã æóðìûã áîëîâñðóóëàõàäõýðýãëýãäýõ áàíêíû ¿íäñýí áàðèìò áè÷èã þì.

Áàíê á¿ð ººðèéí çýýëèéí áîäëîãûã óëñ,òºð ýäèéí çàñàã áóñàä õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã õàðãàëçàí ¿çýæ òîäîðõîéëäîã. Çýýëèéí áîäëîãî íü áàíêíû õºãæëèéí ñòðàòåãè çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà áîëæ áàéäàã. Áàíêíû ñòðàòåãè íü çýýëëýã îëãîõ áà àâàõ õ¿ðýýí äýõ ò¿¿íèé çýýëëýãèéí öºì íü áîëæáàéäàã. Áàíê çýýëèéí áîäëîãîî ÿâóóëàõûí òóëä òºðººñ ÿâóóëæ áóé ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð áàðèìòëàõ ÷èãëýëèéã óäèðäëàãà áîëãîí áàíêíûõàà ºíººãèéí áàéäàë, õýòèéí òºëºâòýé óÿëäóóëàí çýýëèéí îíîâ÷òîé áîäëîãî, ÷èãëýë áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëäýã. Èíãýæ ÷àäâàë áàíêíû çýýëèéíáîäëîãûí õýðýãæèëò àìæèëòòàé áîëõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéíà. Çýýëèéí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ òîãòñîí àðãà áàðèë áàéäàãã¿é. Ãýõäýý çàñãèéí ãàçàð áîëîí òºâ áàíêíààñ ÿâóóëæ áàéãàà ìºíãº çýýëèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä àðèëæààíû áàíê çýýë áîäëîãîäîî òóõàéí áàíêíû ñòðàòåãè òºëºâëºãººãõýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí äàðààõ áîäëîãûã ººðòºº àãóóëñàí áàéõ ¸ñòîé.

1. Ïàññèâûí óäèðäëàãà –Çýýëèéí õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð á¿ðä¿¿ëýõ áîäëîãî

2. Àêòèâûí óäèðäëàãà- Çýýëèéí áàãö, íýã çýýëäýã÷èä îëãîõ çýýëèéí õýìæýý , õóãàöàà , õ¿¿

3. Çýýë îëãîõ æóðàì- Çýýë õºòëºõ òåõíèê, çýýë îëãîõîä áàðèìòëàõ

íàðèéâ÷èëñàí æóðìóóä, çýýëèéí ýðõ, ºãºãäëèéí ìàÿãò , çýýëèéí õÿíàëò , çýýë òºëºõ¿¿ëýõ àðãûí óäèðäàìæóóä ãýõ ìýò.

¯¿íýýñ ãàäíà çýýëèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëîõîä íºëººëäºã õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã íàðèéí òîîöîæ ¿çýõ õýðýãòýé. Çýýëèéí áîäëîãîä äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñ íºëººëäºã.

Ïàññèâûí óäèðäëàãà: Áàíêíû ººðèéí õºðºíãº

Ýíý íü áóñäûí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéí áàòàëãàà þì. Ýíý õ¿÷èí ç¿éëñýýñ õàìààð÷ íýã çýýëýã÷èä îëãîõ çýýëèéí õýìæýý õàìààðíà. Áàíêíû ººðèéí õºðºíãº èõ áàéâàë óðò õóãàöààíû çýýë áîëîí èõ õýìæýýíèé çýýë ºãºõ áîëîìæ èõýñäýã.

Õàäãàëàìæèéí òîãòâîðòîé áàéäàë: Õàäãàëàìæèéí á¿òýö ÿìàð áàéãààãààñ çýýëèéí áàãöûã òîäîðõîéëäîã. Õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷ ººðèéí õ¿ññýí õýìæýýãýýð õàäãàëóóëñàí ìºíãºº àâàõ ýðõòýé . Áàíêíû õ¿¿ãèéí ò¿âøèíãýýð äàìæóóëæ õàäãàëàìæèéí á¿òöèéã óäèðäàæ çýýëèéí áîäëîãîä òîõèðîõòýð õàäãàëàìæèéã àâäàã.Õýðýâ òîì òîì õàðèëöàã÷èäòàé òîì áàíê áîëîõ ñòðàòåãè зорилго тавьж байвал урт хугацаатай хадгаламжийн эх їїсвэрийг тогтвортой барьж ,урт хугацаатай хадгаламжийг урамшуулсан єндєр хїїг тогтоож єгєх бодлого явуулах нь зєв байдаг. Энэ маягаар эх їїсвэрийн бодлогоєєр єєр байдаг.

Зээлийн бодлого хичнээн тодорхой дэлгэрэнгїй байна тєдийн хэмжээгээр зээлийн эрсдэлээс банк єєрийгєє хамгаалж байна.

Зээлийн бодлого чанартай, буцаан тєлєгдєх зээлийг олгох , банкны хєрєнгийг ашигтай байрлуулах , банкны болон тухайн орон нутгийн хууль ёсны шаардлагыг илэрхийлж буй зээл олголтыг дэмжихэд оршино.

ЗЭЭЛИЙН ХЇЇ

Зээлийн їнэ нь зээлийн эрсдлийг удирдахад гол хэрэгсэл болохын зэрэгцээ зээлийн бодлогын нэг гол бїрэлдэхїїн хїчин зїйл нь болдог. Зээлийн їнийг тодорхойлоход дараах хїчин зїйлїїд ихээхэн їїрэг гїйцэтгэнэ. Їїнд:

1.Зээлийн эрсдлийн хэмжээ

2.Банкны зорилго. –Банк нь хэрвээ ашгийг їйл ажиллагааныхаа зорилго болгож тавьж байна уу гэдгээс хамаарна.

3. Єрсєлдєєн- Банк зээлийн аль тєрлєєр бусад банктай єрсєлдєх гэж байна гэдгээс хамаарна.

4.Харилцагчийн тєрєл-Харилцагч хэр найдвартай вэ гэдгээс хамаарна.

5.Ашигт ажиллагаа.-Барууны ихэнх оронд ашигт ажиллагаа їйлчилгээнийхээ нэр тєрєлтэй холбохгїйгээр харилцагч бїртэй їр ашигтай хамтран ажиллах боломж бїрдїїлнэ

6.Хєрєнгийн єртєг-Зээлийн эх їїсвэрийн єртєг

7.Зээллэгийн їнийн уян хатан чанар-Зээлдэгчийн їйл ажиллгааны байдал, эдийн засгийн тєлєв байдлаас хамаараад зээллэгийн їнийг єєрчлєх жишээ нь хатуу хїїтэй байсныг уян хатан хїїнд шилжїїлэх эсвэл эсрэгээрээ

Банкны хувьд зээлийн хїї нь зээлийн хїїний єртгийг єєртєє агуулсан євєрмєц їнэ юм. Банк зээлийн хєрєнгийн эх їїсвэрийг орлого олох зорилгоор тодорхой їйл ажиллагааны їр дїнд хуримтлуулан бий болгоно. Хєрєнгє татан тєвлєрїїлэх хїрээнд:

Эх їїсвэрийн зардал: Банк хадгаламж, харилцах чєлєєт дансны їлдэгдэлд тєлєх хїї

Їйл ажиллагааны зардал: Боловсон хїчний зардал, зар сурталчилгаа, техник , технологийн зардлууд гардаг.

Банкны зээлийн хїї нь банкны хувьд орлого зээлдэгчийн хувьд зардал байдаг.

ЗЭЭЛИЙН ХЇЇ= ТУХАЙН ЖИЛД ЗЭЭЛИЙН ХЄРЄНГЄЄС ОРОХ НИЙТ ОРЛОГО

ЗЭЭЛИЙН ХЄРЄНГИЙН НИЙТ ДЇН

ЗЭЭЛ ХЇЇНИЙ ЦЭВЭР ХАРЬЦАА= ХЇЇНИЙ ОРЛОГО-ХЇЇНИЙ ЗАРЛАГА

ОРЛОГО ОЛДОГ АКТИВ

Зээл заавал буцаан тєлєгддєг байх нь тїїний мєн чанар юм. Учир нь тодорхой эзэмшигчийн хєрєнгийг бусдын хэрэгцээнд зориулан хувиарлаж байгаа учир эзэндээ буцаж ирэх ёстой.

Банкны хувьд зээлийн хїї нь боломж, эрсдэл хоёрыг єєртєє зэрэг агуулна. Зээлийн эрсдэл єндєр байх тусам зээлийн хїї єндєр байна. Учир нь банкны зээлийн хїї нь зээлээс учирч болзошгїй эрсдлийг єєртєє агуулж байдаг. Банкны зах зээлийн єрсєлдєєний тївшин нь эх їїсвэрийн єртєг, зээлийн хїїд шууднєлєєлнє.

Зээлийн хїїг зээл олгогдсоноос эхлэн дуусах хугацааны туршид тооцох бєгєєд зээлийн хїїний тєлбєрийг сар бїр, улирал бїр эсвэл жилд хийх її гэдгийг зээлийн гэрээгээр тохирно. Практикт зээлийн тєлбєрийг барагдуулахдаа хугацаанаас нь хараамч барагдуулдаг. Хэвийн зээлийн тєлбєрийг зээлийн хїї,їндсэн зээл , Хугацаа хэтэрсэн зээлийн тєлбєрийг нэмэгдїїлсэн хїї, зээлийн хїї, зээл ,Эргэлзээтэй муу зээлийн тєлбєрийг барагдуулахдаа їндсэн зээл, зээлийн хїї , нэмэгдїїлсэн хїї гэх дарааллаар зээлийн тєлбєрийг барагдуулдаг.

Банкны зээлийн хїїг тогтоохдоо доорхи зардлыг їндэслэнэ.

Зээл олгох эх їїсвэрийн зардал

Банкны їйл ажиллагааны зардал

Заавал байлгах нєєцийн зардал

Банкны эх їїсвэрийн зардал: Эх їїсвэр татан тєвлєрїїлсэн зардал буюу депозитын хїї

Банкны їйл ажиллагааны зардал: Удирдлага, захиргааны зардал болон холбогдох ажил їйлчилгээг їзїїлэхэд шаардагадах зардал /банкны їйлчилгээ/

Заавал байлгах нєєцийн зардал: Тєлбєр тїргэн гїйцэтгэхд шаардагадах заавал байлгах нєєцийн хэмжээ нь /12%-17%/ зээлийн хїїнд шингэнэ. Учир нь тєлбєртэй татан тєвлєрїїлсэн хєрєнгийн тодорхой хэсэг нь хїї авчрах активд бус хїїгїй / орлого їл оруулах/ активд байршдаг тул тїїнийг татан тєвлєрїїлсэн



зардлыг зээлийн хїїд шингээнэ. Зээлийн эрсдлийн зардал зээлийн хїїд нєлєєлнє. Нэгэнт олгосон зээл чанаргїй зээлийн ангилалд шилжих єєрєєр хэлбэл зээл эргэн тєлєгдєх хуацаа алдагдсан, бїр тєлєгдєх боломжгїй болсон тохиолдолд зээлийн хїїд эрсдлийн зардлыг шингээж зээлийн эрсдлийг бууруулахбодлого баримтлана.

Банкны татан тєвлєрїїлсэн хєрєнгийн дундаж єртєг нь зээлийн хїїний суурь болно.

ЗЭЭЛИЙН ХЇЇНИЙ ТЇВШИН ТЇЇНИЙ ТЄРЛЇЇД

Зээлийн хїїг дєрвєн тївшинд тооцоолдог.Їїнд:

1. НЭРЛЭСЭН ХЇЇ

2. БОДИТ ХЇЇ

3. ЇР АШИГТАЙ ХЇЇ

4. БОЛОМЖИТ ХЇЇ

Нэрлэсэн хїї: Тухайн зах зээлд банкны мєрдєх хїїг хэлнэ .

Жишээлбэл: 1.000.000 тєгрєгийн зээлийн хїї 30% гэж їзвэл хїї нь 300.000 тєгрєг

Бодит хїї: Нэрлэсэн хїїнээс инфляцийг хассан хїїг хэлнэ.

30%-21% =9 %

Инфляци 21 % гэж їзвэл зээлийн бодит хїї 9% байна.

Їр ашигтай хїї: Зээл авахад холбогдож гаргасан зардлыг хассан дүнг / яг гар дээр авсан мєнгє/

Боломжит хїї: Банкнаас зээл авахад хамгийн бага хїї єєрєєр хэлбэл, їїнээс цааш хїї буурах боломжгїй хїїгийн тївшинг хэлнэ. Боломжит хїї нь зээлдэгчийн хувьд зээл аваад тїїгээр ашиг авах боломжоор тогтоогдсон хїї байдаг. Зээлсэн мєнгєєр хийсэн ашгийг арилжааны банкинд хїї хэлбэрээр єгєх , эсвэлхїїгээ ч тєлж чадахгїй тївшингийн хїїгээр зээл авах нь ашиггїй байдаг. Зээлээр олсон ашгаас зээлийн хїї болон зээлтэй холбоотой зардлуудыг хасаад дээр нь ашиг авах боломжтой хїїг хїлээн зєвшєєрєх ёстой.

Боломжит хїїг банк єєрєє тогтоож єгнє.Банкны боломжит хїї нь зээлийн хїїгээр орж ирж байгаа орлого нь эх їїсвэрийн зардал, банкны зардал, тухайн зээлээр орж ирсэн хамгийн бага орлогыг багтаасан байх ёстой. Зєвхєн зардлуудыг нєхєх хїїгээр зээл олговол банкинд ямарч ашиг байхгїй учир зээлийн хїїтодорхой хэмжээний орлого авч ирж байхаар тогтоогдож болно. Зарим тохиолдолд зээлийн хїї банкинд орлого оруулахгїй, зєвхєн тухайн зээллийг олгоход гарч байгаа зардлыг нєхєж байхаар тогтоогдож болно.Энэ нь сайн харилцагчаа алдахгїй байх зорилготой їед хэрэглэгдэж болно.Гэхдээ энэ зээлээсаваагїй орлогыг банк нєхєж олох ёстой болдог. Банкууд зээлдэгчийг эрсдэлээр нь ангилдаг. Дээр тодорхойлсоноор зээлийн хїї нь зээлийн эрсдлийг хэмжих хэмжїїр болдог. Энэ утгаараа эрсдэл ихтэй зээлдэгчийн хїї єндєр тогтоогдох боломжтой. Харин сайн харилцагч нарын зээлийн хїї бага байхболомжтой юм. Зээлдэгчийн хїїгийн харьцаагаар банк єєрийн олох орлогыг тэнцїїлж болно.

Зээлийн хїїний хэмжээг тогтоох бодлого: Зээлийн бодлогын хамгийн чухал хэсэг нь зээлийн хїїгийн хэмжээг тогтоох бодлого байдаг. Зээлийн хїїний хувь хэмжээний тївшин нь ерєнхий болон хэд хэдэн хїчин зїйлсээс хамааралтай байдаг. Їїнд:

Улс орны инфляцийн тївшин /тєгрєгийн зээл олгогчийн хувьд /

Тєв банкны дахин санхїїжилтийн хїїгийн тївшин

Банк хоорондын зээлийн хїїний дундаж хэмжээ

LIBOR-ын їнэлгээ /энэ нь валютаар зээл олгочдод хамааралтай/ .Лондонгийн Евро-валютаар олгодог богино хугацаат зээлийн банк хоорондын їнэлгээ /London Interbank Offered Rate/

Банкны хадгаламжийн дїнгээр хїїний дундаж хэмжээ

Банкны зээлийн нєєцийн бїтэц, банкны пассивт “їнэтэй” нєєц их байх тутам єгч буй зээл тєдий хэмжээгээр їнэтэй байна.

Зээлийн эрэлт хэрэгцээ

Зээлийн зориулалт, нєхцєл, эрсдлийн зэрэглэл

Хэрэглээний їнийн индексийн єєрчлєлт

Мєнгєний нийлїїлэлт

Татварын дарамт зэрэг олон хїчин зїйлсээс нєлєєж байна.

Тєв банкны зїгээс мєнгєний бодлогын хэрэгсэлїїдээрээ дамжуулан хїїнд шууд бус замаар нєлєєлдєг. Гэвч хїї нь зах зээлийн жам ёсоор зээлийн эрэлт нийлїїлэлтийн дагуу єєрчлєгдєж байдаг. Тєв банкны зїгээс хїїнд нєлєєлєх боломжоор хязгаарлагдмал тул санхїїгийн салбарын хєгжлийг дэмжих , зээлийнэх їїсвэрийг єсгєх, санхїїгийн єрсєлдєєнийг бий болгох, гадаадын хєрєнгє оруулалтыг тїлхїї оруулах тал дээр бодлогын хэмжээ авч хэрэгжїїлж байна.

Банк зээл авсаныхаа тєлєєл тєлєх тєлбєрийг тогтоохдоо зээлийн нєєцийн зах зээл дээрхи нєхцєл, зээлийн гэрээнїїдийн євєрмєц онцлого, эргэн тєлєгдєх ,найдвар зэргийг харгалзан їзнэ.Жишээ нь: Зээл аваад эргэн тєлдєг найдвартай хуучин харилцагч їйлчлїїлэгч нартаа хєнгєлттэй нєхцєлєєр зээл олгожболно.

Зээлийн хїї нь эргэн тєлєгдєх санхїїжилтийн хувь хэмжээ буюу тухайн банкны зээлийн хїїний жигнэсэн дундаж хувь хэмжээнээс доогуур байдаг. Байнга зээл авагчдын зээлийн тєлбєрийн чадавхийг їнэлэх аргачлалыг сонгох, сонголтыг тухайн банк єєрєє хийдэг. Банкууд зээл олгохдоо зээл авагчдадялгавартай ханддаг. Мєн зээлдэгчдийн зээл авч тєлєх , чадварыг харгалзан їздэг.Энэ нь банкны ємнє зээлээр хїлээсэн їїргээ хугацаанд нь тєлєх чадвар юм.

Зээлийн хїїний хэмжээ

Зээлийн хэлцлийн явцад зээлдэгч банк хоёрын харилцан тохиролцдог нєхцлїїдийн нэг нь зээлийн хїї юм. Банкны зээлийн хїї нь боломж, эрсдэл 2-г єєртєє агуулж байдаг тул зээлийн хїїгийн хэмжээ ямар байхаас шалтгаалан зээлийн эрсдлийн хэмжээ хамаарч байдаг. Єндєр орлого ашигтай ажилладагкомпаний тоо хэмжээ нь нийтлэг байдлаар дундаж ба дунджаас доош орлоготой компаний тоогоос цєєн байдаг нь банкны зээлийн багцыг ямар хэмжээтэй бїрдїїлэх вэ гэдэгтэй шууд хамааралтай байдаг.Єєрєєр хэлбэл нийтлэг байдлаар дундаж орлого ашигтай бизнесийн байгууллагуудад їйлчилдэг банкєєрийн зээлийн багцыг єндєр дїнтэй зээлээр бїрдїїлэх нь тїїний эрсдлийг єсгєдєг. Зээлийн хэмжээ єндєр байх нь зээлийн эрсдэлд шууд хамааралтай бєгєєд зээлийн тєлбєр нь єндєр байх нь зээлдэгчийн ашиг, орлогоос шууд хамааралтай байдаг.Єндєр хэмжээний ашиг орлого олдог компаниуд зах зээл дээртєдийлєн их биш байдаг. Зээлдїїлэгч буюу банк зээлийн хїїг єєрийн татан тєвлєрїїлсэн хєрєнгийн єртєг, зээлийн їйл ажиллагааны зардал, ашгийн тївшинг тогтоох замаар зээлийн суурь хїїг тогтоодог ба харилцагч нартай харилцан тохиролцож хїїгээ тогтооно.

Манай орны хувьд макро эдийн засгийн таатай орчин,инфляцийн тївшин багасч, тогтворжин, банкны салбарын эрїїлжїїлэлт, санхїїгийн зуулчлал гїнзгийрэн банкууд хоорондын єрсєлдєєн нэмэгдэж , тїїнийг даган хадгаламжийн хїї буурч , зээлийн хїї ч сїїлийн жилїїдэд буурах хандлага ажиглагдаж буйхэдий ч зээлийн хїї нь урт хугацааны хєрєнгє оруулалтыг дэмжих, эдийн засгийн єсєлтийг хангахуйц хэмжээнд хїртэл буурахгїй байгаад ямар хїчин зїйлс голлох нєлєєтэй байгааг ялган тодорхойлж, зээлийн хїїг бууруулахын тулд бодлогын хїрээнд ямар арга хэмжээ авч болохыг тодорхойлох нь ачхолбогдолтой байна. Мєн нєгєєтэйгїїр манай улсад їнэт цаас хєрєнгийн захын сул дорой хєгжил , банкуудын урт хугацаатай хєрєнгє оруулалтын зээл олгох эдийн засгийн нєхцєл боломж сайн бїрдээгїй гэх мэт хїчин зїйлсээс шалтгаалж байна. Санхїїжилтийн эх їїсвэр олох нэг арга зам бол хувьцаа гаргажхєрєнгийн зах зээл дээр борлуулах їйл ажиллагаа сайн хєгжєєгїй бєгєєд энэ нь зээлийн эрэлт нийлїїлэлтэд нєлєє їзїїлэхгїй байгаа нь зээлийн хїїд нєлєєлж байна.Тїїнчлэн зээлдэгчдийн хїїний хооронд ихээхэн зєрїї байдаг ба тїїний гол шалтгаан нь тэдний эрсдэлтэй холбоотой байдаг.Єєрєєр хэлбэлтомоохон урт хугацаанд найдвартай хамтран ажиллсан, барьцаа хєрєнгє сайтай томоохон зээлдэгчдэд зээл эргэн тєлєгдєхгїй байх эрсдэл нь бага тул зээлийн хїїгийн тївшин доогуур байдаг. Харин жижиг, шинэ болон найдвартай эсэх нь мэдэгдэхгїй байгаа зээлдэгчийн хувьд зээлийн хїїнд шингэхэрсдлийн хэмжээ їнэ нь єндєр байдаг тул хїї нь єндєр байдаг. Богино хугацаатай зээлийг бодвол урт хугацаатай хєрєнгє оруулалтын зээл илїї их эрсдэлтэй байдаг. Зээлдэгч ба зээлдїїлэгчийг эрсдэлд оруулдаг олон хїчин зїлйс байдаг. Жишээ нь : Зээлдэгчийн мэргэжил чадвар дутагдаж байгаагаас,мэдээллийг буруу олж авах, улмаар бизнесийн їйл ажиллагаа дампуурах, улс орны нийгэм эдийн засаг, санхїї хямрах, гадаад дотоод зах зээлийн їнэ ханшийн тааламжгїй єєрчлєлт, ган зуд, газар хєдлєлт, хїн амын халдварт євчин гарах гэх мэт. Зээлдэгч ба зээлдїїлэгч хоёр энэ бїхнийг урьдчилан харжтооцоолох боломж байдаггїй. Урьдчилан харах боломжгїй эрсдэлийн хохирлыг зээлдэгч ба зээлдїїлэгч хуваалцах талаар зээлийн гэрээнд тусгадаггїй бєгєєд харин эрсдлийн болон даатгалын сангууд байгуулдаг байна. Эдгээр санг тєрєс дэмжих бодлого явуулдаг байна. Хэдийгээр зээлийн хїї буураххандлагатай байгаа боловч банкуудын санхїїгийн зуулчлалын зардал харьцангуй єндєр хэвээр , ялангуяа хадгаламжийн хїї багасахгїй, зээлийн эрэлт єндєр хэвээр, ялангуяа хадгаламжийн хїї багасахгїй, зээлийн эрэлт их байсаар байгаа ба зээлдэгчдийн тєлбєрийн сахилга бат сайжирсан ч зээл эргэнтєлєгдєхгїй байх эрсдэл харьцангуй єндєр, хєрєнгийн захын сул дорой хєгжил, банкуудын орлого авчирдаггїй активийн нийт активт эзлэх хувь єндєр зэрэг нь зээлийн хїїг дорвитой бууруулахад сєрєг хїчин зїйл болж байна. Мєн зээлийн хїї дорвитой буурахгїй байгаа нь жижиг банкууд хоорондын болонбанк хоорондын болон банк бус санхїїгийн байгууллагууд, хадгаламж зээлийн хоршоод хоорондын эх їїсвэрийн тєлєєх хїїний єрсєлдєєн зэргээс хамаарч байна.

1.2 Банкны зээлийн хїїгийн бодлого, зээлийн хїї тооцох арга аргачлал

Зээлийн хїї нь нэг ёсны їнэ учраас тїїнд олон хїчин зїйлс нєлєєлж байдаг. Нєлєєлж байгаа хїчин зїйлсийг судлахад тохиромжтой загвар болох “Онолын загвар” нь зээлийн хїїг зээлийн хэмжээ болон бусад хїчин зїйлсээс хамруулан авч їзсэн байдаг. Загварын їндсэн нєхцєл:

L-Зээл

D-Депозит

L,D –ийн функц нь нэгэн тєрлийн зээл болон депозит. Зээлийн хїї, хадгаламжийн хїїгийн тївшин нь rl,r d. Хадгаламж зээл нь хїїгийн тївшингээсээ хамаарсан функц байна.Дараах нєхцлийг хангана. L=L (rL) байх ба L, (rL)<0 ба L” (rL)< 0 зээлийн хэмжээ нь зээлийн хїїгээсээ урвуу хамааралтай . Зээлийн хїїєсєхєд зээлийн хэмжээ буурна. D=D (rd) байна.

D,(rd)> 0 ба D” (rd <0) хадгаламжийн хїї єсєхєд хадгаламжийн хэмжээ єснє. Харин ахиу хадгаламж буурна. Банк нь тодорхой хэмжээний їйл ажиллагааны зардал гаргах ба энэ зардал нь хадгаламж зээлээс хамаарна.

C=C (D,L) ба gC(D,L) /gD=CD (D,L)>0 , gC(D,L)/ gL=CL(D,L)>0 , g2 C(D,L)/gD2=CDD (D,L)>0 , g2C(D,L)/ gL2 = CLL(D,L)>0 ба g2C (D,L)/gDgL=g2C

(D,L)/gDgL =C DL(D,L)=0 гэсэн нєхцєлийг хангана.Энэ зардал нь эдийн засаг болон эдийн засгийн бус зардлуудаас тогтоно.

L+M=D+K (1.1)

Хадгаламж, зээл дээрх хэлбэрээр тэнцвэрждэг гэж їзье.

К-тєв банкнаас шаарддаг заавал байлгах нєєцийн норм

М-Банк нь їйл ажиллагаагаа тэнцвэржїїлэхийн тулд Тєв банкнаас авах зээл ба бондын хэмжээ

Банк нь ашгаа хамгийн их байлгахыг зорьдог.Ашгаа хамгийн их байлгахаар зээлийн хїї, хадгаламжийн хїїгээ сонгоно.

П= (1-ª)rLL(rL)-ЄL(rL)+rM-rDD(rD)-K-C(D,L) (1.2)

ашгийн функц нь дээрх хэлбэрээр бичигдэнэ.

Є- зээлийн эрсдлийн тївшин /Зээлийн Є тївшин нь эрсддэг/

(1) Тэгшитгэлээс М-ийг ялган авч М=D+K-L (2) тэгшитгэлд оруулж банкны ашгийг зээлийн хїї, хадгаламжийн хїїгийн хамгийн их ашгийг олбол:

maxП= (rL-r)L(rL)-Є(1+rL)L(rL)+(r-rD)D(rD)+(r-1)K-C(D,L) (1.3)

тэгшитгэлээс нэгдїгээр эрэмбийн уламжлал авбал :

(1.4)

(D,L)=0 (1.5)

Тэгшитгэл (4)-єєс оновчтой хадгаламжийн хїї, тэгшитгэл (5)-с оновчтой зээлийн хїїгийн тївшин олж авч чадна. Дээрх загвар нь ерєнхий загвар юм. Одоо єргєтгєсєн хэлбэр болох заавал байлгах нєєцийн нормыг хадгаламжийн хїї, зээлийн хїїгээс хамааруулан тооцож їзье.

Заавал байлгах нєєц нь K(D(rD), L(rL)) хэлбэртэй байна гэж їзье. K,D (D(rD)>02 байна.

K,L L(rL))>03 байна.

Заавал байлгах нєєцийн нормыг оруулан банкны ашгийг тооцоолбол:

maxП=(rL-r)L(rL)-Є(1+rL)L(rL)+(r-rD)D(rD)+(r-1)K(D(rD),L(rL))-C(D,L) (1.6)

тэгшитгэлийг бодон нэгдїгээр эрэмбийн уламжлал аван оновчтой зээлийн хїї, хадгаламжийн хїїг тооцвол:

(1.7)

(D,L)=0 (1.8)

Тэгшитгэл (7), тэгшитгэл (8)-аас заавал байлгах нєєцийн норм нь зээлийн хїї,хадгаламжийн хїїнээс хамааралтай байх їеийн оновчтой хїїгийн хэмжээнїїд гарган авч болно.

(1.9)

r-1<0 зээлийн хїїд заавал байлгах нєєцийн норм нь зээлийн хїїд эерэг нєлєєтэй буюу заавал байлгах нєєцийн норм нэмэгдэхэд зээлийн хїїгийн тївшин єснє їр дїн нь онолын хувьд гарч байна. Энэ онолын загварт заавал байлгах нєєцийн норм нь хїїгийн тївшинг (r-1)K,L(D,L) хэмжээгээр нэмэгдїїлжбайна. Иймд заавал байлгах нєєцийн норм нь нєлєєлєх онолын хувьд батлагдаж байна.


ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ Õ¯¯,Ò¯¯ÍÈÉÃ ÁÓÓÐÓÓËÀÕ ÁÎËÎÌÆ

1 Monti-Klien- ий загвар дээр суурилсан Thio Pausech, Peter Welzel-ийн загвар

Хадгаламж өсөхийн хирээр заавал байлгах нөөцийн норм өснө.

Зээлийн хїїгийн тївшинд нєлєєлєгч хїчин зїйлийн эконометрик загвар

Дээрхи онолын загвар дээр їндэслэн зээлийн хїїд нєлєєлєгч хїчин зїйлсїїдийг гарган авч эконометрик загварыг бичвэл:

rLi= β1+ β2rdt+β3rct + β 4 K+β5Є + β6Lt+ β7Dt+ β8m2t + β9 inft+et (1.10)

rL= зээлийн хїїгийн тївшин

rd- хадгаламжийн хїїгийн тївшин

rc- тєв банкны хїї

K- банкны заавал байлгах нєєцийн норм

Є- зээлийн эрсдлийн хувь

L- нийт зээл

D- нийт хадгаламж

М2- мєнгєний нийлїїлэлт

Inf- инфляци

Одоо (10) тэгшитгэлийн сул гишїїд нь онолын хувьд ямар тэмдэгтэй байхыг авч їзье.

β2>0 буюу хадгаламжийн хїї єсєхєд зээлийн хїї єсєх ёстой

β3 >0 тєв банкны хїї єсєхєд зээлийн хїї єснє

β4 >0 зээлийн хїїд заавал байлгах нєєцийн норм нь эерэг нєлєєтэй буюу заавал байлгах нєєцийн норм нэмэгдэхэд зээлийн хїї єснє

β5 >0 эрсдлийн хувь єсєхєд зээл єснє.

β6>0 зээлийн хэмжээ єсєхєд зээлийн хїї буурна

β7>0 хадгаламжийн хэмжээ єсєхєд зээлийн хїї єснє.

β8 >0 мєнгєний нийлїїлэлт хийхэд зээлийн хїї буурна

β9>0 инфляци єсєхєд зээлийн хїї єснє гэсэн нєхцєлїїдийг хангах ёстой.

Хүүний дундаж хувь.

Энгийн хүүний дундаж хувь

хугацаагаар жигнэсэн

мөнгөн дүнгээр жигнэсэн гэсэн үндсэн хоёр төрөл бий.

Мөн, хүүний хувийг дараахь байдлаар ангилдаг:

энгийн хүүний хувь,

нийлмэл хүүний хувь,

тасралтгүй хүүний хувь гэсэн гурван төрөл бий.

Дээрх үндсэн гурван төрөлтэй уялдан дундаж хүүний хувийг адилхан гурав ангилна. Түүнчлэн, санхүүгий хүүний тооцоог хуримтлалын тооцоо, хөнгөлтийн тооцоо гэж хоёр үндсэн хэсэгт ангилдаг. Энэ нь ч мөн дундаж хүүний тооцоонд нөлөөлдөг.

а. Хугацаагаар жигнэсэн дундаж хувь.

1. Энгийн хүүний хугацаагаар жигнэсэн дундаж хувь.

хугацаанд, энгийн хүүний хувиар тооцоо хийсэн. Хүүний үржүүлэгчээс дундаж хүүний хувийг олбол:

Эндээс:

(3.1)

Энд:

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Жишээ : Энгийн хүүний хувь 20, 22 ба 25 гэсэн хувиар үечлэн өөрчлөгдөж байхаар гэрээнд тусгасан. Хүүний дараалсан үеийн үргэлжлэх хугацаа нь 2; 3 ба 5 сар бол дундаж хүүний хувийг олъё:

Бодолт:

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Хөнгөлтийн тооцооны энгийн хөнгөлтийн хугацаагаар жигнэсэн дундаж хувь:

Дээрхтэй төсөөтэй, энгийн хөнгөлтийн тооцооны хугацаагаар жигнэсэн дундаж хувь:

(3.2)

3. Нийлмэл хүүний хугацаагаар жигнэсэн дундаж хувь

Эндээс:

(3.3)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Жишээ : Зээлийн хүү эхний 2 жилд 15 хувь, дараагийн 3 жилд 20 хувь гэж үзье. Бүх хугацааны зээлийн дундаж хүүний хувь хэд вэ?

Бодолт:

буюу 17.974%

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

б. Мөнгөн дүнгээр жигнэсэн дундаж хүүний хувь

1. Энгийн хүүний мөнгөн дүнгээр жигнэсэн дундаж хувь:

Жигнэсэн дундаж утга:

Эндээс:

(3.4)

2. Нийлмэл хүүний мөнгөн дүнгээр жигнэсэн дундаж хувь:

(3.5)

ЗЭЭЛИЙН ХЇЇ ТООЦОХ ЭНГИЙН АРГАЧЛАЛ

Зээлийн хїї нь мєнгєний їнэ болохын хувьд зээлтэй холбоотой зардлуудыг шингээж, ашиг авахаар тогтоогдсон байх ёстой.

Зээлийн хїїг тогтооход дараах хїчин зїйлсийш харгалзан їзнэ.

Зээлийн эх їїсвэрийн зардал

Їйлчилгээний хєлс

Зээлтэй холбоотой гарч байгаа банкны зардал

Зээл олгосноор банкны авах ашгийн хэмжээ

Зээлийн хєрєнгєєр бий болгосон ашгийн тодорхой хувь

Зээлийн эх їїсвэрийн зардал: Арилжааны банк бол бусдын хєрєнгєєр бизнес хийдэг санхїїгийн байгууллага юм. Арилжааны банк нь :



- Хадгаламж

- Харилцах данс

- Зээл хэлбэрээр хєрєнгє татан тєвлєрїїлнэ.

Банк нь бусдаас хєрєнгє татсаны дараагаар єєрийн нэрийн ємнєєс зээл олгодог.Банкны олгож байгаа зээлийн хєрєнгє нь зардалтай байдаг. Тухайлбал хадгаламжийн хїї, харилцах дансны їлдэгдэлд тооцогддог хїї, бусдаас авсан зээлийн хїї, єєрийн хєрєнгєд оногддог ашиг гэх мэт.

Энэ бїгдийг тооцон їзэж зээлийн эх їїсвэрийн хїїг тогтооно.

Эх їїсвэрийн зардлыг тооцъё.

- 80 000 000 тєгрєгийн зээл олгох гэж байна гэж бодъё.

- 80 000 000 тєгрєгний 30 000 000 тєгрєгийг хадгаламжийн эх їїсвэрээр, 50 000 000 тєгрєгийг зээлийн эх їїсвэрээр бїрдїїлсэн гэж їзье.

- Хадгаламжийн сарын хїї 1%, зээлийн сарын хїї- 3% гэвэл:

- 30 000 000 тєгрєгний зардал нь 300 000 тєгрєг. 50 000 000 тєгрєгийн зардал нь

1 500 000 тєгрєг болно. Нийт эх їїсвэрийн зардал нь 1 800 000 тєгрєг.

- Энэ 1 500 000 тєгрєг 80 000 000 тєгрєгийн хэдэн хувь вэ?

- Хариу 2.25%-иар дээрх мєнгийг зээлдїїлбэл эх їїсвэрийн зардлыг нєхєж болно.

Їйлчилгээний хєлс: Зээлийн гэрээ, болон бусад маягтын цаасны єртєг зэрэг їйлчилгээтэй холбоотой зардал.

Зээлтэй холбоотой гарч байгаа банкны зардал:

Тухайн зээлийг олгоход ажилласан хїмїїсийн цалин зэрэг зардал. Їїнийг олгохдоо нэгж хугацаанд банкнаас олгож байгаа зээлийн тоог (эсвэл мєнгєн дїнг) тэр хугацаанд банкнаас гарсан тогтмол ба хувьсах зардалд хувааж тухайн зээлд оногдож байгаа зардлыг тодорхойлно.

А.Нэгж зээлтэй холбоотой гарч байгаа зардлыг тооцъё.

Нийт гарсан зардал

Нийт олгосон зээлийн хэмжээ

Нэгж зээлэнд оногдох зардлын хэмжээ

Зардлыг нєхєх зээл зээлийн хїї -5%

Зээлийн хїї одоогийн байдлаар 2.25% +7%=7.25% боллоо.

Б.Нэгж зээлдэгчидтэй холбоотой гарч байгаа зардлыг тооцъё

Тухайн хугацаанд нийт гарсан зардал

Тухайн хугацаанд нийт гарсан зээлийн тоо /Зээлдэгчийн тоо/

Нэг зээлдэгчид оногдох зардлын хэмжээ

Зардлыг нєхєх зээл, зээлийн хїї 5%

Зээлийн хїї одоогийн байдлаар 2.25%+5=7.25% боллоо.

Зээл олгосноор банкны авах ашгийн хэмжээ

Арилжааны банкны тухайн жилийн хугацаанд ашгийн тєлєвлєгєєн дээр їндэслэн тооцно. Арилжааны банк жил бїр ашгийг єсєх тєлєвлєгєєг гаргадаг. Тэр нь эцсийн дїндээ єєрийн хєрєнгє ( дїрмийн сангийн) єгєєж болдог. Тухайн жилд арилжааны банкнаас гарч байгаа зардал, авч байгаа ашгийг тогтооходцэвэр ашгийг гарган авна. Энэхїї цэвэр ашгийн хэдэн хувийг зээлийн хїїгээр олох бэ? Гэдгийг тооцоолоод тїїнийгээ нийт олгох гэж байгаа зээлийн тоонд харьцуулж нэг зээлээс авах ашгийн хэмжээг гаргаж ирнэ.

Їїнийг нэгж зээл, нэг зээлдэгчид тооцоолбол:

Арилжааны банк ирэх жилийн ашгийн єсєлтийг 12% байлгахаар тєлєвлєсєн гэж бодъё.

Нийт 6 нэгж зээл олгосон гэвэл: Нэгж зээлээс 2%-н ашиг авбал дээрхи зорилт хэрэгжинэ. Зээлийн хїїгийн одоогийн байдлаар 2.25% +5%+2%=9.25 % боллоо.

Зээлийн хєрєнгєєр бий болгосон ашгийн тодорхой хувь

Зээлдэгчийн зээлийн тєслєєр олох ашгийг їндэслэн, тїїнийг банк, зээлдэгч хоёр хуваан авна. Харин хэдэн хувиар хувааж авах гэдгээ хоёр тал зєвшилцєж тохирох ёстой. Єєрєєр хэлбэл нэг ёсондоо арилжаа хийнэ.Ийм ч учраас арилжааны банкыг арилжааны гэж нэрлэсэн.Зээлдэгчтэйгээ зээлийн хєрєнгєєролсон ашгийг хуваах харьцааг зєвшилцєнє гэсэн їг. Энэ зєвшилцєєнд зээлдэгч тал дараах байр сууринаас хандах хэрэгтэй . Зээлтэй холбоотой гарсан зардлыг нєхєєд дээр нь єєрийн зїгээс хангалттай гэж їзэж байгаа ашгийг авах. Зээлтэй холбоотой олон тєрлийн зардал гарч болно.

Тухайлбал: Зээлдэгч зээл авахын тулд сахїїгийн баримтаа аудитээр баталгаажуулсан, їндсэн хєрєнгєє їнэлїїлсэн банк руу такси болон єєрийн машинаар ирсэн бол тїїний бензин авах гэх мэтийн зардлууд гарч байдаг. Эдгээр зардал нь зээлийн тєслийг хэрэгжїїлсэний їндсэн дээр нєхєгдєж мєн дээр нь ашигавч байвал зээл авна. Їгїй тохиолдолд зээл авахгїй.

Зээлийн хїїд нєлєєлдєг хїчин зїйлийн талаар ихээхэн маргаантай байдаг. Энэ хїчин зїйлийн талаар ихээхэн маргаантай байдаг. Энэ хїчин зїйлсийг хїлээн зєвшєєрдєггїй талынхан гол їзэл баримтлал нь дараах зїйлсээр илэрхийлэгддэг.

Їїнд зээлдэгч єєрийн бизнесийн салбарт їйл ажиллагаа явуулсанаас, єєрийн тєслийг хэрэгжїїлсэнээр авч байгаа ашгийг заавал банктай хуваалцах шаардлагагїй.Энэ ашиг бол цэвэр тїїний ашиг гэж їздэг. Салбар бїрийн ашигт ажиллагааны тївшин єєр єєр байдаг. Жишээ нь: Барилгад 30%, Олборлох салбартухайлбал алтны їйлдвэрт -50%, газар тариаланд -300% гэх мэт. Хэрэв зээлийн хєрєнгєєр бий болгож байгаа ашгийг дээрх хїчин зїйлээр дамжуулан банк хуваалцахад хїрвэл тэдний ашгийг хїчээр тэнцїїлэхэд хїргэнэ.Энэ нь капиталын шилжих хєдєлгєєнийг хязгаарлана гэж їздэг.Гэтэл зээлийн хїїгтооцоход энэ хїчин зїйлийг заавал тооцох хэрэгтэй гэж їздэг талынхан рентийг эдийн засгийн онолд хїлээн зєвшєєрсєн тохиолдолд энэ дєрєвдїгээр хїчин зїйлийг зєвшєєрєхєєс єєр аргагїй юм.

Зээлийн хєрєнгєєр хийсэн ашгийг банк хуваалцах аргачлалыг авч їзье.

80 000 000 тєгрєгийн тєслийг хэрэгжїїлсэнээр нийт 20 000 000 сая тєгрєгийн ашиг олно. Тэгвэл 20 000 000 тєгрєгийн ашгийг банк зээлдэгч хоёр 50:50 хувиар хуваан авахаар тохирч болох юм. 20 000 000 тєгрєг 80 000 000 тєгрєгийн хэдэн хувь болох вэ? Гэдгийг гаргана.

Зээлийн хїїгийн тївшин одоогийн байдлаар 2.25%+5%+2%+0.8%=10.05% боллоо.

Энэ хувиар ашгаа хувааж авахыг зээлдэгч зєвшєєрєх її? Їгїй юу? Гэдгийг тодорхойлох хэрэгтэй. Їїний тулд дээр єгїїлсэнээр

Зээлдэгчийн зїгээс зээл авахтай холбоотой гарсан зардлыг тооцож їзэх хэрэгтэй. Эхлээд 10.05%-н хїїтэй авахад ашиг гарах нь уу? Їгїй юу? Гэдгийг харах хэрэгтэй.

80 000 000 тєгрєгийн 10.05% нь 8 040 000 тєгрєг болж байна.Гэтэл зээлийн цэвэр ашиг нь 20 000 000 тєгрєг болж байна. Ийм їед зээл авах нь аж ахуй нэгжид ашиггїйгээр барахгїй алдагдалд хїргэж байна. Энэ тохиолдолд яах вэ? Иймэрхїї тохиолдол элбэг гардаг. Банк сайн харилцагчаа алдахгїйн тулдзээлийн хїїгээ бууруулах єєрийн талаас хамаарах арга замыг хайх, эсвэл зээлдїїлэгчтэй тєслийн ашгийг хуваах хувийг эргэн харах гэсэн 2 гарц хайж болно.

Зээлийн хїїг бууруулах эхний гарц: Арилжааны банк сайн зээлдэгчээ алдахгїйн тулд зээлийн хїїг бууруулах боломжоо хайна.Зээлийн хїїгийн бїтцээс харахад хєдєлж болдоггїй хїїнїїд байдаг. Энэ нь эх їїсвэрийн зардлын хїї юм. Бусад хїїнїїдийг эргэн харж болно. Магадгїй зээлийн энэ тєслєєс єєр тєсєлмаш их ашиг авчирахаар бол тїїнд ноогдох банкны ашгийн хэмжээг нэмж, тухайн зээлд ногдох ашгийг бууруулж болно. Тэрчлэн банк єєрийн гарч байгаа зардлыг хэмнэж болно. Илїїдэлтэй байгаа їндсэн хєрєнгєнєєсєє зарах, ажилтаны тоог бууруулах, цалингийн хэмжээг янз бїрийн шалгуураар нарийнтогтоох гэх мэт. Зээлийн хїїгийн хэмжээг багасгавал їйлчилгээний тєлбєр хураамжийг нэмэгдїїлж банкны авах ашгийн тївшинг нэмэгдїїлэх аргыг хэрэглэж болно. Єндєр хєгжилтэй оронд энэ аргыг єргєн хэрэглэдэг.Бидний мэдэж байгаагаар єндєр хєгжилтэй орны арилжааны банкууд их олон тєрлийнїйлчилгээ їзїїлдэг, тэр хэмжээгээрээ олон тєрлийн шимтгэл хураамж авч байдаг. Бидний їзсэн жишээн дээр зээлийн доод хїї нь 10.05% , дээд хязгаар нь 7.25% , хоёрын хооронд бол зээлийн хїїг тогтоох хувилбарууд болж байна.

Зээлийн хїїг бууруулах хоёрдугаар гарц: Эхний байдлаар 20 000 000 тєгрєгийг хоёр тал 50:50 хувиар хураан авсан. Ийм тохиолдолд зээлдэгч 50:50 хувийг хїлээн зєвшєєрєхгїй . 80:20 хувиар хуваах санал тавьж болно. Энэ тохиолдолд зээлийн хїї буурна. Жишээ нь: зээлийн хїї 9% боллоо гэж бодъё. 80000 000 тєгрєгийн хїїнд 7 200 000 тєгрєг болно. Їїнийг зээлдэгч олсон 20 000 000 тєгрєгєєсєє тєлж чадна. Хїї їїнээс єндєр тогтоогдвол амьдрал дээр тухайн зээлдэгч ийм хїїтэй, ийм ашигтай зээлийн хэрэгжїїлэх болов уу? Їгїй болов уу?Эндээс дараах дїгнэлтийг хийж болно. Зээлдэгч бїрт зээлийн хїї єєрєєрєєр тогтоогдоно.

Зээлийн хїїг тогтоох олон хувилбар байж болно.

Зээлдїїлэгчийн талаас зээлийн хїїг бууруулах боломж бага биш. Зээлдэгч банк хоёр зээлийн хїїний талаар тохиролцох ёстой.

Єндєр орны туршлагаас харахад зээлтэй холбоотой олон тєрлийн хураамж шимтгэл авдаг. Їїнд: Зээл авах єргєдєл єгєхєд шимтгэл хураамж авна.Банк зээл єгч байгаагийнхаа тєлєє шимтгэл авна.Ямар хэмжээгээр зээл єгч байгаа гэдгээсээ хамаарахгїй ерєнхийдєє бїх зээлд ижил хувь байдаг. Манай заримбанкинд энэ хувь нь 1% байдаг. Авсан зээлийн ашиглагдаагїй байгаа їлдэгдлээс хураамж авна.Єєрєєр хэлбэл:

-Зээл єгєх шийдвэр гарчихаад байхад зээлээ аваагїйн хураамж

-Зээл олгохоор шийдвэр гарсаны хураамж

- Зээлийн гэрээнд гарын їсэг зурсаны хураамж

- Зээлийн хєрєнгийг дансанд хийсэний хураамж

- Хэрэв зээлийг бэлэн мєнгєєр гаргаж байвал бэлэн мєнгє гаргасаны шимтгэл

- Хууль зїйтэй холбоотой шимтгэл

- Зээлдэгчийн бичиг баримтыг хуульчдад єгч боловсруулахад авах шимтгэл гэх мэт.

ХОЁРДУГААР БЇЛЭГ: АРИЛЖААНЫ БАНКНЫ ЗЭЭЛИЙН ХЇЇГИЙН СУДАЛГАА

2.1 Арилжааны банкуудын зээлийн хїїгийн тївшинд хийсэн судалгаа.

Монгол улсад арилжааны банкны салбар идэвхитэй хөгжиж байгаа бөгөөд 1990 оноос эхлэн банкны хоёр шатлалт системтэй болсон нь арилжааны банкуудыг хөгжүүлэх гол үндэс нь болсон байна. Одоогоор манай банк санхүүгийн зах зээлд нийт 17 арилжааны банк үйл ажиллагаагаа явуулан өрсөлдөжбайна. Арилжааны олон банкууд үүсч байгаа нь чөлөөт өрсөлдөөнийг бий болгоод зогсохгүй цаашлаад банкны үзүүлж буй үйилчилгээний нэр төрөл олшрох зээлийн хүүний хэмжээ бууран иргэд, аж ахуй нэгжийн үй ажиллагаанд эерэг нөлөө үзүүлэх олон жижиг дунд үйлдвэрлэгчид нэмэгдэх сайнталтай юм.

Үйл ажиллагаагаа явуулж буй 17 банкны зээлийн үлдэгдэлийн хэмжээг авч үзвэл:

Банкны системийн нийт зээлийн үлдэгдэл 2006-2008 он /нийт банкны/

Зээлийн үлдэгдэл /тэрбум төгрөгөөр/

Он 1 сар 2 сар 3 сар 4 сар 5 сар 6 сар 7 сар 8 сар 9 сар 10 сар 11 сар 12 сар

2006 885357,3 904630,8 951677,4 981785,8 1003033 1050910 1086172 1104061 1120910 1129290 1181397 1223287

2007 1280164 1334083 1404573 1477607 1509738 1600221 1640370 1808109 1859121 1929679 1961079 2056061

2008 2133447 2230514 2335929 2436530 2487595 2559433 2593527 2685276 2716859 2691284 2668119 2635552

2009 2671994 2685302

Үүнээс хэвийн зээл:

он 1 сар 2 сар 3 сар 4 сар 5 сар 6 сар 7 сар 8 сар 9 сар 10 сар 11 сар 12 сар

2006 809066,6 827582,203 870855,5 900221,1 921291,2 965401,6 992442,1 1006728 1018515 1033353 1083672 1129945

2007 1182853 1228678,573 1305901 1376060 1392733 1493630,66 1528328 1698967 1739920 1812807 1850923 1947669

2008 2020304 2113789,609 2221243 2318604 2361219 2431751,01 2468770 2559113 2586908 2549083 2525988 2353561

2009 2351039 2344099

Арилжааны банкны орлого олох хамгийн чухал зүйл нь нийт активт эзлэх зээлийн хэмжээ байдаг. Зээлийг чанрын үзүүлэлтээс хамаарч 5 ангилна:

1. Хэвийн зээл

2. Хугацаа хэтэрсэн зээл /1-90 хоног хугацаа хэтэрсэн зээл/

3. Найдваргүй зээл : Үүнд Хэвийн бус зээл /91-180 хоног хугацаа хэтэрсэн зээл/

4. Эргэлзээтэй зээл /181-360 хоног хугацаа хэтэрсэн зээл/



5. Муу зээл / 360-с дээш хоног хугацаа хэтэрсэн зээл/

Гэж ангилах бөгөөд арилжааны банкны оршин тогтнох гол үзүүлэлт зээл чанартай, цаг хугацаандаа төлөгддөг байх ёстой.

Хугацаа хэтэрсэн зээл :


200625302,63 25208,9 26436,2 26126,2 25398,0 25156,6 25749,1 29928,1 34868,4 29855,5 31456,1 33320,4

200735068,06 41380,3 37639,8 41109,7 53035,3 44728,7 46345,4 45029,3 50142,3 50420,8 44600,6 40320,0

200845518,4 48386,4 46461,0 50833,8 56855,9 54623,5 50253,8 51888,9 54807,6 58949,7 55026,8 93323,1

2009

124743,5 142585

Чанаргүй зээл:


2006 50988,0 51839,6 54385,6 55438,5 56343,5 60351,3 67980,2 67405,3 67526,0 66081,4 66269,1 60021,5

2007 62242,9 64024,1 61032,2 60437,5 63970 61861,2 65697,2 64112,3 69059,0 66450,5 65554,5 68071,3

2008 67624,1 68337,9 68224,4 67092,3 69519,3 73058,4 74503,2 74273,6 75143,4 83251,1 87104,1 188667,

2009 196211,4 198617,

Зээлийн багцыг банк тус бүрээр харуулбал:

Банкууд 2006 он 2007 он 2008 он

Голомт 184 906,9 329 356,6 442 755,3

Капитал 22 804,7 33 125,0 59 096,1

ХААН 238 986,5 476 778,1 608 364,7

Худалдаа хөгжил 219 179,2 349 705,9 431 431,8

Шуудан 91 993,7 161 432,9 156 044,9

Хадгаламж 29 755,6 43 308,1 54 045,9

Тээвэр хөгжил 6 679,7 6 631,8 11 226,8

Эрэл 8 481,2 6 949,8 9 150,5

Кредит 8 582,2 5 531,1 4 525,2

Улаанбаатар 66 113,3 99 042,5 141 723,0

Зоос 82 919,1 146 127,2 169 736,7

Анод 120 855,0 143 329,6 184 170,0

Интер

Капитрон 28 448,2 69 306,5 88 147,8

Хас 59 813,0 100 683,1 149 749,7

Үндэсний хөрөнгө оруулалт 7 562,2 10 138,3 25 185,2

Чингис хаан 46 206,7 74 614,5 100 198,0

2009 оны 2-р сарын байдлаар нийт банкуудын зээлийн багцын бүтцийг судалж үзвэл :

Зээлийн хэмжээгээр Хаан банк, Голомт, Худалдаа хөгжил, Анод банкууд тэргүүлж байгаа бөгөөд нийт зээлийн багцын 63 хувийг эзэлж байна.

Үүнээс 2007.12.31 ны байдлаар эдгээр банкуудын зээлийн хэмжээг нийт активын хэмжээнд харьцуулбал:

Банкууд Зээл нийт активнийт активт зээлийн

эзлэх хувь1 Голомт 319 928 868 649 985 392 49%

2 Хаан 497 194 294 600 604 706 83%

3 ХХБ 354 036 451 570 634 614 62%

4 Анод 145 882 155 285 483 224 51%

5 Зоос 157 195 039 234 077 631 67%

6 МШуудан 168 241 118 253 312 659 66%

7 Улаанбаатар 104 544 380 147 934 998 71%

8 Хас 109 094 209 143 759 730 76%

9 Чингис хаан 70 675 318 125 431 925 56%

10 Капитрон 69 324 704 96 135 056 72%

11 Хадгаламж 42 355 329 70 662 829 60%

12 Капитал 36 042 831 48 715 596 74%

13 Тээвэр хөгжил 6 999 419 16 272 377 43%

14Хөрөнгө оруулалтын

банк 10 731 102 19 857 774 54%

15 Эрэл 7 360 990 11 479 788 64%

16 Кредит 3 834 470 10 499 052 37%

Банкны систем 2 103 440 677 3 284 847 353

Дээрх графикт үзүүлсэнээр банкуудын нийт активт эзлэж буй зээлийн хэмжээг харуулсан ба үүнээс үндэслэн банкуудын зээлийн суурь хүүг тогтоох боломжтой. Дээрх графикаас дүгнэн харахад жил ирэх тутам зээлийн эрэлт хэрэгцээ ихээр бий болж үүнийг даган банкууд зээлийг их хэмжээгээр олгожбайна. Мөн зээлийн нийт багцын 63 хувийг Хаан, Голомт ,Худалдаа хөгжлийн банкууд эзэлж байгаа тул жижиг банкуудад өсөх боломж бололцоо муу байгаа нь харагдаж байна. Иймд эдгээр жижиг банкууд нь цаашид өсөн дэвжиж өрсөлдөх чадвараа сайжруулахын тулд зээлийн бодлогодоо түлхүүанхаарч зээл аль болохоор ихээр олгох хэрэгтэй . Үүний тулд зээл олгох бага хүүтэй эх үүсвэрүүдийг бүрдүүлж, аль болох бага хувийн хүүтэй зээл олгох шаардлагатай. Зээлийн хэрэгцээ шаардлага их байгаа нь эдийн засагт мөнгө үр ашигтай эргэлтэнд орж өсөх сайн талтай боловч, үйлдвэрлэлийнсалбарт урт хугацаатай зээл шаардагддаг учир энэ нь нэг талаасаа үйлдвэрлэлийг бүрэн дэмжиж чадахгүй болж байгаа юм. Банкны салбарт ипотекийн зээлийг олгож эхэлсэн нь зээлийн багцыг нилээд хэмжээгээр нэмэгдүүлсэн ба цаашид урт хугацаатай зээлийг олгох тал дээр банкны эх үүсвэрдутагдалтай байгаа юм. Банкууд өөрсдийн зах зээлд шаардлагатай байгаа эх үүсвэрүүдийг гадны хөрөнгө оруулалтаас татах, мөн дотооддоо эрж хайх талаар ихээхэн ажиллах шаардлагатай юм.

Арилжааны банкны зээлийн хүүгийн судалгаа:

Зээлийн хүү нь зээлийн үнэ юм. Иймд зах зээл дэх бусад үнэтэй адил ттүний өөрчлөлтийг эрэлт нийлүүлэлтийн хүчин зүйлс тодрхойлдог. Арилжааны банк болон бусад санхүүгийн байгууллагууд хуримтлалын нэг хэсэг болон харилцах, хадгаламжийн хэлбэрээр хөрөнгө татан төвлөрүүлдэг тул зээлийннийлүүлэлт буюу зээлийн хүүнд нөлөөлдөг. Сүүлийн үед банкуудын татан төвлөрүүлсэн хөрөнгө нэмэгдэж, зээлийн нийлүүлэлтийг өсгөх эх үүсвэр болсноор зээлийн хүү буурах нөхцөл нь болж байна. Зээлийн хүү нь зээлийн төрөл, хугацаа, эрсдэл, зээлдэгч болон зээлдүүлэгч байгууллага зэрэгасуудлаас хамааран өөр өөр байдаг. Мөн зах зээлийн нөхцөлд эрэлт нийлүүлэлт хүүний хувийг тодорхойлдог боловч хүү энэ хэмжээнээс хэлбэлзэх нь өөр өөр хүчин зүйлсээс шалтгаалдаг. Жишээ нь: Макро эдийн засгийн байдал, инфляци, татварын ачаалал гэх мэт. Татварын хувь хэмжээ нь банкныорлого, өөрөөр хэлбэл ашигт ажиллагааны түвшинд нөлөөлдөг. Татварын дарамт их байх тутам ашгаа нэмэгдүүлэх зорилгоор зээлийн хүүг өсгөж болох талтай.

Манай орны арилжааны банкнуудын зээл болон хадгаламжийн хүүний зөрүү сүүлийн жилүүдэд буурах хандлага ажиглагдаж буй хэдий ч зөрүү нь өндөр хэвээр байсаар байгаад ямар хүчин зүйлс голлох нөлөөтэй байгааг ялган тодорхойлох нь чухал байна. Хүүний зөрүүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсэдбанкны өөрсдийн онцлог, эрсдлийн хүчин зүйлсүүд, салбарын бүтцийн нөлөө болон макро бодлогын өөрчлөлтүүд ихээр нөлөөлж байна.

Банкны салбарын үндсэн үүрэг нь мөнгөн хөрөнгө илүүдэлтэй байгаа зээлдүүлэгчээс шаардлагатай байгаа зээлдэгчид хөрөнгийг шилжүүлэх санхүүгийн зуулчлалаар эдийн засаг дахь хязгаарлагдмал эх үүсвэрийг өгөөжтэй , хямд зардлаар байршуулах явдал байдаг. Энэ утгаараа банкуудын хүүний зөрүүбага байна гэдэг нь санхүүгийн зуучлалын зардал бага бөгөөд өгөөжтэй байгааг харуулна. Манай орны зээлийн хүү сүүлийн жилүүдэд буурах хандлага ажиглагдаж буй хэдий ч хүүний зөрүү нь өндөр хэвээр байж зээлийн хүү нь хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, эдийн засгийн өсөлтийг хангахуйц хэмжээндхүртэл буурахгүй байгаад ямар хүчин зүйлс голлох нөлөөтэй байгааг ялган тодорхойлж, зээлийн хүүг бууруулахын тулд хүүний зөрүүг бууруулах ямар боломж байгааг илрүүлэх, бодлогын хүрээнд ямар арга хэмжээ авч болохыг тодорхойлох нь чухал ач холбогдолтой.

Арилжааны банкнуудын зээлийн хүүгийн түвшин: Үүний тулд эхлээд нийт арилжааны банкны эх үүсвэр болох харилцах хадгаламжийн хүүг авч үзье.

2000-2009.02 сар хүртлэх банкуудын харилцах, хугацаагүй хадгаламж, хугацаатай хадгаламжийн хүү / хувиар/

огнооХарилцах Хугацаагүй

хадгаламжХугацаатай хадгаламж

төгрөг доллар төгрөг төгрөг доллар

2000 он 2.4-6.0 1.0-3.6 1.2-13.2 3.6-24.0 1.2-12.0



2001 он 0.0-5.1 0.3-4.2 1.2-9.6 2.4-24.0 1.0-13.2

2002 он 0.0-6.0 0.3-3.0 2.4-10.2 6.0-22.0 1.2-12.0

2003 он 0.0-6.0 0.3-3.0 1,8-10.0 6.0-22.0 2.4-12.0

2004 он 0.0-4.8 0.3-3.0 6.0-9.6 6.0-20.4 1.4-9.6

2005 он 0.0-4.8 0.0-7.2 6.0-9.96 6.0-19.2 1.4-10.8

2006 он 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4

2007 он 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.3 7.56-19.3 1.2-11.4

2008 он 0.0-7.2 0.0-3.6 4.8-12.0 2.4-19.4 1.2-14.04

2009 он 2 сар 0.0-7.2 0.0-4.2 4.8-12.0 2.4-19.4 1.4-15.6

Эдгээр харилцах дансны болон хадгаламжийн хүүний үзүүлэлтийг нийт 17 банкны дундаж хүүгээр тооцож авсан. Одоо эдгээр банкнуудын зээлийн дундаж хүүгийн түвшинг он, оноор харьцуулан харуулъя.

Банкуудын зээлийн жигнэсэн дундаж хүү

Банкуудын төгрөгөөр олгогдсон жилийн зээлийн хүү / хувиар /


2000 он 33,4 45,0 36,5 37,0 37,3 38,9 32,2 35,3 42,7 37,7 32,7 34,7

2001 он 38,8 40,1 38,0 37,9 37,6 34,5 33,9 35,0 37,4 36,2 37,4 41,4

2002 он 39,0 34,2 39,3 37,8 35,5 33,4 33,2 35,0 35,0 35,1 35,3 33,4

2003 он 30,7 31,4 32,6 31,0 32,0 32,4 32,8 33,2 32,2 29,9 33,2 31,5

2004 он 34,0 32,4 30,3 30,5 30,5 30,3 31,0 33,1 32,3 31,5 31,8 30,0

2005 он 32,7 31,9 32,7 31,3 31,0 30,0 27,2 31,7 30,5 30,6 29,0 28,3

2006 он 29,5 27,6 28,3 27,3 27,3 24,2 25,5 28,1 26,1 27,6 27,2 24,5

2007 он 25,3 21,6 22,5 22,3 23,7 21,0 22,3 20,0 19,7 21,3 22,3 19,9

2008 он 17,3 22,1 20,8 21,7 18,4 21,7 21,8 21,8 21,5 21,0 18,5 20,4

2009 он 21,2 21,6

Дундаж 30,2 30,8 31,2 30,8 30,4 29,6 28,9 30,4 30,8 30,1 29,7 29,3

Төгрөгийн зээлийн хүү

Дээрх графикаас харахад зээлийн хүү сар бүр хэлбэлзэж байсан ба ерөнхийдөө буурах хандлагатай байна. Банк бүрийн зарласан зээлийн хүүгийн дундаж дээр үндэслэн энэ судалгаа гаргалаа.

1. Банкуудын валютаар олгогдсон зээлийн хүү /хувиар/


2000 он 33,1 26,5 31,7 29,7 26,7 27,1 30,9 23,5 29,3 31,6 26,6 25,8

2001 он23,7 27,2 21,5 21,6 24,2 22,8 20,7 23,5 21,4 25,5 23,3 22,2

2002 он 24,2 21,4 21,1 22,3 19,6 22,3 19,9 20,4 23,6 19,9 20,4 19,8

2003 он20,7 21,3 20,8 20,2 16,6 20,9 19,9 23,5 22,6 20,8 21,7 19,6

2004 он19,2 17,8 19,7 21,0 19,9 21,8 20,4 19,2 18,2 17,7 18,5 17,9

2005 он16,3 15,7 16,3 16,9 15,9 17,3 17,8 18,0 16,2 17,8 15,5 14,8

2006 он17,8 15,4 15,8 16,2 16,6 15,9 16,8 16,3 15,3 16,1 14,4 15,5

2007 он15,1 15,7 13,2 16,3 14,1 15,5 14,5 12,0 12,9 13,8 13,4 14,2

2008 он13,9 16,3 13,8 13,9 17,1 15,0 14,4 15,2 15,7 16,7 16,0 16,8

2009 он 17,5 17,0

Дундаж 20,2 19,4 19,3 19,8 19,0 19,8 19,5 19,1 19,5 20,0 18,9 18,5

ВАЛЮТЫН ЗЭЭЛИЙН ХҮҮ

2000 - 2008сарын байдлаар зээлийн хүүний зөрүү

огноо 1 сар 2 сар 3 сар 4 сар 5 сар 6 сар 7 сар 8 сар 9 сар 10 сар 11 сар 12 сар

2000 он33,4 45,0 36,5 37,0 37,3 38,9 32,2 35,3 42,7 37,7 32,7 34,7

2008 он17,3 22,1 20,8 21,7 18,4 21,7 21,8 21,8 21,5 21,0 18,5 20,4

зөрүү16,1 22,9 15,7 15,3 18,9 17,2 10,4 13,5 21,2 16,7 14,2 14,3



Дээрх графикаас харахад 2000 онд зээлийн хүү 33,4 хувиас 34,7 хувь болж байсан бол 2008 онд зээлийн хүү 17,3 хувиас 20,4 хувь болж буурсан үзүүлэлттэй байна.

2007-2008 оны хоорондох зээлийн хүүгийн зөрүү

огноо 1 сар 2 сар 3 сар 4 сар 5 сар 6 сар 7 сар 8 сар 9 сар 10 сар 11 сар 12 сар

2007 он 25,3 21,6 22,5 22,3 23,7 21,0 22,3 20,0 19,7 21,3 22,3 19,9

2008 он 17,3 22,1 20,8 21,7 18,4 21,7 21,8 21,8 21,5 21,0 18,5 20,4

зөрүү 8,0 - 0,5 1,7 0,6 5,3 - 0,7 0,5 - 1,8 - 1,8 0,3 3,8 - 0,5

2000-2008 оны хоорондох зээлийн хүүний зөрүү / валют/

огноо 1 сар 2 сар 3 сар 4 сар 5 сар 6 сар 7 сар 8 сар 9 сар 10 сар 11 сар

2007 он 33,1 26,5 31,7 29,7 26,7 27,1 30,9 23,5 29,3 31,6 26,6

2008 он 13,9 16,3 13,8 13,9 17,1 15,0 14,4 15,2 15,7 16,7 16,0

зөрүү 19,2 10,2 17,9 15,8 9,6 12,1 16,5 8,3 13,6 14,9 10,6

Дээрх графикаас харахад зээлийн хүүгийн түвшин жил ирэх тутам буурах хандлагатай байгаа нь харагдаж байна. Гэвч сүүлийн үед зарим банкуудын эх үүсвэрийн дутагдалтай байгаа шалтгаанаас үүдэн, мөн Монгол банкнаас зээлийн бодлогын хүүг 2 удаа нэмсэн зэргээс шалтгаалж зээлийн хүү өсөххандлага ажиглагдаж байна. 2006 онд зээлийн жигнэсэн дундаж хүү- 24,5 хувь байсан бол 2007 онд зээлийн жигнэсэн дундаж хүү-19,9 хувь, 2008 онд зээлийн жигнэсэн дундаж хүү -20,4 хувь байна.Харин 2009.02 сард зээлийн жигнэсэн дундаж хүү- 21,5 хувь болсон байна. Эдгээрээс харахад зээлийнхүүгийн түвшин 2006-2007 онд буурах хандлагатай байсан боловч 2008 оны сүүл ,2009 оны эхээр зээлийн жигнэсэн дундаж хүү нь өсөх хандлагатай болсон байна.

Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй 17 банкны зээлийн жигнэсэн

дундаж хүүгийн түвшин

№ Банкны нэр 2008 оны 12-р сарын байдлаарбанкнуудын зээлийн жигнэсэн дундажхүү

төгрөг доллар

1 Анод банк 21,6% 18,6%

2 Голомт банк 20,0% 17,6%

3 Зоос банк 22,7% 20,1%

4 Интер банк 26,4%

5 Капитал банк 27,2% 23,9%

6 Капитрон банк 25,6% 18,8%

7 Кредит банк 24,5% 24,0%

8 Монгол шуудан банк 27,4% 20,4%

9 Хаан банк 24,1% 19,0%

10 Хадгаламжийн банк 26,4% 18,0%

11 Хас банк 25,2% 17,6%

12 Худалдаа хөгжлийн банк 24,2% 16,4%

13 Эрэл банк 21,0%

14 Тээвэр хөгжлийн банк 30% 24,8%

15 Улаанбаатар хотын банк 28,7% 18,5%

16 Чингис Хаан банк 29% 11,4%

17 Үндэсний хөрөнгө оруулалтынбанк

Банкнысистем

27,0% 17,9%

Хаан банк нь банкны системийн дундажаас төгрөг- 2,9 хувь, доллар- 2,1 хувиар өндөр байна.

Арилжааны банкны зах зээл дээрх зээлийн зарласан хүүгийн судалгаа /2008 он/

№ Банкны нэр Өөрийн эх үүсвэрээс олгох хүүгийнтүвшин

Төгрөг Доллар

1 Анод банк 1,8%-3,2% 1,6%-2,2%

2 Голомт банк 1,8-3,0% 1,2-2,5%

3 Зоос банк 2,0%-3,0% 1,9%-2,5%

4 Интер банк 1,7%-3,3% 1,4%-3,0%

5 Капитал банк 2,5%-3,5% 2,0%-2,5%

6 Капитрон банк 1,9%-3,2% 2,0%-3,2%

7 Кредит банк 2,5%-4,0% 2,0%-3,0%

8 Монгол шуудан банк 1,8%-3,45% 2,0%-3,05%

9 Хаан банк 1,65%-3,0% 2,0%-2,3%

10 Хадгаламжийн банк 1,9%-3,0% 2,8%-3,2%

11 Хас банк 1,7%-3,0% 1,5%-2,5%

12 Худалдаа хөгжлийн банк 1,6%-3,0% 1,0%-2,4%

13 Эрэл банк 2,0%-3,5% 1,8%-3,0%

14 Тээвэр хөгжлийн банк 2,5%-3,5% 2,5%-3,2%

15 Улаанбаатар банк 2,0%-3,0% 2,0%-2,4%

16 Чингис хаан банк 2,8%-3,8% 17,0%-2,0%

17 Үндэсний хөрөнгө оруулалтынбанк

Дээрхи судалгаанаас харахад бага хүүтэй зээл олгож байгаа банк Хаан банк, ХХБ,Голомт банкууд байгаа бол хамгийн өндөр хүүтэй банк нь Кредит, Капитрон банкууд байна. Хаан банк, Худалдаа хөгжлийн банк, Голомт банкууд нь олон харилцагчтай бөгөөд урт удаан харилцаж ирсэн сайн харилцагч



нараа зээлийн хүүгийн бодлогоор урамшуулж, харилцагчдаа дэмжих бодлого явуулдаг. Харин Кредит, Капитрон зэрэг банкууд ашгаа нэмэгдүүлэх тал дээр анхаарч ажиллаж байна.

Зах зээлийн эдийн засгийн нөхцөлд арилжааны банкны зээл нь эдийн засгийн бодит салбарын хөгжилд тодорхой хэмжээгээр нөлөө үзүүлж байдаг. Банкны зээл нь бизнесийн ба бизнесийн бус байгууллагын үйл ажиллагааг хэвийн явуулах цаашилбал хөгжүүлэх, санхүүгийн чадавхийг нь дээшлүүлэххувь хүмүүсийн амжиргааны түвшинг сайжруулах гол нөхцөл нь болдог. Мөн зээл нь арилжааны банкны ашиг олох гол эх үүсвэрийн нэг юм. Энэ утгаараа зээллэгийн үйл ажиллагаа нь найдвартай , тогтвортой үйл ажиллагаа болон банкны тогтолцоонд бүхэлд нь голлох үүрэг гүйцэтгэж байдаг. Захзээлийн өрсөлдөөн улам бүр ширүүсч байгаа өнөө үед нийгмийн шаардлага эрэлт хэрэгцээг судлан түүнд тохирсон шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгон зах зээлээ эзлэх эсвэл зах зээлд өөрийн гэсэн байр сууриа олж авах шаардлага тулгарч байна. Иймээс банкууд олон төрлийн зээл олгож байгаабилээ. Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа арилжааны 17 банкны олгож байгаа зээлийн төрөл , бүтээгдэхүүний ерөнхий нөхцөл ижил боловч банкны өөрийн онцлог байдлаас шалтгаалж хүүгийн түвшинг тогтоож байна. Хамгийн өндөр хүүтнй зээлд цалингийн зээл, малчны зээл ордог бол хамгийнбага хүүтэй зээлд төслийн зээл, орон сууцны зээл орж байна. Зээлийн хэмжээ ихсэх тутам хүүгийн хэмжээ буурч болох боловч, банк нь найдвартай давтан зээлдэгч нартаа шат дараалан хүүгээ бууруулах бодлого барьдаг. Найдвартай итгэлтэй харилцагчид нь эргээд банкны хувьд ашиг, орлого,тогтвортой оршин тогтнохийн үндэс суурь нь болж байдаг.

Арилжааны банкуудын зээлийн төрөл тус бүрийн зээлийн хүүд

хийсэн судалгаа /2008 ОН/

Зах зээлийн эдийн засгийн нөхцөлд арилжааны банкны зээл нь эдийн засгийн бодит салбарын хөгжилд нөлөөлж байдаг. Банкны зээл нь бизнесийн ба бизнесийн бус байгууллагын үйл ажиллагааг хэвийн явуулах, цаашилбал хөгжүүлэх, санхүүгийн чадавхийг нь дээшлүүлэх хувь хүмүүсийн амжиргаанытүвшинг сайжруулах нэг гол нөхцөл нь болдог. Мөн зээл нь арилжааны банкны ашиг олох олох гол эх үүсвэрийн нэг нь юм. Энэ утгаараа зээллэгийн үйл ажиллагаа нь найдвартай, тогтвортой үйл ажиллагаа болон банкны тогтолцоонд бүхэлд нь голлох үүрэг гүйцэтгэж байдаг. Зээллэгийн үйл ажиллагаань хамгийн их эрсдэлтэй үйл ажиллагаа байдаг. Зах зээлийн өрсөлдөөн улам бүр ширүүсч байгаа өнөө үед энэхүү нийгмийн шаардлага эрэлт хэрэгцээг судлан түүнд тохирсон шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгон зах зээлээ эзлэх эсвэл зах зээлд өөрийн байр сууриа олж авах гэсэн шаардлага тулгарчбайна. Иймээс банкууд олон төрлийн зээл олгож байгаа билээ. Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа арилжааны 17 банкны олгож байгаа зээлийн төрөл тус бүрийн хүүгийн дундаж түвшинг тооцоолж графикаар харуулав. Хамгийн бага хувийн хүүтэй зээл ОСХАЗээл, Төслийн зээл хамгийн өндөрхувийн хүүтэй зээл бизнесийн зээл , цалингийн зээл байна. Судалгаанаас дүгнэн хэдэхэд зээлийн хэмжээ ихсэх тутам хүүгийн хэмжээ буурч байгаа нь харагдаж байна. Банк нь найдвартай давтан зээлдэгчиддээ шат дараалан хүүгээ бууруулах бодлого баримтладаг. Найдвартай итгэлтэй харилцагчид гэдэгт банкны хувьд ашиг орлого оруулдаг тогтвортой оршин тогтнохын баталгаа болж байдаг болохоор тэдэнд зориулан тусгай үйлчилгээ үзүүлдэг.

Арилжааны банкуудын зээлийн төрөл тус бүр дээр хийсэн хүүгийн дундаж түвшин /2008 ОН/

Зээлийн төрөл Төгрөгөөр Валютаар

max min max min

Жижиг бизнесийн зээл 3,0% 2,0% 2,2% 1,7%

ААНБ-ын зээл 3,0% 2,1% 2,5% 1,9%

ААНБ-ын том зээл 2,7% 1,9% 2,5% 1,5%

Алт олборлолтын зээл 2,23% 2,0% 3,0% 1,45%

Орон сууцны зээл 2,5% 1,6% 2,2% 1,3%

Цалингийн зээл 3,5% 2,5%

Импортын зээл 3,5% 2,5% 2,4% 2,0%

Тэтгэвэрийн зээл 3,5% 1,8%

Ченжийн зээл 3,0% 2,0%

Малчны зээл 3,5% 3,0%

Газар тарилангийн зээл 3,5% 3,0%

Хөрөнгө оруулалтын зээл 3,0% 2,0% 2,2% 1,7%

Лизингийн зээл 2,2% 1,7% 2,0% 1,4%

Төслийн зээл 2,5% 1,1%

Хамгийн бага хувийн хүүтэй зээл Орон сууц худалдан авах зээл, Төслийн зээл, Лизингийн зээл байна. Зээлийн хүү багасах тусам зээлийн эрсдэл бага байна.

2.2 Õààíáàíêíû çýýëèéí áîäëîãî, çýýëèéí õ¿¿ãèéí ºíººãèéí áàéäàë

Монгол улсын банк санхүүгийн зах зээлд нийт арилжааны 17 банк үйл ажиллагаагаа явуулж өрсөлдөж байна. Банкууд болон банк бус санхүүгийн байгууллагууд, хадгаламж зээлийн хоршшод жилээс жилд өрсөлдөх явц өндөр болж байгаагаас үүдэн банкны зээлийн хүү буурах, хадгаламжийн хүүг өсгөхявдал зах зээлийн шаардлагаар бий болж байна.Банкууд зах зээлийн хүүгийн түвшинг тухай бүр мэдэрч урт хугацаат хадгаламжийн хүүгээ хувьсгаж байсны дээр хүү төлдөг актив, пассивын зөрүүг аль болох бага байлгаж хүүгийн эрсдэлээс хамгаалах бодлого баримтлан ажиллаж байна. Энэхүүдипломын судалгааны ажилдаа Хаан банкны зээлийн бодлого, зээлийн хүү, зээлийн хүү тооцох арга аргачлалыг голлон харуулахыг зорилоо.

Хаан банкны зээлийн бодлого:

ЗОРИЛТ – Хаан банк хүчирхэг, эрүүл оршин тогтнохын үндэс нь чанартай үр ашигтай зээлийн багцыг бүрдүүлж ,тогтвортой өсөлтийг хангахад оршино.

СТРАТЕГИ

Зорилтот зах зээл: Банкны зээлийн үйл ажиллагаа нь зээл шаардлагатай байгаа аливаа иргэд, аж ахуй нэгж , хуулийн этгээдэд шуурхай, боловсон, харилцагчийн үйлчилгээний өндөр түвшинд хүрч үйлчлэхийн зэрэгцээ хариуцлагатай найдвартай зээлдэгчтэй урт удаан хугацаанд хамтран ажиллахыгчиглэлээ болгоно гэж тодорхойлсон байдаг.

Зээлийн төрөл:

Хаан банк нь энэхүү зорилт, зорилтот зах зээлдээ тулгуурлан дараах төрлийн зээлийн бүтээгдэхүүнээр иргэд, аж ахуй нэгж, хуулийн этгээдэд үйлчилж байна.

Бүтээгдэхүүний зориулалтаар:

Бизнесийн зээл

Хэрэглээний зээл

Орон сууцны зээл

Лизингийн зээл

Хөдөө аж ахуйн зээл

Төслийн зээл /Төслийн зээл нь Засгийн газар болон Олон улсын хандивлагч байгууллагын санхүүжилтээр тэдгээрийн зорилтот зах зээлд чиглэгдсэн зээлийн бүтээгдэхүүн юм/

Бүтээгдэхүүний зорилтот зах зээлээр:

Иргэдийн зээл

Байгууллагын зээл / Бизнес эрхлэгч аж ахуй нэгж байгууллагын бизнесийн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор тэдний бизнесийн эргэлтийн хөрөнгийг санхүүжүүлэх, үйлдвэрлэл, үйлчилгээгээ өргөтгөх, техник, технологи болон тоног төхөөрөмж худалдан авах, шинэчлэх, үйл ажиллагааны ашигорлого, бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарыг сайжруулах зорилгоор үндсэн хөрөнгө бэлтгэх, өргөтгөх, хөрөнгө оруулалт хийх, тоног төхөөрөмж шинэчлэх зэрэг үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд зориулан дунд хугацаагаар олгогдох зээл байна.

Томоохон аж ахуй нэгжүүдийн зээлийг байгууллагын банкны газар судлан олгодог.

Хаан банк нь өөрийн 460 гаруй салбар нэгж, тооцооны төвөөр дамжуулан дээрх зээлийн бүтээгдэхүүнээр үйлчилж байна. Зээлийн хэмжээ , хугацаа , эргэн төлөгдөлт нь зээл хүсэгчийн санал болон хэрэгцээ, шаардлага, зээлээ эргүүлэн төлөх чадварт хийсэн шинжилгээний үр дүнгээр тодорхойлогдохбөгөөд тухайн зээлдэгчийн мөнгөн урсгалтай уялдана. Зээлийн эргэн төлөгдөлтийн хувиарийг тогтоохдоо зээл болон хүүгийн төлбөрийг аль болох сар бүр тогтмол төлүүлэхийг эрмэлздэг. Хаан банк нь өөрийн эх үүсвэрээр дээрх зээлийн бүтээгдэхүүнээр үйлчлэхээс гадна Дэлхийн банкны /Бичилсанхүүгийн хөгжлийн сан/ санхүүжилтээр олгогдох төслийн зээл, Гэр санаачлагын төслийн зээл, Мерси Корын төслийн зээл, Францын хүнсний тусламжийн сангийн зээл, Хөдөлмөр халамжийн үйлчилгээний газрын –Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн зээл, Японы олон улсын хамтын ажиллагаанызээл-ЖАЙКА-н зээл, АДРА-н зээл, Дэлхийн банкны –Малын индексжүүлсэн даатгал сангийн зээл / малчны зээл/, Бүс нутгийн эдийн засгийг дэмжих хөтөлбөр, Дэлхийн банк-Хувийн хэвшлийг хөгжүүлэх төсөл, Хүнс хөдөө аж ахуйн яам, Сангийн яам-Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангийн зээл / Хөдөөаж ахуйн зээл/, Түлш эрчим хүчний яам, Сэргээгдэх эрчим хүчний үндэсний төв- Нарны үүсгүүр 2 зээл /лизингийн зээл/, Мобиком болон МИГ даатгал-Гэр бүл тухтай орчины төслийн зээл /лизингийн зээлүүдийг тус тус олгож байна.

Хаан банкны нийт актив эзлэх зээлийн хэмжээ жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна. Үүнийг дараах хүснэгтээр харуулбал:

ТАЙЛАН ТЭНЦЭЛ 2005 он 2006 он 2007 онАКТИВ

Мєнгє,тїїнтэй адилтгах хєрєнгє 38 793 953 53 955 534 64 556 210Зээл 133 488 930 242 581 620 490 100 556

Їнэт цаас 24 303 295 28 695 418 14 380 084ЄБЇХХ

Їндсэн хєрєнгє /цэвэр/ 7 722 769 17 610 932 28 620 559Бусад актив 983 527 1 827 498 2 947 297

Нийт хєрєнгийн дїн 205 292 474 344 671 002 600 604 706ПАССИВХарилцах 36 399 926 61 053 684 126 217 612

Хугацаагїй хадгаламж 26 618 964 67 117 126 156 071 183Хугацаатай хадгаламж 118 228 420 171 494 244 228 935 260



Бусад эх їїсвэр 5 476 432 6 392 790 24 257 670Бусад пассив 1 093 715 3 781 402 4 969 581

Нийт єр тєлбєрийн дїн 187 817 457 309 839 246 540 451 306Эзэмшигчдийн ємчЄєрийн хєрєнгє 17 475 017 34 831 756 60 153 400

Нийт єр тєлбєр ба єєрийнхєрєнгийн дїн 205 292 474 344 671 002

600 604 706

Активт эзлэх зээлийн хувийн жин :

2006 онд-65 %, 2007 онд-70%, 2008 онд-81% байна.

Дээрх тайлан тэнцлээс харахад :

2005 онд банкны зээлийн хэмжээ 133,488,930 тэрбум төгрөг , активын нийт хэмжээ 205,292,474 тэрбум төгрөг байна.

2006 онд банкны зээлийн хэмжээ 242,581,620 тэрбум төгрөг байсан бол активын нийт хэмжээ: 344,671,002 тэрбум төгрөг байна,

2007 онд банкны зээлийн хэмжээ 490,100,556 тэрбум төгрөгт хүрч активын нийт хэмжээ 600,604,706 тэрбум төгрөгт хүрсэн байна. Энэхүү өсөлтийн гол шалтгаан нь Хаан банк 2005-2007 онд орон сууцны зээлийг их хэмжээгээр бага хувийн хүүтэй гаргасан бөгөөд нилээд хэмжээний эх үүсвэр татантөвлөрүүлсэнтэй холбоотой.

Зээлийн бүтээгдэхүүний үнийг тогтоох:

Хаан банк нь зээлийн бүтээгдэхүүн тус бүрийн үнэ өөр өөр байх бөгөөд

зээлийн бүтээгдэхүүний зах зээлийн өрсөлдөөн: Зээл хүүг тогтоох гол хүчин зүйл нь зах зээлийн өрсөлдөөн юм. Арилжааны банкууд өөрсдийн зээлийн хүүг тогтоохдоо бусад банкуудын ижил төрлийн бүтээгдэхүүнд олгож байгаа хүүг харьцуулан өөрийн хшшг тогтооно.

эх үүсвэрийн өртөг – Банк нь иргэд , ААНБ –ын илүүдэл хөрөнгийг тодорхой хувийн хүүтэй татан төвлөрүүлж өөрийн нэрийн өмнөөс бусдад хүүтэй зээлж ашиг олно. Тэдгээр эх үүсвэрийг хэрхэн ямар хүүтэй бий болгож байгаагаас шалтгаалж зээлийн хүүг тогтооно.

удирдлага зохион байгуулалтын зардал- Банк тухайн зээлийг олгож хүүгийн орлогоор өөрийгөө санхүүжүүлнэ. Иймд зээлийг олгоход гарсан банкны зардал ашигт нөлөөлнө.

эрсдлийн түвшин зэргээс ихээхэн хамаарна. Зээлийн бүтээгдэхүүний үнэ нь тухайн зээлийн эрсдлийн түвшин, зээлийн төвлөрөл зэргээс ихээхэн хамаарна. Мөн тухайн зээлийн бүтээгдэхүүний хугацаа хэтрэлт, эргэн төлөлт удааширсанаар зээлийг эрсдүүлж энэ нь эргээд зээлийн хүүднөлөөлнө.

Зээлийн эрэлт нийлүүлэлтээс шалтгаалж банкны зээлийн хүүг тогтооно.

Хаан банкны зээлийн хүүг тогтооход:

1. Банкны хөрөнгө зохицуулалтын газрын гаргаж өгсөн тайлан мэдээнээс үндэслэнэ.

Банкны хөрөнгө зохицуулалтын газрын гаргаж өгөх тайлан мэдээ: Үүнд

А. Төлбөрийн чадварын удирдлага

Актив, пассивын удирдлага

Заавал байлгах нөөц

Төлбөрийн чадварын харьцаа

Богино хугацааны хөрөнгө оруулалт

GAP

Хүү

Б. Бэлэн мөнгөнийн удирдлага

В. Валютын арилжаа

Г. Корресподент банк

Д. Худалдааны санхүүжилт

Хаан банкны хөрөнгө зохицуулалтын газраас гаргадаг GAP шинжилгээ болон Зээлийн хүү хугацаагүй хадгаламжийн хүүгийн зөрүүг 2006-2008 оны хооронд харууллаа. Дээрх графикаас харахад зээлийн хүү буурах хандлагатай байгааг харуулж байна. Мөн хугацаагүй хадгаламжийн хүү ерөнхийдөөтогтмол байдалтай байна.

2. Банкны төлөвлөлт шинжилгээний газраас гаргадаг судалгаанаас үндэслэн гаргана. Үүнд: Сар бүрийн хугацаа хэтрэлтийн мэдээ, эргэн төлөгдөлт, багцын төвлөрөл, зээл олголт, эрсдлийн түвшин зэргээс хамаарна.

3. Зээлийн бодлого зохицуулатын газар

4. Шинэ бүтээгдэхүүний газар

5. Төв банкны зээлийн хорооны гишүүдийн санал

6. Салбар, тооцооны төвийн явуулж буй харилцагч, зээлдэгч нарын судалгааг үндэслэн банкны хүүг тогтоодог .

ХААН БАНКЗЭЭЛИЙН ЗАРЛАСАН

ХЇЇ2002 ОН

2003 ОН

2004 ОН

2005 ОН

2006 ОН

2007 ОН

2008 ОН

2009 ОН

БИЗНЕСИЙН ЗЭЭЛ 36 34.8 33.6 31.6 28,8 28,8 30 32.4ХЄРЄНГЄ

ОРУУЛАЛТЫН ЗЭЭЛ 34 30 30 28.8 28.8 30 30 30ЦАЛИНГИЙН ЗЭЭЛ 42 36 36 32,4 30 30 36 36ЛИЗИНГИЙН ЗЭЭЛ 30 33.6 32.4 31.2 31.2 22.8 21.6 26.4

ШУУРХАЙ БИЧИЛ ЗЭЭЛ 36 34.8 33.6 31.2 30 30 30 36ОРОН СУУЦНЫ ЗЭЭЛ 18 15.6 21.6 21.6 30



Дээрх хїснэгт нь 2002-2009 оны єдийг хїртэлх Хаан банкны зарласан зээлийн хїїг харуулсан. Зээлийн хїї нь 2002-оноос 2008 он хїртэл буурах хандлагатай байсан боловч 2009 онд бага зэрэг єсєх хандлага гарч байна. Энэ нь банкуудын зээл олгохгїй байгаатай, мєн инфляцийн тївшин єндєр байгаа зэргээсхамааралтай бєгєєд цаашид банкууд зээл олгож эхэлсэнээр зээлийн хїї буурах боломжтой юм.

Хаан банкны зээлийн хїї буурахад нєлєєлєх хїчин зїйл нь зээлийн хїї болон харилцах , хадгаламж 2-н хоорондох зєрїї байдаг. Хаан банкны хадгаламжийн хїї нь нь ерєнхийдєє тогтвортой байгаа. Иймд зээлийн хїї, хадгаламжийн хїїний зєрїї бага зэрэг буулгахад зээлийн хїї буурах боломж байна.

ХААН БАНКНЫ ХАРИЛЦАХ, ХАДГАЛАМЖ БОЛОН ЗАРЛАСАН ЗЭЭЛИЙН ХЇЇГИЙН ЗЄРЇЇ

ХААН БАНКНЫ ТЄГРЄГИЙНХАРИЛЦАХ ХАДГАЛАМЖИЙН ХЇЇ ХААН БАНКНЫ

ЗАРЛАСАН ЗЭЭЛИЙН ХЇЇХУВИАР

ТЄГРЄГ

ХАРИЛЦАХ 4.8 ЖИЖИГ БИЗНЕС 32.4

ХАРИЛЦАХ / ГЭРЭЭТ/ 1.8ЖИЖИГ БИЗНЕС

/САЙН ХАРИЛЦАГЧ 32.4

ХУГАЦААГЇЙХАДГАЛАМЖ 8.4 ЦАЛИНГИЙН ЗЭЭЛ 36

ХУГАЦААГЇЙХАДГАЛАМЖ /ХЇЇХДИЙН/ 10

ХЄРЄНГЄОРУУЛАЛТЫН ЗЭЭЛ 30

ХУГАЦААТАЙХАДГАЛАМЖ

9.6 ОРОН СУУЦНЫ ЗЭЭЛ 3010.8 ЛИЗИНГИЙН ЗЭЭЛ 26.412 ШУУРХАЙ БИЧИЛ 36

14.4 15

16.2

1.3 Õààí áàíêíû Èõ Òîéðóó ñàëáàð äýýðõè çýýëèéí õ¿¿ãèéí ñóäàëãàà, çýýëèéí õ¿¿ãèéí ò¿âøèíã îíîâ÷òîé òîãòîîõ áîëîìæ, çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîìæ

Судалгааны нэг хэсэг нь Хаан банкны их тойруу салбар дээр хийгдсэн. Хаан банкны их тойруу салбар нь үүсч байгуулагдаад 6 жил болж байгаа. Улаанбаатар хотын хөдөлгөөн ихтэй газарт үйл ажиллагаагаа явуулдаг салбар юм.

Тухайн салбарт судалгаа хийсэн нь яг одоогийн бодит байдал дээр иргэдийн зээл, хадгаламжийн хүүгийн түвшин ямар байдаг, жирийн нэг салбарын хувьд хэчнээн тооны харилцагчтай байдаг талаар харуулахыг зорьсон юм.

Тус тооцооны төвийн зээлийн багцын хэмжээг 2008. 04 сараас авч үзвэл:

Нийт дїн

Д/д ОгнооЗээлийн їлдэгдэл

Зээлдэгчидийн тоо

1 2008.04 сар 5 483 136 341 - 5892 2008.05 сар 5 811 906 714 328 770 373 5823 2008.06 сар 5 886 267 658 74 360 944 5724 2008.07 сар 5 781 566 570 (104 701 088) 5905 2008.08 сар 5 704 196 979 (77 369 591) 5956 2008.09 сар 5 552 390 130 (151 806 849) 5957 2008.10 сар 5 462 551 565 (89 838 565) 5998 2008.11 сар 5 564 054 362 101 502 796 6089 2008.12 сар 5 674 908 940 110 854 578 59410 2009.01 сар 5 401 106 582 (273 802 358) 57211 2009.02. сар 5 353 422 782 (47 683 799) 550

12 2009.03 сар 5 154 605 388 (198 817 394) 534

Салбарын зээлийн багцын хэмжээ нь бараг өсөлтгүй харагдаж байгаа нь 2008.04- сараас төв банкнаас бодлогын хүү нэмэгдсэнээс, санхүүгийн хямралд орж банкууд зээлээ зогсоосонтой холбоотой юм.

2009 ОНЫ 2 САРЫН БАЙДЛААР ЗЭЭЛИЙН ЗАРЛАСАН ХЇЇ БОДИТ ХЇЇГИЙН ЗЄРЇЇ

ЗЭЭЛИЙН ТЄРЄЛЗЭЭЛИЙН ХЇЇ ЗЭЭЛДЭГЧИЙН

ТОО ЗЭЭЛИЙН ЇЛДЭГДЭЛ

ТЄГРЄГ ДОЛЛАР ТЄГРЄГ ДОЛЛАР ТЄГРЄГ ДОЛЛАР

ЖИЖИГ БИЗНЕС 30.6 22.8 18

4

208,273,558

86,716

ЖИЖИГ БИЗНЕС/САЙН

ХАРИЛЦАГЧ25.69 22.56

100

5

1,106,378,173

127,212

ЦАЛИНГИЙНЗЭЭЛ 31.31

55

51,191,743

ХЄРЄНГЄОРУУЛАЛТЫН

ЗЭЭЛ24.14 15.6

47

1

1,406,705,781 85,238

ОРОН СУУЦНЫЗЭЭЛ 21.26

114

1,627,440,356

ЛИЗИНГИЙНЗЭЭЛ 24.04 20.47

133 54

297,121,999

122,053

ШУУРХАЙБИЧИЛ 29.27 21.6

18

1

25,388,969

1,536

ТЄСЛИЙН ЗЭЭЛ 15 1

50,039,946

НИЙТ

486

65 4,772,540,526

422,755

581,287,493

551 5,353,828,018 2009,03 сарын багцад эзлэх мөнгөн дүнг харилцагчид нь хуваан авч үзвэл:

Д/д Мєнгєн дїн Зээлийн дїнЗээлдэгчийн

тоо1 0-3.000.000 320 100 103,11 2592 3.000.001-5.000.000 296 379 746,37 803 5.000.001-10.000.000 451 637 868,95 634 10.000.001-20.000.000 778 065 280,96 545 20.000.001-50.000.000 2 027 635 031,29 64



6 50.000.000 дээш 1 283 786 962,74 14

Харицагчдийн жигнэсэн дундаж хүүгийн харьцаа:

Д/д Зээлийн тєрєл

2008 он 1-рулирал

2009 он 1-рулирал Зєрүү

1Богино хугацаатбизнесийн зээл 22,38% 24,38%

2,00%

2

Хөрөнгөоруулалтын зээл

зээл20,66% 20,93%

0,27%3 Долларын зээл 20,08% 19,10% -0,98%

4Шуурхай бичил

зээл 27,32% 27,52%0,20%

5 Цалингийн зээл 32,62% 31,25% -1,37%6 Ажиллагсадын зээл 12,00% 12,00% 0,00%7 Хадгаламжийн зээл 22,49% 20,52% -1,97%

8 Хэрэглээний зээл 26,29% 23,97% -2,32%

9Орон сууц

худалдан авах зээл 20,57% 20,14%-0,43%

Нийт зээлийндундаж хүү 22,71% 22,20% -0,51%

Зээлийн хүүг бодит байдал дээр авч үзвэл:

Бизнесийн зээл -32,4% -Зөрүү -8,02%

Хөрөнгө оруулалтын зээл-30% - Зөрүү- 9,07%

Долларын зээл-24%- Зөрүү-3,07%

Шуурхай бичил зээл-36%- Зөрүү-8,48%

Цалингийн зээл-36%- Зөрүү-4,75%

Ажилчдын зээл-12%

Хадгаламжийн зээл-20,4%

Хэрэглээний зээл-26,4%- Зөрүү-2,43%

Орон сууц худалдан авах зээл-30% - Зөрүү 9,86% байна.

Дээрх зээлийг бүтээгдэхүүн тус бүрээр нь ялган авч үзвэл:

Д/д Зээлийн тєрєл Зээлийн їлдэгдэл

Зээлдэгчидийн тоо

1 Æèæèã áèçíåñ 1,515,150,328 125

2 Шуурхай бичил зээл 28,881,753 20

3 Õºðºíãº îðóóëàëòûí çýýë 1,492,147,278 48

4 Тºñëèéí çýýëүүд 49,977,659 1

5 Öàëèíãèéí çýýë 44,985,858 52

6 Лизингийн зээл 451,679,565 175

7 Îðîí ñóóö õóäàëäàí àâàõ çýýë 1,571,782,947 113

Нийт дїн 5,154,605,388 534

Харин тус салбарын татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийг авч үзвэл:

Доорхи хадгаламжийн тайланг 2009.03.31 ны байдлаар авсан ба тус салбарын депозитийн нийт хэмжээ зээлийн багцаас ямагт илүү байдаг.Үүнийг Хаан банкны системийн хэмжээнд актив пассивийн хорооноос шийдвэрлэж эх үүсвэр илүүдэлтэй байгаа хэсгээс дутагдалтай байгаа салбарт шилжүүлэхзамаар шийдвэрлэдэг.

Äàíñ /Account/Òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí

àíãèëàë /Deposit categories/

% 09.03.31

1. Àæ àõóéí íýãæ /Businessentities/ 30,8% 590 451

2103-2110, 2119,2122-2129, 2139,

2301-2305,2309-2310,2312-2313

Õàðèëöàõ äàíñ /Current account/ 590 451

2242-2249, 2259,2262-2269, 2277

Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ /Time/ -

2203-2210, 2219,2222-2229, 2239

Õóãàöààã¿é õàäãàëàìæ/Demand/

-

2. Èðãýä /Individuals/ 68,1% 5 476 4982111-2218,2130-2133

Õàðèëöàõ äàíñ /Current account/ 267 232

2250-2255,2270-2273

Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ /Time/ 2 526 676

2211-2214,2230-2233

Õóãàöààã¿é õàäãàëàìæ/Demand/

2 682 590

Business + Individuals 99,9% 6 066 949

3. Çàñãèéí ãàçðûíáàéãóóëëàãóóä /Governmentorganizations/

0,0% -

Òºñâèéí áàéãóóëëàãà/Budgetary organization/

-

2149 Íèéãìèéí äààòãàë /SocialInsurance/

-

2150, 2308,2315-2321, 2311

Áóñàä /Other/ 1,1% 10 933

ÍÈÉÒ Ä¯Í /TOTAL/ 100% 6 077 882

Тухайн салбарын 2008 оны 4-р улирал, 2009 оны 1-р улиралын байдлаар авсан зээлийн хїїгийн орлого, бусад орлого, болон зардалын талаарх мэдээлэл:

IKH TOIRUU / ÈÕ ÒÎÉÐÓÓ

4th

Qtr

2008

31.I.09

INCOME STATEMENT/ ÎÐËÎÃÛÍ ÒÀÉËÀÍ

Interest Income / Õ¿¿ãèéí îðëîãî

654430

184186

Loans / Çýýëèéí õ¿¿

309769

107089

Loans Fees / Çýýëèéí øèìòãýë

2366

286

Pension Loan Fees / Òýòãýâýðèéí çýýëèéí øèìòãýë - -

Others / Áóñàä õ¿¿

- -

Transfer Pricing Income/ Ñàëáàð õîîðîíäûí òîîö

342295

76811

Interest Expense/ Õ¿¿ãèéí çàðäàë

422895

97615

Current accounts / Õàðèëöàõ äàíñíû õ¿¿

2021

531

Savings / Õàäãàëàìæèéí õ¿¿

204780

31030



Transfer Pricing Expeneses/ Ñàëáàð õîîðîíäûí òîîö

216094

66054

Net Interest Income / Õ¿¿ãèéí öýâýð îðëîãî

231536

86571

Receivable Provision / Àâëàãûí ñàí - -

Loss Provision / Ýðñäëèéí ñàí

(27804)

(26458)

Net Interest Income After Loss Provisions / Ñàíãèéí äàðààõ õ¿¿ãèéí öýâýð îðëîãî

203732

113029

Non-Interest Income / Õ¿¿ãèéí áóñ îðëîãî64425

15399

Service Fee Income / ¯éë÷èëãýýíèé øèìòãýëèéí îðëîãî

24402

3374

Foreign Exchange Trading (Net) / Ãàäààä âàëþòûí àðèëæàà (öýâýð)

39597

12073

Other Income / Áóñàä îðëîãî

426

(48)

Net Income from Interest and Fees / Õ¿¿ áà Øèìòãýëèéí öýâýð îðëîãî

268157

128428

Expenses / Çàðäàë61645

19767

Personnel Expenses / Áîëîâñîí õ¿÷íèé çàðäàë

29221

9403

Administrative Expense / Çàõèðãàà àæ àõóéí çàðäàë

32416

10361

Deprecation Expense/ Ýëýãäëèéí çàðäàë 8 3

Tax Expense / Òàòâàðûí çàðäàë

- -

Before Adjustments Profit / Òîõèðóóëãûí ºìíºõ àøèã / àëäàãäàë

206512

108662

Зээлийн хүү буурах гарц:

1. Арилжааны банкууд өөрсдийн сайн харилцагч болон стратегийн ач холбогдол бүхий сайн харилцагч нарыг дэмжих үүднээс зээлийн хүүг бууруулж олгох боломж байна /Хаан банкны хувьд өөрийн сайн харилцагч нартай банктай харилцсан 180 хоног тутамд 0,1%-иар бууруулдаг ба Стратегийнсайн харилцагч нартаа зээлийн хүүг хамгийн бага түвшин бууруулан олгохыг салбар нэгжийн зээлийн хорооны түвшинд олгож өгсөн байдаг./

2. Банкууд гадаадын санхүүжилтийн зээлийг өргөн хүрээтэй олгох эхлэх: Жишээлбэл : Хаан банкинд Дэлхийн банкны – хувийн хэвшлийг дэмжих зээл, Мерси кор байгууллага, Японы Жайка-н зээл, Адра олон улсын байгууллага, Францын засгийн газрын –Францын хүнсний тусламжийн сангийн хүүгүй зээл байна. Эдгээр төслийн зээлийн хувьд зээлийн хүү 0%-2,5% хүртэл хүүтэй байдаг ба ихэнх төслийн зээлүүд 1,3%-1,8% -н хүүтэй зээл байна. Эдгээр төслүүдийн хувьд банк болон зээл шаардлагатай иргэд аж ахуй нэгжүүд зээлийн санхүүжилтийг бүрэн дүүрэн ашиглаж чадахгүйгээсболоод эргээд энэ төслийг татахад хүрч байна. Иймд зээлийн эрэлт хэрэгцээ бүхий иргэд, аж ахуй нэгж байгууллагыг төслийн зээлэнд хамруулах боломжоор банк хангаж өгөх. Үүний тулд: төсөл бичих арга, төсөл хэрэгжүүлэх ач холбогдлыг зээлдэгч нарт ойлгуулж өгөх, энэ талаар сургалтсурталчилгаа явуулах

3. Орон сууцны зээлийн хувьд: Гадаадын хөрөнгөөр баригдаж байгаа орон сууцнуудын санхүүжилтийг байршуулж, хамтран ажиллах- Барилга баригдаж дуусахад тэдгээр баригдсан орон сууцыг банкны бага хүүтэй зээлийн нөхцөлөөр хангаж өгөх

4. Хөрөнгө оруулалтын зээл: Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банкнаас хэрэгжүүлж буй Жайка-н зээл : Энэ зээл нь бүх орон даяар хэрэгждэг бөгөөд Зээлийн хэмжээ 10,000 ам доллараас-600,000 ам доллартай тэнцэхүйц хэмжээний зээл байдаг, Зээлийн хугацаа 3-10 жил, зээлийн хүү 6 сартутам хувьсана.

5. Цалингийн зээл: Хаан банк нь засгийн газрын үйл ажиллагааг дэмжих, төрийг албан хаагчдын ахуйн нөхцөл байдлыг сайжруулах эхний ээлжинд төсвийн байгууллагын багш ажилчидын цалингийн зээлийн хүүг 36%-24% хүртэл бууруулж олгосон. Цаашид нийгмийн даатгалын байгууллагатайэнэ талаар харилцан ажиллаж болох талаар судалгаа хийх хэрэгтэй

6. Лизингийн зээл:

7. Хадгаламжийн хїї зээлийн хїїний зєрїїг бууруулахад зээлийн хїї буурах боломж байна. Хаан банкны хувьд хамгийн дээд талын хадгаламжийн хїї 15.6 хувь байдаг бол зээлийн хїї 32.4 хувь байна .

Дүгнэлт

Бизнесийн байгууллагын гол чиглэл нь ашгийн төлөө үйл ажиллагаагаа явуулж байдаг.Үүний нэгэн адил банк ч ашиг олох зорилгоор үйл ажиллагаагаа байгаа, гэхдээ манай улсын банкуудын хувьд орлого олох актив бага төдийгүй эдгээр хөрөнгө санхүүжүүлэх эх үүсвэрийн хувьд их дутагдалтай байдаг.Банкны орлого ерөнхийдөө ганц зээлийн хүүгийн орлого юм. Ийм учраас зээлийн хүүгийн түвшин буурахгүй байна. Мөн үүнтэй зэрэгцээд зээлийн эрэлт хэрэгцээ их өндөр байгаа нь судалгаа шинжилгээний явцад тодорхой харагдаж байсан. Энэхүү дипломын ажлын хүрээнд зээлийн хүүг бууруулах арга замыг судлахаас гадна, зээлийн хүү түүний төрөл, хэлбэр зээл зайлшгүй болох нөхцөл шалтгаан гэх зэрэг онолын асуудлуудыг судлаж үзсэн төдийгүй, Монгол улсын арилжааны банкуудын өнөөгийн байдал, зээлийн хүүний хэмжээ болон бусад тооцооллуудын шинжилгээндээ ашигласан. Дэлхийн захзээл дээр нүүрлэсэн санхүүгийн хямралаас болж ихэнх банкууд зээл олголтоо 2008 оны 4-р сараар эхлэн зогсоосон бөгөөд зээлийг хэзээнээс олгох эхлэх, хэвийн үйл ажиллагаагаа хэдийнээс эхлэх нь тодорхойгүй байна. Одоогоор Хаан банк, Хасбанк, Голомт банк гэх зэрэг цөөн тооны банкууд зээлолгож байна.

Арилжааны банкны зээлийн хүүг бууруулах гэдэг нь тухайн арилжааны банкны хувьд ашиг олох ганц эх үүсвэрийг нь багасгана гэсэн үг юм. Гэхдээ нэг талаасаа харилцагч үйлчлүүлэгчээ татах, цаашлаад уг зах зээлд удаан хугацаагаар өрсөлдөх нөхцөл боломжоо бүрдүүлэхийн тулд арилжааны банкуудзөв бодлого баримтлаж, зээлийн хүүг бууруулах нь зүйтэй. Арилжааны банкны хувьд найдваргүй зээлийн хэмжээ нь зээлийн хүүд нөлөөлөгч хүчин зүйл болдог, Иймээс зээл олгож байгаа банкууд зээлийн хүүг нэмнэ гэдэг бол зээлийн эрсдлийг нэмж байгаа хэрэг юм. Өөрөөр хэлбэл зээл шаардлагтайбайгаа иргэд аж ахуй нэгж байгууллага нь зээл авахын тулд ямарч тооцоололгүйгээр зээл авахыг урьтал болгоно. Ингээд зээлийн хугацааны явцад орлого саатаж, эргэн төлөлт удааширсанаар зээлийг эрсдэлд оруулдаг.Иймд банк нь хэт их ашигт шуналгүйгээр зээлийн хүүний талаар зөв бодлого явуулахнь зүйтэй юм. Манай улсад иргэд байгууллагын санхүүгийн эх үүсвэрийн дутагдалыг нөхөх арга зам хомс байдгаас зээлийн хүү нь харьцангуй өндөр тогтоогдож, банк нь мөнгөний зах зээлд монополь байдалтай байна. Арилжааны банкны зээлийн дундаж хүү 2000 онд 34,7% тай байсан бол 2009 оныбайдлаар 21,5% болсон хэдий ч эдийн засгийг дэмжих шаардлагын хэмжээнд хүрээгүй байна. Иргэд,аж ахуй нэгжүүд урт хугацаатай бага хувийн хүүтэй зээлд хамрагдаж чадахгүй байна.

Банкны зээлийн хүү нь мэдэгдэхүйц хэмжээнд буурахгүй байгаагийн үндсэн шалтгаан нь :

- Зээлийн эрэлт хэрэгцээ их байна

- Банкууд хоорондоо өрсөлдөх хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулж чадахгүй байна

- Инфляцийн түвшин өндөр байна

- Арилжааны банкны зардал өндөр



- Зээл олгох эх үүсвэр дутагдалтай байгаагаас

- Бусад төрлийн үйлчилгээний орлого бага байгаагаас

- Төв банкны бодлогын хүү өндөр байгаагаас

- Менежмент хангалтгүй, эх үүсвэрээ бүрэн дүүрэн ашиглаж чадахгүй байгаа зэргээс болж байна.

Зээлийн хүүг бууруулахад хамгийн гол үүргийг төв банк гүйцэтгэнэ. Банкны орлого олдог зээл учир Төв банкнаас арилжааны банкуудад зээл олгох олгох нөхцөл боломжийг нь бүрдүүлж , хоорондын өрсөлдөөнийг бий болгох хэрэгтэй юм.

Ингэсэнээр зээлийн үнэ буурч зээлийн нийлүүлэлтэнд нөлөө үзүүлэх боломжтой болно.

Мөн зээлийн хүүг бууруулах олон арга зам байгаагийн нэг нь гадаадын улс орноос бага хувийн хүүтэй зээл оруулж ирэх явдал юм. Манай банкууд хэдийгээр ийм бага хүүтэй зээлийг олж ирсэн ч үүнийгээ бүрэн дүүрэн ашиглаж чаддагүй нь харагддаг. Жишээ нь төслийн зээлүүд байна. Манай банкуудадолон арван гадаадын төсөл хэрэгждэг боловч банкны зүгээс эдгээр төслийг бүрэн дүүрэн ашиглахад төдийлөн анхаарал тавихгүй байсаар төслийн хэрэгжих хугацаа дуусч хандивлагч орнууд үлдэгдэл эх үүсвэрээ татахад хүрдэг.

Зээлийн бүтээгдэхүүний маш сайн судалж зах зээлд эрэлт хэрэгцээтэй зээлийн бүтээгдэхүүнийг сайн судалж гаргах хэрэгтэй.

Ашигласан ном зүй

1. Д. Мөнхдулам, Д. Балж – Банк санхүүгийн үндэс

2. Л. Оюун –Арилжааны банкны зээл, зээлийн шинжилгээ

3. Э. Сандагдорж- Арилжааны банкны удирдлага онол арга зүй

4. Э. Сандагдорж- Мөнгөний зах зээл, банкны нэр томъёоны лавлах

5. Г.Янсанжав- Зээлийн төлөвлөлт

6. Д.Моломжамц –Санхүү мөнгө зээлийн харилцаа

7. Д.П. Уйтинг-Банкны үйл ажиллагааны үндэс

8. Олон улсын банкны тогтолцоо: гарын авлага

9. Л. Оюун – Банкны салбарын удирдлага, зохион байгуулалт: гарын авлага

10. Р.Мөнхгэрэл, З.Оюунцацрал-Арилжааны банкны удирдлага зохион байгуулалт

11.Монгол банкны жилийн тайлан

12.Монгол банкны статистик мэдээ

13. Интернэт хаяг: www.mongolbank.mn

14. www.business.com

15. www.tdbm.mn

16. www.xacbank.mn

17. www.golomtbank.mn

18. www.khanbank.mn

19. www.anodbank.mn

20. www.postbank.mn

21. www.nso.mn

ХАВСРАЛТ

№ Зээлийнбүтээгдэхүүн

Зээлийнхэмжээ

Хүүгийнтүвшин

Зээлийнхугацаа

Зээлолголтынхувь

Тайлбар

1 Шуурхайбичил зээл

MNT Доодхэмжээ100,000төгрөг

Дээдхэмжээ:2,000,000 төгрөг/ сайнхарилцагч5,000,000төгрөг/

36%-24%

/Сарын3,0%-2,0% хүртэл буурчболно/

12 сархүртэл

Зээлийнүлдэгдлийн 1%

Бичил бизнесболох жижигхэмжээнийарилжаа,үйлдвэрлэл,үйлчилгэээрхлэнявуулдагиргэн, хувьхүмүүстзориуланолгогдоно.

USD 100 амдоллар-2,000амдоллархүртэл

27,6% /сарын2,3%/


2 Бизнесийнзээл

MNT Зээлийн дээдхэмжээгбизнесийн цархүрээ,хөрөнгө,санхүүгийнчадвараасхамруулантогтооно.

32,4%-24,0%/сарын2,7%-2,0%шатлалтай/

12хүртэлсар/ сайнхарилцагч -24 сархүртэл/

Олгосонзээлийн0,5%

Байнгынтогтмолорлого бүхийхудалдааүйлчилгээ,эрхэлдэг хувьхүн, аж ахуйннэгжийнэргэлтийнхөрөнгөсанхүүжүүлэхзориулалтааролгогдоно.

USD 24%-16,8% хүртэлшатлалтай /сарын2,04%-1,4%/

CNY 13,2%/сарын1,1%/

12хүртэлсар

Олгосонзээлийн0,5% буюу 1400юанаасхэтрэхгүй

3. Арьс ширтүүхий эдийнченжийн зээл

MNT Зээлийн доодхэмжээ100,000төгрөг,зээлийндээдхэмжээ10,000,000төгрөг

Бизнесийнзээлийнхүүгийнтүвшингээрмөрдөнө.


Олгосонзээлийн0,5%байна

Түүхийэдийнченжийнбизнестдутагдалтайбайгааэргэлтийнхөрөнгөсанхүүжүүлэхзориулалтааролгогдоно.

4. Импортынзээл

MNT 500,000,000төгрөг

30%-24%хүртэлшатлалтай

6 хүртэлсар


Импортынбарааныхудалдааэрхлэгчдийнбогинохугацаанысанхүүгийнхэрэгцээгхангахзориулалтааролгогдоно.

USD 500,000амдоллар

24%/сарын2,0%/

5. Бизнесийнзээлийншугам

MNT Зээлийн дээдхэмжээгбизнесийн цархүрээ,хөрөнгө,санхүүгийнчадвар

Бизнесийнзээлийнхувьдмөрдөгдөжбуйхшшгийнтүвшин

Коммет


Олгосонзээлийн05,%

Эргэлтийнхөрөнгөсанхүүжүүлэхзээл байна.

USD



аасхамруулантогтооно.

мент хүүжилийн4%/Доллар/,6%/төгрөг/

6. Хөрөнгөоруулалтынзээл

MNT Зээлийн дээдхэмжээгбизнесийн цархүрээ,хөрөнгө,санхүүгийнчадвараасхамруулантогтооно.

30%-24%/ сарын2,5%-2,0%/

36хүртэлсарааролгогдоно.

Лгосонзээлийн0,5%

Үйлдвэрлэл,үйлчилгээгээөргөтгөх,техниктехнологиболон тоногтөхөөрөмжхудалданавах,шинэчлэх, үндсэнхөрөнгөбэлтгэхэдзориулагдсанзээл байна.

USD 24%-16,8% /сарын2,0%-1,4%шатлалтай/

7. Цалингийнзээл / Гэрээт,шугамын /

MNT 10сарынцэвэрцалингийнхэмжээнээсхэтрэхгүй

36%-30%/сарын3%-2,5%/

18хүртэлсарааролгогдоно.

Олгосонзээлийн 1%

Тогтмолцалингийнорлоготойиргэдийнөрхийнхэрэгцээндзориуланолгогдох зээлбайна.

ҮХХбарьцаалсанбарьцаатцалингийнзээл

MNT 10сарынцэвэрцалингийнхэмжээнээсхэтрэхгүй

Барьцаат/хөдлөххөрөнгөбарьцаалсан/

MNT 7 сарынцэвэрцалингийнхэмжээнээсхэтрэхгүй

Цалингийнкартын зээл

MNT 1 сарынцэвэрцалингийн 50%хувьбуюу2,000,000төгрөгөөсхэтрэхгүй

30%сарын/2,5%/

6 сараарэрхнээнэ

Тэг хувь

8. Тэтгэвэрийнэнгийн болоншугамынзээл

MNT 6 сарынтэтгэврийннийлбэрээснийттөлбөлзохиххүүгхассандүнгээсхэтрэхгүй

18%/сарын1,5%/


Тэг хувь Өндөр наснытэтгэвэр,Нийгмийнхаламжаастэтгэвэравдагиргэдийнхэрэгцээндзориуланолгогдоно.

9. Хадгаламжбарьцаалсанзээл

MNT Нийтхадгаламжийн80%-схэтрэхгүй

Хадгаламжийнсарынхүү+0,5%

12хүртэлсар буюухадгаламжийнхугацаадуусахаас өмнөбүрэнтөлөгдөждууссанбайна.

Тэг хувь Хаанбанкиндхугацаатайхадгаламжэзэмшдэгхүмүүстзориулсанзээл

USD Хадгаламжийнсарынхүү+0,3%

CNY Хадгаламжийнижлийнхүү+1,5%

10. Үнэт эдлэлбарьцаалсанзээл

MNT 500,000төгрөг

60% /сарын5%/


Тэг хувь

11. Орон сууцхудалданавах зээл

MNT 100,000,000төгрөгбуюухудалдан авахоронсууцныүнийндүнгийн70%иасхэтрэхгүй

30% /сарын2,5%/

120хүртэлсар/


Өөрсдийнамьдрахзориулалтааророн сууцхудалданавах,засварлах,хашаа байшинхудалданавах бариххүсэлтэйажилхийгдэг,бизнесэрхэлдэгхүмүүстзориуланолгогдох зээлюм.

Орон сууцнызасварынзээл

MNT 20,000,000төгрөгбуюузасварлахҮХХ-нАБҮ-н30%-схэтрэхгүй

30% /сарын2,5%/


Хашаабайшинхудалданавах зээл

MNT 10,000

,000төгрөгбуюухудалдан авахүнийндүнгийн50%-схэтрэхгүй

30%/сарын2,5%/


Амины оронсууц барихзээл

MNT 30,000,000төгрөгбуюу

30%/сарын2,5%/




шинээрбаригдахбарилгыннийтөртгийн 70%-схэтрэхгүй

Хадгаламжэзэмшигчнартзориуулсанорон сууцнызээл

MNT 50,000,000төгрөгбуюухудалдан авахоронсууцныүнийндүнгийн80%-схэтрэхгүй

16,8%-11,88% /сарын1,4%-0,99%/


Олгосонзээлийн1%

12. Цахилгаанбараа,тавилга, гарутас болоннэхий дээл


26,4%/сарын2,2%/



Өрхийнхэрэгцээндцахилгаанбараа,компьтюр,автомашин ,мотоциклхудалдан вачбуй ажилэрхлэгч,бизнесэрхэлдэгиргэд, ажахуй нэгжбайгууллага

Компьютор MNT 5,000,000төгрөг

26,4%/сарын2,2%/


20,4%/сарын1,7%/

Автомашинхуучин


26,4%/сарын2,2%/


24%-20,4% /сарын2,0%-1,7%/

Автомашин/шинэ/


26,4% /сарын2,2%/


MNT 30,000доллар

24%-20,4% /сарын2,0%-1,7%/


Мотоцикл MNT 30,000,000төгрөг

26,4% /сарын2,2%/



13. Малчны зээл MNT Малчнызээлийнхэмжээг Ороннутгийнзээлийнгазраастогтооно.

3,5% 12хүртэлсар


100-с дээштолгоймалтаймалчин өрхбүртзориуланолгогдоно

14. Хөдөө ажахуйн зээл

MNT 100,000-30,000,000төгрөгхүртэлолгоно

Бизнесийнзээлийнхүүгийнтүвшингээр



Газартариаланэрхэлдэгиргэд, ажахуйнэгжүүдэдолгогдохзээл

gereltuya-new.pdf

Documents