gezİ rehberİ...mal su kotunda göl hacmi 20,86 hm3, normal su kotunda göl alanı 1,96 km2’dir....

Kilis Valiliğiİl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

GEZİ REHBERİ

Tarih ve Kültür Kenti Kilis

2

Yayın KuruluAbdullah ALDEMİRKilis İl Kültür ve Turizm Müdürü

Mehmet Bülent ÖZTÜRKKilis İl Kültür ve Turizm Şube Müdürü

Fotoğraf Murat MUŞLUA. Nedim ÖZKİRİŞÇİ

Art DirectorErdal ÖZMEN

GrafikHannan ASLAN

HaritaMuhittin Avni IŞIK

BaskıGNG Ofset Mat. ve Amb. San. Tic. A.Ş.

Yapım

Sertaç Bil. Eğt. İltş. Org. San. Tic. Ltd. Şti.Tel : 0 342 215 07 10 • www.sertac.com.tr

T.C.KİLİS VALİLİĞİ

İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüEkrem Çetin Mahallesi Alaeddin Yavaşça Kültür Merkezi Kat : 1 KİLİSTel : 0.348. 814 02 53 - 0.348. 813 49 09 - Faks : 0.348. 814 09 49Web : www.kiliskulturturizm.gov.tr E-Mail : [email protected]

GEZİ REHBERİ

I. BÖLÜMİlin Coğrafi Yapısı, Nüfusu, Akarsular ve Göletler, İklim ve Bitki Örtüsü,Doğal GüzellklerKilis Tarihine YolculukTarihi Kilis Evleri ve Sokak DokusuKilis’in İlçeleriAlternatifli Gezi Programları

II. BÖLÜMKilis Şehir Merkezinde Gezilip ve Görülebilecek Bazı Önemli Tarihi ve Turistik YerlerKilis MüzesiŞurahbil Bin Hasene Hz. Türbesi ve CamiiSalih Efendi SokakGAP İdaresi Tarihi Çatom Binası(Çağlasyan Konağı)Eski HamamUlu CamiCanpolat Paşa Tekke Camisi(Tekye Camisi)Kilis MevlevihanesiŞeyh Muhammed Bedevi Hz. TürbesiKilis Çevresinde Gezilip ve Görülebilecek Bazı Önemli Tarihi Ve Turistik YerlerOylum HöyükRavanda Kalesi

III. BÖLÜMGeleneksel El SanatlarıKilis MutfağıKilis’in Sosyal ve Kültürel Durumu

IV. BÖLÜMKilis İlindeki Bazı LokantalarÖnemli TelefonlarKilis’ten Ne Alınır, Kilis’te Ne Yenilir.Yapmadan DönmeTurizm DanışmaÖnemli Gün ve HaftalarKonaklama TesisleriTurizm ve Seyahat Acentaları


4

1521 kilometrekarelik bir yüz öl-çüme sahip Kilis ve çevresinde yapı-lan arkeolojik kazılar ve yüzey araş-tırmalarına göre Kilis coğrafyasında, 31 höyük, 4 ören yeri olmak üzere toplam 42 adet arkeolojik sit alanı; 40 adet dinsel amaçlı, 20 adet top-lumsal amaçlı, bir adet askeri amaçlı kullanımın varlığı yanında; tarihsel kent dokusunun egemen olduğu ve kentsel sit olarak tescil edilen alan-da 252 konut olmak üzere, toplam 365 adet taşınmaz kültür varlığının bulunması, İlimizin tarihi, turistik ve kültürel miras açısından zenginliğinin bir göstergesi olarak karşımıza çık-maktadır.

Geleneksel olarak turizm denin-ce akla gelen deniz-kum-güneş gibi bu üç unsur dışında kültür ve inanç turizmi potansiyeli açısından Kilis bir açık hava müzesi konumundadır. Bir minyatüre benzeyen mimari dokusu, birbirine bitişik nizamda yapılmış cumbalı evleri, tarihin gizemli koridorlarında seyahat ediyormuş hissi uyandıran daracık sokak-ları, Arkeolojik ve Etnoğ-rafik eserlerin sergilendiği Kilis Müzesi, Ravanda Kalesi, Oylum Höyüğü, şehir merkezinde bulu-nan camileri, türbeleri, çeşmeleri, hamamları,

anıtsal yapıları, doğal güzellikleri, anıt ağaçları, geleneksel el sanatları, sene-ler boyunca geleneklerinin ve yöre-sel özel damak lezzetinin zenginli-ğini koruyan Kilis Mutfağı, çalışkan ve üretken insanları, çarşı, pazar ve pasajlarındaki ticari canlılığı ile Kilis bir masal tadında yaşanır.

İlimizin sahip olduğu tüm bu değerlerin, turizm açısından önem-li ve gezmeye elverişli olanlarının, belli bir gezi güzergâhı dâhilinde tanıtımını amaçlayan bu “2014 Kilis Gezi Rehberi” ilimizi gezip tanımak isteyen ziyaretçiler açısından önem-li bir kaynak, Kilis’te yaşayanlar için ise, yaşadığı coğrafyayı, turistik ve kültürel değerlerini daha iyi tanıyıp sahiplenme bilincini de sağlayarak, gelecek kuşaklara taşıma konusunda sorumluluk aşılayacak olan bir kitap olacaktır.

İnsanoğlunun yerleşik hayata geçip, toprağı işleme döneminden, yani Neolitik Çağdan itibaren kesintisiz olarak iskân gören Kilis ve çevresi bu süreçte Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami, Asur, Med, Pers, Makedon, Roma, Bizans, Müslüman Arap (Dört Halife Devri, Emevi, Abbasi) Selçuklu, Memluk (Kölemen) ve Osmanlı olmak üzere pek çok uygarlığa yerleşim yeri; çok tanrılı paganist inanışlardan Muse-vilik, Hıristiyanlık, Müslümanlık gibi tek tanrılı dinlere kadar çeşitli inanç ve dinlere de mekân olmuş adeta bir açık hava müzesidir. Kilis aynı zamanda, yeryüzünün en eski tarımsal ürünlerinden buğday, arpa, zeytin ve üzümün ana vatanı olan Verimli Hilal Bölgesinin kuzeybatısında bulunmakta olup, tarih boyunca üzüm bağları ve zeytinlikleri ile olduğu kadar tahıl ambarı ovalarıyla da zengin ve be-reketli bir yerleşim merkezi olmuştur.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

5

I. BÖLÜMİlin Coğrafi Yapısı

Kilis ili Güneydoğu Anadolu Böl-gesi’nde Hatay- Maraş oluğu ile Fırat Irmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu’nun güneybatı kesiminde yer alır. 1521 kilometrekarelik bir alanı kapsayan ve ortalama 680 m. ra-kımdaki bu coğrafya 36,45 ve 37,45 kuzey enlemleri ile 37,00 ve 36,45 doğu boylamları arasında olup; İlin batısında Hatay, doğusunda Ga-ziantep’in Oğuzeli, kuzeybatısında İslâhiye, kuzey ve kuzeydoğuda ise Gaziantep merkez Şahinbey ilçeleri ile çevrili olup, güneyin de ise Suri-

ye toprakları ile çevrilidir. İl merke-zinin rakımı ise 640 metredir. Kilis’in Musabeyli, Elbeyli ve Polateli olmak üzere üç ilçesi bulunmaktadır.

İlin kuzey ve kuzeybatı yönün-de yer alan engebeli yapı, Kartal Da-ğı’ndan (Sof Dağı) başlayarak Suriye sınırına doğru alçalmaktadır.

Kurt Dağları, Darmik Dağı, Ha-zal Dağı, Kefiz Dağı, Koruca Dağı, Arap Dede Dağı ve Büyük Dağ ilin önemli yükseltilerini oluşturur. Yak-laşık 100 km2’lik bir alana sahip olan Kilis Ovası, 70 km2’lik Yavuzlu Köyü düzlükleri ve 60 km2’lik Polatbey Köyü düzlükleri ise Kilis’in önemli düz alanlarıdır. Nüfusu

Kilis ilinin, 2012 yılı Adrese Da-yalı Nüfus Sayımı İstatistiklerine göre Toplam Nüfusu 124.320 olup, Nüfusu oluşturan 88.934 kişi Kilis şehir merkezinde, 35.386 kişi ise ilçe mer-kezi ve köylerde yaşamaktadır.

Akarsular ve GöletlerHavza genişliği ve su mikta-

rı bakımından yörenin en önemli akarsuyu Afrin Çayı’dır. Gaziantep’in kuzeybatısındaki Külecik Dağı’ndan doğan bu akarsu Musabeyli İlçesi sınırları içinde vadi tabanını geniş-leterek, Kilis’in batısından il sınırları dışına çıkar.

Kilis İli sınırlarında 70 kilomet-relik bir uzunluğa sahip olan Afrin Çayı, Bakırcan Deresi ile Karade-re’nin birbirine karıştığı yerlerde “Kara Afrin” adını alır.

Sabun Suyu (50 km), Balık Suyu (45 km), Sinnep Suyu (30 km) ilin diğer akarsuları olup; bu akarsular

üzerinde Seve Barajı, Üçpınar, Ba-lıklı, Konak ve Sapkanlı Göletleri bulunmaktadır. Seve Baraj Gölü ve Konak Göleti’nden içme suyu sağla-mak amacıyla faydalanılmakta olup, bunun dışında kalanların tamamı sulama amacına hizmet etmektedir. Göletler ayrıca spor amaçlı balıkçılık faaliyetlerine de olanak sağlamakta-dır.

İklim ve Bitki ÖrtüsüKilis ilinin yıllık ortalama yağış

miktarı 522 mm, olup, yağışlar ge-nellikle yağmur biçiminde (yılın 2-3 günü karlıdır.) Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında yoğunlaşır.

Afrin Su Kemeri

5


6

Yörede batıdan ve kuzeyden esen rüzgârlar etkilidir. Soğuk ve kuru/kurutucu bir etkisi olan poy-raz, kış mevsiminin habercisidir ve halk arasında “mihrican” adıyla bilinir. Batıdan esen rüzgârlar nemli ve serin olduğundan yöre halkının beklediği rüzgârlardır.

Bu atmosfer olayları kişi ve top-lum yaşamını doğrudan etkilediğin-den yöre halkı “şarki bulandırır, garbi sulandırır; kıbleden geldi kışımız, Allah’a kaldı işimiz.” tekerlemesini düzmüştür.

Akdeniz iklimi (tropikal) ile Doğu Anadolu ikliminin (karasal) kesiştiği bir yerde bulunan Kilis ve yöresinde, adı geçen iklim kuşakları-nın özellikleri egemendir. Bu yapı biri sıcak-kuru, diğeri serin- nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir.

İlde yıllık ortalama sıcaklık 17,2 °C’dir. Kış mevsiminin en soğuk gün-leri Ocak (Ortalama ısı 7 °C – 8,3 °C) ayı; yaz mevsiminin en sıcak günleri ise Temmuz ve Ağustos (Ortalama ısı 26.8°C) aylarıdır.

Bitki örtüsü: Güneydoğu Ana-dolu step örtüsü ile Akdeniz bitki örtüsü (maki) arasında bir geçit alanı durumunda kalan Kilis coğrafyasının, % 68’i tarıma elverişli alanlar, %13’ü Ormanlık-Koru Alanı, % 8’i çayır ve meralar, %11’i ise tarıma elverişsiz alanlar oluşturur.

Anıt Ağaçlarİl coğrafyasında, Belenözü (Ra-

vanda) Köyü (iki çınar, bir çam), Duruca Köyü (bir çınar) ile kent mer-kezi Hacı İlyas Mahallesi Akcurun Caddesi’nde (bir çınar) olmak üzere, toplam “beş” adet ağaç “doğal anıt” olarak tescil edilmiştir.

Av ve Yaban HayatıYörenin ormanlık ve dağlık alan-

ları av ve yaban yaşamı yönünden oldukça zengin olup, bu alanlarda; yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, tav-şan, karga, kuyruk süren, keklik (kınalı

keklik, kum kekliği), bıldırcın, üveyik, ördek, kaz, su çulluğu, kaya güvercin, bağırtlak, kıl kıvrık gibi türler yaşa-maktadır.

DOĞAL GÜZELLİKLERKarataş Parkı (Cumhuriyet Parkı)

Doğasının bir bölümü kara renkli bazalt taşlardan oluştuğu için bu adla bilinen Karataş Parkı kent merkezin-dedir. Çam ağaçlarıyla kaplı olan bu alanda Anfi Tiyatro, oturma grupları, kafeterya, tuvalet gibi hizmet birim-leri vardır.

AkpınarKalkerli bir toprak parçasının

ortasından pırıl pırıl akan doğal bir kaynak suyuna ev sahipliği yapan Akpınar’ın hayat verdiği bu alanın, dört bir yanı bağ-bahçe ve zeytin-likler ile çevrilmiş olup, bahar ve yaz aylarında yöre halkının akın akın ge-lerek kullandığı günü birlik dinlenme yeridir.

SöğütlüdereKilis Belediyesi tarafından mesire

yeri olarak düzenlenen ve Kilis halkı-nın İlkbahar ve yaz aylarında eğlence ve piknik için sıkça akın ettiği doğal güzelliği olan bu alanda; Akpınar, Zoppun ve Söğütlüdere pınarlarının getirdiği sularla oluşturulan büyük ve derin yapay bir göl bulunmakta-dır. Çevre düzenlenmesi yapılan bu alanda, temel hizmet birimleri yanın-da açık ve kapalı mekânları bulunan lokanta ve kafeterya bulunmaktadır.

Söğütlüdere, Kilis halkının mut-fak kültürüne özgü kebap ve yemek çeşitleriyle mükemmel bir ziyafet sofrası için önemli mekânlar arasında yer almaktadır.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

77Anıt Ağaçlar - Belenözü Köyü - Ravanda


8

Seve Barajı ve ÇevresiSeve Barajı, Kilis’te, Sinnep

Deresi üzerinde, sulama ve içme suyu amacıyla 1995-2002 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Barajın Ana gövdesi kaya dolgu tipinde olup, barajın gövde hac-mi 1.340.000 m3, akarsu yata-ğından yüksekliği 41,00 m., nor-mal su kotunda göl hacmi 20,86 hm3, normal su kotunda göl alanı 1,96 km2’dir. Baraj 14.000 hektar-lık bir alana sulama hizmeti ver-mektedir.

Gölün suyu demir, manganez vb. minareler bakımından zengin-dir. Seve Baraj Gölü kıyısında spor amaçlı balıkçılık faaliyeti yapılabi-linmektedir.

Kuru Kastel Kilis ile özdeşleşmiş, türkülere

konu olmuş ünlü Kuru Kastel şehrin 3 km. batısında yer almakta olup, et-rafı zeytin ağaçları ve üzüm bağları ile çevrili bir yol ile ulaşılabilinmek-tedir. Kuru Kastel’in şimdilere adına inat yaz kış akan bir kaynak suyu bu-lunmakta olup, etrafında 4 adet dut ve 1 adet çınar ağacı bulunmaktadır.

Kastel yerel ağızda çeşme anlamında kullanılmaktadır.

Şeyh Muhammed BedeviTürbesi Alanı (Seyir Tepesi)

Hz. Ömer’in halifeliği dönemin-de Ebu Ubeyde Bin Cerrah komuta-sındaki İslam ordusu ile bu bölgeye geldiği ve İslam ordusunun bölgede gerçekleştirdiği savaşta şehit olan Şeyh Muhammed Bedevi Hazretle-rinin Türbesinin bulunduğu alan, Ki-lis’in güneybatısında, şehre hâkim bir tepe üzerindedir. Günümüzde tür-benin çevre düzenlemesi yapılmış ve yanına büyük bir cami yaptırılmıştır. İşte bu tepe şehrin panoramik olarak seyredildiği, yazın sıcak günlerinde insanları ferahlatan havası ile Kilis’in son yıllarda önemli doğal güzellikle-rinden birisi olmuştur.

Hisar Çamlığı Tabiat ParkıKilis- Hatay Karayolu üzerinde

bulunan Hisar Çamlığı yaz ayların-da önemli bir piknik alanıdır. Orman ve Su Bakanlığı tarafından bu alanın Hisar Çamlığı Tabiat Parkı haline ge-tirilmesi için plan ve proje çalışmaları devam etmektedir.

Seve Barajı

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ


10

Osmanlı İmparatorluğu ÖncesiKilis doğası ve yerleşmeye el-

verişli coğrafyası nedeniyle tarihsel süreç içerisinde pek çok kavme (Babil, Hitit, Huri-Mitanni, Arami, Asur, Med, Pers, Makedonya, Roma Bizans, Selçuklu, Memluk/ Kölemen, Osmanlı) ev sahipliği yapmıştır.

Kent merkezinin 5 km. kadar gü-neydoğusundaki Oylum Höyük’te sürdürülen arkeolojik kazı çalışması sonuçlarına göre, yörenin tarihi Geç Kalkolitik Çağa (M.Ö 3500-3000) kadar dayanmaktadır.

Ele geçen Hitit kaynaklarına göre M.Ö 1460’lı yıllarda Halep Krallığı’na bağlı olan yöre Hitit kralı II. Hattuşaş döneminde (M.Ö 1420-1400) Halep ile birlikte Hitit egemenliğinden çık-tıysa da, Kral II. Suppililuma’nın (M.Ö 1190-1180) Suriye seferinde tekrar Hitit İmparatorluğu’na bağlandı.

M.Ö 1200 tarihinde Hitit İmpa-ratorluğu’nun yıkılmasından sonra önce Aramilerin M.Ö 1100’de de Kral II. Tiglat-Pileser döneminde Asurların eline geçen yöre, önce Pers kralı Da-rius’un batıya (M.Ö 521-485), sonraki yıllarda da Makedonya Kralı Büyük İskender’in (M.Ö 336-323) doğuya yayılma politikaları çerçevesinde, bu uygarlıkların sınırları içerisinde kalmıştır.

Büyük İskender’in ölümünden sonra (M.Ö 323) yaklaşık 227 yıl

Selevkosların/ Selefkiler (M.Ö 281-64) egemenliği altında kalan Kilis ve yöresi M.Ö 64 yılında Roma İmpa-ratorluğu’na bağlandı ve Ciliza sive Urmagiganti adını aldı.

Roma İmparatorluğu’nun 395 yılında ikiye ayrılması sonucu Doğu Roma dolayısıyla Bizans toprakları içinde kaldı ve Halep’le birlikte Bi-zans İmparatorluğu’nun Suriye The-ması’na bağlandı.

Halife Hz. Ömer zamanında 636 yılında Ebu Ubeyde Bin Cerrah tarafından İslam topraklarına katı-larak, sınır bölgesi kentlerinden biri oldu. V. yüzyıldan sonra eski önemi-ni yitiren Kilis ve yöresi, XI. yüzyıla kadar Hıristiyan Bizansla Müslüman Araplar arasında sürekli el değiştirdi. Bu süreçte müslümanlığı kabul eden kimi Türk kavim ve boyları (özellikle Horasan, Türkistan kökenli Oğuzlar), Abbasiler’in denetimine girerek; “Sü-gur (sınırlar, düşman ağzı olan yer-ler)”, “Avasım (sınır kentleri)” ya da “Uç Bölgesi” adı verilen yörelerde, bölge-lerde iskân edildiler.

“Şam Ucu” adıyla bilinen Kilis ve yöresine (A’zaz/Azez, Kuros, Anazar-ba, Ravanda) de savaşçı, dizdar (kale, sınır bekçisi), der-bend ağası (sınır, karakol bekçisi), murabıt (ibadetine düşkün kişi, şeyh, derviş), zahid (din-dar, sofu) gibi nitelikleri taşıyan Türk boyları yerleştirildi.

KİLİS TARİHİNE YOLCULUK

Orta Tunç Çağı II Boyalı Mezar Çömleği.

Höyük Maketi

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

11

985 yılında tekrar Bizans ege-menliğine giren bölge, XI. yüzyılda Haçlı Orduları’nca istila edildi ve Urfa Haçlı Kontluğu’na bağlandı.

1124 yılında Artuklu (1101-1231) ve Eyyübi (1171-1348) egemenliklerin-den sonra bölgeyi eline geçiren Köle-menler (Memluk Devleti, 1250-1516); Anazarba, Azez, Kilis ve Ravanda kalelerini onardı; bugünkü Kilis kent merkezinin bulunduğu yeri, alışveriş / ticaret merkezi yaptı. 266 yıl sü-ren bu egemenliğe Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim, 24 Ağustos 1516 yılında Mercidabık’ta (Bugünkü Ya-vuzlu Beldesi Yöresi) Memluk ordu-sunu yenerek, son verdi ve bölgeyi Osmanlı topraklarına kattı.

Mercidabık Savaşı (24 Ağustos 1516) ve Osmanlı Dönemi

İmparatorluğun doğu, güneydo-ğu ve güneyindeki gelişmeleri kaygı ile izleyen Padişah I. Selim (Yavuz Sultan Selim, 1512-1520) önce do-ğuya yöneldi, sonrada 05 Haziran 1516’da güneydoğu seferine çıktı.

Bölgede egemen olan Kansun-ül Gavri komutasındaki Memluk Dev-leti (Kölemenler) ordusunu 24 Ağus-tos 1516 yılında Kilis kırsalındaki Da-bık Köyü düzlüğünde yenip, yöreyi Osmanlı topraklarına kattı.

Tarihe Merc-i Dabık (Merc; Arapça çayırlık anlamında olup; ‘Merc-i Dabık’ bileşik sözcüğü, Dabık Çayırlığı, Dabık Düzlüğü anlamında-dır.) savaşı olarak geçen bu olaydan sonra önce Yukarı Mezopotamya sonra tüm Ortadoğu Osmanlı Dev-leti’nin egemenlik alanına girdi.

Kanuni Sultan Süleyman (1520 - 1560) zamanında Canbolad Paşa’ya (1502 - 1596) yurtluk/ocaklık olarak verilen Kilis ve yöresi, Canbolado-ğulları zamanında en parlak yıllarını yaşamıştır. Bu dönemde yaptırılan bir cami, bir tekke, bir bezzazistan (esnaf çarşısı, bedesten), iki kervansa-ray, iki pazar, üç hamam kente veri-len önemin bir göstergesidir.

“Babam Canbolad Bey Kilis’i ta-sarruf ederken burada cami, tekke, üç hamam, iki kervansaray ve bezzazis-tan, iki pazaryeri yaptırmak suretiyle Kilis’i mamur etmiştir. Şimdi Kilis, altı yerde Cuma namazı kılınır bir kasa-ba olmuştur.” diye anlatır, Canbolad Bey’in oğlu Hüseyin Paşa, 1590

Osmanlı İmparatorluğu döne-minde Halep’e bağlı bir sancak olan Kilis (1590 yılından itibaren Halep Eyaleti’nin Merkez Sancağı) Valide sultanlara “hass” olarak verilmiş an-cak Osmanlı İmparatorluğun güç-süz olduğu dönemlerde (XVII.yy’dan XIX. yy’a kadar) yerel derebeyleri (mütesellim, mütegalibe ) tarafından yönetilmiştir.

1831-1839 arasında da Mısır Va-lisi Mehmet Ali Paşa’nın egemenliği altında kalan Kilis, 1854 yılında “kaza”, 1863’yılyında da “Belediye” olmuştur.

KURTULUŞ SAVAŞI YILLARIKilis ve Mustafa Kemal ATA-

TÜRK: I. Dünya Savaşı’nın son yıl-larında VII. Ordu Komutanı olarak Suriye-Filistin Cephesi’nde bulunan Mustafa Kemal, Katma yolu üze-rinden Adana’ya geçerken, 28 Ekim 1918 günü Kilis’e uğrar ve o gece

Yavuz Sultan Selim Anıtı


Kilis’te kaldıktan sonra gözlemlerini: “İlk ayak bastığım Türk şehrindeki bu uyanıklığa cidden hayran kaldım ve bir daha iman ettim ki bu millet asla ölmeyecektir. Var olun Aziz Kilisli-ler...” ve “Kahraman Kilislilerin göster-dikleri yiğitlik her zaman iftiharımız-dır.” sözleriyle dile getirir.

Kilis, 30 Ekim 1918 tarihinde im-zalanan Mondoros Mütarekesi ko-şullarına göre 06 Aralık 1918 tarihine kadar İngiliz, bu tarihten yaklaşık bir yıl sonra da; iki devletin anlaşması sonucu 29 Ekim 1919’da Fransız as-kerlerince işgal edilmiştir. İşgale karşı “Cemiyet-i İslamiye” adlı direniş ör-gütü ile başlayan kurtuluş savaşımı daha sonra Şahin Bey’in önderliğinde kurulan “Kuvayı Milliye” örgütü ile devam etmiştir. Daha sonra 03 Mart 1920 tarihinde de Kilis Havalisi Ku-vayı Milliye komutanlığına Polat Bey getirilmiştir.

Ayıntap-Kilis hattındaki çatışma-larda 25 Mart 1920 tarihinde Sakıp Bey, 29 Mart 1920’de de Şahin Beyin şehit olmasına karşın, Fransızlara kar-şı silahlı savaş devam etti.

25 Ağustos 1920 tarihinde Kilis Maliyesi’nde bulunan 60.000 altının Kuvayı Milliye emrine aktarılması,

çatışmaların daha da şiddetlenmesi-ne yol açtı. Çatışmaların yoğunlaşa-rak sürdüğü günlerde taraflar, önce 11 Nisan 1920 tarihinde yirmi günlük ateşkes anlaşması, sonra da 20 Ekim 1921 tarihinde “Ankara İtilafnamesi”ni imzaladı. Fransız işgal güçleri de 07 Aralık 1921 gününden itibaren Kilis’i terk etmeye başladı ve 23 Aralık 1921 tarihinde yöre bütünüyle bu işgalden kurtulmuş oldu.

Cumhuriyet Dönemi Ankara İtilafnamesi hükümle-

rine göre dokuz bucak ve bunlara bağlı yaklaşık dört yüz kadar köy

ve mezra Suriye tarafında kalınca; 1926 ve 1929 yıllarında sınır düzelt-me anlaşmaları imzalandı. 1995 yılı Haziran ayına kadar Gaziantep İline bağlı olan bir ilçe merkezi olan Kilis, 03 Haziran 1995 tarih ve 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 06 Haziran 1995 tarihinden itibaren ül-kemizin 79. ili oldu.

TARİHSEL BELGELERDE KİLİS Çivi yazısı ile yazılmış bir Asur

tabletinde “Ki-li-zi” yerleşiminden söz edilmektedir; bu yerin bugün-kü “Kilis” olduğu görüşü oldukça

13

Mercidabık Ovası

yaygındır. Martin Hartman eski Kilis yerleşiminin bugünkü Kilis kent mer-kezinin güneydoğusunda “Tarzime-han” yöresi olduğunu belirtir. Richard Kiepert de eski Kilis’i, bugünkü yer-leşimin 3 kilometre güneybatısındaki “İlizi Bahçesi (İllizi Baghtshesi) olarak gösterir.

Roma İmparatorluğu kaynak-larında “Ciliza sive Urmagigan-ti” sözüyle geçen yöre, Yakut’un Mu’cemü’l-büldun ve Halil bin Şahin Ez-Zahiri’nin Zübdetü Keşfi’l-Mema-lik adlı yapıtında Azaz’a bağlı bir köy olarak belirtilmiştir.

1519 tarihli Osmanlı Devleti Tah-rir Defteri’nde de kentin adı “Killiz” biçiminde yazılmıştır.

Prof. Dr. Bilge Umar “Türkiye’de-ki Tarihsel Adlar” adlı yapıtında “Kilis” hakkında yaptığı araştırmayı “…ilk kez Arap tarihçi Kudama Bin Cafer’in 928 dolaylarında kaleme aldığı yapıtında, Arap Devlet’nin Doğu Roma İmpa-ratorluğu sınırında bir kalesi olarak, ‘El Kilis’ diye anılıyor (Honigman, s. 40). Kentin 985 yılında İmparator Bardas Phokas eliyle alınmasının sözünü eden diğer bir Arap tarihçi,

Yahya bin Said el Antak’i, Kilis adını ‘Killia’ diye vermiştir(Honigman, s. 103. 3). Bu adın kökenini, öz biçimini, anlamını saptayamadım. ” sözleriyle açıklar.

Padişah Kanuni Sultan Süleyman döneminde Canbolat Bey’e ocaklık olarak verilen Kilis, yaklaşık 1500 kişinin yaşadığı, altı mahalle (Kana, Kıbeliye, Çukurfasl, Hacıgökçe / Meşhedler, Kızılca, Sübbad) ve 314 haneden oluşan “nefs” statüsünde bir yerleşim birimiydi. 1519 tarihli Tahrir Defteri kayıtlarına göre Halep eya-letinin merkez sancağı olan Kilis’te altı mahalle (Kana, Kıbeliye, Meşata / Çalcıyan, Kızılca, Sübbad) 576 hane bulunmaktaydı. 49 Hıristiyan olmak üzere 3500 kişinin yaşadığı bu ka-sabada (nefs) altı ayrı yerde “Cuma (Cuma Namazı)” kılınırdı.

Ayn Ali Efendi, Kavanin-i Al-i Osman adlı çalışmasında Kilis’in, XVII. yy’da Halep eyaletine bağlı li-valardan birinin merkezi olduğunu; Katip Çelebi de, Cihannüma adlı yapıtında bu görüşe katıldığını ve yörenin “valide sultanlara has” olarak verildiğini belirtir.

Kilis Genel Görünüm


14

Kilis’i uzun uzun anlatan Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde kentin harap durumundaki kalesinden; se-kiz kapılı (bu kapıların adları: Büyük Tedribe, Küçük Tedribe , Ayn Ted-ribesi, Akharan Tedribesi, Alçak Ted-ribe, Çulha Tedribesi , Yusuf Çelebi Tedribesi) surlarından ve 30 camisin-den söz ederek; burada beş mahalle bulunduğunu 4660 insan yaşadığını anlatır.

“Kilis Şehri, Halep eyaletinde sancaktır. Fakat Valide Sultan hassıdır. Yetmiş yük akçe ile iltizam olunur. Üç yüz payesi ile sadaka olunur şe-rif bir kazadır. Sancak Bey’ine adalet üzere seksen bin kuruş hasıl olur. Ka-dısına yedi bin kuruş hasıl olur. Kalesi virandır. Ama Celali ve Cum Kürt-leri korkusundan şehrin dört tarafı kale gibi kerpiç duvarla çevrilmiştir.” Evliya Çelebi, Seyahatname.

Vitali Cuinet XIX. yüzyılın sonla-rında Kilis’in sanayi, ticaret ve kültür kenti olduğunu vurgulayarak; kentte 15.000’i Türk olmak üzere 20.000 kişi yaşadığını, 47 cami, 12 mescit, 24 medrese, 3 kilise, 5 hamam, 740 dükkan, 7 han, 11 fırın, 120 kumaş işliği, 15 kıraathane (kahvehane), 1 eczane ve 4100 hane bulunduğunu anlatır.

KİLİS İLİNDEKİ ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR

Kilis ve yöresinde 1968 yılında başlayan arkeolojik incelemeler 1987, 1988 yıllarında arkeolojik yüzey araş-tırmalarına, 1989 yılında da arkeolo-jik kazı çalışmalarına dönüşmüştür.

Kültür ve Turizm Bakanlığımız ile Hacettepe Üniversitesinin maddi destekleriyle sürdürülen bu çalışma-lara Alman Arkeoloji Enstitüsü, İngiliz Arkeoloji Enstitüsü, Kilis Valiliği ve Kilis Belediyesi de katkı sağlamıştır.

2000-2003 yıllarında gerçek-leştirilen yüzey araştırmalarında bölgede toplam 147 adet arkeolojik merkez (62 höyük, 8 tepe yerleş-mesi, 22 yamaç yerleşmesi, 16 düz

mekan, 11 kale, 17 Paleolitik buluntu, 6 kaya oyuğu mezarı, 6 mezarlık, 3 doğal mağara, 2 kireçtaşı ocağı, 1 su kanalı, 1 su kemeri) saptanmıştır.

Yüzey araştırmalarında 39 Geç Kalkolitik Çağ, 47 Eski Tunç Çağı, 38 Orta Tunç Çağı, 39 Geç Tunç Çağı, 40 Demir Çağı yerleşimi belirlen-miştir.

Bugüne kadar yapılan tüm arke-olojik çalışmalara göre yörede Geç Kalkolitik Dönem’den (M.Ö 3500-3000) Roma İmparatorluğu Döne-mi’ne kadar (M.S 30-395) süren stra-tigrafik bir süreklilik söz konusudur.

Mezopotamya’dan Filistin’e ka-dar uzanan Bereketli Hilal/Verimli Hilal (Fertile Crescent) Bölgesi’nin kuzeybatı kısmında yer alan Kilis ve

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

15

yöresi; aynı zamanında Küçük As-ya’yı Ön Asya’ya bağlayan yollardan biri üzerindedir. Arkeobotanik araş-tırmalarına göre buğday, arpa, zeytin, üzüm gibi yeme içme kültürüyle il-gili tarımsal ürünlerin kültüre edildiği topraklar olan “Verimli Hilal Bölgesi” aynı zamanda neolitik, kalkolitik kül-tür katmanlarının (Tell Halaf/Tel Ha-laf/Halaf ve Tel-el Obeyd Kültürleri) da yayılımı alanı içerisindedir.

Kilis ilinin kültür ve turizm po-tansiyelini oluşturan temel öğe, ilin sahip olduğu “tarihsel ve kültürel mirastır.”

KİLİS’TE GEÇMİŞTENGÜNÜMÜZE TARİHİYOLLAR VE ULAŞIM

Kilis İli tarihi devirler boyunca birçok uygarlık merkezini birbirine bağlayan yollar üzerinde yer almıştır. İlkçağda Mısır ve kuzeyde Suriye’nin, Anadolu’nun doğu yarısı, İran ve Mezopotamya ile bağlantısı, bölge üzerinden kurulmaktaydı.

Aynı şekilde XVII yy ve sonrası Osmanlı döneminde kuzey Suriye ve dolayısıyla Mısır’ın Kuzeydoğu ve Güneydoğu Anadolu ve Irak’la bağ-lantısını sağlayan 1.derecede önemli bir yol, Kilis üzerinden geçmekteydi. Halep, Kilis, Birecik ve Urfa üzerin-den Diyarbakır’a ulaşan sözü edilen yol burada Anadolu’yu kuzeyba-tı-güneydoğu yönünden kat eden diğer bir önemli yolla birleşmekteydi. Fakat daha sonra Osmanlı İmpara-torluğu’nun parçalanması ile birlikte Anadolu, Suriye ve Irak’ın birbirinden ayrılması, bu sahaları birbirine bağla-yan yollar üzerinde bulunan Kilis ve Çevresinin ulaşım avantajını büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır.

Böylece Türkiye-Suriye sınırının


16Akıncı Konağı

17

oluşturulmasıyla Kilis ücrada kalmış, ulaşım bağlantıları açısından önemini kaybederek zayıf bir şehir durumuna düşmüştür.

Ülkemizin önemli sınır kapıların-dan birisi olan Öncüpınar ile Suriye ve Ortadoğu ülkeleri ile olan ulaşı-mın bir kısmını kendisine çekmiştir.

Demiryolu ulaşımından yoksun olan Kilis, Türkiye’nin diğer bölgele-ri ile olan ulaşımını, kuzeydoğuya doğru uzanan 60 km.lik Gaziantep asfaltı ve batıya doğru uzanarak 65 km. sonra Yolçatı (Akbez) Kasabasın-da Antakya-Kahramanmaraş yoluna bağlanan İslâhiye asfaltı vasıtasıyla sağlar. İslahiye asfaltı vasıtasıyla hem Antakya ve İskenderun’la, hem de İslahiye üzerinden Nurdağı İlçesinde E-24 karayoluna bağlanarak, Tür-kiye’nin Batı Bölgeleriyle ilişkilerini sağlar. Kilis İl sınırları içerisinde ha-vaalanı yoktur. Havayolu ile ulaşım il merkezine 40 km uzaklıktaki Gazi-antep Oğuzeli Havaalanı vasıtasıyla sağlanmaktadır.

TARİHİ KİLİS SOKAK DOKUSU ve KİLİS EVLERİ

Kilis, taştan yapılmış zarif mimari yapıları ve labirent gibi tarihi doku-sunu koruyan sokakları olan, tarihi ve kültürel miras açısından zengin ve önemli bir kenttir. Hem güvenlik düşüncesiyle, hem de yazın güneşin etkisinden korunmak için sokak ve caddeler dar, dolambaçlı ve şaşırt-macalıdır.

Çoğu sokak “çıkmaz (dehliz)” özelliği taşır. Bu dehlizli (çıkmaz so-kak, dar ve uzun sokak) sokaklarda birbirinden bağımsız birkaç kapılı ko-nutlar da vardır. Bazı sokak ve cad-delerde kabaltılı (iki ya da daha çok duvar üzerine kemer veya kubbe biçiminde taş ya da tuğla ile örülen tavana yörede ‘kab’ bunun altından geçişi sağlayan yuvarlak kemerli yola da ‘kabaaltı’ veya ‘kabaltı’ denir) ge-çişlere (örneğin Salih Efendi Kabaltısı, Hasan Bey Kabaltısı, Şeyh Camisi

Kabaltısı, Eski 7 Aralık İlkokulu Ka-baltısı, Tekke Camisi Kabaltısı) yer verilmiştir.

Şehirdeki eski taş yapıların en önemli özelliği, özgün bir mimari karakterinin olmasıdır. Özenli ve meşakkatli birer emek ürünü olan ve malzeme olarak yerel kireçtaşının kullanıldığı, geçmişin usta ellerinden çıkmış Kilis evleri, eyvanlı, avlulu, iki kata yayılmış mekânlar dizisi ile böl-genin sıcak ikliminde insanlara içe dönük, kışın sıcak, yazın serin yaşa-ma olanakları sunmaktadır.

Kilis’te tüm evler avlulu (havuş) olup; taş, kerpiç ve leften (Kilis ve yöresinde taş ocaklarından çıkarılan kirli beyaz renkli yapı taşı) yapılmış-tır. Yaşam havuşa dönük olduğundan pencereler avluya açıktır. Dışarıya yani sokak ve caddeye açılan pence-re çok azdır. Yani evlerin giriş katları dışa karşı sağırdır.

Geleneksel bir ‘Kilis Evi’ avlu, mutfak, odalar ve evin altında bulu-nan mağaralardan oluşur. Genellikle tek katlı olan kerpiç evler kırsal ke-simde, bir ve iki katlı taştan yapılmış konutlar da kent merkezinde, eski Kilis yerleşiminin (Hindioğlu Mahal-lesi, Tekye Mahallesi, Çaylak Mahal-lesi, Ketenciler Mahallesi, Salih Efendi Sokak, Hacı Ömer Ağa Sokak, Abidin


18

Ağa Caddesi, Akcurun Caddesi) bu-lunduğu mahalle ve sokaklardadır.

Kilis Müzesi olarak kullanılan “Neşet Efendi Konağı (1924/1925), Dağlı Ahmet Bey Konağı, Eski Kay-makam Evi, Süpürgeci Konağı, Müf-tü Salih Efendi Konağı, Hacı Mehmet Efendi Konağı (1895), Yahya Efendi Konağı (1880/1890), Hacı Muham-med Efendi Konağı / Akıncı Konağı (1895), Kulaksız Binbaşı Konağı ve Mısırlıoğulları Kantarması (kırsal ke-simdeki iki katlı ağa evlerine yörede ‘kantarma’ denir) önemli sivil mimari örnekleridir.

Bunlardan “Neşet Efendi Konağı (Kilis Müzesi)”, “YOYAV (Yoksullara Yardım ve Eğitim Vakfı)” a ait yapı (Prof. Dr. Alaiddin Yavaşça’nın do-ğup, büyüdüğü ev) ve “Çok Amaçlı Toplum Merkezi-ÇATOM (Bu yapı 1850 yılında Ermeni kökenli Toros Ağa tarafından konak olarak yaptırıl-mış daha sonra Şehit Sakıp İlkokulu olarak hizmet vermiştir.) her zaman gezilip görülebilecek mekânlardır.

TARİHİ KİLİS EVLERİNİN BÖLÜMLERİ

Avlu (Havuş): Evin en önemli bölümlerinden birisidir. Özellikle sı-cak yaz günlerinde hane halkı günün büyük bir bölümünü avluda geçirir-ler. Evin ana giriş kapısından (cümle kapısıda da denilen bu kapılarda eskiden kilit, anahtar olmadığından ’kelebi’ adı verilen mandallı açacak-lar kullanılırdı.) girilen bu açık alanın sağında veya solunda ayakyolu(tuva-let), çardak; hayme (gölgelik); kuyu; ekinlik (avluda çiçek yetiştirmek için ayrılan toprak alan, çiçek diki-len küçük bahçe. Ekinlik ya avlunun orta yerinde olur ya da duvar dip-lerinde); curun (içinde tepelenerek üzüm taneleri ezilen, önünde küçük oluğu bulunan taş, beton ya da sert ağaçtan yapılmış havuz); buğday, ku-rutulmuş kırmızıbiber, zahter (zeh-ter) döğmeye yarayan soku / sohu (tokmak, soku taşı ile içinde bazı

maddeler dövülen büyük havan), mercimek, firik, çekmeye yarayan el değirmeni... gibi günlük yaşamı kolaylaştıran araç- gereçler ve küllük (eskiden kireçli dolayısıyla sert olan sular külle yumuşatıldığından yanan ateşin küllerinin toplanıp biriktirildiği büyükçe kap, küp) bulunur.

Mutfak: Kapısı avluya açılan mutfak yapıdan ayrı, bağımsız bir bö-lüm olarak düşünülmüştür. İçinde iki ya da çok gözlü ocak, “puharı” (ocak üzerinden başlayıp çatıyı biraz ge-çen genişçe baca) adı verilen duman bacası ve dolaplar vardır. Bazı eski evlerin mutfaklarında ekmek pişirilen gömme ekmek tandırları bulunurdu.

Odalar (Meskenler): Kilis Evi’nde odalar oturma, yemek yeme, yatma/yatak, konuk ağırlama gibi birbirin-den farklı gereksinim ve hizmetlere yanıt verecek biçimde düzenlen-miştir. Odalara avludan ya doğrudan girilir ya da merdivenle (dereç) çıkı-lır. Pencereleri kuzeye bakan odalar “yaz odası”, güneye bakan odalar da “kış odası” olarak düzenlenmiştir. Oldukça yüksek tavanlı olan odalar, avluya bakan pencereler ve bunların üstündeki “kuş tağalarından” giren gün ışığıyla aydınlanır. Aydınlatma ve havalandırma gibi işlevsel özelliği olan “kuş tağaları”, konutun dış gö-rünüşüne estetik bir değer katacak biçimde düzenlenir. Avluda sıralanan odalarda (oda sayısı ailenin ekono-mik gücüyle ilintilidir.) “eşik” adı ve-rilen bir girişten (banyo da yapılan eşiklik boyutları yönünden farklı bir mekân olup, genellikle mermerdir.) sonra taştan yapılmış üç gözlü bir gömme dolap (yöre ağzında ‘tazar’ olarak geçen bu taş dolabın alt gö-zünde ayakkabı, süpürge; orta gözde ibrik, testi, küp, carra, kenne, tağar gibi topraktan yapılmış kaplar; ‘küb-biye’ adı verilen üst gözde de tence-re, tabak, tepsi türü eşyalar bulunur.) yüklük olarak kullanılmak için yapıl-mış gömme dolap ve yörede “mah-mil” adı verilen dolaplar bulunur.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

1919

Kış odalarında ısınma için ayrıca “çukur tandır (ısınma tandırı da de-nilen bu tandır; 40-60 cm çapında, 50 cm derinliği olan bir çukur ve üstüne konulan ‘tandır kürsüsü’ ile bir ‘yorgandan’ oluşur.)” vardır. Bazı evlerde de odun kömürü bir mangal içerisinde avluda karbon monoksiti iyice çıkana kadar yakılır. Mangal-daki kömür tandır kürsüsünün içine konulur ve üzeri büyük bir yorgan ile örtülürdü.

Çıkma: Mutfak ve ahır gibi fazla yüksek olmayan bölümlerin üzerine yapılan ve merdivenle çıkılan basık tavanlı bir oda olup, bir tür sandık odasıdır. Çıkma bölümündeki oda-cıklara, genel olarak “hazne” veya “hazna”( (fazla eşyanın konduğu,

saklandığı odacık) denir.

Livan: Tüm odaların açıldığı ge-niş bir alandır. Bu bölüm, odalar arası ilişkilerin sağlandığı ortak kullanım alanıdır. Önü açık olan livanlarda, konut sahibinin ekonomik gücü ve zevkini yansıtan süslemeler görülür.

Hayvan Barınakları: Etinden, ürünlerinden ya da gücünden ya-rarlanılan hayvanlar için yapılan ba-rınaklar (ahır, ağıl, kümes) genellikle avlu kapısına (dış kapı) yakın mekân-larda düşünülmüştür.

Mağara: Sıcak iklim koşullarında çabuk bozulan yiyecekleri saklamak, tazeliğini korumak için hemen he-men her evin alt katında, bod-rumunda; soğuk hava deposu / buzdolabı işlevini gören karanlık ve serin bir mekândır.

ÇATOM


20

KİLİS’İN İLÇELERİ

ELBEYLİElbeyli İlçesi, Kilis İl Merkezine

35 km. uzaklıkta Suriye sınırında, güneyinde Suriye, kuzeyinde Gazi-antep, doğusunda Gaziantep’e bağlı Oğuzeli ilçesi, batısında ise Kilis mer-kez ilçe ile sınır komşusudur. Arazi yapısı düz ova şeklindedir. Denizden yüksekliği 650 metredir. İlçenin ikli-mi genellikle Akdeniz iklimine yakın-dır, yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılıktır. yağışlar genelde yağmur şek-linde düşmektedir.

Elbeyli İlçesi, 1040-1157 tarihleri arasında Büyük Selçuklu İmparator-luğu sınırları içerisindeyken, sırasıyla; İlhanlılar ve Dulkadıroğulları ege-menliğine geçmiş olup, Yavuz Sultan Selim döneminde 1516 Mercidabık Zaferi ile Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine geçmiştir. Cumhuri-yetin ilk yıllarında (1930) Suriye’nin Carablus kazasına bağlı bir köy iken (Alimantar Köyü) Misak-ı Milli’den sonra Carablus Suriye sınırları içeri-sinde kalınca 1931 yılında köy olarak Kilis ilçesine bağlanmıştır. 1946 yılın-da ilçe olan Oğuzeli’ne bağlanan El-beyli, 6 Haziran 1995 tarih ve 22305 sayılı resmi gazetede yayımlanan 550 sayılı K.H.K. ile ilçe konumuna kavuşarak Kilis İline bağlanmıştır. Elbeyli ilçesi 23 Köy ve bu köyle-re bağlı 24 mezradan müteşekkildir. İlçe merkezinin 2012 yılı Adrese Da-yalı Nüfus Tespitine göre nüfusu ise 1.807 dir. Bağlı köylerin nüfusu 4.136 olmak üzere toplam nüfus 5.943’dür.

Elbeyli İlçesi sanayi açısından herhangi bir tesise sahip değildir. İlçe halkı genelde ziraatla ve hayvancılık-la uğraşmaktadır. İlçe tarım arazileri-nin % 85’inde tarla bitkileri (buğday, arpa ve mercimek) % 12’sinde fıstık, zeytin ve bağ yetiştirilmektedir. % 3’lük sulu tarımda ise pamuk, , mısır ve önemli miktarlarda biber üretimi yapılmaktadır. İlçede mera arazisinin azlığı dolayısıyla, hayvancılık olduk-ça zayıf durumdadır. Ayrıca Ortado-ğu ülkelerine nakliyecilik işi yaparak geçimini sağlayan çok sayıda nakli-yeci bulunmaktadır.

MUSABEYLİMusabeyli İlçesi, Kilis İl Merke-

zine 33 km. uzaklıkta, İlçenin ku-zey-batısında Gaziantep’in İslahiye İlçesi, kuzey-doğusunda Gaziantep, güneyinde Kilis ve doğusunda Po-lateli ilçesi bulunmaktadır. İlçenin ne zaman kurulduğu kesin olarak bilin-memektedir. İlçe merkezi bir Höyük konumundadır. Türklerin Anadolu’ya yerleşmelerinden önce yöre, büyük bir orman alanı olarak bilinmektey-di. Bu tarihten sonra Murathöyüğü yerleşim birimi haline getirilmiş ve Murathöyüğü olarak bilinmiştir. 1918 yılında Fransızların Kilis’i işgalinden etkilenen yöre halkının büyük bir bölümü çevre illere göç etmiştir. İlçe de zaman zaman yapılan inşa-at ve iş kazıları sırasında ilçede tarihi eserler bulunmaktadır. Bulunan tarih kalıntıları sebebiyle Murat Höyüğü koruma altına alınmıştır. Bu tarihi özelliğinden dolayı 14–04-1997 tarih ve 2768 sayılı kararla bölge Kültür ve Tabiatı Koruma Kanunu gereğin-ce koruma altına alınmıştır. 2. ve 3.

Elbeyli

Musabeyli

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

21

Dereceden arkeolojik sit alanı olarak ilan edilmiştir. 1995 yılında Kilis’in il olmasıyla 46 köyüyle ilçe statüsüne kavuşmuştur. İlçe merkezinin 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Tespitine göre nüfusu ise 999’dur. Bağlı köy-lerin nüfusu 12.874 olmak üzere top-lam nüfus 13.873’dür.

Arazisi genellikle engebelidir. Ova kesiminde zeytinlik, bağ ve bah-çeler, dağ kesiminde ise genellik me-şelikler ve yabani meyve ağaçlarıyla kaplıdır. İklim; yazlar sıcak ve kurak, kışları ılıman ve yağışlıdır. İlçeye bağlı 46 köy ve 8 mezra bulunmaktadır. Köyler birbirine yakın ve toplu hal-de bulunmaktadır. Ekonomisi tarıma dayanmaktadır.

POLATELİPolateli İlçesi, Kilis İl Merkezine

24 km uzaklıkta, kuzeyinde ve do-ğusunda Gaziantep ili, güneyinde Kilis ili batısında ise Musabeyli ilçesi

ile sınır komşusudur. İlk yerleşimin 1700’lü yıllarda görüldüğü Polateli 1935 yılında nahiye, 6 Haziran 1995 gün ve 550 Sayılı Kanun Hükmün-de Kararname ile Kilis’in il olması ile birlikte ilçe statüsüne kavuşmuştur. İlçemize bağlı 16 köy ve 8 adet mez-ra bulunmaktadır. İlçe halkının nüfu-sunun çoğunluğu tarım ve hayvan-cılıkla uğraşmaktadırlar. İlçe merkez ve köylerdeki binalar genel olarak kerpiç yapı olup, son zamanlarda yapılan binaların betonarme olduğu görülmektedir.

İlçe merkezinde ve köylerinde alışılmış köy yaşantısı mevcut olup, sosyal yaşantı ve çalışma hayatı genellikle bu çerçevede düzenlen-mektedir. İlçe merkezinin 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Tespitine göre nüfusu ise 1.009’ dur. Bağlı köylerin nüfusu 4.439 olmak üzere toplam nüfus 5.448’dir.

ALTERNATİFLİ KİLİS GEZİ PROĞRAMLARIKİLİS ŞEHİR MERKEZİ GEZİ PROGRAMI (1)

09.00 Oylum Höyük Gezisi

10.00 Söğütlüdere Piknik alanının görülmesi.

10.30 Şurahbil Hz. Zaviyesi ve Türbesi11.30 Tarihi Kilis Evlerinin bulunduğu Salih Efendi Sokağının, Çalık Camisinin ve Tarihi

Çocuk Kütüphanesinin gezilmesi.

12.00 Tarihi Kilis Konağı (GAP İdaresi ÇATOM Çok Amaçlı Toplum Merkezi Binası), Kemaliye İlköğretim Okulu ve Mehmet Paşa Camii Minaresinin (Öksüz Minare) gezilip görülmesi.

13.00 Öğle Yemeği

14.00 Eski Hamam (Not: Kilis Belediyesince Hamam Müzesi olarak düzenleniyor.)

14.30 Meşhetlik (Şehit Sahabe Mezarları, Hz. Talha ve Hz. Zübeyr Türbesi ile Cüneyne Camii gezileri.

15.00 Tarihi Kilis Evi (Kilis Belediyesi İmar Müdürlüğü Binası)

15.30 Kilis Müzesi (Neşet Efendi Konağı)‘nin gezilmesi.

16.30 Kilis Mevlevihanesi ve Tekke (Canpolat) Camisinin gezilmesi.

17.00 Cumhuriyet Caddesinde bulunan Pasajlar ve otantik çarşılarda alış-veriş için ser-best zaman.

18.30 Sahabe Şeyh Muhammed Bedevi Türbesini ziyaret ve şehrin kuşbakışı olarak izlenmesi.

20.00 Akşam yemeği ve konaklama

22

1

2

3

4

5PASAJLAR

6

7

8

9

13

TARİHİKİLİS EVİ

4

GEZİBAȘLANGICI

2

SALİH EFENDİSOKAK

GEZİ GÜZERGAHI ALTERNATİF 1

1 GAP İDARESİ ÇOK AMAÇLI TOPLUM MERKEZİ (ÇAĞLASYAN KONAĞI)

2 ÖKSÜZ MİNARE

3 ÇOCUK KÜTÜPHANESİ

4 SALİH EFENDİ SOKAK

5 PASAJLAR

6 KARAKADI CAMİİ

7 CANPOLAT PAŞA TEKKE CAMİ

8 ESKİ ADLİYE BİNASI

9 KİLİS ARKEOLOJİ ve ETNOĞRAFYA MÜZESİ (NEŞET EFENDİ KONAĞI)

GEZİ GÜZERGAHI ALTERNATİF 2

1 ESKİ HAMAM

2 CÜNEYNE CAMİ

3 TARİHİ KİLİS EVİ

4 ULU CAMİ

Tarihe tanıklık eden taş dokusuyla,Türbeleriyle, Sahabeler Şehri KİLİS

23

1

2

3

4

5PASAJLAR

6

7

8

9

13

TARİHİKİLİS EVİ

4

GEZİBAȘLANGICI

2

SALİH EFENDİSOKAK

KİLİS ŞEHİR MERKEZİ VE ÇEVRESİ GEZİ PROGRAMI (2)

09.00 Oylum Höyük Gezisi

10.00 Tarihi Kilis Evlerinin bulunduğu Salih Efendi Sokağının, Çalık Camisinin ve Tarihi Çocuk Kütüphanesinin gezilmesi.

10.30 Tarihi Kilis Konağı (GAP İdaresi ÇATOM Çok Amaçlı Toplum Merkezi Binası), Kemaliye İlköğretim Okulu ve Mehmet Paşa Camii Minaresinin (Öksüz Minare) gezilip görülmesi.

11.30 Eski Hamam (Not: Kilis Belediyesince Hamam Müzesi olarak düzenleniyor.)

12.00 Meşhetlik (Şehit Sahabe Mezarları, Hz. Talha ve Hz. Zübeyr Türbesi ile Cüneyne Camii gezileri.

12.30 Tarihi Kilis Evi (Kilis Belediyesi İmar Müdürlüğü Binası)

13.00 Öğle Yemeği


15.00 Kilis Mevlevihanesi ve Tekke (Canpolat) Camisinin gezilmesi.

15.30 Kilis Müzesi (Neşet Efendi Konağı) ‘nin gezilmesi.

16.30 Sahabe Şeyh Muhammed Bedevi Türbesini ziyaret ve şehrin kuşbakışı olarak izlenmesi.

17.30 Anıt Ağacın görülmesi ve Ravanda Kalesinin gezilmesi.

20.00 Akşam yemeği ve konaklama.

KİLİS ŞEHİR MERKEZİ VE ÇEVRESİ KONAKLAMALI GEZİ PROGRAMI (3)1. GÜN: 09.00 Oylum Höyük Gezisi10.30 Söğütlüdere Piknik alanının görülmesi.11.30 Şurahbil Hz. Zaviyesi ve Türbesi13.00 Öğle Yemeği14.00 Tarihi Kilis Evlerinin bulunduğu Salih Efendi Sokağının, Çalık Camisinin ve Tarihi

Çocuk Kütüphanesinin gezilmesi.15.00 Tarihi Kilis Konağı (GAP İdaresi ÇATOM Çok Amaçlı Toplum Merkezi Binası),

Kemaliye İlköğretim Okulu ve Mehmet Paşa Camii Minaresinin (Öksüz Minare) ve Hasanbey Gabaltısının gezilip görülmesi.


20.00 Akşam yemeği ve konaklama

2. GÜN: 09.00 Kilis Müzesi (Neşet Efendi Konağı) ) ‘nin gezilmesi.10.00 Kilis Mevlevihanesi, Kara Kadı Camii ve Tekke (Canpolat) Camisinin gezilmesi.10.30 Eski Hamam (Not: Kilis Belediyesince Hamam Müzesi olarak düzenleniyor.)11.00 Meşhetlik (Şehit Sahabe Mezarları, Hz. Talha ve Hz. Zübeyr Türbesi ile Cüneyne

Camii gezileri.11.30 Tarihi Kilis Evi (Kilis Belediyesi İmar Müdürlüğü Binası)12.00 Cumhuriyet Caddesinde Pasajlar ve otantik çarşılarda alış-veriş için serbest za-

man.13.00 Öğle Yemeği14.30 Sahabe Şeyh Muhammed Bedevi Hz. Türbesini ziyaret ve şehrin kuşbakışı olarak

izlenmesi.16.00 Anıt Ağacın görülmesi ve Ravanda Kalesinin gezilmesi. 19.30 Akşam yemeği ve konaklama

KİLİS MÜZESİBölgede ki sivil konut mimarisi-

nin en iyi örneklerinden olan Neşet Efendi Konağı restorasyon çalış-malarından sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Kilis Müzesine dönüştürülmüş ve 20 haziran 2012 tarihinde açılışı yapılmıştır. Kilis ve çevresinin tarihi, sosyal ve kültürel zenginliklerini yansıtan müze arke-oloji ve etnografya seksiyonlarından oluşmaktadır.

Geleneksel Kilis konut mima-risini yansıtan tarihi Neşet Efendi Konağı 1925-1927 yılları arasında Kilis eşrafından Neşet Efendi (TO-PALOĞLU-1878-1969) tarafından yaptırılmıştır. Neşet Efendi, Halep’te yaşayan yakın dostu Cabirizade Nuri Bey’in evinin planından esin-lenerek, “Mimar’us Sultan” lakabı ile anılan Halepli Mimar Hacı Ahmet’e bu konağı yaptırmıştır. Neşet Efen-di’nin vefatına kadar geçen sürede konak, tüm aile fertlerinin, özellikle yaz aylarını birlikte geçirdikleri bir mekân olmuştur.

Konak, bahçe içinde, bodrum üzeri iki katlı kâgir bir yapıdır. Yapı-

nın inşasında, Kilis’in kuzeyinde yer alan Kesmelik’teki taş ocaklarından getirtilen kesme kireç taşları ile renkli İtalyan ve Gaziantep mermerleri kul-lanılmıştır. İç duvarları, geçmişte Ki-lis’te yaygın kullanılan ve “sabun sıva” adı verilen, kireç, kendir ve ince külle hazırlanan bir malzeme ile sıvanmış-tır. Konağın su gereksinimi, biri bina-nın içerisinde, diğeri bahçede olmak üzere toplam 2 kuyu ile sağlanmıştır. Ayrıca konakta yağmur suyu topla-mak için bir su sarnıcı da mevcuttur.

Konağın bahçesi Mersin’den ge-tirilen çiçekler ve nadide çam ağaç-ları ile süslenmiştir. Bahçenin güney kısmında tavus kuşları için bir kümes; bahçenin doğusunda ise bir ambar, atlar için bir ahır ve arabalar için de iki adet garaj yaptırılmıştır.

Konak özellikle 1930’lu ve 40’lı yıllarda Türkiye ve Suriye sınır Valile-ri görüşmelerine ev sahipliği yapmış, Gaziantep ve Halep valilerini konuk etmiştir.

Konak 1979 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından kamu-laştırılmış ve restore edilmiştir. Daha sonra İl Halk Kütüphanesi olarak hiz-

II. BÖLÜM

KİLİS ŞEHİR MERKEZİNDE GEZİLİP ve GÖRÜLEBİLECEK BAZI ÖNEMLİ TARİHİ ve TURİSTİK YERLER

26

met vermiş-tir. Kilis’in 1995 yılında il olmasıyla 1. kat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’ne tahsis edilmiş, 2. kat ise kütüphane olarak kullanıl-maya devam etmiştir.

2008 yılında bina, müze yapıl-mak üzere boşaltılmış ve bölgedeki sivil konut mimarisinin en iyi örnek-lerinden olan Neşet Efendi Konağı, restorasyon çalışmalarından sonra Kilis Müzesi’ne dönüştürülerek 20 Haziran 2012 tarihinde açılışı yapıl-mıştır.

Arkeoloji SeksiyonuMüzenin giriş katı arkeolojik

eserlerin teşhirine ayrılmıştır. Müze-nin duvarlarında yer alan bilgilen-dirme panoları ve girişte ki holde yer alan höyük maketleri ile yerli ve yabancı ziyaretçilere Kilis ve bölge tarihi ile ilgili bilgiler vermektedir.

Arkeoloji seksiyonunda sergile-nen eserlerin büyük bir bölümü, Kilis Ovası’nın en büyük ve en önemli arkeolojik merkezi olan Oylum Hö-yük’te ki kazılarda ele geçen bulun-tulardan oluşmaktadır. Bu eserler Müzenin giriş katındaki üç oda ve bir salonda kronolojik olarak sergi-lenmektedir.

Sağdan ilk odada Paleolitik ve Neolitik dönem taş aletlerle, Mezo-potamya’nın Ubeyd ve Uruk kültür

evrelerini temsil eden Kalkolitik

Çağ’a ait çeşitli eser grupları sergi-lenmektedir.

İkinci odada Erken Tunç Çağı’na ait mezar eşyaları, üçüncü odada Orta Tunç Çağı’na tarihlenen çeşitli eser grupları teşhire sunulurken gi-riş katında ki salon geç Tunç Çağı Demir Çağı Helenistik, Roma ve ortaçağ buluntularının teşhirine ayrılmıştır.

EtnografyaSeksiyonu

Kilis’i ziyaret eden turistlerin halkın gele-neksel yaşama biçimi-ni gözlemleyebilme-lerine imkân sağlayan etnografya bölümü Kilis Müzesinin 1. Ka-tında yer almaktadır. Bu katta eyvanla bir-likte, bir hole açılan altı mekân yer alır. Holün duvarlarına Kilisliler ’in hatıralarını yaşatan eski fotoğraflar süsler. Etnografya bölümünde sergi-lenen geleneksel kıyafetler, ziyaretçi-leri yıllar öncesine götürür.

Geleneksel Kilis evinin misafir odası şeklinde düzenlenen bölü-münde klasik mobilyalarla birlikte, eskiden olduğu gibi üç nesil bir arada mankenlerle canlandırılmıştır.

Kilis Müzesi

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

27

Konağın sedirli eyvan bölümün-de, Kilisli hanımların maharetlerini gösterdikleri nakış işleme geleneği çeşitli aşamaları ile sergilenir. Yatak odasının canlandırıldığı bölümde ise yöresel Kilis Nakışı ile süslenen yatak örtüsü ve perdeler, altın varaklı ayna ile diğer aksesuarlar dikkat çeker. Bir odada sergilenen göz alıcı bindallılar ile tepelik, bilezik, hamali, kemer to-kası, gümüş takılar ve para keseleri gibi aksesuarlar, geleneksel Kilis kül-türünün zenginliğini yansıtır.

Geleneksel Kilis evlerinin mutfak kültürü, buğday öğüten, ekmek ya-pan ve yemek pişiren manken kadın-larla mutfak bölümünde tanıtılmıştır. Mutfakta sergilenen bakır kaplar aynı zamanda Kilis mutfağının lezzet sır-larındandır.

Sikkeler

Kilis Müzesi

Kilis Müzesi


28

29

ŞURAHBİL BİN HASENEHZ. TÜRBESİ ve CAMİİ

Peygamber efendimizin Vahiy Kâtiplerinden, Vahyin Emin Katibi Şurahbil bin Hasene Hazretleri Mek-keli sahabelerdendir. Habeşistan’a hicret edenler arasında yer almış olup, Hz. Peygamber (S.A.V.) ile birçok savaşa katılmıştır. Hz. Muham-med (S.A.V.) vefat etti-ğinde Mısır’da elçi ola-rak bulunuyordu. Hz. Ebu Bekir döneminde Şam’ın fethine gönderil-miştir. Ürdün’ü savaşla, Taberiyye’yi barışla fet-hetmiştir. Kilis’te Meş-hedlik denilen yerde

kanlı bir savaş yapmış ve bölgede altı ay İslam Ordularına komutanlık yap-mıştır. 639 yılında koleradan öldüğü ileri sürülmektedir.

Şurahbil Zaviyesi yapıldığı dö-nemde kentten kopuk olarak, şehre hâkim bir tepe üzerinde yer almak-

taydı. Zaviyenin haziresin-de Şurahbil bin Hasene’nin gömülü olduğu söyle-nir. Evliya Çelebi’nin tekke olarak bahsettiği eserin kesin yapılış tarihi bilinme-mektedir. Türbeye batıdan girilmektedir. Üzeri çapraz tonozlarla örtülmüştür. Biri büyük, biri küçük iki pencere ile aydınlanır. İç kısmında bezeme yoktur.

İNANÇ TURİZMİİnanç turizmi açısından değerlendirildiğinde zengin bir yapı ortaya koyan Kilis’te evliya ve sahabelere ait ziyaret yerleri, türbeler ve ma-kamlar kentin dört yanını saran kutsal mekânlardır. Şurahbil bin Hase-ne, Şeyh Muhammed Bedevi, Şeyh Mansur, Şeyh Muhammed Ensari, Şem’un Nebi, Şeyh Kırbe, Hz. Talha, Hz. Zübeyr, Bilâl-i Habeşî ve daha birçok türbe ile sahabe makam ve mezarlarıyla Kilis, sahabeler ve evliyalar şehridir.Sahabeler ve Evliyalar şehri olan ve sayısız eserleri barındıran Kilis, kendini arayanlara, gönlü sıkılanlara şifa kapısı olmaktadır. Tarih bo-yunca farklı kültürlerin zengin birikimiyle yoğrulan Anadolu’nun bu toprakları her dönemde değişik inançlara mensup toplulukları kucak-lamıştır. Halife Hz. Ömer zamanında İslamiyet ile tanışan Kilis, sayısız din adamı yetiştiren, alimlerin yerleşerek eğitim faaliyetleri gerçekleş-tirdikleri bir şehir olmuştur.

Şurahbil Bin Hasene Camii

Şurahbil Bin HaseneTürbesi


30

Zaviyenin ne zaman ve kim ta-rafından yaptırıldığı konusunda kesin bir bilgi yoktur. Osmanlı arşivlerinde-ki 1617 tarihli bir belgede bu zaviye-nin ismi geçmektedir. Evliya Çelebi de bu dergâhtan söz etmektedir

Zaviye avlusu ile birlikte 27.85x24.10 m. ölçüsünde dik-dörtgen planlıdır. Camide bulunan kitabeden 17. yüzyılın ilk yarısında Kanuni Sultan Süleyman döneminde onarıldığı anlaşılmaktadır. İkinci ona-rımı ise 1902 yılında II. Abdülhamit Han zamanında yapılmıştır.

Enine dikdörtgen planlıdır. Ana mekân boydan boya dev bir beşik tonoz ile örtülüdür. Avluda bir su kuyusu vardır. Türbenin batısında 1960 yıllarında yapılan minare bu-lunmaktadır. 2009 yılı içerisinde Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılmıştır. Hemen Caminin karşısında küçük bir park içerisinde Hz. Şurahbil Türbesinin bakıcılarından Altın Dede türbesi bu-lunmaktadır.

HACI CÜMBÜŞ CAMİİHacı Cümbüş Cami Kilis’te

Cumhuriyet caddesinin girişinde Yaşar Aktürk Mahallesi Akpınar Cad-desi üzerinde yer almakta olup, 1978 yılında Kilis’li hayırsever bir işadamı tarafından külliye şeklinde yaptırıl-mıştır. Kilis’in ilk iki minareli camisidir.

İPŞİR PAŞA KASTELİ:

Şehit Sakıp Mahallesi’nde İpşir Paşa Caddesi’ndedir. Dikdörtgen planlı, önü sundurmalı bir kasteldir. İki girişi sivri kemerli olup, kemerler ayaklar üzerine oturtulmuştur. Kas-telin ana girişini sağlayan sivri keme-rin tepesinde, çevresi zincir biçimli bir motifle süslenmiş bir delik ve bu-nun iki yanında bitki desenli motif-lerle süslenmiş birer rozet vardır. Ana girişin solundaki kemer ise yalındır.

Ayna taşının üzerinde bulunan ve çeşitli desenleri (yaprak, palmet) içeren yapının, onarım yazıtları ile rozeti mermer olup, oldukça dikkat çekicidir. İpşir Paşa Kasteli lülesi, ya-zıtları, su teknesi, sekisi, maşrapalık olarak kullanılan iki küçük nişi ve ro-zetiyle döneminin özelliklerini yansı-tan, tipik bir Osmanlı Çeşmesidir.

Günümüzde suyu akmayan Kasteli 1654 yılında sadrazam Mus-tafa Paşa (İpşir Paşa) yaptırmış ve su-yunu da İlizi yöresinden getirtmiştir.

İpşir Paşa Kasteli

KASTELLER (Kestel/Kastal)Kilis ilinde günümüze kadar ulaşan ve yerel ağızda “çeşme” anlamında kullanılan 16 tane kastelden (çeşme) bir kısmı öz-günlüğünü yitirmiş, bir kısmı da susuzdur. Bu Kastellerden bazı-ları da taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiş yapılardır. Yöredeki kastel, sebil ve şadır-vanların suyu kent dışında (İlezi yöresi) açılan kuyulardan ve kaynak suları çevresinde yapılan kaptaşlardan sağlanıp; yerleşim birimlerine kanallar, su depola-rı, maskemler (savak, maslak) ile getirilmiştir. İlimizde bulunan Kastellerden bazıları şunlardır; Salih Ağa Kasteli, İpşir Kasteli, Fellah Kasteli, Kurdağa Kasteli, Nemika Kasteli.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

31

ÇOCUK KÜTÜPHANESİBİNASI (TARİHİ KİLİS HALKEVİ BİNASI)

1915 yılında kahvehane olarak yaptırılan tarihi bina, Cumhuriye-tin ilanından sonra Halkevi olarak kullanılmıştır. Halkevlerinin 1950 yılında kapatılmasıyla bu tescilli ve tarihi binada İlçe Halk Kütüphanesi 1954 yılında hizmete girmiştir. Bina 1958 yılında bir yangın geçirmiş olup, yangında binanın sahne ve çatı kısmının tamamı yanmış, kitapların çoğu ise kurtarılmıştır. Yangın son-rası aslı korunmadan onarım geçiren binada Kütüphanecilik hizmetlerine devam edilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Neşet Efendi Konağı’nı kamulaştırması ile ihtiyaca cevap vermekte güçlük çeken kütüphane ikiye ayrılarak, İl Halk Kütüphanesi 1986 yılında Neşet Efendi Konağı’na taşınmış, Çocuk kütüphanesi ise hizmetini bu eski Halkevi binasında

sürdürmüştür. 2013 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından orjinaline uygun olarak restorasyonu ve çevre düzenlemesi yaptırılan tarihi bina Ki-lis Çocuk Kütüphanesi olarak hizme-tine devam etmektedir.

Çocuk Kütüphanesi


32

ÇALIK CAMİİ 1682 yılında Hacı Ali Bin Meh-

met Ağa (Çalık Hacı Ali) tarafından yaptırılan caminin özgün bölümü; enine dikdörtgen planlı ve mihrap önü kubbeli tek bir mekândan iba-rettir. Üç kemerli son cemaat bölü-mü vardır.

Cami, 1960 yılında doğu yönün-de genişletilmiş ve son cemaat ma-halli de bu yönde üç ek kemerle uza-tılmıştır. Caminin kuzeyindeki geniş avluda camiden bir yıl önce yaptırı-lan medrese yer alır. Minaredeki çini süslemelerin çoğu dökülmüştür. Av-lunun iki kapısı vardır. Avluda ayrıca minare, taş bilezikli bir kuyu ve Çalık Ağa ve eşine ait mezarlar bulunmak-tadır. Batı cephesindeki taç kapı üzerinde Mevlevi sikkesi şeklindeki bir kitabe yer almaktadır. 2005 yılı içerisinde Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılmıştır.

AKCURUN CAMİİ

Akcurun Camisinin kesin yapı-lış tarihi bilinmemektedir. Hacı İlyas Mahallesinde (eski kayıtlarda Kızılca Mahallesi) kendi adıyla bilinen çarşı-da bulunan Akcurun Camisinin avlu-sundaki minaresinin inşa kitabesine göre 1583 yılında Hasan kızı Seyyide Fatma tarafından yaptırılmıştır. Kayıt-larda Caminin banisinin Şeyh Davut Ağa olduğu geçmektedir.

Akcurun Camisinin geniş bir av-lusu ve bu avlu çevresinde medrese hücreleri bulunmaktadır. Akcurun

Camisi dikdörtgen planlı olup; iki sahınlı son cemaat yeri ile tek sahınlı harimden oluşmuştur. Son cemaat yeri çapraz tonozlarla örtülmüş; to-nozlar da; beş yığma, beş gömme ayaklarla harimin kuzey tarafındaki konsola oturtulmuştur. Son cemaat yerinden harime basık kemerli bir ka-pıdan girilir. Kapının iki yanında dik-dörtgen biçiminde düz atkılı üç tane pencere vardır. Süssüz bir niş olan mihrab oldukça sadedir. İki yanında dikdörtgen biçimde düz atkılı iki, üs-tünde de, sivri kemerli sonradan ya-pılmış büyük bir pencere vardır.

Mihrabın sağ tarafında mer-merden yapılmış minber de mihrap gibi yalın ve süssüzdür. Avlunun kuzeybatı yönünde olan minarenin dikdörtgen bir kaidesi olup; kaidenin üst köşeleri pahlıdır. Sekizgen olan pabuçla minarenin gövdesi arasın-da iki tane sekizgen silme vardır. Gövdesinde bir tane kuşak bulunan minarenin şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuştur.

Kilis ağzında “Curun” sözcüğü “yalak, havuz” anlamını taşıdığından, caminin içindeki kuyunun havuzu nedeniyle ak taştan yapılmış havuz, yani Akcurun adını vermişlerdir.

32

Çocuk Kütüphanesi

Akcurun Camii

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

33

Kilis’in tarihi sokak dokusunu en güzel şekilde günümüzde biz-lere yansıtan Salih Efendi Sokak, eski Kilis’i günümüze taşıyan ör-nek bir sokaktır.

Selçuklu ve Osmanlı mi-marisinin en güzel örneklerini taşıyan Kilis’teki eski evlerin dış yapıları kadar iç görünümleri de ilgi çekmektedir. Eski taşlardan örülü duvarlar, ahşap pencere ve kapılar, evlerin içindeki küçük süs havuzları, yazlık ve kışlık bölüm-ler Kilis’teki tarihi evlerin en dik-kat çeken özellikleri arasında yer almaktadır.

Kilis’in hemen her sokağın-da rastlayacağınız bu evlerin kimi bakımsız kimi harabe iken, Salih Efendi Sokak’taki evlerin çoğu 2010 ve 2011 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığınca yaptırılan restorasyon ve sokak sağlıklaştırması sonrasında güzel bir görünüm kazanmışlardır. Bu çalışmalar sonrasında Salih Efendi Sokağı Kilis’e gelen yerli ve ya-bancı ziyaretçilerin kentin tarihi dokusunu, evlerini ve sokaklarını keşfedebileceği güzel bir görünü-me kavuşmuştur.

SALİH EFENDİ SOKAK

KİLİS KEMALİYEİLKÖĞRETİM OKULU

Kemaliye İlköğretim Okulu, 1841 yılında Cudi Mehmet Paşa ta-rafından cami olarak, daha sonraki yıllarda da yanına eklenen medrese ile 1904 yılına kadar 63 yıl cami ve medrese olarak hizmet vermiştir. 1904 yılından itibaren resmi okul olarak (Özel Ana Mektebi) olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1924 yılın-da okulun adı “İkinci Kız Okulu”, son-ra “İkinci Okul” daha sonra da “Necip Asım Okulu” olmuştur. 1930 yılında ise okulun adı “Kemaliye” olmuş, şu anda bulunduğu binaya taşınmıştır. 1927 yılında ilkokul olarak eğitimine devam edip, 1997 yılından bu yana okul “Kemaliye İlköğretim Okulu” adıyla hizmet vermektedir. Tarihi bir

eser niteliği taşıyan okulun bahçe-sinde, 1831 yılının izini taşıyan cami minaresi günümüze kadar gelmiştir. Prof. Dr. Ahmet Taner KIŞLALI, Prof. Dr. Alaattin YAVAŞÇA, Hıncal ULUÇ gibi Kilis’li ünlü kişiler bu okulda öğ-renim görmüşlerdir.

Kemaliye İlköğretim okulu


34

HOCA HAMAMIKim tarafından ve ne zaman yaptırıldığı

kesin olarak bilinmeyen Hoca Hamamı, Ki-lis’in en eski hamamı olup; Vaiz Mahallesi

Mehmet Paşa Sokağındadır. Soğukluk, ılık-lık, sıcaklık bölümleri aynı eksen üzerinde olmayan bu yapıda düzgün kesme taşlar kullanılmıştır.

Yapının güneybatı köşesinde bulu-nan portal, beşik tonozlu kavsarası ve çiçek motifleri ile süslü kemeriyle dikkat çekicidir. Portaldan, üzeri beşik tonozlu örtülü dikdörtgen planlı dehlize, buradan

da soğukluk bölümüne geçilir. Soğukluk bö-lümü, yan duvarlarında yinelenen kemerle birbirine bağlı payelere oturmuş, bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbenin altındaki mozaik kaplı şadırvan sonradan yapılmıştır.

Soğukluk bölümünden sonra dehlizle helalara ve ılıklık bölümüne geçilir. Üç kollu haç planlı olan bu bölümde sivri, beşik tonoz-lu üç eyvan, üzeri kubbe ile örtülü iki hücre ile sonradan bozulan / değiştirilen bir mağdas vardır. Ilıklık bölümünden sonra basık kemerli kapısı olan haç planlı, dört eyvanlı, dört hal-vetli sıcaklık bölümü gelir. Ortadaki alan ve halvetler kubbe ile eyvanlar beşik tonozlarla örtülmüştür. Ortada büyük ve tek kubbe, dört köşede dört küçük kubbenin altında se-kiz yıkanma yeri/bölmesi vardır. Merkezi ala-nın mermerlerden yapılmış sekizgen biçimli göbek taşı vardır.

KİLİS HAMAMLARIÇok eski bir yerleşim yeri olan Kilis’te ve toprağı kul-lanma kültürü yanında, suyu kullanma kültürü de oldukça gelişmiştir. Bunun en somut kanıtı da kentteki hamam-lar, kasteller ve sebil-lerdir. Kilis’te taşın-maz kültür varlığı olarak günümüze ulaşan beş tane hamam vardır. Bu hamamlar, Eski Hamam, Hoca Hamamı, Paşa Ha-mamı, Hasan Bey Hama-mı (Çukur Hamam) ve Tuğlu Hamamı(Yeni Paşa Hamamı). Belirttiğimiz bu hamamlar haç planlı, dört eyvanlı ve köşe hücreli olup; hepsinde, “soğukluk, ılıklık, sıcaklık” bölümleri vardır. Kilis’teki hamam-larda bir de “mağdas” adı verilen “su tekneleri” bu-lunmaktadır. Farklı din ve inançlı kişilerle birlikte ya-şayan Kilis halkı bu “mağ-dasları” Yahudilerin kul-lanması için yaptırmıştır.

Kilis’in en güzel minarelerin-den birisi olan bu minare, tek şere-feli olarak düzgün kesme taşlardan yapılmıştır. Kaidesi kare planlı olup, kaidenin üst tarafı pahlı-dır. Üzerindeki altı köşeli kabartma yıldız ve hele-zon biçimli peteği dikkat çekicidir. Şerefe altı gös-terişli mukarnaslarla süs-lüdür, gövde rozetler ve çinilerle bezelidir. Mina-renin külahı yivli kesme taştan âlemi ise bakırdan yapılmıştır.

Mevcut kayıtlara göre burada İbrahim Efendi tarafından 1719 yı-

lında yaptırılan bir cami ve 20 oda-lı medrese bulunmaktaydı. Bu cami ve medrese daha sonraları yıkılıp harap olunca, Halep Valisi Meh-

met Paşa tarafından 1831 yılında yeniden yaptırılmış ve Halep Valisi Mehmet Paşanın adıyla anılır olmuştur.

Zaman içerisin-de camiyle birlikte yapılan medrese de yıkılmış, cami ve med-reseden geriye sadece giriş kapısı ve minare

kalmıştır. Bundan dolayı “Öksüz Minare” de denilmektedir.

MEHMET PAŞA CAMİSİ MİNARESİ (ÖKSÜZ MİNARE)

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

35

Tarihi ÇATOM (Çok Amaçlı Toplum Merkezi) Binası 1850 yı-lında Ermeni kökenli Toros Ağa tarafından konak olarak yaptı-rılmıştır. Eski Çağlasyan Konağı olarak bilinen bina, Kurtuluş Savaşı sırasında karargah, Cum-huriyet döneminde Şehit Sakıp İlkokulu ve sonrasında Çıraklık Yaygın Eğitim Merkezi olarak hizmet vermiştir. 1998 yılından günümüzde kadarda GAP İda-resine bağlı Çok Amaçlı Toplum Merkezi-ÇATOM Binası olarak kullanılmaktadır. Çatom Binası geniş bir avluya sahip olup, bu avlu etrafında büyük bir eyvan, 8 oda, 1 mutfak, 2 mağara ile tuvaletler ve lavabolardan oluş-maktadır.

Bina 2013 yılında GAP İda-resi ve Kilis Valiliğinin katkılarıyla Kilis İl Özel İdaresi tarafından restore ettirilmiştir.

GAP İDARESİ TARİHİ ÇATOM BİNASI (ÇAĞLASYAN KONAĞI)

TABAKHANE CAMİİ Tabakhane (Eski Meşhedlik)

Mahallesinde olan ve inşa kitabesi bulunmayan caminin, 16. Yüzyılın ilk çeyreğinde avluda mezarı bulunan, Kanuni döneminde yaşamış bir din âlimi olan Şeyh Gökçe Ferdi Efendi tarafından yaptırılmıştır.

Camii 1691 yılında Hacı Hay-dar tarafından inşa ettirilen minaresi dışında tüm özelliklerini yitirmiştir. Düzgün kesme taşlardan yapılan mi-narenin kaidesi kare planlı ve köşeleri pahlıdır. Tek şerefeli olan minarenin gövdesinin ortasında friz vardır. Şe-refe altı üç sıra mukarnas, mukarnas-ların alt ve üst kısımlarında işlemeli silmeler vardır. Onaltıgen olan göv-dede aralıklı olarak sıralanmış sekiz tane çini, çini olmayan yüzeylerde çam ağacına benzer motifler vardır. Şerefe korkulukları ajur tekniğiyle iş-lenmiş motiflerle süslenmiştir. Yuvar-lak olan peteğin silmeleri ile külahın dört yüzüne yerleştirilen birer tane

çini dikkat çekicidir. 2007 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu gerçekleştirilmiştir.

SALİH AĞA KASTELİTabakhane (Eski Meşhedlik) Ma-

hallesinde, Tabakhane Camisinin ya-kınında olan bu Kastel, 1855 yılında Salih Ağa adlı bir hayırsever tarafın-dan yaptırılmıştır. Yol kotundan bi-raz aşağıda, sundurmalı bir yapı olan bu kastelin bir ana girişi, iki de yan girişi vardır. Kasteli gösterişli kılan sivri kemerler ayaklara bindirilmiştir.

Kastelin önündeki musluğun altında taştan yapılmış bir tekne; ayna taşının da iki yanında maşrapa koymağa yarara birer tane niş (maş-rapalık) vardır. Taştan yapılmış ya-zıtının çevresi bitki ve zincir desenli motiflerle süslenmiş, sivri kemerli bir pano içersindedir. Günümüzde suyu olmayan bu kastelin suyu, geçmişte İlezi yöresindeki beş ayrı kaynaktan sağlanırmış.

ÇATOM


36

ESKİ HAMAMMeşhedlik Mahallesi Eski Ha-

mam Sokağı’nda bulunan Eski Hamamı Kanuni Sultan Süleyman döneminde Emir Kasım oğlu Emir Canbolad tarafından 1562 yılında yaptırmıştır. Hamamın zemini sokak seviyesinden aşağıdadır. Rivayetlere göre hamamın zaman içinde kısmen toprak altında kalmasından dolayı “Eski Hamam” adı yakıştırılmıştır.

Soğukluk, ılıklık, sıcaklık böl-meleri aynı eksen üzerinde olan bu hamamda sadece soğukluk bölümü düzgün, kesme sarı taştan; diğer bö-lümleri ise, sarı ve siyah renkli taştan yapılmıştır. Hamamın girişi sağlayan taç kapı ve düz atkılı üç pencere ol-dukça dikkat çekicidir. Kapının atkı taşı zıvanalı taşlarla örülmüştür. Bu-ranın üstünde üste sıralanmış; sülüs karakterli yazıyla yazılmış bir yazıt (dikdörtgen biçiminde, yonca yap-raklı), taştan yapılmış düz bir silme ve bir alınlık bulunmaktadır.

Girişten sonra be-şik tonozla örtülü bir dehliz ve

sonunda sivri kemerli kapısı olan “soyunma yeri” gelir. Mekanı örten kasnaksız kubbe, birbirine sivri ke-merlerle bağlanmış dört payeye üzerine oturmaktadır. Kubbenin ete-ğinde dört pencere, tepesinde konik bir aydınlık feneri, altında sekizgen bir şadırvan ve yanlardaki dikdört-gen biçimli düz atkılı beş pencere bu bölümün diğer ayrıntılarıdır.

Bu bölümden sonra soğukluk bölümü ve ondan sonra da üzeri ba-sık kubbeyle örtülmüş ılıklık bölümü gelir. Geçişleri beşik tonozla örtülü, sivri kemerli dehlizler sağlamaktadır.

Hamamın sıcaklık bölümü dört eyvanlı ve dört halvetli olup; orta mekan yıldız ve altıgen biçimli ay-dınlık delikleri kaplı, basık bir kub-beyle örtülmüştür. Sekilerle çevrili olan sıcaklık bölümünün ortasında beyaz ve kırmızı mermerden yapıl-mış sekizgen biçimli bir göbek taşı vardır. Eski Hamam 2009 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafın-

dan restorasyonu yaptırıl-mıştır.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

37

HZ. ZÜBEYR ve HZ. TALHA TÜRBESİ

Hz. Zübeyr ve Talha daha sağlık-larında iken cennetle müjdelenen on sahabe arasında yer almaktadırlar. Bu iki zatın adlarını taşıyan türbe Ki-lis’in Eski adı Meşhedlik, bugünkü adı “Abdi Oymağı” olan Mahallesinde bulunmaktadır.

Hz. Zübeyir Peygamberimi-zin halası Safiye’nin oğlu olup, Ebu Bekir’in damadı olmakla Peygamberimizle bacanaktır. İlk Müslüman olanların beşin-cisidir.

Hz. Talha; Hz. Zübeyr ile teyze oğlu olup peygamberimi-zin diğer halasının oğludur.

Ebu Bekir’in damadı olmak-la Peygamberimizle Hz. Talha’da bacanaktır. İlk Müslüman olup

İslamiyeti kabul edenlerin altıncısıdır. Halkımız bu türbenin Hz. Zü-

beyr ve Hz. Talha’ ya ait olduğuna inanmaktadır. Bazı kaynaklarda ise Hz. Zübeyr ve Hz. Talha’nın başka yerlerde vefat ettiği belirtilmekte olup, bu türbe içindeki iki sanduka onların adına yapılmış makam ola-bilir.

CÜNEYNE CAMİİEski adı Meşhedlik, bugünkü adı “Abdi Oymağı” olan mahallenin,

“Odunpazarı Caddesi (Kültür Yolu)” üzerindedir. Bu yörede Kilis’in müslü-manlar tarafından fethi sırasında şehit düşen sahabilere (Hz. Muhammed’i görmüş ve sohbetinde bulunmuş olan mümin kişiler) ait mezarlar bulun-duğundan; bu mahalleye, “meşhedlik” yani “bir adamın şehit olduğu veya bir şehidin gömüldüğü yer, şehitlik” adı verilmiştir. Camide, sahabelerin şehit düştüğü yerce yapıldığından dolayı “Küçük Cennet” anlamına gelen “Cüneyne” adı verilmiştir. 1626 yılında var olduğuna dair hurûfât defteri kayıtları bulunmaktadır.

Kilis’te Ulu Camiden sonra en eski cami olan Cüneyne Camisi, son-radan yapılan müdahalelerle özgünlüğünü yitirmiştir. Günümüze özgün olarak kalabilen minaresi, avluya geçilen sivri kemerli bir kapı üzerindedir. Kaidesi kare planlı olup, küp kısmının köşeleri pahlıdır. Kalın ve hantal olan gövdesi çokgen (onikigen) biçimindedir. Tek şerefeli minarenin, şerefe kor-kulukları süssüzdür. Şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuş, mukarnasların

alt ve üstlerinde birer tane silmelere yer verilmiştir. Si-lindirik olan peteği ile külahı taştan yapılmıştır. Caminin avlusunda 19. yüzyılda ca-miyi onartan Salih Ağaya ait taş sandukalı bir mezar bu-lunmaktadır. 2007 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu ger-çekleştirilmiştir.


38

KİLİS BELEDİYE EVİ (KİLİSBELEDİYESİ İMAR MÜDÜRLÜ-ĞÜ BİNASI)

Kilis Belediye Evi Meşhetlik Mahallesi, Cüneyne Camii Sokakta, konumu ve bulunduğu semt itiba-rıyla Kilis’in önemli merkezlerinden birinde bulunmaktadır. Doğusunda Cüneyne Cami ve batısında Hz.

Zübeyir ve Hz. Talha Türbesi bulun-maktadır.

Kilis Belediye Evi, Avlulu Evler formunda inşa edilmiş olup, yüksek duvarlar arkasında dış mekânlardan soyutlanmış avlular etrafında mut-fak, kiler, hela ve odalar yer almak-tadır. Ayrıca avlunun ortasında bir su kuyusu ile ekinlik bulunmaktadır. Kilis’in karasal iklime sahip oluşu, yazların çok sıcak olması sebebiyle evlerdeki yaşantının büyük bir bö-lümü avluda geçmektedir. Odaların birbirleri ile bağlantıları için oda dı-şına çıkılır. Odalar da fazlaca nişlere, ahşap kapaklı nişlere ve yüklüklere yer verilmiştir. Akşap işçiliğinin en güzel örneklerini göreceğimiz evler-den biridir.

Son dönem Osmanlı sivil mima-ri özelliği taşıyan Kilis Belediye Evi 1894 yılında Kils’te zengin ve hatırı

sayılır bir kişi olan Ömer Ağa tarafın-dan, bodrum kat, zemin kat ve üst kat ile birlikte üç kullanım katı şeklin-de yaptırılmıştır. Evin 12 odası, 4 ma-ğarası, 2 eyvanı ve 2 mutfağı ile üst katta 87 cm. yola çıkıntılı bir cumbası bulunmaktadır.

Evin dış cephesi moloz taş ve havara taşı, iç mekan (avlu ve oda

duvarları) ise tamamen kesme taş kullanılarak yapılmıştır.

Havara taşı, kesimi ve hazırlan-ması kolay olan yumuşak yapıda bir kireç taşı olmasına rağmen havayla temas ettiğinde sertleşen, bölgede fazlaca kullanılan, iklim şartlarına uygun bir yapı malzemesidir. Evin taban döşemelerinde kürsümbül denilen geleneksel şap ile renkli döşemeler bulunmaktadır. Eşikler-de ise kırmızı ve beyaz renkli mer-merden döşemeler bulunmaktadır. Evin Tavanlarına baktığımızda yine geleneksel bir özellik olan ahşap kirişler kullanılmıştır. Kirişlerin üzeri kaplama tahtaları ile kaplıdır. Yer yer bu direkler üzerinde çeşitli kalem işi süslemeler görülmektedir. Bu tarihi ev günümüzde Kilis Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Binası olarak kullanılmaktadır.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

39Eski Hamam

Meşhedlik Mahallesi Odun Pa-zarı Caddesi (Kültür Yolu) üze-rinde bulunan camiyi Tanrıverdi Hasan Bey (Şamlı bir Türk olan Hasan Bey Kilis’te muhassılı(tah-sildar) olarak görev yapmış ve Canbolad ailesinin kâhyası olarak bilinir.) tarafından 16. Yüzyılın son çeyreğinde yaptırılmıştır. Hurufar Defteri’ndeki kayıtlara “Hasan Bey Camisi” olarak geçmiştir.Muallak Camisi Kilis’te iki katlı olarak yapılmış tek camidir. İki katlı olan caminin alt katında dükkânlar ve eşya, mal saklanacak yer (mahzen, depo) üst katta da ibadet-hane yer almaktadır. İbadet bölümüne üstteki yüksek teras-tan girilir.Caminin beşik örtüsü kemerlerin üstünde yükseldiğinden yöre halkınca “muallak” yani “havada boşta duran, bir yere da-yanmadan duran” adı verilmiştir.Yapının doğusunda yer alan küçük bahçede kuyu, hücre, abdesthane muslukları ve hela bulunmakta-

dır. Ana harim ikinci katta olup; biri kuzeydoğuda diğeri batıda iki kapılıdır. Kuzeydoğudaki kapı yalındır, batıdaki kapı minarenin kaidesinin altında olup, yüksek ve sivri kemeriyle portal gibidir. Son cemaat yeri olmayan Muallâk Camisi’nin harimine basık kemerli bir kapıdan girilir. Kapının üzerin-de ve iki tarafında dikdörtgen biçi-minde düz atkılı iki pencere vardır. Kıbleye paralel uzanan harim tek sahınlıdır. Mihrabın önündeki kare planlı alan, küçük bir kubbeyle örtülmüş olup; kubbeye geçişte pandantifler kullanılmıştır. Kub-benin ağırlığı dört tarafındaki sivri kemerler üzerinden gömme ayak-lara verilmiştir. Kubbeyle örtülü mihrap önü mekânı, çapraz ve beşik tonozla örtülmüştür.Sivri kemerli bir niş olan mihrap, ince bir frizle kuşatılmış olmasına karşın oldukça sadedir. İki yanında kandil askılığı için konulmuş kon-sollar vardır. Mihrabın üstünde vazo biçiminde bir kabartma ve yukarısında da öküzgözü pence-

re vardır. Mihrabın sol yanında olan minber ise sonradan yapılmıştır.Minaresinin kaidesi kare planlı ve köşeleri pahlı ve pabucu sekizgendir. Onikigen olan gövde-sinde tek bilezik, tek şerefe vardır. Şerefe altı mukarnaslı olup, külahı taştan yapılmıştır.Caminin dikkate değer süslemesi batı yüzünde-ki yüksek ve sivri kemer-li portalıdır. Kapının sivri alınlığı yüzeysel dişlerle çevrilmiştir. Harime açı-

lan kapının söve ve kemerlerinde kullanılan renkli taşlar caminin gö-rünümü etkileyen temel süsleme öğeleridir.

Muallak Camii

MUALLAK CAMİİ (HASAN BEY CAMİSİ)


40

MEŞHETLİKKilis’te “Odunpa-

zarı Caddesi (Kültür Yolu)” üzerinde bulu-nan meşhetlik (şehitlik) Kilis’in Müslümanlar tarafından fethi sırasın-da bir çok sahabenin şehit düştüğü yerdir. Evliya Çelebi Kilis’te şehitlikte 3 bin ashab kabri bulunduğunu ve bunların hepsinin de Halit İbn-i Velid zama-nında şehit olduklarını yazar.

Eskiden Kilisliler buradan geçerlerken mübarek şehit sahabe-lere karşı duydukları saygı hislerini göster-mek için ayakkabılarını koltuklarının altına alır ve yalın ayak buradan geçerlermiş.

Günümüzde cad-de kenarında bulunan ve üzerlerinde şehit yazan mezarlar aslında anıt olarak şehitliğin sınırlarını belirlemek için dikilmişlerdir. Bi-

rinci ve üçüncü

mezar arası şehitliğin sınırlarıdır. Daha önce birinci mezarda Bida-yetül Meşhet (şehitlik başlangıcı), üçüncü mezarda ise Nihayetül Meşhet (şehitlik sonu) yazılı idi.

ŞEM’UN NEBİTÜRBESİ (KÜT KÜT DEDE TÜRBESİ)

Nureddin Mahal-lesinde Hasırcı Sokağı ile Medrese Sokağı ara-sında küçük kubbeli, düzgün kesme taşlar-dan yapılmış kagir bir yapıdır. Doğu yönün-de girişi olan yapının giriş kapısı ve pence-relerinde düz atkılar kullanılmıştır. Soldaki pencerenin atkısı üze-rinde taştan yapılmış bir rozet ve üçgen biçi-mindeki alınlığında da, kabartma bitki motifi vardır. Dikdörtgen pla-nı olan türbe mescit ve sanduka olmak üzere iki bölümden oluşmuş-tur. Mescit bölümün-deki mihrabı oluşturan

nişin iki

yanında bitki motifleri ve hattat Mehmet adlı kişinin yazdığı Allah’ın ve melekleri adları ile bazı ayet ve hadisler yazılıdır.

Türbenin sanduka bölümündeki zatların kime ait olduğu kesin olarak bilinmemek-tedir. Hurufat Defteri kayıtlarına göre XVIII. Yüzyılda yapılan tür-benin, kapısındaki yazıtta, 1885 yılında onarım gördüğü belir-tilmektedir.

Kuranı Kerim’de ŞEM’un adında bir peygamber olmadığı gibi, burada yatan ki-şinin kimliği hakkında da farklı görüşler (bir görüşü göre Hz. Ya-kup’un oğlu havari Pet-ros ile Yuda’nın diğer adı, bir başka görüşe göre de, Hz. Muham-med’in ashabından biri) vardır. Yöredeki yaygın inanca göre bu türbe, Hz. Peygamber’imizin ashabından olan ve 83 yıl at üzerinde savaşan Şem’una aittir.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

41

PAŞA HAMAMITekke Mahallesinde sabah pazarı yöresinde bulunan Paşa Ha-

mamı giriş kapısı üzerindeki kitabesine göre Emir Kasımoğlu Canpo-lat Bey tarafından 1567 yılında dikdörtgen planda yaptırılmıştır. Kilis Hamamları içerisinde en büyük ve gösterişli olanıdır.

Sivri kemerli derin bir niş içinde bulunan cümle kapısı oldukça görkemlidir. Portaldan sonra dehlizlerden geçilerek hamamın soğuk-luk bölümü gelinir. Bu bölümü örten kubbenin ağırlığı sivri kemerler-le köşelerdeki ayaklara bindirilmiştir. Dıştan altıgen içten yuvarlak olan kubbe kasnağında sekizgen biçimli aydınlık feneri vardır. Soğuk-luk bölümünden iki basamaklı merdivenle soyunma (soyunmalık) bölümüne geçilir. Toplam on üç pencere ile iyice aydınlık olan bu bölümün tabanı siyah, beyaz mermerle kaplı olup; ortada taştan ya-pılmış yuvarlak bir şadırvan vardır.

Yapının kuzeybatı yönündeki dehlizin sonunda, sivri kemerli bir kapısı olan üç eyvanlı iki halvetli ılıklık bölümü gelir. Kubbe ile örtülü olan halvetler buradaki cam fanuslardan gelen gün ışığı ile aydınlanır. Sivri kemerli bir kapısı olan sıcaklık bölümü haç planlı, dört eyvanlı, dört halvetlidir. Merkezi alan kubbe ile haç planın kollarını oluşturan eyvanlar beşik tonozla örtülüdür. Halvetletler haçın kollarında ve üzerlerinde küçük kubbeler vardır. Tabanı siyah, beyaz, pembe renkli taşlarla döşelidir.


42

ULU CAMİ(CAMİ-İ KEBİR)

Kilis’in en eski ma-hallelerinden olan Hacı Gümüş Mahallesinde (Hurufat Defteri’ndeki kayıtlarda Sibat Ma-hallesi) Ulu Cami So-kakta bulunan bu cami Kilis’in en eski ve en büyük camisidir. Kayıt-larda adı Cami-i Kebir olarak geçer. Ancak yapım tarihi tam olarak bilinmemektedir. En eski tamir kitabesinde caminin 1338 yılında onarıldığı anlaşılmakta buna göre yapının Os-manlı dönemi öncesi Memluklular dönemi-ne ait olduğu söylene-bilir.

Ulu Camii yapıl-dığı günden itibaren mimari olarak bir çok değişiklik geçirmiş olsa da ilk plan tipini koru-maktadır. Ulu Camide yapılış döneminin an-layışına uygun olarak içe dönük bir düzen-leme tarzı

vardır. Anıtsal olmak-tan çok yoğun kent dokusu içinde ferah bir yaşam alanı yaratma anlayışı egemendir.

Ulu Cami kıbleye parelel olarak uzanan dikdörtgen planlı ve mihrap önü kubbeli bir camidir. Kubbesinin doğu ve batı bölüm-leri çapraz tonozlarla örtülüdür. Son cemaat yeri olmayan caminin mihrap önü kubbe-si, “7.30 m” çapında olup; iki sahın boyun-ca uzanmaktadır. Dört tane gömme ayağa oturan kubbe tuğladan yapılmış ve dışı saçla kaplanmıştır. İçi yuvar-lak dışı onikigen olan kubbe kasnağında, kemerli on iki pencere bulunmaktadır. İbadet mekanı 42 x 9.40 m. ölçüsündedir. Ulu Camini ahşap minberi mih-r a b ı n

sağ tarafında olup 1924 yılında yapılmıştır.

Ana harimin orta eksenine yerleştirilen mihrap sivri kemerli olup, nişi mukarnas-larla doldurulmuştur. Köşelerindeki sütun-celerin başlıkları gül ve hurma yapraklı motif-lerle süslüdür. Cami-nin harimi kuzeydeki avluya açılmakta olup, avlunun doğusunda ve batısında medrese hücreleri bulunmakta-dır. Avluya, kuzeydo-ğudaki portaldan ve batıdaki kapıdan giril-mektedir. Basık kemerli kapı açıklığından çap-raz tonozla örtülü ara mekana geçilir. Beşik ve çapraz tonozlarla

Ulu Camii42

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

43

örtülü avlunun etrafın-daki hücrelerle revak, düz damlıdır.

Avlunun kuzey yönünde yığma ayak-ların ikisinde birer mihrap nişi vardır. Sivri kemerli, üzeri çapraz tonozlarla örtülmüş revaklı alan, geçmişte “Şafiler Mescidi/Şafii Camii” olarak kullanıl-mıştır.

Ulu Caminin mi-naresi kare planlı olup, sarı/sarımtrak ve siyah düzgün kesme taşlar-dan yapılmıştır. Minare kaidesinin üst köşeleri pahlı olup, güney yö-nünde basık kemerli bir kapısı vardır. Çokgen olan minare gövdesi sekizgen bir pabuç üzerinde

yükselmektedir. Mina-renin peteği ile külahı, bileziksiz gövdesi gibi yalındır. Alemi bulun-mayan minare, tek şe-refelidir.

Şerefe altı bindir-meliklerindeki mukar-naslarla peteğin üst kısmına ajur tekniğiyle yapılmış yıldız motifle-ri, yapının dikkat çeken süslemeleri arasındadır.

Ulu Camideki göze çarpan süsleme-ler harime açılan por-talda, portalın iki tara-fındaki mihrabiyelerin üzerinde ve mihrapta toplanmıştır. Yuvarlak kemerli portalın ke-mer karnı ve kemerin b i n d i ğ i

gömme ayaklarda se-kizgen; alt kemerde kare, dikdörtgen; baş kemerde de dikdört-gen gibi geometrik şekillere yer verilmiştir. Portalın iki yanında bulunan mihrabiyeler de pahlı silmelerle çev-rilmiştir. Ulu Caminin yaptıranı ve yapanı bilinmemekte olup, bu camide renkli, düzgün kesme taş kullanılmış-tır. Ulu Caminin 1924 yılındaki onarımını Halep’in ünlü mimarı Hacı Ahmet Azizi ger-çekleştirmiştir.

43


44

CANBOLA TÜRBESİ

Osmanlı Dönemi Mimar Sinan Devri türbe mimarisine uygun ola-rak yapılmış olan Canbolat Türbesi; altı köşeli, Kilis’in yerli ak taşından yapılmış, kubbesi ise tuğla ile örül-müştür. Türbenin kapısı doğuya açıl-makta olup, alt kısmında beş pencere vardır. Üstünde halkın kuş penceresi dedikleri altı pencere vardır. İçeride kubbenin eteklerinde hafif istelakti görülür. İçeride dört tahta sanduka vardır. Serpuşluklarından hepsinin de erkek oldukları anlaşılmaktadır. Sandukaların hiçbirisinde yatırların kimliklerini ve ölüm yıllarını gösteren ki-tabe bulunmamaktadır. Tür-benin içine Canbolad’ın ev-latlarından ve torunlarından bazılarının üst üste gömül-düğü anlaşılmaktadır. Türbe Tekye-Canbolad Camii’nin kıble tarafında mihrabın önündedir.

CANBOLAT PAŞA TEKKECAMİSİ (TEKYE CAMİSİ)

Kilis Cumhuriyet Meydanı Tekke Mahallesinde bulunmakta-dır. “Canbolad Paşa Külliyesi’nin” merkez yapısıdır. Vakfiyesine göre cami, 1553 yılında Kilis Sancak Beyi Canbolat Bey tarafından klasik Os-manlı mimarisinde, merkezi planlı olarak yaptırılmış bir camidir. Ca-minin mimarı bilinmemektedir. 16.

yüzyıl Klasik Osmanlı Mimarisi özel-likleri taşıdığı için, görünüm itibarıy-la Mimar Sinan’a ve onun kalfa-larına mal edilmekle birlikte, bu durumu aydınlatacak bir belgeye henüz rast-lanmamıştır. An-cak Mimar Sinan’a

Canbolat Türbesi

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

45

ait Halep’teki Hüsreviye Camii ile benzerlikler göstermesi bu fikri güç-lendirmektedir.

Mimari bakımdan Kilis’in en önemli camisidir. Son ce-maat mahalli beş küçük kub-be, cami ise büyük tek bir kubbe ile örtülüdür.

Cami kubbesi 14.40 metre çapıyla Kilis’in en büyük kubbesidir. Büyük

kubbenin görkemli görünümü ve diğer kubbelerle ahenkli uyumu yapının mimarisine damgasını vu-rur. Caminin en önemli unsurları ise yarım daire biçimindeki mihrap ve minberdir. Renkli taş ve mermer kullanımı, usta taş işçiliği, karmaşık süslemeleriyle türünün en özgün örneklerini oluştururlar. Minber, Evliya Çelebi tarafından da hay-ranlıkla övülmüştür.

Caminin etrafı medrese hücreleri ile çevrili, geniş bir

avlusu ve görkemli bir giriş kapısı vardır. Zemini beyaz taşlarla döşenmiş olan av-lunun sağında çift bilezikli bir kuyu ve önünde taştan

yapılmış bir abdesthane bulunmaktadır. Giriş kapısı üstü mukarnasları da dikkat çekicidir.

Cami hariminin kuzey yönünde ağaçtan yapılmış mahfiller de özgün olup, bal-kon biçimindedir. Minare ca-minin kuzeybatı köşesinde, son cemaat yerinin hemen yanındadır. Siyah ve beyaz kesme taşlardan yapılan ka-idenin köşeleri mukarnaslı, gövdesi de üç bileziklidir. Silindirik bir görünümü olan gövde yuvarlak ol-mayıp çokgendir. Kilis’in en yüksek minaresi olan bu yapının şerefe altı derin hücreli mukarnaslarla dol-durulmuştur. Külahı da taş olan minarenin, mazgal biçiminde beş adet pen-ceresi vardır.

Tekke Camisi


46

KİLİS MEVLEVİHANESİ(MEVLEVİHANE CAMİ)

Kilis Tekke Mahallesinde, Cum-huriyet Meydanında, eski Adliye Sarayı (Hükümet Konağı) ile karşı karşıya bulunan ve günümüzde Ca-mii olarak kullanılan Mevlevihane, Canbolat Paşa’nın Kilis Sancak Bey-liği döneminde 1535-1553 yılları ara-sında yapıldığı sanılmaktadır. Mevle-vihane’nin yapım kitabesi olmayıp, günümüzde var olanlar ise onarım kitabeleridir. Mevlevihane giriş kapısı üzerindeki kitabesinin son satırı Eb-cet hesabına göre Mevlevihane’nin 1894 yılında yapıldığını göstermek-tedir. Mevlevihane’nin şeyh ve derviş yetiştiren büyük bir dergâh olduğu anlaşılmaktadır. Düzgün, beyaz, sarı/sarımtrak renkli kesme taşlardan ya-pıldığı için yöre halkı arasında “Ak Tekke /Ak Tekye” olarak bilinir.

Mevlevihane’den günümüze yalnızca semahanesi gelebilmiştir. Mevlevihane’nin semahane çev-resindeki diğer yapıları günümüze ulaşamamıştır. Kare planlı ve ana mekânı yüksek bir kubbe ile örtülü olan Semahane muntazam beyaz ve sarımtırak kesme taştan yapılmıştır. Semahane cepheler boyunca sıra-lanan 21 adet pencere ve tepe pen-cereleri sayesinde aydınlık, ferah bir mekândır. Kubbe onikigen yüksek bir kasnak üzerine oturur. Bu kasna-ğın her cephesinde yuvarlak kemerli birer pencere vardır. Semahanenin dört köşesine ayrıca dört küçük kubbe yerleştirilmiştir. Cephelerde siyah-beyaz renkli taşlarla ve pen-cereleri çerçeveleyen yatay ve dikey bantlarla hareketlilik sağlanmıştır. Gi-riş kapısı üzerindeki tepe penceresi ise yuvarlaktır. Kilis Mevlevihanesi ülkemiz topraklarında ayakta kala-bilen “32” Mevlevihane’den birisidir.

Semahanenin kuzey tarafına ahşap mutrıp (mutrip heyetinin otur-duğu yer) yerleştirilmiştir. Bu mutrı-ba kuzeybatı köşedeki bir kapıdan çıkılmaktadır. Semahane de renkli taş kullanımı, nişler ve kubbe kasna-ğındaki mukarnaslar gibi bezemelere yer verilmiştir.

Mihrap sivri kemerli olup, üzeri koyu mavi, açık yeşil, sarı ve koyu yeşil renkte boyanmış, üzeri de mukarnaslarla doldurulmuştur. Mu-karnasların bitiminde palmet, dal ve yaprak motiflerinden oluşan bitkisel bir friz bulunmaktadır. Bu bezeme XVIII.yüzyılın başlarına ait barok ve rokoko intibaını vermektedir.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

4747Kilis Mevlevihanesi


48

KİLİS ADLİYESİ (ESKİ HÜKÜMET KONAĞI)1925 yılında Halep’li yapı ustası Hacı Ahmet tarafından yapılmıştır.

Cumhuriyet’in ilanından sonra, Kilis, Gaziantep’in İlçesi iken Eski hükümet Konağı tam 68 yıl Kaymakamlık olarak hizmet vermiş, 1989 yılında yeni Hükümet Konağı yapılınca burası Adliye Binası olarak 2012 yılına kadar hizmet vermiştir. Anıtlar Yüksek Kurulundan restorasyon izni çıkan tarihi binanın, Kilis İl Özel İdaresi tarafından, önümüzdeki günlerde restorasyo-nu yaptırılarak tekrar Valilik Binası olarak kullanılacaktır.

KADI CAMİSİ (KARA KADI CAMİSİ)Cumhuriyet Caddesi üzerinde bulunan Kadı Camisi “Karakadı”

adıyla tanınan Ali bin Ahmet Alaeddin er-Rumi tarafından 16. yüzyıl başlarında yaptırılmıştır. Bu yüzden cami Kadı, Kadıoğlu ve Karakadı adlarıyla da anılmaktadır. Karakadı Kilis’in Osmanlı döneminde fetihten önce ve fetih sırasında tahririni yapmış, yaptığı deftere Defter-i Atik adı verilmiştir.

Özgün olarak kare planlı olan cami, sonradan 19. ve 20. yüzyılda yapılan onarımlarla doğu-batı yönünde genişletilmiş ve enine uzanan

dikdörtgen plana kavuşmuştur. Düz çatılıdır. Kıble duvarında, biri sonradan genişletilen bölümde, iki mihrabı vardır. Minber sonradan yapılmıştır. Çapraz tonozlarla örtülü son cemaatin önün-deki avlu bölümü siyah-beyaz taşlı geometrik zemin döşemesiyle kaplıdır. Caminin ana yapısından ayrı olarak kare bir kaide üstünde yükselen mina-resi dikkat çekicidir. Şerefe altı mukar-naslarla bezelidir. Yapının dört cephe-sinde de yağmur sularını tahliye eden üçü süslü diğerleri yalın olmak üzere toplam 18 tane çörten vardır. 2009 yılı içerisinde Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılmıştır.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

49

ŞEYH EFENDİ TEKKESİ(NAKŞİBENDİ TEKKESİ):

Şeyh Efendi Tekkesi (Nakşiben-di Tekkesi) Bölük Mahallesi, Kurtağa Caddesinde geniş bir bahçe içerisin-de bulunmaktadır. Bu dergâhın banisi Şeyh Abdullah Sermest Efendi’dir. Bu dergâhı 1858-1859 yıllarında yaptır-mıştır. Ölümüne kadar da burasının şeyhliğini üstlenmiştir. Şeyh Abdullah Sermest Efendi Nakşibendi tarikatına bağlı idi.

Geniş bir bahçenin doğusunda bulunana Tekke; içerisinde altı tane derviş hücresi, zikir evi olarak da kul-lanılan bir mescit ve türbeden oluş-maktadır.

Portaldan uzun bir dehlizle tek-ke avlusuna girilir. Dehlizin güney

kısmındaki derviş hücrelerinin kapı-ları avluya açılır. Basık kemerli kapı ve pencereleri olan hücrelerin iki-sinde dolap nişi olmasına karşın, di-ğerlerinde bu ayrıntı yoktur. Mescit, avlunun güneydoğu köşesinde olup; içinde büyükçe sivri bir kemerle av-luya açılan, tek kemerli küçük bir son cemaat yeri vardır. Buradan basık ke-merli bir kapıyla harime geçilir. Ha-rim ortada sütunla, yanlarda gömme sütuncelerle birbirine bağlanan sivri kemerlerle iki sahına (kıbleye paralel iki sahın) bölünmüştür. Basık kemerli toplam dört pencereden ışıkla aydın-lanan mescitte, harimin ortasında ke-merli yalın bir nişten oluşan mihrap vardır.

Şeyh Abdullah Sermest Efen-di’nin avludaki türbesi, dikdörtgen planlı, 12.10x6.80 m. ölçüsünde düz-gün kesme taşlardan yapılmış iki me-kandan oluşmuştur. Kubbeyle örtülü mekânda biri Şeyh Abdullah Sermest Efendi’nin olmak üzere beş sanduka; çapraz tonozla örtülmüş bölümde de Şeyh Abdullah Sermest Efendi’nin aile bireylerine ait yedi sanduka var-dır. Bu türbe 1987 ve 1990 yıllarında iki kez onarılmış, son onarımında içe-risi çinilerle kaplanmıştır.

KİLİS ŞEHİTLERABİDESİ ve PARKI

Kilis Şehitler Abidesi, şehir mer-kezinde eski bir kabristanın üzerinde yapılan bir parkın içinde bulunmaktadır.


50

Şeyh Mansur Türbesi Kilis’in yak-laşık 3 km. güneyinde üzüm bağları, fıstıklıklar, zeytinlikler ve sebze bah-çeleri içinde yer alır. Türbenin bulunduğu mekan gayet hoş bir manzaraya sahiptir.

Şeyh Mansur’un asıl kimliği kesin olarak bilinmemekle birlikte Evliya Çelebi, Seyahat-namesi’nde bu türbe hakkında şu bilgileri verir.

“ Hz. Peygamberin ashabından olup, Pey-gamber Efendimizin sofrasını/simatı-nı döşeyen, Çeşnigirbaşı (sofra açan) olduğu, bu sebeple Simatî ismi ile anılan ve Hz. Ebu Bekir’in halifeliğin-de Kilis’e gelip burada şehit düşmüş bir sahabedir.” der. Evliya Çelebi tür-benin bulunduğu alanda bir de tekke

olduğunu belirtir. Hz. Peygamber’in çeşnigirbaşı

olan bu zatın, Hz. Peygamberin ya-nına gelen sahabelere hizmet ettiği ve gelen fakir insanlara da sofra açarak onların karnını doyurduğu söylenmek-tedir.

Bu sebeple Kilisli-ler buraya hem ibadet hem de piknik yapmak için sıkça gelirler. Özel-likle bu türbeye adaklar adayıp kurban keser, mevlit okuturlar. Cuma

günleri namazdan sonra bu türbede yemek yaptırıp dağıtırlar. Şeyh Man-sur Türbesi 7.30 x 7.30 m.ebadında kare planlı ak taştan yapılmış kubbeli bir binadır. Kapısı kuzeye açılır. Kıble tarafına iki, doğuya ve batıya birer penceresi vardır.

Şeyh Muhammed Ensari

ŞEYH MUHAMMED ENSARİ HZ. TÜRBESİKilis Yenimahalle’de İslam Bey Parkı içerisinde bulunan Şeyh Mu-

hammed Ensari türbesinin kitabesi bulunmadığından dolayı ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Şeyh Muhammed Ensari’nin Pey-gamber Efendimiz zamanın da tıp doktoru olduğu bilinmektedir. Kilis’in Müslümanlar tarafından fethi sırasında burada şehit düşmüştür. Aslen Medinelidir. Kilis Hurufat defterlerinde 1807 tarihli bir kayıttan türbe yanında bir de tekkenin bulunduğu öğrenilmektedir. Ancak bu tekkeden günümüze herhangi bir iz gelememiştir. Arşiv kayıtlarından öğrenildiğine göre türbe, XVIII.yüzyılın sonlarına doğru yapılmıştır.

Türbenin bulunduğu yerde eskiden bir mezarlık olduğu, burada-ki mezarın üzerine de bu türbenin yapıldığı sanılmaktadır. Kare planlı, moloz taştan yapılmış olan türbenin üzeri kubbe ile örtülüdür. Güney cephesinde yuvarlak kemerli bir girişi, doğu cephesinde bir penceresi bulunmaktadır. Mimari yönden bir özelliği bulunmamaktadır.

Türbenin giriş kapısı üzerinde restorasyonu sırasında konulan Türk-çe bir kitabede “Muhammed Ensari (R.A) Ehli keşfin tahkikiyle Medi-ne’li olup maddi ve manevi tabiptir. Bu mekanda yatırılan hastaların şifa bulduğu denenmiştir.” yazmaktadır. Bölge halkı eskiden herhangi bir nedenden dolayı korkan insanlar bu türbede yatarak korkularının yok olacağına inanırlardı.

ŞEYH MANSUR SİMATÎ (R.A)TÜRBESİ

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

51

ŞEYH MUHAMMED BEDEVİ HZ. TÜRBESİSavaşta ve barışta hurma dağıtıcılığı görevinde bulunan Şeyh

Muhammed Bedevi’nin, Hz. Ömer’in halifeliği döneminde Ebu Ubeyde Bin Cerrah komutasındaki İslam ordusu ile bu bölgeye gel-diği ve İslam ordusunun bölgede gerçekleştirdiği savaşta şehit düştü-ğü rivayet edilmektedir.

Şeyh Muhammed Bedevi Türbesi Kilis’in güneybatısında, şehre hâkim Kalleş Tepesi üzerinde, eski bir kabristanın ortasındadır. Tür-be yapısı, kare planlı, dört kemerli ve üstü sivri kubbelidir. Doğu ve batı yönünde bir, güney yönünde iki penceresi vardır. 14. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiği izlenimi vermektedir. Türbenin içinde üstü yeşil bir örtü ile örtülmüş kitabesiz bir sanduka ve bu sandu-kanın altında bir yatır vardır. Türbede ve sandukada burada yatanın kimliğini, ölüm yılını, binanın yapıldığı yılı gösteren bir kitabe yoktur. Türbenin bulunduğu yerde çok önceden bir tekkenin varlığından da söz edilmektedir.

Evliya Çelebi Seyahatnamesinde “Şehrin batısında bir büyük tekke vardır. Burada Sahabe-i kiramdan Şeyh Muhammed Arab-i ve Rıttal-i diye meşhur bir zat yatar.” şeklindeki açıklamasından bu tür-bedeki sandukanın Şeyh Muhammed Arabi ve Rıttal diye ünlü bir sahabeye ait olduğu anlaşılmaktadır.

Günümüzde türbenin çevre düzenlemesi yapılmış ve birde türbenin yanına büyük bir cami ile ziyaretçiler için sosyal tesisler yaptırılmıştır.

Hz. Peygamberimiz zamanında “rıtl” isimli ölçü birimini (bir avuç) tayin eden Sahâbe-i Kiram Şeyh Muhammed Bedevi Rıttali Türbesi Kilis’te bulunan bütün türbeler içinde en çok ziyaret edilen türbelerden birisidir.


52

OYLUM HÖYÜKOylum Höyük, Kilis-Gazian-

tep karayolunun hemen güneyinde bulunan Oylum Mahallesinde yer almaktadır. Höyük, 460 m. uzunlu-ğunda ve 370 m. genişliğindedir. Biri 22 m. Diğeri ise 37 m. yüksekliğin-de, bir boyunla birbirine bağlanan iki yükseltiden oluşmaktadır. Oylum Höyük boyutları itibariyle sadece Kilis Ovası’nın değil, aynı zamanda Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük höyüklerinden birisidir.

Oylum Höyük, yüksek Anadolu platosunun bittiği ve Suriye’ye doğru

uzanan düzlüklerin başladı-ğı verimli top-

raklar üze-rinde, Kilis O v a s ı ’ n a

h a k i m bir ko-

numdadır. Bu bölge, Güney Mezo-potamya’dan Filistin’e kadar uzanan “Mümbit Hilal”in (Bereketli Hilal) ku-zeybatı ucundadır. Oylum Höyük; Doğu-batı, kuzey-güney yönünde uzanan yollar üzerinde bulunması nedeniyle çeşitli dönemler boyunca stratejik bir öneme sahip olmuştur. Höyüğün batı etekleri boyunca akan ve Kilis Ovası’ndan doğan Akpınar nehri yerleşmeye hayat vermiştir. Höyüğün batı eteklerinde tespit edilen, su taşkınlarına karşı 5500 yıl önce inşa edilmiş olan su benti, günümüzde su debi-si düşmüş olan Akpınar’ın geçmişte oldukça gür akan bir nehir olduğuna işaret etmektedir.

Oylum Höyük’ün Tunç çağlarında bir şehir yerleşmesi ve önemli bir

krallık merkezi olduğu düşünülmek-

KİLİS ÇEVRESİNDE GEZİLİP ve GÖRÜLEBİLECEK BAZI ÖNEMLİ TARİHİ ve TURİSTİK YERLER

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

53

tedir. Son iki kazı sezonunda ele ge-çirilen Hitit kralına ait mühür ve mü-hür baskıları ile çivi yazısı belgelerde de Oylum Höyük’ün bu önemine işaret etmektedir. Orta Tunç Çağı ve Genç Tunç Çağı’na ait saray kalın-tılarının henüz çok küçük bir kısmı açığa çıkarılmıştır.

Kilis ve çevresinde yürütülen ilk arkeolojik araştırmalar, 1960’lı yıllar-da Prof. Dr. U. Bahadır Alkım tara-fından gerçekleştirilmiş ve araştırma raporlarında Oylum Höyük’ün de aralarında bulunduğu Kilis çevresin-deki birçok höyükten bahsedilmek-tedir.

Oylum Höyük’te yapılan arkeo-lojik çalışmalar, Prof. Dr. Engin Öz-gen tarafından 1987 ve 1988 yılların-

da gerçekleştirilen yüzey araştırması ile başlamıştır. Prof. Dr. Engin Özgen tarafından başlatılan bu kazı çalışma-ları yerli ve yabancı araştırmacıların katılımı ile günümüze kadar devam etmiştir.

Oylum Höyük’teki kazılar, hö-yük üzerinde beş farklı alanda ve batısındaki tarlada yer alan “Mozaikli Bazilika” alanda sürdürülmüştür.

Elde edilen veriler, Oylum Hö-yük’te Geç Kalkolitik Çağ’dan (M.Ö. 3500-3000) başlayarak günümüze kadar uzanan kesintisiz bir yerleşi-min varlığını ortaya koymaktadır.

Günümüzde ise Sivas Cumhu-riyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atilla Engin tarafından ka-zılar sürdürülmektedir.

Oylum Höyük


54

Oylum Höyük’ün yaklaşık 200 metre batısında bulunan bu kalıntı M.S VI. yüzyıla tarihlenen Erken Hıristiyanlık Dönemi’ ne ait bir bazilikadır. Uzun dikdörtgen planlı olduğu anlaşılan bu yapıda yöresel taş (siyah renkli bazalt taş ile kireç taşı) kul-lanılmıştır. Batı yönünden girişi olan ba-zilikanın iç mekanı iki sıra sütunla üç nefe ayrılmıştır.

Kazı sonucunda iki tane yazıt, çok mik-tarda Roma ve Ortaçağ dönemlerine ait sikke ve sütun kaidelerine ait kalıntılar bulunmasına karşın, bu sütunlara ait sütun başlıkları buluna-mamıştır. Ancak Kilis Müzesi’nin bahçesindeki sütun başlığının buradan çıkartılarak getirildiği söylenmektedir.

Kırmızı, kahverengi, beyaz, gri, kavuniçi, si-yah renkli taşlarla bitki (yaprak), Malta Haçı ve çeşitli geometrik (kesişen daire, baklava dilimi, kare ve zikzak) desenlerle kompoze edilen bu döşeme mozaiği, Erken Bizans Dönemi sana-tının özelliklerini yansıtmakta olup, yaklaşık 800 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Bu alanın kamulaştırılması 2013 yılı içinde Kültür ve Turizm Bakanlığınca gerçekleşti-rilmiş olup, önümüzdeki yıllarda bu alan için Prof Dr. Engin ÖZGEN tarafından hazırlanan “Oylum Höyük Mozaikli Bazilika Restorasyonu ve Açık Hava Müzesi” adlı proje gerçekleştirile-cektir.

MOZAİKLİ BAZİLİKA


54

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

55

BİLAL-İ HABEŞİ TÜRBESİ (MAKAMI)

Bilali Habeşi hicretin birinci yılında Hz. Peygamberin öğret-tiği ezanı onun emri ile ilk defa okumuş, hayatı boyunca da hazarda ve seferde Hz. Peygam-berin müezzinliğini yapmıştır. Bilal-i Habeşi Türbesi(Makamı), Yavuzlu Beldesinde merkezde bulunan tepenin (höyüğün) gü-ney yamacında bir Caminin içe-risinde bulunmaktadır.

Bilal-i Habeşi, ahiret kardeşi İslam Kumandanı Ebu Ubeyde-nin komutasındaki İslam asker-leri ile beraber Oruya Nebinin türbesi bulunan Korus şehrini, Azazı, Cibrini (H.17-M.638 yı-lında) fetih seferlerine katılmış ve bu yerleri İslam sınırları içine katmıştır.

Bilal-i Habeşinin aynı yıl içinde bu bölgede yapılan sa-vaşta yaralanıp kanının dökül-düğü tespit edilen bu yere halk tarafından bir makam yapılmış-tır. . Halk bu makama çok önem vermekte, mayıs ayı içerisinde

bir perşembe günü ikindi nama-zına müteakip bu mekânda top-lanmakta, eğer o yıl yağmur bol olmuşsa şükür duası için, yok eğer yağmur olmamışsa yağmur duası için Allahü Teâlâ’ya niyaz etmektedir.

İ.Hakkı Konyalı Kilis tarihini yazarken Tilhabeşi de gezmiş ve türbe hakkında bize şu bilgileri vermiştir; “Tepenin güney yama-cında halkın (Ziyaret) dedikleri taştan yapılmış dam örtülü bir mescit vardır. Sağına ve solu-na birer pencere açılır. Kapının üstündeki taşta Lâ ilâhe illâllah Muhammedür Resullullah yazı-lıdır. Bunun üstünde de mührü Süleyman kazınmıştır.” Daha sonra bu mescit halk tarafında yıkılarak yerine cami yapılmış olup, üstü beton ile kaplanmış-tır. Bilal-i Habeşinin 60 küsur yaşında Dımaşkta (Şam) vefat etmiş ve Babüssağir’deki (Şam) kabristanına defnedildiği söyle-nilmektedir.

55


56

Ravanda Kalesi, Kilis’in 24 km kuzeybatısında, Polateli ilçesine bağlı Belenözü (Ravandan) Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Afrin Ça-yı’nın doğusunda oldukça geniş bir görüş açısına sahip olan kale, yüksek konik bir tepe üzerine kurulmuştur.

Kaleye ait yapılar zirvedeki düz-lük bir alan üzerindedir. Surlar ve birbirinden farklı uzaklıklarda bulu-nan, köşeli ve yarım yuvarlak biçimli burçlarının bir kısmı hala ayaktadır. Yapının günümüze kadar ulaşabilen kısmı iç kaledir. Dış kaleye ait du-varlardan geriye sadece bazı temel ve döküntüler kalmıştır. Kalenin iç kısmının doğu bölümünde, ön tara-fında merdivenler olan iki büyük su sarnıcı vardır. Bu sarnıçlardan gizli bir yolla Afrin Çayı’na inilebildiği sa-nılmaktadır. Kuzey bölümünde de, saray olduğu düşünülen bir yapıya ait kalıntılar görülmektedir. İç kale-nin 2.20 m. genişliğinde ve 3.10 m. yüksekliğinde olan giriş kapısı güney-dedir. Yapılış tarzı ve kullanılan mal-zemenin farklılığı, bu kapının çeşitli tarihlerde onarılmış olduğunu ortaya koymaktadır.

Ravanda Kalesi ve çevresinde herhangi bir arkeolojik kazı gerçek-

leştirilmediğinden, bu bölgede ilk olarak hangi dönemde yerleşildiği ve kalenin ne zaman yapıldığı bili-nememektedir. İslami kaynaklarda “er-Ravendan”, Haçlı kaynaklarında “Ravendel/Ravandal/Ravenel” ve Ermeni kaynaklarında da “Aréven-tan” olarak geçen kale, tarihsel süreç içerisinde bölgeye egemen olan tüm devletlerce kullanılmıştır.

Kalenin varlığı ile ilgili kaynakla-ra baktığımızda 11. Yüzyılda I. Haçlı Seferi’nin yaşandığı dönemde, Hı-ristiyan kuvvetleri 1097 yılında An-takya’yı kuşattıkları sırada, Ravanda Kalesinin Selçukluların egemenliği altında olduğunu görmekteyiz.

1098 yılında ilk Haçlı Kontlu-ğunun (Urfa Haçlı Kontluğu) kurul-masıyla, bölgedeki diğer kalelerle birlikte Ravanda Kalesi de Urfa Haçlı Kontluğuna bağlanmıştır. Söz konu-su zamanda, Urfa’yı Antakya’ya bağ-layan önemli bir yol üzerinde bulu-nan Ravanda Kalesi, Afrin Çayının önemli bir geçit yeri durumundadır.

Bu süre içerisinde, Ravanda Ka-lesi zaman zaman Ermenilerin eline geçmiştir. Urfa Kontluğu’nun, 24 Aralık 1144 yılında Musul Atabeyi İmameddin Zengi tarafından fethe-

RAVANDA KALESİ


56

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

57

dilmesinden sonra gelişen olayların ardından, bu kontluğa bağlı arazi ve kaleler sahipsiz duruma düşmüştür. Haçlıların, Halep hükümdarı Nu-reddin Mahmud ve Anadolu Sel-çuklu sultanı Mesud’un (1116-1155) saldırılarına karşı bölgeyi savunma imkânları olmayan Haçlılar, bu top-rakları Bizans İmparatoru Manuel Komnenos’a (1143-1180) satmak zo-runda kalmıştır.

1151 yılının ilkbaharında, Halep hükümdarı Nureddin Mahmud, bölgedeki pek çok kaleyi ele geçir-miştir. Bu kaleler arasında yer alan Ravanda Kalesi, Nureddin Mahmud tarafından zapt edilmiştir. Böylece 1097-1151 yılları arasında 54 sene Haçlıların hakimiyeti altında kalan Ravanda Kalesi yeniden Türklerin egemenliğine girmiştir. İslam kaynak-ları, bu tarihten itibaren Ravanda’yı Haleb vilayetine bağlı bir kale olarak zikretmektedir.

“Tek ve yüksek bir dağın üzerin-de mancınığın hükmedemeyeceği, okun işleyemeyeceği bir yerde me-tin bir kaledir. Dağın eteğinde küçük bir dış suru da vardır. Ravendan, ka-lelerin en sağlamlarından ve yeri en güzel olanlarındandır. Kuzey ve batı tarafından kaleyi hendek gibi bir vadi sarar, bir de nehir akar.”

Selahaddin Eyyubi, 1176 yılında kaleyi fethederek tamir ve tahkim ettirmiştir. 1261 tarihine kadar Eyyubi ailesinin egemenliğinde kalan Ra-vanda Kalesi, bu tarihten sonra tüm

bölge ile birlikte Moğolların eline geçmiştir. Kalenin, Moğolların elin-den ne zaman ve nasıl çıktığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, 1268 yılında Memluk Sultanı Baybars’ın (1260-1277) Antakya’yı zorla ele ge-çirmesinden sonra, bölgedeki diğer bütün kaleler gibi Ravanda’nın da Memluklu egemenliğine girdiği tah-min edilmektedir. Kalenin, Memluk-lularca onarıldığı ve sağlamlaştırıldığı da kaynaklarda anlatılmaktadır.

Ravanda Kalesi, uzun bir müd-det Halep vilayetine bağlı olarak Memluk egemenliğinde kalmış ve Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim’in Memluklulara karşı 1516 yı-lında kazandığı Mercidabık zaferin-den sonra, içinde bulunduğu bölge ile birlikte Osmanlı topraklarına ka-tılmıştır.

Bulunduğu bölgede dört bir ta-rafa hakim olan Ravanda Kalesi, stra-tejik olarak önemli bir konumda yer almaktadır. Etrafı açık ve yüksekte olan Ravanda Kalesi doğal etkenler-den olumsuz etkilenmiş, surlarda ve iç kalede bulunan mekânlarda yıkıntı ve çökmeler meydana gelmiştir. Ra-vanda Kalesi’ni turizme kazandırmak için yapılan bir proje ile kalenin res-torasyonu tamamlanmış ve aydın-latılması sağlanmıştır. Restorasyon kapsamında, kaleye daha rahat çıkış için basamaklar yapılmış, yürüyüş yolları düzenlenmiş, dinlenmek için banklar konulmuş ve bilgilendirme tabelaları yerleştirilmiştir.

57


58

KİLİS / POLATELİ ANIT MEZAR

Polateli ilçesi Ömeroğlu Köyü Balık Deresi yakınında olup; yöre halkı bu kalıntıyı “domuz damı” sö-züyle nitelediği için, buraya “Do-muzdamı Yöresi” denir. Tonoz örtü-lü, tek parça olan anıt mezar, 4.60 cm x 1.15 cm boyutunda, 3.30 cm yüksekliğinde bazalt kesme taştan yapılmıştır. Mezarın 9.00 cm x 1.15 cm boyutunda giriş kapısı ve 50 cm x 30 cm aralığında bir mazgal deliği vardır.

ÖNCÜPINAR SINIR KAPISIÖncüpınar Sınır Kapısı, Kilis ilinin

8 km. güneyinde, Suriye sınırında yer almaktadır. Adını 2 km. yakınındaki Öncüpınar kasabasından almaktadır. 1. Dünya Savaşı’ndan sonra, Türkiye haritasının son şeklini almasından günümüze dek Türkiye-Suriye ara-sında önemli bir sınır geçiş kapısı olmuştur.

Stratejik konumundan dolayı ülkemizde bulunan önemli karayolu sınırlarından birisi olan Öncüpınar Sınır Kapısı, aynı zamanda Suriye’ye açılan en önemli kapıdır.

Öncüpınar Sınır Kapısı, Suriye ile olan ilişkilerin iyi olduğu dönemde, Seyahat Acentelerimiz tarafından Su-riye turlarında yoğun olarak kullanıl-maktaydı. Suriye’deki olayların bitip, ilişkilerin yeniden iyileştiği dönemde Türkiye-Suriye arasında hem ticari olarak hem de turist açısından yeni-den önemli bir kapı olacaktır.

ÇOBANBEY TREN İSTASYONU VE GÜMRÜK KAPISI:

Çobanbey Tren İstasyonu ve Gümrük Kapısı, İlimiz Elbeyli İl-çesinde Türkiye-Suriye Sınırında bulunmaktadır. Çobanbey Türkiye ile Suriye arasındaki 3. demir yolu geçiş kapısı olup, 1912 yılında Hicaz demiryolu güzergâhına hizmet ama-cıyla yapılmıştır. Bundan dolayıdır ki Çobanbey Tren İstasyonunun tarihi

bir anlamı bulunmaktadır. 1981 yılından bu yana tren trafi-

ğine kapalı bulunan Çobanbey Tren İstasyonu ve Gümrük Kapısında, Suriye ile olan ilişkilerin iyi olduğu dönemde, Türkiye ile Suriye ara-sında imzalanan Bölgesel Kalkınma ve İşbirliği Anlaşması çerçevesinde, bu yola işlerlik kazandırılması ka-rarlaştırılmış yeni istasyon binası tamamlanmış, bölgedeki mayınlar temizlenerek 22/12/2009 tarihinde Çobanbey İstasyonu yük ve yolcu taşımacılığına açılmıştır.

Çobanbey Tren İstasyonu ve Gümrük Kapısı, Suriye’deki olayların bitip, ilişkilerin yeniden iyileştiği dö-nemde sadece ülkemize değil, tüm Avrupa Kilis üzerinden Ortadoğu’ya bağlanacaktır. Bu yol barış ve kar-deşlik yolu olacaktır.

KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİKilis 7 Aralık Üniversitesi, 29 Ma-

yıs 2007’de ve 26536 sayılı kanunla kurulmuştur. 1998 yılında Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi, 1997 yılında Yusuf Şerefoğlu Sağlık Yüksekokulu, 2003 yılında Fen-Edebiyat Fakültesi; 2007 yılında İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010 yılında Mü-hendislik-Mimarlık Fakültesi, Beden

Kilis 7 Aralık Üniversitesi

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

59

Eğitimi ve Spor Yüksekokulu (BES-YO), 2012 yılında İlahiyat Fakültesi kurularak eğitim ve öğretim faaliyet-lerini yürütmektedir. 7 Aralık Üniver-sitesi 6 fakülte, 4 Yüksekokul, 3 Ens-titü ile eğitim uygulama ve araştırma merkezleri ile hızla gelişmekte olan bir eğitim kurumudur.

Merkez Yerleşke ve Karataş Yer-leşkesi olmak üzere 2 yerleşkede faaliyetlerine devam eden üniversite-miz, ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde yaklaşık 7.500 öğrencinin eğitim gördüğü; 271 aka-demik, 212 idari personelin görev al-dığı genç, dinamik kadrosu ile eğitim ve öğretimini devam ettirmektedir

KİLİS EKONOMİSİ VEORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ

Kilis’in sanayisinin en belirgin özelliği tarımsal ve hayvansal kay-nak potansiyeline yönelik olmasıdır. İlimizin tarımında önemli bir yer tutan zeytin, üzüm ve buğday ürün-leri aynı zamanda imalat sanayinde; pekmez, alkol, zeytinyağı ve bul-gur üretim tesislerinde girdi olarak kullanılmaktadır. Özellikle üzüm ve zeytin, Kilis’e katma değer kazandı-ran iki önemli ürün grubunu oluştur-maktadır.

Kilis Organize Sanayi Bölgesi 90 hektarlık alana kurulmuştur. En kü-çüğü 4.762 m2, en büyüğü 42.818 m2 alanlarda olmak üzere toplam 37 sanayi parseli mevcut olup, bu par-seller müteşebbislere 1996 yılından

itibaren tahsis edilmeye başlanmıştır. Kilis’te OSB alanı dışında da sa-

nayi tesisleri bulunmaktadır. Bu te-sislerde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, döğme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik ambalaj çantaları, sa-bun, yorgan, hazır yemek üretilmek-te ayrıca 39 adet zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır.

KİLİS POLATELİ TEKSTİLORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ

Kilis İli Polateli İlçesi sınırlarında, Maliye Hazinesine ait arazi üzerinde, Gaziantep İli ile ortaklaşa OSB kurul-ması için çalışmalar devam etmekte-dir. Kilis İli sınırları içerisinde 35.000 dönüm ve Gaziantep İli sınırları içerisinde 11.000 dönüm olmak üze-re toplam 46.000 dönüm üzerinde Polateli - Şahinbey Tekstil OSB kuru-lacaktır.

Kilis OrganizeSanayi Bölgesi


6060

Kilis El Sanatları

61

Tarihsel süreç içersinde pek çok ırk ve kavmin gerek yerleşmek (yurt edinmek) gerekse ticaret yapmak (pazar) gibi nedenlerle konduğu, ko-nakladığı ya da uğradığı bir yerleşim birimi olan Kilis’te “demirci, bakırcı, kalaycı, culhacı, hasırcı, kendirci, yemenici, taş yontucu, köşker, çilingir, neccar (dülger), sadekar (kuyumcu), nalbant, ka-faf (kavaf), debbağ, (deri işleyen, tabak), hallaç (pa-muk ve yünü özel aracıy-la kabartan) iş bulmuş ve iş yeri açmıştır.

Zanaata dayalı bu iş yerleri yöre halkının bazı temel gereksinimlerini karşıladığı gibi, usta-çırak geleneği çerçevesinde pek çok usta yetişmesini sağlamış; istihdam yarata-rak geçim kaynağı olmuş; ama bazıları teknolojiye yenik düşe-rek, zamanla kaybolmuştur.

El sanatları, toplumların yapı-larına, geleneklerine, beğenilerine, bilgilerine, becerilerine ve kültürle-rine göre değişik özellikler gösteren, maddi ve manevi değerlerini yansı-tan çalışmaların bir bölümüdür.

El sanatları içinde yaşanılan top-lumun yaşam biçimini, gelenek ve göreneklerini taşıyan, duygularını yansıtan en eski sanat dalıdır. Daha önemlisi, toplumların gelenek ve gö-reneklerini, yaşam biçimini kuşaktan kuşağa aktaran ve gelişmesini devam ettiren belgelerdir.

Bizden çok önceleri, üzerin-de çeşitli uygarlıkların yaşadığı bu topraklar, geçirdiği tarihsel evrim içerisinde, çeşitli kültürler, birikimle-rini el sanatlarına yansıtmışlardır. Bu nedenle çekilen acılar, gönüllere haz veren sevinçler, gergef ve kasnak ta

nakışa, yorgan, kilim ve halılarda mo-tife dönüşmüş, ilmiklerde bir ezginin notası gibi sevdalı gönülleri çağrıştır-mıştır. Genç kızlarımız, gelinlerimiz, tarihi süreç içinde hiç ara vermeden, adeta göz nurlarını dökerek, duy-

gularını, düşüncelerini, sevinçlerini, hüzünle-rini; oyalara, ilmeklere yüklemişlerdir. Sevgisini düğümlere döker, derdi-ni nakışlara... Hayatının kara yönlerini aktarmaz. Ruhunun derinliklerinde gizli kalan güzellikleri iş-ler sadece. Akşamı eder nakışının başında. Günün batışı ile son verir işine, bir ertesi gün tekrar baş-lamak üzere, bütün gece biriktirir gönlündeki tüm güzellikleri...

Nakış işlemeciliği:Geçmişte gergef (üzerinde na-

kış işlenen, kumaş gerilen, ahşaptan dört köşe çerçeve) ile bugün “kasnak” yardımıyla işlenen el işi nakışlarına, günümüzde makine nakışları da ek-lenmiştir.

Nakış işlenecek kumaşın önce lifleri (dokuma ipleri) çekilir. Buna “tel çekme” denir ve yörede sadece bu işi yapan usta kadınlar vardır. Sonra kumaşın çevresine “antike (kumaşın lifleri çekilerek yapılan küçük süsle-me öğeleri olup; ‘sıçan dişi’ gibi kü-çük olduğundan, ’sıçan dişi’ olarak adlandırılır.) yapılır buna da “antike çekme” denir.

İşin niteliğine uygun bez üze-rine (yerli dokuma bez, patiska, ke-ten, yün tela kumaş, doğal ve yapay ipek kumaş, taşlanmış ipek, margizet, kadife kumaş) kumaşın fiziksel özel-likleriyle (yapısı, dokuma özelliği, kalınlığı / inceliği, rengi ve uygulanan

III. BÖLÜM

GELENEKSEL EL SANATLARI


62

motifi) uyumlu iplikler kullanılarak (nakış ipliği, şoş iplik, yumak ipliği, ibrişim ipliği, doğal ipek, çamaşır ipeği, sim) iğneyle işlenen nakışlar, tamamıyla el emeği ve göz nuru ürünüdür.

Çiti badem, mercimek, ciğer-deldi, kartopu, cemaliyan, çiniğnesi, kanava/kanava iğnesi, sim-sırma gibi iğne teknikleri uygulanarak işlenen nakışlar; genellikle insan, yaprak, çiçek, meyve motifi ve geometrik

desenlidir.Nakışlı bezlerin, örtülerin çev-

resi/kenarları iğne oyası, sim oya, mekik oyası, ajur/ örümcek ajur ve “yemsin” adı verilen sırmalarla zen-ginleştirilmiştir.

Patiska, poplin, terilen, saten ve ipekli kumaşlar üzerine “Türk işi, tül işi, beyaz iş, Çin iğnesi, kesme” gibi yöntem ve tekniklerin uygulandığı makine nakışı da, yöre kadınlarının önemli uğraşısı ve geçim kaynağıdır.

YORGANCILIK

Saten kumaş üzerine iğneyle işlenerek biçimlenen “Kilis Yorganı” Kilis’le özdeşlemiş bir el emeği ürünüdür. Yüzü parlak kumaş (saten), altı (astar) patiska olan “Kilis Yorganı”nda, astarlık bezin önemi, “astarı, yüzünden pahalı” sözüyle belirtilmiştir. Yün ve pamukla doldurulan yorgan arası (yorgan yüzü ile astar arası) günümüzde elyafla doldurulmakta ve yorganın yüzü de satenle aynı renkte olan sentetik iplikle iğne yardımıyla işlenmektedir.

Kilis Yorganında motifler ya göbekte (yorganın ortasında) yoğunlaşır ya da yorganın tüm yüzüne yayılır. Yorganın tüm yüzünde tavus kuşu, hurma yap-rağı, hurma dalı, papatya, simetrik papatya, lale, lale desenli vazolu, kalpli lale, bahar dalı, stilize edil-miş yaprak, menekşe, güneş, ka-fes, karmaşık kafes, kafesli hurma dalı, girift, arabesk, su yolu, rüzgar gülü, simetrik, asimetrik, fiyonklu, helezonik ve çeşitli geometrik biçimlerden oluşan motiflere yer verilir. Süslemelerin göbekte yoğunlaştığı yorganlarda; güneş, göbeği güneş kenarları üçgen, yaprak, hurma dalı, lale, papatya, hurma dalı, kare, baklava dilimli,

yuvarlak, helezonik, arabesk bi-çimli motiflerle süslenir.Sayısız iğne darbesine maruz kalan Kilis yorganını bu kadar değerli kılan ustaların sabır ve ahenkle işledikleri desenlerdir.Tek kişilik, çift kişilik, battal ve çocuk boyları olmak üzere 4 farklı ebat-ta işlenebilen Kilis yorganının üre-timinde genelde pamuk kullanıl-makla birlikte talebe göre yün de tercih edilebilir. Bir yorganda 4 kg. civarında pamuk ya da 3 kg. civa-rında yüne ek olarak 1 kg. pamuk kullanılır. Kilis yorganının dikimi yaklaşık 8 saatte tamamlanır. Eğer özel bir yorgan siparişi verilmişse, müşteri tarafından yapılan oyalar yorganın üzerine dikilebilir.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

63

YEMENİCİLİK Kilis’te geçmişten günümüze

kadar yaşayan birkaç el sanatından birisi de yemeniciliktir. Üstü kırmızı ya da siyah deriden, tabanı ise kö-seleden dikilen topuksuz ayakka-bıya Yemeni, bu işle uğraşanlara ise Köşger denilir. Geçmişte bölgemizin yerel ayakkabısı olarak imal edilerek halk tarafından giyilen yemeni günü-müzde Kilisli ve Gaziantep ustalar tarafından yeniden canlandırılmıştır. Yemeniciliğin yaklaşık 600-700 yıl-lık geçmişi olduğu ve bölgemize Ha-lep’ten, Halep’e ise isminden anlaşı-lacağı gibi Yemen’den geçtiği tahmin edilmektedir.

Tamamen doğal malzemelerle üretilmesi nedeniyle oldukça sağlık-lı bir ayakkabı olan yemeninin farklı bölümleri için değişik malzemeler kullanılır. Taban olarak kullanılan tabaklanmış sığır ve manda derisine “Gön” adı verilir. Yemeninin yüzün-de “Sahtiyan” adı verilen tabaklanmış keçi derisi, iç astarında koyun derisi, Meşin” adı verilen iç tabanında ise sığır veya keçi derisi kullanılır. Tabak-lanmış oğlak derisinden yapılan “Sızı Kayışı”, yemeninin sahtiyan ile meşin kısmını birleştirmeye yarar.

Geçmişte Kilis’te çocuk, kadın, ihtiyar tüm halk tarafından yoğun olarak giyilen yemeni, modern ayak-kabı çeşitlerinin yaygınlaşmasının sonrasında ağırlıklı olarak meraklıları ve yöresel kostüm giyenler tarafın-dan kullanılmaktadır.

Yemeni tamamen doğal malze-melerden yapılması nedeniyle nasır, ayak kokusu ve diğer hastalıklara ne-den olmaz. Teri dışarı atarak ayakla-rın nefes almasını sağlar. Bu özelliğin-den dolayı özellikle doğal ayakkabı giymek isteyenler tarafından, ayrıca yöresel halk oyunu ekipleri tarafın-dan giyilmektedir.

Özellikle genç kuşakların ta-nımadığı ve Kilis’te üretimi yapılan yemeninin tüm dünyanın ayakta alkışladığı, hâsılat rekorları kıran film-

lerde, büyük hayran kitlelerine sahip sinema sanatçılarının ayağında görmek çok güzeldir. Yü-züklerin Efendisi, Troya gibi sinema filmlerinde kulla-nılmak üzere bol miktarda üretilerek yurt dışına gön-derilen yemeniler, ürüne olan ilginin de artmasını sağlamıştır.

TAŞ İŞÇİLİĞİ (TAŞYONUCULUĞU)

Kilis ve yöresinin eskiden yapı malzemesi doğal taş olduğundan, yöre ağzında “yonucu, yonucu us-tası” sözleriyle belirtilen “taş işçiliği” eskisi kadar olmasa da günümüzde de varlığını devam ettirmektedir.

“Kesmelik” adıyla bilinen yö-reden, taş ocaklarından çıkartılan Taşlar, taşı işleyen işliklere getirilir, blok biçiminde işliklere getirilen taş-lar, önce kullanılacak boyutta kesilir; kaba yanları yontulur; taş gönyesi yardımıyla düzeltilerek işlenecek duruma getirilirdi. Kilisli yonucu ustaları Memlukluların (Kölemen) etkisiyle Anadolu’ya yayılan renkli taş ustalığının ilk temsilcileri olup; yapıların dış görünüşlerini sarı ve siyah renkli taşları sıralı kullanarak süslemişlerdir.

Kilis’te kaybolan, önemini yitiren El Sanatlarımızdan Bazıları ise Culha-cılık, Dokumacılık, Saraçlık, Semerci-lik-Kürtüncülük, Hallaçlık, Postal ve Haydacılık, Köşkerlik, Nacarcılık ve Sabancılık, Tenekecilik ve Kalaycılık.


64

KİLİS TAVA:Malzemesi: 1 kg koyun etinden

orta yağlı kıyma, 150 gr taze biber, bir bağ maydanoz, iki orta boy so-ğan, bir tatlı kaşığı karabiber, bir tatlı kaşığı tuz, üç adet orta boy patlıcan veya patates, üç adet orta boy do-mates.

Yapılışı: Soğan, taze biber ve maydanoz ince ince kıyılır. Tuz ve karabiber katılır. Bu karışım etle iyice yoğrulur. Daha sonra zırhla çekilir. Patlıcan veya patates soyulur, ince dilimler halinde dilimlenerek, az tuz atılıp suyu sıkılır. Daha sonra patlı-can veya patatesler tepsiye dizilir. Üzerine yoğrulan kıyma yayılır. Etin üzerine veya etrafına dilimlenmiş domates ve taze biber dizilir. Fırına verilir. Sıcak olarak servis yapılır.

ORUK:Malzemesi: Üç su bardağı çiğ

köftelik bulgur, 1 kg. orta yağlı maki-nede iki kez çekilmiş veya dövülmüş et, iki çorba kaşığı nane, bir baş so-ğan, bir baş sarımsak, yeterince kır-

mızıbiber, karabiber ve tuz. Yapılışı: Bulgur tepsiye konur. Su

ile hemen ıslatılır. Kaşıkla karıştırılır. Soğan ve sarımsak çok küçük olarak üzerine doğranır. Nane, kırmızıbiber, karabiber ve tuz ilave edilerek yoğru-lur. 20-25 dakika sonra et karıştırılır. Yumuşayıncaya kadar yoğurma işle-mine devam edilir. Köfte tepsinin bir yanında toplanır. Sıkımlanır ve sıkım-lar şişlerde “Adana Şiş Kebap/Adana Kebap” şekline getirildikten sonra hafif meşe kömürü ateşinde pişirilir. istenirse sıkımlar ızgara köfte şekline de dönüştürülebilir.

KÜBBÜL MÜŞVİYYE:Malzemesi: Üç su bardağı çiğ

köftelik bulgur, 300 gr. yağsız ve si-nirsiz koyun veya dana eti (kıyma), 300 gr. koyun gömlek yağı ( iç yağı), bir adet baş soğan, 1/2 komposto ta-bağı ceviz içi, bir tatlı kaşığı tarçın, iki çorba kaşığı nane, yeterince karabi-ber, tuz ve kırmızıbiber.

Yapılışı: Bulgur tepsiye konulur. Üzerine soğan küçük parçacıklar ha-

KİLİS YEMEK ve TATLILARINDAN SEÇMELER

KİLİS MUTFAĞIKilis mutfağı kendine has yemekleriyle, Türk mutfağı içerisinde zengin

bir yapıya sahiptir. Yemeklerin temelini et ve bulgur oluşturur. Bunun ya-nında sebze ağırlıklı yemeklerde mevsimine uygun olarak yapılmaktadır. Kilis Yemekleri, “günlük pişen yemekler” ve “özel günlerde yapılan yemek-ler” olmak üzere ikiye ayrılır.

Kilis yemekleri, zengin Türk mutfağının özelliklerini taşımakla birlikte Halep mutfağı özelliklerini de yansıtır. Ön planda yağlı, baharatlı yemekler olduğu gibi, zeytinyağlı yemeklerde Kilis mutfağının vazgeçilmez türlerin-dendir.

Zeytinyağı, yörede yetiştirilen yüksek kaliteli zeytinlerden elde edilir ki, hemen her Kilislinin mutfağında bulunan vazgeçilmez bir besin maddesidir.

Nineden toruna bir miras titizliği ile öğretilen Kilis Yemekleri ve tatlıla-rının yapımında kullanılan malzemelerin seçimindeki titizlik, hazırlama ve pişirmede gösterilen beceri, yemeklerin yapımında kullanılan ve yemeklere değişik tat ve lezzet veren baharatlar, salçalar, soslar ve karışımlar, Kilis Ye-meklerinin aranılan damak tadı olmasına neden olmuştur.

Kilis yemeklerinde görünümün yanı sıra damak zevki ön planda gel-mektedir. Yemeklerin lezzetine özel önem verilir. Yemeklerde, yemeğin özelliğine göre çeşitli baharatlar kullanılır. Kilis mutfağının özgün örnekleri şunlardır:

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ


66

linde doğranır. Nane, kırmızıbiber ve tuz eklenir. Biraz yoğrulduktan sonra yağsız ette katılarak köfte, sakız kıva-mına gelinceye kadar yoğrulmaya devam edilir. Diğer yandan küçük bir tepsiye iç yağı ufak ufak doğranır. Sakız gibi olana kadar sıcak su yardı-mı ile yoğrulur. Yoğrulmuş iç yağına tuz, karabiber, kırmızıbiber, nane, ce-viz içi ve tarçın konur. Yoğrulduktan sonra küçük parçalara ayrılır. Her parçacığa bir badem içi şekli verilir. Köfteden iri parçalar alınarak kısa bir yoğurmadan sonra gurup gurup sı-kımlanır. Her sıkım içli köfte şeklinde hatta biraz daha büyük oyulur. İçine hazırlanmış olan bir badem büyüklü-ğündeki içyağından konur. Parmak-lar yardımıyla ağzı kapatılır. Hepsi bu şekilde bitince bunlar meşe kömürü üzerine yerleştirilen ızgarada pişirilir. Pişirme işlemi fırında da yapılabilir. İstenirse pişen kübbülmüşviyyeler sadeyağda tekrar kızartılabilir.

GEREBİÇ:Malzemesi: 2 kg. un, 1kg. irmik,

1/2 kg. şeker, 1/2 kg. pudra şekeri, yeteri kadar ceviz içi, 1kg. zeytinya-ğı (diğer bitkisel yağlar kullanılmaz), bir kahve kaşığı karbonat, yeterince hazırlanmış gerebiç baharatı (tarçın, karanfil, zencefil, hindistan cevizi, mahlep)

Yapılışı: Un ve irmik karıştırılır. Bu karışıma az tuz ve iyice dövülmüş mahlep ve karbonat katılır. Zeytinya-ğı tavlanarak, bunların üzerine soğu-duktan sonra dökülür. İyice yoğrulur ve bir tarafta toplanır.

İçinin Hazırlanması: Ceviz içi çok ufak doğranır. Dövülmüş ge-rebiç baharatı ve şeker karıştırılır. Hazırlanan hamurdan içli köfte sı-kımlarından daha küçük sıkımlar oluşturulur ve el yardımı ile içli köf-tede olduğu gibi bu sıkımlar oyulur. Oyulan sıkımların her birinin içersine hazırlanan içten yarım çorba kaşığı kadar konur. Ağzı kapatılır ve gerebiç kalıbına konarak şekil verilir. Kalıba

vurulmuş gerebiçler tepsilere tek sı-ralı diziler halinde sıralanır. Gerebiç-lerin tepsiye yapışmaması için tepsi yağlanır. Çarşı fırınında pişirilir. Pişen gerebiçlerin üzerine pudra şekeri serpilir. Kilis’de Ramazan Bayramının simgesi gerebiçtir. Her Kilis evinde bayram öncesi yapılır ve bayramda gelen misafirlere ikram edilir.

KİLİS KATMERİ:Malzemesi: 1kg. Un, 200 gr. tuz,

750 gr. şeker, 500 gr sadeyağ, 100 gr. dövülmüş Antepfıstığı, 100 gr. pudra şekeri, 50 gr. Tarçın ve Kaymak.

Yapılışı: Hamur normal su ile yoğrulup, kıvamına getirilerek 50 gr’lık parçalar halinde top şekline sokulur ve dinlenmeye bırakılır. Din-lendikten sonra merdane ile biraz açılarak ve daha sonra el ile serpi-lerek büyütülür ve ön taraftan ikiye katlanır. Ortasından koyun sütünden (kaynatılmış ve üzerinde tutan kay-mağı toplanır) yapılmış kaymak yer-leştirilir. Hamurun kalan kısmı da ka-patılır. Tavada tereyağında kızartılır. Kızartılan katmer eşit parçalara ke-silerek üzerine önceden hazırlanmış şerbet dökülür. Daha sonra Antepfıs-tığı, pudraşekeri ve tarçın serpilerek servise hazır hale getirilir.

PEYNİRLİ İRMİK HELVASI:Malzemesi: 1 su bardağı irmik, 2

su bardağı toz şeker, 3 su bardağı su 4 çorba kaşığı sadeyağ, 1/4 kg tuzsuz peynir (taze peynir olması tercih edi-lir), 1 tatlı kaşığı tarçın

Yapılışı: Tencerede irmik ile yağ sararıncaya kadar kavrulduktan son-ra üzerine şeker ve su eklenir, karış-tırılarak koyulaşıncaya kadar pişirilir. Ateşte almaya yakın peynirler doğra-narak eklenir ve helva tekrar karıştırı-lır. Üzerine tarçın serpilir.

MAYANALI (ANASONLU)KAHKE:

Malzemesi: 1 su bardağı zeytin-yağı, 1 su bardağı toz şeker, yeteri

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

67

kadar kabartma tozu, 2 çorba kaşığı dövülmüş çörek otu, 1 çay bardağı susam, 1 çay bardağı ılık süt ve alabil-diği kadar un.

Yapılışı: Süt ve şeker tencerede karıştırılarak eritilir. Üzerine un, yağ, anason, çörek otu, susam ve kabart-ma tozu katılarak yoğrulur ve kulak memesi kıvamında hamur elde edilir. Hamurdan alınan küçük parçalar si-mit biçiminde yağlanmış tepsiye di-zilir ve pembeleşinceye dek pişirilir.

GÜN PEKMEZİ:Malzemesi: Şirelik üzüm, yeteri

kadar havara taşı yani beyaz toprakYapılışı: Tanelere ayrılan üzüm

curunda (havuz) iyice yıkanır. Üze-rine üzüm suyunun durulması için havara taşı (bu oran genellikle 1/4 olup, yani üzümün dörtte biri kadar havara taşı) serpilir. Ayakları temiz olan kişiler curunda üzümü iyice ezdikten sonra, curun borusundan (söbek) akan üzüm suları yaygın kapta (leğen, teşne) toplanır ve iyice kaynatılarak pişirilir. Kaynama anın-da oluşan köpükler alındıktan sonra tortuların dibe çökmesi için bekletilir. Durulan şerbet tekrar teşnelere sü-zülerek boşaltılır. Kalan tortulu kısım bez torbalara boşaltılarak yüksekçe bir yere asılır ve süzülen şerbet ayrı bir kapta toplanır. Biriken şerbetler güneşte karıştırılarak koyulaştırılır. Bu biçimde istenen koyuluk elde edilin-ce, tekrar süzülür (tülbent bezden geçirilir) ve kavanozlara konur.

SUCUK HAPISASI:Malzemesi: Şirelik üzüm, buğ-

day nişastası, havara taşı, ceviz içi, sucuk ipi.

Yapılışı: Tanelerine ayrılan üzüm-ler curunda yıkanır, ezilir, süzülür, kaynatılır ve şerbet haline getirilir. Elde edilen şerbetin bir kısmı ayrılır, bir kısmı da sucuğun yumuşak ve tatlı olması için kaynatılır. Soğuk şer-betle nişasta karıştırılarak yoğrulduk-tan sonra karışıma azar sıcak şerbet

eklenir. Bu arada kaynamakta olan şerbetin altındaki ateş alınır ve karı-şım tahtadan yapılmış küçük kürekle sürekli karıştırılır. Daha önceden ara-lıklarla iplere dizilmiş olan cevizler (ceviz içleri ıslatıldıktan sonra bir gün bekletilir. Sonra iğne ile ipe dizilir ve en az bir hafta açık havada kurutu-lur) bu karışıma (hapısa) batırılarak, yüksekçe bir yere asılır ve güneşte kurutulur. Kuruyan ceviz sucuklar bez torbalarda saklanır.

KİLİS’TE BAĞCILIK VE ZEYTİNCİLİK

Geçmiş yıllarda, yörenin ekono-misi ağırlıklı olarak toprağa, tarıma ve hayvancılığa dayandığından, üre-timde, bu ürünlerin değerlendirilme-sine yönelik olmuştur. Bu tarımsal etkinlikler içinde “zeytin” ve “üzüm” tarih boyunca Kilis’in, olmazsa olmaz nitelikteki tarımsal ürünü olmuştur. Her iki ürünün de arazi seçiminde nazlı olmayışı, Kilislinin işine gelmiş;

ama zeytin iki yılda bir ürün verdiği için, her yıl meyve veren üzüm (bağ-cılık) daha tercih edilir olmuştur. İli-mizde toplam tarım arazisinin 1/5 in-den fazlası bağ alanlarına ayrılmıştır.

Bölgede elde edilen üzümlerin önemli bir bölümünü Kilis Suma Fabrikası almaktadır. Üzüm yaş ve kuru olarak tüketildiği gibi pekmez (sıcak pekmez, yaş pekmez, gün kurusu pekmez) ve şire (üzüm suyu ve nişastanın birlikte kaynatılmasıyla yapılan tatlı türü pestil, sucuk, dilme, ....) ve sirke olarak da değerlendiril-mektedir.


68

Evliya Çelebi’nin anlattıklarına göre Kilis ve yöresinde kırk çeşit üzüm varmış. Horozkarası (Horuz-karası), Hömmusu (Hönnüsü), Rumi (Urumu), Yediveren (yediveren), İnek Memesi, Dökülgen, Dımışkı, Kabar-cık günümüze ulaşan türler olmasına karşın, Horozkarası ve Rumi yöreyle özdeşmiş türlerdir. Lacivert-siyah renkli, iri taneli ve kalın kabuklu olan Horozkarası sofralık; sarı-açık yeşil renkli Rumi adıyla bilinen üzüm de; pekmezlik, şirelik ve şaraplıktır.

Toprağa dikim aşamasından

mamul ürün haline dönüşünceye dek geçirdiği her evrede söz olmuş, söylem olmuş, mani ve ezgi olmuş-tur, üzüm…

“Kilis’in yaş üzümü / Gelin din-le sözümü / Dinlemezsen sözümü / Köpek görsün yüzünü.”

“Bağlardan üzüm aldık / Bekçi-den izin aldık / Düşmanlarım çatla-sın / Sarışın, mavi gözlü kız

Zeytinlikler, Kilis Ovası ve çevre-siyle, Afrin ve Sabun Suları arasındaki parçalı düzlükler üzerinde yoğunluk kazanmaktadır. Bölgede zeytinin di-

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

69

key sınırı 950-1000 metrelere kadar çıkmaktadır. İlimizde mevcut yağlık zeytin çeşidinin yanında il sanayisini olumlu yönde etkileyecek, alternatif değerlendirme özelliklerine sahip, sofralık-salamuralık-yağlık zeytin çeşitleri de getirtilerek üretimleri sağ-lanmıştır. Elde edilen tane zeytinin, kahvaltılık olarak kullanılan kısmı ha-riç, tamamı yağ çıkarmada kullanılır.

Meyvesi, yağı, çekirdeği, dalı ve yaprağıyla çok eski çağlardan beri in-san yaşamında önemli bir yeri olan, zeytin, Kilislinin de baş tacı olmuştur. ince kabuğu, küçük çekirdeği ve ol-dukça yüksek yağ oranıyla (% 35)

tanınan “Kilis Zeytini” bu niteliğiyle sofralık değildir. Yörede, zey-tinyağı üretimi ile birlikte var olan ve gelişen bir başka üretim kültürü de sabun imalatıdır. Üretim sürecindeki karışımlarına göre piyasada; saf zey-tinyağından, saf zeytinyağı ve defne yağından (garlı sabun), yarısı zeytin-yağı yarısı pirina yağından ve sade-ce pirina yağından (Kilis’e özgü bir tür olup, ‘Güllü Sabun’ adıyla anılır.) yapılan türleri vardır. “Mahsere” ve “Masmana” adlarıyla anılan imalat-haneler de, bu iki üretim kültürünün vazgeçilmez bir öğesi olmuştur.

Yeryüzünde ilk yerleşik haya-tın başlamasından bu yana ortaya bir çok uygarlıklar çıkmıştır. Bu uy-garlıkların bazıları varlıklarını uzun süre devam ettirmiş, bazıları ise kısa sürede yok olup, gitmişlerdir. Yüzyıl-lardan beri insanların yerleşim yer-lerinden birisi olan Kilis’te, Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının yanı sıra, Hitit, Pers,Roma,Arap ve Türk-İslam uygarlıklarının hüküm sürmesiyle mimari,edebiyat ve folk-lor alanlarında büyük ve kalıcı eserler oluşmuştur.

Folklorik değerler; halkın binler-ce yıllık yaşayışlarıyla biçimlenen, mutluluğu ve kederiyle ortak bir potada eriyen ve kuşaktan kuşağa miras kalan, bir insanın doğumundan ölümüne kadar hayatının her bölü-münün, toplumun gelenek ve gö-reneklerine uygun olarak törenle,o-yunla,figürle,yemek adetleriyle ve türkülerle ifade ettiği hayat tarzıdır.

Kilis’te halk türküleriyle birlikte halk oyunları, folklorun en zengin dalıdır. İslam dininde müziğin ayrı bir yeri bulunduğundan, Osmanlılar döneminde dini müzik yanında, dü-ğün ve eğlence yerlerinde söylenen türküler, ölü evinde yakılan ağıtlar,

kahramanlık şiirleri bugün bile aynı güzellikte söylenmektedir. Kilis’li ozanların, sanatçıların, halk edebiyat-çılarının dilden dile aktarılan eserleri, aynı güzelliği bugün de korumakta-dır.

Günümüzde, özel günlerde gi-yilen eski kıyafetler; kültürel yaşayışa renk katan, zengin bir desen veren öğeler olarak bugüne miras kalmıştır.

Kilis’in yüzlerce yıllık süreçte ge-liştirdiği zengin kültürünün sonucu olarak Kilis Ağzı adı verilen özgün bir konuşma sitili vardır. Bu nedenle konuşma dili ile yazı dili küçük farklı-lıklar arz eder.

Ağızdan ağza söylenerek gü-nümüze kadar gelen ve güncelliğini koruyan Kilis’e’e özgü atasözlerinin her biri; üzerinde ayrı bir araştırma yapabilecek değerde anlam ve muh-teva genişliğine sahiptirler.

Abbasiler ve Osmanlı Devleti dönemlerinde göç ettirilerek Kilis’e yerleştirilen Türkmen toplulukları za-man içinde kendi kültürlerini gelişti-rerek bölgenin zengin halk edebiyatı unsurlarına sahip olmasını sağlamış-tır. Kilis’in yazılı olmayan halk ede-biyatı unsurları; destanlar, efsaneler, deyimler, maniler ve atasözleridir.

KİLİS’İN SOSYAL VE KÜLTÜREL DURUMU


70

Kilis’te Yaygın Olarak Kullanılan Bazı DeyimlerTas yitmiş Curunu Başına geçir.Arefe günü tıraşa ne, Bayram günü aşa ne.Öğünme Çördük, seni Damda da gördük Duvarda da gördük.Kör gözden yaş fukara evinden aş bekleme.Kavununu ye karnına bak, Karpuzu ye benzine bak, Üzümü ye pazına bak.Boşanıp gişiye varma, Sevip oynaşına varma. Acından Karnı gurlar, Başında Nergiz parlar.Kadın gerek bey doğura.Kötü bıçak ele yavuz, kötü avrat dile yavuz.Ne yedin, dolma; Misafirin misafiri olma.Aşı pişiren değil, yağını tavlayan avrat.Kel kız, emmisi kızının saçından öğünür.Güzelden yar, çirkinden çor eksilmez.Hamamcı hamam açtı, keller içine kaçtı.Üzümün iyisi tane, karının iyisi nene olur.Halının tozu, Kötünün sözü bitmez.

Kilis’in Meşhur TürküleriZengin birikime sahip Kilis yöresinin türkülerinden en bilinenleri; Zeytin

yaprağı yeşil, Yoğurt koydum dolaba, Lambada şişesiz yanmaz mı, Kundu-rama kum doldu, Ezo Gelin, Karşıdadır evleri, Kuru kastel akmıyor, Meryem, Bahçede miş miş, Ya muallim, Süt içtim dilim yandı, Cumbullu, Penceresi cam cama muallim, Ceren’dir.

Maniler:Şahinbey’in köprüsü, / Atlastandır örtüsü / Yarime kurban olsun / Şu Ki-

lis’in hepisi... Havışa koyduk teşti / Bulutlar geldi geçti / Kız anası izin ver / Güveyinin sabrı taştı...

Gelin doymuyor yemeğe/Bakın hele leyleğe/Maşallah deyin geline / Amana nazar değmeye...

Teşt altında kavurma / Gelin karşımda durma / Gözlerin çapaklanmış / Midemi bulandırma...

FOLKLOR VE KİLİS’İN FOLKLORİK DEĞERLERİ:Folklor kelimesi yapı itibarıyla yabancı bir kelime olup aslı folk ve lore

sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Folk: Halk, Millet ve o yö-rede yaşayan ahali, Lore; bilgi,inceleme ve araştırma anlamlarını içermektedir. Kısaca açıklamak gerekirse folklor; halkın sosyal yaşantısını, kültürünü, gele-nek ve göreneklerini, hayat tarzını inceleyen bir bilim dalıdır. Kendine has folk-lorik özellikleri olan Kilis’in başlıca folklorik değerlerini şöylece sıralayabiliriz.

Kilis’ te Halk OyunlarımızHalk oyunlarımız Kilis’in çeşitli yörelerindeki ilçe ve köylerine göre de-

ğişmektedir. Örneğin Musabeyli taraflarında en çok tutulan halay KIRIKHAN (Kırıkcan ), Elbeyli yöresine doğru ise DOKUZLU ve SERÇE (çibiklinin varyan-tı) oyunları görülüyor.1-Kırıkcan, 2-Gavurdağı kabası, 3-Leylim, 4-Serçe, 5-Dokuzlu, 6-Ağırlama, 7-Kürdi, 8-Şirvani, 9-Temirağa, 10-Arap Sallaması, 11-Gavurdağı Sallaması, 12-Darbuzey, 13-Oğuzlu, 14-Şekeroğlan, 15-Mani, 16-Sekme, 17-Fatige, 18-Ba-rak Üçayağı, 19-Hurşid, 20-Yedi Deve Ağırlaması ve Sekmeni, 21-Mendilli, 22-Lorke, 23-Meryem, 24-Han Esma, 25-Düzayak Halayı.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

7171Kilis Halk Oyunları


72

KADIN GİYSİLERİ; Başa Giyilenler

Baş Yazmaları; Yörede kadınların kullandıkları turuncu renkli baş ör-tüsüdür. Başa bağlanış genç kıza, kadına ve dula göre değişir. Tepelik; kadına nazar değmesin diye fesin üzerine tutturulur. Puşu ile sarılır.Taç; Çeşitli motifler-den oluşur. Gümüşten yapılır ve fesin üzerine dikilir.Fes; kırmızı veya siyah renkte özel kumaştan yapılan baş giysisidir.Kayten; siyah iplikten, saç örgüsü tiplemesi verilerek hazırlanır ve başa takılır.

Sırta Giyilenlerİç Donu; Beyaz kumaş üzerine çeşitli motifler işlenerek hazırlanan giysidir.Köynek; Beyaz kumaş üzerine kirpi okuyla delikler açılarak, renkli ibrişim ipeklerle işlenen giysidir.Mintan; Gömlek şek-linde olup üzerinde çiçekler bulunan ku-maştan yapılan giysidir. Bu gömleği ”Şeytan gömleği veya sallamalı

gömlek” de denilir. Çuka, Fermane; özel parlak kumaştan yapı-lır. Yörede kumaş üstü süsleme ve işlemeleri özel parlak boncuk ve çeşitli motiflerden yapılır.Yelek; Çeşitli parlak ku-maşlardan yapılır.Ceket; Çeşitli parlak kumaşlardan yapılan zubundur.

Önlük; parlak kumaş üzerine el ve makine nakışı ile işlenir.Şalvar; yöreye ait olan kutnu kumaşından sa-ten veya çeşitli kumaş-lardan yapılan giysidir. Bu şalvarlara “ cidari ” adı verilmektedir. Ayağa Giyilenler Ço-rap; genç kızların nişanlısı ve doğacak yavrusu için ellerinde örmek suretiyle işledik-leri bir giysi parça-sıdır. Renklide olabilir.Yemeni; kırmızı kö-seleden kulaklı veya kulaksız olarak yapılan zengin bir yöre giysi parçasıdır. TakılarGümüş Kemer; gümüş-ten çeşitli motiflerle yapılan süs ve ziynet eşyası olarak kadınla-rın bellerine taktıkları kemerdir.Hamaylı; Gümüşten yapılan ve boyuna ta-kılan takılardır.Yanaklık ( Şekke ); Fesin üzerine dikilir. Şekke-nin kenarlarına kadınlar tarafından çocuk sayı-sına göre altın dikilir. Bilezik; Genç kızların aksesuar olarak taktık-ları takıdır.

AksesuarKeyfe; Aksesuar olsun diye şalvarın yan tara-fına bağlanan bir men-dildir.Turna Tüyü; başa gi-yilen tozağın üzerine takılan bir takı türüdür.

KİLİS HALK OYUNLARI GİYSİLERİ

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

73

ERKEK GİYSİLERİ;Başa Giyilenler

Terlik; Çeşitli motifler-de kirpi okuyla işlenir.

Sırta GiyilenlerDöş Yeleği; Beyaz ku-maş üzerine kirpi oku ile işlenir.Gömlek; Sarı ve çizgili kumaştan yapılır.Cezayir Yeleği; Aba tezgahlarında özel olarak dokunan bir giysidir.Şalvar; her kumaştan yapılan cep ağzı ve pa-çaları özel olarak işlen-miş bir giysi parçasıdır.Kuşak; Yumuşak ku-maştan yapılan ve bele bağlanan bir şaldır.Aba; Özel dokuma tezgahlarında kumaş üzerine özel olarak dokunan dokumadan yapılır.

Ayağa GiyilenlerÇorap; Beyaz veya sarı renkte ayağa giyilen giysi parçasıdır.Yemeni; Kilis’e özgü yapılan bir ayakkabıdır.Postal; Boğazlı yemeni türüdür.

AksesuarKefye; Erkeklerde pek aksesuar kullanılmaz. Yalnız kefye denilen

çeşitli şekillerdeki men-dil vardır.Tütün Kesesi; Aba tek-niğinde dokunur.

KİLİS İLİNİN BAZI GELENEK VEGÖRENEKLERİ

Kilis’in özellikle kır-sal bölgesinde ağırlıklı olarak yaşayan Türk-men boylarının derin kültürleri, Kilis’in gele-nek ve adetler bakımın-dan da oldukça zengin olmasını sağlamıştır. Özellikle doğum, kız isteme, evlenme, as-kere gönderme, ölüm gibi sosyal olaylarda yoğun biçimde kendini gösteren geleneklerden bazıları şu şekildedir:

Doğum Gelenekleri:Doğumun kırkıncı

gününde doğum ya-pan kadın, hamama götürülür ve hamamda yemekler yenir, eğ-lenceler yapılır. Buna “lohusa veya nefse ha-mamı” denir.

EvlenmeGelenekleri:

Geçmiş dönem-lerde evlilikler, doğal olarak görücü usulüyle yapılmaktaydı. Asker-den dönen delikanlı “kabı kacağı” birbirine çarpıyor, sinirli davra-nıyorsa artık onu baş göz etmenin zamanı gelmiştir.

Cenaze Gelenekleri:

Kazma takırtısı, lahde gitme, tevhit çekme, üç gün hayratı, kırkıncı gün, elli ikinci gece başlıca cenaze adetleridir.


74

Düğün Gelenekleri:Düğün: Kız isten-

mesi, güveyinin dona-tılması, kına yakılması, düğün evine odun götürme, çeyiz serme, düğün alışverişi, gelin getirme, şobaş ve ger-dek sonrası gibi evlilik sürecinin temel aşama-ları ayrı ayrı seremoni-ye sahiptir.

Halen Kilis ve ço-ğunlukla köylerinde görülen “şobaş”, top-lumsal dayanışmanın en güzel örneklerinden biridir. Düğüne katılan-lar, belli bir düzen için-de büyük bir alanda toplanırlar. İlk “şobaş” olacak kişi birinci sıraya oturur. Bu kişi, genellik-le damadın en yakın bir büyüğü veya yörenin en saygın kişisidir. Ab-dal (Davulcu, köçek) sıra ile topladığı parayı herkese gösterip, yük-sek sesle miktarı belir-terek, yazıcı heyetine teslim eder Toplanan bu paralar düğün sa-hibinin masraflar için harcanır.

Gelin Gok /Çömçegelin Oyunu:

Ağaç parçası üzeri-ne bir gelin şekli yapılır ve bu ağaç parçası iki adam tarafından “Ge-lin Gok! Gelin Gok!” diyerek ev ev, mezra mezra, köy köy bağı-rarak gezdirilir. Evlerde oğlak, bulgur, un, şeker gibi yiyecek maddele-ri toplanır. Vermeyen evin damının çörteni

çekilip, kuyuya atı-lır. Toplanan yiyecek maddeleri ile köy mey-danında ya da köye ya-

kın bir çayırlık bir yerde yemekler pişirilir, birlik-te yenerek dualar edilir.

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZEKİLİS’İN YETİŞTİRDİĞİ BAZI ÜNLÜLER

Canbolad Bey, Ruhi Efendi, Bekir Vahid Efendi, Abdullah Sermest Efendi, Hocazade Abdullah Enveri Efendi, Necip Asım Yazıksız, Muallim Rif’at Bilge, İslam Bey, Hafız Kamil Kıdeyş, Prof.Dr.Alaeddin Yavaşça, Prof. Dr. Ah-met Taner Kışlalı, Nejat Uygur, Seyfettin Başcıl-lar, Hıncal Uluç, Öztürk Serengil, Org. Doğan Güreş, Org. Safter Necioğlu, Nedim Ökmen, Aydan Şener, İ. Halil Taşkent, Reşit Muhtar, Prof. Dr. Doğu Ergil, Prof. Dr. Selahattin Sulhi Tekinay, Mehmet Ali Kışlalı.....

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

75

IV. BÖLÜM

KİLİS İLİNDEKİ BAZI LOKANTALARBahar Kebap Ve Çorba Tel: 0.348.813 33 56Beyzade İskender&Döner Tel: 0.348.813 31 00Cemal Ustanın Yeri Yemek ve Kebap Salonu Tel: 0.348.813 12 25Civan Et Ve Balık Lokantası Tel: 0.348.813 56 41Doğanhan Restaurant (Tarihi Mekan) Tel: 0.348.814 17 66Doy Doyy Pizza Fast Food Tel: 0.348.813 23 60Hacı Dervişoğlu Kebap-Lahmacun & Pide Salonu Tel: 0.348.813 92 92Kale Aykanat Restaurant Tel:0.348.813 81 82Kilis Otogar Lokanta Ve Kebap Salonu Tel: 0.348.814 44 22Muzzo Fastfood Restaurant Tel: 0.348.813 86 88Pidemix Pide ve Lahmacun Tel: 0.348.813 74 33Piez Döner Pizza Cafe Tel: 0.348.813 37 00Sevgi Kebap&Lahmacun Salonu Tel: 0.348.813 64 92Söğütlüdere Göl Restaurant Tel: 0.348.813 53 17Turkuaz Kebap&Döner Tel: 0.348.813 30 31Yaren Tarihi Taş Mekanlar Et Lokantası ve Mahalli Yemekler Tel: 0.348.822 22 79Yedoy Döner&Kebap Tel: 0.348.813 53 17

KİLİS İLİNDEKİ BAZI KASAPLAR Kilis’te kasaplar sipariş üzerine Kilis Tava, Lahmacun, Oruk Kebabı, Arap

Tava, Patlıcan Kebabı ve Ezme gibi yöresel yemekleri hazırlayıp, pişirterek is-tediğiniz yere getirirler. Bu kasaplardan bazıları aşağıdadır.

Aile Kasabı Tel:0.348.813 46 64 Azim Et Pazarı Tel:0.348.814 51 00İzzet Usta Tel:0.348.814 16 22Kardeşler Et Pazarı Tel:0.348.813 63 22Kasap Muzaffer Tel:0.348.813 37 99Kasap Nuri Usta Tel:0.348.822 34 69Şafak Kasap Tel:0.348.813 45 76Uğur Kasabı Tel:0.348.813 77 43

KİLİS İLİNDEKİ BAZI KATMERCİLER- TATLICILAR- PASTANELER

Baklavacı Aliler Tel: 0.348.813 23 27

Hacı Fadıloğulları Baklavaları Tel: 0.348.813 12 51

Katmerci Bekan Tel: 0.348.813 56 03

Kifado Dondurma Tel: 0.348.814 41 41

Mado Pastanesi Tel: 0.348.814 08 36

Sezer Pastaneleri Tel: 0.348.813 22 70

Sinbad Pastaneleri Tel: 0.348.813 83 90


76

KİLİS İLİNDEKİ BAZI ÇAY BAHÇELERİ: Kilis şehir merkezinde, Cumhuriyet Caddesi üzerinde ve yakınında, Kilis-

lilerin ve Kilis’i ziyaret edenlerin dinlenmek ve keyifli vakit geçirmek için otur-duklar Çay bahçeleri bulunmaktadır. Bu çay bahçelerinin bazıları şunlardır.

Ayşecik Çay Bahçesi Tel: 0.348.813 86 88Emirgan Çay Bahçesi Tel: 0.348.813 10 02Çavuş Çay Bahçesi Tel: 0.348.813 31 47

KİLİS NAKIŞLARI VE ÇEYİZLERİ SATAN BAZI İŞYERLERİBurak Çeyizcilik Tel: 0.348.813 43 85Emek Tekstil Çeyiz Tel: 0.348.813 31 04Gönül Çeyiz: Tel: 0.348.813 63 81 Huzur Çeyiz: Tel: 0.348.813 89 34 Nur Çeyiz: Tel: 0.348.813 31 47 Polat Çeyiz Tel: 0.348.814 24 83Sevinç Çeyiz: Tel: 0.348.813 82 66 Yarımağa Çeyiz Tel: 0.348.813 30 09Çok Amaçlı Toplum Merkezi (ÇATOM) Tel: 0.348.814 49 97

KİLİS İLİNDEKİ BAZI YORGANCILARAltıniğne Yorgan Tel: 0.348.813 57 51 Ankara Yorgancısı Tel: 0.348.813 33 25 Azizoğlu Yorkop Yorganları Tel: 0.348.813 54 24Çağdaş Yorgan Tel: 0.348.822 27 28 Çeyiz Yorganları Tel: 0.536.952 96 30Damla Yorgan Tel: 0.348.814 14 26 Esra Yorgan Tel: 0.348.813 56 94Nergiz Yorganları Tel: 0.348.813 58 00Öz Altıniğne Yorgan Tel: 0.348.814 03 64 Özlem Yorgan Tel: 0.348.813 80 62Pınar Yorgan Tel: 0.348 813 85 00 Renk Yorganları Tel: 0.348.813 69 75Rüya Yorganları Tel: 0.348.813 90 93Yıldız Yorgan Tel: 0.542.605 57 34

KİLİS İLİNDEKİ BAZI YEMENİCİLERUslu Yemenici Tel: 0.348.814 60 44 Asil Yemeni Tel: 0.530.243 14 84Yemenici Mehmet Usta Tel: 0.535.360 39 05 Yemenici Arif Usta Tel: 0.534.561 64 67 Yemenici İlhan Usta Tel: 0.542.835 07 87

KİLİS İLİNDEKİ BAZI BAKIRCILARAntik Bakırcı(Kilis El İşi Bakırcı, Hamam Tası, Sabunluk) Tel: 0.348.813 77 29Nur Bakırcılık (El İşi Bakır İşlemciliği-Bakır Ustası) Tel: 0.544.323 43 37Turistik Bakır (Rıfat Sarıfakıoğulları) Tel: 0.348.814 62 31

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

77

BAZI BAHARATÇILAR & KURUYEMİŞ VE ŞEKERLEMECİLER

Aslı Baharat ( Ömer Faruk Şekeroğlu) Tel: 0.348.813 59 69Azim Kuruyemiş Tel:0.348.813 59 65Hacı Hikmet Kuruyemiş &Şekerleme Tel:0.348.813 46 91İrfan Baharat ( Mehmet Ağırmışgün) Tel: 0.348.814 08 57İpekyolu Baharat Tel: 0.348.813 31 07Lezizhane Kuruyemiş &Şekerleme Tel:0.348.813 88 93Lider Baharat ( Mehmet Şekeroğlu) Tel: 0.348.813 32 50Mahir Baharat (Mustafa Şekeroğlu) Tel: 0.348.813 45 73Necati Kuruyemiş Tel:0.348.813 36 17Nezih Kuruyemiş& Şekerleme Tel:0.348.813 42 31Sesliokuyucu Kuruyemiş& Şekerleme Tel:0.348.813 33 58

ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ ve TİCARETİ YAPAN BAZI FİRMALAR

Bediroğlu Tel:0.348.813 93 95Güneydoğu Zeytinyağı Tel:0.348.813 90 85Hızma Zeytinyağları Tel:0.348.814 28 58Kartal Ticaret Tel:0.348.813 31 09Mazlum Ticaret Tel:0.348.814 25 41Mercimek Mehmet Tel:0.348.813 26 63Tekün Zeytinyağı Tel:0.348.813 51 76

KİLİS İLİNDEKİ BAZI SABUNCULAR

Tekün Sabunculuk Tel:0.348.813 51 76Efetürk Sabunculuk Tel:0.348.813 27 46

KİLİS İLİNDEKİ BAZI PEKMEZCİLER

Kilis’te “Yaş Pekmez” , “Sıcak Pekmez” ve “Gün Pekmezi” olmak üzere üç tür pekmez üretilir. Hepsinin ayrı tadı ve aroması vardır; ama “ Gün Pekmezi” Kilis ile özdeşleşmiştir.

Nazar Pekmez Tel: 0.348.813 36 61Yunus Pekmez Tel: 0.348.814 07 93

BAZI TAKSİ DURAKLARIOtogar Taksi Tel: 0.348.813 56 15Park Taksi Tel: 0.348.813 12 63Karadeniz Taksi Tel: 0.348.813 19 47Cem Taksi Tel: 0.348.813 63 21

RENT A CAR FİRMALARIExpress Rent A Car Tel: 0.348.822 30 79Efe Rent A Car Tel: 0.348.813 77 99Carline Rent A Car Tel: 0.348.813 74 79Mesut Rent A Car Tel: 0.541.960 79 00Çiftegöz Rent A Car Tel: 0.348.813 21 26


78

OTOGAR VE FİRMALAR

Çayırağası Vıp Turizm Tel: 0.348.813 85 64(Gaziantep,Osmaniye,Adana,Ankara,Adapazarı,İzmit,İstanbul,İzmir,Bursa,Uşak,Kütahya)Metro Turizm Tel: 0.348.814 45 45(Adana,Sivas,Amasya,Samsun,Trabzon,Konya,İzmir,İstanbul,Mersin,Antalya,Elazığ,Van)Özgür Kooperatif Tel: 0.348.813 21 12(Kilis-Gaziantep-Kilis)Tura Turizm Tel: 0.348.813 50 80(Kilis-Gaziantep-Kilis)Lüks SEV Tur Tel: 0.348.814 20 93(Hatay,Kırıkhan,İskenderun,Dörtyol,İslahiye,Osmaniye,Adana,Mersin)Kilis Belediyesi Otogar Müdürlüğü Tel: 0.348.813 10 16Bey Kooperatif (İslahiye Yolu Üzeri No:5 KİLİS) Tel: 0.348.813 53 95(Musabeyli ve Polateli İlçeleri) ELBEYLİ ilçesine ulaşım ise Merkez Belediye otogarından sağlanmaktadır.

ÖNEMLİ TELEFONLARKilis Valiliği Tel: 0.348.813 10 12Kilis Belediyesi Tel: 0.348.813 10 107 Aralık Üniversitesi Tel: 0.348.814 26 66Kilis İl Özel İdaresi Tel: 0.348.813 99 68İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tel: 0.348.814 02 53Alaeddin Yavaşça Kültür Merkezi Tel: 0.348.814 03 84Turizm Danışma (Tourist Information) Tel: 0.348.814 02 53Kilis Müzesi Tel: 0.348.813 20 37Kilis İl Halk Kütüphanesi Tel: 0.348.813 59 98Kilis Çocuk Kütüphanesi Tel: 0.348.813 34 74Kilis Kültür Derneği Tel: 0.348.813 42 21Otogar Müdürlüğü Tel: 0.348.813 10 16Kilis Devlet Hastanesi Tel: 0.348.822 11 11Kilis Emniyet Müdürlüğü Tel: 0.348.814 09 30Polisevi Tel: 0.348.814 14 24İl Jandarma Asayiş Şube Müdürlüğü Tel: 0.348.814 24 86Milli Eğitim Müdürlüğü Tel: 0.348.813 40 52 Kilis Öğretmenevi Tel: 0.348.813 11 78Çok Amaçlı Toplum Merkezi (ÇATOM) Tel: 0.348.814 49 97Elbeyli Kaymakamlığı Tel: 0.348.752 21 13Elbeyli Belediye Başkanlığı Tel: 0.348.782 23 53Musabeyli Kaymakamlığı Tel: 0.348.746 22 63Musabeyli Belediye Başkanlığı Tel: 0.348.746 21 20Polateli Kaymakamlığı Tel: 0.348.725 10 25Polateli Belediye Başkanlığı Tel: 0.348.725 12 56Öncüpınar Gümrük Müdürlüğü Tel: 0.348.813 59 09Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı Tel: 0.348.813 10 44 Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Başkanlığı Tel: 0.348.814 32 23Kilis ili Organik Zeytin Üreticileri Birliği Tel: 0.348.813 82 63

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

79

KİLİS’TEN NE ALINIRKilis; konumu ve sınır ticareti potansiyeli ile Türkiye’de ticaretin nabzının

attığı önemli merkezlerden birisidir. Özellikle Cumhuriyet Caddesi üzerinde bulunan Pasajlar, Kilis Nakışı ve Hediyelik Eşya satan mağazalar, Kuyumcular Çarşısı, Yorgancılar, Yemeniciler, Bakırcılar, Baharatçılar, Zeytinyağı ve Sabun satan işyerleri, ilimize alış-veriş için gelen ziyaretçiler için önemli uğrak yerle-ridir. Kilis geçmişten günümüze kadar Türkiye’nin dört bir tarafından kız çeyizi almak için ziyaret edilen nadir illerimizden birisidir.

Kilis ılıman Akdeniz iklimi nedeniyle kış aylarında da rahatça gezilebilir ve alışveriş yapılabilir. Kilis’ten satın alınacaklar listesi oldukça kabarıktır. El sana-tı ürünlerinden Yorgan, Kilis Nakışı, Bakır El Sanatları, Yemeni, Kırmızı Biber, Baharatlar, Menengiç Kahvesi, Zahter, Pekmez, Kilis Zeytinyağı, Sabun, Cevizli Üzüm Sucuğu, Gerebiç, Kilis Kahkesi, Kilis Çubuğu, Kilis Katmeri ve Baklava, kente özgü yiyecek çeşitleri ve hediyelik eşyalar değerlendirilmesi gereken seçeneklerdir.

KİLİS’TE NE YENİLİRKilis’e geldiğinizde şehir merkezinde bulunan Kasaplarda ve Lokantalarda

yapılan Kilis Tavası, Oruk Kebabı, İçli Köfte, Eşkili Kebap, Şeyh-El Mahşi, Küb-bülmüşfiyye, Sucuk Hamra, Firik Pilavı ve Lahmacun gibi yöresel yemeklerin yanı sıra, Kilis Katmeri, Fıstıklı Kaymaklı Künefe (Cennet Çamuru), Gerebiç, Kurabiye ve Baklava gibi yöresel tatlılar yenilebilir.

YAPMADAN DÖNMETarihi Kilis Konaklarından Neşet Efendi Konağında hizmet veren Kilis Ar-

keoloji ve Etnografya Müzesini gezmeden, Oylum Höyük ve Ravanda Kalesi-ni görmeden, Söğütlüdere mesire alanı ile türkülere konu olmuş Kuru Kastel’e uğramadan, Mevlevihane, Tarihi Camiler, Kasteller ve Sahabe Türbelerini zi-yaret etmeden, Şeyh Muhammed Bedevi Hz. Türbesinin bulunduğu tepeden Kilis’i panoramik olarak seyretmeden, Şehir merkezinde labirent gibi Tarihi Kilis sokaklarında gezip Tarihi Kilis Evlerini görmeden, Yöresel yemek ve tatlıların-dan tatmadan ve Pasaj ve Çarşılarında alış-veriş yapmadan dönmeyiniz.

TURİZM DANIŞMAKilis’te Turizm Danışma hizmetlerini İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yü-

rütmektedir. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünden Kilis ile ilgili en güncel bilgi, gezi rehberi, afiş, broşür, harita, DVD gibi dokümanlara ulaşmak mümkündür. Kilis’teki sergi, gösteri, yarışma, festival gibi etkinlikler İl Kültür ve Turizm Mü-dürlüğü ve www.kiliskulturturizm.gov.tr’den öğrenilebilinir.

ÖNEMLİ GÜN VE HAFTALAR

Mercidabık Zaferi’nin Yıl Dönümü Kutlamaları 24 Ağustos 1516

Atatürk’ün Kilis”e Gelişi 28 Ekim 1918

Kilis’in Kurtuluşu 07 Aralık 1921

Kilis’in İl Oluşu 06 Haziran 1995

Geleneksel Musabeyliler Üzüm Festivali Ağustos Ayı

Kilis Organik Zeytin Festivali Kasım Ayı


80

OTEL

İN v

e KO

NAKL

AMA

TESİ

SİNİ

N AD

IAD

RESİ

TESİ

SİN

SINI

FITE

SİSİ

N KA

P.TE

LEFO

N, F

AX E

-MAI

L AD

RESİ

Mer

-Tur

Ote

liŞe

hit S

akıp

Mah

. Zek

eriya

Kor

kmaz

Blv.

No:

1 Kİ

LİS

Bele

diye

Bel

geli

22 O

DA

60 Y

ATAK

Tel :

0.3

48.8

14 0

8 34

• F

ax:

0.34

8.81

4 08

03

mer

turo

tel@

hotm

ail.c

om

İsta

nbul

Ote

liCu

mhu

riyet

Cad

desi

Has

enek

Sok

. No:

2 Kİ

LİS

Bele

diye

Bel

geli

35 O

DA

70 Y

ATAK

Tel :

0.3

48.8

13 1

8 17

• o

telis

tanb

ul@

myn

et.c

om

Paris

Ote

liCu

mhu

riyet

Cd.

, No:

162

KİL

İSBe

ledi

ye B

elge

li20

ODA

40 Y

ATAK

Tel :

0.3

48.8

13 1

5 00

Kilis

Öğr

etm

enev

iCu

mhu

riyet

Cad

desi

KİL

İSM

isaf

irhan

e45

ODA

101

YATA

K

Tel :

0.3

48.8

13 1

1 78

• G

SM:0

.507

.607

57

00w

ww.

kilis

ogre

tmen

evi.n

et

Kilis

Pol

isev

iBe

şyüz

Evle

r Civa

rı K

İLİS

Mis

afirh

ane

48 O

DA78

YAT

AKTe

l: 0.

348.

814

14 2

4

• F

ax: 0

.348

.814

14

54ki

lispo

lisev

i@ho

tmai

l.com

Kilis

7 A

ralık

Üni

vers

itesi

M

isaf

irhan

esi

Meh

met

San

lı M

ahal

lesi

Doğ

an G

üreş

Paş

a Bl

v. No

: 134

KİL

İSM

isaf

irhan

e21

ODA

37 Y

ATAK

Tel :

0.3

48.8

14 2

6 66

Fax

: 0.

348.

813

93 2

4sk

sdb@

kilis

.edu

.tr

Topl

am O

tel v

e Ko

nakl

ama

Tesis

i Say

ısı

: 6

• T

opla

m O

da S

ayısı

: 1

91

• T

opla

m Y

atak

Say

ısı

: 386

KO

NA

KLA

MA

TES

İSLE

Rİ

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

81

TESİSİN ADI

ADRESİ ODA YATAKSAYISI

RESTURANT ve SALONKAPASİTESİ

TEL. VEFAX

HHHH

OTEL OLEA

Şıh Abdullah Mh.KİLİS

55 ODA 101 YATAK

480 Kişilik l. Sınıf Lokanta, 120 Kişilik 2. Sınıf Alakart Lokanta, 400 Kişilik Çok Amaçlı Salon 187 Kişilik Çok Amaçlı Salon100 Kişilik Çok Amaçlı Salon100 Kişilik Konferans SalonuAletli Jimnastik SalonuTürk Hamamı, Sauna, Buhar OdasıMasaj Odası, Vitamin Bar, Lobi Bar, Satış Ünitesi(2 Adet)

0.348 81313802014 Yılı MART ayında hizmete açılacaktır.

TURİZM YATIRIM BELGELİ OTELLER

ADIADRESİ

SEYAHAT ACENTASI YETKİLİSİ

GR TELEFON VE FAKSNUMARALARI

ALTINOLUK TURİZM VE SEYAHAT ACENTASI (Şb.)

HacıCümbüş Camii Altı No: 21 KİLİS

İbrahim ALİTİNOĞLU

(A)Tel: 0.348.813 73 02Fax: 0.348.813 73 [email protected]

CML TURİZM VE SEYAHAT ACENTASI (Şube)

7 Aralık Mh.Nemika Cad. No:70 KİLİS

Reşit HİDAYET

(A)Tel: 0.348.813 33 90Fax: 0.348.813 26 [email protected]

TURİZM İŞLETME BELGELİ A GRUBU (ŞUBE) ACENTA SAYISI : 2 ADET

TURİZM İŞLETME BELGELİ TURİZM VE SEYAHAT ACENTALARI


82

KİLİS

60GA

ZİAN

TEP

246

209

ADAN

A

315

278

69MER

SİN

732

672

490

483

ANKA

RA

1185

1125

939

932

453

İSTANBU

L

1142

1105

896

889

580

565

İZMİR

307

247

392

461

660

1113

1208

MAL

ATYA

710

642

813

882

877

1225

1457

421

ERZU

RUM

1083

1044

837

830

382

243

322

1032

1235

BURS

A

802

765

556

487

545

724

445

948

1270

543

ANTALYA

148

197

192

261

682

1131

1088

380

801

1029

748

HATAY

KİL

İS İL

İMİZ

İN B

AZ

I İL

MER

KE

ZLE

RİN

E U

ZA

KLI

KLA

RI

Kilis

-Elb

eyli

35 k

mKi

lis-M

usab

eyli

33 k

mKi

lis-P

olat

eli

24 k

mKi

lis-Y

avuz

lu B

elde

si 12

km

.

Kİ

Lİ

S

GE

Zİ

R

EH

BE

Rİ

Salih Efendi Sokak ve Kabaltı

T.C.KİLİS VALİLİĞİ

İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüEkrem Çetin Mahallesi Alaeddin Yavaşça Kültür Merkezi Kat : 1 KİLİSTel : 0.348. 814 02 53 - 0.348. 813 49 09 - Faks : 0.348. 814 09 49Web : www.kiliskulturturizm.gov.tr E-Mail : [email protected]

gezİ rehberİ...mal su kotunda göl hacmi 20,86 hm3, normal su kotunda göl alanı 1,96 km2’dir....

Documents