gfm-2 (1).pptx

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Međunarodno finasiranje; Međunarodno kretanje kapitala

Predmet:

Globalni finansijski menadžment

Doc. dr Dijana Grahovac; e-mail: [email protected]

Pojam kapitala i međunarodnog transfera kapitala

Riječ kapital se u današnjem smislu prvi put pojavljuje u srednjem vijeku sa širenjem trgovačkog bogatstva i pojavom finansijskih kredita. Kapital je, naime, označavao glavnicu koja se oplođava, za razliku od zarade koja pritiče svake godine i koja se zove kamata.

Najverovatnije je, da reč kapital potiče od latinske reči caput, što znači glava, odnosno od pridjeva capitalis, što znači glavni. Tada se pod kapitalom podrazumijevao novčani kapital koji donosi kamatu. Sa razvojem kapitalizma zarada na kapital je proširena još na profit i dividendu.

U savremenom smislu, zaradu mogu donijeti realni i finansijski kapital.

Pod međunarodnim kretanjem kapitala podrazumijevamo transfer realnih i finansijskih sredstava iz jedne zemlje u drugu, bez kontra transfera ili bez kontra-transfera za određeno vrijeme, a u cilju ostvarivanja ekonomskih i političkih interesa učesnika u tom transferu.

MEĐUNARODNO KRETANJE KAPITALA

Kretanje kapitala van nacionalnih granica utiče na međunarodnu diversifikaciju poslovnih aktivnosti, što utiče na jačanje konkurentske prednosti i stvaranje globalnog konkurentskog proizvoda. Međunarodno kretanje kapitala utiče na privredni rast, promjenu privredne strukture, platni bilans, zaposlenost i privrednu stabilnost pojedinačnih zemalja. Iz tog razloga međunarodno kretanje kapitala je jedan od osnovnih generatora i akceleratora globalizacije.

U teoriji postoje tri osnovna oblika međunarodnog kretanja kapitala i to:

1. Međunarodno kretanje zajmovnog kapitala

2. Portfolio investicije

3. Direktne strane investicije

Međunarodno kretanje zajmovnog kapitala je finansijsko posredovanje u realizaciji finansijskih viškova jednog sektora u finansiranje manjkova drugih sektora. Razvojem privreda i finansijskih tržišta ekonomski razvijenih zemalja dolazilo je i do diversifikacije metoda i instrumenata finansijskog posredovanja. Počelo se sa klasičnim zajmovima, a nastavilo preko pozajmljivanja dugoročnog kapitala emitovanjem obveznica. U tom slučaju korporativni sektor, emitovanjem raznih finansijskih instrumenata vrši realokaciju finansijskih viškova i manjkova direktno ili uz minimalno posredovanje bankarskog sektora.

Kod portfolio investicija ne postoji kontrola nad radom preduzeća u inostranstvu, već se radi o kupovini HOV, koje vlasniku donose rentu u visini kamate na uloženi kapital u HOV. Sa globalizacijom finansijskih tržišta ovaj oblik međunarodnog kretanja kapitala dobija na značaju, jer je lakše diferencirati rizik u slučaju postojanja većeg broja tržišta. Pod ovim investicijama podrazumijeva se međunarodna diversifikacija, što nosi visok stepen valutnog rizika odnosno rizikapromjene deviznog kursa.

Portfolio investicije su obično privilegija razvijenih zemalja jer je uslov za njihovo postojanje razvijenost finansijskog tržišta. U cilju privlačenja ovakvog oblika kapitala zemlje u razvoju su usmjerile svoje napore ka liberalizaciji spoljno trgovinskih politika, devizne politike i razvoja finansijskih tržišta.

Direktne investicije u inostranstvu prvenstveno se odnose na dugoročan plasman privatnog kapitala u inostranstvo. U globalnom poslovnom okruženju neophodno je povezivanje i saradnja sa inostranim firmama. Direktne investicije u inostranstvu su oblik ulaganja kapitala u preduzeće izvan matične zemlje kojim se stiče vlasnička kontrola nad tim preduzećem.

Direktne investicije u inostranstvu su ipak nešto više od međunarodnog kretanja kapitala, s obzirom na elemenat kontrole u preduzeću, i

njihova izuzetna dinamika nesumnjivo se pripisuje aktivnostima transnacionalnih kompanija i promjenama u globalnom poslovnom okruženju.

Definicija SDI koja je danas na snazi, a koju je usvojio Međunarodni monetarni fond (1993) i prihvatio OECD (1996), glasi: „Direktne investicije su kategorija međunarodnih investicija koja odražava pojavu kada rezident koji se nalazi u jednoj zemlji (strani direktni investitor ili matično preduzeće) ostvaruje trajne koristi nad preduzećem koje je rezident neke druge zemlje (SDI preduzeće, ili preduzeće afilijacija ili inostrana afilijacija).

VRSTE STRANIH DIREKTNIH INVESTICIJA

1) ULAGANJE U PUNO VLASNIŠTVO: Greenfield ili Brownfield investicija

2) ZAJEDNIČKA ULAGANJA, sa partnerom domaćinom

3) MEĐUNARODNI MERDŽERI - spajanje dvije firme - nastaje treća

4) MEĐUNARODNE AKVIZICIJE - kupovina domaće kompanije -postaje filijala strane kompanije

5) ULAGANJE U SLOBODNE ZONE - radi obavljanja određenih delatnosti (Kina...)

TENDENCIJE STRANIH DIREKTNIH INVESTICIJA

I. Period: 1870-1914 – ulaganje u vanevropske zemlje 270 mlrd $- željeznice, rudarstvo

II. Period: Poslije 1914. - SAD najveći neto izvoznik kapitala, Njemačka uvoznik kapitala

III. Period: Poslije II svjetskog rata - rušenje kolonijalnog sistema -SAD oko 50% SDI

od 2000-2007. rast SDI sa 6.090 na 15.697 mlrd $

poslije 2007. opada SDI sa 1.700 mlrd $ u 2008. na 1200 mlrd $ u 2009.

FAKTORI MEĐUNARODNOG FINANSIRANJA

Oko 75% u razvijene zemlje;

22% ide zemlje u razvoju,

3% u zemlje u tranziciji;

Faktori koji utiču na međunarodno kretanje kapitala:

1) Motivacija: postizanje maksimalnog rezultata – profit, učešće na tržištu, uvećanje vrijednosti kapitala

2) Ponuda kapitala: transnacionalne kompanije

3) Tražnja..

Determinante stranih direktnih investicija se mogu klasifikovati u dvije grupe: faktori na strani ponude i faktori na strani tražnje. U faktore na strani ponude spadaju snaga i internacionalne prednosti investitora. U faktore na strani tražnje spadaju lokacijske prednosti kao atraktivnost potencijalne zemlje domaćina SDI.

Atraktivnost zemlje domaćina zavisi od raspoloživosti prirodnih resursa i različitog djelovanja ekonomskih, tehnoloških, socijalnih i političkih faktora u odnosu na druge zemlje.

MJERE ZA PRIVLAČENJE STRANOG KAPITALA

1) Otklanjanje barijera za ulaz i osnivanje stranih filijala

2) Poboljšanje tretmana stranih investitora – nacionalni tretman

3) Zaštita SDI

4) Promocija priliva SDI

a) Fiskalni podsticaji

b) Finansijski podsticaji

c) Regulatorni podsticaji

d) Ostali (sl.zone-Kina, Mex.)

GARANTOVANA PRAVA STRANIH ULAGAČA• Sloboda stranog ulaganja• Nacionalni tretman• Pravna sigurnost• Konverzija i sloboda plaćanja• Pravo na vođenje poslovnih knjiga, izrada finansijskih

izvještaja i revizija• Pravo na transfer dobiti i imovine• Povoljniji tretman, ukoliko je to propisima dozvoljeno

PODSTICAJI STRANIH ULAGAČA• Slobodan uvoz• Poreske i carinske olakšice• Carinska oslobođenja• Sticanje svojine na nepokretnostima• Pojednostavljena procedura registracije

Svjetski tokovi SDI u periodu 1970 – 2009. godine (u mlrd, godišnji prosjek); UNCTAD

Note: G-20 = 19 individual members economies of the G20, excluding the European Union, which is the 20th member, APEC= Asia-Pacific Economic Cooperation, TTIP = Transatlantic Trade and Investment Partnership, TPP = Trans-PacificPartnership, RCEP = Regional Comprehensive Economic Partnership, BRICS = Brazil, Russian Federation, India, Chinaand South Africa, NAFTA = North American Free Trade Agreement, ASEAN = Association of Southeast Asian Nations,MERCOSUR = Common Market of the South. Ranked in descending order of the 2013 FDI flows.

Jedinica za Investicioni ugovor OEBS-a, u naporu da sačini Indeks investicionih reformi za 2009., pripremila je upitnik koji je distribuiran na Zapadnom Balkanu distribuiran i u EU. Broj kompanija koje su učestvovale u ovoj anketi je 860 na Zapadnom Balkanu i 259 u EU.

Rezultati ankete su :

• Približno 40% ispitanika razmišlja o investiranju u ovaj region.

• Što se tiče prioritetnih destinacija za SDI na prvom mjesti je Srbija, koju slijedi Hrvatska. Ove dvije zemlje se smatraju atraktivnijim od, prema redoslijedu značaja, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, BJR Makedonije i Albanije.

• Najveći deo anketiranih kompanija tvrdi da investiraju u Zapadni Balkan putem spajanja i akvizicije; njih 49% vrši isključivo taj tip investiranja, a 39% se upustilo i u grinfild investicije. Preostale kompanije posluju samo kroz grinfild investicije.

• Povratne informacije prikupljene od anketiranih preduzetnika iz EU, koje se odnose na trenutnu klimu za SDI u regionu su pozitivne. U većini slučajeva, oni veruju da je klima poboljšana u posljednjoj deceniji. Većina ispitanika (91%) potvrđuje da su zemlje Zapadnog Balkana politički stabilnije nego u proteklih nekoliko godina.

• Anketirani preduzetnici iz EU identifikovali su kao glavne prepreke za SDI na Zapadnom Balkanu (po redoslijedu značaja):

1. Nivo korupcije;

2. Postojanje antikonkurentne/ nezvanične prakse;

3. Nesigurnost ekonomskih / regulatornih politika.

• Preduzetnici iz EU su takođe zabrinuti zbog slabe primjene principa protiv diskriminacije, odnosno principa nacionalnog tretmana i principa najpovlašćenije nacije.

• Na skali od 1 do 6 anti-konkurentska ili nezvanična praksa je dobila ocjenu od 4 do 6 od strane 51% anketiranih kompanija. S obzirom da 36% ispitanika nije moglo da odgovori na ovo pitanje, ovi rezultati naglašavaju da zbog neprimjenjivanja međunarodno priznatih propisa nije moguće dati mišljenje da je Zapadni Balkan povoljna lokacija za SDI.

• Anketirane kompanije iz EU se žale zbog nedovoljne zaštite i transparentnosti, što karakteriše investicionu klimu na Zapadnom Balkanu.

• Što se tiče kvaliteta postojeće infrastrukture, nekoliko kompanija je izjavilo da postoje velike razlike između uslova poslovanja u glavnim gradovima i drugim velikim urbanim centrima u odnosu na unutrašnjost. Neki investitori su se žalili zbog lošeg snabdijevanja strujom u regionu.

• Anketa je pokazala da mnogi preduzetnici iz EU imaju ograničeno znanje o mogućnostima za poslovanje i pitanjima koja se odnose na investiranje u Zapadni Balkan. Ovakav nalaz zahtijeva jaču strategiju za komunikacije, od strane relevantnih aktera (agencije za promociju investicija, privredne komore, itd.) po pitanju svih faktora za koje se smatra da utiču na privlačenje i zadržavanje SDI u regionu.

God

ina

2002

.

2003

.

2004

.

2005

.

2006

.

2007

.

2008

.

2009

.

2010

.

2011

.

Iznos 285 339 567 493 611 1520 637 177 220 290

Priliv SDI u BiH mil.EUR

Red.br. Zemlja % učešća

1. Srbija 20.75

2. Austrija 28.62

3. Hrvatska 10.81

4. Slovenija 11.75

5. Švajcarska 1.98

6. Holandija 2.50

7. Rusija 8.61

8. Njemačka 2.55

9. Turska 1.26

10. Italija 2.20

1-10 Ukupno 91.03

Rang zemalja prema visini SDI u BiH za period 2004.-2009.;

Pregled SDI po kompanijama i zemljama porijekla u periodu 1994.-30.06.2010. ;

SDI po sektorima ulaganja u BiH, period maj 1994.-30.06. 2010.

Međunarodno projektno investiranje

Projektno finansiranje bazira se na kombinovanju vlasničkog ulaganja (rizični kapital projekta) i zaduženja u odnosu koji se mora opredijeliti prema konkretnim potrebama projekta. Podrazumijeva se finansiranje određene ekonomske jedinice u kome se zajmodavci zadovoljavaju time da se inicĳalno oslanjaju na gotovinski tok i prihode ove ekonomske jedinice kao na izvor sredstava iz kojih će se krediti otplatiti, a na imovinu te ekonomske jedinice kao na obezbjeđenje za dati kredit.

Ovo implicira to da projekti koji se mogu realizovati na ovoj osnovi moraju biti dovoljno finansĳski isplativi da bi se iz njihovih prihoda u operativnoj fazi moglo generisati dovoljno sredstava da se podmire operativni rashodi projekta, da se izmire sve obaveze po osnovu zaduženja i da sponzorima ili vlasnicima projekta donesu odgovarajuće koristi (profit) za kapital koji su neposredno uložili.

Glavni učesnici u projektnom finansiranju su sponzori i finansĳeri projekta.

Sponzor projekta je strana koja “stoji iza” projekta i predstavlja njegovu ”pokretačku snagu”. To može biti vlada zemlje domaćina projekta koja njegovom realizacĳom ostvaruje neke nacionalne ili razvojne ciljeve. To može biti i neki samostalni entitet privatnog sektora ili konzorcĳum (na primjer, izvođača radova), ili je u pitanju buduću kupac (iz privatnog ili javnog sektora) proizvoda ili usluga projekta. Za sponzora projekta je ključna neka korist koja se ostvaruje realizacĳom projekta i za to je spreman da u različitoj mjeri, direktno ili indirektno, uđe u preduzetnički rizik, ali nastoji da se što veći dio teret finansiranja (i rizika) prenese na druge učesnike.

U ulozi finansĳera projekta, u raznim vidovima, može se pojavljivati širok spektar učesnika: banke (strane i domaće), finansĳske kompanĳe, investicioni fondovi, institucionalni investitori, međunarodne banke za finansiranje razvoja, lokalne banke za finansiranje razvoja, agencĳe za kreditiranje izvoza, proizvođači opreme, izvođači radova, kupci buduće proizvodnje / usluga projekta, itd. Njihovi motivi su veoma različiti i kreću se od klasičnog odobravanja kredita uz kamatu kao cijenu kapitala, do obezbjeđivanja plasmana ili izvora snabdijevanja, pa do širih nacionalnih i razvojnih ciljeva.

1. Priprema i procjena projekta i učesnika u projektu

Nĳe potrebno posebno naglašavati koliko je za uspjeh nekog projekta i projektnog finansiranja bitna dobra i kvalitetna prethodna priprema i adekvatna ocjena u pogledu njegove isplativosti sa aspekta investitora, odnosno šire društvene zajednice. Sa druge strane, za eksterne finansĳere, pogotovo one strane, ništa nĳe manje važna i procjena podobnosti investitora (sponzora / vlasnika projekta) i / ili projektne kompanĳe kao nosioca investicione aktivnosti

1. 1. Procjena projekta

Projekat se, prema metodologĳi UNIDO-a, definiše kao prijedlog investicĳe za stvaranje, proširenje i / ili razvoj određenih potencĳala u cilju povećanja proizvodnje robe i / ili usluga društva tokom određenog vremenskog perioda.

Svaki investicioni projekat ima uglavnom slijedeće osnovne faze svog projektnog ciklusa ili faze razvoja projekta i to:

1. identifikacĳa;

2. formulacĳa;

3. ocjena;

4. odluka;

5. implementacĳa (investicĳa);

6. operativna

1.2. Ocjena učesnika u projektu

Podobnim investitorom smatra se pravno ili fizičko lice koje ima potpunu sposobnost da obezbjedi potrebne uslove:

1. za uspješno obavljanje pripremnih radnji za investiranje kapitala u određeni investicioni objekat;

2. za uspješnu gradnju investicionog objekta ili njegovo pribavljanje na drugi način;

3. za efikasno trajno korišćenje, održavanje i obnavljanje aktiviranog investicionog objekta;

4. sigurno izvršavanje materĳalnih, finansĳskih i drugih obaveza koje proizilaze iz procesa investiranja u određeni investicioni objekat.

1.3. Finansĳska strategĳa projektnog finansiranja

Još u ranim fazama pripreme projekta, a posebno kod izrade finansĳskog dijela studĳe izvodljivosti značajan dio aktivnosti sponzora projekta i njegovih finansĳskih savjetnika se usmjerava analiziranje finansĳske pozicĳe projekta i izradu odgovarajućeg “finansĳskog paketa” projekta primjerenog njegovim konkretnim potrebama i mogućnostima, ali i prisutnim rizicima.

Ključno pitanje je realno sagledavanje raspoloživih izvora sredstava za finansiranje konkretnog projekta i njihov uticaj na finansĳsku pozicĳu projekta. Pri tome, može doći do situacĳe da se prvobitno predviđeni izvori finansiranja ne mogu obezbjediti u željenom obimu ili se ne mogu obezbjediti po prvobitno predviđenim uslovima i u tom slučaju se mora “redizajnirati’’ finansĳski paket.

1.4. Identifikacĳa rizika

Identifikacĳa i upravljanje rizikom je fundamentalna za uspjeh svakog posla i projekata. Ne postoji tako nešto kao što je apsolutna sigurnost u bilo kom poduhvatu, pogotovo ako je on kompleksan i sa velikim brojem učesnika. Stoga prije ulaženja u realizacĳu nekog posla i projekta treba identifikovati rizike koji su prisutni i predvidjeti postupke koji se moraju preduzeti da bi se ovi rizici držali pod kontrolom, odnosno da bi se njima na svojevrstan način “upravljalo” (Risk Management) za sve vrijeme “života” posla i projekta.

Osnovne vrste rizika u međunarodnim investicionim projektima su:

1. Rizik zemlje

2. Kreditni rizik

3. Rizik deviznih kurseva ili valutni rizik

4. Rizik kamatne stope

5. Ostali rizici: inflacioni rizik, rizik dobĳanja dozvola i licenci, rizik izvršavanja ugovornih obaveza, operacioni rizik, cjenovni rizik, rizik menadžmenta, rizik više sile, specifični rizici itd.

2. Korporativno ili projektno finansiranje

U tradicionalnom korporativnom finansiranju eksterni finansĳeri - kreditori se oslanjaju na ukupnu kreditnu sposobnost, odnosno ukupan bilans kompanĳe koja finansira neki projekat kao na izvor sredstava za otplatu zaduženja, a ne samo na konkretan projekat čĳa se realizacĳa finansira iz tog zaduženja. Ovdje je kompanĳa jedini dužnik i jedini vlasnik projekta i ona odgovara za preuzete obaveze svom svojom imovinom i snosi sav rizik realizacĳe i uspjeha projekta. Može se desiti da jedan projekat propadne ili ostvaruje gubitak, a da kompanĳa ukoliko je dovoljno finansĳski snažna nastavi sa daljim uspješnim poslovanjem, ali se može desiti i da neuspeh nekog projekta uništi kompanĳu, iako je imala druge uspješne projekte.

Postoji više međunarodnih izvora sredstava za finansiranje infrastrukturnih i investicionih projekata, od kojih su srazmjerno najvažnĳi međunarodne (strane) direktne investicĳe, međunarodni komercĳalni bankarski krediti, izvozni krediti, krediti međunarodnih razvojnih banaka, sredstva iz bilateralnih programa pomoći, finansĳski instrumenti tržišta kapitala, sredstva finansĳskih i investicionih kompanĳa itd. Dio međunarodnog finansiranja se može ostvariti i kroz specifične poslovne aranžmane, kao što je lizing, forfetiranje ili faktoring.

Garancĳe kod međunarodnog finansiranja

Garancĳe u raznim vidovima su značajan segment međunarodnog poslovnog i projektnog finansiranja. Garancĳe se mogu javiti u vidu garancĳa proizvođača opreme i postrojenja za njihove tehničko - tehnološke performanse, kao bankarske garancĳe za izvršenje pojedinih činidbenih i platežnih ugovornih obaveza u sklopu realizacĳe projekta ili kao razni oblici direktnog ili indirektnog jemstva za izvršenje pojedinih obaveza, ali i kao svojevrstan vid osiguranja od određenih rizika.

Sa aspekta odnosa sa inostranstvom i poslovnog finansiranja najznačajnĳe su činidbene i platežne garancĳe. Kod činidbenih garancĳa banka garantuje da će nalogodavac po garancĳi izvršiti neku radnju - činidbu, a u slučaju da nalogodavac ne izvrši garantovanu radnju bančina obaveza se transformiše u novac i banka izvršava svoju obavezu u novcu umesto u radnji koju nĳe izvršio dužnik. Najznačajnĳe činidbene garancĳe, koje su ujedno najčešće u međunarodnom prometu, su garancĳa za učešće na licitacĳi, garancĳa za dobro izvršenje posla i garancĳa za povraćaj avansa.

Za razliku od činidbenih garancĳa kod platežnih garancĳa obaveza glavnog dužnika i banke garanta su izražene u novcu i odnose se na istu radnju plaćanje. Najčešće platežne garancĳe su garancĳe za otplatu robnih kredita i garancĳe za otplatu finansĳskih kredita.

Pored klasičnih bankarskih garancĳa i onih u funkcĳi unapređenja izvoza, u vezi projektnog finansiranja pojavljuje se jedan specifičan konglomerat garancĳa i raznih oblika jemstava trećih lica koji u krajnjoj linĳi ima svrhu da obezbijedi finansiranje projekta, odnosno da obezbedi određeni stepen sigurnosti finansĳerima projekta. Kao treća lica, garanti u projektnom finansiranju se uglavnom pojavljuju isporučioci / prodavci robe, usluga i opreme za projekat, korisnici robe i usluga projekta, saugovarači u realizacĳi projekta i zainteresovane vladine agencĳe, itd.

PITANJA?

HVALA ZA PAŽNJU!

gfm-2 (1).pptx

Documents