Giriş

Ülkelerin ekonomik gelişmişliği ve kalkınma düzeyleri ile reka-bete dayalı özel girişimcilik arasında pozitif bir ilişki bulunmak-tadır. Diğer bir ifade ile, girişimciliğin geliştiği ülkelerin genelolarak refah düzeylerinde de artış olduğu günümüzde kalkınmışülke örneklerine genel olarak bakıldığında açıklıkla anlaşılmak-tadır. Çünkü girişimler, ekonomik kaynakların düşük üretkenlikalanlarından daha yüksek üretkenlik alanlarına aktarılmasını sağ-lamakta aynı zamanda yeni düşüncelerin doğması ve yaygınlaş-masına yardımcı olmaktadırlar. Ekonomik kaynakların etkin veverimli kullanılması ile üretim alanında yeni düşüncelerin bir-

leşmesi sanayide üretim artışı ve dolayısıyla refah artışını sağlar-ken aynı zamanda yeni endüstrilerin doğması için de ön ayak ol-maktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman girişimciliğin gelişmesi veyaygınlaşmasının ülkelerin kalkınması için hayati öneme sahipoldukları ortaya çıkmaktadır.

Günümüzün küresel ve rekabetçi dünyasında verimlik artışı sağ-layarak ekonomik büyümenin ana itici gücü olan girişimcilerinöncelikli olarak hayatta kalabilmeleri ve büyüyebilmeleri için re-kabetçi olmaları ve daha da önemlisi mevcut rekabet avantajlarınısürekli olarak koruyabilmeleri gerekmektedir. Dünyanın tek birpazar olma yönünde hızla ilerlediği ve ülkesel ve bölgesel eko-nomik entegrasyonların arttığı günümüzün iş dünyasında, fir-malar artık sadece bulundukları şehirdeki ve kendi ülkesindekirakipleri ile değil, bütün dünya genelindeki diğer üreticiler ilerekabet etmek durumundadırlar. Rekabet üstünlüğü sağlayabil-menin firmaların hayatta kalabilmesi ve büyüyebilmeleri için tekgeçerli yol olduğu günümüzde, girişimcilerimizin daha etkin, da-ha verimli olabilmeleri için rekabet güçlerini artırmaları gerek-mektedir. Girişimcilerin küresel rekabet ortamında rekabet güç-lerini artırmak ve yenilikçi girişimlerin uygun maliyetlerle haya-ta geçirebilmesi amacıyla güç birliği yaparak birlikte rekabet et-meleri gerekmektedir. Bu bağlamda firmaların birlikte rekabetkavramı çerçevesinde birleşmelerini ifade eden kümelenme stra-tejilerinin hayata geçirilmesi, hem girişimciler bazında mevcutkarlılıkların korunup daha da artırılabilmesi için hem de ülkemizbazında refah ve gelişmişliğin sağlanabilmesi için önemkazanmaktadır.

dosya REKABET VE KÜMELENME

78 Haziran 2009

Ali ÜnalEkonomi ve Sosyal

Araştırmalar Derneği

Girişimcilik ve KOBİ’ler içinKümelenme’nin Önemi

Ülkemizde sanayi işletmelerinin büyük bir çoğunluğunu teşkil

eden KOBİ’lerin kümelenme yaklaşımı ile yeniden yapılandırıl-

malarının, en büyük sorunlarımızdan olan istikrarlı büyümenin

sağlanması, işsizliğin azaltılması, yeni istihdam alanlarının oluş-

turulması ve sosyal kalkınmanın gerçekleştirilmesi alanlarında

bir çok kazanıp sağlayacağı yadsınamaz bir gerçektir. Bu bağ-

lamda bu çalışmada; girişimcilik ve kümelenme arasında kurul-

ması gereken ilişkiye ışık tutabilmek amacıyla öncelikle girişim-

cilik kavramı irdelenmiş, girişimciliğin sınıflandırılması yapılmış

ve temel girişimcilik fonksiyonlarına değinilmiştir. Devam eden

kısımda ise girişimcilerin rekabet avantajı sağlayabilmesinde kü-

melenme stratejilerinin rolü ve önemi vurgulanmıştır.

Girişimcilik Kavramı

İlk kez 18. Yüzyılın başlarında İrlandalı ekonomist Richard Can-

tillon tarafından henüz belirlenmemiş bir bedelle satmak üzere

üretimin girdilerini ve hizmetlerini bugünden satın alan ve üre-

ten kişi1 olarak tanımlanan girişim ve girişimciliğin günümüzde

çok çeşitli tanımları yapılmaktadır. Genel anlamıyla girişimcilik,

çevresel faktörlerden doğan fırsatlardan yararlanma ya da yeni

fırsatlar yaratabilme amacıyla ekonomik mal ya da hizmet üret-

mek için üretim faktörlerine sahip olma, örgütlenme yeteneği

ve risk alma faktörleri ile bağdaştırılmaktadır. Zamanla ekono-

mik gelişme sürecine bağlı olarak, girişimci kavramı da bir takım

değişmelere maruz kalmıştır2 .

Girişimcilik, toplumun gereksinim duyduğu, dolayısıyla talep

edilebilir bir malı veya hizmeti bulup onu üretmeye girişen ya-

ratıcılığı ile buna ön ayak olan kişi olarak tanımlanabilir. Giri-

şimci, üretim faktörlerini ele geçirip birleştirir, kar amacı güder

ve risklere katlanır3. Kendi amacına ulaşabilmesi için girişimci-

nin, pazarın fırsatlarını görebilen, insanların isteklerinde ortaya

çıkan değişiklikleri sezebilen ve bunu değerlendirebilen kişi ol-

ması gerekir. Girişimci karlı gördüğü bir iş için sermayesini ve

emeğini riske ederek pazara katılma cesareti gösteren kişi ola-

rak da tanımlanabilir. Riskleri üstlenme, başarı yöneliminin yük-

sek olması ve yeniliklere açık olma da girişimcilerin sahip olma-

ları gereken önemli özelliklerdendir4.

Girişimciliğin Sınıflandırılması

Girişimciliğin sınıflandırılması ile ilgili çeşitli görüşler ve farklı sı-

nıflandırmalar mevcuttur. Öncelikle girişimciler kamu girişimci-

leri ve piyasa ekonomisi içinde yer alan girişimciler olarak sı-

nıflandırabilinir. Kamu girişimcileri genellikle kısıtlamalar çerçe-

vesinde dışarıdan gelen dürtülerle karar veren girişimcilerdir. Pi-

yasa ekonomisi içerisinde yer alan girişimciler dinamik ve ola-

ğan girişimci olarak ikiye ayrılabilir. Dinamik girişimciler sadece

ürünlerdeki ve süreçlerdeki değişimle ilgilenmemekte aynı za-

manda yeni pazarlar, hammadde kaynakları ve örgütlenme bi-

çimleri aramaktadır. Bu tür girişimcilerin en büyük özelliği mev-

cut ile yetinmeyip her zaman yenilik ve inovasyonlar meydana

getirerek ekonomik gelişmenin öncüğünü üstlenirler. Olağan gi-

rişimci ise; yeni bir şeyler ortaya koymak yerine mevcut şartlar ile

yetinen ve dinamik girişimcinin açtığı yolda ilerleyen girişimci

türüdür. Diğer bir sınıflandırmaya göre ise girişimciler fırsat gi-

rişimcileri ve yaratıcı girişimciler olarak tanımlandırılmıştır. Buna

göre fırsat girişimciliği temelde, pazardaki mevcut fırsatları gö-

rerek ya da potansiyel fırsatları sezinleyerek mevcut olan bir mal

ve hizmeti pazara sunmaktır. Bu fırsat, mevcut bir mal ve hiz-

metin pazara yeterince sunulmaması veya pazarda hiç olmama-

sı ya da mevcut işletmelerin istenilen kalitede hizmeti pazara su-

namamalarından kaynaklanır. Yaratıcı girişimcilik ise, yeni bir fi-

kir veya buluşun ya da mevcut olan bir mal ve hizmetin dizayn,

fiyat kalite gibi yönlerden iyileştirilerek pazara sunulmasıdır5.Ül-

kemizdeki girişimcilik faaliyetleri genel olarak değerlendirildi-

ğinde fırsat girişimciliğinin daha büyük bir paya sahip olduğu gö-

rülmektedir. Öte yandan, günümüzde başarılı olmuş şirketlerin

ürettikleri ürünlerde fark yaratabilen, inovasyon yapabilen fir-

malar olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum bize günümüzün

rekabetçi dünyasında var olabilmek için yaratıcı girişimcilik an-

layışının benimsenmesi gerektiğini ve gelecekteki girişimcilik tar-

zının bu yönde şekilleneceğini göstermektedir.

Girişimciliğin Fonksiyonları

Günümüz girişimcilerin üstlendikleri ve yerine getirdikleri bazı

fonksiyonlar bulunmaktadır6. Bunlardan başlıcaları;

• Bir iş fikrini ve düşünceyi işletme-girişim haline getirerek

üretim ve pazarlama yapmak

dosya Rekabet ve Kümelenme / Girişimcilik ve KOBİ’ler için Kümelenme’nin Önemi

79Haziran 2009

dosya Rekabet ve Kümelenme / Girişimcilik ve KOBİ’ler için Kümelenme’nin Önemi

80 Haziran 2009

• Başkalarının göremediği fırsatlardan yararlanma• Yeni ve potansiyel pazarlar oluşturma• Yeni teknoloji geliştirerek mal ve hizmet üretme• Yeni potansiyel kaynakların üretimde kullanılarak insanlığınhizmetine sunulmasını sağlama• İş hayatında değişimi sağlama • İşsizliğin azaltılmasını ve istihdamın artırılmasını sağlama • Ekonomik gelişme ve kalkınmayı sağlama

Yukarıda sıralanan fonksiyonlar genel olarak değerlendirildi-ğinde girişimlerin toplum açısından yarattıkları faydanın ilk ola-rak yeni iş fikirlerinin doğması ve gelişmesi alanında olduğugörülmektedir. Girişimciler iş hayatında ve piyasadaki boşlukla-rı, fırsat ve potansiyelleri değerlendirerek ekonomik katkı sağla-maktadırlar. Aynı zamanda üretecekleri mal hizmetleri farklı ke-simlerin beğenisine sunarak potansiyel pazarlar oluşmasının daönünü açmaktadırlar. Girişimcilerin kar marjlarını artırabilmegüdüsüyle ürünlerinde yenilikler yapma ihtiyacının doğması on-ları yeni teknolojiler kullanmaya teşvik etmekte bu da mevcutteknolojinin gelişmesine yardımcı olmaktadır.

Bu durum aynı zamanda yeni gelişen teknolojilere uygun olarakiş hayatının kalitesinin iyileştirilmesi konusunda yol gösterici ol-maktadır. Girişimcilerin sağladığı en büyük toplumsal fayda iseişsizliğin azaltılması ve yeni kurulan iş olanaklarının istihdamı ar-tırıcı etkiler yaratması alanındadır. Kurulan iş yerleri işsizliğin az-altılmasını sağlamakla birlikte ayrıca öncelikle bulunduğu bölge-nin, sonrasında ülkenin ekonomik gelişmesi ve kalkınmasınınsağlanması açısından oldukça önemlidir.

Kümelenme Kavramının Girişimciler İçin Önemi

Ülkemizde girişimcilerin karşılaştıkları bir çok farklı sorun bu-

lunmaktadır. Bu sorunlar girişimcilerin teknik kökenli olmama-

sından dolayı piyasaya yönelik olarak düşünme ve değerlendir-

me konusunda başarısız olmalarından, yatırımların etkin bir plan-

lama ile yapılamamasına, kurumsallaşmanın yeterince sağlana-

mamasından bilgi eksikliğine kadar farklılık ve çeşitlilik göster-

mektedir. Mevcut olan bu sorunlara ek olarak yaşadığımız küre-

selleşme olgusu da girişimciler için bir yandan fırsatlar oluştu-

rurken diğer yandan bazı sorunları da beraberinde getirmiştir.

Küreselleşme ile birlikte tüketim kalıpları hızla değişmeye baş-

lamış, yenilik yaratma, maliyet avantajı sağlama ve pazarlamanın

rekabetin temel unsurları haline gelmesi girişimcilerin işlerini

daha da zorlaştırmıştır. Değişen dünya koşulları içerisinde Re-

kabet avantajı sağlamanın işletmeler için hayati öneme sahip ol-

maya başlaması, girişimciler için kümelenme kavramını bilmeyi

ve yatırım stratejilerini bu kavram üzerine oturtulmasını olduk-

ça önemli hale getirmektedir. Çünkü temel anlamıyla kümelen-

me; aynı sektörde faaliyet gösteren, aralarında işbirliği ve aynı

zamanda rekabet olan işletmelerin, onlara mal/hizmet sunan

tedarikçilerin, ilgili kurumsal yapıların aynı coğrafi bölgede

yoğunlaşmaları ile rekabet avantajı oluşturulmasını esas

almaktadır.

Rekabet avantajını esas alan uluslararası ticaret teorilerinin ge-

nelinde, ülkelerin sağlamış olduğu nisbi rekabet avantajlarının

ülke toprağı, doğal kaynaklar ve nüfus gibi faktör havuzlarından

kaynaklandığı ve bu faktörlerden elde edilecek rekabetçilik gü-

cünün sonraki nesillere bırakılabileceği ifade edilir.

Girişimciler iş hayatında ve piyasadakiboşlukları, fırsat ve potansiyellerideğerlendirerek ekonomik katkısağlamaktadırlar. Aynı zamandaüretecekleri mal hizmetleri farklıkesimlerin beğenisine sunarak

potansiyel pazarlar oluşmasının daönünü açmaktadırlar. Girişimcilerinkar marjlarını artırabilme güdüsüyle

ürünlerinde yenilikler yapma ihtiyacınındoğması onları yeni teknolojiler

kullanmaya teşvik etmekte bu damevcut teknolojinin gelişmesine

yardımcı olmaktadır.

“

”

Kümelenme kavramının yaratıcısı olan Micheal Porter ise ulusla-

rın kalifiye işgücü, güçlü teknoloji, bilgi birikimi ve kültür gibi

kendi ileri faktör havuzlarını yaratabileceğini ileri sürer. Porter,

Ulusal Avantajın Belirleyici Unsurlarını Rekabet Elması Modeli ile

açıklamıştır. Porter, bu model ile firmaların rekabet avantajı ge-

liştirmelerinde etkiye sahip dört faktörden bahsetmektedir7.

Elmasın dört köşesinde “faktör koşulları”, “talep koşulları”, “fir-

ma stratejisi ve rekabet yapısı” “ilgili ve destekleyici endüstrilerin

varlığı” vardır. Porter, elmas modelini hangi firma ve endüstrile-

rin rekabet avantajına sahip olduğunu tespit etmekte kullan-

mıştır ve ilgili ve destekleyici endüstrilerin önemi, kümelenme-

lere olan ilgiyi teşvik etmiştir. Elmas Modelindeki her nokta ve el-

mas modelinin bütünü ulusal nispi avantajlara götürecek dört

bileşeni etkiler. Bunlar; kaynaklara ve becerilere erişim; kurulu-

şun, bu kaynaklarla ve becerilerle hangi fırsatları değerlendire-

ceği kararı; birimlerin hedefleri; kuruluşlar üzerindeki yenilik ve

yatırım baskısıdır.

Elmas Modelinde, bir bileşenin etkisi diğerlerine de bağlıdır. Ör-neğin girdi dezavantajları yeterli rekabet olmadıkça firmalarıyenilikçi olmaya itmeyecektir. Elmas Modeli aynı zamanda ken-di kendini kuvvetlendirme modelidir. Örneğin yüksek rekabetseviyesi yegâne özelleşmiş girdilerin oluşumuna neden olur.

Kamunun üzerine düşen görevler ise;

• Geliştirilmiş standartlar ile işletmeleri performanslarını yük-

seltmek için cesaretlendirmek,

• Talep görecek ürünlerin önceden tespit edip modellemek,

• Özelleştirilmiş girdi üretimine odaklamak,

• Bölgesel rekabeti engelleyecek direkt birliktelikleri (tekelleş-

me) kısıtlandırmaktır.

Porter, orijinal tezini bir bütün olarak tüm ulusa uygularken, eko-

nomik faaliyetlerinin büyük bir kısmının bölgesel düzeyde ger-

çekleştiğini fark etmiştir. Böylece, teorileri daha çok bölgelere

uygulanmaya başlanmıştır.

Ülkemizde üretim ve istihdamın çok önemli bir kısmını oluştu-

ran ve Türkiye’nin asıl girişimcilik ruhunu temsil eden KOBİ’ler

sadece ülkemizde değil AB ülkelerinde de istihdamın asıl yükü-

nü taşımaktadırlar. Avrupa Yatırım Bankası (EIB) tarafından 2005

yılında yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre KOBİ’ler ve Mik-

ro işletmelerin AB’de istihdamın yüzde 71.90’ını sağlamakta ol-

duğu tespit edilmiştir. Bu durum küreselleşme ile birlikte gelişen

esnek üretim anlayışının bir sonucu olarak küçük işletmelerin

öneminin artmış olduğunun bir göstergesidir. İstihdama yaptığı

katkıları bu derece önemli olan KOBİ’lerin büyüme, rekabet gü-

cü ve istihdama yaptıkları katkılarının en yüksek düzeye çıkarı-

labilmesi için AB, KOBİ’ler yararına olan politikalarını güçlendir-

meye ve koordine etmeye çalışmaktadır. Bu bağlamda, üye dev-

letler ve Birlik, KOBİ’lerin potansiyelini bir dizi önlemle destek-

lemeye çalışmaktadır. AB tarafından 1996 yılında kabul edilen

Entegre Program(Integrated Programme) ile birliğin KOBİ poli-

tikası oluşturulmuş ve oluşturulan bu politika beş temel amaca

yönelik olarak ortaya konmuştur. Bu amaçlar;

• İşletmelerin içinde bulunduğu idari ve düzenleyici ortamın

geliştirilmesi,

• Finansal ve mali ortamın geliştirilmesi,

• KOBİ’lerin Avrupalılaşmasına ve uluslar arasılaşmasına yardım

edilmesi,

• KOBİ rekabet gücünün artırılması,

• Girişimciliğin ve özel hedef gruplarının teşviki olarak

sıralanabilir8.

dosya Rekabet ve Kümelenme / Girişimcilik ve KOBİ’ler için Kümelenme’nin Önemi

81Haziran 2009

Rekabet avantajını esas alanuluslararası ticaret teorilerinin

genelinde, ülkelerin sağlamış olduğunisbi rekabet avantajlarının ülke

toprağı, doğal kaynaklar ve nüfus gibifaktör havuzlarından kaynaklandığı ve

bu faktörlerden elde edilecekrekabetçilik gücünün sonraki nesillere

bırakılabileceği ifade edilir.

“

”

dosya Rekabet ve Kümelenme / Girişimcilik ve KOBİ’ler için Kümelenme’nin Önemi

82 Haziran 2009

Bu hedeflere ulaşmak için özellikle KOBİ rekabet gücünün artı-

rılması doğrultusunda Michael Porter tarafından ortaya konulan

kümelenme yaklaşımı esas alınmış ve AB bünyesinde bir çok kü-

melenme projesi gerçekleştirilmiştir.

Sonuç

Günümüzde değişim süreci önemli ölçüde hızlanmıştır. Değişi-

min hızı sadece teknolojide değil , ekonomik ve sosyal alanlarda

da kendini göstermektedir. Dünyadaki hızlı değişime ayak uy-

durmak ve toplumsal refahı arttırmak ancak ve ancak girişimci-

lik olgusuna gereken önemin verilmesiyle mümkün olacaktır.

Çünkü bu olgu bireysel olarak kişilerin başarısından çok, ulusal

ekonominin gelişimine ve başarısına katkıda bulunacaktır. Sa-

nayi toplumundan bilgi toplumuna geçişte en önemli üretim fak-

törü insandır. Günümüzde insan faktörünün fiziksel gücü yerine

fikri gücü önem taşımaya başlamıştır. Bu durum ise eğitimin, ni-

telikli iş gücü sağlamadaki önemini belirtmektedir. Bir toplum-

da var olan girişimciler ve onların nitelikleri de toplumun geliş-

mişlik seviyesinin değişimi ile yakından ilişkilidir. Çünkü giri-

şimciler öncelikle kendileri kar elde etmek için giriştikleri üretim

faaliyetleri ile istihdam ve katma değer yaratarak toplumun ge-

lişmesinde ve ekonomik kalkınmanın sağlanması alanında ciddi

misyonlar yüklenmektedirler. Ülkemizin üretim ve istihdam ya-

pısı incelendiğinde ise girişimcilerimizin genellikle KOBİ olarak

ifade edilen küçük ve orta boy işletmelerde yoğunlaştıkları gö-

rülmektedir. Aslında bu durum küreselleşmenin yol açtığı esnek

üretim yapma anlayışının ülkemize yansımasıdır. Bu bağlamda

bakıldığı zaman, KOBİ’lerin, Dünya ekonomisindeki rolünün gi-

derek artmakta ve önem kazanmakta olduğu görülmektedir. KO-

Bİ’ler, yeni istihdam alanları yaratılmasındaki katkıları, piyasa ko-

şullarındaki değişikliklere uyum sağlama yetenekleri, ekonomik

ve sosyal kalkınmanın sağlanmasındaki etkileri ile gelişmiş ve ge-

lişmekte olan ülke ekonomilerinde gün geçtikçe daha vazgeçil-

mez olmaktadırlar. Girişimcilik kavramı ise özellikle gelişmekte

olan ülkeler için çok büyük önem taşımaktadır. Girişimciliğin tes-

vik edilmesiyle birlikte gelişmekte olan ülkelerin istihdam oran-

ları, uluslararası pazarlardaki rekabet güçleri ve dolayısıyla refah

ve gelişmişlik düzeyleri artacaktır. KOBİ'lerin ve girişimciliğin ül-

kelerin ekonomisinde oynadıkları rol göz önüne alındığında, söz

konusu kavramların ekonomik ve sosyal açıdan taşıdıkları önem

ortaya çıkmaktadır. Girişimcilik kavramı; teknolojik gelişmele-

rin, yeni ürün ve hizmetlerin pazara sunulmasında, daha etkili

ve verimli çalışan kurumlar yaratılmasında çok büyük bir önem

taşımaktadır. Yeni kurulan veya faaliyette bulundukları pazarlara

yeni açılımlar getiren firmalar istihdama da olumlu yönde katkı-

da bulunacak ve ülke ekonomisinin gelişmesinde önemli rol oy-

nayacaklardır.

Girişimcilerin ve KOBİ’lerin istihdam alanındaki katkılarını artı-

rabilmeleri içinde dünyadaki gelişmeleri ve rekabeti iyi takip

ederek buna göre üretim yapmaları gerekmektedir. Bu süreç

bir yandan KOBİ’lerin esnek ve dinamik yapılarının önemini ar-

tırırken öte yandan rekabetin yoğunlaştığı bir ortamda kalite ve

verimliliğin önemli hale gelmesine neden olmaktadır. Rekabe-

tin öneminin gittikçe artması da ortaklaşa rekabet ve stratejik iş-

birliğini zorunlu hale getirmektedir. Bu bağlamda ortak değer

üretebilme kabiliyetini de ifade eden bölgesel kümelenme çalış-

maları önem kazanmaktadır. Bölgesel ve sektörel kümelenme

çalışmalarının yaygınlaşması da, Türkiye’nin üretim ve istihdam

merkezleri olan KOBİ’lerin dünya ile bütünleşmesini sağlayarak

daha etkin, daha verimli, daha rekabetçi ve dolayısıyla daha faz-

la istihdam sağlayıp ülke kalkınması için daha fazla dışşal fayda

üretebilmelerinin yolunu açacaktır

Dipnotlar

1. Murphy, AE.(1986) Richard Cantillon: Enterpreneur and Economist,

New York: Oxford University Press.

2. Müftüoğlu, M.T(1998) İşletme İktisadı, Turhan Kitabevi, Ankara

3. Koçel, T(2005) İşletme Yöneticiliği, Beta Yayınevi, İstanbul

4. Kutanış, Ö(2006) Girişimci Kadınlar, Değişim Yayınları, İstanbul

5. Çelik A., Akgemci T.(1998) Girişimcilik Kültürü ve KOBİ’ler, Nobel

Yayın Dağıtım, Konya

6. Tekin,M(1999) Girişimcilik, Damla Ofset, Konya

7. Ertem, C.(2008) ;Kümelenme Türkiye İçin Sanayileşme Modeli

Olabilir mi ? (www.cemilertem.com ) Erişim Tarihi: 20 Nisan 2009

8. Michael Porter, Kümeler ve Rekabetin Ekonomisi. Harvard Business

Review, 1998