Görünüş məsafəsinin növləri. Görünüş məsafəsinin növləri. Görünüş məsafəsinin təyiniGörünüş məsafəsinin təyini

Mühazirəçi: Mühazirəçi: MMəlikov B.M.əlikov B.M.

MİLLİ AVİASİYA MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASIAKADEMİYASI

ВидимостьВидимость – – fon və müxtəlif predmetlər arasında şərti fon və müxtəlif predmetlər arasında şərti rəng və parıltı fərqi ilə obyektlərin müşahidəsidir. Görünüş rəng və parıltı fərqi ilə obyektlərin müşahidəsidir. Görünüş görünüş məsafəsi (hansı uzaqlığı görmək mümkündür) və görünüş məsafəsi (hansı uzaqlığı görmək mümkündür) və görünüş dərəcəsi (hansı dərəcədə görmək mümkündür) ilə görünüş dərəcəsi (hansı dərəcədə görmək mümkündür) ilə xarakterizə olunur. Aviasiyanın meteoroloji təminatında xarakterizə olunur. Aviasiyanın meteoroloji təminatında görünüş məsafəsi adlandırılan görünüş əsas əhəmiyyət kəsb görünüş məsafəsi adlandırılan görünüş əsas əhəmiyyət kəsb edir. İrəlidə bu termindən də istifadə edəcəyik.edir. İrəlidə bu termindən də istifadə edəcəyik.

Görünüş məsafəsi dedikdə gündüz vaxtı görünən və Görünüş məsafəsi dedikdə gündüz vaxtı görünən və təyin olunan obyektlərə və gecə vaxtı işıq oriyentirlərinə qədər təyin olunan obyektlərə və gecə vaxtı işıq oriyentirlərinə qədər olan maksimal məsafə başa düşülür. Görünüş məsafəsinin olan maksimal məsafə başa düşülür. Görünüş məsafəsinin nəzəri maksimal qiyməti 350 km, real görünüş məsafəsi isə nəzəri maksimal qiyməti 350 km, real görünüş məsafəsi isə nadir hallarda 200 km-ə çatır.nadir hallarda 200 km-ə çatır.

Müəyyən meteoroloji hadisələrdə görünüş məsafəsi bir Müəyyən meteoroloji hadisələrdə görünüş məsafəsi bir neçə on metrə qədər azala bilir, lakin, məhz bu məhdud neçə on metrə qədər azala bilir, lakin, məhz bu məhdud görünüş məsafəsi aviasiyada maraq doğurur.görünüş məsafəsi aviasiyada maraq doğurur. MA-nın yerüstü mütüoroloji təminatın tələblərinə MA-nın yerüstü mütüoroloji təminatın tələblərinə uyğun olaraquyğun olaraq mülki aviasiyada yer səthində görünüş mülki aviasiyada yer səthində görünüş məsafəsinin iki xarakteristikasından istifadə olunur: yuxarıda məsafəsinin iki xarakteristikasından istifadə olunur: yuxarıda müzakirə edilən görünüş məsafəsi və müzakirə edilən görünüş məsafəsi və UEZ-də görünüş UEZ-də görünüş məsafəsiməsafəsi. UEZ-də görünüş məsafəsi dedikdə, . UEZ-də görünüş məsafəsi dedikdə, UEZ-in ox UEZ-in ox xəttində yerləşən təyyarənin pilotunun UEZ-in markorovkası xəttində yerləşən təyyarənin pilotunun UEZ-in markorovkası və ya UEZ-in ox xəttini bildirən işıqları görə bildiyi maksimal və ya UEZ-in ox xəttini bildirən işıqları görə bildiyi maksimal məsafəyə başa düşülür. məsafəyə başa düşülür.

Görünüş məsafəsi cisimlərin, işıqlanmanın forma və Görünüş məsafəsi cisimlərin, işıqlanmanın forma və ölçülərindən, fonun və predmetin rəngi və parlaqlığından, ölçülərindən, fonun və predmetin rəngi və parlaqlığından, həmçinin atmosferin şəffaflığından asılıdırhəmçinin atmosferin şəffaflığından asılıdır..

Cisimlərin bucaq ölçüləri müşahidəçinin görmə Cisimlərin bucaq ölçüləri müşahidəçinin görmə itiliyindən böyük olmalıdır. İnsanın normal görmə itiliyi -1 itiliyindən böyük olmalıdır. İnsanın normal görmə itiliyi -1 bucaqlıq dəqiqədir, başqa sözlə desək, obyektin ölçüsü ona bucaqlıq dəqiqədir, başqa sözlə desək, obyektin ölçüsü ona qədər olan məsafdən 1/150 dəfə kiçikdir olarsa, insan gözü qədər olan məsafdən 1/150 dəfə kiçikdir olarsa, insan gözü onu görə bilmir. Lakin, bəzi hallarda insan gözünün itiliyi onu görə bilmir. Lakin, bəzi hallarda insan gözünün itiliyi daha böyük olur.daha böyük olur.

Cismin forması da görünüş məsafəsinə təsir edir. Cismin forması da görünüş məsafəsinə təsir edir. Kəskin Kəskin seçilən sərhədlərə malik obyektlər (bina, qüllə və s.) seçilən sərhədlərə malik obyektlər (bina, qüllə və s.) kənarları az seçilən obyektlərə nisbətən yaxşı görünürlər. kənarları az seçilən obyektlərə nisbətən yaxşı görünürlər.

Görünüş məsafəsi həmçinin işıqlanmadan da asılıdır. Görünüş məsafəsi həmçinin işıqlanmadan da asılıdır. Ekstremal işıqlandırma şəraitində ( aysız gecə zamanı cism Ekstremal işıqlandırma şəraitində ( aysız gecə zamanı cism və ya günəş fonunda top və s.) obyektlər seçilməz olurlar. və ya günəş fonunda top və s.) obyektlər seçilməz olurlar. Günün işıqlı vaxtında müxtəlif şəraitlərdən asılı olaraq Günün işıqlı vaxtında müxtəlif şəraitlərdən asılı olaraq müşahidə obyektləri müşahidəçi tərəfindən görünə bilir.müşahidə obyektləri müşahidəçi tərəfindən görünə bilir.

Görünüş məsafəsi müəyyən dərəcədəmüşahidəçidən Görünüş məsafəsi müəyyən dərəcədəmüşahidəçidən də asılıdır, buna görə də də asılıdır, buna görə də MA-nın yerüstü mütüoroloji MA-nın yerüstü mütüoroloji təminatın tələblərinə uyğun olaraq müşahidəçinin görmə təminatın tələblərinə uyğun olaraq müşahidəçinin görmə qabiliyyəti korreksiya ilə hər iki gözundə 1,0 olmalıdır və qabiliyyəti korreksiya ilə hər iki gözundə 1,0 olmalıdır və müşahidəçi ildə bir dəfə okulist müayinəsindən keçməlidir.müşahidəçi ildə bir dəfə okulist müayinəsindən keçməlidir.

UEZ-də görünüş məsafəsi UEZ-də görünüş məsafəsi (RVR). Şaquli görünüş məsafəsi(RVR). Şaquli görünüş məsafəsi

UEZ-də görünüş məsafəsi dedikdə, UEZ-də görünüş məsafəsi dedikdə, UEZ-in ox xəttində UEZ-in ox xəttində yerləşən təyyarənin pilotunun UEZ-in markorovkası və ya yerləşən təyyarənin pilotunun UEZ-in markorovkası və ya UEZ-in ox xəttini bildirən işıqları görə bildiyi maksimal UEZ-in ox xəttini bildirən işıqları görə bildiyi maksimal məsafəyə başa düşülür. məsafəyə başa düşülür.

Müşahidə UEZ boyunca cihazlar vasitəsilə və ya günün Müşahidə UEZ boyunca cihazlar vasitəsilə və ya günün qaranlıq vaxtında görünüşü qiymətləndirmək məqsədilə tək-qaranlıq vaxtında görünüşü qiymətləndirmək məqsədilə tək-tək quraşdırılmış işıq dirəklərinə (60VT lamlapar) əsasən tək quraşdırılmış işıq dirəklərinə (60VT lamlapar) əsasən aparılır.aparılır.

Görünüş məsafəsi dəyişkən olduğuna görəgörünüş Görünüş məsafəsi dəyişkən olduğuna görəgörünüş məsafəsini ölçən cihazlar hər iki kursun MÖS (məsafəsini ölçən cihazlar hər iki kursun MÖS (СДП) СДП) yanında yanında və UEZ-in ortasında quraşdırılır. Hava məlumatına daxil və UEZ-in ortasında quraşdırılır. Hava məlumatına daxil edilir:edilir:

aa)) UEZ-in uzunluğu 2000 m və az olduqda - UEZ-in uzunluğu 2000 m və az olduqda - görünüş məsafəsinin UEZ-in hər iki qurtaracağında ölçülmüş görünüş məsafəsinin UEZ-in hər iki qurtaracağında ölçülmüş iki qiymətindən ən kiçiyiiki qiymətindən ən kiçiyi;;

bb)) UEZ-in uzunluğu UEZ-in uzunluğu >2000 >2000 m olduqda - görünüş m olduqda - görünüş məsafəsinin işçi start və UEZ-in ortasında ölçülmüş iki məsafəsinin işçi start və UEZ-in ortasında ölçülmüş iki qiymətindən ən kiçiyi.qiymətindən ən kiçiyi.

ОВИ ОВИ işıq sistemi istifadə olunan aerodromlarda görünüş işıq sistemi istifadə olunan aerodromlarda görünüş məsafəsi alatoran və gecə zamanı 1500 m və daha az olduqda, məsafəsi alatoran və gecə zamanı 1500 m və daha az olduqda, gündüz isə 1000 m və daha az olduqda görünüş məsafəsinin gündüz isə 1000 m və daha az olduqda görünüş məsafəsinin cədvllər vasitəsilə cədvllər vasitəsilə ОВИОВИ görünüşünə çevrilməsi həyata keçirilir görünüşünə çevrilməsi həyata keçirilir və bu qiymət aviaməlumata daxil edilir. Görünüş məsafəsinin və bu qiymət aviaməlumata daxil edilir. Görünüş məsafəsinin ОМИ ОМИ görünüşə çevrilməsi yalnız gecə saatlarında həyata görünüşə çevrilməsi yalnız gecə saatlarında həyata keçirilir. keçirilir.

Şəkil 1. Uçuş görünüşü

Şaquli görünüş məsafəsi Şaquli görünüş məsafəsi – – şaquli istiqamətdə gündüz şaquli istiqamətdə gündüz işıqlandırılmayan və gecə işıqlandırılan obyektlərə qədər işıqlandırılmayan və gecə işıqlandırılan obyektlərə qədər görünən maksimal məsafədir. Aşağıya doğru şaquli görünüş görünən maksimal məsafədir. Aşağıya doğru şaquli görünüş məsafəsi adətən buludun aşağı sərhəddinin hündürlüyü, daha məsafəsi adətən buludun aşağı sərhəddinin hündürlüyü, daha doğrusu yer səthini görmək mümkün olan səviyyə ilə doğrusu yer səthini görmək mümkün olan səviyyə ilə eyniləşdirilir. Yuxarıya doğru şaquli görünüş məsafəsi kabində eyniləşdirilir. Yuxarıya doğru şaquli görünüş məsafəsi kabində olan pilotun kabindən yuxarıda gördüyü obyektlərə (nisbətən olan pilotun kabindən yuxarıda gördüyü obyektlərə (nisbətən yuxarı eşelonlarda yerləşmiş bulud, təyyarə və s.) qədər olan yuxarı eşelonlarda yerləşmiş bulud, təyyarə və s.) qədər olan məsafə ilə bərabərləşdirilir. məsafə ilə bərabərləşdirilir.

Görünüşün pisləşmə səbəbləri. Görünüşün pisləşmə səbəbləri. Yağıntıların düşməsi. Duman və çən. Yağıntıların düşməsi. Duman və çən.

Radiasiya dumanları. Adveksiya Radiasiya dumanları. Adveksiya dümanları. Cəbhə dumanları. Sis. dümanları. Cəbhə dumanları. Sis. Tüstü. Qum və toz. Vulkan külü.Tüstü. Qum və toz. Vulkan külü.

Görünüş məsafəsini pisləşdirən əsas meteoroloji Görünüş məsafəsini pisləşdirən əsas meteoroloji hadisələrə boran, duman, qum və toz fırtınalarıvə sisi aid hadisələrə boran, duman, qum və toz fırtınalarıvə sisi aid etmək lazımdır.etmək lazımdır.Yağıntılar aşağıdakı əsas növlərə bölünürlər.Yağıntılar aşağıdakı əsas növlərə bölünürlər.

Aramsız yağıntılarAramsız yağıntılar.. Orta intensivliyə və böyük Orta intensivliyə və böyük davamiyyətə malik yağıntılardır. Aramsız yağıntılar bir qayda davamiyyətə malik yağıntılardır. Aramsız yağıntılar bir qayda olaraq eyni zamanda böyük sahədə müşahidə olunurlar. Bu olaraq eyni zamanda böyük sahədə müşahidə olunurlar. Bu yağıntılar cəbhə xarakterli laylı-yağış buludlarından yağış, qar yağıntılar cəbhə xarakterli laylı-yağış buludlarından yağış, qar və ya sulu qar şəklində düşür. Bəzən (çox nadir hallarda ilin və ya sulu qar şəklində düşür. Bəzən (çox nadir hallarda ilin soyuq dövründə) aramsız yağıntılar yüksək-laylı buludlardan soyuq dövründə) aramsız yağıntılar yüksək-laylı buludlardan da müşahidə olunur.da müşahidə olunur.

Leysan yağıntılar.Leysan yağıntılar. Dayanıqsız hava kütləsi və Dayanıqsız hava kütləsi və soyuq cəbhə yağıntıları olub leysan yağış, qar, sulu soyuq cəbhə yağıntıları olub leysan yağış, qar, sulu qar və ya dolu şəklində düşür. Adətən bu yağıntılar qar və ya dolu şəklində düşür. Adətən bu yağıntılar qısamüddəli və böyük intensivliyə malik olur. qısamüddəli və böyük intensivliyə malik olur. Çiskin və yabuz kristalları.Çiskin və yabuz kristalları. Bu yağıntılar sıx laylı Bu yağıntılar sıx laylı buludlardan düşürlər (aşağı temperatur zamanı buz buludlardan düşürlər (aşağı temperatur zamanı buz kristalları). Nadir halalrda bu yağıntılar dayanıqlı hava kristalları). Nadir halalrda bu yağıntılar dayanıqlı hava kütləsində formalaşmıç laylı-topa buludlardan kütləsində formalaşmıç laylı-topa buludlardan düşürlər. düşürlər.

Formasına görə yağıntıların aşağıdakı növləri Formasına görə yağıntıların aşağıdakı növləri fərqləndirilir.fərqləndirilir.

ÇiskinÇiskin- - 0,5 mm diametrə malik çoxlu sayda kiçik su 0,5 mm diametrə malik çoxlu sayda kiçik su damcılarından ibarət bircins yağıntılar. Yağıntının intensivliyi damcılarından ibarət bircins yağıntılar. Yağıntının intensivliyi 0,25 mm/saat, damcıların düşmə sürəti isə adətən 2 m/s-dən 0,25 mm/saat, damcıların düşmə sürəti isə adətən 2 m/s-dən artıq olmur.artıq olmur. Mümkün mülayim və ya güclü buzbağlama, Mümkün mülayim və ya güclü buzbağlama, həmçinin görünüş məsafəsinin pisləşməsi səbəbindən çiskin həmçinin görünüş məsafəsinin pisləşməsi səbəbindən çiskin yağıntı sahəsində uçuş təhlükəlidir. Bəzən çiskin düşən zaman yağıntı sahəsində uçuş təhlükəlidir. Bəzən çiskin düşən zaman görünüş məsafəsi 1000 m və daha az pisləşə bilir.görünüş məsafəsi 1000 m və daha az pisləşə bilir. Yağış Yağış –– 0,5 – 7,0 mm damcılardan ibarət yağıntı. Yağış 0,5 – 7,0 mm damcılardan ibarət yağıntı. Yağış damcılarının düşmə sürəti 4-8 m/s təşkil edir. Yağışda görünüş damcılarının düşmə sürəti 4-8 m/s təşkil edir. Yağışda görünüş məsafəsi 4000 m-ə qədər (bəzən 2000 m) pisləşir. Görünüşün məsafəsi 4000 m-ə qədər (bəzən 2000 m) pisləşir. Görünüşün pisləşməsindən əlavə mülayim buzbağlama səbəbindən pisləşməsindən əlavə mülayim buzbağlama səbəbindən soyumuş yağış sahəsində uçuş təhlükəlidir. soyumuş yağış sahəsində uçuş təhlükəlidir.

QarQar-- buz kristalları və ya qar dənəcikləri şəklində buz kristalları və ya qar dənəcikləri şəklində yağıntı. 0°C-yə yaxın temperaturda qar dənəcikləri ölçüsü 100 yağıntı. 0°C-yə yaxın temperaturda qar dənəcikləri ölçüsü 100 mm-ə çatan qar lopaları əmələ gətirirlər. Qar lopalarının mm-ə çatan qar lopaları əmələ gətirirlər. Qar lopalarının düşmə sürəti 5 m/s təşkil edir.düşmə sürəti 5 m/s təşkil edir.

Qar yağışı sahəsində görünüşün pisləşməsi (bəzən Qar yağışı sahəsində görünüşün pisləşməsi (bəzən 1000-2000 m-ə qədər) və mülayim buzbağlama səbəbindən 1000-2000 m-ə qədər) və mülayim buzbağlama səbəbindən təhlükəlidir. təhlükəlidir.

Sulu qarSulu qar – – qar dənəcikləri, soyumuş su damcıları və ya qar dənəcikləri, soyumuş su damcıları və ya əriyən qar lopaları şəklində yağıntı. Sulu qar yer səthində əriyən qar lopaları şəklində yağıntı. Sulu qar yer səthində havanın temperaturu 0°C və ya bir az artıqolduqda müşahidə havanın temperaturu 0°C və ya bir az artıqolduqda müşahidə olunur. olunur.

Sulu qar sahəsində uçuş zamanı görünş məsafəsinin Sulu qar sahəsində uçuş zamanı görünş məsafəsinin 1000 m və daha çox pisləşməsi əsas təhlükə hesab edilir. 1000 m və daha çox pisləşməsi əsas təhlükə hesab edilir.

QarQar dənələridənələri – – diametri 15 mm-ə qədər olan buz diametri 15 mm-ə qədər olan buz və ya qar “kürələri” şəklində yağıntı. Dənələr və ya qar “kürələri” şəklində yağıntı. Dənələr soyumuş su damcılarının donması nəticəsində soyumuş su damcılarının donması nəticəsində yaranırlar. Qar dənələri qısamüddətli davamiyyətə yaranırlar. Qar dənələri qısamüddətli davamiyyətə malikdir. Görünüş məsafəsini 4000-2000 m-ə qədər pisləşdirə malikdir. Görünüş məsafəsini 4000-2000 m-ə qədər pisləşdirə bilir, dənələrin dşmə sürəti isə 10-20 m/s təşkil edir. bilir, dənələrin dşmə sürəti isə 10-20 m/s təşkil edir.

Dolu-Dolu- diametri 2-50 mm (diametri 300 mm-ə çatan diametri 2-50 mm (diametri 300 mm-ə çatan dolular da müşahidə olunmuşdur) təşkil edən kürəşəkilli buz dolular da müşahidə olunmuşdur) təşkil edən kürəşəkilli buz parçalarından ibarət yağıntı. Diametrindən asılı olaraq dolunun parçalarından ibarət yağıntı. Diametrindən asılı olaraq dolunun düşmə sürəti 10m/s-dən 50 m/s-yə qədər dəyişə bilir. düşmə sürəti 10m/s-dən 50 m/s-yə qədər dəyişə bilir.

Küləyin qarı sovurması nəticəsində görünüş Küləyin qarı sovurması nəticəsində görünüş məsafəsinin pisləşməsinə məsafəsinin pisləşməsinə boranboran deyilir.deyilir. Yaranma şəraitindən Yaranma şəraitindən asılı olaraq boran alçaq və ümumi ola bilir.asılı olaraq boran alçaq və ümumi ola bilir.

Qar şəthindən qarın külək vasitəsilə daşınmasına(qar Qar şəthindən qarın külək vasitəsilə daşınmasına(qar yağmadıqda) yağmadıqda) alçaq boranalçaq boran deyilir. Bu zaman qar kifayət qədər deyilir. Bu zaman qar kifayət qədər hündürlüyə qalxa bilir (adam boyundan yuxarı), görünüş hündürlüyə qalxa bilir (adam boyundan yuxarı), görünüş məsafəsi isə əhəmiyyətli dərəcədə pisləşir. Alçaq boran məsafəsi isə əhəmiyyətli dərəcədə pisləşir. Alçaq boran nisbətən yüksək külək (7 m/s) və quru qar səthi olduqda nisbətən yüksək külək (7 m/s) və quru qar səthi olduqda həmişə müşahidə olunur. həmişə müşahidə olunur.

Şəkil 2. siklon sahəsində boran

ÇovğunÇovğun – – qarın bilavasitə yer səthi ilə daşınması. qarın bilavasitə yer səthi ilə daşınması. Çovğun boranın bir növüdür. Çovğun zamanı yer səthindən Çovğun boranın bir növüdür. Çovğun zamanı yer səthindən qaldırılmış qar 1 m hündürlüyə qədər (müşahidəçinin qaldırılmış qar 1 m hündürlüyə qədər (müşahidəçinin gözündən yuxarı) qalxmır, lakin, həmçinin təyyarənin gözündən yuxarı) qalxmır, lakin, həmçinin təyyarənin enməsini çətinləşdirir. İş ondadır ki, çovğun qarı UEZ ilə enməsini çətinləşdirir. İş ondadır ki, çovğun qarı UEZ ilə sovuraraq pilotun zolağı davamlı olaraq görməsini sovuraraq pilotun zolağı davamlı olaraq görməsini məhdudlaşdırır. məhdudlaşdırır.

Ümumi boranÜmumi boran — — güclü külək zamanı qarın yağması. güclü külək zamanı qarın yağması. ППbu zaman yer səthindən də qarın qaldırılması və daşınması bu zaman yer səthindən də qarın qaldırılması və daşınması mümkündür. Ümumi boran zamanı görünüş məsafəsi 500-mümkündür. Ümumi boran zamanı görünüş məsafəsi 500-1000 m-ə qədər, bəzən isə bir neçə on metrə qədər pisləşir. 1000 m-ə qədər, bəzən isə bir neçə on metrə qədər pisləşir.

DumanDuman, , Çən – Çən – bir qayda olaraq, kiçik hündürlükdə bir qayda olaraq, kiçik hündürlükdə temperatur inveriyası nəticəsində yaranırlar. İnversiya temperatur inveriyası nəticəsində yaranırlar. İnversiya su buxarının kondensasiya məhsullarının atmosferin su buxarının kondensasiya məhsullarının atmosferin yuxarı təbəqələrinə daşınmasına imkan vermir yuxarı təbəqələrinə daşınmasına imkan vermir və nəticədəyer səthində görünüş məsafəsinin duman və nəticədəyer səthində görünüş məsafəsinin duman zamanı 1000 m-də az, çən zamanı isə 1-6 kmə zamanı 1000 m-də az, çən zamanı isə 1-6 kmə qədər pisləşməsinə səbəb olur (şəkil 3). qədər pisləşməsinə səbəb olur (şəkil 3).

Yaranma səbəbindən asılı olaraq dumanlar Yaranma səbəbindən asılı olaraq dumanlar

aşağıdakı növlərə ayrılır:aşağıdakı növlərə ayrılır:::RADİASİON DUMANLARRADİASİON DUMANLAR – – radiasion-soyumuş radiasion-soyumuş

səth üzərində hava təbəqəsinin soyuçası nəticəsində yaranır. səth üzərində hava təbəqəsinin soyuçası nəticəsində yaranır.

Səciyyəvi sinoptik şəraitlər:Səciyyəvi sinoptik şəraitlər: siklonların mərkəz hissəsi siklonların mərkəz hissəsi və təzyiq yalının oxu, bu zaman, aydın səma, 3 m/s qədər zəif və təzyiq yalının oxu, bu zaman, aydın səma, 3 m/s qədər zəif külək müşahidə olunmalıdır. Kiçik sahə əhatə edirlər, şçox külək müşahidə olunmalıdır. Kiçik sahə əhatə edirlər, şçox hündür olmurlarvə qısamüddətli olurlar. Dumanın daha sıx hündür olmurlarvə qısamüddətli olurlar. Dumanın daha sıx hissəsi aşağısında qeydə alınır, buna görə də, enmə zamanı hissəsi aşağısında qeydə alınır, buna görə də, enmə zamanı tarazlaşma hündürlüyündə görünüş kəskin pisləşməsi yer səthi tarazlaşma hündürlüyündə görünüş kəskin pisləşməsi yer səthi ilə əlaqənin itməsinə əbəb olur və təyyarə UEZ-ə çatmadan ilə əlaqənin itməsinə əbəb olur və təyyarə UEZ-ə çatmadan yerə enə bilir. Radiasion dumanlar havanın 1-2°C qızması yerə enə bilir. Radiasion dumanlar havanın 1-2°C qızması vəya küləyin 5 m/s-dən artıq güclünməsi ilə dağılır. vəya küləyin 5 m/s-dən artıq güclünməsi ilə dağılır.

ADVEKTİV DUMANLAR ADVEKTİV DUMANLAR – – isti rütubətli havanın soyuq səth isti rütubətli havanın soyuq səth uzərinə yerdəyişməsi nəticəsində yaranır, şaquli hündürlüyü 600-800 m , uzərinə yerdəyişməsi nəticəsində yaranır, şaquli hündürlüyü 600-800 m , bəzən isə 1,5-2 km-ə bərabər olur, hündürlükdən asılı olaraq sıxlaşır, bəzən isə 1,5-2 km-ə bərabər olur, hündürlükdən asılı olaraq sıxlaşır, çiskin yağıntı ilə müşayət olunurlar, ərazidə uzun muddət saxlanılır çiskin yağıntı ilə müşayət olunurlar, ərazidə uzun muddət saxlanılır (şəkil 4). (şəkil 4).

Bu dumanlar böyük sahəni əhatə edirlər və həm vizual uçuş, həm Bu dumanlar böyük sahəni əhatə edirlər və həm vizual uçuş, həm də qalxma və enmə şəraiti üçün böyük təhlükə kəsb edirlər. Səciyyəvi də qalxma və enmə şəraiti üçün böyük təhlükə kəsb edirlər. Səciyyəvi sinoptik proseslər: siklonun isti sektoru, antisiklonun qərb və cənub-qərb sinoptik proseslər: siklonun isti sektoru, antisiklonun qərb və cənub-qərb periferiyası. Oroqrafiya advektiv dumanın əmələ gəlməsində böyük rola periferiyası. Oroqrafiya advektiv dumanın əmələ gəlməsində böyük rola malikdir, belə ki, əksər hallarda təpəliyin külək vuran yamacında malikdir, belə ki, əksər hallarda təpəliyin külək vuran yamacında yaranırlar. Bu dumanlar hava kütləsi dəyişdikdə dağılırlar. yaranırlar. Bu dumanlar hava kütləsi dəyişdikdə dağılırlar.

Влажный воздух

4-7 м/сан

Туман

Море

Şəkil 3. Duman

Şəkil 4. Dumanın yaranma şəraiti

CƏBHƏ DUMANLARI – CƏBHƏ DUMANLARI – atmosfer cəbhələri atmosfer cəbhələri keçərkən formalaşırlar: İC, birinci dərəcəli SC, SC xarakterli keçərkən formalaşırlar: İC, birinci dərəcəli SC, SC xarakterli oklüziya cəbhəsi, üç səbəb əsasında soyuq hava zolağında oklüziya cəbhəsi, üç səbəb əsasında soyuq hava zolağında stasionar cəbhə (şəkil 4):stasionar cəbhə (şəkil 4):Soyuq havanın laylı-topa və yüksək-laylı buludlardan düşən Soyuq havanın laylı-topa və yüksək-laylı buludlardan düşən yağıntı hesabına rütubətlənməsi nəticəsində;yağıntıların yağıntı hesabına rütubətlənməsi nəticəsində;yağıntıların buxarlanması zamanı rütubətliyin artması hesabına buxarlanması zamanı rütubətliyin artması hesabına parçalanmış-yağış buludlarının yer səthinə qədər enməsi parçalanmış-yağış buludlarının yer səthinə qədər enməsi nəticəsindənəticəsində;;cəbhə qarşısında təzyiqin düşməsi zamanı cəbhə qarşısında təzyiqin düşməsi zamanı havanın adiabatik genişlənməsi hesabına soyuq havada havanın adiabatik genişlənməsi hesabına soyuq havada temperaturun azalmasıtemperaturun azalması..

Toz fırtınasıToz fırtınası – toz, qum kütləsinin küləklə daşınmasına – toz, qum kütləsinin küləklə daşınmasına deyilir. Toz fırtınaları ilin isti dövründə və davamlı quraqlıq deyilir. Toz fırtınaları ilin isti dövründə və davamlı quraqlıq zamanı baş verməklə görünüş məsafəsini kəskin pisləşdirir, zamanı baş verməklə görünüş məsafəsini kəskin pisləşdirir, şaquli gərginliyi bir neçə sm-dənyüzlərlə m-əçata bilir, bəzən şaquli gərginliyi bir neçə sm-dənyüzlərlə m-əçata bilir, bəzən kütlədaxili xə xüsusən ikinci dərəcəli soyuq cəbhə xarakterli kütlədaxili xə xüsusən ikinci dərəcəli soyuq cəbhə xarakterli topa-yağış buludları ilə əlaqəli qasırğa küləklə müşahidə topa-yağış buludları ilə əlaqəli qasırğa küləklə müşahidə

olunur.olunur. SisSis – havada asılı vəziyyətdə olan toz, tüstü, yanma – havada asılı vəziyyətdə olan toz, tüstü, yanma

məhsulları tərəfindən (rütubətlik 755-dən az olduqda) havanın məhsulları tərəfindən (rütubətlik 755-dən az olduqda) havanın tutqunlaşmasına deyilir.tutqunlaşmasına deyilir. Sis düzlərdə, şəhralarda toz Sis düzlərdə, şəhralarda toz burulğanları, meşə yanğınları və çovğundan sonra müşahidə burulğanları, meşə yanğınları və çovğundan sonra müşahidə oluna bilər. Dağlarda sis havanın yerli istehsal məhsulu olan oluna bilər. Dağlarda sis havanın yerli istehsal məhsulu olan toz və tüstü ilə çirklənməsi toz və tüstü ilə çirklənməsi ilə əlaqədardır.ilə əlaqədardır.

Hava minimumlarıHava minimumları

Hava minimumuHava minimumu –– hava şəraitinin təyyarənin hava şəraitinin təyyarənin komandiri tərəfindən uçuşun həyata keçirilməsinə icazə komandiri tərəfindən uçuşun həyata keçirilməsinə icazə verilən və qalxma və enmə məqsədilə aerodromdan istifadə verilən və qalxma və enmə məqsədilə aerodromdan istifadə üçün sərhəd qiymətlərini ifadə edən ümumi termindir. Hava üçün sərhəd qiymətlərini ifadə edən ümumi termindir. Hava minimumları yalnız iki kəmiyyətlə təyin olunur: buludun aşağı minimumları yalnız iki kəmiyyətlə təyin olunur: buludun aşağı sərhəddinin hündürlüyü (qərar qəbul etmə hündürlüyü) və sərhəddinin hündürlüyü (qərar qəbul etmə hündürlüyü) və görünüş məsafəsi görünüş məsafəsi ((UEZ-də görünüş məsafəsiUEZ-də görünüş məsafəsi).).

Uçuşların təhlükəsizliyini və müntəzəmliyini təmin Uçuşların təhlükəsizliyini və müntəzəmliyini təmin etmək üçün aşağıdakı hava minimumları qəbul olunur: etmək üçün aşağıdakı hava minimumları qəbul olunur: aerodromun, hava gəmisinin, təyyarə komandirinin və aerodromun, hava gəmisinin, təyyarə komandirinin və aviasiya işərinin növünün minimumlarıaviasiya işərinin növünün minimumları

Aerodromun minimumuAerodromun minimumu aerodromun coğrafi aerodromun coğrafi yerləşməsi və onun enmə sistemi ilə təchizatından asılıdır. yerləşməsi və onun enmə sistemi ilə təchizatından asılıdır.

Uçuş üçün Uçuş üçün aerodromun minimumlarıaerodromun minimumları – bu, verilmiş – bu, verilmiş təyyarə tipi ilə uçuşun həyata keçirilməsinə icazə verilən UEZ-təyyarə tipi ilə uçuşun həyata keçirilməsinə icazə verilən UEZ-də görünüş məsafəsinin mümkün minimal qiyməti və lazım də görünüş məsafəsinin mümkün minimal qiyməti və lazım gəldikdə buludun aşağı sərhəddinin hündürlüyüdür (BASH). gəldikdə buludun aşağı sərhəddinin hündürlüyüdür (BASH). UEZ-də görünüş məsafəsi (RVRUEZ-də görünüş məsafəsi (RVR) – ) – UEZ-in ox xəttində UEZ-in ox xəttində yerləşən təyyarənin pilotunun UEZ-in markorovkası və ya yerləşən təyyarənin pilotunun UEZ-in markorovkası və ya UEZ-in ox xəttini bildirən işıqları görə bildiyi maksimal UEZ-in ox xəttini bildirən işıqları görə bildiyi maksimal məsafəyə deyilir. məsafəyə deyilir.

Enmə üçün Enmə üçün aerodromun minimumuaerodromun minimumu – – UEZ-də görünüş UEZ-də görünüş məsafəsinin və qərar qəbul etmə hündürlüyünün (BASH) verilmiş məsafəsinin və qərar qəbul etmə hündürlüyünün (BASH) verilmiş təyyarə tipi ilə enməyə icazə verilən minimal mümkün qiymətləri. təyyarə tipi ilə enməyə icazə verilən minimal mümkün qiymətləri. Qərar Qərar qəbul etmə hündürlüyü (QQH) - bu hündürlüyü alana qədər təyyarə qəbul etmə hündürlüyü (QQH) - bu hündürlüyü alana qədər təyyarə komandiri tərəfindən enməyə giriş davam etdirilməsi üçün oriyentirlərlə komandiri tərəfindən enməyə giriş davam etdirilməsi üçün oriyentirlərlə vizual kontakt təyin olunmadıqda həmçinin, fəzada təyyarənin vəziyyəti vizual kontakt təyin olunmadıqda həmçinin, fəzada təyyarənin vəziyyəti və ya hərəkət parametrləri təhükəsiz uçuşa təmin etmədikdə ikinci və ya hərəkət parametrləri təhükəsiz uçuşa təmin etmədikdə ikinci dairəyə getmək üçün manevrin başlanmasının lazım olduğu təyin dairəyə getmək üçün manevrin başlanmasının lazım olduğu təyin olunmuş nisbi hündürlükdür. QQH UEZ-in sərhəddindən hesablanır. olunmuş nisbi hündürlükdür. QQH UEZ-in sərhəddindən hesablanır. UEZ-in sərhəddi - UEZ-in təyyarənin enməsi üçün istifadə oluna UEZ-in sərhəddi - UEZ-in təyyarənin enməsi üçün istifadə oluna biləcək başlanğıc sahəsidir. Qərar qəbuletmə hündürlüyü buludluğun biləcək başlanğıc sahəsidir. Qərar qəbuletmə hündürlüyü buludluğun aşağı sərhəddi ilə eyniləşdirilir. aşağı sərhəddi ilə eyniləşdirilir.

Aerodromun uçuş üçün məşq minimumuAerodromun uçuş üçün məşq minimumu – – UEZ-də UEZ-də görünüş məsafəsinin və lazım gəldikdə verilmiş təyyarə tipi ilə görünüş məsafəsinin və lazım gəldikdə verilmiş təyyarə tipi ilə məşq uçuşları zamanı buludluğun aşağı sərhəddinin uçuşun məşq uçuşları zamanı buludluğun aşağı sərhəddinin uçuşun həyata keçirilməsinə icazə verilən minimal mümkün qiyməti.həyata keçirilməsinə icazə verilən minimal mümkün qiyməti.

Aerodromun enmə üçün məşq minimumuAerodromun enmə üçün məşq minimumu - - UEZ-də UEZ-də görünüş məsafəsinin və verilmiş təyyarə tipi ilə məşq uçuşları görünüş məsafəsinin və verilmiş təyyarə tipi ilə məşq uçuşları zamanı icazə verilən QQH (BASH) minimal mümkün qiyməti.zamanı icazə verilən QQH (BASH) minimal mümkün qiyməti.