Gojaznost je oboljenje koje se karakterišeuvećanjem masne mase tijela u mjeri kojadovodi do narušavanja zdravlja i razvoja nizakomplikacija.

Gojaznost podrazumijeva uvećanje tjelesnemase isključivo na račun masne mase tijela.

Gojaznost je jedan od najranijih metaboličkihporemećaja kod čovjeka.

Nasljedna gojaznost- gojaznost u sklopunekih nasljednih sindroma.

Gojaznost usljed fizičke neaktivnosti ilihiperalimentaciona gojaznost.

Jatrogena gojaznost nastaje usljed primjenepojedinih lijekova kao što su kortikosteroidi,antidepresivi i drugih lijekova.

Gojaznost uzrokovana endokrinološkim imetaboličkim poremećajima kao što su:Cushingov sy., hipotireoidizam, deficit hormonarasta, insulinom, gojaznost u menopauzi,graviditetu.

Gojaznost usljed oboljenja CNS-traume,zapaljenja CNS ili tumori hipotalamičke regijeodgovorne za regulaciju osjećaja gladi i sitosti.

Ginoidni tip gojaznosti (tip kruške, periferni ili

supkutani tip) gojaznosti.

Karakteriše ga nakupljanje masnog tkiva uglavnom

potkožno, pretežno u karličnom pojasu, butinama,

bedrima, glutealnom predjelu uz uočenu veću

sklonost ovih bolesnika ka pojavi mehaničkih

komplikacija u vidu otežanog kretanja,

insuficijencije periferne venske komplikacije i

respiratorne insuficijencije.

Važno je da ovaj tip gojaznosti može biti prisutan

u oba pola. Metaboličke komplikacije su rijetke ili

ako su prisutne blagog su stepena.

Androidni tip gojaznosti-(tip jabuke, centralni tip

ili visceralni tip), bez obrira na pol karakteriše ga

deponovanje masnog tkiva u predjelu ramenog

pojasa i gornjeg dijela trbuha, oko unutrašnjih

organa.

Osobe sa centralnim tipom gojaznosti imaju većirizik razvoja insulinske rezistencije ihiperinsulinizma, ubrzane ateroskleroze, KVB,hipertenzije i hiperlipoproteinemija, šećernebolesti tip 2 i nekih oblika maligniteta negoosobe sa perifernim ili ginoidnim tipomgojaznosti.

Intraabdominalno masno tkivo bogato je mastima,

a povećani broj i veličina masnih ćelija, adipocita,

udruženi su sa njihovom povećanom

metaboličkom aktivnošću.

Uzimajući u obzir stepen gojaznosti i veličinu

intraabdominalnog masnog tkiva prezentovanog

veličinom obima struka, rizik nastanka

komorbiditeta je različit.

Obim struka je marker veličineintraabdominalnog masnog tkiva.

Obim struka-veliki rizik od kardiovaskularnih imalignih bolesti

Kod muškaraca obim struka preko 94cm imapovećan rizik, a preko 102 cm jako povećan rizikza razvoj komorbiditeta, prije svega onih nakardiovaskularnom sistemu

Osobe ženskog pola koje imaju obim struka većiod 80cm imaju povećan rizik, a preko 88 cmimaju jako povećan rizik za razvoj prije svegakomplikacija na kardiovaskularnom sistemu.

Gojaznost je oboljenje koje se karakterišespecifičnim mortalitetnim i morbiditetnimkarakteristikama.

Gojaznost je oboljenje udruženo sa povećanjem

mortaliteta. Pokazano je da krivulja mortaliteta u

funkciji tjelesne mase ima izgled slova “J”:

BMI između 23 i 25kg/m2 udružen sa

minimalnim mortalitetom, dok relativni rizik

postaje evidentan kada je vrijednost BMI iznad

30kg/m2.

Gojaznost je oboljenje udruženo sa čitavim

nizom komplikacija.

Bolesti organskih sistema Bolesti KVS: cerebrovaskularna bolest,

kongestivna srčana insuficijencija,ishemijska bolest srca,hipertenzija, tromboembolijskekomplikacije.

Bolestimi respiratornog sistema: hiperventilacioni sindrom,sleep apnea.

Bolesti gastrointestinalnog trakta: holelitijaza,masna infiltracija jetre.

Nervni sistem:adipositas dolorosa,pseudotumori mozda

Abnormalnosti reproduktivnog sistemahormonalne komplikacije : ženehormonalne komplikacije: muškarciopstretičke komplikacije

Disfunkcije imunog sistema

Bolesti kože

Bolesti oka.

Metaboličko-hormonalne komplikacije

Metabolički sindrom

dijabetes tip 2,

insulinska rezistencija; hiperinsulinizam,

dislipoproteinemija,

hipertenzija

Poremećaji u nivou hormona i cirkulišućih faktoracitokina, ghrelina, hormona rasta,hipotalamo-hipofizna-adrenalna osovina,leptin, renin-angiotenzin sistem.

Hirurške komplikacije-preoperativni rizik: anesteziološke komplikacije-komplikacije rane-incizione komplikacije.

Mehaničke komplikacijeartritis,

porast intraabdominalnog pritiska

Psihosocijalne komplikacijesocijalni i ekonomski aspekti

Maligne bolesti- dojke, debelog crijeva- ženskih polnih organa:endometrijum,ovarijum,

- žučne kesice, bubrega i prostate.

Tip 2 šećerne bolesti i smanjena glukozna tolerancija predstavljaju česte komplikacije gojaznosti.

Smatra se da oko 90% oboljelih od šećerne bolesti ima NIDDM i da su 80-90% njih gojazni.

Rizik razvoja NIDDM se povećava sa porastom TM

i veći je ukoliko je riječ o centralnom, visceralnom

tipu gojaznosti.

Razlogom razvoja tipa 2 šećerne bolesti smatra se

insulinska rezistencija koja uslovljava

kompenzatorni hiperinsulinizam i konačnu

dekompenzaciju insulinske sekrecije.

Gojaznost je udružena sa pojavom niza faktorarizika razvoja KVB, koji kako pojedinačno, tako isinergističkim djelovanjem doprinose razvojuubrzane ateroskleroze.

Učestalost pojave povišenog krvnog pritiska ugojaznosti uočava se među ovom populacijom,da 77% hipertenzija direktno potiče od povećanetjelesne mase.

Među muškarcima starosti 25-44 god. i žena 25-64 god. života, 1/3 hipertenzivnih je gojazna.

U Framinghamskoj studiji, precizno su analiziranirezultati i matematički je formulisana povezanostgojaznosti i povišenog krvnog pritiska: saporastom TM od 4,5kg, dolazi do skoka sistolnogkrvnog pritiska za 4,4mmHg kod muškaraca i 4,2mmHg kod žena.

U drugoj studiji, sprovedenoj kako bi se ustanovilapovezanost gojaznosti i hipertenzije, došlo se dosledećih rezultata:- analizom grupe sa prekomjernom tjelesnommasom ustanovljena je učestalost pojavepovišenog krvnog pritiska u gojaznih čak 50-300%veća nego kod mršavih osoba.

- u grupi osoba koje već imaju hipertenziju, čak

76% njih je sa prekomjernom tjelesnom masom i

gojaznošću.

- u normalno uhranjenih muškaraca prevalenca

hiperztenzije iznosi 23%, ali ako postoji gojaznost,

dostiže 50% i sve je veća sa porastom stepena

gojaznosti.

Slično je uočeno i kod osoba ženskog pola.- kod normalno uhranjenih žena, prevalencapovišenog krvnog pritiska iznosi 23%, a ako postojigojaznost čak 48% i raste sa povećanjemprekomjerne tjelesne mase.

Smatra se da poremećaj lipida i lipoproteinapostoje kod približno 30% gojaznih osoba.

Poremećaji se ispoljavaju u viduhiperholesterolemije, hipertrigliceridemije,sniženja protektivnog HDL –holesterola, porastaLDL-holesterola i pojave malih gustih LDL čestica.

Prisustvo poremećaja lipida i lipoproteina ugojaznosti označava dodatne faktore rizika razvojaishemijske bolesti srca, koji sa ostalim faktorima usadejstvu i adirajućim efektom dovode doubrzane ateroskleroze.

Od gastrointestinalnih komplikacija kod gojaznihosoba javljaju se često gastritis, hiatus hernia,opstipacija, ali su daleko najznačajnije one na jetri ižučnim putevima.

Učestalost holelitijaze je 33,3% veća kodekstremno gojaznih žena, dok je u kontrolnoj grupiovo oboljenje bilo prisutno kod 10,3% žena.

Novija istraživanja su ukazala na učestalost steatozejetre i androidnog tipa gojaznosti.

Studija Američkog onkološkog društva (750.000osoba praćenih 12 godina) utvrdila je da relativnimortalitetni rizik od razvoja neoplazmi iznosi 1,33kod muškaraca i 1,55 kod žena u kojih postojiporast tjelesne mase za 40% u odnosu na idealnutjelesnu masu.

Gojazni muškarci češće obolijevaju od CA prostatei kolorektalnog CA, dok su kod gojaznih žena češćiCA endometrijuma, dojke i žučne kesice.

Povećan rizik razvoja CA endometrijuma i dojkekod gojaznih žena objašnjava se sa povećanimnivoom estrogena čija aktivna forma nastajetransformacijom prekursora u stromi masnogtkiva.

GOJAZNOST I MALIGNE BOLESTI

Hormonski zavisni tumori Gastrointestinalni tumori

Endometrijalni Kolorektalni

Ovarijalni Žučne kesice

Dojke Pankreasa

prostate bubrega

Kod gojaznih osoba postoje poremećaji vezani zanormalno funkcionisanje respiratornog sistema.

Masne naslage na zidovima abdomena i grudnogkoša kao i infiltracija mišića zidova grudnog košaotežavaju pokretljivost grudnog koša. Abdominalnenaslage potiskuju dijafragmu prema kranijalno,naročito u ležećem položaju. Pojačan rad disajnemuskulature uslovljava veću potrošnju udahnutogkiseonika i dovodi do dispnoičnih tegoba.

Gojaznost, povećan apetit, somnolencija ipolicitemija objedinjeni su imenom “Pickwickovsindrom”.

Kod više od 10% gojaznih osoba javlja se isindrom opstruktivne apneje u snu”Sleep apneasyndrome” uslovljen hipertrofijom mekih tkiva ugornjim disajnim putevima.

Kako se toplota kroz masno tkivo sprovodi 4-5puta sporije nego kroz kožu, a 2-3 puta sporijenego kroz mišiće, termoregulacija kod gojaznihosoba je poremećena.

Znojenje je glavni način odavanja toplote kodgojaznih. Na mjestima pregiba, usljed pojačanogznojenja, dolazi do razvoja intertriginoznihpromjena.

Koža gojaznih osoba je sklonija razvoju mikotičnihinfekcija, folikulitisa i fibroma.

Gojaznost ubrzava razvoj degenerativnih promjenakostiju i zglobova i doprinosi porastu traumatizma.Lezije su obično lokalizovane na velikimzglobovima donjih ekstremiteta i lumbalnom dijelukičmenog stuba.

Osim uticaja mehaničke prirode, smatra se da neka od

komponenata sy gojaznosti podstiče metaboličke

promjene hrskavičavog i koštanog tkiva, što uslovljava

promjene tipa osteoartritisa, koji zahvataju i one

zglobove koji nisu direktno opterećeni povećanom

tjelesnom masom.

U gojaznosti su prisutni višestruki poremećaji usekreciji pojedinih hormona.

U gojaznih osoba postoji povišen nivo insulina,porast testosterona i androstendiona kod žena,snižen SHBG (sex hormon binding globulin),

Kod osoba sa povećanjem intraabdominalnogmasnog tkiva prisutni su:

povišen nivo kortizola, snižen testosteron kod muškaraca, a povišen kod

žena,snižen SHBG, snižen nivo progesterona ihormona rasta.

Kod gojaznih muškaraca češće postoji usporenaspermatogeneza.

Kod gojaznih žena češće su anovulacije,amenoreja, poremećaj menstrualnog ciklusa,sterilitet i sy policističnih jajnika.

Kod gojaznih trudnica češće su gestoze,abnormalnosti položaja placente i ploda.

Metaboličke i epidemiološke studije suidentifikovale karakterističnu udruženostnagomilavanja visceralnog masnog tkiva, povišenjenivoa triglicerida u plazmi, insulinske rezistencije,sniženog HDL-holesterola, intolerancije glukoze,hipertenzije i povećanog krvnog pritiska.Ovu udruženost Reaven je nazvao sindromom X.

Kaplan je govorio o “smtronosnom kvartetu” kojisačinjava: androidna gojaznost, intolerancijaglukoze, hipertrigliceridemija i hipertenzija.

Metabolički sindrom je skup metaboličkihporemećaja u čijoj osnovi leži insulinskarezistencija.

Kriterijumi za definisanje metaboličkog sy

NCEP(National Cholesterol Education Program)

SZO(Svjetska zdravstvena organizacija)

Najmanje 3 od sledećih komponenti:•Obim struka> 102cm kod muškaraca, odnosno 88cm kod žena•Nivo triglicerida>1,7mmol/l•HDL 130/85mmHg•Glikemija našte ≥6,1mmol/l

Insulinska rezistencija i/ili glikozna intolerancija +najmanje 2 od sledećih komponenti:•Obim struka> 102cm kod muškaraca, odnosno 88cm kod žena i/ili BMI>30kg/m2

•Nivo triglicerida>1,7mmol/l•HDL 130/85mmHg•Mikroalbuminurija(urinarna albumin ekskrecija>20μg/min.

Mortalitet:-smanjenje ukupnog mortaliteta(20-25%),-smanjenje mortaliteta uzrokovanog šećernom

bolešću(30-40%),-smanjenje mortaliteta uzrokovanog malignim bolestima( 40-50%),

Krvni pritisak:-sniženje za oko 10mmHg sistolnog i dijastolnog pritiska,

Šećerna bolest:-smanjenje rizika razvoja šećerne bolesti za preko 50%,-smanjenje glikemije našte za 30-50%,-sniženje za 15%HbA1c.

Lipidi i lipoproteini:-smanjenje za 10% nivoa ukupnog holesterola,-smanjenje za 15% LDL-holesterola,-porast za 8% HDL-holesterola,-smanjenje za 30% triglicerida.

Posmatrani poremećaj Očekivani efekat

Uvećana masna masa Redukcija masnog tkiva, odnosno redukcija tjelesne mase za 5-10%.

Uvećana masa abdominalnog masnog tkiva

Redukcija obima struka.

Šećerna bolest i glikozna intolerancija

Poboljšanje glikemijske kontrole, sniženje glikemije i HbA1c, smanjenje doze oralnog hipoglikemika i/ili insulina.

Lipidski i lipoproteinski poremećaji Sniženje aterogenih lipidskih parametara, porast protektivnog HDL-holesterola.

Posmatrani poremećaj Očekivani efekat

Hipertenzija Sniženje krvnog pritiska,smanjenje doze antihipertenziva ili isključenje.

Sleep apnea syndrome Poboljšanje plućnih funkcija

Reproduktivna disfunkcija Poboljšanje reproduktivnedisfunkcije, regularni menstrualni ciklusi.

Psihosocijalni efekti Poboljšanje kvaliteta života, smanjenje anksioznosti i depresije.

Redukcija TM Redukcija BMI Redukcija ukupne masne mase Redukcija % masne mase Redukcija obima struka

Povoljni efekti na postojeće komorbiditete.

Spriječiti dalji porast TM Gubitak TM i Održavanje novodostignute TM Prevencija relapsa Poboljšanje ostalih faktora rizika Smanjenje potrebe za komedikacijom Bolji kvalitet života.

Dijetalno liječenje-zasnovana na principima pravilne ishrane

Liječenje medikamentima (lijekovima) Hirurško liječenje gojaznosti

U odnosu na kalorijski unos dijete mogu biti: Eukalorijske dijete(tačno koliko su potrebe), Hipokalorijske dijete(smanjen kalorijski unos) ili Hiperkalorijske dijete(povećan kalorijski unos)

Dijete za mršavljenje moraju biti restriktivne, jerimaju za cilj da sa smanjenim kalorijskim unosomomoguće trošenje sopstvenih rezervi energije kojesu najvećim dijelom u obliku nagomilane masti.

BMI> 30kg/m2

BMI≥ 30kg/m2 udruženi sa nekim odkomorbiditeta (hipertenzija, koronarna bolest,dislipidemija, DM typ 2, sleep apnea syndrome)

Obim struka>102 cm za muškarce ili 88cm za žene Bolesnici sa apsolutnim rizikom

Indikacije za hirurško liječenje

BMI>40kg/m2.

BMI>35kg/m2 sa prisutnim komorbiditetima

Potencijalno povoljni efekti redukcije prekomjerne tjelesne mase

Gubitak tjelesne mase 5-10% kod gojaznih osobaznačajno redukuje rizik pojave tipa 2 šećerne bolesti,hipertenzije.

Redukcija tjelesne mase udružena je sa povoljnimefektima i na već prisutne komorbiditete ugojaznosti-dijabetes, kardiovaskularne bolesti,osteoartritis, sleep apneu, reproduktivnu funkciju idruge.

U odnosu na kalorijski unos dijete mogu biti:

Gladovanje od 0-400kcal,

Dijeta sa jako malim kalorijskim unosom, od 400-

800kcal,

Dijeta sa umjereno-smanjenim kalorijskim unosom,

od 800-1200kcal,

Dijeta sa deficitom kalorijskog unosa od 500-

1000kcal u odnosu na potrebe, ali ne manje od

1200kcal,

Dijeta bez definisanog kalorijskog unosa.

U odnosu na sastav hranljivih materija, dijete mogubiti:

Uravnotežene dijete, sa uobičajenim odnosombjelančevina, ugljenih hidrata i masti, ali sasmanjenom ukupnom količinom.

Dijete sa eliminacijom jedne od osnovnih hranljivihmaterija, najčešće ugljenih hidrata ili masti.

Dijete sa povećanim unosom jedne hranljivematerije, kao što su hiperproteinske dijete (povećanunos bjelančevina), dijete sa balastnim materijama.

Minimalni dnevni unos iz pojedinih grupa namirnica

Grupa namirnica Broj porcija grama kcal % ukupnih kcal

Žitarice, brašno i proizvodi od brašna

4 100-120 300 25

Voće i povrće 4 400 200 15-20

Meso, riba, jaja, namirnice bogate namirnicama

2 150-200 400 30-35

Mlijeko i mliječni proizvodi 2 500 300 20-25

Uskladiti energetski unos sa energetskompotrošnjom

Povećati unos integralnih žitarica i njihovihproizvoda

Povećati unos povrća(bar za 2 obroka) i voća Ograničiti unos masti na 20-25% od ukupnog

energetskog unosa

Izbjegavat šećer, grickalice, slatkiše, slatke sokove Smanjiti unos kuhinjske soli, uz korištenje biljnih

začina Prženje i pohovanje zamijeniti kuvanjem,

dinstanjem i pečenjem kod pripreme obroka

Smatra se da deficit ne bi trebalo da prelazi 500-1000kcal, osim kod onih koji su pod stalnomljekarskom kontrolom.

Za veliki broj umjereno gojaznih to se može postićidijetama sa 1200-1600kcal.

Za veći stepen gojaznosti potreban je veći deficitizražen prema stepenu gojaznosti.

Deficit za prvu kategoriju treba da bude 50%dnevnog energetskog unosa.

Deficit za drugu kategoriju treba da bude 60%dnevnog energetskog unosa.

Deficit za treću kategoriju treba da bude 70%dnevnog energetskog unosa i za morbidno gojazne80-85% dnevnog energetskog unosa

Razlog je u tome što gojazni gube relativno većukoličinu masnog tkiva nego druge osobe pa je zataj efekat potreban veći deficit unijete energije.

Drugi bitan uslov koji razumna dijeta treba dazadovolji je unos pojedinih hranljivih materija.

Minimum za ugljene hidrate je 100g, ta količina senalazi u 1kg voća, čak u 2kg povrća ili 200g hljeba.To je ona količina koja čuva tkivne bjelančevine itjelesnu vodu, hrani ćelije mozga i crvena krvnazrnca.

Dijete koje obezbjeđuju manji unos ugljenih hidrataod ovog su ketogene, jer stvaraju ketone kojidirektno utiču na smanjenje apetita i dovode dovelikog izbacivanja vode putem mokraće.

Zbog upotrebe tjelesnih bjelančevina –odnosnomišića za stvaranje energije, raste nivo mokraćnekiseline i gubi se više kalijuma iz organizma.

Sve to može dovesti do neželjenih i vrlo opasnihsrčenih aritmija, opterećenja bubrega, napadagihta.

Zbog gubitka vode i glikogena stalno je prisutanosjećaj umora i smanjena tolerancija na fizičkinapor.

Gubitak mišićne mase odgovoran je za smanjenjeenergetske potrošnje koja vremenom minimalizujeefekte dijete.

Osoba smanjuje energetski unos, organizamsmanjuje energetsku potrošnju. Nasuprot tome,dijete siromašne bjelančevinama mogu i da imajupo život opasne posljedice.

Osim što dovode do intenzivnog gubitka mišićnemase, mogu dovesti do gubitka kose, promjena nanoktima i koži, a ekstremno i do smrtnog ishoda.

Dijeta mora da obezbijedi i određenu količinumasti, jer su masti neophodni sastavni dijelovićelija, hormona, vitamina. Čovjek poslije nekogvremena dolazi u deficit vitamina koji su rastvorljiviu mastima.

Ako su dijete siromašne mastima, one imaju maluzasićujuću moć, poslije obroka relativno brzo javljase glad, a i ukus hrane je izmijenjen.

Malo ukupne masti u dijeti, ali uvijek se moravoditi računa o kvalitativnom odnosu masnihkielina, kao i tome da količina holesterola neprijeđe 300mg, koliko ima 1 žumance.

Zašto čovjek mora da jede? Zašto mora da jede različite namirnice? Zašto ne može da uzme 1crvenu, 1 zelenu i 1 plavu

tabletu i unese sve hranljive materije?

To je suština nauke o ishrani, čije osnove treba dapoznaje svako ko ima problem gojaznosti.

Hrana sadrži preko 40 do sada poznatihhranljivih materija koje su neophodne našemorganizmu da bi funkcionisao kako treba. Tehranljive materije su: bjelančevine, ugljenihidrati, masti, vitamini, minerali i voda.

Od njih organizam stvara čitav niz supstancijaneophodnih za funkcionisanje, ali ima i onih kojeorganizam ne može da stvori , te ih zato i nazivamoesencijalnim.

Kada čovjek ima normalnu tjelesnu masu, znači daunosi onoliko kalorija koliko mu treba, ali ne značida unosi sve što mu treba za optimalno zdravlje.

To isto važi i za gojazne osobe, obilna ishrana nijeneminovno i kvalitetna ishrana.

Bjelančevine su od krucijalnog značaja za manje višesve organe i procese u organizmu. One su bitnekomponente mišića, kože, kostiju, tetiva, krvnihsudova, zuba i kose.

Krv sadrži različite bjelančevine koje su odgovorne zatransport i deponovanje biološki važnih supstancijakao što su kiseonik, joni metala,glikoza, masti i dr.

Bjelančevine u obliku enzima učestvuju umnogobrojnim različitim hemijskim procesima kojeorganizam obavlja da bi stvarao energiju iz hrane i/ili sintetisao gradivne molekule, procesi koji sejednom riječju zovu metabolizam.

Regulacija metabolizma, kao i procesi rasta i

razvoja, vrši se putem bjelančevina-hormona i

njihovih receptora.

Stvaranje i prenos nervnih impulsa kao i procesi

odbrane organizma od invazije spolja zahtijevaju

bjelančevinaste medijatore. Sve te različite

bjelančevine samo su različite kombinacije 20

amino-kiselina.

Za razliku od ugljenih hidrata i masti, AK se ne mogu

sintetisati iz drugih komponenti koje ne sadrže azot.

One zato moraju biti unijete hranom. Meso, riba,bjelance jajeta i mliječni proizvodi su odličan izvorbjelančevina.

Žitarice kao pšenica, riža i kukuruz su umjereno dobriizvori bjelančevina, dok su neki kao krompir, banana islični, veoma loši izvori bjelančevina.

Da li je hrana dobar ili loš izvor bjelančevina, ne zavisisamo od količine bjelančevina, nego prije svega odkvaliteta bjelančevina.

Kvalitet se mjeri sposobnošću određene vrste hraneda obezbijedi uravnotežen unos esencijalnih amino-kiselina.

Visoko vrijedne bjelančevine sadrže amino-kiselinekoje su najpribližnije odnosu koji zahtijevaorganizam.

Takve bjelančevine se nazivaju kompletnim isadržane su u namirnicama životinjskig porijekla,dok se one kojima nedostaje jedna ili višeesencijalnih amino-kiselina nazivajunekompletnim i nalaze se u namirnicama biljnogporijekla.

Raznovrsna ishrana treba da obezbijedi optimalanunos amino-kiselina, što se može postići iliunosom visoko vrijednih bjelančevina ilikombinacijom različitih namirnica koje sedopunjuju u sastavu amino-kiselina.

Višak amino-kiselina iz hrane ne može se nideponovati ni direktno izbaciti. On se pretvara uureu-jedinjenje koje se izbacuje iz organizma akoje spada u zagađivače okoline.

Preporučuje se da u ishrani bude najmanje 45-56gbjelančevina dnevno, pri čemu 1 gram daje 4 kcalenergije.

Ugljeni hidrati iz hrane mogu se podijeliti na šećere

(prosti ugljeni hidrati) i složene ugljene hidrate.

Složene ugljene hidrate čine skrob i neskrobna

jedinjenja poznatija kao balastne materije ili dijetna

vlakna.

Saharoza (bijeli šećer, šećer iz repe ili šećerne trske)je najčešći ugljeni hidrat razvijenog svijeta,procjenjuje se da učestvuje u ishrani ljudi sa oko25% svih kalorija.

Osim u čistom obliku kao industrijski, može se naćiu mnogim drugim namirnicama biljnog porijekla,posebno u voću i povrću. Skrob je najčešćipolisaharid koji se nalazi u mnoštvu različitihbiljaka, gdje služi kao osnovna rezervna energija.Najbogatiji izvori skroba su žitarice i to riža, pšenicai kukuruz.

Na drugom mjestu su leguminoze pasulj, boranija igrašak, a na trećem mjestu je korjenasto povrćekao krompir.

Svi šećeri i skrob se dejstvom sokova za varenjepretvaraju u svoje sastavne komponente-prostešećere. To ne važi za dijetna vlakna koja nemožemo da varimo.

Jedan od tih šećera je i glikoza(šećer u krvi) kojamože biti direktno upotrijebljena kao gorivo za radmozga, nervnog sistema i mišića.

Glikoza je najvažniji izvor energije za većinu tkiva uorganizmu, ali je za eritrocite i moždane ćelije uorganizmu esencijalna.

Pod normalnim okolnostima mozak troši oko 140 gglikoze dnevno.

Preporuke za unos ugljenih hidrata baziraju se i nanalazima o štetnosti velikog unosa masti ibjelančevina.

Čim je zadovoljen zadovoljen minimalni unos

bjelančevina i masti, ostatak trebaju da obezbijede

ugljeni hidrati, a to je od 55-60% ukupnih dnevnih

energetskih potreba, što za odraslu osobu čini 300-

400g ugljenih hidrata dnevno.

Višak ugljenih hidrata unijet hranom deponuje seprvenstveno u glikogenske depoe koji su ograničeni iiznose prosječno 250-450g.

Sve preko toga pretvara se u masne kiseline ideponuje u masno tkivo.

Samo masno tkivo je praktično neograničenihkapaciteta zbog mogućnosti povećanja veličinemasnih ćelija, a i njihovog broja tokom cijelog života.

Osnovna uloga ugljenih hidrata je obezbjeđenjeenergije za tjelesne aktivnosti, pri tome je bitno dase dnevno obnavljaju rezerve glikogena dovoljnimunosom putem hrane.

U gladnom stanju ili gladovanju dolazi dorazgradnje glikogena i na taj način se obezbjeđujuralativno stabilne koncentracije glikoze u krvi.

Dovoljan unos ugljenih hidrata istovremeno ima izaštitni efekat na skeletne bjelančevine.

Naime, pri nedovoljnom unosu ugljenih hidrata zaobnavljanje potrošenih rezervi glikogena koristese AK iz bjelančevina samih tkiva organizma.

Treća bitna uloga ugljenih hidrata je kompletiranjebeta oksidacije masnih kiselina i onemogućavanjenagomilavanja ketonskih tijela u organizmu, atime se sprečava metabolička acidoza uorganizmu.

Za ovakvu ulogu dovoljnim se smatra 50-100gugljenih hidrata dnevno.

Masti mogu da potiču iz biljnih ili životinjskihnamirnica. Masti iz hrane su najvećim dijelomtrigliceridi a oni se sastoje od masnih kiselina.

Postoje 3 osnovne grupe masnih kiselina: zasićene,polinezasićene i mononezasićene masne kiseline.

Zasićene masne kiseline su najvećim dijelomkomponente mesa i mliječnih proizvoda, ali mogupoticat i iz biljaka (kokosa i palmi).

Mononezasićene masne kiseline su poželjne u ishranije povoljno utiču na nivo holesterola u krvi. Najboljiizvor je maslinovo ulje.

Polinezasićene masne kiseline potiču iz biljnih uljakao što su suncokretovo, sojino i kukuruzno.

Sve namirnice su svrstane u 4 osnovne

grupe:

Hljeb, proizvodi od žitarica, namirnice bogate

skrobom.

Povrće i voće.

Mlijeko i mliječni proizvodi.

Meso, riba, jaja,mahunarke, koštunjavo voće.

Vidljive masnoće, šećer i proizvodi.

1992,god.

2005.god.

2011.god.