gooise geslachten - ngv...voorwoord oude sporen 2004 ngv gooiland gooise geslachten 3 voorwoord op...

Gooise Geslachten

Extra uitgave van Oude Sporen

ISSN 1389-6849 © Copyright NGV, afdeling Gooiland 2004. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag, anders dan voor eigen gebruik, op welke wijze dan ook, worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, zonder de voorafgaande toestemming van de NGV, afdeling Gooiland.

Inhoudsopgave

Oude Sporen 2004 NGV Gooiland Gooise Geslachten 1

Inhoudsopgave Inhoudsopgave.........................................................................................................................1 Voorwoord ................................................................................................................................3 Lijst van inzenders....................................................................................................................4 De geschiedenis van Gooiland en de Erfgooiers (968–1968)..................................................5 Koptienden en genealogie........................................................................................................9 Lezing Koptiendenarchief 1954..............................................................................................13 De Acte Van Verfransing........................................................................................................32 Hendrik Fokker de pineut .......................................................................................................35 Lijst van processen-verbaal Naarden.....................................................................................37 De familie De Beer .................................................................................................................42 Beschrijving van de familie de Beer .......................................................................................42 Genealogie van Jacob CLAESEN (de Beer)..........................................................................44 De familie van den Berg .........................................................................................................56 Familie van den Berg uit Bussum...........................................................................................56 Genealogie van Marten NN (van den Berg) ...........................................................................60 De familie Breet......................................................................................................................86 Genealogie van Gerrit HENDRIKSZ ......................................................................................87 Kwartierstaat van Gerritje Cornelis BUNSCHOTEN ..............................................................89 De familie Bus ......................................................................................................................104 Genealogie van Gerrit Pietersen BUS..................................................................................105 De familie Dekker (1)............................................................................................................116 Genealogie van Meuwis Sijmenz DEKKER .........................................................................117 De familie Dekker (2)............................................................................................................118 Genealogie van Jacob (DEKKER) .......................................................................................119 De familie Distelblom............................................................................................................126 Genealogie van Gerrit ROELEN ..........................................................................................127 Gooise en Zaanse familie Does ...........................................................................................129 Parenteel van Joost DOES ..................................................................................................131 De familie Van Eijden ...........................................................................................................182 Genealogie van Teunis Jansz SCHOENMAKER.................................................................183 De familie Fokker .................................................................................................................225 Genealogie van Teunis Elberts FOCKER ............................................................................226 Parenteel van Eldert de GOOIJER.......................................................................................250 De familie Huisman ..............................................................................................................271 Genealogie van Gijsbert Elbers HUIJSMAN ........................................................................272 Kwartierstaat van Pieternella KEIJER..................................................................................275 Kwartierstaat van Gerritje Hendriks KERKMEESTER .........................................................283 Parenteel van Jacob Willemsz Reijne KNECHTGE .............................................................292 De familie Koppen ................................................................................................................338 Genealogie van Coppen LAMMERS....................................................................................339 Stamreeks van Geertje Johanna KOS .................................................................................341 Kwartierstaat van Dirk KOSTER ..........................................................................................345 De familie Krijnen .................................................................................................................352 Genealogie van Meeuwis Teunisz KRIJNEN .......................................................................353 Kwartierstaat van Michel MAJOOR......................................................................................377 Parenteel van Pieter Huijbertsz (MAJOOR) .........................................................................398 De familie Nagel ...................................................................................................................556 Genealogie van Jan Klaasz NAGEL ....................................................................................557 De familie Perk .....................................................................................................................559 Genealogie van Jan PERK...................................................................................................560 Parenteel van Henderic Willems RO(C)KEBRAND .............................................................565

Inhoudsopgave


Parenteel van Joannis Georgii SCHAEFFER ......................................................................587 Kwartierstaat van Elbertus Gerardus SPLINT......................................................................599 De familie Steur (1) ..............................................................................................................627 Genealogie van Willem Gijsbertz STEUR ............................................................................628 De familie Steur (2) ..............................................................................................................634 Genealogie van Gijsbert STEUR..........................................................................................635 De familie Steur (3) ..............................................................................................................637 Genealogie van Jacob Willemszn STEUR ...........................................................................638 Kwartierstaat van Johannes van THIENEN .........................................................................643 Kwartierstaat van Gregorius Johannes van der VEER .......................................................664 Kwartierstaat van Geertje Abrahams VEERMAN.................................................................681 De familie Verver..................................................................................................................690 Genealogie van Roel Lambertsz VERVER ..........................................................................691 Kwartierstaat van Teuntje Hendriks VISSER .......................................................................695 Kwartierstaat van Gijsbert Gerritz VOS................................................................................703 Kwartierstaat van Johanna Maria ter WEIJDE .....................................................................727 Kwartierstaat van Geertje Cornelis WESTLAND..................................................................758 Kwartierstaat van Monique Catharina Wilhelmina WILLARD...............................................789 Doopboek Muiderberg..........................................................................................................866 INDEX ..................................................................................................................................895

Voorwoord


Voorwoord Op de oproep in 2003 om gegevens op te sturen van "Gooise Geslachten", is zeer positief gereageerd. In eerste instantie dachten wij aan een rubriek in ons kwartaalblad "Oude Sporen". De omvang van sommige inzendingen nam echter dusdanige vorm aan dat overwogen werd een extra tussennummer van "Oude Sporen" te maken met Gooise Geslachten. De omvang van het tussennummer zou dat van een boek benaderen en daarom veel te duur worden voor de afdeling om dit te realiseren. Besloten is daarom om het boek niet in druk te vervaardigen maar, in digitale vorm uit te brengen. Zoals bij elke genealogische publicatie, blijft het noodzakelijk om zelf de gegevens te verifiëren. Hiervoor kunt u onder andere gebruikmaken van de elders op de CD-ROM geplaatste bronbewerkingen. Deze zijn aangeleverd, met toestemming van de betreffende archieven, door de heer Bert de Beer. Vele vrijwilligers, waaronder de heer en mevrouw De Beer, hebben over een reeks van jaren hieraan meegewerkt. Het is niet uitgesloten dat u verschillen aantreft tussen de gepubliceerde kwartierstaten en stamreeksen onderling en met deze brongegevens. De redactie heeft bewust de door de leden aangeleverde gegevens niet met elkaar vergeleken of met elkaar aangevuld. Wel is in verband met privacy informatie weggelaten van mogelijk nog levende personen. De inzenders hebben mogelijk meer informatie dan u hier aantreft, maar zij blijven uiteraard zeer benieuwd naar uw eventuele aanvullingen en correcties. November 2004 Nederlandse Genealogische Vereniging Afdeling Gooiland Redactie: Richard Nijboer Marjo Weber Frans Dennenbroek (layout)

Lijst van inzenders


Lijst van inzenders

Mevrouw P.B.W. Krijnen-van Gog, Bussum

Mevrouw J. Mascini-Koster, Ugchelen

Mevrouw E. Scheffer, Hilversum

Mevrouw T.C. van Vuure-ter Weijde, Almere

De heer J.G.G. Brugman, Landsmeer

De heer L.J. de Beer, Hilversum

De heer J.A. Does, Oosterend

De heer J.M. Eijden, Bussum

De heer J. Knecht, Hilversum

De heer A.F. Korthof, Vojens, Denemarken

De heer H. Kos, Huizen

De heer M. Majoor, Eemnes

De heer E.G. Splint, Castricum

De heer G.J. van der Veer, Hoek van Holland

De heer W.J. Willard, Nieuw Weerdinge

De geschiedenis van Gooiland en de Erfgooiers (968–1968) Inzender: H. Kos


Inzender: H. Kos Tijm 16 1273 EC HUIZEN Tel.: 035-5250093 e-mail: [email protected]

De geschiedenis van Gooiland en de Erfgooiers (968–1968) In de 9e eeuw behoorde Naerdincklant tot het bezit van de abdy Werden aan de Ruhr. De lijst waarop de bezittingen van de abdy vermeld staan, moet opgesteld zijn onder abt Hembel. En ongeveer tussen 887 en 897, na de scheiding van kerkelijke en aardse bezittingen van de abdy. In het kort stond er in deze goederenlijst vermeld: 'An Naruthi thiu kirica endi kiriciland fan Almeri te Tafalbergon'. Door deze scheiding werd Naerdincklant (Naruthi) rijksbezit van de keizer en in een leen uitgegeven. In een charter van 29 juni 968 wordt vermeld dat keizer Otto I de gift van Naerdincklant aan het klooster van Elten bevestigd, aan zijn getrouwe leenman en landbezitter Graaf Wichmann II van Hamalant. Deze graaf bezat eertijds goederen, in verschillende delen van de stroomgebieden van Rijn en Schelde en in leen van de keizer Otto I. Graaf Wichmann had drie dochters Luitgardis, Hildegardis en Adela. Dochter Hildegardis gaf hij het graafschap Gent. Adela trouwde met de graaf Balderic van Redighem (Renkum). Maar Luitgardis bleef ongehuwd, koos voor het dienen van de kerk en werd non. Haar vader graaf Wichmann, bouwde voor haar een klooster te Elten - staat nu nog op de Elterberg - waar zij de eerste abdis werd. Door de gift van graaf Wichmann ging Naerdincklant als bezitting over naar het klooster te Elten. Omdat de graaf de volle eigendom van de bezitting wilde overdragen, hij had het slechts in leen, verzocht hij keizer Otto II in 973, er zijn goedkeuring aan te geven. Hierdoor kwam het klooster te Elten onder bescherming van de keizer. De graaf wilde het bezit ook veilig stellen voor zijn grijpgrage dochter Adela. Zij leidde met Balderic een bandeloos leven en wilde het klooster als haar erfdeel in bezit nemen. Op 14 december 973 schonk keizer Otto II, aan de abdis de bevoegdheid om kleine misdrijven in haar bezitting zelf te berechten. Graaf Wichmann stierf in 980, toen zag dochter Adela haar kansen. In 983 heeft zij toen samen met Balderic waarschijnlijk haar zuster Luitgardis vergiftigd. Adela nam vervolgens bezit van de kerk en het klooster te Elten. Hoewel keizer Otto III haar weer heeft verdreven, wist zij samen met Balderic, kort daarna de kerk en het klooster te verwoesten. Streng gestraft moesten Adela en Balderic op 18 december 996, na een plechtige terechtzitting te Nijmegen, beloven van hun aanspraken op het klooster afstand te doen. Bij deze gelegenheid werd door keizer Otto III, het klooster voor het laatst in zijn bezittingen bevestigd. Op welke wijze Naerdincklant van 968 tot 1280 bestuurd werd is onduidelijk, hierover is weing bekend. De abdis van het klooster te Elten had wel een villicus of rentmeester aangesteld die toezicht hield op het grondgebruik en innen van de koptienden. Ook door invloed van de Kerk en de kruistochten kwam er meer vrijheid voor lijfeigenen en keurmedigen. Zo ontstond er ook onder de bewoners van Naerdincklant neiging tot zelfstandigheid en vrijheidszin. Dan ongeveer 300 jaar verder in de tijd: De oorkonde van 13 mei 1280: Graaf Floris V van Holland (1252-1296), verwerft Naerdincklant van abdis Godelinde van het klooster te Elten. De graaf aanvaardt de overdracht op 13 mei 1280 en belooft een jaarlijkse rente van 25 Utrechtse ponden te betalen, en een bedrag van 200 ponden ineens.



De abdis behield wel enkele rechten zoals de praebende (pensiones) voor de kanunnikessen en van het innen der koptienden. Dit ging door tot de 18e eeuw. Gijsbrecht van Aemstel die met toestemming van de abdis enige bezittingen in Naerdincklant had, doet in 1280 vrijwillig afstand van zijn rechten, maar erkent dit pas vijf jaar later. Door deze transactie hield de bemoeienis van de abdis als landsvrouw van Naerdincklant op. Het patroonsrecht op kerkelijk gebied blijft tot in de latere eeuwen behouden. Onder graaf Floris V en zijn opvolgers kregen de bewoners van Naerdincklant meer rechten tot het gebruik van de gronden. De bewoners van Naerdincklant hadden zich omstreeks 1300 in een zogenaamde grondheerlijke marke georganiseerd. Dit is op te maken uit een oorkonde van 30 december 1326, van graaf Willem III van Holland, (1304-1337). Daarin stond o.a.: "Aan zijn goede luyden van Ghoyland gemeenlike, alle ghader te samen te komen op het blasen van den horne om met twee raetslude van den gemeene lande overeen te draghen". De bewoners (toen Gooiers) mochten dus alleen vergaderen als de gravelijke baljuw of schout op de hoorn blies. Maar de Gooiers hadden zelf al een bestuur gevormd dat een vergadering bijeen kon roepen op hun tijd. Ze regelden zelf het gebruik van de gemeenschappelijke weiden en gronden. En men was verplicht om op te komen, anders kon men beboet worden. Omstreeks 1300 was al de kiem gelegd waaruit de erfgooiers zijn ontstaan. In 1339 geeft graaf Willem IV een stuk veen aan Eemnes, met toestemming van de Gooiers: "dit doende bi goet duncken onser goeder luden gemeenlike van Goylant, die hoir recht dat si an den veen hadden na screvel, omme onsen wille ende omme onse oiboir overryke gheven hebben". Accoord van 1356 met Jan van Arkel, bisschop van Utrecht, over het plaatsen van houten grenspalen tussen Gooiland en het Sticht. In de eerste Schaarbrief van 25 januari 1404 van hertog Albrecht I van Beieren en graaf van Holland (1358-1404) wordt gesteld: 'de gemeene Waerscap tezamen met die goede luyden van Naerden sij te gader legende hebben in onsen lande van Goeylant', die meenten voertan alle jaar mit bescreven voerwaerden te bescaren ende te gebrucken". Scharen = laten grazen van koeien en paarden op de gemeenschappelijke weiden. In dit stuk wordt niets gezegd over de eigendomsrechten van de graaf. De Gooiers hadden de gebruiksrechten van gronden, gemene weiden en heidevelden, al in 1326 vastgesteld. En er mocht ook hout gekapt worden in het Gooiersbos in de omgeving van Hilversum. In de tweede Schaarbrief van 1442 wordt dit opnieuw bevestigd, en de beginselen van het erfgooierschap liggen nu vast. We kunnen een erfgooier nu omschrijven als iemand die in de mannelijke lijn van een Gooier afstamt en in Gooiland is geboren. Hij mag de gemene grond gebruiken zodra hij zelfstandig een boerenbedrijf in het Gooiland gaat uitoefenen. Hij was wel gebonden aan regels opgesteld door het markebestuur. Dit bestuur werd door de gerechtigden gezamelijk gekozen en behoefde niet te bestaan uit afgevaardigden van de besturen van stad en dorpen. De marke werd beheerd door een college, waarin de dorpen geen zeggenschap hadden. De marke was een lichaam met rechtspersoonlijkheid. In 1455 werd met de derde Schaarbrief dit opnieuw bevestigd en is vastgesteld dat het gebruiksrecht alleen toekwam aan mannen die uit Gooise families stamden. Het proces van 1470: De graaf - Karel de Stoute, in Holland optredend namens zijn vader - hertog Philips van Bourgondië - had een rechtzaak aangespannen tegen de stad en dorpen van Gooiland. Hij eiste namelijk alle rechten op van weiden, heiden en bossen. Deze vordering werd door de Gooiers bestreden, ze konden dit echter niet schriftelijk bewijzen. Ze konden het wel



zeggen: "al dusent jaeren tot desen dage toe rustelic", brachten ze naar voren. En dat hield stand, er was weinig tegen in te brengen. Uiteindelijk deed de Grote Raad van Mechelen op 19 november 1474 uitspraak: Het eigendom van Gooiland werd aan de landheer toegewezen, maar het gebruiksrecht van de grond werd aan de Gooiers erkend. Enige tekst uit het proces en de uitspraak: Voor de Landheer (eiser): "den eigendom van de voirs., commune. Voor de Gooiers, (als verweerders): "hoir gebruyke in de voirs. beemden, maraschen, weyen, heyen, waranden, wildernissen, bosch, houwingen ende verders inbegrepen inde voirs. gemeente, omme dair van te genyeten ende te gebruycken". Er werden ook nog andere zaken in het Gooiland geregeld en vastgesteld, in het voordeel van de Gooiers. Omdat de tweede Schaarbrief in 1517 zijn geldigheid zou verliezen - want de daarin geregelde zaken waren voor 75 jaar vastgelegd - dienden er nieuwe regels opgesteld. Dit heeft echter een vrij lange tijd geduurd door allerlei strubbelingen. Intussen was er in 1555 nog een accoord met Johan van Culemborg, heer van de Vuurse, over afscheiding van grond. Door veel onderlinge verschillen over het aantal stuks vee wat mocht grazen op de gemene weiden en ook het aantal Gooiers welke schaarrecht zouden krijgen, kwam er pas in 1568 een vierde Schaarbrief. Omstreeks 1650 wordt het de vergadering van erfgooiers: 'Stad en Lande van Gooiland' genoemd, met een eigen secretaris. Dan beginnen ook de eerste resolutieboeken over besluiten in deze vergaderingen genomen. Vanaf 1568 tot 1708 zijn er nog verschillende zaken en regelingen aan de orde geweest, tot uiteindelijk, in 1708 de rechten van de erfgooiers worden vastgesteld. Op 31 augustus 1708 werd in een Plakaat van de Staten van Holland en Westfriesland deze rechten vastgelegd. In dit plakaat met een bijbehorende lijst van erfgooiers, wonende in de stad Naarden en de dorpen Blaricum, Hilversum, Huizen en Laren, is dit recht omschreven. Op 14 juli 1719 is er een Accoord tussen de Staten van Holland en de Staten van Utrecht, over het vaststellen van de grenzen door middel van stenen grenspalen, met de provincie wapens daarop. En in 1912 wordt bij Koninklijk Besluit de Erfgooierswet vastgesteld, ondertekend door de toenmalige koningin Wilhelmina. Aan dit KB waren wel wat roerige jaren en vergaderingen vooraf gegaan! Dan 1968 - 968 in leen bij graaf Wichmann II, tot aan de ontbinding in 1968 - dus 1000 jaar later - is bij Koninklijk Besluit het instituut van Stad en Lande van Gooiland - de vereniging van erfgooiers - ontbonden en kregen alle in leven zijnde mannelijke personen hun erfdeel in termijnen uitbetaald. Van de laatste uitbetaling is een bedrag ingehouden voor het inrichtten van een erfgooiersarchief. Dit archief is ondergebracht bij het Streekarchief te Naarden. Hier liggen de fraaie Oorkonden, Schaarbrieven, Verslagen en Ledenlijsten opgeslagen, die nog herinneren aan een lange geschiedenis, met hoogte en diepte punten, van het Gooiland en de erfgooiers. Maar er zijn nog meer zaken die aan de erfgooiers herinneren. Zoals een aantal percelen weiland in de omgeving van Bussum, de zogenaamde Hilversumse meent. Bij Naarden de Naardermeent en bij Blaricum en Huizen, de Blaricummer- en Huizermaten, het zogenaamde Vierde Kwardrant. En in de bossen tussen Hilversum en de Lage Vuursche staan nog de zogenaamde 'Leeuwenpalen' - natuurstenen palen vanuit de omgeving van Blaricum op de Dom van Utrecht gericht - voorzien van de wapens van Noord-Holland en Utrecht. De Gooiers hebben ook de zogenaamde 'Gooiergracht' gegraven, die loopt vanaf het huidige Eemmeer, langs Blaricum en Laren naar Hilversum, omgeving Anna's Hoeve. Om zo de grens van hun gebied aan te geven. En er zijn in het Gooi nog straat- en laannamen die aan het 'duizendjarig rijkje' herinneren. In Hilversum, Bussum, Laren, Blaricum en Huizen oa: Erfgooiersstraat, Gemeenlandslaan,



Graaf Wichman, Keizer Ottostraat, hertog Albrechtstraat, Luitgarde, Godelinde en Thierensweg. En uit de vorige eeuw Harmen Vosweg, Floris Vos en E. Ludenstraat. Deze houden de geschiedenis van Naerdincklant, het latere Ghoylant en Gooiland - dat wil zeggen 'Goedland' - in herinnering. Bronnen: - Archief Stad en Lande van Gooiland, tevens Erfgooiersarchief, ondergebracht in het

Streekarchief te Naarden - Privegegegevens: Plakaat van de Staten van Holland en Westfriesland, 31 augustus 1708 - Lijst met erfgooiers in 1708, Blaricum, Bussum, Laren, Hilversum, Huizen en Naarden - Bewijzen: van het in de mannelijke lijn van een erfgooier af te stammen, van mijzelf, mijn vader en voorouders tot 1580.

Koptienden en genealogie Inzender: L.J. de Beer


Inzender: L.J. de Beer F. van Eedenlaan 51 1215 EL HILVERSUM tel: 035-6237774 e-mail: [email protected]

Koptienden en genealogie

Inleiding Eeuwenlang betaalden de Gooise boeren tienden (belasting) over de opbrengst van hun akkers aan het stift van Elten. De administratie van deze tienden is vanaf 1503 tot in de 19e eeuw bewaard gebleven en bevindt zich thans in het Rijksarchief te Haarlem. Er is weinig fantasie voor nodig om te veronderstellen dat deze gaarderboeken een schat aan genealogische informatie bevat.

Historie In 968 bevestigt Keizer Otto I als leenheer de schenking van o.a. Nardincklant door zijn leenman Graaf Wichman van Hamelant aan het stift te Elten. Graaf Wichman had op de Elterberg een kerk laten bouwen en de grafelijke burcht ingrijpend laten verbouwen tot een stift; het St. Vitusstift. Zijn dochter Luitgarde werd de eerste abdis. Om in het onderhoud van dit stift te voorzien, schonk hij o.a. Nardinclant met alle wereldlijke en kerkelijke rechten. De bewoners van Nardinclant (later Gooiland genoemd) waren verplicht een deel van de opbrengst van de gezaaide gewassen aan het stift af te dragen. Eeuwenlang zijn op deze wijze in natura de tienden geheven. Omstreeks 1280 werden na een machtsstrijd tussen de Heren van Amstel, de Graaf van Holland en de abdij van Elten de wereldlijke rechten overgedragen aan Graaf Floris V tegen betaling van een jaarlijkse pacht van 25 Utrechtse ponden. Deze pacht is tot 1806 betaald. Vanaf 1280 is Het Gooi dus Hollands, hetgeen tot op de dag van vandaag nog geïllustreerd wordt door de ietwat merkwaardige provinciegrens van Noord-Holland. De kerkelijke rechten bleven echter behouden voor de abdij.

Wat zijn koptienden? De tienden op de gezaaide gewassen werden vastgesteld in koppen per schepel graan. De uiteenlopende kwaliteit van de bouwgronden bemoeilijkte de rechtvaardige inning van de koptienden. Daarom werd per kamp (stuk bouwgrond) de tienden vastgesteld. Gemiddeld betaalde een boer 4 kop per schepel graan. (dus 12,5 % ) Enigszins verwarrend is het door elkaar gebruiken van de termen kop, spint, schepel enz. zowel als oppervlakte- als inhoudsmaat.

Maten en gewichten Eén schepel graan is de hoeveelheid graan die nodig is om één schepel grond in te zaaien. (de opbrengst kan variëren!) Gooise oppervlaktematen Inhoudsmaten 1 last = 24 mud 1 morgen(9765 m2) = 5 schepel 1 mud = 4 schepel 1 schepel(1953 m2) = 4 spint 1 schepel = 4 spint 1 spint(488 m2) = 8 kop 1 spint = 8 kop 1 kop(61 m2) = 5 roe 1 kop = 4 roe (roy, verdel)



De inning Het moge duidelijk zijn dat de abdis van Elten niet elk jaar naar Het Gooi kwam om de koptienden te innen. Zij gaf deze inning als erfelijke leen uit aan de Heren van Nijenrode. Ook deze Heren gingen niet jaarlijks met een kar rond om het graan op te halen. Zij benoemden daarvoor een gaardermeester. Deze gaardermeester ging in de periode tussen Kerstmis en Driekoningen („de twaalf nachten na Kerstmis”) met paard en wagen en enige helpers rond om de koppen graan te innen. De tienden werden - afhankelijk van de kwaliteit van de bouwgrond - betaald in gerst, rogge of half gerst en half rogge. Vanaf 1623 hield de gaardermeester zitdagen; twee dagen in Huizen, twee dagen in Hilversum en in de overige plaatsen één dag. Geleidelijk aan werden de tienden niet meer in natura maar in geld betaald. De magistraat van Naarden stelde omstreeks Kerstmis graanprijzen vast. Zo treffen wij in het koptiendenregister van 1538 o.a. de volgende prijzen aan: Rogge: een schepel 7 stuiver Gerst: een schepel 5 stuiver een halve schepel 4 stuiver een halve schepel 3 stuiver een spint 2 stuiver 1 ort een spint 1 braspenning een halve spint 1 stuiver 1 ort

De administratie Per jaar werden in een afzonderlijk gaarderboekje - gerangschikt per plaats - de inningen genoteerd. Wie niet tijdig betaalde was sluij. Na een jaar wanbetaling werd een dubbele tiende geheven. Als de grond van eigenaar verwisselde werd dat eveneens in het gaarderboekje genoteerd. Deze gaarderregisters zijn vanaf 1503 bewaard gebleven. Zij bevinden zich in het Rijksarchief te Haarlem. Er lopen al jaren onderhandelingen met de Gooise archieven om van al deze registers microfiches te maken. Hierdoor zouden zowel in Naarden als in Hilversum de registers geraadpleegd kunnen worden.

Genealogisch belang Door de grote brand van 1766 in Hilversum is zeer veel oud archiefmateriaal verloren gegaan waardoor genealogisch onderzoek aanzienlijk bemoeilijkt is. Er zou een welkome aanvulling op het onderzoeksmateriaal ontstaan als de registers van de koptienden toegankelijker voor de onderzoekers zouden worden gemaakt. Een voorbeeld moge dit illustreren. Ondergetekende had uit de bekende Doop- Trouw- en Begraafboeken als oudste bekende voorvader gevonden Claas Jacobs te Bussum. In het koptiendenregister van 1674 Bussum pagina 23 staan de volgende inschrijvingen:

Bt: Elbert Jacobs(en) (over)gen(omen) van Clas Jacobsen iij cop rog ende iij cop rog ende gerst



Bt: Clas Jacobse(en) (over)gen(omen) van Jacob Claesen iij cop ende iij cop reg ende gerst

In het koptiendenregister 1638 Bussum, pagina 27 staat de volgende inschrijving:

Bt: Jocob Claes(en) o(ver)gen(omen) van Elbert Rijck(en) vj cop roch noch van Elbert (voor)s(eit) v cop half roch (ende) garste van Jacob freeck(sen) j sch(epe)l roch noch van Jacob freericks j cob garste

Als wij aannemen dat de toenamen patroniemen zijn dan mogen wij hieruit het volgende veronderstellen: Claes Jacobs en Elbert Jacobs zijn zonen van Jacob Claesen. Uit de inschrijving van 1638 blijkt dat Jacob Claesen al handelingsbekwaam - dus volwassen - was. Hij zal dus omstreeks 1610 geboren zijn. Daarmee zijn wij toch weer een generatie verder gekomen.

Indexering Al in de zestiger jaren onderkende de heer P.W. de Lange het belang van deze registers. Hij schreef in een vijftal schriften de namen over uit de gaarderboeken en wel van de jaren 1504, 1537, 1566, 1593, 1622, 1651, 1680, 1708 en 1740 van alle gemeenten van Het Gooi. Van Hilversum schreef hij bovendien de jaargangen 1772 en 1805 over. De intervallen gaan uit van de stelling dat elke generatie ongeveer 30 jaar omvat. Overigens was dit typisch bedoeld voor eigen gebruik. Zijn handschrift is namelijk niet erg leesbaar, maar met enige goede wil is het nog wel te ontcijferen. Hoewel hij meer dan honderd jaar is geworden, is het jammer dat hij niet meer de toepassingen van de computer heeft mee kunnen maken. Onlangs besloten wij - na overleg met Mw. Abrahamse van het Streekarchief Gooi en Vecht-streek - het werk van de Heer de Lange toegankelijker te maken door de vijf schriften met namen alsnog in een computer in te voeren. Door toepassing van standaardcodes voor voor- en achternamen hebben wij een index gemaakt, waarin de naamvarianten bijeen staan. Een voorbeeld kan wellicht verhelderend zijn:

Deel uit index op voornaam Arij Elberds Perk jaar: 1740 folio: 13 volgnr: 3 Bussum ouwe Arian Peter



jaar: 1537 folio: 54 volgnr: 8 Loosdrecht jaar: 1593 folio: 123verso volgnr: 197 Hilversum jaar: 1622 folio: 2 volgnr: 9 Muiderberg jaar: 1622 folio: 90verso volgnr: 102 Laren jaar: 1622 folio: 124 volgnr: 182 Hilversum de weeskinderen van Adriaen Jansz Rademaker en Neeltge Toenis uit name van Deliaen Adriaens jaar: 1651 folio: 0 volgnr: 262 Hilversum Aarij Gerrebertsz Rebel jaar: 1708 folio: 58verso volgnr: 171 Huizen jaar: 1740 folio: 35 volgnr: 108 Huizen jaar: 1745 Huizen

Deel uit index op achternaam Arij Elberds Perk jaar: 1740 folio: 13 volgnr: 3 Bussum Elbert Janse Perck jaar: 1680 folio: 22 volgnr: 29 Bussum jaar: 1708 folio: 21 volgnr: 11 Bussum jaar: 1745 Bussum Teuntie Rutten Perk jaar: 1740 folio: 38 volgnr: 135 Huizen Corn: Jansz Perck jaar: 1593 folio: 119verso volgnr: 173 Hilversum jaar: 1680 folio: 143verso volgnr: 167 Hilversum Gerbert Cornelisz Perck jaar: 1622 folio: 123verso volgnr: 180 Hilversum Gerret Corn: Perck jaar: 1651 folio: 126 volgnr: 67 Hilversum Als de kopieën van alle gaarderregisters uit het Rijksarchief te Haarlem naar Het Gooi komen, wacht er een interessante taak voor de vrijwilligers van de Gooise archieven. De voorlopige indexen bevatten reeds ca. 10.000 namen. Bij benadering zullen ca. dertigmaal zoveel namen in de overige registers voorkomen! Het is echter de moeite waard om dit unieke Gooise archiefmateriaal toegankelijk te maken voor de onderzoekers. Bronnen: Dr. A.C.J. de Vrankrijker, Naerdincklant , Den Haag 1947 Koptiendenregisters, Rijksarchief Haarlem inv. nr. 96 en 121 J.H. Sebus, De Erfgooiers en hun gemeenschappelijk bezit, Amsterdam 1933 Collectie de Lange, Streekarchief Gooi en Vechtstreek Hilversum

Lezing Koptiendenarchief 1954 Inzender: Afd. Gooiland


Inzender: Afd. Gooiland

Lezing Koptiendenarchief 1954

Het Koptiendenarchief

Lezing gehouden te Hilversum op 28 Januari 1954 voor de afdeling Gooi en Eemland van de Nederlandse Genealogische Vereniging. Het koptiendenarchief van het Gooi als bron van kennis van Gooise geslachten, toegelicht door een onderzoek naar het geslacht VLAANDEREN, door Dr. P.J.van Breemen1) Voor alles wil ik U op de hoogte brengen, waarom mijn belangstelling zo sterk uitgaat naar het land en naar bepaalde geslachten van het Gooi, hoewel ik noch het levenslicht in het Gooi aanschouwde noch ooit tot zijn vaste inwoners behoord heb. Het eerste staatje, dat ik U vertoon, laat zien, op welke wijze ik verwant ben met het geslacht Vlaanderen.

P.J.van Breemen ( J.A.van Breemen ( H.van Breemen overl.1904 tr. 1840 Haarlem A.M.van Roosenhagen overl.1912 ( Antonie van Roosenhagen overl.1828 tr. 1813 Hilversum Geertje Aris Keers overl.1835 Hilversum ( Aris Klaasz Keers overl.l825 Hilversum tr. 1780 Hilversum Meinsje Lourens Vlaanderen overl.1845 Hilversum ( Lourens Cornelisz Vlaanderen overl.1806 Hilversum tr. 1745 Hilversum Ariaantje Wijnands Mooij overl.1789 Hilversum.

Terloops wordt men uit dit staatje tevens gewaar, dat ik eveneens afstam van het geslacht Keers, terwijl ik er nog aan toe kan voegen, dat ook leden van de families Edema en Boelhouwer tot mijn Gooise voorouders behoren, Mijn belangstelling voor Hilversumse geslachten is hiermee voldoende verklaard. De grote hoeveelheid en de bijzondere aard der gegevens, die mijn nasporingen in het koptiendenarchief van het Gooi naar oudere leden van het geslacht Vlaanderen opleverden, deden mij besluiten de lezing van hedenavond tot dit geslacht te beperken. Het komt mij verder gewenst voor aan de behandeling van het eigenlijke onderwerp enkele opmerkingen van algemene aard vooraf te doen gaan. Ze zijn nuttig of dienstig tot goed begrip van hetgeen later volgt en een voorafgaande bespreking ervan voorkomt een onderbreking in de gang der mededelingen, die het hoofdthema van deze lezing uitmaken. Deze opmerkingen betreffen:

1. de brand van 1766 te Hilversum; 2. het archief der koptienden en 3. iets over voor- en achternamen in vorige eeuwen.

1) Lezing gehouden te Hilversum op 28 Januari 1954 voor de afdeling Gooi en Eemland van de Nederlandse Genealogische Vereniging.



Ten eerste dan de brand van 1766. Het is geenszins mijn bedoeling U hier de hevige brand, die op Woensdag 25 Juni 1766 een groot deel van het dorp Hilversum in de as legde, ook maar in het kort te schetsen. In het Gedenkboek, dat in 1924 bij het 500-jarig zelfstandig bestaan van Hilversum vanwege de gemeente van Hilversum in het licht gegeven is, vindt men al het wetenswaardige omtrent die ramp bijeengebracht (blz. 45-53). Hier gaat het er mij slechts om in het bijzonder te wijzen op de gevolgen, die uit deze rampzalige gebeurtenis voortvloeiden voor onze kennis van de samenstelling der bevolking. Het vuur greep zo snel en gretig om zich heen, dat niet alleen het rechthuis en de secretarie, maar ook de kerk en de pastorie der Ned. Herv. Gemeente in vlammen opgingen. Met deze gebouwen werden ook het gehele dorpsarchief op één kist na en het volledige kerkelijke archief der Herv. Gemeente een prooi van het vuur. Tegenover dit gehoor acht ik mij ontheven van de taak de betekenis van dit verlies uiteen te zetten. Predikant ten tijde van de brand was Ds. van der Voort, maar nog voor het einde van het rampjaar 1766 nam hij afscheid van de gemeente. Tot zijn opvolger werd in 1767 beroepen Ds. J.W.van Yssum. Deze heeft een lofwaardige poging gedaan om de doop-, lidmaten- en trouwboeken opnieuw samen te stellen. Dat deze arbeid uit de aard der zaak bijna, uitsluitend beperkt bleef tot gegevens uit de 18de eeuw, die daarbij nog onvolledig en soms onnauwkeurig waren, doet aan de goede bedoeling van dit herstelwerk niet af. Het notariële archief van Hilversum is bij de brand gelukkig gespaard gebleven, maar vangt pas aan met het jaar 1719. Voor de bespreking van het koptienden-archief zal ik iets langer Uw aandacht nodig hebben. Dr. A.C. de Vrankrijker, een geboren Gooier, heeft in een boekje, "Naerdincklant" getiteld, een uitvoerige studie aan de Gooise koptienden gewijd. De aanleiding daartoe was, zoals hij in het "Woord vooraf" meedeelde, dat in 1941 onverwacht het vrijwel volledige koptienden-archief opgedoken was. Het had voor die tijd in particulier bezit verscholen gezeten, maar kwam in het zo even genoemde jaar door aankoop in handen van Het Gooische Museum. Thans berust het in het Rijksarchief te Haarlem. Hoe is dat archief ontstaan en wat bevat het? In de 10de eeuw behoorde het Gooi tot de bezittingen van graaf Wichman van Hamaland. Toen zijn dochter Lutgardis de eerste abdis werd van een nieuw gesticht klooster te Hoog-Elten begiftigde hij deze abdij met de eigendom en de inkomsten van Gooiland. In de strijd die een paar eeuwen later tussen graaf Floris V en de bisschop van Utrecht om het achterland van Amsterdam en om de Vechtstreek gevoerd werd, in welk gebied de heren van Amstel bovendien een eigen heerschappij trachtten te vestigen, kwam de abdij van Elten met Gooiland in het nauw en tussen twee vuren te zitten. Ze besloot daarom zich van het grondbezit van die streek te ontdoen en vond Floris V maar al te bereid het Gooi van haar over te nemen. Tegen een jaarlijkse vergoeding van 25 ponden Utrechts kwam de overdracht tot stand. Deze erfpacht is tot het jaar 1806 door het Hollandse Gouvernement betaald. Sedert 1280 was het Gooi dus Hollands en was daarmee ook de bedreiging afgewend, dat de heren van Amstel er zich nog eens meester van zouden maken. De abdij had van ouds tienden van verbouwde gewassen, met name van rogge en gerst, in het Gooi geheven, maar deze tienden waren niet in de overdracht begrepen en de abdij ging dus voort ze te innen. Ze werden koptienden geheten, omdat men het verschuldigde in koppen graan berekende. De kop was zowel een land- als een inhoudsmaat. Een morgen (bijna 1 HA) telde 5 schepel à 4 spint à 8 kop. Een last telde 24 mud à 4 schepel à 4 spint à 8 kop à 4 verdels. Een schepel gronds was de oppervlakte land, die met een schepel graan bezaaid kon worden. Daar de stukken bouwland, die de verschillende eigenaars op de engen bezaten, slechts van beperkte omvang waren, bedroegen de tienden zelden meer dan enige spinten en konden veelal in koppen (of vierde delen daarvan) uitgedrukt worden. Hiermee is derhalve de naam koptiende verklaard. De abdij van Elten had de inning en opbrengst der tienden als leen uitgegeven. Reeds in 1339 was de heer van Nijenrode leenman van Elten voor de koptiende en door erfopvolging ging het leen in de volgende eeuwen van de ene hand in de andere over.



De bezitters van het leen, zelf aanzienlijke heren, benoemden op hun beurt rentmeesters of tiendgaarders om de opbrengst te innen. Oorspronkelijk werd de tiende in natura geheven, maar later in geldswaarde voldaan. In den beginne werd de tiende langs de huizen opgehaald tegen het einde van het jaar, wanneer het koren gedorst was. Later hield men zitdagen, in elk dorp één of 2 dagen. Bij wanbetaling bestonden er strafbepalingen, nl. verdubbeling na het eerste jaar, verviervoudiging na het tweede jaar, recht op beslaglegging van de grond na het derde. In dit opzicht week deze tiende opvallend van andere tienden af, want daarbij kon men alleen aanspraken op het gewas en de verbouwer ervan laten gelden. Achterstand in de betaling noemde men "sluij", enkel slui na 1 jaar, dubbel slui na 2 jaar, enz..1) De gadermeester legde elk jaar een nieuw register aan, waarin hij de posten van het onmiddellijk voorgaande register overschreef. De stad Naarden en de vijf dorpen kregen elk een afzonderlijke afdeling en voor elk dier afdelingen werden de tiendplichtigen in een zekere volgorde vermeld, die voor ieder volgend jaar in hoofdzaak behouden werd. Het oudst bewaarde register dagtekent van 1502, het laatste van 1835. De reeks is echter niet volledig. Vooral in de 16de eeuw vertoont ze vele gapingen. Het aantal van de registers bedraagt ruim 260, maar sommige der oudere missen bepaalde afdelingen. Wanneer men zich voor het eerst tot nasporingen in de tiendregisters zet, wordt men meestal overstelpt door een hoeveelheid namen, die verbijsterend werkt. De tiendgaarders hadden, zoals gezegd, veelal de gewoonte elke post uit een onmiddellijk voorafgaand register in zijn geheel over te nemen met alle veranderingen, die reeds in zo'n post stonden aangetekend. Het gevolg was, dat de meeste posten steeds uitdijden, want de tiendplichtige landen werden gekocht en verkocht, geërfd en verdeeld, enz. De omvang van de posten nam op de duur zodanig toe, dat het zelfs de tiendgaarder te machtig werd. Soms is er dan een wel zo snugger, dat hij de dwaasheid van het overnemen van al die oude gegevens inziet en schoon schip maakt. Men vindt dan slechts de persoon van de tiendschuldige genoemd met het bedrag der tiende en daarbij alleen die veranderingen aangetekend die zich in dat ene jaar voordoen. Maar gewoonlijk vervalt men weer in de oude, omslachtige manier, totdat na ettelijke jaren opnieuw de overtollige ballast overboord gezet wordt. Vooral in de tweede helft van de 16de eeuw en in de 17de eeuw was men sterk in dit herhalen van alle voorgaande notities. Om U enig denkbeeld te geven, hoe zo'n post met vele oude inschrijvingen er uit kon zien, zal ik U zo dadelijk een voorbeeld tonen. Maar ik ga nog eerst even door met een paar andere opmerkingen omtrent de inhoud der posten. Werd iemand voor het eerst als tiendplichtig ingeschreven, dan heette het, dat hij "nieuw in het boek komt". Ging zijn tiendplichtig land in een bepaald jaar geheel in andere handen over, dan "komt hij daarmee uit het boek". Maar er dient op gewezen te worden, dat de ene tiendgaarder zich meer dan de andere aan deze vermeldingen houdt. Twee woorden komen wel op iedere bladzij van de registers voor; het zijn de verleden deelwoorden "overgenomen" en "afgezet". Vermeerdering van landbezit gaat gepaard met evenredige overneming van tiende, terwijl vermindering van landbezit samen gaat met afzetting van tienden. Voor het verboeken in de tiendregisters moest een gering bedrag van enige stuivers betaald worden. Ik toon U nu de post van een zekere Willem Woutersz uit het jaar 1640. Willem Woutersz anno 1640 fol.118

overgen.van Wouter Claasz ½ spint anno 1608 overgen.van Elbert Gerritsz Ruijter 7 kop 1610 afgezet op Dirk Jansz 3 kop 1610 overgen.van Gerrit Dirksz Vis 1 kop 1618 overgen.van Peter Isacksz 2 kop 1619 overgen.van Henrik Adriaansz 3 kop 1631

1) Het middelnederl. werkwoord sluijeren of sloijeren betekende talmen, traag zijn, dralen.



overgen.van Wouter Claasz 1 kop 1635 afgezet op Thijman Willem Woutersz 7½ kop 1640 afgezet op Gerbert Roelen 7½ kop 1640

In dat jaar staan er niet minder dan 9 overnemingen of afzettingen op zijn naam. De laatste kolom met de jaartallen komt in de tekst van het tiendboek niet voor, maar is er door mij bijgevoegd. Die jaartallen dus even wegdenkende krijgt men de indruk, dat de rest op het jaar 1640 slaat. Nu komt deze Willem Woutersz nieuw in het boek in 1608. Gaat men nu alle jaren van 1608 tot 1640 na, dan blijken de verschillende onder- of bijposten betrekking te hebben op de jaren, die ik er achter gevoegd heb. Hoeveel hij per saldo, afzettingen tegen overnemingen verrekend, schuldig is, wordt niet aangegeven. Bij optelling blijkt het saldo aan tiende nul te zijn 18 kop overgenomen tegen 18 kop afgezet, m.a.w. in 1640 komt Willem Woutersz uit het boek, wat door de tiendgaarder in dit geval niet vermeld wordt, maar wat men zelf even mag uitrekenen. Deze sleur in het opschrijven kan zelfs zover gaan, dat de post van iemand, die in een bepaald jaar "uit het boek komt, in een volgend register weer in zijn geheel overgenomen wordt. Zo kan het gebeuren, dat men iemand soms na zijn dood nog in de registers aantreft, als of hij nog in leven ware. Vrouwennamen komen in de registers betrekkelijk weinig voor. Erfde bijv. een getrouwde vrouw, dan wordt haar man als tiendplichtig ingeschreven. Soms erfde een jonge dochter tiendschuldig land en dan prijkt haar naam ook in het register. Weduwen worden nog al eens vermeld, maar in de regel onder wijlen haar mans naam zonder toevoeging van haar eigen naam. Een ander punt wil ik ook nog even aanstippen. Het jaar, waarop een manspersoon uit het boek verdwijnt, behoeft nog geenszins in te houden, dat hij in dat jaar overleden is. Vooreerst kan hij zich bij zijn leven van al zijn landbezit ontdoen, wat wel zelden zal voorkomen. Maar vaker zal het gebeuren, dat een weduwe, die bij de dood van haar man in de gehele boedel blijft zitten, doorgaat de tiende te betalen op haar mans naam. Eerst als de weduwe ook overlijdt, "komt" de naam van haar man "uit het boek"; dat kan dan gebeuren jaren na zijn sterven. Iets anders is het, wanneer tiendplichtig land onder erfgenamen verdeeld wordt en iedere erfgenaam zelfstandig voor zijn aandeel opkomt. In zo'n geval dient de tiendgaarder wel degelijk van de boedelscheiding kennis te nemen om de bedragen behoorlijk te kunnen innen en boeken. In de 18de eeuw komt de gewoonte in zwang aan te geven of een overgang van land en daarmee van tienden door erfenis of door koop en verkoop tot stand gekomen is. Dit is natuurlijk van belang voor onze kennis van de familieverhoudingen. De registers van voor die tijd houden zich met die onderscheiding niet op, maar wel ontmoet men nu en dan aanduidingen van verwantschap, vooral van bloedverwantschap, bijv. vader en zoon of vader en dochter. Men behoeft er echter niet op te rekenen, dat de gaarders zich stelselmatig of geregeld met zulke aanduidingen inlaten. Men moet het integendeel als een buitenkansje beschouwen, indien men aangaande een familieverhouding iets aangetekend vindt. Ik meen hiermede het onderwerp der koptienden voldoende belicht te hebben1) en ga nu over tot het derde punt, dat ik vooraf wilde bespreken, nl. het gebruik van voornamen en achternamen in vorige eeuwen, voor zover het in dit verband van belang is. Tot ongeveer het jaar 1000 was het in de Germaanse landen gebruik, dat een persoon slechts één naam had. Een paar eeuwen later waren echter reeds achternamen in zwang gekomen, die op de meest verschillende wijzen ontstaan waren, bijv. naar de plaats van herkomst, naar bepaalde eigenschappen van lichaam of geest, soms ook van

1) Een aantal foto's van posten uit de tiendboeken gingen tijdens de lezing onder de toehoorders rond. Van deze foto's waren door mij bovendien sterk vergrote afbeeldingen vervaardigd, die bij de behandeling van het hoofdthema en naar gelang de tekst van de lezing dit vorderde, vertoond werden.



onverklaarbare of onbekende oorsprong. Tegelijkertijd echter ging men personen onderscheiden door achter hun eigen naam (doopnaam) die van hun vader (soms van hun moeder) te voegen, bijv. Jan Gerritszoon, Pieter Adriaanszoon, enz. Dit zoon werd in het schrift al spoedig afgekort tot een enkele z, dus Jan Gerritsz. Betrof het een meisje of vrouw, dan werd het woord dochter in stede van zoon toegevoegd, dus bijv. Geertje Willemsdochter. Het woord dochter werd in het schrift afgekort tot dr. en ten slotte vaak geheel ter zijde gelaten, dus Geertje Willems. Die vadernaam achter de voornaam of doopnaam heette met een uit het Grieks afgeleid woord patronymicum. Toen men eenmaal deze weg van het gebruik van patronymica of patroniemen ingeslagen had om verschillende personen van dezelfde voor- of doopnaam van elkaar te onderscheiden, hield men niet halt bij twee namen, maar vulde de naam aan met die van de grootvader en vaak zelfs met die van de overgrootvader. Zo treft men dus samenvoegingen als Claas Jan Gerritsz en Pieter Claas Jan Gerritsz. In de registers van de koptiende zijn zulke drie- en viervoudige namen lang niet zeldzaam. Nog in het begin van de 18de eeuw kwam ik zelfs een viervoudige naam tegen, waaraan nog was toegevoegd: alias Toback. Het is een bekend verschijnsel, dat in de 16de eeuw bestaande echte achternamen in onbruik raakten om plaats te maken voor patronymica. Het gebeurde dan echter wel, dat de heugenis aan het bestaan hebben van een achternaam in een familie bleef voortleven en dat die achternaam bij bijzondere gelegenheden nog wel eens op de proppen kwam. Hoewel er in het gewest Holland voortreffelijke oude bronnen voor de kennis van de samenstelling der bevolking uit de 16de eeuw bekend zijn (ik denk bijv. aan de kohieren van de belasting van de tiende penning, betrekking hebbende op het tijdvak 1543 tot 1561 en die ik, voor zover Hilversum aangaat, straks ter sprake zal brengen), wordt de waarde ervan voor genealogisch onderzoek vaak sterk verminderd door het bijna uitsluitend gebruiken van patronymica en het weglaten der familienamen. Maar in het verwaarlozen van familienamen kwam op de duur een keer. Toen in de 17de eeuw de welvaart in Holland sterk toenam, voelden verschillende families zich niet meer bevredigd door het gebruik van patronymische namen. Zij poogden door het aannemen van een achternaam meer vastheid in de familieverhoudingen te brengen. Het raadplegen van oude familiepapieren of de mondelinge traditie deden halfvergeten achternamen weer met nieuw leven bezielen. Ook zag men er niet tegen op nieuwe namen te scheppen. Die mode nam in de tweede helft van de 17de eeuw zo'n vlucht, dat toneelschrijvers uit die tijd er een dankbaar onderwerp voor spot in vonden. Zat men in de mannelijke lijn met het terugvinden van een naam verlegen, dan zag men er volstrekt geen bezwaar in een achternaam aan een vrouwelijke lijn te ontlenen, indien dit mogelijk was. Zelfs gebeurde het wel, dat men aan een moederlijke achternaam de voorkeur gaf, ook al had de vaderlijke lijn vroeger een achternaam gevoerd, bijv. uit overweging dat, men de eerste mooier vond dan de tweede. Op één punt moet ik voor deze lezing nog in het bijzonder de aandacht vestigen. Was het in de 16de eeuw mogelijk, dat men een zelfde persoon nu eens met voornaam en vadersnaam, dan weer met toevoeging van de familienaam aangeduid vindt, in de 17de eeuw en later, toen drie- en viervoudige namen gingen wijken voor achternaam, kon een zelfde persoon op meer dan twee wijzen worden aangeduid. In zijn jeugd misschien nog luisterende naar een viervoudige naam hakte hij daar later een stuk van af om dat te vervangen door een familienaam. Zo kan het dan gebeuren, dat iemand, die hem in zijn jeugd gekend had, hem bij zijn oude naam bleef noemen, terwijl anderen, die eerst later voor het eerst met hem in aanraking kwamen, hem alleen kenden onder zijn familienaam. Zo zou het kunnen gebeuren, dat iemand, die in zijn jonge jaren Adriaan Jan Gerrit Willemsz. heet, zich later Adriaan Jansz Brouwer laat noemen, met zelfs de kans van verdwijning van dat Janszoon, zodat hij kortweg als Adriaan Brouwer voorkomt. Het zal in zo'n geval niet steeds eenvoudig zijn om de identiteit van die Adriaan Brouwer met Adriaan Jan Gerrit Willemsz. vast te stellen.

___ Na deze inleidende opmerkingen kan ik nu overgaan tot het eigenlijke onderwerp van de lezing, nl. tot het aantonen van het belang van het koptiende-archief voor het



familieonderzoek. Zoals ik reeds in de aanvang heb doen uitkomen, zal ik dat doen door de opbouw van het geslacht Vlaanderen als voorbeeld te nemen. Natuurlijk ving ik mijn onderzoek aan met bet zoeken van de naam van mijn voorvader Lourens Vlaanderen in de registers van de koptiende. Tot mijn grote teleurstelling kon ik zijn naam er echter niet in ontdekken. Daarmee scheen het onderzoek al dadelijk vastgelopen te zijn. Ook de vader van Lourens, Cornelis Jansz Vlaanderen geheten, kon ik niet in de registers thuis brengen. Wel was er in het laatste kwart van de 17de en het eerste kwart van de 18de eeuw een Cornelis Jansz Vlaanderen in de tiendboeken geregistreerd, maar het viel niet moeilijk aan te tonen, dat deze Cornelis wel een naamgenoot van de vader van Lourens, maar niet met die vader identiek was. Dit begin van het onderzoek was dus weinig aanmoedigend; het bracht tevens overtuigend aan het licht, dat niet alle leden van het geslacht Vlaanderen een plaats in de tiendregisters gevonden hadden. Ondanks deze teleurstelling bleef ik toch belangstelling koesteren voor de Vlaanderens in de tiendregisters en het doet mij genoegen te kunnen verklaren, dat de beloning voor de belangstelling niet is uitgebleven. Op zoek naar leden van een ander geslacht tegen het eind van de 16de eeuw leverde het verschijnen van de naam Vlaanderen in 1596 een eerste verrassing op. Gijsbert Lambertsz Vlaenderen en Matgen Lambertsdr. Vlaenderen staan daarin te boek elk voor vijf kop, in beide gevallen overgenomen van Ansch Jansz. Het gaarderboek van 1595 is helaas verloren gegaan; in dat van 1594 komen de beide Vlaenderens nog niet voor. Het gelijke bedrag van de tiende voor beide, 5 kop, en het overgaan van de tiende op een vrouw maken vererving van land eerder dan aankoop waarschijnlijk. In 1601 neemt Gijsb.Lamb.Vlaenderen de 5 kop van Matgen Lamb.dr. over en zij blijken dan broer en zuster te zijn, wat ook wel te verwachten was. Achteraf bleek mij, dat deze Vlaanderens reeds eerder in de gaderboeken ontdekt waren. Men vindt nl. in een van de oudere boeken achterin met een moderne hand een lijstje geschreven van tiendplichtigen, die een achternaam voerden en de naam Vlaenderen ontbreekt daar niet in.

Een met potlood geschreven lijst van familienamen in het gaardersboek anno 1610, fol. 118, alfabetisch door mij gerangschikt. Boelhouwer Jongert Peet Spelt Brasser Kaeck Perck Snijder Brouwer Keeloff Raijmaker Veen Dorlant Ketel Rebel Vlaanderen. Haen Licht Ruijter Heetveld Mooij Schram

Maar voor zover mij bekend is, heeft de toenmalige snuffelaar het bij de blote optekening van de naam gelaten. De vraag ligt voor de hand, of het nu deze Gijsbert Lamb. Vlaenderen is, die als voorvader van de latere Vlaenderens beschouwd mag worden? Om dit uit te maken heb ik de lotgevallen van Gijsbert Lamb. Vlaenderen van jaar tot jaar in de tiendboeken nagegaan. Hij blijkt dan enige malen tienden overgenomen of ook afgezet te hebben. Lange tijd staat hij te boek voor 2 spint 2½ kop. In 1643 komt zijn naam voor. de laatste maal voor, d.w.z. hij houdt dan geen tienden meer over. Die post bevat dan behalve de herhaling van een oudere overname en van twee oudere afzettingen vier nieuwe afzettingen aan de volgende personen, Claas Lambert Rijksz, Lambert Gijsbertsz Vlaenderen, zijn zoon, Henrick Gerritsz Bortgens en Lambert Jansz Schaepherder. Of de in de 1e, 3e en 4e plaats genoemde personen aanverwanten van Gijsbert Lamb. zijn, bijv. schoonzoons, blijkt niet. Maar Lambert Gijsbertsz Vlaenderen wordt uitdrukkelijk als zijn zoon vermeld. De zoon blijft nu te volgen van 1646 tot en met 1654, steeds met een bedrag van 6½ kop. In het laatstgenoemde jaar worden die 6½ kop als volgt op zes personen afgezet:



op Claes Jansz Mets 1 kop op Lambert Jansz Timmerman 1 kop 1 verdel op Lubbert Dirksz 1 kop 1 verdel op Elbert Gijsz 1 kop 1 verdel op Tijmentje Gijs 1 kop 1 verdel op Jan Tijmensz ½ kop

In de hoofdposten van de zes opvolgers wordt Lambert Gijsbr. Vlaenderen slechts eenmaal (bij Claes Jansz Mets) met zijn achternaam vermeld; in de overige vijf gevallen heet hij afgekort Lambert Gijsbertsz. Het al of niet aanwenden van de achternaam blijkt dus volkomen willekeurig te geschieden. Welke verhouding er bestaat tussen Lambert Gijsbertsz Vlaenderen en zijn zes opvolgers, wordt bij geen van hen aangegeven. Vier van de bedragen zijn echter even groot en dit zou op een verdeelde erfenis kunnen wijzen. In Elbert Gijsz en Tijmentje Gijsen zou men dan een broer en een zuster van Lambert Gijsbertsz kunnen vermoeden. Het was dus zaak om ook deze beide personen in de boeken te volgen. Tijmentje Gijs blijkt voor te komen van 1654 tot en met 1671, steeds met de 1 k 1 v, die in laatstgenoemd jaar overgaan op Lambert Petersz Veen. Elbert Gijsbrechtsz verdwijnt reeds eerder uit de registers; in 1665 neemt Lambert Jansz Tijmmerman zijn 1 k 1 v over. Deze persoon was ook een der opvolgers van Lambert Gijsbr. Vl. Dat Elbert Gijsbrechtsz een Vlaenderen geweest is, kan dus uit de gaderboeken niet aangetoond worden. Als hij werkelijk een nakomeling van Gijsbrecht Lambrechtsz Vlaenderen geweest is, dan wordt met zijn verdwijning in 1665 de draad van deze tak der Vlaanderens afgebroken zonder dat het gelukt op enige wijze een aanknoping te ontdekken met jongere dragers van de naam Vlaanderen. Het onderzoek naar de afstammelingen van Gijsbr. Lambrechtsz Vlaanderen heeft ons derhalve op een doodlopend spoor gebracht. Valt er iets te ontdekken van een Lambrecht Vlaanderen als de vader van Gijsbrecht Lambrechtsz? Het is mij tot dusver niet gelukt die vader in de gaderboeken thuis te brengen. Het lijkt er daarom wel op, dat de naam Vlaanderen met Gijsbrecht Lambrechtsz in 1596 zijn intrede in de gaderboeken en dus misschien ook in het dorp Hilversum deed. Maar het verdere verloop van het onderzoek leidde tot een andere uitkomst, zoals U straks zult vernemen. Zoals dus gezegd is, verdwijnt de naam Vlaanderen in 1654 uit de tiendboeken. In 1662 blijkt hij er echter in teruggekeerd. Het volgende staatje verschaft een inzicht in het aantal Vlaanderens, dat tussen 1655 en 1760 in de tiendboeken te vinden is. Aantal Vlaanderens in de gaarderboeken. 1655 - 1662 1 1670 2 1720 15 1) 1656 - 1665 ? 1680 8 1730 16 2) 1658 - 1667 2 1690 9 1740 12 1659 - 1668 2 1700 15 1) 1750 7 1660 - 1669 2 1710 16 1) 1760 7

1) Hierbij inbegrepen Tijmen Willemsz Vlaanderen Coster. 2) Hierbij inbegrepen de wed. van Lambert Tijmense Vlaanderen, de erfgenamen van Cornelis Jansz Vlaanderen, het weeskind van Tijmen Lambertsz Vlaanderen en de wed. van de secretaris Vlaanderen (of Tijmen Willemsz Vlaanderen Coster).

Een tweede merkwaardige vondst deed ik in het gaarderboek van 1674. In tegenstelling met het geval van Gijsbrecht Lambr. Vlaanderen, dat, zoals ik boven vermeldde, reeds aan een vroegere snuffelaar in het koptiendenarchief bekend moet zijn geweest, heb ik geen aanwijzingen ontdekt, dat deze tweede vondst al te voren de aandacht getrokken had. Evenmin was dit het geval met enige andere vondsten van dezelfde aard, die zich bij stelselmatig verder naspeuren openbaarden. Tussen 1671 en 1674 bestaat een gaping van twee jaar in de reeks der tiendregisters. De



Fransen stonden toen in ons land en het Gooi bevond zich enige tijd geheel in hun handen. Nog niet in 1671 of daarvoor, maar wel in 1674 komt men nu de volgende post tegen: Aelgen Willems Vlaanderen heeft overgenomen 2 kop van Willem Tijman Willemsen haar vader. Hier hebben we dus een van de niet zo talrijk voorkomende gevallen, dat niet alleen de verwantschap tussen de afzettende persoon en de overnemende persoon ondubbelzinnig aangegeven wordt, maar tevens een geval, dat een lid van het geslacht Vlaanderen tot vader heeft iemand, die niet de naam Vlaanderen, wel daarentegen een drieledige voornamencombinatie blijkt te voeren. Zoekt men de tegenpost, dus de hoofdpost voor Willem Tijman Willemsen op, dan blijkt deze er als volgt uit te zien:

Willem Tijman Willemsen 4 spt 1 k 3½ verdel afgezet op Willem Willemsz Vlaanderen 3½ k afgezet op Elt Claasz 4 k afgezet op Lambert Willemsz Vlaanderen 3½ k afgezet op Peter Claas Elten 3½ k afgezet op Aelgen Willems Vlaanderen 2 k

In deze beschrijving vallen drie dingen op: 1e dat Willem Tijman Willemsz niet zijn gehele bezit van de hand doet; van de oorspronkelijke 4 spt 1 k 3½ v houdt hij nog ongeveer de helft over. Men kan hem dan ook nog tot 1691 volgen, sedert welk jaar hij niet meer voorkomt; 2e dat omtrent de verwantschap tussen hem en Aaltje hier geen mededeling gedaan wordt in tegenstelling dus met de inhoud van de hoofdpost voor Aaltje. Dit verschil toont wol heel duidelijk aan hoe een onvolledig onderzoek, een greep hier of daar, belangrijke gegevens kan doen missen; 3e dat naast Aaltje nog een Willem Willemsz Vlaanderen en een Lambert Willemsz Vlaanderen genoemd worden. Hoewel daarbij evenmin als in de tegenposten van deze beide Vlaanderens enige toespeling op bloedverwantschap met Willem Tijman Willemsz gemaakt wordt, ligt het m.i. voor de hand in hen broers van Aaltje en derhalve ook zonen van Willem Tijman Willemsz te zien. Vasthoudende aan die zo duidelijk aangegeven nauwe bloedverwantschap tussen Aaltje Willems Vlaanderen en Willem Tijman Willemsz komen we al dadelijk tot de erkenning, dat Aaltjes grootvader Tijman Willemsz en haar overgrootvader Willem geheten moet hebben. In die oude tijd gemiddeld drie geslachten op een eeuw gerekend, zouden we dus met die overgrootvader Willem al in de tweede helft van de 16e eeuw belanden. Volgen we nu Willem Tijman Willemsz, de vader van Aaltje, in de gaderboeken terug, dan treffen we hem voor het eerst in 1667 aan en wel als overgenomen hebbende 3 sp 7½ k van Tijman Willemsz, zijn vader, met welke overgave die Tijman Willemsz tevens uit de tiendboeken verdwijnt. Tijman Willemsz moet in 1667 een hoge leeftijd bereikt hebben (tenzij men aanneemt, dat zijn weduwe gedurende een aantal jaren onder zijn naam betaald heeft), want op zijn beurt kunnen we hem op de voet volgen tot 1592, wanneer hij 1 sp ½ k overneemt van Willem Tijman Willemsz, zijn vader. (Het boek van 1591 ontbreekt, maar in 1590 komt Tijman Willemsz nog niet voor). Deze oudere Willem Tijman Willemsz laat zich vinden tot 1565. De jaren vóór 1580 tonen helaas vele gapingen in de reeks tiendboeken. De wisselvalligheden van de troebele tijd onder het Spaanse bewind zal men hiervoor wel in hoofdzaak aansprakelijk mogen stellen. Niet alleen ontbreken vele jaargangen in hun geheel, maar soms mist men de gegevens van een of meer dorpen, daaronder ook van Hilversum, in enige gedeeltelijk bewaard gebleven registers. Maar dank zij de behouden gebleven gegevens is ontwijfelbaar komen vast te staan, dat deze oudere Willem Tijman Willemsz op zijn beurt een vader Tijman Willemsz en dus een grootvader Willem moet hebben gehad. Met de laatste zullen we dan waarschijnlijk reeds het begin van de 16e eeuw, zo niet het eind van de 15e eeuw bereikt hebben. Uitgaande van de verwantschap van Aaltje Willems Vlaanderen met Willem Tijman Willemsz, die we als haar vader vermeld vonden, heb ik, geleid door de gegevens der tiendregisters, een stamreeks kunnen opstellen, die er als volgt uitziet en waarb1j de jaartallen aangeven, binnen welk tijdvak de opeenvolgende familieleden in die registers genoemd



Aaltje Willems Vlaanderen 1674 - 1676 ( Willem Tijman Willemsz 1667 - 1691 (de jonge) ( Tijman Willemsz 1592 - 1667 (de jonge) ( Willem Tijman Willemsz 1565 - 1592 (de oude) ( Tijman Willemsz (de oude) ( Willem De twee onderste namen worden voorlopig slechts verondersteld op grond van het bestaan van de naam van de oudere Willem Tijman Willemsz. Ondanks de zorg, waarmee dit lijstje uit bepaalde, onwederlegbaar schijnende gegevens uit de gaarderboeken samengesteld is, kan ik mij voorstellen, dat men de overgang van de achternaamloze voorvaders naar leden van het geslacht Vlaanderen toch nog met enige twijfel in het oog bekijkt. Om nu alle twijfel dadelijk uit te bannen breng ik hier als klap óp de vuurpijl een nieuwe vondst uit de gaarderboeken ter tafel. Ofschoon er, zoals reeds boven aangestipt werd, omstreeks het midden van de 16e eeuw betreurenswaardige leemten in het tiendarchief voorkomen, slaagde ik er in tussen 1550 en 1560 een Tijman Willemsz Vlaenderen aan het licht te brengen. In 1553 en 1555 leest men onmiddellijk in de eerste post der afdeling Hilversum, da1 zeker land, gekomen uit de boedel van Lubbert Claas Willemsz, toen toebehoorde aan een drietal personen, onder wie zich bevond "Thijmen Willemsz als (= alias) Vlaenderen". In 1556 vindt men deze persoon in de overeenkomstige post vermeld als "Thyman Willemsz genaemt Vlaenderen".1) Maar in dat zelfde boek treft men op een andere plaats ook nog de volgende post aan: Willem Jacobsz 1½ sp.2 k; afgezet op Jan Thonisz ½ sp, blijft 1 sp 2 k sluy (= achterstallig) 56 (=1556) bet. (= betaald) bij (= door) Elsgen Tijmens Thijmen Vlaenderen wed. (= weduwe). ontf. (= ontvangen) 111 sp; ontf. van Jan Tymensz vi cop b. (= betaald) Hiermee staat onomstotelijk vast, dat een Tijman Vlaenderen omstreeks 1555 als grondbezitter voorkwam in het dorpsgebied van Hilversum, maar tevens dat hij, als met Thijmen Vlaenderen van 1556 de zelfde persoon bedoeld is, wat m.i. niet betwijfeld behoeft te worden, in dat laatste jaar reeds overleden moet zijn geweest. Achter de naam van Tijman Willemsz(de oude) mag derhalve gevoegelijk de naam Vlaanderen toegevoegd worden. Als bijzonderheid komt daar nog bij, dat toevallig ook de naam van zijn vrouw aan den dag komt. Noch bij zijn zoon, kleinzoon of achterkleinzoon heb ik de naam van de echtgenote kunnen achterhalen. De tot nu toe verstrekte gegevens waren uitsluitend ontleend aan één bron, het koptiendenarchief van het Gooi. Als gevolg van het verlies, dat het dorpsarchief en het kerkelijke archief van Hilversum door de brand van 1766 geleden hebben, bestaat er geen andere bron, die ook maar in de verte de belangrijkheid van de gaardersboeken der koptienden voor de kennis van de samenstelling der Hilversumse bevolking in de 17e en 16e eeuw benadert. Het zou te veel van het toeval gevergd zijn, indien men wilde verwachten, dat het aan het daglicht komen van het gaardersarchief een tegenhanger zou kunnen krijgen. Toch bestaan er nog wel enkele bronnen, waaruit een en ander - zij het ook druppelsgewijs - te putten valt, dat de gegevens van de gaardersboeken enigermate aanvult. 1) Dit boek begint met fol.48 Laren en gaat op fol.58 over op Hilversum. De (moderne) band draagt op de rug het jaartal 1545. Gezien de aantekeningen bij enige posten zal 1556 een juistere datering zijn. Zo wordt op fol.68 een post als "sluij" opgegeven voor de jaren 53, 54, 55 en 56; voorts op fol.81 een post "sluij de anno 51, 52, 53, 54, 55, 56". Er is nog een boek, dat op de rug het jaartal 1545 draagt, maar daarin ontbreekt Hilversum.



Om te beginnen wil ik dan wijzen op de kohieren van de tiende penning en op een kohier van de 100e pending, die alle uit de 16e eeuw stammen. Beide soorten van kohieren hebben betrekking op buitengewone belastingen, die keizer Karel V en koning Philips IX hun onderdanen in het graafschap Holland oplegden om in de onkosten van hun kostbare oorlogen te voorzien. De eerstgenoemde kohieren zijn opgemaakt op grondslag van het inkomen uit onroerend bezit in de jaren 1543, 1544, 1553, 1556 en 1561. Uit de gegevens van het koptiendenarchief is reeds gebleken, dat er een Tijman Willemsz genaamd Vlaen-deren in 1553, 1555 en 1556 voor Hilversum opgetekend was. In verband met wat boven omtrent het herhalen van oude posten opgemerkt is, behoeft het geen tegenspraak in te houden, dat Tijmen Vlaenderen volgens opgave in het gaardersboek van 1556 reeds overleden was. Onderzoeken we nu de kohieren op het voorkomen. van een Tijman Willemsz in Hilversum dan blijkt er slechts een enkel persoon van die naam als bezitter van land (of hofstede) te wonen en wel in de jaren 1543 en 1544, terwijl daarentegen in het kohier van 1553 gewag wordt gemaakt van Tijman Willemsz weduwe als bezitster van een hofstede en van land. In het kohier van 1556 komt de volgende post voor: "De kinderen van Tijmen Willemsz exempt". De weduwe is dus blijkbaar niet meer in leven. Het woord "exempt" wordt in het kohier zelf verklaard als aan te duiden, dat de lieden, achter wier naam het staat, niet anders hebben dan een erg armelijk huisje en niet in staat zijn belasting te betalen, voor wezen als de genoemde kinderen een milde bepaling. In het kohier van 1561 treft men de naam van Tijman Willemsz, hoe dan ook, niet meer aan, maar wel die van een Willem Tijmansz, die een hofstede en land bezit. Het kohier van de 100e penn. van 1569 kent eveneens de naam van een Willem Tijmansz als eigenaar van een hofstede en van landerijen. In het algemeen mag men de opgaven in de kohieren voor betrouwbaar houden, daar de taxateurs onder ede stonden. In elk geval kan aan de positieve gegevens, die er in vermeld staan, niet getornd worden. De reeks: Thijman Willemsz in 1543 en 1544, de weduwe van Thijman Willemsz in 1553, de kinderen van Thijman Willemsz in 1557 en tenslotte Willem Thijmansz in 1561 weerspiegelt, zou men zo zeggen, op klare wijze de lotgevallen van het gezin van Thijman Willemsz genaamd Vlaenderen tussen de jaren 1543 en 1561. Uit dit overzicht valt het besluit te trekken, dat de naam Vlaenderen met stelligheid al omstreeks het midden van de 16e eeuw in Hilversum voorkwam, voorts dat die naam enige geslachten lang niet in gebruik is geweest bij de rechtstreekse afstammelingen van Thijman Willemsz, doch in de tweede helft van de 17e eeuw uit de vergetelheid werd opgediept, toen men blijkbaar weer voorkeur voor het voeren van een geslachtsnaam ging tonen. Het ligt voor de hand een verband aan te willen nemen tussen Tijman Willemsz Vlaenderen van omtrent 1550 en Gijsbrecht Lambrechtsz Vlaenderen, die we in 1596 zijn intree in de gaderboeken zagen doen. Het is niet uitgesloten, dat zodanig verband bij voortgezet onderzoek nog aan het licht komt, maar tot nu toe heb ik met zekerheid geen samenhang kunnen ontdekken. Wie mocht menen, dat met de tot nog toe bereikte uitkomst de kous, in dit geval de voorgeschiedenis van het geslacht Vlaanderen, af is, zou bedrogen uitkomen. Tussen 1660 en 1680 verschijnen plotseling Vlaanderens, die blijkbaar van een Jan en een Jacob moeten afstammen. Hebben de afstammelingen van die Jan en die Jacob zich in die jaren in Hilversum neergelaten na eerst elders gewoond te hebben? Of zijn het nakomelingen van achternaamloze groepen van Vlaanderens, die in het bedoelde tijdsgewricht plotseling de neiging voelden die oude en schijnbaar vergeten familienaam weer in ere te herstellen, zoals we dat ook hebben kunnen vaststellen voor het nageslacht van Tijman Willemsz Vlaenderen uit het midden van de 16e eeuw? Zijn hun voorouders dan misschien ook in Hilversum op te sporen en zouden zij dan mogelijk verwanten blijken te zijn van die oude Tijman Willemsz Vlaanderen? Om een antwoord op deze vragen te krijgen zullen we de oude boeken verder raadplegen en hun gegevens nauwkeurig beschouwen. Ik begin dan met een geval, waarbij men verwantschap met nakomelingen van de oude



Tijman Willemsz met grote mate van waarschijnlijkheid mag aannemen. Naast de jongere Willem Tijman Willemsz treffen we in de koptiendboeken van Hilversum ook een Jacob Tijman Willemsz aan. Hij komt er nieuw in voor in 1619 en verdwijnt er uit in 1676 en wel in deze post: Jacob Tijman Willemsen 4 sp 2 k 1v afgezet op Willem Jacobsz 1 sp 5 k 1v afgezet op Cornelis Jacobsz Vlaanderen 1 sp 7 k afgezet op Tijman Jacobsz Vlaanderen 6 k Geen enkele aanwijzing geeft zekerheid, dat de voornaam Jacob en het patronymicum Jacobsz op bloedverwantschap wijzen. Maar zoekt mende tegenposten op, dan vindt men zich bij die van Cornelis Jacobsz Vlaanderen opnieuw voor een verrassende vondst gesteld, de vierde dus in de reeks van lichtende punten oneigenlijk een vondst van dubbele waarde. De optekening luidt n.l.: Cornelis Jacobsz Vlaanderen overgenomen van Jacob Tijman Willemsz Vlaanderen, zijn vader, 1 sp. 7 k. Hier doet zich dus het geval voor, dat niet alleen de verwantschap duidelijk is aangegeven, maar dat men aan de vader, die overigens nooit anders dan als Jacob Tijman Willemsz voorkomt, in deze post bij uitzondering de naam Vlaanderen toekent. Het ligt nu wel voor de hand om ook in Tijman Jacobsz Vlaanderen een zoon van hem te zien en voor Willem Jacobsz neem ik op goede gronden hetzelfde aan; ik kom daar later op terug. Tijman komt reeds in 1662 voor en is in de gaarderboeken de eerste Vlaanderen na 1655. De post van Jacob Tijman Willemsz in 1619 geeft na zijn naam de volgende toelichting: coemende nye int boeck overgen. van Thijman Willemsz 2 k. Het is meer dan waarschijnlijk, dat deze Thijman Willemsz zijn vader is, al blijft de volle zekerheid in dit geval uit, omdat ook in de post van Thijman Willemsz in het boek van 1619 geen vermelding van enige verwantschap gemaakt wordt. De jaren van eerste inschrijving, voor Thijman Willemsz 1592 en voor Jacob Thijman Willemsz 1619, laten voor een verhouding vader - zoon de nodige ruimte. Nu rest nog het geval te behandelen van Willem Jacobsz. Hij verschijnt voor het eerst in het tiendboek van 1659 na overname van 1½ kop van Hendrik Louwen de jonge Brasser. In 1676 vermeerdert hij zijn landbezit tot een bedrag van 2 sp 3½ k aan tienden door twee overnamen, waaronder een van Jacob Tijman Willemsz ter grootte van 1 sp 5 k 1 v. In 1692 verkrijgt hij er 2 sp ½ k bij, maar nog in het zelfde jaar zet hij het daarmee tot 4 sp 4 k aangegroeide tiendbedrag op vijf personen af, te weten: ao 1692 Willem Jacobsz 2 sp 3½ k 4 sp 4 k overgen.van Handrik Gijsbertsz Veen 2 sp ½ k afgezet op Tijmen Willemsz 4 k afgezet op Jacob Jansz Vlaanderen 1 sp afgezet op Tijmen Willem Vlaanderen de jonge 1 sp 4 sp 4 k afgezet op Gijsbert Willem Vlaanderen 1 sp afgezet op Jacob Willemsz Vlaanderen de jonge 1 sp Slaat men de vijf afzettingen op de namen der overnemers na, dan blijkt Jacob Jansz Vlaanderen in 1692 al land te bezitten (al sinds 1675), maar de vier anderen krijgen in 1692 hun eerste boeking. Bij Tijmen (de jonge), Gijsbert en Jacob (de jonge) wordt over hun verhouding tot Willem Jacobsz niets gezegd,maar een bedrag van 4 kop blijkt toegevallen te zijn aan Tijmen Willemsz Coster met de toevoeging: overgenomen van Willem Jacobsz, zijn vader. Dit maakt aanvankelijk een wat raadselachtige indruk, maar de oplossing duikt op in latere tiendboeken. In dat van 1715 bijv. staat achter de naam van Thijman Willemsz Coster tussen haakjes(Teijmen Vlaender sectaeris), terwijl in 1725 verklaard wordt: "Tymen Willemsz Coster is de gewesene secrts. Vlaanderen". In 1730 is hij reeds gestorven, want de post luidt dan: Tijmen Willemsz Coster of de weduwe secretaris Vl.dr.; dit geldt ook voor 1735 en 1740. In 1745, 1746 en 1747 vindt men alleen de weduwe vermeld en wel als volgt: De weduwe



Tijmen Willemse Vlaanderen Coster. In 1748 is op de overeenkomstige plaats de opmerking gezet: "Alhier gestaan de post van Tijmen Willemsz Vlaanderen Coster, is nu verboekt". Jammer genoeg is er niet aan toegevoegd, op wie de post is overgeboekt. Blijkens deze uitlatingen hadden de toenmalige tiendgaarders in dit geval zelf behoefte gevoeld aan nadere opheldering. Coster is dus waarschijnlijk slechts een bijnaam geweest om hem te onderscheiden van de andere Tijman Willemsz Vlaanderen bijgenaamd "de Jonge". Dergelijke gevallen zijn in die tijden volstrekt niet zeldzaam in gezinnen, waarin twee kinderen van het zelfde geslacht een gelijke voornaam dragen. Waarom de latere secretaris zich de bijnaam van Coster heeft toegelegd of wel zich die zag toegewezen, hoewel hij blijkbaar recht had de familienaam Vlaanderen te voeren, en die ook werkelijk gevoerd heeft, is uit de beschikbare gegevens niet op te maken. Stamde zijn moeder misschien uit een familie Coster? Weliswaar doet in 1692 een Willem Corster, die in 1693 en later ook Coster heet (ook de latere secretaris heet soms Corster), zijn intree in de registers, naar van enige verwantschap net de Vlaanderens is tot dusver niets aan de dag gekomen. Thans komen aan de beurt een paar personen zonder familienaam wier samenhang met de boven besproken tak van achternaamloze Vlaanderens voorlopig onzichtbaar blijft, maar die in hun nakomelingen toch uitlopen op bepaalde Vlaanderens. Daar is dan vooreerst Jan Willem Woutersz. Hij verschijnt in 1640 nieuw in de boeken en gaat er in 1675 uit. In 1659 en 1660 nog niet, maar wel in 1665 (1662 is zwaar beschadigd, 1663 en 1664 ontbreken) komt er een post van 1 sp 1 k voor ten name van Elbert Jan Willem Woutersz. Steeds met dat zelfde bedrag aan tienden is die zoon te volgen tot 1690, wanneer het gehele bedrag in twee gelijke porties, elk van 4½ kop, overgaat aan Jan Elbertsz Vlaanderen en Rijk Cornelisz Vlaanderen. Toevallig weten we van die Rijk Vlaanderen iets meer af dan van andere Vlaanderens uit die tijd. Dit is daaraan te danken, dat hij niet in Hilversum, maar in Nieuw-Loosdrecht woonde. Hij was gehuwd met Willempje Elberts Vlaanderen en dit gezin liet in die plaats tussen 1693 en 1709 een 8-tal kinderen dopen. Ook Jan Elbertsz Vlaanderen en zijn vrouw, van zich zelve een Dorlant, zijn lange tijd inwoners van Nieuw-Loosdrecht geweest. Men mag wel aannemen, dat Rijk Corn.Vlaanderen erfde als in huwelijk hebbende de genoemde Willempje en dat Jan en Willempje broer en zuster waren. Met deze gegevens staat het voor mij vast,dat Jan Elbertsz Vlaanderen en Willempje Elberts Vlaanderen over Elbert Jan Willem Woutersz kleinkinderen, waren van Jan Willem Woutersz. Maar net deze overgang van Jan Willem Woutersz naar bepaalde Vlaanderens zijn we met hem nog niet klaar. Als hij in 1675 uit het tiendboek verdwijnt, gaat zijn tiendplichtig land over op 5 personen: Frans Jansz 1 k, Willem Jansz Vlaanderen 5 k, Cornelis Jansz Vlaanderen 6 k, Jacob Jansz Vlaanderen 5 k en Jannetje Jans Vlaanderen 5 k. Dit maakt het wel heel waarschijnlijk, dat het hier voor de vier Vlaanderens - Frans Jansz laat ik voorlopig buiten spel - een geval van vererving betreft. Het is daarom volstrekt niet uitgesloten, dat dit viertal Vlaanderens naast de zo even besproken Elbert Jan Willem Woutersz ook kinderen zijn van Jan Willem Woutersz. De ongelijke naamvoering, in het ene geval slechts een combinatie van voornamen, in het andere geval het laten schieten van een deel van de viervoudige naam voor een echte achternaam, behoeft juist in een tijd van het weer opvatten van een versleten familienaam geen verwondering te wekken, ook al geldt het kinderen van een zelfde vader Het feit, dat Elbert Jan Willem Woutersz reeds in 1665 als landeigenaar voorkomt en de vier bovenbedoelde Vlaanderens eerst in 1675 als zodanig ingeschreven worden, laat bijv. mogelijkheid open, dat Jan Willem Woutersz tweemaal getrouwd geweest is en dat Elbert een zoon uit het eerste, de anderen kinderen uit het tweede huwelijk zijn geweest. Nu laat ik Frans Jansz nog even aan de beurt komen. Hij komt voor het eerst in het boek van 1669 voor. Hij nam toen 4 k 3 v van Claas Elten en 4 k van Jan Willem Woutersz over, wat samen 1 sp 3 v uitmaakt. Dit bedrag wordt dan in 1675 vermeerderd met nog 1 kop van Jan Willem Woutersz, zoals boven reeds aangegeven werd. Na enige onbelangrijke wijzigingen staat hij dan van 1705 tot 1719 te boek voor 1½ sp ½ k (of 1 sp 4½ k). In laatstgenoemd jaar komen in zijn plaats Jan Fransz Vlaanderen met 6½ k en Claas Fransz Vlaanderen met 6 k, tezamen 1½ sp ½ k. Mij dunkt, dat er alle aanleiding is om in deze Jan en Claas twee zoons



van Frans Jansz te zien. Deze m.i. volkomen gewettigde veronderstelling doet ons dus ook Frans Jansz als een voorvader van twee Vlaanderens kennen en misschien mogen we hem beschouwen als een broer of halfbroer van Elbert Jan Willem Woutersz en van de vier Vlaanderens, die in 1675 tegelijk met Frans Jansz het landbezit van Jan Willem Woutersz overnamen. Hoe de vork nu precies in de steel moge zitten, zo valt toch moeilijk te ontkomen aan de slotsom, dat er alle reden is om Jan Willem Woutersz als de voorvader van verschillende takken van het geslacht Vlaanderen te bestempelen. Behalve de zo juist besproken Jan Willem Woutersz komt er ook een Tijman Willem Woutersz in de koptiendregisters voor. Tegelijk met Jan Willem Woutersz in 1640 wordt zijn naam voor het eerst geboekt. 0.a. neemt hij dan van Willem Woutersz, zijn vader, 7½ kop over. In 1678 gaat zijn tiendplicht over op Dirk Tijman Willem Woutersz, op Elbert Thijman Willem Woutersz en op Claasz de Jonge met uitzondering van 4 k, die nog op huis en kamp blijft staan, totdat Claas Claasz de Jonge in 1680 ook deze 4 k overneemt. Dat Elbert en Dirk zoons van Thijman Willem Woutersz zijn, behoeft geen betoog. De verhouding tot Claas de Jonge ken ik niet. Dirk Thijman Willem Woutersz laat zich volgen van 1678 tot 1692, in welk laatste jaar zijn gehele bezit aan tiendplichtig land overgaat aan drie personen, wier namen mij niets zeggen. Elbert Thijman Willem Woutersz komt van 1678 tot 1719 voor; zijn laatstmalig bezit aan tiendplichtig land(2 sp 2 k) wordt dan overgenomen door Willem Elbertsz Vlaanderen. Het kan nauwelijks verwondering wekken, als ik deze laatste voor de zoon van Elbert Thijman Willem Woutersz houd. Wat hebben de koptiendregisters mee te delen aangaande Willem Woutersz? Hij staat in de boeken voor het tijdvak 1608 tot 1640. In dat eerste jaar komt hij nieuw in heb boek door overnamen van 4 k van Wouter Claasz. Hoewel de namen het denkbeeld van nauwe bloedverwantschap nl. van zoon en vader zouden kunnen doen opperen, heb ik door geen enkele rechtstreekse aanwijzing iets van die aard bevestigd gevonden. Toch wil ik Wouter Claasz met deze opmerking niet aan zijn lot overlaten, want ik meen reden te hebben hem een rol toe te bedelen in de ontwikkelingsgang van het geslacht Vlaanderen, zij het dan ook niet als een rechtstreekse drager van die naam. Wouter Claasz komt nieuw in het boek van 1585 door overname van 1 kop van Rijck Jansz. Hij blijft te volgen tot 1635. Uit deze reeks van 50 jaren wil ik hier enkele posten, nader beschouwen. Bij Willem Woutersz wees ik er reeds op, dat hij in 1608 4 k van Wouter Claasz overnam en daarmee nieuw in het boek kwam. Opvallender nog is de post aangaande Wouter Claasz in het boek van 1635, want alles wat in dat jaar nog aan tienden op zijn naam stond, nl. 4 kop, wordt dan in vier gelijke porties van 1 kop verdeeld over Thijman Woutersz, Aart Woutersz, Willem Woutersz en een zekere Lambert Cornelisz. Dit gelijk opdelen doet sterk aan een erfenis denken. Van Aert Woutersz staat vast, dat hij een zoon van een Wouter Claasz is want hij komt ook voor onder de langere naam van Aert Wouter Claasz. Maar dit bewijst nog niet, dat ook Willem Woutersz een zoon van Wouter Claasz moet zijn. Er is dus wel vastgesteld, dat Willem Woutersz tot tweemaal toe land overgenomen heeft, dat stamde uit het bezit van Wouter Claasz, maar het blijft nochtans onbekend, of hij een naaste afstammeling van Wouter Claasz geweest is. Er valt aangaande deze Wouter Claasz nog op een ander punt de aandacht te vestigen. In 1624 gaat een gedeelte van zijn landbezit over in handen van o.a. Gijsbert Woutersz (die ook reeds in 1619 land van hem overnam) en van de weeskinderen van Wouter Claasz, welke laatste daarmee nieuw in het boek komen. Nu zou dat kunnen betekenen, dat na de dood van de moeder een scheiding van de boedel had plaats gevonden. Maar het boek van 1625 stelt uitdrukkelijk vast, dat de genoemde weeskinderen hun landaandeel gekregen hebben van Wouter Claasz, hun zalige vader. Deze was dus toen reeds overleden. Dat er nog tienden op zijn naam zijn blijven staan tot 1635 toe, mag dan vermoedelijk aan sleur toegeschreven worden. Misschien werden ze door de weduwe betaald. Dit geval stelt wederom duidelijk in het licht, dat grote zorgvuldigheid geboden is bij het raadplegen van de tiendregisters. De tiend van de weeskinderen van zal. Wouter Claasz levert geen nieuwe gezichtspunten



op. Van 1624 tot 1630 staan deze wezen geregeld te boek voor 3 kop en deze 3 kop zetten zij in laatstgenoemd jaar af op Gijsbert Woutersz, die, zoals reeds is medegedeeld, ook al in 1619 en 1624 tiendschuldig land van Wouter Claasz overnam. Ook deze Gijsbert krijgt evenals Aert soms zijn grootvaders naam Claas achter zijn vadersnaam toegevoegd, dus Gijsbert Wouter Claasz. Als het belangrijkste punt echter, dat de aandacht verdient bij Wouter Claasz, beschouw ik het verband, waarin hij in 1592 aangetroffen wordt met Willem Tijman Willemsz en Tijman Willemsz. Van de tiend van Willem Tijman Willemsz wordt in dat jaar afgezet op zijn zoon Tijman Willemsz 1 spint ½ kop, terwijl de rest van de tiende wordt afgezet op Wouter Claasz. Leest men hier niet onverschillig overheen, maar stelt men zich de vraag, hoe groot die rest is, dan is het verrassende antwoord, dat ze eveneens 1 spint ½ kop bedraagt. De zoon Tijman Willemsz en Wouter Claasz ontvangen dus ieder de helft van het tiend-plichtige land van Willem Tijman Willemsz. Dit wijst hoogstwaarschijnlijk op deling van een erfenis. Treedt Wouter Claasz hier als schoonzoon van Willem Tijman Willemsz op? Deze veronderstelling lijkt geenszins verwerpelijk en leidt dan tot een merkwaardige gevolgtrekking. Want van Wouter Claasz zouden we over Willem Woutersz en verder over Jan Willem Woutersz en Tijman Willem Woutersz ten slotte op dragers van de naam Vlaanderen terecht komen. Wouter Claasz zelf behoeft dan geen Vlaanderen geweest te zijn, maar de achternaam, die zijn latere afstammelingen zijn gaan voeren, zou ontleend kunnen zijn aan een voormoeder, nl. een dochter van Willem Thijman Willemsz uit de Vlaanderen-stam. Dit behoeft geenszins in te sluiten, dat nu ook afstammelingen van andere zonen van Wouter Claasz op den duur voorkeur voor de achternaam Vlaanderen aan de dag gelegd zouden hebben. Voor zover ik heb kunnen nagaan, komen er geen Vlaanderens uit hen voort. Voor de volledigheid stip ik hier nog aan, dat er vóór Wouter Claasz nog een Claas Woutersz onder de inwoners van Hilversum voorkomt. Vat men alles, wat tot hiertoe te berde gebracht is, samen, dan komt men bij, aanvaarding van de uitkomsten, die ik U heb voorgelegd, tot de gevolgtrekking, dat v.d. Vlaanderens, die in de tweede helft van de 17de eeuw en later hun verschijning maken, sommige de achternaam ontleenden rech

gooise geslachten - ngv...voorwoord oude sporen 2004 ngv gooiland gooise geslachten 3 voorwoord op...

Documents