Jaargang 7, nr 1, maart 2010

@

14072009_DUCO_Gevelbouw.indd 1 15-07-2009 11:29:46

KEURMERK

Jaargang 7, nr 1, maart 2010

GEVELBOUW verschijnt vier maal per jaar en is een uitgave van

Control Media. GEVELBOUW is een onafhankelijk vakblad voor de bouw

en is bestemd voor architecten, ingenieursbureaus, aannemers,

opdrachtgevers, brancheorganisaties,gevelbouwers en toeleveranciers,

(bouw)functionarissen in overheids- en semi-overheidsinstellingen en verwante organisaties. De VMRG

is inhoudelijk verantwoordelijk voor haar eigen pagina’s.

RedactieWillem Ruyters

Aan dit nummer werkten meeMick Eekhout

Bernard FaberAtto Harsta

Bettina HertsteinRob van ’t Hart

Werner HuthmacherOtto Kettlitz

Frido van NieuwamerongenCristel van Maarsseveen

Menno MenninkMarjel Mettau

Jeroen MuschAnouk Pelzer

Erik StekelenburgMartin Veldhuizen

René de Wit

Vormgeving en lay-outControl Media

AdvertentieverkoopJolanda Hansen

Hans Vonk

UitgeverTjerk van Duinen

MarketingMichel van Kleeff

Order administratieMarjolein van Beek

Control MediaPostbus 8836

4820 BC BredaTel. 076-5211003

Fax. 076-5156589

E-mail adresseninfo@gevelbouw.info

(algemeen)redactie@gevelbouw.info

(redactie)info@vmrg.nl

(VMRG)opmaak@gevelbouw.info

(advertentiemateriaal)

Abonnementen Een jaarabonnement op

GEVELBOUW kost 45 euro (excl. Btw)

Abonnementenservice: abonnementen@controlmedia.nl

Opzeggingen: schriftelijk, twee maanden voor einde abonnement.

Uitgever en auteurs aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard

dan ook, die voortvloeit uit handelingen en beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit

de in dit -magazine geplaatste artikelen. Wilt u beeld of tekst uit deze uitgave overnemen dan wel vermenigvuldigen? Vraagt u daarvoor eerst

toestemming bij de uitgever.

Gevelbouw komt tot stand in samenwerking met de VMRG

(Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche)

InhoudVoorwoord

Als jaarthema 2010 kwam ‘Grenze-loze GevelBouw’ als meest ideaal uit de bus. ‘Grenzeloze gevelbouw’ allitereert lekker, draagt een paradox in zich en lijkt ook op het tweede gezicht een diepe lading te dekken. Want gevels zijn toch grensbepalers bij uitstek? Waar zou je de sticker ‘Pas op, hier waak ik’ anders moe-ten plakken, dan op de gevel naast de voordeur. Buiten de gevel houdt het gebouw onvermijdelijk op en wacht de ongeconditioneerde boze buitenwereld. GevelBouw gaat dit jaar een positieve draai aan het be-grenzen geven. Grenzeloos koppe-len we elke editie aan een fysische grootheid. Deze eerste editie aan de tijd. Zo komt het dat in de meeste artikelen in deze lente-editie De con-tinue Tijd een woordje meespreekt. De tijd die zonder ooit te stoppen trends brengt, modes, planningen, authenticiteit, verval en duurzaam-heid. En dat net op het moment dat wetenschappers bewijzen dat het element Aluminium het element Cesium in de atoomtijdklokken moet vervangen. Een aluminium-atoom blijkt nog regelmatiger te trillen dan cesium en daarom nog nauwkeuri-ger het verloop van de tijd te kunnen aangeven. Aluminiumgevel of klok-werk, wat maakt het uit? Hopelijk bent u ook grenzeloos nieuwsgierig naar wat deze jaargang GevelBouw zal brengen.

Willem RuytersHoofdredacteur Control Media pagina’s reacties & tipswruyters@controlmedia.eu

CoverTBWA\, AmsterdamBeeld: www.bernardfaber.nl

nr. 1 maart 2010

Golven binnen (en buiten) de lijntjes 6

Erik Stekelenburg gaat terug naar de toekomst 13

Even stoer als de buren 14

Zeventig gestapelde Zaanse samples 18

Frido van Nieuwamerongen ‘Mooi blijven is een kunst’ 23

Klare lijn vraagt extreem veel details 24

Otto Kettlitz ‘Is de bouw te vergelijken met topsport?’ 29

Nederlandse mega-donut voor Roemeense megamall 30

VMRG-katern Branchepagina’s 34

Bert Lieverse ‘Licht bewijst het gelijk van de Levende Gevel’ 36

Bettina Hertstein ’Te zien of niet te zien dat is de kwestie’ 39

Gevels als abstracte natuur 40

VisiOnAir Emile Quanjel 45

Wat inspireert jonge ontwerpers? 46

Een groene long in Berlijn - Aldershof 48

Visitekaartjes 50

TNT gaat voor Platinum 52

Producten voor de gevel 56

XPO: SKM, Panwall, Renson, Duco, Lieftink geveltechniek, Solarlux, VMG 59

(en buiten) de lijntjesGolven binnen

Tekst: Erik Stekelenburg Beeld: Diversen

Montessorischool ‘Steigereiland’ in Amsterdam-IJburg (VMX architects) was in Nederland één van de eerste gebouwen met golvende horizontale raamstroken

6 juni 2010

(en buiten) de lijntjes

De Nederlandse architectuurwereld wordt wat rekkelijker en raakt een beetje los van het hele precieze functionalisme. Zo behoorden horizontale raamstroken decennialang tot de vijf axioma’s van het Modernisme. Als je iets wilders wilt, is het laten ‘golven’ van die horizontale raamstroken in het gevelvlak één van de eerste vrijheids-opties. Maar echt vrij golvende ramen passen meestal niet in het budget. De golven en dalen worden daarom ‘op zijn Hollands’ betaal-baar gemaakt en meestal in rechte profielsegmenten uitgewerkt.

©Je

roen

Mus

ch

©M

enno

Men

nink

7juni 2010

Zelfs architectuur is onderhevig aan trends. Eén van de huidige herkenbare trends is het aanbrengen van ‘golvende’ horizontale raamstroken in een gebouw. Raamstroken die in horizontale richting over het gevelvlak lopen, net zoals tijdens de hoogtijdagen van het functionalisme, maar dan met onder- of bovenregels die in de hoogte op en neer gaan. De Montessorischool ‘Steigereiland’ in Amsterdam-IJburg (VMX architects) is van die trend misschien Nederlands oudste en bekendste voorbeeld. Projec-tarchitect Han Harleman verklaart het dalen en stijgen van de regels vanuit het programma: ‘De leerlingen behoren tot verschillende leeftijdsgroepen en vragen daarom verschillende plafondhoogtes en soms zelfs extra lage borstweringen. Dat uit zich onvermijdelijk in de gevel.’ Deze functionele redenatie vermijdt esthetische motivaties en blijft dicht bij de mens. Het ‘golven’ van de ramen is afgeleid van de menselijke proporties of op zijn minst als tegemoetkoming aan de menselijke maat

gedacht. Dankzij een houtskeletbouw-systeem als binnenblad was er geen enkel probleem om de raamgolven te maken. De aluminium kozijnen (Alcoa RT62) met verdekte ontwatering werden door de firma Widam Aluminiumbouw (Hoorn) aangebracht. Bedrijfsleider Wim Dissel-dorp van Widam maakt wel gewag van een kritisch punt: ‘Bij een te scherpe hoek “trekt” de gelaste rubberdichting van de draaiende delen het niet. Bovendien als het raamoppervlak erg groot wordt, krijg je te veel waterbelasting op de scherpe hoek. De trend naar steeds slankere pro-fielen maakt dat er ergens een maximum moet worden gesteld aan de grootte van de raamvlakken. Hier zijn de waterbelaste laagste punten van de aflopende onder-dorpels met een dichting op de hoogte gebracht van de monodrain ontwatering. Dit was overigens een van de eerste pro-jecten waarin de monodrain als afwate-ringsvoorziening is aangebracht. Bij een test bleek die constructie tot 60 m hoogte waterdicht. Een zorgeloze constructie.’

©Je

roen

Mus

ch

©M

enno

Men

nink

Esccher was het grote voorbeeld

8 juni 2010

vliesgevel van ok. vloer tot bk. borstweringvolgens opgave Vorsselmans;-paneel boven raamstrook-isolatie 100 mm-verticale stijlen doorlopend

VLOERPAKKET:-afwerklaag 70 mm-druklaag 70 mm i.h.w. gestort beton-kanaalplaat 400 mm

VLOERPAKKET : Rc=3,5-afwerklaag 70 mm-isolatie 80 mm; resolschuim-druklaag 70 mm-kanaalplaten 400 mm

1300

0

4200

4300

4500

3000

300

F E

400 1800

13.000 + P

P = 0

4.500 + P

8.800 + P

BORSTWERING:- 150 mm kalkzandsteen- isolatie 100 mm PIR

binnenafwerking vliesgevelstrook;-gipsplaat op regelwerk naadloos afgewerkt-dampremmende laag

ihw. gestorte overstek met lichtbeton borstwering aangestort

1300

0

4200

4300

4500

3000

300

F E

400 1800

13.000 + P

P = 0

4.500 + P

8.800 + P

stalen kokers voor borstwering langs;volgens opgave constructeurbevestigd aan borstwering t.b.v.doorstekende gevel

aluminium beplating in cassettes met reliëfof perforaties volgens tekening; metaalkleurig

bekleding plint met natuursteen stroken in wild verband. Lagenmaten variabel; lijmwerk

340

400

3460

540

3760

540

3960

062

023

8013

0

12.550 + P

12.150 + P

11.400 + P

9.650 + P

1.000 + P

5.350 + P

3.800 ÷ P

P = 0

0.890 ÷ P

2.000 ÷ P

1.400 + P

BORSTWERING:-afgefilmd/stucwerk 5 mm-lichtbeton 140 mm-regels 125 x50 mm-isolatie 125 mm-waterkerende laag-verticale U-profielent.b.v. montage gevelbeplating

bestrating op zand; type n.t.b.afschot naar straatkolken

ihw. gestort overstek verlichtdoor meestorten van PE isolatie

ProjectspecifiekDit schooljaar ging het Arentheem College in Arnhem-Presikhaaf van start in een nieuw gebouw. De golven en dalen in de raamstroken van het Arentheem College hebben wel wat weg van de raampartijen van de Amsterdamse Montessorischool. Siebold Nijenhuis, directeur-architectvan Broekbakema (Rotterdam) geeft een esthetische motivatie voor de golvingen. ‘Om de horizontale raambanden niet te breken, werden de raamdorpels direct naar de deurdorpels toe schuin getrok-ken.’ Dat gebeurde zowel bij de boven- als onderdorpels en het af- en oplopen werd vervolgens waar het goed uitkwam elders in de gevel herhaald. De buiten-zonwering van screens is weggewerkt achter de polycarbonaatplaten die op de raampartijen aansluiten. Nijenhuis had de zonwering graag schuin in de spouw gehad, maar daar is vanaf gezien. Ook in Arnhem is voor het binnenblad houtske-letbouw toegepast. HSB en aluminium kozijnen zijn afgestemd op een gemeen-schappelijk gegeven, het stelkozijn van de hoofdaannemer. Net als in de school op IJburg. Gevelbouwer De Groot & Visser (Gorinchem) leverde de zonwering en de aluminium kozijnen (Schüco AWS 50)die met ontwateringskapjes zijn uitgevoerd. De waterbelaste laagste punten van de af-lopende onderdorpels zijn hier net als op IJburg met een dichting op de hoogte ge-bracht van de ontwatering. Dit betekende het ontwikkelen van een projectspecifiek ontwateringskapje, want er kon niet op een standaard kapje als bijvoorbeeld de monodrain worden teruggevallen.

©Fo

rum

arc

hite

cten

Vloeiende continu doorlopende golven in gevel van fraai beton

Glas is structureel verlijmd op betonstijlen

Verticale doorsnede over de hoofdentree met incidenteel uitstulpend reclamebord

9juni 2010

EsscherHet pas geopende hoofdkantoor van Concrex Bedrijfsbouw langs de A15 in Geldermalsen laat extreem veel golvingen zien. Hier gaan de ramen niet bij incident op en neer maar structureel. Wel verlopen de toppen en dalen op het eerste gezicht vloeiend en zeker niet hoekig. Maar dat is alleen op het allereerste gezicht zo, want ook hier blijken de golframen consequent uit rechte segmenten samengesteld. Dat geldt ook voor de ovaalvormige gevel-lijn van het kantoor, maar dan wel zo dat de afwijking van de ovaal maximaal 5cm is; dat is bereikt met zes profielbreedtes. Concrex Bedrijfsbouw is ontwikkelaar/bouwer van bedrijfspanden met een eigen bouwsysteem van prefab betonnen sandwichpanelen. Met het hoofdkantoor wilde Concrex Bedrijfsbouw laten zien wat in beton allemaal mogelijk is. Archi-tect forum architecten & planners (Tilburg) en de Belgische fabrikant van de beton-panelen (Decomo, Moeskroen) hebben aan de hand van een schets van Esscher de exacte vorm van de zelfdragende

panelen bepaald. Om de glasvlakken zoveel mogelijk één continu vlak te laten lijken, is het glas bij de koppeling van de elementen op de knikpunten structureel verglaasd met aan de achterzijde uit het zicht een slanke stijl. Daarachter loopt de binnenrand van de sandwich betonele-menten als een dragende kolom door. In tegenstelling tot het Arentheem College werden de verschillende geveldelen hier niet op een stelkozijn afgestemd. Eerst werden de betonelementen geplaatst en daarna werden de afmetingen van de in-vulling in het werk bepaald. De vliesgevel (Schüco FW50+) is door J.M. van Delft + zn. (Drunen) geproduceerd. Geen hoek is hetzelfde. Draaibare hoekverbinders tus-sen regels en stijlen van Schüco zouden hier geen soelaas bieden omdat de gevel steeds de hoek om gaat. Hierbij zijn de stijlen tussen de regels op de betonele-menten vastgezet. De ontwatering van een vliesgevelsysteem verloopt normaal gesproken via de stijlen wat ook bij laag-ste punten van schuin lopende onderre-gels als minder kritisch wordt beschouwd.

10 juni 2010

Plantachtig golvend patroon van perforaties en bobbels

Mock ups in fabriek C. Vorsselmans NV (Zundert)

MessnedesBij de bouw aan het hoofdkantoor van kledingmerk Esprit Benelux (Amstelveen) is de bouw gevorderd tot het aanbrengen van de vliesgevels (Schüco FW50+). De uitwerking van de gevels in een vliesge-velsysteem maakt het bouwtechnisch mogelijk de gevels 10º achterover te laten hellen. Dankzij de afwatering van de regels in de stijl kon gevelbouwer C. Vorsselmans NV (Zundert) de gevels detailleren als dakvlakken. In een kozijn-systeem is dat onmogelijk, zeker waar het de ontwatering van het laagste punt van aflopende onderdorpels betreft. In de eerste schetsen liepen juist de onderdor-pels op en af en de bovendorpel horizon-taal recht waarbij de openslaande ramen als bovenlichten tegen de bovendorpel zouden worden geplaatst. Er is afge-zien van af- en oplopende onderdorpels omdat dan de glasvlakken doorvalveilig zouden moeten worden uitgevoerd. Het heen en weer gaan is nu in de bovendor-pels gezocht en de openslaande ramen zijn onder een horizontale tussendorpel gezakt. Horizontale onderdorpels zijn ook handiger met het oog op een detaillering in prefab beton van de borstwering. De vliesgevels lopen steeds van bovenkant borstwering tot de onderkant vloer. De af en oplopende bovenregels zijn eigenlijk gewoon tussenregels in de vliesgevel-

partijen. Daarboven bevat de vliesgevel geen glaspartij maar een gesloten paneel met aan de buitenzijde een aluminium cassette. In die reliëfrijke metaalcassettes (VPT Versteeg, Heusden) bracht Bek-kering Adams architecten (Rotterdam) de textiele identiteit van kledingmerk Esprit tot uitdrukking met een filigrein patroon van bobbeltjes en gaatjes dat aan planten doet denken. De architect vindt het niet nodig om de gekozen vorm functioneel te rechtvaardigen, maar geeft wel aan dat de ruimtes die weinig inkijk dulden (zoals showroom/techniek) op de plekken zitten waar de bovendorpel laag blijft. De af- en oplopende lijnen ziet Juliet Bek-kering niet als golven maar als het effect van messneden. De raampartijen zijn als schegvormen uit het aluminium bouwvo-lume uitgesneden. Het achterover hellen van de gevel speelt in op het vigerende bestemmingsplan, dat schreef op deze locatie een maximale bouwhoogte voor. Als maximale goothoogte gold 11m, maar de nok mocht op 13m liggen. Bij een normale loodrechte gevel zou je zo twee meter bruikbare gebouwhoogte mislopen, maar hier werd de gevel hellend dak. De nieuwbouw voor Esprit markeert nu een groene overgang tussen industrieter-rein en kantorenzone. Het gebouw laat het Hollandse landschap even één keer omhoog en omlaag golven.

11juni 2010

EVEN STOER ALS DE BUREN

Tekst: Erik van Stekelenburg Beeld: www.bernardfaber.nl, www.gevelvisie.nl

‘Een stukje Rotterdam in Amsterdam’, zo karakteriseerde de creatief directeur van reclamebureau TBWA\ de locatie van het nieuwe hoofdkantoor. Het middelgrote kantoorgebouw verrees op het morsige industrieterrein De Schinkel, direct naast een dubbele aluminium brug die de stroom De Schinkel met De Riekerhaven verbindt. Bedrijfsterrein De Schinkel ligt centraal in Amsterdam-West, onder de rook van de Zuidas en dichtbij de A10. De Schinkel ondergaat een upgrading van ouderwets werkgebied naar strakke creatieve industrie. En die upgrading slaat aan. Zo is de verantwoordelijk architect ZZDP architecten, tevens de buurman van TBWA\.

14 juni 2010

EVEN STOER ALS DE BUREN

‘Een stukje Rotterdam in Amsterdam’

Gedelegeerd opdrachtgever | Bouwteam General Contractors, DelftOntwerp | ZZDP Architecten, AmsterdamAdvies | ISB consultants, Delft (Kees Isendoorn)Bouwkundig aannemer | Heijmans Bouw, Rosmalen (Parkeerbak en betonskelet)Gevelbouw | Interdam Projects, Ridderkerk (Cortenstaal borstweringen en leisteenborstwering); Van Dool Geveltechniek, De Lier (vliesgevel Schüco FW50SG, (MX6) zwart geanodiseerd)

People and Facts

15juni 2010

1

2

3

4 5 6 7

8

910

11

12

13

4

12

Schaal 1:10

1- Borstwering van gevouwen cortenstaal, dik 4mm, onzichtbaar bevestigd, lang 3580, zijwangen doorlopend gelast Binnenkant borstwering en zijwangen, gepoedercoat in kleur antraciet2- Balustrade: handleuning staal 50-12, balusters staal 50-123- Vliesgevel ter plaatse van vertikale en horizontale stijlen met kliklijsten, gevel verankerd aan vloerrand4- Geïsoleerd aluminium sandwichpaneel geanodiseerd in kleur MX6 (zwart)5- Isolatie6- Dampremmende laag7- Aluminium beplating dik 2mm geanodiseerd in kleur MX6 (zwart)8- Gevouwen zincorplaat, dik 2mm, afwerkvloer9- Bollenvloer10- Thermische onderbreking, dik 10 mm11- Isolatieglas, LTA/ZTA, kleur neutraal12- Dejo rooster, verzinkt en gepoedercoat in kleur antraciet.13- Twee strippen 160-15 (links en rechts van vliesgevelstijl) hart op hart 3600

Het gebouw voor TBWA\ voegt zich naar zijn omgeving. Enerzijds omdat het zonwerende glas de omgeving sterk reflecteert en in zich opneemt, anderzijds omdat de borstweringen van Corten staal zowel kleuren bij de omliggende industriegebouwen als bij de talrijke popu-lieren langs de haven. Ook buigen de contouren van het kantoor zich consequent naar de lijnen in de omringen-de infrastructuur, de bocht in het water en de kromming in de weg. Architect Adam Smit van ZZDP Architecten stelt dat het gebouw de markante horizontale raam- en baksteenstroken echoot van de oudere gebouwen op bedrijventerrein De Schinkel. Gerenommeerde archi-tecten als Maaskant en Van Tijen, Mart Stam en Van Klingeren hebben er hun sporen achtergelaten. Tevens verwijst de warme kleur van het Corten staal naar de warme kleuren van de bakstenen die in De Schinkel veel industriegebouwen bekleden. Last but not least zorgt de stapeling van stroken glas en Corten staal in combinatie met de gebogen gevellijn voor een elegant lijnenspel.

Beschermende roestCorten is een staalsoort die zichzelf tegen verdere oxi-datie beschermt door een patina van roest. Om het glas te behoeden voor roestwater dat van de Corten staal-elementen afstroomt, zijn de elementen zo ontworpen dat neerslag alleen kort met het Corten staal in aanra-king komt. Daarom zijn er aan de boven en onderkant

Verticale doorsnede over de borstwering

geen horizontale vlakken waar het water kan blijven ‘hangen’. Zo kan het water geen roestdeeltjes verzame-len. Het gaat nooit om het afstromende water tijdens een regenbui maar altijd om het water dat achterblijft, dat aan de gevel kleeft en dan zorgt voor verdere roestvorming. Dus er moet gewoon geen water aan de gevel kleven. Of anders gesteld de detaillering moet snel drogen van de Corten staalelementen bevorderen. Anderhalf uur na een regenbui zie je nu ook dat de gevel helemaal droog is. De holle vorm van de 3,6 m lange en 1,2 m hoge elementen zorgt voor de noodzakelijke stijfheid. De holte is gezet met zulke kleine horizontale ribbels (breedte van 8 mm) dat de borstwering wel lijkt gewalst. Al het Corten staal is ‘voorgeroest’, het heeft twee maanden in opslag gelegen waarbij het staal voortdurend met water besproeid is. Aan de noord- en oostgevel blijven de borstweringen dicht tegen de gevel, aan de westgevel is eer meer ruimte voor een glazen-wassersbalkon dan wel vluchtoute, terwijl aan de rond-lopende zuidgevel de borstweringen verder van de gevel afkomen en ruimte scheppen voor balkons. Het Corten staal is inclusief balkons geprefabriceerd en gemonteerd door Interdam projects, een staalverwerkend bedrijf dat is gespecialiseerd in middelgrote projecten op het gebied van bijzondere veiligheid of bijzondere esthe-tica. Interdam Projects (Ridderkerk) bestaat nu drie jaar en komt voort uit het honderdjarige Van Dam dat drie

16 juni 2010

jaar geleden is overgenomen door de Hollandia Groep. Onder de verantwoordelijkheid van Interdam Projects viel ook de grijze borstwering ter hoogte van de eerste verdiepingsvloer aan de waterkant en in de entreegevel. Die gevelstrook is van Pillarguri Noorse leisteen, een ijzerhoudende leisteen die daarom subtiele roestvlekjes laat zien.’

Contrasterende glansVoor de meeste buitenruiten heeft de architect zonwe-rend isolatieglas gebruikt met een LTA van 48% en een ZTA van 27%. Aan de straatzijde neem je het gebouw onder een behoorlijk scherpe hoek waar. Om te voor-komen dat het beeld hier dichtloopt door de opeenvol-gende zwarte verticale kliklijsten heeft de architect hier de kliklijsten achterwege gelaten. Met het aanzicht van structurele beglazing bleef het gezochte contrast tussen het ruwe cortenstaal en de gladde raamstrook intact.

Gebouw schikt zich naar de as van de Generaal Vetterstraat

Stoere vormtaal beheerst ook het lichte atrium

Borstwering kleurt bij de populieren

17juni 2010

Tekst: Control MediaBeeld: www.bernardfaber.nl; ©Molenaar & Van Winden architecten/ WAM architecten

Zeventig gestapelde Zaanse samples

Het is nu 2 maart, over twee weken gaat het Inntel hotel Zaandam open. Links ligt de oude stad waar gewerkt wordt aan Nieuw Rustenburg, vóór het hotel komt over de snelweg een voetgangersrou-te naar het station dat rechts uit beeld ligt. Restaurant Puur Saen bevindt zich onder het vrolijk oranje pannendak onderin de hoteltoren. De erker van het restaurant komt fraai aan het water te liggen van de Opnieuw Gegraven Gedempte Gracht

18 juni 2010

In de jaren zestig liep de binnenstad van Zaanstad door het verbreden van de pro-vinciale weg forse stedenbouwkundige schade op. Zo kwam het NS-station volledig los te liggen van de winkels. Onder supervisie van Sjoerd Soeters vult het nieuw-bouwproject Inverdan veertig jaar later de gaten op. Een overkluizing voert voet-gangers en fietsers voortaan over de weg van station naar stad. De Gedempte Gracht krijgt weer water. Ook verrijzen er grote gebouwen die de verbinding leggen tussen de grote kantoorgebouwen langs het spoor en de meer kleinschalige binnenstad. Soeters selecteerde voor de nieuwbouw gerenommeerde architecten als DOK archi-tecten, Claus & Kaan en Rijnbout. Allemaal architecten die niet terugdeinzen voor figuratieve architectuur. Een hotel naast de overbrugging van de N203 fungeert als scharnierpunt. WAM architecten greep de opdracht met beide handen aan.

Zeventig gestapelde Zaanse samples

19juni 2010

Zaanse architectuur in moderne onderhoudsvriendelijke materialen

Rationele draagstructuur in ter plekke gestort beton

Verticale doorsnede over principedetail van uitkraging

Noordgevel overgang provinciale weg

Zuidgevel overgang provinciale weg

20 juni 2010

Puur Zaans

Opdracht | Hotel Zaanstad BV, AmsterdamOntwerp | IWilfried van Winden, WAM architecten, Delft/© ontwerp Molenaar & Van Winden architecten/ WAM architectenUitvoering | Heddes Bouw BV, Hoorn (Hoofdaannemer)SchipperGevelTechniek, Eemnes (Gevelbouw)Cadé composieten, Medemblik (Mallen lijstwerk)Belder, Wieringwerf (Productie lijstwerk)Starq, Heteren (Aluminium kozijnen

People and Facts

Wilfried van Winden is de oprichter van het nieuwe architectenbureau WAM archi-tecten uit Delft. Van Winden heeft al een hele carrière achter de rug als partner van het eveneens Delftse architectenbureau Molenaar&Van Winden en staat te boek als ontwerper van de Essalaam Moskee in Rotterdam. De moskee die steeds maar niet af komt. In 2009 begon Van Winden voor zichzelf. Eén van de projecten die hij meenam naar de eigen praktijk was het Inntel Hotel in Zaanstad. Van Win-den kent de Zaanstreek vrij goed. In zijn jeugdjaren verbleef hij er regelmatig om het molenaarsdiploma te halen. Paltrok-molen, papiermolen, mosterdzaadmolen, ze kennen geen geheimen voor hem. Van Winden stelt: ‘Fusionarchitectuur, dat wil ik teweegbrengen. Architectuur die her-kenbaar is en tegelijkertijd nieuw. Fusion verbindt local met global, laag cultuur met hoog cultuur, traditie met innovatie, Oost met West, abstract met figuratief. Zo’n naaldklomp van Victor&Rolf bijvoorbeeld, een houten klomp met stilettohak. Dat is fusion.’

21juni 2010

Groot groen vlak als punt voor concentratie, maar niet voor lang, hier tegenaan komt gebouw van Liesbeth van der Pol, over de snelweg komt interessante mengeling tussen wegrestaurant en vergadercomplex

Zaans groenEen hotel beschouwt Van Winden als een tijdelijk huis. Een hotel van 160 kamers uitwerken als een strakke sta-peling van een zeventigtal gesamplede Zaanse huizen is dan ook logisch. Van Winden: ‘Die typische bouwstijl wordt in de Zaanstreek toegepast voor arbeidershuizen maar ook voor burgemeesterswoningen. Voor het mas-terplan Inverdan heeft Soeters van die stijl een grondige analyse gemaakt. Zo identificeerde hij een twintigtal tinten Zaans groen. Wij gebruiken daarvan vier groenen.’ Maar het hoogste huis op de belangrijkste hoek van het hotel is lichtblauw. Het refereert naar het schilderij Het Blauwe Huis dat impressionist Monet in de Zaanstreek schilderde.

Wit aluminiumVoor een overtuigend aanzicht kreeg elk hotelhuis een eigen gevelindeling met een karakteristiek type raam-partijen en een individuele stijl van decoratief lijstwerk waaronder pilasters en windveren. Al het lijstwerk is van wit polyester. Van Winden: ‘Het beperken van het gevelonderhoud speelde een grote rol bij het detailleren. Nu staat het hotel nog vrij in de ruimte, maar over één jaar is het nagenoeg ingebouwd. Aan twee kanten komt er een gebouw tegenaan, de betonnen voetgangersbrug gaat voorlangs lopen, aan één kant staat het gebouw in een gracht. Alle ramen zijn daarom van binnenuit te be-wassen.’ Groot gevelonderhoud zal via een hoogwerker plaatsvinden, die op twee opstelplekken kan parkeren en daar vanuit de hele 39 m hoge hoogbouw bestrijkt. Overal zijn wit gemoffelde aluminium kozijnen geplaatst. De aluminium roeden lopen voor het glasvlak langs. Van Winden: ‘Kunststof kozijnen gaven een te grof beeld. Hout was uitgesloten. Hoger dan de twee onderste lagen zijn de gesloten gevelvlakken allemaal van Eternit sidings. Met alle verschillende gevelritmes en maten bleek het een heel uitkienwerk om iedere hotelkamer bruikbare ramen te geven.’

Authentiek ZaansDe draagstructuur is merendeels in het werk gestort met wandkisten en breedplaatvloeren volgens een U-vormige hoofdstructuur met een traveemaat van 3,60 m. Gestreefd is naar rationele plattegronden, efficiënt met korte looplijnen. De uitkragende kamers komen dan ook uit de betonstructuur voort. Het buitenblad is op de bouwplaats vanaf steigers aangebracht, want prefab buitenbladen zouden met naden en lekdorpels de gave aanblik verstoord hebben. Voor het project zijn extra lange Eternit sidings geproduceerd. De sidings vallen over meerdere HSB-elementen heen voor een gaaf, niet-prefab aanzicht. Eternit is van zichzelf crème-achtig van kleur. Al het materiaal is dan ook gecoat. De fabri-kant geeft hier tien jaar garantie op. De onderste twee bouwlagen met lobby en andere semi-openbare ruimten zijn authentiek Zaans gedetailleerd. Daar wel hout als gevelbekleding en houten kozijnen. Want onder in het gebouw vallen de gevels beter in het zicht en in het handbereik van de voorbijgangers. Ook de onderhouds-ploeg kan hier overal goed bij. Zo krijgt in Zaandam de vluchtigheid van de snelweg monumentale status.

22 juni 2010

sunflex 1/4

Co

lum

Co lumn

Gebouwen blijven lang staan. Als de auto al weer op de schroothoop ligt en de computer

al meermalen vervangen is, staat de woning nog fier overeind. Het is een kunst een gebouw ook na jaren mooi te houden. Doordacht materiaalge-bruik is daarbij essentieel.

Materialen kunnen mooier worden in de loop der jaren. Het groene patina van koper wordt zo mooi gevonden dat het tegenwoordig zelfs vooraf wordt aangebracht. Maar bij veel Neder-landse gebouwen staat veroudering eerder syno-niem voor aftakeling dan voor verrijking. In onze architectuur is hoogwaardig materiaalgebruik geen vanzelfsprekendheid. Vorm en ruimte staan in een veel hoger aanzien. In het bouwkundeon-derwijs wordt eindeloos gediscussieerd over de vorm van een gebouw en over de ruimtelijkheid. Maar de materialisering wordt stiefmoederlijk bedeeld.

Vanaf het balkon van ons bureau in het Rotter-damse Groothandelsgebouw kan ik zien waar dit toe leidt. In de verte ligt de Pathébioscoop op het Schouwburgplein. Een gevouwen ijspaleis op een glimmend plein. Binnen is het prachtig ruimtelijk, maar buiten oogt het als een goed-kope tuinderskas. De kunststof golfplaten waren al naar een paar jaren geel en vuil. Smoezelig en verloederd ziet het er nu uit. En het is nog geen vijftien jaar oud.

Frido van Nieuwamerongen, Architect bij Arconiko architecten (Rotterdam), correspondent

voor Archined en tot voor kort bestuurslid van innovatieplatform Booosting.

Naast de bioscoop kan ik de uitbouw van De Doelen zien. Een onevenwichtige compositie van vlakken en volumes tegen en over het oude Doe-len-gebouw. Alle energie ging bij dit gebouw voor muziek- en dansonderwijs in de vormcompositie zitten. Voor het materiaal bleef minder geld over. De gevel aan het Kruisplein is opgetrokken uit lichtgele baksteen. Een onzalige keuze op deze locatie, in 2007 uitgeroepen tot meest vervuilde stadsdeel van Nederland. Al na een half jaar liepen de lekstrepen over het metselwerk, later aangevuld met aanhechting van de stedelijke vervuiling.

Dat het in Nederland ook anders kan, zie ik eveneens vanaf ons balkon. Pal voor mij rijst het gebouw van Nationale Nederlanden op. Hoog, groot en helder van opzet. Hier zijn alleen bestendige materialen toegepast, die eenvoudig te reinigen zijn: glas, metaal en gepolijst natuur-steen. Het gebouw is bijna twintig jaar oud, maar het oogt nog als nieuw. De kunst van blijvend mooi verdient meer volgelingen.

Frido van Nieuwamerongen

Mooi blijven is een kunst

HBO Codarts aan het Rotterdamse Kruisplein

Pathé bioscoop op het Schouwburgplein

23juni 2010

Tekst: Control Media Beeld: www.bernardfaber.nl

Twee-eenheid in de Willemsstraat, beetje komisch, beetje parmantig

24 juni 2010

KLARE LIjN VRAAGT EXTREEM VEEL DETAILS

Relatieve uitzondering in de straatwand maar dat is ook de nieuwigheid

Opdracht | Ymere, AmsterdamOntwerp | Joost Swarte, Haarlem en Broersma & Visser, AmsterdamUitvoering | Konst & Van Polen, Westwoud (Hoofdaannemer)Timmerfabriek Reinders & van “t Ende, Hoogkarspel (buitenkozijnen, deuren en ramen) AGC, Tiel (beglazing)Siem Steur Staalconstructies, Volendam (staalconstructie voorgevel)Jansen-Viss, Barendrecht (stalen raamprofielen)M.H.B., Herveld, (fabricage / montage stalen ramen)Stoel van Klaveren, Alkmaar (leverancier gevelsteen)Steenhouwerij Buitenpost, Buitenpost (natuursteen gevelbekleding)TransLevelOne, Volendam (glasbalustradesysteem)

People and Facts

De Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad reageerde op de aangekondigde sloop van pand Willemstraat 196 in de jordaan zoals de Amsterdamse vereniging steevast reageert: ‘Geschokt’. Over de kwaliteiten van de nieuwbouw wilden ze geen oordeel vellen. Maar, je sloopt geen Orde 2 pand in een beschermd stadsgezicht en dan kreeg de nieuwbouw bovendien een trappenhuis aan de straat. Zo stond het toch niet opgetekend in de welstandcriteria?

25juni 2010

Net iets fellere tinten dan de buren, één materiaal per gevelvlak

Ook in achtergevel grote glaspartijen op de hoogte van het vroegere gat in de straatwand

Sytze Visser raakte namens Broersma & Visser architectenburo betrokken bij de herontwikkeling van Willemstraat 196. Een monumentaal pand annex gat dichtbij hun eigen kantoor in de Amsterdamse Jordaan. Als allround architecten in de herfst van hun carrière hebben Broersma & Visser ruime expertise in zowel restau-ratie als nieuwbouw. Visser: ‘Een echt mo-nument was Willemstraat 196 niet. Geen rijksmonument, zelfs geen gemeentelijk monument. Wel Orde 2. Gecategoriseerd als beeldbepalend en de moeite waard om te behouden. Verwaarloosd maar met een fraaie klokgevel. Ernaast een bouwval van een begane grondlaag met daarin een zonnebankstudio. Twee uitzonderingen in een gesloten gevelwand met blokkerige sociale woningbouw uit de late negen-tiende eeuw. Eigenaar Ymere wilde hier wat bijzonders maken. Juist hier in deze nuchtere Jordaanse straat.’

PlintlijnenBroersma & Visser komen spoedig to de conclusie dat de technische staat van het pand te slecht is voor behoud. Visser: `Ymere koppelde ons aan striptekenaar

Joost Swarte. Die werkte eerder in de na-bijgelegen Marnixstraat aan enkele glas-in-loodramen voor Ymere. Swarte zou alleen de gevels ontwerpen. Het klikte en we zijn samen opgetrokken.’ Voor Swarte is dit zijn derde gebouwontwerp, na De Toneelschuur in Haarlem (met Mecanoo, Delft) en hofjeswoningen in Haarlem (met

26 juni 2010

Joost Swarte toont zijn artdeco-achtige stijl in de huisnummering Varianten van gietmetalen balkankers

Dp6, Delft). Swarte tekent strips in de stijl van de klare lijn. Visser enthousiast: ‘Die tekenstijl hebben we bouwkundig ver-taald. Nergens overgangen met afwerklat-ten of betimmeringen. Nergens omlijs-tingen, maar overal strakke vlakken, die alleen met een dunne naad of stuiklassen op elkaar aansluiten. Een architectuur die detailloos overkomt, maar we hebben nog nooit zo’n dik detailboek aangeleverd. Over elke aansluiting moest nagedacht worden. Swarte wilde zelfs geen plinten in de woningen. Maar dat vergt zo’n nette stijl van bewonen. Dat hebben we uit zijn hoofd weten te praten.’

LuchtspiegelingDe historische klokgevel van Willemstraat 196 is opgemeten en daarna gesloopt. Volgens oorspronkelijke koppen- en lagenmaat is de gevel weer geheel in kruisverband in nieuwe vormbakstenen opgemetseld. Swarte ontwierp vrolijke gietmetalen balkankers die er uitsluitend als herinnering zitten, want de nieuwe draagconstructie is in kalksteenelementen en breedplaatvloeren. Constructief gezien zijn de balkankers niet nodig. Visser: ‘Wel begint het metselwerk niet meer op dezelfde hoogte vanwege de andere plafondhoogtes in het nieuwbouwpand. Alle raamkozijnen van tropisch hardhout zijn achter het metselwerk weggewerkt. Niet zozeer om de hoeveelheid daglicht binnen te vergroten, meer vanwege strakke aansluitingen van de vlakken op elkaar zonder tussenstappen. Geen schuiframen meer, maar draai-kiep ramen. Al het hout is umbraugrau gelakt (RAL 7022).’ Een eenvoudig ronde profiellijst markeert de overgang van gebouwplint naar metselwand. De twee oude klauw-stukken, de timpaan en de hijsbalk zijn bewaard en opnieuw aangebracht. Achter het grote glasvlak in de rechtergevel ligt het trappenhuis. Visser:’In het trappen-

huis heerst (getemperd) buitenklimaat. Om oververhitting in de zomer te voorko-men was paradoxaal genoeg dubbelglas nodig. Een coating die UV filtert zit alleen op dubbelglas. Het staalwerk is door ons zelf gedetailleerd in staande INP-profielen en liggend staal. Alles umbragrau gemof-feld.’ Een Z-vormige natuursteenband van gezoete Belgische hardsteen omlijst het glas. Om te voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit hebben de vier gesta-pelde vrije sectorappartementen de volle breedte van de nieuwbouw nodig. Zowel het vroegere pand Willemstraat 196 als het luchtgat ernaast. De grote glasgevel weerspiegelt de lucht boven de straat, zoals vroeger het gat in de straatwand lucht binnenliet.

Kinderlijk eenvoudigTerwijl de voorgevel is opgedeeld in tweeën, lijkt de achtergevel eerder een drieling. Vooral het middendeel bekleed met Oregon Pine trekt de aandacht. Links en rechts daarvan bedekken natuursteen-platen de gesloten geveldelen van de plint. Op de etages daarboven overheerst halfsteens metselwerk. Visser: ‘Achter de houtwand liggen vierkante balkons, ruim genoeg voor een tafel van zes. Op ieder balkon hebben we in de wand een com-fortabele diepe kast opgenomen. Voor de opslag van barbecuespullen bijvoorbeeld. De balustrades zijn van glas, meer lijn dan materiaal.’ Komt de straatwand cartoo-nesk over door de combinatie van mo-dern en historisch in één gevelbeeld, ook in de achtergevel schemert de stripcultuur door. Kinderlijk heldere bouwdelen lijken de gevel samen te stellen. Uit een paar simpele rechte lijnen op papier ontstaat een huis. De Vereniging van Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad loopt zich al warm langs de zijlijn om in de toekomst in de bres te springen voor het behoud van dit eenmalige pand. Zo snel kan het gaan.

27juni 2010

In 2007 treedt Roemenië toe tot de Europese Unie. Verwacht wordt dat de welvaart van de Roemenen snel zal stijgen. Prompt starten verschillende internationale bouwconsortia ambitieuze bouwprojecten in de gloednieuwe EU-lidstaat. Israëlische / Zuid-Afrikaanse investeerders initiëren de ontwikkeling van de megamall Cotroceni Park in de hoofdstad Boekarest. Als meest spectaculaire onderdeel van het winkelcentrum is een enorm, glasoverdekt atrium voorzien.

Tekst: Mick Eekhout Hoogleraar Product Development, Faculteit Architectuur, TU Delft tevens Algemeen directeur Octatube International, Delft en Martin Veldhuizen, projectleider OctatubeBeeld: Octatube International

Nederlandse glazen donut voor Roemeense megamall

Het Nederlandse bedrijf Octatube International staat wereldwijd bekend om zijn knowhow van 2D- en 3D -staalbouw en zijn inventieve glas-staalconstructies. Ook in Israël heeft het bedrijf een goede naam opge-bouwd. Octatube was daar de laatste twee decennia verantwoordelijk voor ontwerp en uitvoering van niet minder dan dertig projecten. Octatube wordt dan ook door AFI Group uitgenodigd om als beoogd onderaan-nemer een offerte uit te brengen voor ontwerp en uit-voering van het grote glas-staaldak boven het centrale mega-atrium, het pièce de résistance van Cotroceni Park. Architect van het winkelcentrum is het Israëlische bureau van Avram Yaski (More, Yaski, Shivan, www.m-y-s.com), geen onbekende voor Octatube. Het Delftse bedrijf werkte eerder met hun aan ontwerp en uitvoe-ring van een extreem transparante kozijnloze glasge-vel van 52 m hoog en 16 m breed in het OZ-house te Ramat Gan, Israël. Yaski is sinds die tijd enthousiast over Octatube International en beoordeelt het bedrijf als uiterst innovatief, een mix tussen engineering intelligentie, prototype werkplaats en professioneel productiebedrijf.

Opdacht | Africa Israeli Investments Group (AFI group), YahudOntwerp complex | M.Y.S. Architects, Tel Aviv; projectarchitect Alon YitzhakiOntwerp en hoofdaannemer glasdak atrium Octatube International, Delft (Design&Build contract)Hoofdaannemer | Danya Cebus Romania SRL, BucharestStaalconstructie | Rijndijk Steel Contracting BV, BudelAGAM Metal Works LTD, Tel AvivOctatube Space Structures, DelftTransport/montage | GEKO Staalbouw BV, LeidenGlasleverancier | Yildiz Cam, Turkije

People and Facts

Spektakel onder spectaculair atriumdak in glas en staal

30 juni 2010

2D of 3DMet 200.000 m2 wordt de megamall Cotroceni Park in één klap het grootste winkelcentrum van Roemenië. Het Alexandrium in Rotterdam Prins-Alexander haalt als grootste Nederlandse mall slechts de halve hoe-veelheid vierkante meters. Cotroceni Park krijgt twee winkellagen op een grote ondergrondse parkeergarage van eveneens twee lagen. De hoofddraagconstructie wordt gerealiseerd in gewapend beton. Omdat in deze streek regelmatig aardbevingen voorkomen is het een fors gedimensioneerde betonbouw. Langgerekte smalle glasstroken overkappen de belangrijkste loopassen dwars door de megamall. Alle looproutes komen samen in een groot halfcirkelvormig atrium met een diameter van 53x106 m. Het glasdak boven het atrium moet het elegante, lichte en feestelijke tegenwicht worden van de zware gesloten betonconstructies van de winkel-ruimten. De Roemeense autoriteiten hebben 25 m als maximum gebouwhoogte vastgelegd. Het betondak van de bovenste winkellaag ligt op 15 m. Dit betekent voor het staal-glas van het atriumdak zelf een maximale constructiehoogte van 10 m. De gegeven construc-tieve eisen laten geen verrassingen zien. Wel heeft de constructief adviseur van de betonconstructie volgens zelf geformuleerde randvoorwaarden de betonbouw gedimensioneerd, ruim voordat Octatube bij het project betrokken raakt.

BouwteamlidVoordat een onderaannemer als bouwteamlid tot de ‘inner circle’ van het team wordt toegelaten, moet de prijs/kwaliteit van diens offerte worden gewogen. Als vergelijking heeft het bouwteam een normaalprijs voor een eenvoudige atriumoverkapping uit staalbuizen vastgesteld. Als altijd streeft Octatube naar zo efficiënt mogelijk materiaalgebruik bij een zo laag mogelijk staalgewicht. De basisconcepten die de verschillende kandidaat-onderaannemers voorstellen, vertonen tot

20% verschil in hoeveelheid staalgebruik. Elk voorstel wordt gecombineerd met gemiddelde prijzen voor het dakpakket. Op basis van de offerte wordt Octatube gekozen als bouwteamlid. Octatube’s design & build contract wordt getekend mei 2008. September 2009 is het glas-staaldak boven het atrium klaar; drie maanden voor de opening van de megamall die net op tijd open-gaat voor de kerstverkopen van 2009.

Grafisch effectOctatube ontwerpt het glas-staaldak in nauwe samen-werking met het Israëlische architectenbureau. Ze hou-den daarvoor enkele gezamenlijke brainstormsessies. Drie in Delft, één in Tel Aviv. Tijdens die bijeenkomsten wordt eerst een orthogonaal space frame uitgewerkt, maar al snel aan afwijkende radiale schema’s die beter passen in de halfronde geometrische hoofdopzet. Alle concepten zowel in 2D als 3D varianten. De architect spreekt direct een voorkeur uit voor een expressieve dakconstructie. Een bezoek aan het atrium moet een feest zijn. Tijdens de brainstorms komen aan bod het grid, de richting van het grid, 2D of 3D composities, een orthogonale of radiale rangschikking van de staalcon-structie, de draagconstructie in verticale doorsnede, de architectuur van de staalbouw, het grafische effect van de staalprofielen tegen het daglicht, de weer-stand tegen aardbevingen, de produceerbaarheid, de transporteerbaarheid, montage- en hijsmethodes, de ankerpunten en de reactiekrachten op de ondersteu-nende betonbouw. Behalve een rechttoe-rechtaan space frame worden ook (licht) gebogen dakvormen bekeken met 3D-spanten en 2D (vlakke) spanten. Het blijkt onmogelijk om de staalconstructie ter plekke te monteren en dan in één keer op te hijsen, voor space frames heeft deze montagevorm eigenlijk de voorkeur. Echter, de bouwplaats zal de hele bouwperiode krioelen van de 1000 Chinese bouwvakkers. Bovendien liggen de gevraagde bevestigingskrachten (aardbevingbesten-

Niet alleen winkelen maar schaatsen in het atrium en ook film kijken in de Imax (Design & Construct Octatube)

52 m hoog en 16 m breed, kozijnloze glasgevel van OZ-house in Ramat Gan, Israël

Parallel 3D spanten als een van de alternatieven Studies naar het ideale concept voor staalconfiguratie

31juni 2010

dig) erg hoog. Te hoog om uitkragende ankerpunten te gebruiken. Octatube werkt het dak daarom uit als een space frame-achtig stijf schaaldak, ter plekke samen-gesteld met volgens een radiaal schema geplaatste 2D-spanten die vast met elkaar zijn verbonden met ho-rizontale buizen (CHS). Dit ‘schaaldak’ is in staat tijdens aardbevingen binnen gelimiteerde bewegingen heen en weer te ‘schudden’ op de Teflon plaatondersteuningen op het betondak. Na een aardbeving komt het dak terug in zijn normaalpositie.

SneeuwbelastingDe ontwikkelaar wil als extra attractie in het atrium een klimwand van 20 m hoog plaatsen. Bovendien zal een sterke opwaartse curve van het dakvlak de dakcon-structie ‘helpen’. Hoe hoger de curve, hoe lager de krachten in de spantstaven. De grootte van de bere-kende reactiekrachten brengt de constructief adviseur van het project tot wanhoop. Zijn eerdere aanname over de reactiekrachten die een glas-staaldak oproepen, blijkt te bescheiden en de tweede vloer van de parkeer-garage ligt er op dat moment al. Een zo hoog mogelijke dakcurve is daarom duidelijk de meest aangewezen dakvorm. Ook de autoriteiten spreken een woordje mee. Een hoogste punt van 30 m wijzen ze af. Ondertussen is duidelijk geworden dat 2D-banaanvormige spanten een fraai visueel beeld opleveren. De meestal als estheti-scher ervaren 3D-spanten zullen weinig bijdragen aan een hogere constructieve efficiëntie, omdat de dwars-richting van een 3D-spant in een radiaal spantenschema constructief niets extra ‘doet’. Heel anders dan bij orthogonale constructieschema’s. Grafisch gezien is het lijnenspel van de 2D-spanten al vrij dicht. De staalele-menten van de 2D spanten worden uitgetekend in ronde buizen (CHS) versus vierkante (SHS) of rechthoekige (RHS). Tot ieders verbazing kiest de architect resoluut voor robuuste SHS-buizen als boven- en onderstaven

van de 2D-spanten en RHS-buizen als diagonalen. De architect prefereert de CHS-profielen als elegante horizontale schoren. Een helder onderscheid. Vierkant/rechthoekig staalprofielen voor de staven, ronde buizen voor de horizontale steunschoren. De CHS profielen moeten momentvast met de spanten verbonden wor-den, daarom worden cilinderdrums ontworpen waarop de eindplaten van de ronde schoren (CHS) naadloos passen. De verbinding van schoor en knooppunt vindt plaats met bouten voorzien van spanningindicators die de mate van voorspanning aangeven. Dit is noodzakelijk om tijdens de bouwfase de horizontale schoren pas vol aan te kunnen draaien op het moment dat 98% van het glasvlak geplaatst is. Deze montagemethode reduceert de resulterende horizontale krachten van het glasdak op de halfronde betonring met 40%. De boogvormige langsdoorsnede van de dakspanten gecombineerd met de horizontale schoren zou onder verticale dakbelasting anders tot te hoge krachten leiden in de betonring. Door de constructief adviseur had het beton vooral gedimen-sioneerd op krachtwerking onder aardbevingen. Van-wege het lichte eigengewicht van het staal-glasdak is echter niet de aardbevingsbelasting, maar de sneeuw-last maatgevend.

Kroon op het werkDe 20 banaanspanten worden volgens een radiaal schema in het werk geplaatst uitgaande van een enkele symmetrieas. Het radiaal schema concentreert de krachtafdracht van de daklast dan ook op deze as. Helaas loopt die as net over een niet-dragend gedeelte van het betondak. De dichtstbijzijnde betonkolommen staan bovendien asymmetrisch ten opzichte van de as. Dat vraagt om veel constructieve aandacht. De op dit punt gerealiseerde zogenoemde ‘staalkroon’ werkt als een heavy duty uitkraging die de verticale krachten direct in de asymmetrisch geplaatste kolommen leidt.

…en meer gebogen vorm3D spanten in platte,…

Uitgelegd banaanspant in de werkplaats van Rijndijk

3D rendering van de stalen ‘kroon’ In de werkplaats van Rijndijk, de lasmal

32 juni 2010

De ‘kroon’ is stijf verbonden met het betondak. Dit centrale constructiestaal draagt liefst een kwart van de atriumdaklast af. De benodigde zijwaartse tolerantie bij het aanbrengen van de scharnierverbindingen bovenin is maatgevend voor de ‘kroon’. Tijdens een aardbeving zal deze ‘kroon’ tevens optreden als horizontale schoor voor het hele dak. Het glas-staaldak zal om dit punt ‘draaien’, terwijl het als stijfste punt van het dak alle zijwaartse bewegingen opneemt. De centrale ‘kroon’ is in rap tempo geëngineerd en geproduceerd bij AGAM in Israël, een firma die veel ervaring heeft in het pro-duceren van gevechtskoepels en bepantsering voor tanks. Krap twee weken na het sluiten van het contract is de engineering van de ‘kroon’ gereed, wat de kracht aantoont van echte engineeringcapaciteiten en van en-gineeringsoftware die aansluit op de 3D-programmatuur van Octatube International. De 20 banaanvormige span-ten zijn in Nederland bij Rijndijk (Budel) geprefabriceerd in een lasmal om minimale maatafwijkingen te bereiken. De spanten hebben bovenaan bij de ‘kroon’ een schar-nierverbinding en steunen beneden op het betondak af op Teflon glijvoeten die 200 mm bewegingsvrijheid geven. De glijvoeten accommoderen zowel de vervor-ming onder sneeuwlast als de zijwaartse verplaatsingen (=standzekerheid) bij een aardbeving. De spanten zijn in delen op vrachtwagens naar Roemenië vervoerd en daar in elkaar gelast.

Wijsheid achterafOp de spanten ligt een glasvlak. De glasbedekking beïn-vloedt de keuze van het profielsysteem en de dimensies van de onderconstructie. Al snel wordt duidelijk dat een kozijnloze beglazing niet gewenst is. Niet alleen niet stijf genoeg, maar ook te duur. Bovendien besluit de project-ontwikkelaar een zonwering in het glasdak te integreren. Die zonwering is er overigens een half jaar na opleve-ring nog niet. Ook niet nu er in het atrium een ijsbaan

ligt. Als kozijnbeglazing komt er een Stabulux systeem. Stabulux is samengesteld uit 3 mm dunne thermisch gegalvaniseerde stalen kokerprofielen 60x180mm. Voor 4 m overspanning relatief zware dimensies vanwege de forse sneeuwbelasting. Stabulux is een compleet beglazingssysteem inclusief rubberprofielen voor af-dichting, schroeven en schroefkapjes. Uiteraard blijken trapeziumvormige glaspanelen zoals de architect zich wenst te duur. Het moet simpel: rechthoekige panelen als standaardpanelen met op de 19 hoekkepervelden driehoekige panelen-op-maat. De dubbelglaspanelen zijn in de fabriek van Yildiz Cam (Turkije) vervaardigd uit thermisch voorgespannen glas, boven enkelvoudig 8 mm, onder tweemaal 6 mm met een dubbele PVB folie (8+6.6.2 tot en met 12 + 12.12.2 in de zwaarst door sneeuw belaste regionen). Afmetingen van de panelen 1200 x 2000 mm. Op verzoek van de architect krijgt het glas een Amerikaanse coating van PPG. De panelen zijn voorzien van een Low-E coating voor betere prestaties in wintercondities en een coating tegen zonnetrans-missie. In het oppervlak van het dak blijven de lta/zta waarden van het glas met 50/27 echter hoog. Donkerder glas wil de architect niet, vandaar de zonwering. Na de oplevering blijkt dat het glasdak bijna altijd in tegenlicht wordt ervaren. De relatief zware gordingen geven het grafische spel wel erg veel zwarte lijnen. Nu een zonwe-ring toch ontbreekt, zou een kozijnloze beglazing een rustiger beeld hebben opgeleverd. Maar dat is wijsheid achteraf.

Referenties:[1] Mick Eekhout, ’Innovating and Experimenting with prototypes in Practice’ 010 Publishers, Rotterdam, ISBN 978-94-90674-01-4[2] Mick Eekhout, ‘Tubular Structures in Architecture’, Cidect, Geneva, TU Delft, 2010, ISBN 978-94-90675-01-1

Kroon draagt krachten af op kolommen in het betondak

Inhijzen banaanspanten tussen kroon en betondak

Transport komt aan, de betonbouw is op hoogte

Scharnierverbindingen bij de ‘kroon’ Het atriumdak na de opening van de megamall

33juni 2010

BranchenieuwsBeeld: VMRG

Branchepagina’s 34

Bert Lieverse ‘Licht bewijst het gelijk

van de Levende Gevel’ 36

Bettina Hertstein ’Te zien of niet te zien

dat is de kwestie’ 39

Gebouw Radix, Wageningen 40

VisiOnAirEmile Quanjel 45

Inspiratiesessies 46

Gebouw voor Physik-faculteit, Berlin 48

Visitekaartjes 50

TNT gaat voor Platinum 52

Inho

ud

VMRG BranchepaginaIn de vorige editie van Gevel-Bouw stond het VMRG-katern in het teken van ‘Light Inspira-tions’; de betekenis van (dag)licht en hoe daar zo optimaal mogelijk mee te ontwerpen. De huidige editie is een over-gangsnummer naar het nieuwe thema ‘Green Inspirations’ (groen & duurzaam). In het VMRG-katern vindt u dit keer daarom projecten en visies die beide thema’s van daglicht en duurzaamheid combineren.Alle artikelen over Light Inspi-rations en Green Inspirations vindt u aangevuld met achter-grondinformatie en bonusmate-riaal ook op de Themadossiers-pagina’s op www.vmrg.nl.

Samenwerking Brakel Atmos en Scheuten Solar voor uniek solar concept

‘Energieke’ interactie tussen actief PV-dak en atrium Atriumspecialist Brakel Atmos en solarspecialist Scheuten Solar zijn een samenwerkingsverband aangegaan. Geza-menlijk richten beide bedrijven zich op het realiseren van atria, die duurzaam, comfortabel en esthetisch verantwoord zijn. Door de krachtenbundeling ontstaat een marktpartij die alle daarvoor benodigde specialismen in huis heeft.

Inzicht in duurzame atriaBrakel Atmos en Scheuten Solar waren al goede bekenden van elkaar. Scheuten Solar produceert onder meer glas-platen met geïntegreerde zonnecellen, die Brakel Atmos toepast in glazen daken. Dat beide bedrijven nu de krachten bundelen, heeft alles te maken met ‘duurzaam bouwen’: een begrip dat in de bouwwereld alleen maar aan belang wint. Wie zich op het vlak van ‘duurzaam bouwen’ weet te onder-scheiden, heeft dan ook de toekomst.

Het VMRG-katern richt zich tegenwoordig op één ont-

werpthema. In onze katerns laten we een reeks ‘Inspirati-ons’ aan bod komen, waarmee we architecten hopen inspi-ratie en mogelijkheden aan te bieden. De ‘Inspirations’ komen voort uit actuele ontwerp-vraagstukken waar architecten tegenaan lopen tijdens het ontwerpproces.

34 juni 2010

Winnende projecten Daylight Award 2010

Op donderdag 28 januari 2010 is de Daylight Award 2010 uit-

gereikt. De Daylight Award is een initiatief van Stichting Living Daylights en wordt mede mogelijk gemaakt door de VMRG. De prijs wordt eens in de twee jaar uitgereikt aan projecten, waarin een optimum is bereikt tussen daglichttoetreding, toepassing van kunstlicht en het gebouw. In vrijwel alle tachtig ingezonden projecten was een goed overwogen daglichtplan te herkennen. Hieruit blijkt dat daglicht-toetreding voor opdrachtgevers, architecten en adviseurs tegenwoordig ‘serious business’ is. Wel wordt het kunstlichtconcept nog nauwelijks op het daglichtplan aangepast. Volgens de jury is er op dat vlak nog veel ener-giewinst te behalen.

De winnende projectenWinnaar categorie utiliteits-bouw FPC de Oostvaarderskli-niek Almere; architect: Studio M10)Studio M10 heeft met het ontwerp van FPC de Oostvaarderskliniek Almere op onorthodoxe wijze invulling gege-ven aan het vaak dichtgetimmerde programma van eisen van opdracht-gever Rijksgebouwendienst. Op zich is alleen dat al een prestatie van formaat. Daglicht is door het hele gebouw heen doelbewust als bouwmateriaal ingezet. Dat resulteerde samen met de consequente herhaling van prefab elementen in een zonder meer prettig gebouw. Zowel gebruikers als bewo-ners roemen het fraaie daglicht en zien de meerwaarde ervan. Bij TBS-klinieken denkt eenieder al snel aan hoge muren, veel ijzerwerk maar niet aan glas. De hedendaagse glas- en geveltechniek heeft zich echter zo ver doorontwikkeld, dat deze TBS-kliniek als volledig transparante doos toch compleet uitbraakwerend is. Gevel-bouwer Oskomera was verantwoorde-

lijk voor de transparante elementen-gevels.

Winnaar categorie woningbouw privé-woning AL-light; archi-tect: Border ArchitectureTyperend voor de Liedsebuurt in Haarlem zijn de buitengewoon smalle straatjes. Niet de meest voor de hand liggende locatie om een woning te realiseren, waarin daglicht optimaal tot diep in elke woonverdieping moet kunnen toetreden. Toch heeft Border

Architecture met vlag en wimpel invul-ling gegeven aan dit ingewikkelde ont-werpvraagstuk. Daglicht komt namelijk overal diep het pand in. Met daglicht uitsluitend via gevelopeningen in de voor- en achtergevel was dat nooit ge-lukt gezien de smalle straatjes. Maar Border Architecture loste dit probleem op met drie strategisch op het dak geplaatste lichtkokers waaromheen de woonruimtes op een slimme manier geschikt zijn. Het daglicht dringt nu tot diep in alle hoeken van de woning.

Privéwoning AL-light Leidsebuurt, Haarlem; architect: Border Architecture, Haarlem

©Je

roen

Mus

ch

35juni 2010

Tekst: Bert LieverseInterview

De Levende Gevel als transactiezone tussen buiten en binnen

Licht bewijst het gelijk van de Levende Gevel

Jan Brouwer’s geveltrilogie ‘licht – lucht – zicht’ karakteriseert direct en treffend

het belang van de gevel. Ontwerpers van gevels besteden van huis uit aandacht aan deze basiselementen, bij het ontwer-pen van de gevel, delen van de gevel en alle toebehoren. Het licht dat de gevel buiten ophaalt en naar binnen brengt, de lucht die de gevel buiten ophaalt en naar binnen brengt zijn voorwaarden voor het leven dat zich binnen achter de gevel afspeelt. Dit afspelen leidt pas écht tot comfort, geluk en welbevinden als er sprake is van zicht op de buitenomgeving.

Licht, lucht en zicht bewegen en verande-ren voortdurend. Ze zijn onderdeel van het leven buiten. Daarvan afgesloten zijn geeft sterke gevoelens van onbehagen en leidt, als het gaat over werkvertrekken, ook tot lagere productiviteit. Gevels worden door ontwerpers daartoe aangepast en in over-eenstemming gebracht met de natuurlijke behoefte van bewoners en gebruikers.

36 juni 2010

Ze dragen ook sterk bij tot het scheppen van een binnenklimaat, niet kunstmatig maar verbonden aan de natuur buiten. Soms gaan we wel erg ver in het schep-pen van een kunstmatig binnenklimaat. We denken het soms beter te kunnen dan de natuur dat doet. Maar ook hier wordt de mens door de natuur gecor-rigeerd en worden we ons ervan bewust dat we deel uitmaken van de natuur waarin licht, lucht en zicht belangrijke levensvoorwaarden zijn.

Het concept van de Levende Gevel® brengt ons ertoe om de moderne gevel net zo dynamisch en levend te maken als de natuur waarmee de gevel naar binnen en naar buiten toe verbonden is. Het bewijs voor de juistheid van deze innovatierichting voor de gevelindustrie en zijn ontwerpers wordt onder meer gevonden in het verschijnsel licht. Daglicht is onomwonden dynamisch van aard.

De zon zorgt voor voortdurende variaties van licht. Dynamische gevels vernemen dat, reageren en besturen vervolgens lichttoetreding, reflectie, absorptie.

Onze moderne technologie stelt ons in staat om gevelsystemen te maken, die exact passen bij de dynamische en veranderende natuur. Sensoren, gebouw-beheersystemen, besturing van lamellen leiden tot lichtregulering en dit is pure toegevoegde waarde.

De gevels en gevelelementen die vanuit deze innovatie beschikbaar komen, geven gebouwen een veel hogere waarde dan nu gebruikelijk is. En indien het ontwerp ook rekening houdt met upgrading door technologische vooruitgang en de gevel door frequente actualisatie bij de tijd wordt gehouden, dan is zij een duurzame bron van waarde. Over duurzaam bouwen gesproken. Of liever: het is het installeren van duurzame en dynamische gevels.

37juni 2010

38 juni 2010

Voor de kwaliteitvan hang-en sluitwerk eenster-aanduiding volgens nen 5089:

Tegen inbraak eenklasse voor ramenen deuren volgensnen 5096:

SKG

SKG

SKG

bezoekadresNieuwe Kanaal 9-f6709 pa Wageningen

postadrespostbus 3626700 aj Wageningen

t 0317 - 421 720f 0317 - 421 677e info@skg.nli www.skg.nl

Stichting Kwaliteit Gevelbouwskg is erkende attestering- en certificatieinstellingvoor de afgifte van het komo (attest-met-) Product -certificaat voor: � metalen en kunststof ramen, deuren en puien � inbraakwerende metalen en kunst-stof ramen deuren en puien, � hang- en sluitwerk� branddeuren � ventilatieroosters � veiligheids -beglazing en structureel gelijmde beglazing � metalengevelbekleding systemen en panelen � lijmen voorpanelen � e.a.

skg is testinstituut voor: � water en winddichtheidvan metalen- en kunststof gevelelementen � inbraak -werendheid van metalen en kunststof gevelelementen� inbraak werende eigenschappen van hang- en sluitwerk � bepaling van duurzaamheid en sterkte-eigenschappen � e.a.

skg is notified body voor: � de ce-markering � deafgifte van het eg-conformiteitscertificaat voor allehierboven genoemde producten in de gevelbouw(nb-nr.: 0960)

Kwaliteitsramen FabrikantramenstadCertificaatnr SKG’07.aaa.bb.cc SKG

2

skg is lid van eotavoor het opstellenvan de eta voor dece-markering.

skg is partner vanskh en shr in cb&v.

skg is geaccrediteerd voor:* Productcertificatie en attestering* Managementsysteemcertificatie

(iso 9001/vca)* Laboratoriumactiviteiten

Voor gecontroleerde kwaliteit hanteert skghet komo keurmerk. De kwaliteit van inbraak-werende ramen en deuren herkent u aan deklasseaanduiding volgens nen 5096. komo ismaatgevend voor de bouw.

We gaan allemaal wel eens ondoor-dacht te werk bij de aanschaf van

consumergoods. Of het nu gaat om een mobiele telefoon met allerlei onnodige toeters en bellen maar die in de aanbie-ding was, of een extra paar schoenen terwijl de kast uitpuilt: onze normaal zo heldere geest wordt regelmatig vertroe-beld door emoties als begeerte, hebzucht of simpelweg haastige spoed. Ook bij de onroerende zaken komen ‘miskopen’ voor. Daarom is het uitermate aan te bevelen zowel voor de aannemer als de koper om bij een in wezen vreugdevolle gebeurtenis als de oplevering, de zakelijke aspecten en juridische implicaties zeer goed voor ogen te houden. Hadden partijen dat in onder-staande zaak gedaan, dan had de arbiter hier werkeloos kunnen blijven.

Koper had een nieuwbouwwoning gekocht op basis van een koop- /aannemingsover-eenkomst. Zoals bij (bijna) alle bouwpro-jecten komt er een moment dat het werk gereed is voor oplevering. De onderne-mer had daartoe de koper uitgenodigd. Het was een drukke opleverdag voor de ondernemer en de woning van de koper stond gepland aan het einde van de dag. Gaandeweg tijdens de rondgang door de woning begon de zon onder te gaan. Omdat er nog geen kunstlicht aanwezig was in de woning werd besloten eerst die delen op te nemen waar geen daglicht toetrad. De woonkamer en de buitengevel kwamen daarom het laatst aan de beurt. Het proces-verbaal van de oplevering werd uiteindelijk bij reeds ingevallen duisternis door beide partijen gehaast ondertekend. De opleverpunten die de lijst hadden ‘gehaald’, werden keurig afge-handeld. Eén kwestie hield partijen echter verdeeld. Het betrof een grote streep op een woonkamerbrede ruit, een onvolko-menheid die, zoals de ondernemer stelde, de koper had moeten melden tijdens de oplevering. De ondernemer betwistte niet dat er een streep op het raam zichtbaar was, maar dat nu de streep niet tijdig – bij de oplevering – was gemeld, hij daar niet

Te zien of niet te zien: dat is de kwestie

Meesterstuk

Me

es

ters

tu

meer voor kon worden aangesproken. Immers, met uitzondering van de punten op de opleverlijst, was het werk door ondertekening van genoemde lijst door de koper goedgekeurd en er was ten aanzien van de – duidelijk zichtbare – streep geen sprake van een verborgen gebrek.

De arbiter moest zijn licht laten schijnen over de kwestie. Hij constateerde op de voorruit van de woonkamer een duidelijke streep aan de binnenzijde van de binnen-ste ruit. Arbiter was van oordeel dat het zo kan zijn dat zo’n streep bij een bepaalde lichtval wel zichtbaar is en op andere mo-menten minder of niet zichtbaar. De inval-lende duisternis bij de oplevering vormde een voldoende aannemelijke verklaring waarom het gebrek niet was gemeld. Arbiter ging dus voorbij aan het verweer dat het gebrek niet bij de oplevering was gemeld en wees de vordering tot vervan-ging van de ruit toe.

De oplevering is ook in juridische zin een uiterst belangrijke gebeurtenis. Behalve het markeren van het einde van de bouw-tijd en daarmee het vaststellen van de betalingsverplichtingen, gaan het risico en de verzekeringsverplichtingen over van de aannemer op de opdrachtgever. Last but not least: de aansprakelijkheid van de aannemer neemt sterk af. Weersomstan-digheden en tijdstip kunnen de opneming beïnvloeden. Arbiter zal deze bij de beoor-deling van een geschil meenemen in zijn overwegingen. Zoals in de onderhavige zaak maar weer is gebleken, is haas-tige spoed zelden goed. Beter ware het geweest als partijen een nieuwe afspraak hadden gemaakt voor het afronden van de oplevering.

Zoekt u een professionele partner die met u meekijkt? Neem dan contact op met de VMRG!

Mr. Bettina Hertsteinwww.bouwrechtbedrijf.nl

39juni 2010

Tekst: Paul van SchaikBeeld: Bart van Vlijmen

Fotografie / DP6 architectuurstudio

Project

De gevels van Radix ogen als een schilderij van Mondriaan. ‘Natuurlandschap’ zou hij het gedoopt kunnen hebben. Met verdiepinghoog glas gevat in onregelmatig ingedeelde houten kozijnen en zonnescher-men die alle kleuren van een lentebos vertonen. Radix lijkt wel gecultiveerde natuur. Drie functionele thema’s: energie-zuinigheid, transparantie en flexibiliteit liggen aan de basis van het ontwerp.

De patio zorgt voor veel daglicht en geeft de werknemers het gevoel alsof ze zich buiten in het groen bevinden

Gevels als abstracte natuur

40 juni 2010

‘De concentratie van techniek in de gevels en vloeren heeft het ontwerp bepaald’, verklaart architect Chris de Weijer, die samen met Robert Alewijnse leiding geeft aan DP6 ar-chitectuurstudio. Radix biedt 12.000 m² vrij indeelbaar vloeroppervlak . ‘De compacte gebouwvorm gecom-bineerd met de open ruimten maakt maximaal contact tussen medewer-kers en studenten mogelijk. Ook de looplijnen tussen werkplekken en laboratoria blijven zo kort. Boven-dien heeft een compact gebouw weinig gebouwomhulling en bespaar je daarmee op energieverliezen.’

Geveltechniek bepaalde het gebouwontwerp

LichtMet het vele glas in de gevels van het nagenoeg vierkante bouwblok wordt bespaard op kunstlichtge-bruik. De extreme transparantie van Radix maakt dat de medewer-kers en studenten van de Plant Sciences Group op alle werkplek-ken contact met het omringende groene landschap houden. Zelfs in de ruimten rond de twee ferme rechthoekige patio’s voelt het alsof je buiten bent. In de vides weert het Foiltec-dak met een screen-print van bolletjes de zon. Aan de buitengevels vormen schermen en

Opdracht | Wageningen Universiteit en Researchcentrum, WageningenOntwerp | DP6 architectuurstudio, Delft

Aannemer | Heijmans Bouw, ArnhemGevel | Alvema Gevels, Tilburg

Beton | Geelen Beton, WanssumAdvies | DGMR Bouw, Arnhem (bouwfysica) /

Pieters Bouwtechniek, Almere (construc-ties) / Schreuder Groep, Apeldoorn

(installaties)

People and Facts

Als een schilderij van Mondriaan in natuurkleuren

41juni 2010

vooral een tachtig centimeter diepe luifel van houten latten de zonwering.

Geluid‘Om de vloeren voor de gebruiker maximaal indeelbaar te houden zijn installaties op of onder de vloer on-gewenst’, vertelt De Weijer. Beton-kern-activering (met ondergrondse warmte opslag) biedt dan een duurzame klimaatoplossing. Voor de geluidsdemping heeft DP6 architec-tuurstudio samen met ingenieurs-bureau DGMR, Geelen Beton en constructeur Pieters Bouwtechniek een akoestische vloer ontwikkeld. Of meer precies gezegd: een geluidab-

sorberende poreuze onderlaag van een breedplaatvloer.

LuchtLuchtbehandelinginstallaties zijn in-novatief ondergebracht in de gevels. Aan de hand van een dwarsdoor-snede van het geveldetail beschrijft de architect: ‘Lucht wordt aangezo-gen door een rooster en verwarmd of gekoeld in een Kampmann unit (vernoemd naar de Duitse leveran-cier Kampmann). De lucht spoelt vervolgens door de vertrekken en stijgt door de vides en trapgaten. Bovenin het gebouw wordt de warm-te opgevangen en in het circuit van de ondergrondse opslag gebracht.’

Ook de kolommen lijken aan de natuur ontsproten

Tekst: Paul van SchaikBeeld: Bart van Vlijmen

Fotografie / DP6 architectuurstudio

Project

42 juni 2010

1- luifel - element: houten latten2- luifel - element: framewerk RVS-staal gecoat in kleur3- zonwering4- kampmann unit5- minerale wol6- houten gril systeem plafond7- tapijttegels 5mm8- Soluflex vloer 120mm9- constructie-vloer 280mm10- betonkernactivering11- akoestisch beton 40 mm12- prefab betonnen stengelkolom

1

4

56

87

9101112

2

3

detail H-01

Alvema GevelsHet geveldetail laat volgens De Weijer zien hoe functionaliteit tot schoonheid leidt. Met dank aan Alvema Gevels, dat de door de architect voorgestelde constructie aanzienlijk wist te verbeteren. De ranke, sierlijke staalplaten die de houten luifel dragen zijn mooier dan de hoekprofielen die de architect had bedacht. Het oppervlak om de luchtbehandeling langs de gevel te accommoderen meet nog geen veertig centimeter. De gebruikers complimenteren de architect vooral over fabuleuze licht en uitzicht in Radix. Want alle inspanningen om de vloeren vrij te houden ten spijt, het blijkt voor veel gebruikers nogal wennen om niet meer in een privé-kantoorcel te werken. De Weijer: ‘Je verhuist van een kamer met twee man naar een volledig vrije vloer. Ineens hoort iedereen je praten als je de telefoon opneemt. Dat vergt enige gewenning.’

Verticale doorsnesde over hout-aluminium geveldetail met houten luifel en geïntegreerde luchtbehandeling

Glasgevel versterkt samen met doorlopende houten rooster de band met het groen buiten

43juni 2010

44 juni 2010

VisiOnAir

Zoekende naar een goed ‘Leitmotiv’ voor deze column kwam ik boven-

staand gedicht van de Russische regis-seur Tarkovsky tegen. Het gedicht van Tarkovsky weet op een fantastische manier te verwoorden wat hij normaal met beelden doet. Hij schrijft – hoe de ‘engel van de lens’ – de verwondering over al die dingen die we zien, die leven voor ons en waarvan we houden, die eigenlijk van-zelfsprekend zijn, ons vleugels geven. De verwondering maakt dat we de werelden om ons heen in een positief licht kunnen blijven zien, de drijfveer van levensgeluk. Door de lens van de verwondering is de mens in staat bestaande dingen opnieuw te beleven en te zien en van daaruit nieuwe dingen te bedenken en te maken die nieuwe waarden toevoegen aan ons leven.

De lens als wens

Vis iOnAi r

Vis

iOn

ai

GevelwensZo is de metafoor van de lens ook te gebruiken voor de gevel. Wat zou er nou mooier zijn, dan dat de gevel de lens is die de wereld om ons heen steeds weer in een ander daglicht stelt. De gevel die het daglicht en lucht in al zijn nuances van de cyclus van de seizoenen en de dag stuurt, verstrooit, opneemt en ontsluit. De gevel die licht en lucht geeft aan de gebruikers die het beschermt, omhult en laat ademen en zien. De gevel die als een levend orga-nisme alle positieve energie van het dag-licht en daglucht koestert, doorgeeft, zeeft en bewaart. De gevel die energie geeft aan datgene wat het omhult en omringt. Is dat niet een perspectief dat we zouden willen zien? Zijn dat niet de dingen die het leven voor ons de moeite waard zijn? Als wens zou de gevel de mooiste lens voor onze gebouwde omgeving moeten zijn.

Emile Quanjel

Emile QuanjelEmile Quanjel is programmamaker van Bouwen met

Groen en Glas bij Stichting Living Daylights, senior architect en promovendus aan de TU/Eindhoven

All that’s dear and seen and living / Makes the same flight as before / Once the angel of the lens / Has your world beneath his wings – Arsenly Tarkovsky, 1957

45juni 2010

Tekst: Aldus bouwinnovatie

Beeld: Aldus bouwinnovatie

Project

Wat inspireert

jonge ontwerpers?In het kader van ‘Light Inspirations’ is de VMRG op zoek naar de inspiratie van ontwerpers rondom het thema daglicht. jonge architecten en gevelbouwers ontwikkelen nu ideeën voor de toekomst: hoe ziet die er volgens hen uit? Wat drijft deze nieuwe generatie ont-werpers en bouwers? Gast-inspirator Aldus bouwinnovatie heeft de twee groepen uitge-nodigd voor een inspiratiesessie. De deelnemers vertegenwoordigden zeer verschillende bedrijven en architectenbureaus. Wat wensen ontwerpers en wat maken gevelbouwers?

De jonge architecten vertonen opvallende eenduidigheid in ideeën en inspiratie. Natuurlijk vinden ze esthetiek en sfeer belangrijk, maar in tegenstelling tot het dominerende beeld van geheel glazen gevels, hoeft licht niet altijd ‘veel’ te zijn. Juist filteren van licht, spelen met licht en schaduw, kan een ruimte bijzondere kwaliteiten geven. Dit thema kan nog jarenlang mee.

Over planten en high techDe natuur blijkt een grote inspira-tiebron in hun schetsen; direct in beplante gevels, indirect in patro-nen. Het comfort van de gebruiker vinden ze belangrijk en de gebruiker krijgt een actieve rol toebedeeld in het configureren van de gevel. Een gevel moet in hun optiek op de seizoenen reageren. Een meerlaagse opbouw met eenvoudige flexibiliteit

Deelnemers aan één van de inspiratiesessies met Atto Harsta aan het hoofd van de tafel

Inspiratiebeelden en voor de architecten en gevelbouwers

46 juni 2010

VMRG organiseert inspiratiesessies

is hierbij populair, meer dan tech-nisch vernuft. Zoals een deelnemer het treffend verwoordde: ‘Die high-tech, daar hebben heel veel mensen hun buik van vol.’ Grote afwezige in de discussie was energetische duurzaamheid: voor de deelnemers vanzelfsprekend. Ook warmteover-last door ongecontroleerde daglicht-toetreding komt nauwelijks aan bod. Duurzaam materiaalgebruik wordt wel inspirerend gevonden en ingezet voor een dynamische gevel. Afslui-tend kon eenduidig geconcludeerd worden dat het onderwerp daglicht leeft bij deze generatie architecten en dat daglicht veel meer lagen heeft dan men in eerste instantie zou vermoeden. Inspiratie voor hen en voor de gevelsector om hier straks op een goede manier invulling aan te geven.

Meer over functionaliteitDe groep gevelbouwers praat minder over esthetiek en meer over functionaliteit, wat niet wil zeg-gen dat beleving niet belangrijk gevonden wordt! De dynamiek van zonlicht wordt door allen als be-langrijke kwaliteit onderstreept: ‘De mens is net een plantje, die moet naar het licht toe.’ De invloed van daglicht op de gezondheid en het welbevinden wordt veel genoemd; een onderwerp dat de architecten haast niet genoemd hebben. Ook uit de schetsen van de gevelbouwers spreekt de invloed van de natuur: zoekend naar dynamische zon- en lichtregulering worden planten in de

gevel opgenomen. Duurzaamheid (energiegebruik) en warmteoverlast zijn hot items. De volledig glazen gevel voert de boventoon in hun schetsen en ze zoeken naar oplos-singen voor het probleem van over-verhitting. Zij zien grote kansen voor de toepassing van PV-cellen. De gevelbouwers signaleren dat met de toenemende aandacht voor duur-zaamheid de praktijk voor zowel hun eigen bedrijven als voor architecten gecompliceerder wordt. De architect had altijd al verstand van bouwkun-dig detailleren en constructies. Daar kwam kennis van werktuigbouw bij en nu ook energietechniek. De

Visie op de gevel van de toekomst door Farhan Alibux (Zero Logic)

Visie op de gevel van de toekomst door Wouter Stoer (Onix)

gevelbouwers geven aan hierover graag met de architect te willen meedenken. Om goed op het pro-ces aan te kunnen sluiten, zouden ze graag een kijkje in de keuken van het architectenbureau nemen: hoe gaat een bureau te werk?

Uit deze twee zeer inspirerende sessies blijkt dat ideeën en visies van architect en gevelbouwer veel minder ver uit elkaar liggen dan in eerste instantie aangenomen. Ze zouden in nauwe samenwerking goed in staat zijn om sneller en doeltreffender toekomstige gevel-concepten tot realiteit te brengen.

Deelnemers aan de inspiratiesessies:

Architecten: Gevelbouwers:Farhan Alibux (Zero Logic) Marcel Cromzigt (AGC)Joost Heijnis (cepezed) Esther Hebly (Oskomera)Kristof Houben (Mecanoo) Nico Kremers jr. (Kremers Aluminium / Alvema)Wouter Stoer (Onix) Fred Mak (Solarlux) Tjibbe van der Werff (BRS)

Tekst: Tekstbureau Waanzinnig (Patricia van

der Beek)Beeld: Werner Huthma-cher Photography, Berlin

Project

In de zomer filteren de gevels de zon. ’s Winters bieden zij juist het daglicht alle ruimte. Ze geven schaduw en verkoeling. En veranderen met de jaargetijden mee, als een natuurlijke schakel tussen binnen en buiten. De groene façaden die het ‘Physik Institut’ van de Berlijnse Humboldt-univer-siteit omhullen, zijn al meer dan zes jaar het toonbeeld van duurzame architectuur.

Een groene longin Berlijn - Adlershof

De bouw van het instituut maakte onder-deel uit van een wetenschappelijk ecolo-gisch project in opdracht van de ‘Berlin Senate for Urban Development’. Doel was het ontwikkelen van een uitzonderlijk eco-logisch stedenbouwkundig concept waarin diverse duurzame innovaties zijn toegepast. Augustin und Frank Architekten uit Berlijn verwierven de ontwerpopdracht door het winnen van een prijsvraag.

Doosvormig ensemble‘Een gebouw kun je het eigenlijk niet noemen’, vertelt architect Georg Augus-tin. ‘Liever spreek ik van een ensemble dat verschillende vertrekken – laboratoria, studieruimten en collegezalen – logisch met elkaar verbindt. Het ontwerp laat zich het beste omschrijven als een doosvormig geheel waar binnen een gecompliceerd ruimtelijk systeem met flexibele indelings-

Planten zorgen voor daglichtregulering volgens de seizoenen, deze foto is één jaar na de oplevering in de lente genomen

48 juni 2010

mogelijkheden is gerealiseerd. De opzet, met diverse binnen- en buitenruimten en lange zichtlijnen, geeft het ensemble open-heid en transparantie.’

Binnen- en buitengevels Als gevolg van de open patio’s beschikt het fysicagebouw, naast zijn vier buitengevels, over meerdere naar binnen gerichte faça-den. Met uitzondering van de noordelijke buitengevel zijn die allemaal transparant. Een bewuste keuze van de architect, die in zijn ontwerpen graag met daglicht werkt: ‘Daglicht creëert ruimte en sfeer en maakt onlosmakelijk deel uit van de energiebalans van een gebouw.’ De gedachte dat alleen gesloten geveldelen bijdragen aan energie-besparing, verwerpt Augustin onmiddellijk: ‘Met glazen gevels kun je dit effect ook be-reiken, het gaat erom dat je de buitenschil van het te bouwen object van verschillende klimaatregulerende lagen voorziet.’ Als voorbeeld noemt hij de betonnen balkons die van zonneschermen zijn voorzien en de steigers van staal en bamboe waarop per verdieping diverse plantensoorten zijn aangebracht.

Groene façadenDe met planten begroeide gevels, negen in totaal, fungeren als de ‘longen’ van het

Universiteitsgebouw al zes jaar toon-beeld van groene architectuur

Diagonale plantgeleiders of boomstammen?

Gebouwconcept gaat uit van besloten studeren rond groene patio’s

instituut. Meer dan de helft van de warmte die zich rond het gebouw bevindt, wordt door het groen opgenomen en door middel van verdamping als water ‘uitgeademd’. Hierdoor blijft het binnen een stuk koeler. Voor de irrigatie van de beplanting is een ingenieus watermanagementsysteem ont-wikkeld, waarvoor het regenwater als bron dient. Ditzelfde systeem wordt ‘s zomers ingezet voor het koelen van de lucht in het gebouw. Door dergelijke technische hoogstandjes in hun ontwerp te verwer-ken, voldeden Augustin en Frank aan alle economische en ecologische eisen van de opdrachtgever.

Bekoorlijke bloei Eén van de wetenschappers die in het in-stituut werken, is Dr. Ralf-Peter Blum. Voor hem had het ontwerp wel iets functioneler en minder ‘kunstzinnig’ gemogen. ‘Maar’, zegt hij, ‘het is wel een mooi gebouw en het vele groen laat je jezelf in een tuin of op een landgoed wanen.’ En volgens de inmiddels gepensioneerde Dr. Günther Wernicke zijn de studenten dol op de bijzondere façaden: ‘Vooral ‘s zomers, als de gevelbegroeiing op de binnenplaats in volle bloei staat.’ Na ruim zes jaar weet het ‘Institut Physik’ zijn publiek nog altijd te bekoren.

49juni 2010

Beeld: VMRGVisitekaartjes

People and FactsArchitect | Baldeweg, Barcelona/ ADP architecten, AmsterdamOpdrachtgever | Rijksgebouwendienst, Den Haag Gevelbouwer | Scheldebouw, HeerlenGlasleverancier | Scheuten Glas, Venlo

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort

De locatie van de Rijksdienst bij de middeleeuwse Amers-foortse stadsmuur inspireerde de Spaanse architect Juan Navarro Baldeweg tot een achteroverhellende glazen voorgevel die de Hollandse luchten weerspiegelt. Ronduit spectaculair is het atrium dat schuilgaat achter de dubbele huidgevel. De voorgevel helt niet alleen achterover, maar is ook verdeeld in verschillende meanderende gevelvlakken. De grote raampartijen (blanke, brandweerrode en zilver-reflecterende) buigen telkens ritmisch een kwartcirkel naar binnen. Baldeweg heeft samen met gevelbouwer Scheldebouw en glasleveran-cier Scheuten een buitenge-wone, transparante gevel voor een buitengewoon gebouw verwezenlijkt.

Het campuscomplex van het Arentheem College is ont-worpen als een eenheid met het groen in de wijk Presik-haaf. Architect Broekbakema bedacht een groen talud op het schooldak aan de zijde van Park Presikhaaf en legde het gebouw 1,5 meter ver-diept in een waterpartij. Er is gekozen voor zo transparant mogelijke gevels die door De Groot & Visser zijn geleverd en gemonteerd. Dankzij de verdiepte ligging kijk je vanaf straatniveau ver het complex binnen. Zo toont het onder-wijs zich optimaal aan de buitenwereld.

De gevel is het visitekaartje van het gebouw. Het is het eerste wat men ziet als men naar het gebouw kijkt en mag dus zeker representatief zijn. Op deze pagina’s laten architecten, opdrachtgevers en gevelleveranciers hun visitekaartjes zien.

Leerpark Presikhaaf, Arnhem

People and FactsArchitect | Broekbakema, RotterdamOpdrachtgever | Arentheem College, ArnhemGevelbouwer | De Groot & Visser, GorinchemOplevering | september 2009

50 juni 2010

Het Enschedese hoofdkan-toor van woningbouwvereni-ging De Woonplaats is een ontwerp van RAU. Geen gevel is hetzelfde: drie van de vier gevels verdraaien en springen per verdieping naar buiten of naar binnen waarbij slechts één gevel vlak blijft. Het stedenbouwkundig beeld-kwaliteitplan verlangde gevels die licht van kleur en erg transparant zouden zijn. Op-drachtgever De Woonplaats vroeg echter om maximaal 30% doorzichtige gevelde-len. De oplossing: Rollecate verzorgde een volledig glazen gevel met speciale Colorbel panelen in verschillende kleu-ren. Talloze dunne aluminium lamellen laten indirect licht de kantoren binnen, maar weren direct zonlicht.

Het gebouw voor het Open-baar Ministerie is voorzien van zeer energiezuinige constructies. Zonnewarmte wordt afgezogen en opge-slagen vanuit de gevels met slanke verdiepingshoge ASH klimaatramen van Metaglas. Naast deze klimaatgevel zorgen betonkernactivering en warmte-/koudeopslag in de bodem voor een ener-giebesparing van 45% ten opzichte van een traditioneel kantoorgebouw. De gevels zijn samengesteld uit een grid van geperforeerde zwarte stalen roosters. Achter deze roosters bevinden zich door Metaglas ontwikkelde luiken voor natuurlijke ventilatie. De gebruikers kunnen met deze luiken zelf invloed uitoefenen op het binnenklimaat.

De Woonplaats, Enschede

People and FactsArchitect | RAU, AmsterdamOpdrachtgever | Woningstichting De Woonplaats, EnschedeGevelbouwer | Rollecate, Staphorst

People and FactsArchitect | Hootsmans architectuurbureau, AmsterdamOpdrachtgever | Rijksgebouwendienst, Den HaagGevelbouwer | Metaglas, Tiel

Openbaar Ministerie, Lelystad

51juni 2010

Tekst: Patricia van der Beeke

Beeld: Architectenbu-reau Paul de Ruiter

Projects

Close up van zuidgevel met een innovatief zonweringsysteem van horizontaal geplaatste lamellen die het zonlicht tegenhouden, maar tegelijkertijd werken als reflector. Het binnenkomende licht wordt weerkaatst en bereikt indirect, via het plafond, alsnog de kantoorvloer

52 juni 2010

CO2-emissievrij opereren, een LEED Platinum certificaat en de hoogste GreenCalc+ score ooit bereikt in Nederland. Het zijn de eisen waaraan de ‘Green Offices’ van TNT moeten voldoen. Onmo-gelijk? Niet volgens ontwikkelaar en belegger OVG en Triodos, die in Hoofddorp een eerste ‘Green Office’ ontwikkelen. Boele & van Eesteren is als aannemer bij dit project betrokken, het in duurzaamheid gespecialiseerde architectenbureau Paul de Ruiter tekende voor het ontwerp.

Opdrachtgever | OVG, Rotterdam / Triodos, UtrechtOntwerp | Paul de Ruiter, AmsterdamHoofdaannemer | Boele & Van Eesteren, ZoetermeerGevelbouwer | De Groot en Visser, Gorinchem

People and Facts

Naar elke zonrichting is de gevel compleet anders uitgewerkt. De plint die met zijn vele vergaderkamers heeft veel licht nodig enis volledig in glas uitgevoerd

voor Platinum

53juni 2010

Om aan de opgelegde, strenge duur-zaamheidseisen te voldoen, moet bij de bouw van het TNT-kantoor zo weinig mogelijk en liefst gerecycled materiaal gebruikt worden. Daarnaast dient het gebouw na oplevering hoog te scoren op het gebied van energie(gebruik), efficiënt watergebruik, binnenmilieu en omge-ving. Het was aan het architectenbureau om deze criteria te versmelten met een ontwerp dat ook aan de esthetische en functionele wensen van de klant voldeed. ‘Gekeken vanuit de omgeving hebben we gekozen voor een transparante opzet met harde, schuine lijnen waarmee we het gebouw stevig in zijn context plaat-sen’, aldus projectarchitect Chris Col-laris. ‘We ontwerpen altijd van binnenuit. Het gaat er immers om dat de mensen in het gebouw zich prettig voelen, met el-kaar verbonden zijn, voldoende daglicht hebben, van het uitzicht kunnen genieten en zich kunnen oriënteren.’

Optimaal gebruik van daglichtHet ‘groene kantoor’ omvat zes ver-diepingen op een halfverdiepte par-keergarage. Absolute blikvanger is een imposant atrium met trappenhuis, dat middenin het gebouw is gepositioneerd. De gevel bestaat uit zowel open als

gesloten gedeelten. ‘De transparante façade grenzend aan het voetgan-gersgebied leent zich het beste voor de branding van TNT’, stelt Collaris, doelend op het logo dat over de gehele gevelbreedte in het glas verwerkt is. ‘Voor de andere gevels hebben we de zonbelasting bepaald en daar architec-tonisch op ingespeeld. Dit heeft ertoe geleid dat de noordoostgevel, waar het minste zonlicht is, volledig van glas is. Dat de begane grond, die met zijn vele vergaderkamers veel licht nodig heeft, eveneens in glas is uitgevoerd. En dat de op de zon georiënteerde zuidgevel voor een groot deel gesloten is. Op laatstge-noemde gevel is tevens een innovatief zonweringsysteem van horizontaal geplaatste lamellen aangebracht. Deze lamellen houden het zonlicht tegen, maar werken tegelijkertijd als reflector. Het binnenkomende licht wordt zodanig weerkaatst dat het indirect, via het pla-fond, alsnog de kantoorvloer bereikt.’

Verschillende glassoortenWie door de glazen gevels naar binnen kijkt, wordt in één oogopslag bekoord door de charme en openheid van het gebouw. Wat wellicht minder snel opvalt, is dat deze zelfde gevels deel uitmaken

De noordoostgevel met het minste zonlicht bestaat nagenoeg volledig uit glas. Het TNT logo is niet te missen

Tekst: Patricia van der Beeke

Beeld: Architectenbu-reau Paul de Ruiter

Projects

54 juni 2010

van een hoogwaardig duurzaamheids-concept. Collaris: ‘Voor de transparante gedeelten gebruiken we in de verschil-lend georiënteerde gevels verschillende glassoorten, elk met een eigen U-waar-de. Hiermee houden we het isolerend vermogen van de gevel overal zo opti-maal mogelijk, zonder uiteraard afbreuk te doen aan de esthetische waarde en eenduidigheid ervan.’

All in One FaçadeDe dichte geveldelen, die op de verdie-pingen terugkomen als kozijnstroken en borstweringselementen, dragen even-eens bij aan een hoge GreenCalc+ en LEED-score. Voor de wandbekleding is namelijk een duurzaam systeem ontwik-keld waarbij veel gerecycled materi-aal wordt gebruikt. Een gezamenlijke ontwikkeling van gevelbouwer De Groot & Visser en sandwichpanelenspecialist Kingspan. Anco Bakker was namens De Groot & Visser bij de ontwikkeling van deze zogenoemde ‘All in One Façade’ (AOF) betrokken: ‘De basis voor de AOF-gevel is een vliesgevelprofiel dat we hebben doorontwikkeld tot een zeer slank prefab raamwerk.’ Patrick Thee-len, business development manager van Kingspan, voegt toe: ‘Wij hebben

een paneel met zogenoemde Ecosafe-kern ontworpen en geproduceerd dat precies binnen dit vliesgevelprofiel past. Dankzij het geprefabriceerde raamwerk behoefden we geen paneelprofielen meer te maken. Door onze krachten te bundelen, en dankzij de expertise van systeemleverancier Schüco, zijn we tot dit efficiënt te monteren gevelsysteem gekomen. Een systeem dat bovendien een stuk duurzamer is dan de oorspron-kelijke oplossing. In eerste instantie was namelijk een koud-warmgevel van geanodiseerd aluminium voorzien, maar daar kwam veel minder gerecycled materiaal aan te pas.’ In het behalen van hoge GreenCalc+ en LEED-certificaten speelt overigens niet alleen de gevel een rol; ook de technische installatietech-niek, waaronder een WKK-systeem op biobrandstof, dragen belangrijk bij.

Integrale aanpak‘Met dit project laten we zien dat duur-zaamheid, architectuur en technische innovatie heel goed samengaan’, besluit Collaris. ‘Doordat we vanaf de beginfase met alle betrokken partijen rond de tafel hebben gezeten, kunnen we straks een fraai en ecologisch verantwoord gebouw opleveren dat aan alle wensen voldoet.’

Ruwbouw is in volle gang

55juni 2010

LiquiFoil, vloeibare folie voor tijdelijk oppervlak-tebescherming

Renovio biedt onder de naam LiquiFoil een

vloeibare folie voor tijdelijke oppervlaktebescherming van glas, aluminium en andere on-dergronden. De vloeibare folie fungeert na droging als tijdelijke bescherming tegen krassen of beschadigingen tijdens bouw of transport. Vooral voor bijvoorbeeld kostbare glassoor-ten is LiquiFoil een uitkomst. Liquifoil is een product op wa-terbasis, niet giftig of ontvlam-baar en is na verwijdering geen chemisch afval. Het is eenvou-dig aan te brengen met een roller of airless systeem op glas of andere niet-zuigende onder-gronden, zoals (gepoedercoat) aluminium, roestvrij staal, schilderwerk, deuren, bepla-ting. LiquiFoil beschermt tegen vuil, verf, krassen, lasspatten, cement en andere beschadi-gingen. De folie is eenvoudig af te pellen zonder lijmresten achter te laten. LiquiFoil wordt geleverd in emmers van 20 liter bij een gemiddeld verbruik van 5 tot 9 m2/liter.

Meer informatie?GRATCH Company / RenoVio Netherlands, PanningenTelefoon +31 (0) 77 465 10 95Website www.gratch.nl of www.renovio.com

Fetim Professional breidt FSC en PEFC assortiment uitt

Verantwoord ondernemen staat bij Fetim hoog in het vaandel.

Fetim heeft dit vastgelegd in milieu doelstellingen als integraal onder-deel van het dagelijks handelen. Fetim is lid van FSC International, FSC Nederland, heeft een FSC chain-of-custody certificaat en is PEFC gecertificeerd. Onlangs is het Fetim Professional FSC assortiment verder uitgebreid met FSC gecertificeerd UniPrime schilderklaar multiplex en FSC Tipoply Royal multiplex. Ook zijn Greenframe binnendeur kozijnen leverbaar in 100% FSC gecertifi-ceerd hout uitgevoerd. In de Bouw komt het milieubewustzijn vooral tot uiting in de aanpak Duurzaam Bouwen (DuBo). DuBo is niet langer een luxe of modegril, maar pure noodzaak. Zo worden in be-stekken steeds vaker DuBo-eisen opgenomen en sluit een toene-mend aantal gemeenten hierover een convenant met de bouwpart-ners. Het gebruik van FSC of PEFC gecertificeerde producten is hierbij een belangrijk hulpmiddel.

Meer informatie?Fetim Professional, AmsterdamTelefoon 020 5805258Website www.FrontsAndFronts.nl

Decoratief glas van AGC Flat Glass Nederland

AGC Flat Glass Nederland presenteert in de brochure

‘ARTLITE, imagination on glass’ de nieuwste technieken op het gebied van decoratieve beglazing. ART-LITE Digital is een drukprocédé waarbij een inktlaag op basis van email op het glas wordt aange-bracht. Elke opdruk is mogelijk uitgaande van afbeeldingen in -.tif of -.jpg. Vergeleken met de traditi-onele ARTLITE Zeefdruk methode gebruikt ZRTLITE Digital geen zeef en is ARTLITE Digital daarom de ideale oplossing voor de productie van beglazingen in kleine batches of met verschillende motieven. De volgende afmetingen glas zijn te bedrukken: Maximumafmetingen (breedte x hoogte): 2400 mm x 3700 mm; Minimumafmetingen (breedte x hoogte): 300 x 120 mm; Dikte van het glas: tussen 4 en 19 mm; Tevens biedt ARTLITE Digital verschillende niveaus van doorzichtigheid omdat meerdere lagen (maximaal 4) kunnen worden aangebracht.

Meer informatie?AGC Flat Glass Nederland, TielTelefoon +31 (0)344 679702Website www.agc-flatglass.com

56 juni 2010

Aluminium renova-tieframe met BUVA hardglas

BUVA introduceert een renovatieframe voor bin-

nendraaiende hardglas (val)ramen. Een nieuw, multi-functioneel aluminium frame voor toepassing van BUVA hardglas ramen in houten ko-zijnen. Het BUVA aluminium renovatieframe lost in één keer een aantal aandachts-punten op. Naar buiten-draaiende ramen kunnen nu eenvoudig vervangen worden door naar binnendraaiende BUVA hardglas-ramen. Hier-door valt het raam beter te reinigen, zeker waar de wet-telijk toegestane werkhoogte van ladders van 10 meter niet toereikend is. Het BUVA renovatieframe kan gecombi-neerd worden met aluminium BUVA dorpelafdekkende pro-fielen uit de DPS-serie. Deze afdekkers beschermen de liggende delen van het kozijn en zorgen voor een bespa-ring op onderhoudskosten. Tevens creëert dit aluminium frame een nieuwe sponning die wind- en waterdichtheid verbetert.

Meer informatie?BUVA rationele bouwproducten, BarendrechtTelefoon 0180 697593/ 06 10487072Website www.buva.nl

Gevelproduct

Ge

velp

rod

uc

EERSTE BRANDWEREND GLASVENTILATIEROOSTER van FSS International GECERTIFICEERD

FSS International heeft het glasventilatieroos-

ter LVH44-G met succes op brandwerendheid laten testen. De officieel certificerende brandtest conform de Euro-pese norm EN 1364-1 vond plaats in het testlaboratorium van Warrington Fire Gent. FSS International heeft hiermee de primeur op het eerste gecertifi-ceerde, brandwerende glas-ventilatierooster. Deze wordt toegepast rechtstreeks op het glas in gevels die brandwerend moeten worden uitgevoerd. De geteste constructie bestaat uit een houten kozijn voorzien van Pyrobelite 12 brandwe-rend isolatieglas van AGC met rechtstreeks daar bovenop het LVH44-G brandwerend ventila-tierooster. Het LVH44-G rooster is een gezamenlijke ontwik-keling van FSS international, AGC glass Nederland en BUVA rationele bouwproducten.

Meer informatie?FSS International, MarkeloTelefoon 0547 363519Website www.firestopsystems.nl

Akoestisch luchtdoorvoer-rooster garandeert goed werkend ventilatiesysteem

Duco introduceert een alumi-nium deurrooster. De Duco-

Door is een compact rooster van terughoudend design, verkijgbaar in iedere kleur. Onopvallend en discreet. DucoDoor is eenvoudig en zonder schroeven te monte-ren in elk type deur, ongeacht de deurdikte. De binnenkant van de aluminium profielen is voorzien van akoestisch dempingmateriaal dat storende geluiden uit aangrenzen-de ruimtes tegenhoudt. Vergeleken met kieren onder de deur vermijdt het rooster tocht en dempt het hin-derlijk geluid. DucoDoor deurroos-ters zijn ideaal voor de doorvoer van lucht binnen het Duco Comfort System en het DucoTronic System. Deze vraaggestuurde natuurlijke ventilatiesystemen combineren gecontroleerde, natuurlijke toevoer van verse lucht rechtstreeks via de gevel met een centrale, mechani-sche afvoer van vervuilde lucht en vocht via de ‘natte’ ruimtes. Vol-gens Systeem C zoals beschreven in de NEN 1087.

Meer informatie?Duco ‘Ventilation & Sun Control’, Veurne (België)Telefoon +32 (0)479 987204Website www.duco.eu

57juni 2010

Tweelinggebouw als Leeuwenpoort

Kleurrijke hoge kantoordeel kijkt uit over Groene Hart

Lieftink werkt aan het hol van de leeuw

Alphen aan den Rijn is volop in beweging, dat blijkt maar weer uit de komst van de Lions Gate, onderdeel van project Lions Parc op het plaatselijke bedrijventerrein Molenwetering. Dat Lieftink Geveltechniek werd inge-schakeld om de ideeën van de architect wat de gevel betreft te concretiseren, was een logische stap. Lieftink Geveltechniek komt niet al-leen ook uit Alphen aan den Rijn, maar bezit als bedrijf tevens alle noodzakelijke expertise. De kennis en erva-ring van Lieftink Geveltech-niek zijn grenzeloos. In Lions Gate is de kantoorgevel uitgewerkt als een mozaïek, waarbij de verschillende kleuren in de gevel samen-smelten tot een kleurig ge-heel en tot dé blikvanger van Lions Gate. De transparante gevel biedt de gebruikers van de achterliggende kan-toren opvallend veel daglicht op de werkplek.

Markante landmarkProject Lions Gate omvat twee bedrijfsgebouwen die op elkaar lijken als eeneiige tweeling. Ieder pand bevat op de kop op de hogere verdiepingen boven de be-drijfsruimten een prestigieus

kantoorgedeelte. Op de eer-ste en de tweede verdieping bevat het vèr uitkragende kantoor enkele luxueuze kantoorappartementen. Daarboven bevinden zich in de topverdieping meerdere kantoorpenthouses waarbij elk kantoorpenthouse een ei-gen dakterras heeft. Samen vormen de kantoorapparte-menten van Lions Gate de kroon op de ontwikkeling Lions Parc. Als uitgangspunt bij het ontwerp van dit kan-toorcomplex annex magazijn, richtte de architect zich op de gewenste klasse van het project en op het fraaie uit-zicht over de polders. Lions Gate is hoog genoeg om uit te kijken over het weideland-schap van het Groene Hart. De architect heeft een bij-zonder ontwerp gerealiseerd waarbij het lijnenspel van de cassettebeplating en de kozijnen alle aandacht naar zich toetrekken. Ook de bij-zondere kleurkeuzes maken dit gebouw tot een markante landmark die zich zelfs vanaf de N11 laat bewonderen.

Meer informatie?Lieftink Geveltechniek, Alphen aan den RijnTelefoon 0172 469670Website www.lieftink.nl

Opdracht | Basis bedrijfshuisvesting/B&L vastgoed bv, Alphen aan den RijnOntwerp | Archi- Tech, Alphen aan den RijnGevelbouwer | Lieftink Geveltechniek BV, Alphen aan den Rijn

People and Facts

62 juni 2010

GevelBouw informeert u over de laatste ontwikkelingen Xpo Lieftink

Solarlux

‘Reduceer de wezenlijk zichtbare technische onderdelen van de wand, want bouwelementen mogen het aanzicht niet domineren. Zorg er-voor dat de wand het ontwerp van de architect laat spreken.’ Volgens deze filosofie, ontwikkelde SOLARLUX zijn innovatieve product SL 82 Streamline. En nauwelijks een paar maanden na de introductie van SL 82 Streamline op de markt won de vouw-schuifpui al een eerste designprijs en wel de iF product design Award 2010.

Hoogwaardige geveloplossingen

Geïsoleerde glazen vouw-schuifpui

Hoogteverstelling

Geïsoleerde glazen vouw-schuifpuiDe SL 82 is een innovatieve, geïsoleerde glazen vouw-schuifpui met volledig glazen aanzicht. De slechts 8 mm brede aluminium omlijsting voegt zich in iedere gewenste kleur perfect in het archi-tectonisch ontwerp en ondersteunt de beoogde transparanties. Met een zwarte omlijsting ‘smelt’ de vouw-schuifpui volledig samen met de glasvlakken. Hierdoor behoudt de gevel een homo-geen en uiterst vlak aanzicht.

Hoogwaardige geveloplossingenMet dit product toont SOLARLUX een nieuwe generatie hoogwaardige geveloplossingen. Dankzij het dooront-wikkelde verfijnde beslag laat de SL 82 zich volledig openvouwen, zodat er een ruime gevelopening ontstaat zonder storende stijlen of kozijnen. De SL 82 is optimaal geïsoleerd en heeft een prima wind- waterdichtheid dankzij de dub-bele afdichting.

HoogteverstellingDe vouwdelen laten zich bij montage eenvoudig in zowel breedte als hoogte verstellen. De vouw-schuifpui is in de hoogte tot 8 mm verstelbaar; ook bij een reeds ingebouwde situatie om bouwtoleranties en hoogteverschillen te compenseren.

Toepassingsgebieden:* woningpuien* serres* winkelentrees* balkon-/gevelvormgeving bij

hoogbouw

GevelBouw informeert u over de laatste ontwikkelingen Xpo

Meer informatie?SOLARLUX Nederland, NijverdalTelefoon 0548 631323Website www.solarlux.nl

SL 82 Streamline wint belangrijke Designprijs

63juni 2010

VMG Versteeg Metaal Groep is gespecialiseerd in het vervangen van stalen en aluminium balkon- en galerijhekken voor de renovatiemarkt. Door moderne productietechnieken levert VMG maatwerkhekken voor een standaard prijs. Is uw gebouw ook toe aan een metamorfose? Bel dan VMG voor de mogelijkheden of een projectopname. Wij denken graag met u mee.

VMG Versteeg Metaal Groep 0416-669 000, www.versteegmetaal.nl, info@versteegmetaal.nl

METAMORFOSE!

Adv VMG-v02.indd 1 06-03-2009 11:11:51

Geen lasrupsen door laserlastechniek

Nieuwe traphekbevestiging voor spijlenhekken

Nieuwe traphekbevestiging voor lamellenhekken

Geen lasverbinding meer noodzakelijk bij de aansluiting van kokers

VMG Versteeg Metaal Groep, Voorsprong in kwaliteit!VMG is specialist in het produ-ceren van stalen en aluminium balkon- en galerijhekken voor nieuwbouwwoningen en de re-novatiemarkt. Hekken speciaal op maat ontwikkeld en in nauw overleg met de architect. Ook op detailniveau denkt VMG mee met haar doelgroepen.

Veel aandacht wordt besteed aan zowel het verfraaien als het verlengen van de levensduur van de onze hekwerken. Voorbeelden hiervan zijn: speciaal voorbehandelen van hekwerkonderde-len, afbramen van voetplaten, aanbren-gen van RVS-inpersmoeren en onze laserlastechniek, waardoor lasrupsen niet meer zichtbaar zijn. Begin dit jaar zijn daar twee unieke en in eigen huis ontwikkelde innovaties voor stalen hek-werken aan toegevoegd: een nieuwe methode voor de traphekbevestiging en het verjongen van kokers.

Vernieuwde traphekbevestigingVMG is erin geslaagd het traphek op sierlijke wijze te bevestigen, zonder lan-ger gebruik te maken van grove platen. Hierdoor ontstaat een haast onzicht-bare traphekbevestiging en wordt een zeer slank en strak resultaat verkregen met 48 mm stelruimte. Voor architecten een uitkomst: de traditionele ingelaste platen die smakeloos zijn bevestigd in een traphek zijn hen een doorn in het oog!

Verjongen van kokersDe innovatie verjonging van kokers is een ontwikkelde techniek waardoor las-rupsen bij de verbinding van diverse af-metingen kokers en massieve strippen

niet langer noodzakelijk zijn. Door het zogenoemde verjongen van materiaal, feitelijk het ‘reduceren van de materi-aalafmetingen’, ontstaan zeer sierlijke en vloeiende overgangen. Voor ronde buizen paste VMG deze techniek reeds langer toe. Het resultaat is een zeer strak ogend detail dat architecten zeker aanspreekt. VMG staat voor innovatief betaalbaar maatwerk. Beide innovaties worden tegen dezelfde prijs geleverd als de traditionele oplossingen.

Voor inspiratie en kwaliteitskenmerken: kijk op de vernieuwde website www.versteegmetaal.nl. Innovaties en novi-teiten van VMG zijn ook op de Bouw-RAI te zien van 13 tot en met 15 april, stand 11.109.

Meer informatie?VMG Versteeg Metaal Groep, HeusdenTelefoon + 31 (0)416 669000Website www.versteegmetaal.nl

64 juni 2010