IOBC/WPRS

Commission "IP-Guidelines and Endorsement"

OILB/SROP

Commission "Directives de PI et Agrément"

Guidelines for Integrated Production of Olives

IOBC Technical Guideline III

1st Edition, 2002

Edited by C. Malavolta, G. Delrio & E.F. Boller

IOBC wprs Bulletin Bulletin OILB srop Vol. 25 (4) 2002

The IOBC/WPRS Bulletin is published by the International Organization for Biological and Integrated Control of Noxious Animals and Plants, West Palearctic Regional Section (IOBC/WPRS) Le Bulletin OILB/SROP est publié par l‘Organisation Internationale de Lutte Biologique et Intégrée contre les Animaux et les Plantes Nuisibles, section Regionale Ouest Paléarctique (OILB/SROP) Copyright: IOBC/WPRS 2002

The Publication Commission of the IOBC/WPRS: Horst Bathon Federal Biological Research Center for Agriculture and Forestry (BBA) Institute for Biological Control Heinrichstr. 243 D-64287 Darmstadt (Germany) Tel +49 6151 407-225, Fax +49 6151 407-290 e-mail: h.bathon.biocontrol.bba@t-online.de

Luc Tirry University of Gent Laboratory of Agrozoology Department of Crop Protection Coupure Links 653 B-9000 Gent (Belgium) Tel +32-9-2646152, Fax +32-9-2646239 e-mail: luc.tirry@ rug.ac.be

Address General Secretariat: INRA – Centre de Recherches de Dijon Laboratoire de recherches sur la Flore Pathogène dans le Sol 17, Rue Sully, BV 1540 F-21034 DIJON CEDEX France ISBN 92-9067-141-4 Web: http://iobc-wprs.org

Contents Preface of first edition 2002..................................................................................................... iii Guidelines for Integrated Production of Olives ........................................................................ 1 Directives pour la Production Intégrée des Olives.................................................................... 9 Direttive per la Produzione Integrata di Olive ........................................................................ 19 Directrices para la Producciôn Integrada de Olivar ................................................................ 27 Directivas para a Producao Integrada de Oliva....................................................................... 37 Ο∆ΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ......................................... 47

.............................................................................. المتكامل في زراعة الزيتونتعليمات توجيهية لإلنتاج 57

ii

iii

Preface Olive trees are characteristic landmarks of southern landscapes for centuries and olive oil ranks high in the nutritional appreciation of modern society. It is therefore not surprising that olive production is perceived by the public as highly compatible with nature and exhibiting a long tradition of resisting agro-industrial impact. However, increased human interference in modern olive production calls for a critical examination of the present state of the art and potentials of sustainable production methods that have received increased attention. We are happy to present here the Technical IOBC Guideline III for Integrated Production of Olives and to close a gap in the successful series of crop specific IOBC guidelines established since 1991. Integrated Production according to established IOBC standards is a promising approach to realise sustainable olive production that permits the production of high quality olives as guarantee of a reasonable income for the olive-grower and the protection of the environment. The purpose of these guidelines is to define the basic requirements of IP in olives in such a generalised way that these rules can be applied in all geographic regions. These general rules should be of help to regional IP organisations that to review their own regional guidelines and to define the necessary technical details at the regional level in accordance with IOBC principles. The expertise of a small panel of experts convened by C. Malavolta in September 2000 in Rome consisting of G. Delrio (Italy), A. Montiel Bueno (Spain), S. Michelakis (Greece) and C. Malavolta (as Commission member) brought professional input into a first draft that was afterwards put into a wider consultation among the members of the IOBC Olive tree Study group , the constitutional members of IOBC and other olive experts in olive producing countries of the Mediterranean region and Middle East. The final text of the original English version was approved by the IOBC Commission on IP Guidelines and Endorsement on November 30, 2001 and immediately published on the website of the Commission (www.sar.admin.ch/faw/iobc). These guidelines are an integral part of the basic IOBC document on Integrated Production principles (2nd edition) published as IOBC/WPRS Bulletin Vol.22 (4) 1999 and available in full text on the Commission’s website. We extend our thanks and appreciation to many known and unknown colleagues that have made significant contributions to this document. We appreciate the help of the following persons that assisted the Commission in the translation of the English original text into the respective languages: J.P. Gendrier (France), A. Montiel Bueno (Spain), C. Malavolta (Italy), A. Lavadinho (Portugal), S. Michelakis (Greece) and Mrs. El Akel Mariam (Maroc).

Carlo Malavolta, Gavino Delrio and Ernst F. Boller

iv

Guidelines for Integrated Production of Olives IOBC/wprs Bull. 25(4), 2002

pp. 1-8

1

International Organisation for Biological and Integrated Control

of Noxious Animals and Plants

Guidelines for Integrated Production of Olives

IOBC TECHNICAL GUIDELINE III

2002, 1st Edition

(Original text in English) This document sets out general principles, minimum standards and guidelines for Integrated Production of olives (both oil and table). It is intended as a framework for the formulation of regional or national guidelines according to IOBC standards and to facilitate their harmonisation. The document on IOBC principles of Integrated Production and Technical Guidelines I and II, published in IOBC/WPRS Bulletin Vol. 22 (4), 1999 or up-dated versions thereof, are integral parts of these crop specific Technical Guidelines III. 1. Definition and objectives of Integrated Production in Olive production In the frame of the general IOBC definition of Integrated Production, Integrated Production of olives is defined as the economical production of high quality olives, giving priority to ecologically safer methods, minimising the undesirable side effects and use of agro-chemicals to enhance the safeguards to the environment and human health.

Based on this short definition Integrated Production of olives emphasises the following objectives: • to promote a model of olive production that respects the environment, is economically

viable, and sustains the multiple functions of agriculture, namely its social, cultural and recreational aspects;

• to secure a sustainable production of healthy olives of high quality and with a minimum occurrence of pesticide residues;

• to protect the farmers’ health while handling agro-chemicals; • to promote and maintain a high biological diversity in the ecosystem of the olive-groves

and in surrounding areas; • to give priority to the use of natural regulating mechanisms; • to preserve and promote long-term soil fertility; • to minimise pollution of water, soil and air. 2. Professionally trained, environmentally and safety conscious growers Successful Integrated Production requires professional up-to-date training and a positive and sympathetic attitude to its aims.

2

The olive growers or responsible olive-grove managers must be professionally trained in all aspects of Integrated Production by attending locally organised training courses. They should have a thorough knowledge of the aims and principles of Integrated Production and of regional IP-guidelines and standards. They should have a positive and sympathetic attitude to environmental conservation and human health and safety.

A requirement for attendance of an introductory training course offered by the IP-organisation as well as at regular updating and review meetings is mandatory.

Olive growers must be members of an officially recognised IP association. A contract has to be signed between each member and its IP-association that lists the obligations of the member defined by the IOBC Technical Guideline I. 3. Conserving the Olive-grove environment An important aim and requirement of Integrated Production in olive production is the conservation of the olive grove environment, its habitats and wildlife. They must not be detrimentally altered nor polluted.

A balanced and natural olive-grove environment with a diverse agro-ecosystem of plants and animals must be created and conserved. According to IOBC standards at least 5% of the entire farm surface (excluding forests) have to be identified and managed as ecological compensation area with no input of pesticides and fertiliser in order to enhance botanical and faunistic biodiversity. In areas with predominantly perennial crops and small farms where a surface of 5% or more of a common and homogeneous agroclimatic unit (e.g. municipal district) has been set aside as ecological compensation area by official and well documented regional programs, the 5% rule has not necessarily to be applied to the individual farm.

Important elements of ecological infrastructures are e.g. border areas and slopes of terraced plots rich in plant species, stone walls and ruderal areas. Particular attention must be devoted to headlands and hedges. High diversity of their composition and structure should be the aim, using or encouraging native species where possible. This condition could improve the population of beneficial organisms. National/regional guidelines have to require the implementation of at least two ecological options by each member farmer for the active enhancement of biological diversity and have to provide a list possible options.

In addition, soil and green cover management could contribute to biodiversity (see Chapter 5). 4. Site, cultivar and planting systems for new Olive-groves For new olive-groves, site, cultivar, planting systems must be selected and harmonised so that regular yields of quality olives, and hence economic success, can be expected with a minimum use of agrochemicals and environmentally hazardous practices. Frost pockets and poor drainage situations must be avoided as well as salty soils. Exposition S and SW are generally recommended in colder areas. New plantations are not permitted in areas with slopes >25% with exception for terraces or similar systems. In areas with erosion risks the olive tree row plantations should be alternated with un-cropped field (in established plantations see Chapter 5). Cultivars resistant or tolerant to diseases and pests are recommended. Where the risk of olive fly (Bactrocera oleae) attack is high, the joint or mixed crop of susceptible and unsusceptible cultivars should be avoided. The plantation of

3

well adapted cultivars to local conditions is preferred. Planting material should be sound and certified as virus-free. Where this is not available the planting material of the highest health status available must be used. High plant density systems (e.g. > 300 plant/ha) should be avoided, as they require in most cases soil management practices that are in contradiction to the aims of IP (e.g. total surface application of herbicides). Training systems

For the choice of training systems the regional guidelines have to recommend those facilitating the following objectives:

• production of high quality olives; • olive tree longevity; • biological diversity (botanical and zoological); • protection of soil against erosion; • reduction of conditions favourable for the development of insect pests and diseases; • a more efficient application of pesticides; • a reduction of the amount of pesticides applied. Analysis and preparation of the soil prior to planting

The measures must consist of:

• soil analysis: texture, pH, CaCO3, organic matter, macro-nutrients (at least P, K and Mg) and micro-nutrients (e.g. Borum);

• basic fertilisation with organic and/or mineral components if necessary; • land improvement if necessary (e.g. drainage, increasing content of organic matter where

below 1% without irrigation and below 2% in case of irrigation); • thorough elimination of sources of disease inoculum, especially of Verticillium dahliae;

the absence of this fungus should be checked; the plantation should be avoided in case of previous crops being host plants of Verticillium;

• elimination of perennial problem weeds.

Large-scale melioration (e.g., excavations and land-fillings) should be examined critically with respect of their environmental impact and destruction of a diversified topography and existing ecological compensation areas.

Chemical soil sterilisation is not permitted. 5. Nutrition and soil management The structure, depth, fertility, fauna and micro-flora of the soil must be conserved and nutrients and organic matter recycled where possible. Restricted quantities of fertilisers consistent with high olive quality, plant health and the mineral and organic nutrient reserves in the soil may only be used if chemical analysis of soil or plant material shows that they are justified. Ground water pollution with fertilisers, especially nitrates, must be avoided.

Whenever fertilisers have to be applied after planting, soil and plant analysis must be done on a regular basis to determine nutrient and fertiliser requirements. Regional or national guidelines must set out clear methods by which requirements are determined, including sampling and analytical procedures and rules for decision making. Such procedures and rules

4

have to be based on those established by the official regional research and experimentation institutions and advisory services. The use of organic manure should be encouraged in substitution of the mineral fertilisers.

The maximum permitted nitrogen input (expressed in kg N/ha/year and per ton of olives harvested per ha) and period of application (e.g. when soil is saturated by rainfall) must be defined in the guidelines. It is recommended that in established olive-groves the maximum amount of nitrogen is set at 15 kg N (per ha and year) per ton of olives harvested. In any case the expected production has to be taken into account especially in case of alternating production.

The total amount of available nitrogen in organic fertilisers should be accounted for a period of 3 years. IP-growers should be stimulated to reduce the amount of mineral nitrogen whenever possible to minimise leaching. An excessive use of nitrogen can increase damage by pest and diseases. To avoid surface water pollution an adequate buffer zone should be considered mainly for N application.

The applied amount of K and P indicated by the soil and/or plant analysis should not exceed the amount indicated by the regional guidelines, except for organic fertilisers applied every second or third year. Take into account also the antagonism K-MgO by providing MgO in proper quantity, when necessary.

Micronutrient applications have to be justified by leaf analysis. Fertilisers or manure contaminated with toxic or environmentally hazardous substances

such as heavy metals or pathogenic micro-organisms are not permitted. The aims of establishing alleyways with cover plants are to avoid soil erosion and

compaction without detriment to yield and quality, to maintain and enhance plant species diversity in the olive-grove to increase ecological stability, and to minimise the use of herbicides.

The application of herbicides on the entire surface is not permitted. A green cover during winter is strongly advised at least in the alleyways, with an

exception for arid areas where this green cover could create water deficiencies. In areas with high precipitation and adequate soil types the maintenance of a permanent

or temporary green cover during the growth season is highly recommended. In general the ripper tillage should substitute or reduce the soil plough. To avoid wind erosion the classic frequent tillage management has to be substituted by

minimum and superficial tillage (10-15 cm) with arrows or tiller applied only if strictly necessary. This tillage could be integrated by the use of systemic herbicides with low persistence.

In case of soil preparation under the canopy for harvest, the use of residual herbicides with medium persistence is permitted, but their application has to be restricted in early autumn to avoid residues on the dropped olive fruits.

Post-emergence applications of herbicides are permitted in any case only after harvest. 6. Irrigation Irrigation must be applied according to need and with the best methods to avoid losses (e.g. micro-irrigation). Excessive soil moisture may result in leaching of nutrients and risks of pest and disease attacks. Excessive use of irrigation water is wasteful. In olive-groves where irrigation is applied, water supply should cover the water requirements of the plant during critical stages, i.e. fruit set and rapid fruit development. Seasonal irrigation should not exceed

5

250 mm. Irrigation water of adequate quality (conductivity, Cl-content) must be supplied according to the soil moisture deficit and the water storing capacity of the soil. Regional guidelines have to define the maximum water volume not to be surpassed. 7. Canopy management Olive trees must be regularly trained and pruned to achieve a balance between growth and regular yields and to allow good penetration of light and sprays. Severe pruning should be avoided except in cases of canopy renewal or of strong infestation by Saissetia oleae. Proper ventilation of the canopy is an important prophylactic measure against diseases especially Spilocaea oleaginum and scale insects. After pruning cicatrisation of large cuts should be cured by mastics in order to avoid Euzophera pinguis damages. The frequent disinfecting of pruning equipment is recommended to avoid the spread of disease infections (e.g. Pseudomonas spp.). Mechanical destruction of healthy pruning materials is recommended as alternative to burning to increase organic matter in the soil, except in case of Verticillium dahliae infection. In this case the prunings have to be removed to avoid Phloeotribes scarabeoides problems. 8. Integrated Plant Protection The modern approach to Integrated Plant Protection in the context of sustainable production systems has been described in IOBC Technical Guideline II (Appendix 4).

Basically, all available prophylactic measures (= indirect plant protection) must be applied before direct control measures are used. The decision for the application of direct control methods is based on economic thresholds (tolerance levels), risk assessment and the services provided by the official forecasting services (prognoses).

Each IP-organisation working according to IOBC standards must establish a restrictive list of the key pests and diseases that require regular attention.

Indirect plant protection measures (= prevention) must be listed in the guidelines and the growers stimulated to use them to the fullest extent (e.g. resistant and tolerant cultivars; appropriate choice of planting and training systems when planning new plantations; avoidance of excessive nitrogen; proper canopy management to reduce disease and pest impact; green cover where possible to enhance biodiversity within the olive-grove at the botanical and faunistic level; the protection and active augmentation of natural enemies).

At least two key natural enemies (one of them usually the predator Chrysoperla carnea, the second one possibly representing important insect parasitoids) must be identified in regional guidelines and their protection and augmentation be declared important. Where important natural enemies are absent from olive-groves where the pest situation requires regular control measures (e.g. parasitoids of scale insects), they should be introduced, if available.

Direct plant protection measures (= control): Priority must be given to natural, cultural, biological and highly specific methods of pest, disease and weed control, and the use of agrochemicals must be minimised. Plant protection products may only be used when justified. The most selective, least toxic, least persistent product or control procedure, which is as safe as possible to humans and the environment, must be selected.

6

National and regional IP-guidelines have to establish a selective list of officially registered products and procedures meeting these criteria. They have to be divided clearly into those that can be used without restrictions in the IP program (”green list”) and those products that can only be used with clearly defined restrictions (”yellow list”) (see below).

The use of localised applications with protein baits mixed with insecticides against Bactrocera oleae is strongly recommended. Also pheromone baits can be used as alternative to protein baits. Food and sex attractant traps impregnated with insecticides (attract & kill technique) represent environmentally safer methods for olive fly control. The use of Bacillus thuringiensis against Prays oleae and Margaronia unionalis are strongly recommended, where effective. Cultural methods are recommended for Pollinia pollini and entomophagous insects in combination with cultural methods are also recommended for scale insects (Saissetia oleae, Aspidiotus nerii etc.). Risk assessment and monitoring

Populations of pests and diseases must be regularly monitored and recorded. Scientifically established assessment methods appropriate to the region or locality must be used. For each pest or disease the approximate level of infestation or the risk of damage must be estimated. The decision, if a treatment is necessary, must be based on scientifically established threshold levels and the official forecasts of pest and/or disease occurrence and risks. Existing and validated forecasting models for diseases should be used and the use of adequate monitoring devices by groups of growers recommended. Selection of pesticides

Where the use of plant protection products is necessary, the product selected must be the least hazardous to humans, livestock and the environment whilst providing effective control of the pest, disease or weed problem.

The following criteria should be taken into account in the classification of pesticides into ’permitted’, ’permitted with restrictions’ and ’not permitted’ categories:

• toxicity to man • toxicity to key natural enemies • toxicity to other natural organisms • pollution potential of ground and surface water • ability to stimulate pests • selectivity • persistence and solubility in oil • incomplete information on the pesticide.

Based on these criteria the following categorisation of certain pesticides and pesticide groups is established that might require sporadic up-dating with the development of new products: Not permitted

• Cover sprays with synthetic pyrethroid insecticides. The use of synthetic pyrethroid insecticides is permitted only in attractive traps or with the protein and/or pheromone bait system;

• Toxic, water polluting or very persistent herbicides (e.g. Diquat and Paraquat)

7

Permitted with restrictions The IP-organisation applying for lOBC endorsement must prove that either no ecologically safer alternatives are available or that the active ingredient is necessary for a planned resistance management. Guidelines must define clearly the restrictions and permitted indications.

Examples: • Broad-spectrum organo-phosphate and carbamate insecticides: precise indication and

maximum number of applications • Fungicides with high potential to develop resistance • Copper (guidelines have to define the maximum amount in kg per ha and year) • Residual herbicides with dt90 < 7 months: the situations of their use must be clearly

specified and the risk of residues in olive oil be monitored.

The occurrence of pesticide residues on olives at harvest and in olive oil must be further minimised by maximising safe-to-harvest intervals, taking also into account the risks of concentration.

Where official norms are not defined or applied, the pesticide containers have to be stored, handled and empty containers disposed in such a manner as to minimise environment and safety risks. 9. Efficient and Safe Spray Application Methods Spraying equipment and spraying conditions minimising the health risk of the operator and drift should be preferred. Spraying in windy conditions is not permitted. The spray impact on the environment can be minimised by the proper calculation of the amount of product needed per ha depending on the size of the olive tree. Localised treatments with protein and/or pheromones are strongly advised against olive fly. Sprayers have to be calibrated annually by the grower and serviced by a recognised agent at least every four years. When new sprayers are purchased it is recommended to select models with automatic flow to reduce residues and discharges.

Applications by means of aircraft and helicopter are not permitted. Exceptions could be accepted when official scientific studies prove that no ecologically safer alternatives are available. 10. Harvest and olive quality In order to get high quality olives regional/national guidelines have to define the correct timing of harvest.

The olive fruits can be harvested only directly from the tree or after artificial or natural falling on nets. In case of natural falling the olives have to be collected at minimum weekly. The olive fruits falling on the ground have to be managed separately and can not be IP labelled in any case. When mechanical harvest is applied olives fruits should be harvested minimising damages on fruits. The interval between harvest and milling has to be minimised and recommended in regional guidelines. A maximum interval of 4 days is generally required with exception for special conditions to be clearly defined and justified. Containers must be

8

rigid and open (bags are not allowed) and have to be stored in dry and hygienic conditions avoiding completely the presence/contact with hydrocarbons (e.g. gasoline).

Damages of the olives caused by mechanical harvesting could create conditions favourable to Pseudomonas infections: regional guidelines should include specific recommendations. 11. Inspection procedures and Guideline structures Regional IP-organisations applying for endorsement by the IOBC Commission ”IP-Guidelines and Endorsement” have to organise and operate their inspection and certification system according to the standards defined by Appendix 2 of the Technical IOBC Guideline I (2nd edition 1999). With respect to the establishment of flexible national and regional guidelines we refer to the respective recommendation in Appendix 1 of Technical Guideline I (2nd edition 1999). Selected Literature • IOBC 1998. Integrated Production in Europe: 20 years after the declaration of Ovrannaz.

IOBC/wprs Bulletin 21 (1), 1998. • IOBC 1999. Integrated Production: Principles and Technical Guidelines. 2nd edition,

IOBC/wprs Bulletin 22 (4), 1999.

Guidelines for Integrated Production of Olives IOBC/wprs Bull. 25(4), 2002

pp. 9-17

9

Organisation Internationale de Lutte Biologique et Intégrée

contre les Animaux et les Plantes Nuisibles

Directives pour la Protection Intégrée des Olives

DIRECTIVES TECHNIQUES OILB III

2002, 1ère Édition

(Texte original en anglais) Ce document énonce les principes généraux, normes minimales et directives pour la Production Intégrée des olives (huile et table). Ce texte propose un cadre pour la formulation de directives au niveau régional ou national en accord avec les normes OILB, et permet ainsi une harmonisation de ces directives. Le document sur les principes de l’OILB pour la Production Intégrée et les Directives Techniques I et II, publiées dans le Bulletin OILB / SROP Vol. 22 (4) 1999 ou autres versions postérieures font partie intégrante de ces Directives Techniques III spécifiques à la culture. 1. Définition et objectifs de la Production Intégrée en production d’olives

Dans le cadre de la définition générale donnée par l’OILB pour la Production Intégrée, la Production Intégrée des olives est définie comme étant une production économique d’olives et d’huile de haute qualité donnant la priorité aux méthodes écologiquement plus sûres, minimisant les effets secondaires indésirables et l’utilisation des produits agrochimiques, afin d’améliorer la protection de l’environnement et la santé humaine.

Sur la base de cette courte définition de la Production Intégrée des olives, les objectifs suivants sont plus particulièrement soulignés :

• Promouvoir un modèle de production des olives qui respecte l’environnement, qui soit économiquement viable, tout en soutenant les fonctions multiples de l’agriculture dans ses aspects sociaux, culturaux et récréatifs ;

• Assurer une production durable d’olives saines de haute qualité et avec un minimum de présence de résidus de pesticides ;

• Protéger la santé des agriculteurs qui manipulent les produits agro-pharmaceutiques ; • Promouvoir et maintenir une large biodiversité dans l’écosystème des oliveraies et leur

environnement ; • Donner la priorité à l’utilisation des mécanismes naturels de régulation ; • Préserver et promouvoir la fertilité des sols à long terme ; • Minimiser la pollution de l’eau, du sol et de l’air . 2. Producteurs professionnels formés, conscients de l’environnement et de la

sécurité

Pour être couronnée de succès, la Production Fruitière Intégrée requiert des producteurs une formation professionnelle continue ainsi qu’une attitude positive et d’adhésion vis-à-vis des objectifs de la PFI.

10

Les producteurs d’olives ou les responsables des oliveraies doivent être professionnellement formés à tous les aspects de la Production Fruitière Intégrée, en participant aux cours de formation organisés localement. Ils devraient posséder une connaissance approfondie des objectifs et principes de la PFI ainsi que de ses directives et normes régionales. Ils devraient présenter une attitude positive et d’adhésion vis-à-vis de la protection du milieu, de la santé humaine et de la sécurité.

Il est impératif que les producteurs participent à un cours de formation préliminaire proposé par l’organisation de PI ainsi qu’aux séances de recyclage et de mise à jour de cette formation.

Les producteurs d’olives doivent être membres d’une association officiellement reconnue en Production Intégrée. Un contrat doit être signé entre chaque membre et l’association PI qui exige de ses membres les obligations définies dans les Directives Techniques I de l’OILB. 3. Protection de l’environnement de l’oliveraie L’objectif premier et les exigences principales de la Production Intégrée en production d’ olives sont la conservation de l’environnement du site de production, de ses habitats et de la vie sauvage. Ils ne doivent pas être altérés ni pollués d’une façon préjudiciable à leur intégrité.

Un environnement équilibré et naturel de l’oliveraie, constitué d’un agro-écosystème diversifié de plantes et d’animaux doit être créé et conservé. En accord avec les normes OILB, au moins 5 % de la surface entière de l’exploitation (forêts non comprises) doit être réservée et conduite comme aire de compensation écologique sans application de pesticides et de fertilisants pour améliorer la biodiversité botanique et faunistique. Dans les régions à prédominance de cultures pérennes et de petites exploitations, lorsque 5 % ou plus de la surface collective d’une zone agroclimatique homogène (ex : commune) a été mise en jachère comme aire de compensation écologique dans le cadre d’un programme régional officiel et validé, la règle des 5 % n’a pas à être nécessairement appliquée au niveau des exploitations individuelles.

Les éléments importants des infrastructures écologiques sont par exemple les zones de lisière et les talus des parcelles en terrasse, riches en plantes diverses, les murs de pierre et les zones rudérales. Une attention particulière doit être portée aux tournières et aux haies. Une grande diversité dans leur composition et leur structure devrait être l’objectif à atteindre, en utilisant ou en protégeant des espèces indigènes là où c’est possible. Cette condition pourrait améliorer les populations d’organismes utiles. Les directives nationales / régionales doivent exiger l’implantation d’au moins deux options écologiques de la part de chaque membre pour avoir une contribution active à l’augmentation de la diversité biologique et elles doivent fournir une liste des options possibles.

De plus, une bonne gestion du sol et de la couverture herbacée pourraient contribuer à la biodiversité (voir chapitre 5). 4. Emplacement, cultivars et systèmes de plantation pour les nouvelles oliveraies Pour les nouvelles oliveraies, l’emplacement, les cultivars et le système de plantation doivent être sélectionnés et harmonisés afin qu’une production régulière d’olives de qualité, économiquement rentable, puisse être obtenue en utilisant un minimum de produits agrochimiques et de méthodes pouvant présenter des risques pour le milieu. Les zones gélives

11

et les sols mal drainés doivent être évités ainsi que les sols salés. Les expositions S et SO sont généralement recommandées en zones froides. Les nouvelles plantations ne sont pas permises dans les zones dont la pente est supérieure à 25 % excepté pour les terrasses et les systèmes similaires. Dans les zones avec risques d’érosion les rangs de plantation devraient alterner avec des bandes non cultivées (dans les plantations établies, voir chapitre 5). Les variétés résistantes ou tolérantes aux maladies et aux ravageurs sont recommandées. Là où le risque d’attaque de la mouche de l’olive (Bactrocera oleae) est élevé, l’association ou le mélange de variétés sensibles et non sensibles doit être évitée. La plantation de variétés bien adaptées localement est préférable. Le matériel végétal doit être sain et certifié exempt de virus. Si ce matériel n’est pas disponible, le matériel utilisé doit être de la plus haute qualité sanitaire possible. Les systèmes de plantation haute densité (ex > 300 plants / ha) devraient être évités car ils nécessitent dans la plupart des cas des pratiques culturales qui sont en contradiction avec les objectifs de la PI (ex : application des herbicides sur la totalité de la surface). Système de conduite

Les directives régionales doivent recommander des systèmes de conduite qui facilitent les objectifs suivants :

• Production d’olives de haute qualité ; • Longévité des oliviers ; • Diversité biologique (flore et faune) ; • Protection des sols contre l’érosion ; • Réduction des conditions favorables au développement des ravageurs et des maladies ; • Une application plus efficace des pesticides ; • Une réduction des quantités de pesticides appliqués. Analyse et préparation du sol avant plantation

Les mesures à prendre consistent à :

• Analyse du sol : texture, pH, CaCO3, matière organique, éléments majeurs (au moins P, K et Mg) et éléments mineurs (ex : Bore) ;

• Fumure de fond avec composés organiques et / ou minéraux, si nécessaire ; • Amélioration du sol si nécessaire (ex : drainage, apport de matière organique si inférieure

à 1 % en l’absence d’irrigation et 2 % si irrigation) ; • Elimination minutieuse des sources d’inoculum des maladies, spécialement de

Verticillium dahliae ; l’absence de ce champignon devrait être vérifiée ; la plantation devrait être évitée en cas de cultures précédentes pouvant être hôte de Verticillium ;

• Elimination des problèmes d’adventices pérennes.

Les améliorations à grande échelle (ex : excavations et remblaiements) devraient être étudiées en ce qui concerne leur impact environnemental, la destruction de la diversité topographique et l’existence d’aires de compensation écologique.

La désinfection chimique des sols n’est pas permise. 5. Nutrition et entretien du sol La structure, la profondeur, la fertilité, la faune et la microflore du sol doivent être préservées, les éléments nutritifs et la matière organique recyclés là où c’est possible. Des quantités

12

limitées de fertilisants, compatibles avec une haute qualité des olives, un bon état sanitaire des arbres et les réserves en nutriments minéraux et organiques du sol, ne peuvent être utilisées que si l’analyse chimique du sol ou du végétal indique qu’elles sont justifiées. La pollution des eaux souterraines avec les fertilisants, spécialement les nitrates, doit être évitée.

Chaque fois que les fertilisants doivent être appliqués après plantation, les analyses de sol et de végétal doivent être faites selon les normes pour déterminer les besoins en nutriment et fertilisant. Les directives régionales ou nationales doivent énoncer clairement les méthodes par lesquelles les besoins sont déterminés, en précisant le type d’échantillonnage, la procédure d’analyse et les règles de décisions utilisés. Les procédures et les règles doivent être basées sur celles établies par les organismes officiels régionaux de recherche et d’expérimentation et par les services de développement. L’usage d’engrais organiques devrait être encouragé en substitution des engrais minéraux.

L’apport maximum d’azote permis (exprimé en kg N / ha / an et par tonne d’olives récoltée par ha) et les périodes d’application (ex : quand le sol est saturé par la pluie) doivent être définis dans les directives. Il est recommandé que dans les oliveraies établies le maximum d’apport d’azote se situe à 15 kg N (par ha et par an) par tonne d’olives récoltée. Dans tous les cas, c’est la production attendue qui doit être prise en compte, en particulier dans le cas d’alternance.

La quantité totale d’azote disponible dans les fertilisants organiques devrait être comptabilisée sur une période de trois ans. Les producteurs en PI devraient être encouragés à réduire les apports d’azote minéral toutes les fois que cela est possible pour limiter les lessivages. Un usage excessif d’azote peut accroître les dégâts dus aux ravageurs et aux maladies. Pour éviter la pollution des eaux de surface une zone tampon adaptée devra être respectée principalement pour les applications d’azote.

Les quantités de K et P apportées, définies d’après les analyses de sol et / ou de végétal ne devraient pas excéder les quantités indiquées dans les directives régionales, excepté pour les fertilisants organiques apportés tous les deux ou trois ans. Tenir compte aussi de l’antagonisme K-MgO par un apport de MgO en quantité appropriée, quand cela est nécessaire.

L’application des oligo-éléments doit être justifiée par une analyse de feuilles. Les fertilisants ou amendements contaminés par des substances toxiques ou dangereuses

pour l’environnement tels que métaux lourds ou micro-organismes pathogènes ne sont pas permis.

Les objectifs de l’implantation d’un enherbement des allées sont d’éviter l’érosion et le compactage du sol sans nuire à la production et à la qualité, de maintenir et d’améliorer la diversité végétale dans l’oliveraie, d’augmenter la stabilité écologique et de minimiser l’usage des herbicides.

L’application des herbicides sur la totalité de la surface n’est pas permise. Une couverture herbacée durant l’hiver est fortement conseillée, au moins dans les allées,

avec une exception pour les zones arides où cette couverture pourrait créer un déficit en eau. Dans les zones à fortes précipitations et si le type de sol le permet, le maintien d’un

enherbement permanent ou temporaire durant la période de croissance végétative est hautement recommandé.

En général le travail superficiel du sol devrait remplacer ou réduire le labour. Pour éviter l’érosion due au vent le classique travail du sol régulier doit être remplacé par

un passage superficiel minimal (10-15 cm) avec herse ou cultivateur et seulement si c’est strictement nécessaire. Ce travail du sol pourrait être associé à l’utilisation d’herbicides systémiques à faible persistance.

13

Dans le cas de la préparation du sol sous la frondaison des arbres pour la récolte, l’usage d’herbicides résiduels à persistance moyenne est permis, mais leur application doit être réservée au tout début de l’automne pour éviter les résidus sur les olives tombées à terre.

L’application d’herbicides de post-émergence est permise dans tous les cas, seulement après la récolte. 6. Irrigation L’irrigation doit être appliquée en fonction des besoins et selon les meilleures méthodes pour éviter les pertes (ex : micro-irrigation). Une humidité excessive du sol peut conduire au lessivage des nutriments et à des risques d’attaques de ravageurs et maladies. L’usage excessif d’eau d’irrigation est peu économique. Dans les oliveraies où l’irrigation est pratiquée, les apports d’eau devraient couvrir les besoins en eau de la plante au cours des stades critiques, ex : nouaison et grossissement du fruit. Pour une saison, les irrigations ne devraient pas excéder 250 mm. Une eau d’irrigation de qualité correcte (conductivité, teneur en Cl) doit être appliquée en fonction du déficit en eau et de la capacité de rétention du sol. Les directives régionales doivent définir le volume d’eau maximum qui ne doit pas être dépassé. 7. Conduite des arbres Les oliviers doivent être régulièrement formés et taillés pour obtenir un équilibre entre croissance et production régulière et permettre une bonne pénétration de la lumière et des traitements. Une taille sévère devrait être évitée, excepté en cas de renouvellement de la végétation ou de forte infestation de Saissetia oleae. Une aération adaptée de la frondaison est une mesure prophylactique importante contre les maladies en particulier contre Spilocaea oleaginum et les cochenilles. Après la taille, les grosses plaies devraient être curées et mastiquées pour éviter les dommages d’Euzophera pinguis. Une fréquente désinfection des outils de taille est recommandée pour éviter le développement d’infection de maladies (tel que Pseudomonas spp.) Le broyage du bois de taille sain est recommandé comme alternative au brûlage pour augmenter la matière organique dans le sol, excepté dans le cas d’infection par Verticillium dahliae. Dans ce cas, le bois de taille doit être évacué pour éviter les problèmes de Phloeotribes scarabeoides. 8. Protection Intégrée des plantes L’approche moderne de la Protection Intégrée dans le contexte de systèmes de production durable a été décrite dans les Directives Techniques II de l’OILB (annexe 4).

Fondamentalement, toutes les mesures prophylactiques disponibles ( = protection indirecte) doivent être appliquées avant d’utiliser les mesures de lutte directe. La décision d’application de méthodes de lutte directe est basée sur des seuils économiques (niveau de tolérance), sur l’évaluation du risque et sur les informations fournies par un service officiel d’avertissement (prognoses).

Chaque organisation PI travaillant selon les normes OILB doit établir une liste limitée des principaux ravageurs et maladies qui nécessite une attention particulière.

14

Mesures indirectes de protection des plantes ( = prévention) elles doivent être répertoriées dans les directives et les agriculteurs encouragés à les utiliser le plus possible (tel que variétés résistantes et tolérantes ; choix approprié des systèmes de plantation et de conduite quand il s’agit de nouvelles plantations ; pas d’excès d’azote ; conduite appropriée des arbres pour réduire maladies et ravageurs ; enherbement lorsque c’est possible pour améliorer la biodiversité dans les oliveraies tant au niveau de la flore que de la faune ; la protection et le renforcement des ennemis naturels).

Au moins deux ennemis naturels clés (l’un d’eux généralement le prédateur Chrysoperla carnea, et l’autre de préférence un parasitoïde parmi les plus importants) doivent être désignés dans les directives régionales, leur protection et leur renforcement doivent être déclarés importants. Lorsque les ennemis naturels importants sont absents des oliveraies et si les ravageurs requièrent des mesures de contrôle régulières (tel que les parasites de cochenilles), ils devraient, si possible, être introduits. Mesures directes de protection des plantes ( = lutte) : la priorité doit être donnée aux méthodes de lutte naturelles, culturales, biologiques, hautement spécifiques des ravageurs, maladies et mauvaises herbes à combattre. L’utilisation des produits agrochimiques doit être minimisée. Les produits de protection des plantes ne doivent être utilisés que lorsque cela est justifié. Le produit (ou la technique de protection) le plus sélectif, le moins toxique, le moins persistant, et le plus sain possible pour l’homme et l’environnement, doit être choisi.

Les directives nationales et régionales PI doivent énoncer une liste sélective de produits homologués et de techniques respectant ces critères. Elles doivent distinguer clairement les produits qui peuvent être utilisés sans restrictions dans le programme PI (liste verte) et les produits qui ne peuvent être utilisés que dans des conditions clairement définies (liste jaune) (voir plus bas).

L’application localisée d’appâts protéinés mélangés avec des insecticides contre Bactrocera oleae est fortement recommandée. Des appâts à base de phéromones peuvent également être utilisés comme alternative aux appâts protéinés. Les pièges attractifs alimentaires et sexuels imprégnés de pesticides (attract and kill) constituent des méthodes contre la mouche de l’olive plus saines pour l’environnement. L’utilisation de Bacillus thuringiensis contre Prays oleae et Margaronia unionalis est fortement recommandée si nécessaire. De même les méthodes culturales pour Pollinia pollini sont préférables, et les insectes entomophages en combinaison avec les méthodes culturales sont également souhaitables pour les cochenilles (Saissetia oleae, Aspidiotus nerii, etc.). Evaluation du risque et surveillance

Les populations de ravageurs et maladies doivent être régulièrement surveillées et enregistrées. Des méthodes de surveillance appropriées à la région ou à la localité, scientifiquement élaborées doivent être utilisées. Pour chaque ravageur ou maladie, le niveau approximatif d’infestation ou le risque de dommages doivent être estimés. Si un traitement est nécessaire, la décision doit être basée sur des seuils de tolérance scientifiquement établis et des prévisions officielles de présence et de risques de ravageur et /ou de maladie. Pour les maladies, les modèles de prévision existants et validés doivent être utilisés ; l’usage, par les groupes de cultivateurs, de dispositifs de surveillance adéquats est recommandé.

15

Choix des pesticides

Lorsque l’usage de produits de protection des plantes est nécessaire, le produit sélectionné doit être le moins dangereux pour l’homme, le bétail et l’environnement à condition qu’il soit efficace sur le ravageur, la maladie ou les mauvaises herbes.

Les critères suivants devraient être pris en considération pour la classification des pesticides en catégories « autorisé», « autorisé avec restrictions » ou « non autorisé » :

• Toxicité pour l’homme • Toxicité pour les ennemis naturels • Toxicité pour tous les autres organismes naturels • Potentiel de pollution du sol et des eaux de surface • Capacité à stimuler les ennemis • Sélectivité • Persistance et solubilité dans l’huile d’olive • Information incomplète sur le pesticide.

Basée sur ces critères, la classification de certains pesticides et groupes de pesticides est établie de la manière suivante mais nécessitera des mises à jour ponctuelles avec le développement de nouveaux produits : Non autorisés • Les pulvérisations avec des insecticides pyréthrinoïdes de synthèse. L’utilisation

d’insecticides pyréthrinoïdes de synthèse est permise seulement pour les pièges attractifs ou pour les systèmes d’appâts protéinés ou phéromonés ;

• Herbicides toxiques, polluant pour les eaux ou très persistants (tel que Diquat et Paraquat).

Autorisés avec restrictions L’organisation PI postulant pour l’agrément OILB doit démontrer qu’aucune alternative écologiquement plus sûre n’est disponible ou que la matière active est nécessaire dans le cadre de la prévention des résistances.

Les directives doivent définir clairement les restrictions et les usages autorisés.

Exemples : • Organo-phosphorés et insecticides carbamate à large spectre d’action : préciser l’usage et

le nombre d’applications maximum • Fongicides à potentiel élevé de développement d’une résistance • Cuivre (les directives ont à définir la quantité maximale en kg par ha et par an) • Les herbicides résiduels avec une dt90 < 7 mois : les situations de leurs usages doivent

être clairement spécifiées et les risques de résidus dans l’huile d’olives contrôlés.

La présence de résidus de pesticides sur les olives à la récolte et dans l’huile d’olive doit être le plus possible minimisée en augmentant les délais d’emploi avant récolte, et en prenant également en compte les risques de concentration des produits liés au nombre des applications.

Lorsque des normes officielles ne sont pas définies ou appliquées, les containers de pesticides doivent être stockés, manipulés et les emballages vides éliminés de manière à minimiser les risques pour l’environnement et la sécurité.

16

9. Efficacité et sécurité des méthodes d’application L’utilisation d’équipements de pulvérisation et les conditions de pulvérisation minimisant le risque pour la santé de l’utilisateur et les dérives devraient être préférés. Les pulvérisations par temps de vent ne sont pas permises. L’impact de la pulvérisation sur l’environnement peut être minimisé par le calcul de la quantité de produit nécessaire à l’hectare en fonction du volume des oliviers. Les traitements localisés avec des protéines et / ou des phéromones sont fortement conseillés contre la mouche de l’olive. Les pulvérisateurs doivent être étalonnés annuellement par le cultivateur et révisés par un agent reconnu au moins tous les 4 ans. Lors de l’achat de nouveaux pulvérisateurs, il est recommandé de choisir des modèles à débit contrôlé pour réduire les résidus et les reliquats de bouillie.

Les applications par avion ou hélicoptère ne sont pas autorisées. Des exceptions pourraient être tolérées si des études scientifiques officielles prouvent qu’aucune alternative écologiquement plus sûre n’est disponible. 10. Récolte et qualité des olives Afin d’obtenir une très bonne qualité d’olives, les directives régionales et nationales doivent définir l’époque adéquate de la récolte.

Les olives peuvent être récoltées directement sur l’arbre ou après la chute naturelle ou artificielle dans des filets. Dans le cas de chute naturelle, les olives doivent être récoltées au minimum chaque semaine. Les olives tombées sur le sol doivent être gérées séparément et ne peuvent en aucun cas avoir le label PI. Lorsque la récolte mécanique est appliquée, celle-ci doit minimiser les dommages qui pourraient être faits sur l’olive. L’intervalle entre la récolte et le pressurage doit être minimisé et indiqué dans les directives régionales. Un intervalle maximum de 4 jours est généralement exigé sauf exception lors de conditions spéciales clairement définies et justifiées. Les containers doivent être rigides et ouverts (les sacs ne sont pas autorisés) et doivent être stockés dans un endroit sec et dans de bonnes conditions d’hygiène excluant complètement la présence / le contact avec des hydrocarbures (tel que l’essence).

Les dommages sur les olives, causés par une récolte mécanique, pourraient créer des conditions favorables aux infestations de Pseudomonas : les directives régionales devraient inclure des recommandations spécifiques. 11. Procédures d’Inspection et structures des directives Les organisations régionales PI postulant pour l’agrément délivré par la commission « directives PI et agrément » de l’OILB doivent organiser et réaliser leurs systèmes d’inspection et de certification en accord avec les normes définies dans l’annexe 2 des Directives Techniques I de l’OILB (2ème édition, 1999). En ce qui concerne l’établissement de directives de niveau variable, nous nous référons aux recommandations correspondantes de l’Annexe 1 des Directives Techniques I (2ème édition, 1999).

17

Références bibliographiques • IOBC 1998. Integrated Production in Europe : 20 years after the declaration of Ovrannaz.

IOBC / WPRS Bulletin 21 (1), 1998. • IOBC 1999. Integrated Production : Principles and Technical Guidelines. 2nd édition,

IOBC / WPRS Bulletin 22 (4), 1999.

18

Guidelines for Integrated Production of Olives IOBC/wprs Bull. 25(4), 2002

pp. 19-26

19

Organizzazione Internazionale per il Controllo Biologico ed Integrato

di Animali e Piante nocivi

Direttive per la Produzione Integrata di Olive

III DIRETTIVA TECNICA IOBC 2002, 1a Edizione

(Testo originale in Inglese)

Il seguente documento definisce i principi generali, gli standard minimi e le direttive per la produzione integrata di olive (sia da olio che da tavola). Esso deve essere considerato come uno schema di riferimento per la formulazione delle direttive regionali o nazionali secondo gli standard OILB e per favorire la loro armonizzazione. I documenti sui principi della IOBC per la Produzione integrata e le Direttive I e II, pubblicati nel IOBC/WPRS Bulletin, Vol. 22(4) 1999, sono parte integrante di queste Direttive specifiche III di coltura. 1. Definizione e obbiettivi della produzione integrata in olivicoltura Nel quadro della definizione generale di produzione integrata dell'OILB, la produzione integrata (PI) di olive è definita come la produzione economica di olive di alta qualità, ottenuta dando priorità ai metodi ecologicamente più sicuri, minimizzando gli effetti collaterali indesiderabili e l'uso di prodotti chimici di sintesi, per aumentare la sicurezza per l'ambiente e la salute umana.

Basandosi su questa definizione breve la produzione integrata di olive enfatizza i seguenti obbiettivi:

• Promuovere un modello di olivicoltura che rispetti l’ambiente, sia economicamente valida e sostenga le funzioni multiple della agricoltura, specificamente i suoi aspetti sociali, culturali e ricreativi;

• Assicurare la produzione sostenibile di olive sane e di alta qualità con una presenza minima di residui di fitofarmaci;

• Proteggere la salute degli agricoltori che impiegano i fitofarmaci; • Promuovere e mantenere una elevata diversità biologica nell’ecosistema dell’oliveto e

nelle aree limitrofe; • Dare la priorità all’uso di meccanismi naturali di regolazione; • Preservare e promuovere la fertilità del suolo a lungo termine; • Minimizzare l’inquinamento di acqua, suolo e aria.

20

2. Agricoltori formati professionalmente e consci dal punto di vista ecologico e della sicurezza

Il successo della Produzione integrata richiede formazione ed aggiornamento a livello professionale e un atteggiamento positivo e comprensivo verso i suoi scopi.

Gli olivicoltori o i responsabili olivicoli aziendali devono essere formati professionalmente su tutti gli aspetti della Produzione olivicola integrata frequentando corsi di formazione organizzati localmente. Essi dovrebbero avere una completa conoscenza degli scopi e dei principi della Produzione olivicola integrata e delle direttive e degli standard regionali. Essi dovrebbero avere un atteggiamento positivo e comprensivo verso la conservazione dell'ambiente, la salute umana e la sicurezza.

E' obbligatoria la frequenza a un corso di formazione introduttivo organizzato dalla Organizzazione PI come pure ad aggiornamenti periodici e ad incontri di riesame.

Gli olivicoltori devono essere membri di una Organizzazione di PI riconosciuta. Deve essere firmato un contratto fra ciascun membro e la Organizzazione di PI che elenchi gli obblighi dei membri definiti dalla Direttiva tecnica I. 3. Conservazione dell'ambiente dell’oliveto Uno scopo importante e un requisito della produzione integrata in olivicoltura è la conservazione dell'ambiente dell’uliveto, del suo habitat e della vita selvatica. Questi non devono essere alterati in modo dannoso né contaminati.

Un uliveto naturale ed equilibrato con un ecosistema diversificato di piante e animali deve essere creato e conservato. In accordo con gli standard OILB almeno il 5% della intera superficie aziendale (foreste escluse) deve essere identificata e gestita come una area di compensazione ecologica senza impiego di fitofarmaci e fertilizzanti per rafforzare la biodiversità botanica e faunistica. In aree a colture perenni predominanti e aziende di piccola dimensione, nelle quali una superficie del 5% o più di una unità agroclimatica comune ed omogenea (es. territorio comunale) è stata messa a riposo attraverso programmi regionali ben documentati ed ufficiali, la regola del 5% non deve essere necessariamente applicata alle singole aziende.

Sono elementi importanti delle infrastrutture ecologiche le aree di confine e le ripe dei terrazzi ricche di specie vegetali, i muri di pietra e le aree rurali. Particolare attenzione deve essere dedicata alle testate ed alle siepi. Lo scopo dovrebbe essere l'ottenimento della diversità di composizione e struttura, impiegando o incoraggiando, dove possibile, specie autoctone. Questa condizione può favorire le popolazioni degli organismi utili. Le direttive nazionali/regionali devono richiedere la implementazione di almeno due opzioni ecologiche per l'attivo rafforzamento della diversità biologica e devono fornire una lista di possibili opzioni.

Inoltre, anche la gestione del suolo e della copertura vegetale può contribuire alla biodiversità (vedi Capitolo 5). 4. Zona, cultivar e sistema di impianto per nuovi oliveti Nei nuovi oliveti la zona, la cultivar ed il sistema di impianto devono essere scelti ed armonizzati in modo da potersi attendere rese costanti di olive di qualità, e quindi successo

21

economico, con il minimo uso di prodotti chimici di sintesi e di pratiche pericolose per l'ambiente. Devono essere evitate le aree soggette a gelate primaverili frequenti e i suoli poco drenanti, come pure suoli ad elevato tenore salino. Nelle aree fredde sono normalmente raccomandate le esposizioni Sud e Sud-Ovest. Non sono permessi nuovi impianti in aree con pendenza >25% con la eccezione di sistemazioni a terrazza o similari. In aree a rischio di erosione le file di olivi dovrebbero essere alternati a campi non coltivati (per gli impianti in essere si veda il Capitolo 5). Sono raccomandate le cultivar resistenti o toleranti a malattie o fitofagi. Nelle aree a alto rischio di attacchi di mosca dell’olivo (Bactrocera oleae)l’impiego congiunto o misto di cultivar suscettibili e non dovrebbe essere evitato. E’ da preferire l’impianto di cultivar ben adattate alle condizioni locali. Il materiale vivaistico deve essere sano e certificato come virus-free. Quando questo materiale non sia disponibile, deve essere utilizzato quello avente le più elevate caratteristiche sanitarie. I sistemi di impianto ad alta densità (es. > 300 piante/ha) dovrebbero essere evitati quando possibile, in quanto richiedono in molti casi pratiche di gestione del suolo in contraddizione con gli scopi della PI (es. applicazione su tutta la superficie di erbicidi). Sistemi di allevamento

Nella scelta dei sistemi di allevamento la preferenza deve essere data a quelli che facilitano l’ottenimento dei seguenti obbiettivi:

• produzione di olive di alta qualità; • longevità della olivo; • biodiversità (botanica e zoologica); • protezione del suolo dalla erosione; • riduzione delle condizioni favorevoli allo sviluppo di insetti fitofagi e malattie; • più efficiente applicazione dei fitofarmaci; • una riduzione della quantità di fitofarmaci applicata; Analisi e preparazione del suolo prima dell’impianto

Le misure devono consistere in:

• analisi del suolo: tessitura, pH, CaCO3, sostanza organica, macro nutrienti (almeno P, K e Mg);

• fertilizzazione di base con componenti organici e/o minerali se necessaria; • sistemazioni del suolo, se necessari (es. drenaggio, incremento del contenuto della

sostanza organica se inferiore all’1% in terreni non irrigui o inferiore al 3% in caso di irrigazione);

• completa eliminazione delle fonti di inoculo, specialmente di Verticillium dahliae, la assenza di questo fungo dovrebbe essere verificata; l’impianto dovrebbe essere evitato in caso di colture precedenti ospiti di Verticillium;

• eliminazione delle infestanti perenni problematiche.

I miglioramenti di grande scala (es. escavazioni o riempimenti) devono essere esaminati criticamente in merito al loro impatto ambientale ed alla distruzione di topografie diversificate e delle aree di compensazione ecologica esistenti.

La sterilizzazione chimica del suolo non è permessa.

22

5. Gestione del suolo e nutrizione delle piante La struttura, la profondità, la fertilità, la fauna e la micro-flora del suolo devono essere conservati e gli elementi nutritivi e la sostanza organica reimpiegati dove possibile. Possono essere impiegate quantità limitate di fertilizzanti, coerenti con olive di alta qualità, solo quando le analisi chimiche del suolo o delle piante dimostrano che sono giustificate. Deve essere evitato l’inquinamento da fertilizzanti delle acque di falda, specialmente da nitrati.

Qualora vengano applicati fertilizzanti le analisi del suolo e/o delle piante devono essere eseguite a intervalli regolari per determinare le esigenze di elementi nutritivi e fertilizzanti. Le direttive regionali devono definire un metodo chiaro comprendente le esigenze di elementi nutritivi, le procedure di campionamento e di analisi e il processo decisionale. Tali procedure devono essere basate su quelle definite dalla ricerca regionale, dalle istituzioni sperimentali e dai servizi di assistenza tecnica ufficiali. Dovrebbe essere incoraggiato l’impiego di ammendanti organici in sostituzione dei fertilizzanti minerali.

I quantitativi massimi di azoto impiegabili (espressi come Kg N/ha/anno e per tonnellate di olive raccolte ad ettaro) e i periodi (ad es. con suoli saturi da precipitazioni) devono essere definiti nelle direttive. Per gli uliveti in produzione si raccomanda di fissare un quantitativo massimo di 15 Kg di N (per ha e per anno) per tonnellata di olive raccolte. La resa prevista deve in ogni caso essere presa in considerazione, specialmente nel caso di produzioni alternate.

La quantità totale di azoto disponibile dai fertilizzanti organici dovrebbe essere conteggiata su un periodo di 3 anni. I produttori che praticano la PI dovrebbero essere stimolati a ridurre i quantitativi di azoto ovunque possibile per minimizzare la lisciviazione. Un uso eccessivo di azoto può aumentare i danni provocati da fitofagi e malattie. Per evitare l’inquinamento delle acque superficiali devono essere mantenute adeguate zone di rispetto, principalmente per le applicazioni di N.

I quantitativi applicati di P e K indicati dalle analisi del suolo e/o delle piante non dovrebbe eccedere i quantitativi indicati dalle direttive regionali, ad eccezione di quelli derivanti dai fertilizzanti organici applicati ogni due o tre anni. Tenere conto anche dell’antagonismo K-MgO, fornendo MgO nelle dovute quantità, quando necessario.

Le applicazioni di micronutrienti devono essere giustificate da analisi fogliari. Non sono permessi i fertilizzanti o gli ammendanti contaminati con sostanze tossiche o

ambientalmente rischiose, quali metalli pesanti o micro-organismi patogeni. Gli scopi sono del mantenimento della copertura vegetale delle interfile per evitare la

erosione e la compattazione del suolo, senza pregiudicare rese e qualità, mantenere e rafforzare la diversità delle specie vegetali nell’uliveto per favorire la stabilità ecologica e minimizzare l'uso degli erbicidi.

Non è permessa la applicazione di erbicidi sulla intera superficie. La copertura vegetale invernale è fortemente consigliata almeno nelle interfile, con la

eccezione delle aree nelle quali la copertura vegetale può produrre dei deficit idrici. In aree ad elevata precipitazione e suoli adatti il mantenimento di una copertura vegetale

temporanea o permanente durante la stagione vegetativa è altamente raccomandato. In generale l’impiego del ripper può sostituire o ridurre la aratura del suolo. Per evitare la erosione eolica la classica lavorazione frequente deve essere sostituita da

lavorazioni minime o superficiali (10-15 cm) con erpice o tiller impiegati solo se strettamente necessari. Queste lavorazioni potrebbero essere integrate dall’impiego di erbicidi sistemici a bassa persistenza.

23

Nel caso di preparazione del suolo sottochioma per la raccolta è permesso l’impiego di erbicidi residuali a media persistenza, ma la loro applicazione deve essere limitata ad inizio autunno per evitare residui sulle olive cadute.

Le applicazioni di erbicidi post-emergenza sono permesse in ogni caso solo dopo la raccolta. 6. Irrigazione L’irrigazione deve essere applicata in funzione delle esigenze e con i metodi migliori per evitare perdite (es. microirrigazione).. L'eccessiva umidità del suolo può comportare la lisciviazione di elementi nutritivi e rischi di attacchi di fitofagi e malattie. L’uso eccessivo di acque di irrigazione è una perdita. Negli uliveti irrigui l’apporto idrico dovrebbe coprire le esigenze della pianta durante le fasi critiche, es. allegagione e rapido accrescimento dei frutti. La quantità di acqua irrigua per stagione non dovrebbe eccedere i 250 mm. Le acque di irrigazione di adeguata qualità (conduttività, contenuto in Cl) devono essere somministrate in funzione del deficit di bilancio idrico e della capacità idrica del suolo. Le direttive regionali devono fissare i volumi massimi di acqua da non oltrepassare. 7. Gestione della chioma Gli ulivi devono essere allevati e potati allo scopo di ottenere un equilibrio fra attività vegetativa e produzioni regolari, e per consentire una buona penetrazione dell'aria e dei trattamenti. Potature drastiche dovrebbero essere evitate ad eccezione dei casi di rinnovo della chioma e di elevate infestazioni di Saissetia oleae. La appropriata ventilazione della chioma è una importante misura profilattica contro le malattie, specialmente Spilocaea oleaginum e le cocciniglie. Per evitare i danni da Euzophera pinguis, dopo la potature dovrebbe essere curata la cicatrizzazione dei grossi tagli con mastici. E’ raccomandata la frequente disinfezione delle attrezzature per la potatura per evitare la diffusione delle infezioni (es. Pseudomonas spp.). La distruzione dei residui di potatura sani è raccomandata come alternativa alla bruciatura per aumentare la sostanza organica nel suolo, ad eccezione del caso di infezioni di Verticillium dahliae. In questo caso i residui devono essere rimossi per evitare problemi di Phloeotribes scarabeoides. 8. Protezione integrata delle piante L’approccio moderno della Protezione integrata delle colture nel contesto dei sistemi di produzione sostenibili è stata descritta nella Direttiva tecnica II (Appendice 4).

Fondamentalmente, tutte le misure profilattiche disponibili (= protezione indiretta delle piante) devono essere applicate prima di usare quelle dirette. La decisione sulla applicazione delle misure dirette di controllo è basata sulle soglie di intervento economiche (livelli di tolleranza), la valutazione dei rischi ed i servizi forniti dai servizi di previsione ufficiali (prognosi).

Ciascuna organizzazione PI operante nel rispetto degli standard OILB deve definire una lista ristretta dei fitofagi e delle malattie chiave che richiedono normalmente attenzione.

24

Metodi di protezione indiretta delle piante (=prevenzione) devono essere elencati nelle direttive e stimolare i produttori ad impiegarle pienamente (es. cultivar resistenti e tolleranti; scelta appropriata dei sistemi di impianto ed allevamento nella programmazione di nuovi impianti; limitazione degli eccessi di azoto, la gestione ottimale della vegetazione per la riduzione dell’impatto di malattie e fitofagi; inerbimento per sostituire gli erbicidi ed aumentare la biodiveristà all’interno dell’uliveto a livello floristico e faunistico; protezione e aumento dei nemici naturali). Almeno due nemici naturali chiave (uno dei quali normalmente il predatore Chrysoperla carnea, il secondo possibilmente un importante parassitoide di insetti) devono essere individuati nelle direttive regionali e la loro protezione ed aumento dichiarato come importante. Nel caso importanti nemici naturali siano assenti dall’uliveto, se la situazione dei fitofagi (es. parassitoidi di cocciniglie) richiede normalmente misure di controllo, essi dovrebbero essere introdotti, se disponibili.

Metodi di protezione indiretta delle piante (= controllo): La priorità deve essere data ai metodi naturali, agronomici, biologici e altri metodi altamente specifici di controllo di fitofagi, malattie e malerbe, e l'uso di prodotti chimici di sintesi deve essere minimizzato. I fitofarmaci devono essere impiegati solo quando giustificati. Devono essere selezionati i prodotti o i metodi di controllo più selettivi, meno tossici, meno persistenti e più sicuri possibile per l'uomo e l'ambiente.

Le direttive di produzione integrata nazionali e regionali devono stabilire l’elenco dei prodotti ufficialmente registrati che rispondono a questi criteri. Essi devono essere divisi chiaramente in quelli che possono essere impiegati senza restrizione nel programma PI (lista verde) o permessi con restrizioni (lista gialla) (vedi sotto).

E’ fortemente raccomandato l’impiego di applicazioni localizzate di attrattivi proteici miscelati con insetticidi contro Bactrocera oleae. Anche attrattivi feromonici possono essere impiegati come alternativa a quelli proteici. Le trappole alimentari e sessuali impregnate di insetticidi (tecnica attract & kill) rappresenta un metodo ecologicamente più sicuro per il controllo della Mosca dell’olivo. L’uso di Bacillus thuringiensis contro Prays oleae e Margaronia unionalis è fortemente raccomandato, se efficace. I metodi di controllo agronomici sono raccomandati contro Pollinia pollini e l’impiego di insetti entomofagi in combinazione con i metodi agronomici è anch’esso raccomandato contro le cocciniglie (Saissetia oleae, Aspidiotus nerii etc.).

Valutazione dei rischi e monitoraggio

Le popolazioni di fitofagi e malattie devono essere regolarmente rilevate e registrate. Devono essere impiegati metodi di stima scientificamente definiti ed appropriati alle condizioni regionali o locali. Per ciascun fitofago o malattia devono essere stimati il livello di infestazione o di rischio di danno. La decisione sulla esigenza o meno di un trattamento deve essere basata su livelli di soglia scientificamente stabiliti e le previsioni ufficiali di presenza e rischio di fitofagi e/o malattie. Dovrebbero essere impiegati i modelli di previsione per le malattie esistenti e validati, come pure l’impiego di dispositivi di monitoraggio adeguati da parte di gruppi di produttori.

Selezione dei fitofarmaci

Quando l'uso dei fitofarmaci è necessario, i prodotti selezionati devono essere i meno pericolosi per l'uomo, il bestiame e l'ambiente anche se efficaci nella soluzione dei problemi di fitofagi, malattie o erbe infestanti.

25

I seguenti criteri dovrebbero essere presi in considerazione per la classificazione dei prodotti nelle categorie "permessi", "permessi con restrizioni" e "non permessi": • Tossicità per l'uomo • Tossicità per i nemici naturali chiave • Tossicità per altri organismi naturali • Potenziale inquinamento delle acque sotterranee e superficiali • Capacità di stimolare i fitofagi • Selettività • Persistenza • Incompletezza delle informazioni sul fitofarmaco

Basandosi su questi criteri viene definita la seguente suddivisione di certi prodotti o gruppi di prodotti che potrebbe richiedere periodici aggiornamenti a seguito dello sviluppo di nuovi prodotti: Non permessi • Trattamenti di copertura con insetticidi piretroidi di sintesi. L’impiego di insetticidi

piretroidi è permesso solo all’interno di trappole con attrattivi proteici e/o feromoni; • Erbicidi tossici, contaminanti le acque e molto persistenti (es. Diquat, Paraquat). Permessi con restrizioni Le organizzazioni PI che richiedono il riconoscimento OILB devono dimostrare che non sono disponibili alternative ecologicamente più sicure o che il principio attivo è programmato per la gestione di problemi di resistenza. Le Direttive devono definire chiaramente le restrizioni e gli impieghi permessi.

Esempi: • Insetticidi fosforganici e carbammati a largo spettro di azione: indicazioni precise e

numero massimo di applicazioni • Fungicidi ad alto rischio di insorgenza di resistenza • Rame (le direttive devono definire il quantitativo massimo in kg per ha per anno) • Erbicidi residuali con dt90 < 7 mesi: le condizioni per il loro impiego eccezionale devono

essere chiaramente specificate.

La presenza di residui di fitofarmaci sulle olive alla raccolta e nell’olio dovrebbe essere ulteriormente ridotta ampliando gli intervalli di sicurezza, tenendo anche in considerazione i rischi di concentrazione.

Nel caso non siano stabilite delle norme ufficiali i contenitori di fitofarmaci devono essere immagazzinati, manipolati e smaltiti in maniera da minimizzare i rischi per la salute e per l’ambiente evitare. 9. Metodi di applicazione dei trattamenti efficienti e sicuri Dovrebbero essere preferite le attrezzature di distribuzione dei fitofarmaci e le condizioni di trattamento che minimizzano i rischi per la salute degli operatori e la deriva. Non è permesso trattare in condizioni ventose. L’impatto del trattamento sull’ambiente può essere minimizza-to per mezzo del calcolo del prodotto da impiegare ad ettaro in funzione della fase fenologica

26

dell’olivo. Sono fortemente raccomandate le applicazioni localizzate di attrattivi proteici o con feromoni contro la mosca dell’olivo. Le attrezzature devono essere calibrate annualmente dall’agricoltore e sottoposte a manutenzione ed a taratura da parte di una officina accreditata almeno ogni quattro anni. Se vengono acquistate nuove attrezzature dovrebbero essere selezionate, quando possibile, quelle a flusso automatico per ridurre residui e perdite.

I trattamenti con mezzi aerei ed elicotteri non sono permessi. Possono essere accettate eccezioni solo se studi scientifici ufficiali dimostrano che non ci sono alternative ecologicamente più sicure. 10. Raccolta e qualità delle olive Allo scopo di ottenere olive di alta qualità le direttive regionali/nazionali devono stabilire la corretta epoca di raccolta.

Le olive possono essere raccolte solo direttamente dalla pianta o dopo caduta naturale o artificiale su reti. In caso di caduta naturale le olive devono essere raccolte come minimo ogni settimana. I frutti caduti a terra devono essere gestiti separatamente e non possono in ogni caso essere etichettate come PI. Quando si adotta la raccolta meccanica i frutti di olivo dovrebbero essere raccolti minimizzando i danni. L’intervallo fra raccolta e molitura dovrebbe essere minimizzato ed indicato nelle direttive regionali. E’ generalmente richiesto un intervallo massimo di 4 giorni, con possibilità di eccezioni in condizioni speciali da definire e giustificare chiaramente. I contenitori devono essere rigidi ed aperti (i sacchi non sono permessi) e devono essere conservati in ambienti secchi ed in condizioni igieniche, evitando del tutto la presenza/contatto con idrocarburi (es. benzina).

I danni alle olive provocati dalla raccolta meccanica possono creare condizioni favorevoli alle infezioni di Pseudmonas. Le direttive regionali dovrebbero contenere indicazioni specifiche. 11. Procedure di ispezione e struttura delle direttive Le organizzazioni PI richiedenti il riconoscimento OILB della Commissione "Direttive di produzione integrata e riconoscimento" devono organizzare il loro sistema di controllo e di certificazione ed operare secondo gli standard definiti nella Appendice 2 delle Direttive tecniche OILB I (2nda edizione 1999). In riferimento alla definizione di una direttiva nazionale e regionale flessibile ci si riferisce alle relative raccomandazioni dell’Appendice 1 delle Direttive tecniche OILB I (2nda edizione 1999). Bibliografia • IOBC 1998. Integrated Production in Europe: 20 years after the declaration of Ovrannaz.

IOBC/WPRS Bulletin 21 (1), 1998. • IOBC 1999. Integrated Production: Principles and Technical Guidelines. 2nd edition,

IOBC/WPRS Bulletin 22 (4), 1999.

Guidelines for Integrated Production of Olives IOBC/wprs Bull. 25(4), 2002

pp. 27-35

27

Organización Internacional para la Lucha Biológica e Integrada

contra los Animales y Plantas Nocivos

Directrices para la Producción Integrada de Olivar

DIRECTRIZ TÉCNICA III DE LA OILB

1ª Edición, 2002

(El texto Original está en inglés)

Este documento establece los principios generales, los requisitos mínimos y las directrices para la producción Integrada de Olivar (tanto para la producción de aceite como de aceituna de mesa). Está concebido como un marco general para la formulación de directrices nacionales o regionales acordes con los requisitos de la OILB y para facilitar su armonización. El documento sobre Principios de la Producción Integrada de la OILB y las Directrices Técnicas I y II, publicados en el Boletín OILB/SROP Vol. 22(4), 1999 ó las versiones actualizadas del mismo, son partes integrantes de estas Directrices Técnicas III específicas para el cultivo. 1. Definición y objetivos de la Producción Integrada de Olivar En el marco de la definición general de Producción Integrada de la OILB, la Producción Integrada de Olivar se define como la producción rentable de de aceitunas y aceite de alta calidad, dando prioridad a los métodos ecológicamente más seguros, minimizando el uso de agroquímicos y sus efectos secundarios indeseables, para aumentar la protección del medio ambiente y de la salud humana. Basada en esta breve definición, la Producción Integrada de Olivar enfatiza los siguientes objetivos: • Promover un modelo de olivicultura respetuosa con el medio ambiente, que sea

económicamente viable, y contemple las múltiples funciones de la agricultura, en sus aspectos sociales, culturales y recreativos.

• Asegurar una producción sostenible de aceitunas sanas de alta calidad y la mínima presencia de residuos de plaguicidas.

• Proteger la salud de los olivicultores durante la manipulación de los agroquímicos. • Fomentar y mantener una elevada diversidad biológica en los ecosistemas olivareros y en

sus alrededores. • Dar prioridad a la utilización de los mecanismos de regulación naturales. • Conservar y favorecer la fertilidad del suelo a largo plazo. • Minimizar la contaminación de las aguas, del suelo y del aire.

28

2. Formación profesional, actitud de los olivicultores respecto a la seguridad y el medio ambiente

El éxito de la Producción Integrada requiere una formación profesional actualizada y una actitud positiva y comprensiva de sus objetivos.

Los olivareros o los responsables técnicos de las explotaciones olivareras deben estar formados profesionalmente en todos los aspectos de la Producción Integrada, asistiendo a los cursos de formación organizados localmente. Deben tener un amplio conocimiento de los objetivos y principios de la Producción Integrada y de las directrices y normas regionales de Producción Integrada. Deben tener una actitud positiva y comprensiva hacia la conservación del medio ambiente y la seguridad y la salud humanas.

Es obligatoria la asistencia a un curso introductorio de formación ofrecido por la organización de Producción Integrada, así como la asistencia a las reuniones periódicas de actualización y revisión de conocimientos.

Los olivicultores deben ser miembros de una asociación de Producción Integrada oficialmente reconocida. Se tiene que firmar un contrato entre la organización de Producción Integrada y cada uno de sus miembros en el que se relacionen las obligaciones de los mismos tal como se definen en la Directriz Técnica de la OILB I. 3. Conservación del entorno olivarero Un objetivo importante y un requisito de la Producción Integrada de Olivar es la conservación del entorno olivarero, de sus hábitats y de la vida natural. No deben ser alterados negativamente o contaminados.

Debe crearse y conservarse un entorno olivarero natural y equilibrado, con un agro-ecosistema de plantas y animales diversificado. De acuerdo con los requisitos de la OILB, al menos el 5% de la superficie total de la explotación (excluidas las áreas forestales) tiene que ser identificada y gestionada como un área de compensación ecológica, sin aportes de plaguicidas y fertilizantes, para aumentar la biodiversidad botánica y faunística. En áreas en las que predominen los cultivos perennes y las explotaciones agrícolas de pequeño tamaño, en donde una superficie mínima del 5% de una unidad agroclimática común y homogénea haya sido retirada de la producción, como área de compensación ecológica, por un programa regional oficial bien documentado, la norma del 5% no tiene que ser aplicada necesariamente a las explotaciones individuales.

Elementos importantes de las infraestructuras ecológicas son, por ejemplo, los linderos y laderas de las parcelas aterrazadas, ricas en especies de plantas, los muros de piedra y áreas rústicas. Se debe prestar particular atención a los promontorios y setos. El objetivo debería ser obtener una elevada diversidad de su composición y estructura, utilizando especies nativas cuando sea posible. Esta condición puede aumentar la población de organismos beneficiosos. Las directrices nacionales/regionales tienen que exigir la ejecución de al menos dos opciones ecológicas, por cada agricultor miembro, para el incremento activo de la diversidad biológica.

Además, el manejo del suelo y de la cubierta vegetal pueden contribuir a la biodiversidad (ver capítulo 5). 4. Emplazamiento, variedades y sistemas de plantación de nuevos olivares El emplazamiento, las variedades y los sistemas de plantación de los nuevos olivares, deben elegirse y combinarse de forma que se obtengan producciones uniformes de aceitunas de

29

calidad y, en consecuencia, pueda obtenerse rentabilidad económica con un mínimo uso de agroquímicos y de prácticas peligrosas para el medio ambiente. Deben evitarse las áreas propensas a heladas y los suelos de insuficiente drenaje así como los suelos salinos. En zonas más frías se recomienda, en general, la orientación S y SO. Las nuevas plantaciones no están permitidas en áreas con pendientes > 25%, con excepción de las plantaciones en terrazas o sistemas similares. En las áreas con riesgos de erosión, entre las filas de olivos deben alternarse zonas de no laboreo (para plantaciones ya establecidas, ver capítulo 5). Se recomienda el uso de variedades resistentes o tolerantes a las plagas y enfermedades. En áreas en donde el riesgo de ataque de la mosca del olivo (Bactrocera oleae) sea elevado, debe evitarse el cultivo mixto de variedades susceptibles y no susceptibles a la plaga. La plantación debe ser realizada preferentemente con variedades bien adaptadas a las condiciones locales. El material de plantación debe estar sano y certificado como exento de virus. En donde no se disponga de este tipo de plantas, debe utilizarse material de plantación de la más alta calidad sanitaria disponible. Deben evitarse los sistemas de plantación de alta densidad de plantas (por ejemplo > 300 plantas/ha.), dado que estos requieren, en la mayor parte de los casos, prácticas de manejo del suelo que están en contradicción con los objetivos de la Producción Integrada (por ejemplo, la aplicación de herbicidas en la totalidad de la superficie).

Sistemas de formación

Para la elección de sistemas de formación, las directivas regionales tienen que recomendar aquellos que faciliten la consecución de los siguientes objetivos:

• La producción de aceituna de alta calidad; • La longevidad de los olivos; • La diversidad biológica (botánica y zoológica); • La protección del suelo contra la erosión; • La reducción de las condiciones favorables para el desarrollo de las plagas y

enfermedades; • La aplicación más eficiente de los productos fitosanitarios; • La reducción de la cantidad de productos fitosanitarios aplicados.

Análisis y preparación del suelo previos a la plantación

Deben adoptarse las medidas siguientes:

• Análisis de suelo: textura, pH, CO3Ca, materia orgánica, macronutrientes (al menos P,K y Mg) y micronutrientes (por ejemplo, Boro);

• Abonado de fondo a base de componentes orgánicos y/o minerales, si fuera necesario. • Acondicionamiento del terreno, si fuera necesario (por ejemplo, drenaje, incremento del

contenido en materia orgánica si es inferior al 1% en secano y al 2% en regadío); • Eliminación meticulosa de las fuentes de inóculo de enfermedades, especialmente de

Verticillium dahliae; debe verificarse la ausencia de este hongo; debe evitarse la plantación en el caso de que los cultivos anteriores fuesen hospedantes de Verticillium;

• Eliminación de malas hierbas perennes problemáticas.

Deben examinarse cuidadosamente las mejoras estructurales a gran escala (por ejemplo, excavaciones y rellenos de tierras), ya que pueden tener un impacto medioambiental importante y destruir la diversidad topográfica y las áreas de compensación ecológica existentes.

Está prohibida la esterilización química del suelo.

30

5. Fertilización y Manejo del Suelo La estructura, profundidad, fertilidad, fauna y microflora del suelo deben mantenerse, y los nutrientes y materia orgánica deben reciclarse en donde sea posible. Si los análisis químicos del suelo y del material vegetal lo justifican, deben utilizarse cantidades limitadas de fertilizantes compatibles con la obtención de aceitunas de alta calidad, con un buen estado sanitario de las plantas y con el mantenimiento de las reservas de nutrientes orgánicos en el suelo. Debe evitarse la contaminación de las aguas del subsuelo con fertilizantes, especialmente nitratos.

Una vez plantado el olivar, deben realizarse periódicamente análisis de suelo y foliares. Las directrices nacionales o regionales deben indicar con claridad los métodos con los que se determinen las necesidades, incluyendo los procedimientos de toma de muestras y de análisis, y las normas para la adopción de decisiones. Tales procedimientos y normas tienen que estar basadas en las que estén establecidas por las instituciones oficiales regionales de investigación y experimentación y los servicios de asesoramiento. Debe fomentarse el uso de abonos orgánicos en sustitución de los fertilizantes minerales.

La aportación máxima permitida de nitrógeno (expresada en Kg.N/ha/año y por tonelada de aceitunas cosechada por ha.) y el periodo de aplicación (por ejemplo, cuando el suelo está saturado por agua de lluvia) deben estar definidos en las directrices. Se recomienda que, en olivares ya establecidos, la cantidad máxima de nitrógeno esté limitada a 15 Kg. de N (por hectárea y año) por tonelada de aceituna cosechada. La producción esperada ha de ser tenida en cuenta, especialmente en el caso de alternancia en la producción.

La cantidad total de nitrógeno disponible en fertilizantes orgánicos debe ser contabilizada para un periodo de 3 años. Los olivareros en Producción Integrada deben ser estimulados a reducir la cantidad de nitrógeno mineral, siempre que sea posible, para minimizar la lixiviación. El uso excesivo de nitrógeno puede incrementar los daños de las plagas y enfermedades. Para evitar la contaminación de las aguas superficiales debe considerarse una zona adecuada de protección, principalmente para las aplicaciones de Nitrógeno.

Las cantidades que se apliquen de K y P, indicadas por los análisis de suelo y/o foliares, no deben exceder las cantidades indicadas por las directrices regionales, excepto para los fertilizantes orgánicos aplicados cada dos ó tres años. Además, deben tenerse en cuenta las posibles interacciones entre K y Mg, y aportar, cuando sea necesario, adecuadas cantidades de éste último elemento.

Las aplicaciones de micronutrientes tiene que estar justificadas por los análisis foliares. No está permitido el uso de fertilizantes ó abonos contaminados con sustancias tóxicas ó

peligrosas para el medio ambiente, tales como metales pesados o microorganismos patógenos. Los objetivos de mantener una cubierta vegetal entre las filas de olivos son evitar la

erosión, y la compactación del suelo, sin provocar efectos negativos sobre el rendimiento y la calidad de la producción, mantener y favorecer la diversidad vegetal en el olivar para incrementar su estabilidad ecológica y minimizar el uso de herbicidas.

No está permitida la aplicación de herbicidas en la superficie total del olivar. Es altamente recomendable mantener durante el invierno una cubierta vegetal, al menos

entre las filas de olivos, excepto en las zonas áridas en las que esta cubierta vegetal podría originar deficiencias hídricas.

En áreas con elevadas precipitaciones y adecuado tipo de suelos, el mantenimiento de una cubierta vegetal permanente ó temporal, durante el periodo de vegetación es fuertemente recomendada.

31

En general, se debe sustituir ó reducir el uso de arados en el laboreo, por aperos de labranza vertical.

Para evitar la erosión eólica, el manejo clásico del suelo, basado en frecuentes laboreos, tiene que ser sustituido por un laboreo mínimo y superficial (10-15 cm) con gradas o cultivadores, realizado solamente si es estrictamente necesario. Este laboreo puede ser complementado con el uso de herbicidas sistémicos de baja persistencia.

En el caso de la preparación de los suelos de los olivos para la recolección, está permitido el uso de herbicidas residuales de persistencia media, pero su aplicación tiene que estar restringida desde el inicio de otoño para evitar residuos en los frutos caídos al suelo.

La aplicación de herbicidas de postemergencia está permitida, en todo caso, sólo después de la recolección. 6. Riego El riego debe aplicarse de acuerdo con las necesidades del cultivo y utilizando los métodos más eficaces para evitar pérdidas de agua (por ejemplo, micro-irrigación). Una humedad excesiva en el suelo puede provocar la lixiviación de los nutrientes y riesgos de ataque de plagas y enfermedades. En los olivares en que se aplique el riego, las aportaciones de agua deben cubrir las necesidades hídricas de las plantas durante los estados críticos (por ejemplo, cuajado y crecimiento rápido de los frutos). La aportación de agua durante la temporada de riegos no debe exceder los 250 mm. El agua de riego de calidad adecuada (conductividad, contenido en CL- ) tiene que ser suministrada de acuerdo con el déficit de humedad en el suelo y la capacidad de almacenamiento de agua en el mismo. Las directrices regionales tienen que definir el volumen máximo de agua que no debe ser sobrepasado. 7. Sistema de poda Los olivos deben ser podados con regularidad y conducidos de forma que se consiga un equilibrio entre el crecimiento vegetativo y la producción, y se permita una buena penetración de la luz y de las aplicaciones de agroquímicos.

Deben evitarse las podas severas, excepto en los casos de renovación de la copa del árbol ó de fuerte infectación de Saissetia oleae. Una adecuada ventilación de la copa de los árboles es una medida profiláctica importante contra las enfermedades, especialmente Spilocaea oleginum, y las cochinillas. Para favorecer la cicatrización de los cortes de poda, y evitar los daños de Euzophera pinguis, deben utilizarse productos cicatrizantes. Se recomienda la desinfección frecuente de las herramientas de poda para evitar la diseminación de enfermedades (por ejemplo, Pseudomonas spp.). Se recomienda la destrucción mecánica de los restos de poda, como alternativa a la quema de los mismos, para incrementar el contenido de materia orgánica en el suelo, excepto en los casos en que exista infección de Verticillium dahliae. En este caso los restos de la poda deben ser retirados de la plantación para evitar problemas de Phloeotribus scarabeoides. 8. Protección Integrada de Plantas El enfoque moderno de la Protección Integrada de Plantas, en el contexto de los sistemas de producción sostenibles, se describe en la Directriz Técnica II (Apéndice 4) de la OILB.

Básicamente, todas las medidas profilácticas disponibles (=protección indirecta de las plantas) deben aplicarse antes de utilizar medidas directas de control. La decisión de aplicar

32

métodos directos de control se basa en los umbrales económicos (niveles de tolerancia), en la estimación del riesgo, y en las previsiones facilitadas por los servicios oficiales de avisos (pronósticos).

Toda organización de Producción Integrada que trabaje de acuerdo con los requisitos de la OILB, deberá establecer una lista restringida de las plagas y enfermedades claves que requieren una atención permanente. Las directrices deben contener una relación de medidas indirectas de protección del cultivo (=prevención) y los olivicultores deben ser estimulados a utilizarlas tanto como sea posible (por ejemplo, variedades resistentes y tolerantes; elección apropiada de los sistemas de plantación y conducción cuando proyecten nuevas plantaciones; evitar el exceso de nitrógeno; manejo adecuado de la copa de los árboles para reducir el impacto de plagas y enfermedades; mantenimiento de una cubierta vegetal, cuando sea posible, para favorecer la biodiversidad en el olivar, tanto a nivel botánico como faunístico; protección e incremento de los enemigos naturales).

Las directrices regionales deben identificar al menos dos enemigos naturales clave (generalmente, uno de ellos deben ser el predador Chrysoperla cárnea; y el otro, un representante de un grupo importante de parasitoides) y su conservación e incremento deben ser declarados importantes. Estos enemigos naturales, si se dispone de ellos, deben ser introducidos en aquellos olivares en que estén ausentes y en los que la situación de las plagas requiera de medidas de control frecuentes (por ejemplo, parasitoides de cochinillas).

Entre las medidas directas de protección del cultivo (=control) deben tener prioridad de utilización los métodos naturales, culturales, biológicos y altamente específicos de control de plagas, enfermedades y malas hierbas, de modo que se minimice el uso de agroquímicos. Los productos fitosanitarios sólo deben usarse cuando esté justificado. Deben seleccionarse los métodos de control, y los productos, que sean tan seguros como sea posible, para las personas y el medio ambiente.

Las directrices nacionales y regionales de Producción Integrada tienen que establecer una lista selectiva de productos y métodos de control oficialmente registrados que cumplan con estos criterios. Tienen que estar claramente divididos entre aquellos que puedan usarse sin restricciones en el programa de Producción Integrada (”lista verde”) y aquellos que sólo pueden usarse con restricciones claramente definidas (”lista amarilla”) (ver más abajo).

Se recomienda fuertemente el uso de aplicaciones localizadas de cebos proteínicos mezclados con insecticidas para el control de Bactrocera oleae. También, los cebos de feromona pueden ser utilizados como alternativa a los cebos proteínicos. Las trampas impregnadas con insecticidas y cargadas con cebos alimenticios y atrayentes sexuales (técnicas de atracción y muerte) representan los métodos medioambientalmente más seguros para el control de la mosca del olivo. En donde sea efectivo, el uso de Bacillus thuringiensis contra Prays oleae y Margaronia unionalis está fuertemente recomendado. Se recomienda el uso de métodos culturales para el control de Pollinia pollini, así como el uso de insectos entomófagos, en combinación con métodos culturales, para el control de cochinillas (Saissetia oleae, Aspidiotus nerii, etc.) Estimación del riesgo y muestreo de poblaciones Deben realizarse periódicamente muestreos de las densidades poblacionales de las plagas y enfermedades, utilizando métodos de estimación establecidos científicamente para la región ó la localidad, y los resultados deben ser registrados. Deben estimarse para cada plaga o

33

enfermedad el nivel aproximado de infestación ó el riesgo de daños. La decisión de realizar un tratamiento debe basarse en umbrales de tolerancia científicamente establecidos y en las predicciones oficiales del riesgo de plagas y enfermedades. Se recomienda la utilización de los modelos de predicción de enfermedades validados, y la utilización de sistemas de muestreo de poblaciones, por grupos de olivicultores. Selección de pesticidas En caso de que el uso de productos fitosanitarios sea necesario, el producto seleccionado debe ser el menos peligroso para los humanos, los animales y el medio ambiente, de entre aquellos que proporcionen un control efectivo de la plaga, enfermedad o malas hierbas.

Se recomienda que para la clasificación de los pesticidas en las categorías de ”permitidos”, ”permitidos con restricciones” y ”no permitidos”, se tengan en cuenta los siguientes criterios:

• Toxicidad para humanos. • Toxicidad para enemigos naturales clave. • Toxicidad para otros enemigos naturales. • Contaminación potencial de las aguas subterráneas y superficiales. • Capacidad de estimulación de las plagas. • Selectividad. • Persistencia y solubilidad en aceite. • Falta de información completa sobre el pesticida.

En base a estos criterios, se establece la siguiente clasificación de algunos pesticidas y grupos de pesticidas, que puede requerir su actualización con el desarrollo de nuevos productos: No permitidos

• Pulverizaciones totales con piretroides sintéticos. El uso de piretroides sintéticos está permitido solamente en trampas atrayentes y en sistemas de tratamientos-cebo mezclados con proteínas y/o feromonas.

• Herbicidas tóxicos, contaminantes de las aguas o muy persistentes (por ejemplo, Dicuat y Paracuat).

Permitidos con restricciones

La organización de Producción Integrada que solicite la aprobación de la OILB, debe probar que no existen alternativas ecológicamente más seguras ó que la materia activa es necesaria dentro de un plan antirresistencia de alguna plaga. Las directrices deben definir claramente las restricciones y los usos permitidos.

Ejemplos: • Insecticidas organofosforados y carbamatos de amplio espectro: indicaciones precisas y

número máximo de aplicaciones. • Fungicidas con alto riesgo de que desarrollen resistencias. • Cobre: las directrices tienen que definir la cantidad máxima en kilogramos por hectárea y

año. • Herbicidas residuales cuya td90<7 meses: las situaciones de uso deben estar claramente

definidas y el riesgo de residuos en aceite debe ser supervisado.

34

La presencia de residuos de pesticidas en aceituna en el momento de la cosecha, y en aceite de oliva, debe minimizarse mediante la maximización de los plazos de seguridad, teniendo en cuenta los no estén definidas, ó en vigor, riesgos de concentración.

En donde normas oficiales al respecto, los envases de pesticidas tienen que ser almacenados, manipulados, y los envases vacíos eliminados, de tal forma que se minimicen los riesgos para el medio ambiente y la seguridad. 9. Métodos eficaces y seguros de aplicación de agroquímicos Se recomiendan los equipos de aplicación de agroquímicos y las condiciones de uso que minimicen los riesgos para la salud de los usuarios y las derivas del producto aplicado. El impacto de las aplicaciones de pesticidas sobre el medio ambiente puede minimizarse mediante el cálculo correcto de la cantidad de producto necesaria por ha., dependiendo del tamaño de los olivos. Los tratamientos-cebo con proteínas y/o feromonas contra la mosca del olivo son altamente recomendables. La maquinaria de tratamientos tiene que calibrarse anualmente por el olivicultor y revisada por agente autorizado al menos cada cuatro años. Cuando se adquiera nueva maquinaria, se recomienda seleccionar modelos con flujo automático de caudal para reducir los residuos de pesticidas y las aplicaciones de producto en el espacio entre los olivos.

No están permitidos los tratamientos con avión o helicóptero. No obstante, se pueden aceptar excepciones cuando estudios científicos oficiales demuestren que no se dispone de alternativas ecológicamente más seguras. 10. Recolección y calidad de las aceitunas Las directrices nacionales/regionales tienen que definir la época adecuada de recolección, para conseguir aceitunas de la más elevada calidad.

Las aceitunas sólo pueden ser cosechadas directamente del árbol, pudiéndose utilizar mallas para su recolección ó caída natural. En caso de esperar a la caída natural de las aceitunas, éstas tienen que recolectarse con una periodicidad mínima semanal. Las aceitunas caídas al suelo tienen que ser recogidas separadamente y en ningún caso podrán utilizar la etiqueta de Producción Integrada. Cuando se realice recolección mecanizada de la aceituna, esta debe ser realizada en tal forma que se minimicen los daños a los frutos. Las directrices regionales tienen que recomendar que el intervalo entre recolección y procesamiento del fruto se minimice. En general, se requiere que el intervalo máximo sea de 4 días, con excepción de condiciones especiales, que deben estar claramente definidas y justificadas. Los contenedores y envases utilizados para el transporte de la aceituna deben ser rígidos y abiertos (los sacos no están permitidos) y tienen que ser almacenados en condiciones higiénicas y de ausencia de humedad, evitando totalmente la presencia/contacto con hidrocarburos (por ejemplo, gasolina).

Los daños causados a los olivos por la recolección mecánica pueden crear condiciones favorables a las infecciones de Pseudomonas, por lo que las directrices regionales deben tener recomendaciones específicas al respecto. 11. Procedimientos de inspección y estructura de las directrices Las organizaciones regionales de Producción Integrada que soliciten el reconocimiento de la Comisión de la OILB ”Directrices y Reconocimiento de la Producción Integrada” tienen que

35

organizar, y funcionar con su propio sistema de inspección y certificación, de acuerdo con los requisitos definidos en el Apéndice 2 de la Directriz Técnica I de la OILB (2ª edición, 1999). En relación con el establecimiento de directrices nacionales y regionales flexibles, véanse las recomendaciones que se encuentran en el Apéndice 1 de la Directriz Técnica I de la OILB (2ª edición, 1999). Bibliografía seleccionada • IOBC 1998. Integrated Production in Europe: 20 years after the declaration of Ovrannaz.

IOBC/WPRS Bulletin 21(1), 1998. • IOBC 1999. Integrated Production: Principles and Technical Guidelines. 2nd Edition,

IOBC/WPRS Bulletin 22(4), 1999.

36

Guidelines for Integrated Production of Olives IOBC/wprs Bull. 25(4), 2002

pp. 37-45

37

Organização Internacional de Luta Biológica e Protecção Integrada (OILB) de Animais e Plantas Nocivos

Directivas para a Produção Integrada de Azeitonas

DIRECTIVA TÉCNICA III DA OILB 2002, 1ª. edição

(Texto original em inglês)

Este documento estabelece princípios gerais, exigências mínimas e directivas para a Produção Integrada de azeitonas (quer para produção de azeite quer para mesa). Ele pretende ser a base para a formulação de directivas regionais ou nacionais de acordo com as normas OILB e facilitar a sua harmonização. O documento sobre os princípios da OILB para a Produção Integrada e as Directivas Técnicas I e II, publicadas no Boletim OILB/SROP Vol. 22(4), 1999, ou versões posteriores revistas, constituem partes integrantes da presente Directiva III específica da cultura. 1. Definição e objectivos da Produção Integrada na produção de azeitonas No âmbito da definição geral da OILB de Produção Integrada, a Produção Integrada de azeitonas é definida como a produção economicamente viável de azeitonas de alta qualidade, dando prioridade a métodos mais seguros do ponto de vista ecológico, minimizando efeitos secundários indesejáveis e a utilização de produtos agro-químicos para aumentar a protecção do ambiente e da saúde humana.

Com base nesta breve definição, a Produção Integrada de azeitonas dá ênfase aos seguintes objectivos:

• promover um modelo de produção de azeitonas que respeite o ambiente, seja economicamente viável e assegure as funções múltiplas da agricultura, nomeadamente nos seus aspectos sociais, culturais e de lazer;

• assegurar uma produção sustentável de azeitonas sãs de alta qualidade e com um teor mínimo de resíduos de pesticidas;

• proteger a saúde dos agricultores no manuseamento de produtos agro-químicos; • promover e manter uma elevada diversidade biológica no ecossistema dos olivais e nas

áreas adjacentes; • dar prioridade à utilização de mecanismos naturais de controlo; • preservar e promover a fertilidade do solo a longo prazo; • minimizar a poluição da água, do solo e do ar.

38

2. Produtores profissionalmente preparados e conscientes em relação a ambiente e segurança

A Produção Integrada com sucesso exige formação profissional actualizada e uma atitude positiva e favorável em relação aos seus objectivos.

Os olivicultores ou os responsáveis pela gestão dos olivais devem ter formação profissional em todos os aspectos relacionados com a Produção Integrada, pela frequência de cursos de formação organizados localmente. Eles devem possuir um conhecimento amplo dos objectivos e princípios da Produção Integrada bem como das directivas e normas regionais de Produção Integrada. Devem ter também uma atitude positiva e favorável em relação à protecção do ambiente, saúde e segurança humana.

A frequência de um curso introdutório de formação da responsabilidade da organização de Produção Integrada e de reuniões regulares para actualização e revisão é uma exigência obrigatória.

Os olivicultores devem ser membros de uma associação de Produção Integrada oficialmente reconhecida. Entre cada membro e a sua associação de Produção Integrada deve ser assinado um contrato que estabelece as obrigações dos respectivos membros, conforme definido na Directiva Técnica I da OILB. 3. Conservação do ambiente do olival A conservação do ambiente onde se localiza o olival, dos seus habitats e da vida selvagem, constitui um objectivo e uma exigência importante da Produção Integrada na produção de azeitonas, não devendo ser negativamente afectados nem poluídos.

Um ambiente natural e equilibrado do olival correspondente a um ecossistema agrário diversificado em fauna e flora deve ser criado e mantido. De acordo com as normas OILB, pelo menos 5% da superfície total da propriedade agrícola (com exclusão da parte florestal) tem de ser identificada e gerida como uma área de compensação ecológica sem nenhum input de pesticidas e fertilizantes com o fim de reforçar a biodiversidade botânica e faunística. Em áreas em que predominem culturas perenes e pequenas explorações agrícolas, onde uma superfície igual ou superior a 5% de uma unidade agroclimática comum e homogénea (por exemplo, um município) tenha sido deixada em pousio (”set aside”), como área de compensação ecológica, segundo programas regionais oficiais e bem documentados, a regra de 5% não terá de ser necessariamente aplicada a propriedades agrícolas individuais.

Elementos importantes de infra-estruturas ecológicas são, por exemplo, áreas de bordadura e declives de parcelas em terraços, ricos em espécies de plantas, muros de pedra e zonas ruderais. Uma atenção especial deve ser dada a margens/cabeceiras e sebes. Uma grande diversidade nas suas composição e estrutura deve ser objectivo a alcançar, usando ou protegendo espécies nativas sempre que possível. Esta condição poderá beneficiar as populações de organismos auxiliares. As directivas nacionais/regionais deverão exigir a implementação de pelo menos duas opções ecológicas por parte de cada membro (agricultor) para um reforço real da diversidade biológica e deverão indicar uma lista de opções possíveis. A juntar aos aspectos já focados, a gestão do solo e da sua cobertura vegetal poderão contribuir para a diversidade (ver Capítulo 5).

39

4. Local, cultivar e sistemas culturais para novos olivais Para os novos olivais, o local, as cultivares e o sistema cultural devem ser seleccionados e harmonizados a fim de que possa ser obtida uma produção regular de azeitonas de qualidade e consequentemente economicamente rentável, com utilização mínima de produtos agro-químicos e de práticas que possam apresentar riscos para o ambiente. Zonas de geadas e solos mal drenados, assim como solos salgados devem ser evitados. Exposições Sul e Sudoeste são geralmente recomendadas em zonas mais frias. Olivais correspondentes a novas plantações não são permitidos em áreas com declive superior a 25%, excepto em condução em terraços ou sistemas similares. Nas áreas com risco de erosão as linhas de árvores deverão alternar com bandas não cultivadas (para campos já estabelecidos, ver capítulo 5). As cultivares resistentes ou tolerantes a pragas e doenças são recomendadas. Em locais onde o risco de ataque da mosca da azeitona (Bactrocera oleae) é elevado, a associação ou a mistura de cultivares susceptíveis e não susceptíveis deve ser evitada. Deve ser dada preferência à plantação de cultivares bem adaptadas às condições locais. O material de plantação deve ser são e certificado como isento de vírus. Se este tipo de material não estiver disponível, ele deve ser da mais elevada qualidade fitossanitária. Sistemas de plantação de alta densidade (por exemplo, mais de 300 árvores /ha) devem ser evitados, dado que eles necessitam na maior parte dos casos de práticas culturais que estão em contradição com os objectivos da Produção Integrada (por exemplo, a aplicação generalizada de herbicidas em toda a superfície). Sistema de condução Para a escolha do sistema de condução, as directivas regionais devem recomendar aqueles que possam facilitar os objectivos seguintes:

• produção de azeitonas de elevada qualidade; • longevidade das oliveiras; • diversidade biológica (flora e fauna); • protecção do solo contra a erosão; • redução de condições favoráveis ao desenvolvimento de pragas e doenças; • aplicação mais eficiente de produtos fitofarmacêuticos; • redução da quantidade de produtos aplicados. Análise e preparação do solo antes da plantação As medidas a tomar incluem:

• análise do solo: textura, pH, CaCO3, matéria orgânica, macro-nutrientes (pelo menos P, K e Mg) e micro-nutrientes (por exemplo, boro);

• fertilização de fundo com compostos orgânicos e / ou minerais, se necessário; • melhoria das condições do solo, se necessário (por exemplo, drenagem, aumento do teor

de matéria orgânica se inferior a 1 % na ausência de rega e 2 % com rega); • eliminação cuidadosa das fontes de inóculo de doenças (fungos), especialmente de

Verticillium dahliae; a ausência deste fungo deverá ser verificada; a plantação deverá ser evitada no caso de culturas precedentes poderem ter sido hospedeiras de Verticillium;

• eliminação de problemas postos por infestantes vivazes.

40

As melhorias de grande escala (por exemplo, ripagens e surribas) deverão ser estudadas criticamente em relação ao seu impacte ambiental, à destruição de uma topografia diversificada e às áreas de compensação ecológica.

A esterilização química do solo não é permitida. 5. Fertilização e intervenção no solo A estrutura, a profundidade, a fertilidade, a fauna e a microflora do solo devem ser preservadas e os nutrientes e a matéria orgânica reciclados sempre que possível. Quantidades limitadas de fertilizantes, compatíveis com azeitonas de alta qualidade, um bom estado sanitário das oliveiras e com reservas de nutrientes minerais e orgânicos do solo poderão apenas ser utilizadas se a análise química do solo ou do material vegetal mostrarem que tal se justifica. A contaminação das águas subterrâneas com fertilizantes, especialmente nitratos, deve ser evitada.

Sempre que fertilizantes tiverem de ser aplicados após a plantação, análises de terra e foliares devem ser feitas regularmente para determinar as necessidades em nutrientes e fertilizantes. As directivas regionais ou nacionais devem estabelecer de forma clara os métodos para determinar aquelas necessidades, incluindo amostragens, procedimentos analíticos e as regras de decisão. Estes procedimentos e regras terão de ser baseados naqueles que foram estabelecidos por organismos oficiais regionais de investigação, instituições de experimentação e por serviços de extensão. O uso de fertilizantes orgânicos deverá ser encorajado em substituição de fertilizantes minerais

A quantidade máxima permitida de azoto (expressa em kg de N por hectare, por ano e por tonelada de azeitonas colhidas por hectare) e os períodos de aplicação (por exemplo, quando o solo está saturado por água da chuva) devem estar definidos nas directivas. É recomendado que em olivais já estabelecidos a quantidade máxima de azoto seja 15kg de N (por hectare e por ano) por tonelada de azeitonas colhidas. Em qualquer caso, a produção esperada deverá ser tomada em consideração especialmente no caso de alternância de produção.

A quantidade total de azoto disponível em adubos orgânicos deve ser contabilizada para um período de três anos. Os produtores em Produção Integrada devem ser encorajados a reduzir as quantidades de azoto mineral sempre que possível para minimizar a lixiviação. Um uso excessivo de azoto pode aumentar os estragos causados por pragas e doenças. Para evitar a contaminação de águas superficiais, uma zona tampão adequada deve ser respeitada, especialmente para as aplicações de azoto.

As quantidades de K e N aplicadas de acordo com as análises de terra e/ou foliares não deverão exceder as quantidades indicadas nas directivas regionais, com excepção dos fertilizantes orgânicos aplicados no segundo ou no terceiro ano. Também deve ser tomado em consideração o antagonismo K - MgO com uma fertilização de MgO na quantidade apropriada quando tal for necessário.

As aplicações de micro-nutrientes devem ser justificadas por análise foliar. Os fertilizantes ou estrume contaminados com substâncias tóxicas ou perigosas para o

ambiente, como metais pesados ou microrganismos patogénicos, não são permitidos. Os objectivos de instalar um coberto vegetal nas entrelinhas são evitar a erosão do solo e

a sua compactação sem afectar a produção e a qualidade, manter e aumentar a diversidade das espécies vegetais no olival, para aumentar a estabilidade ecológica, e minimizar o uso de herbicidas.

A aplicação de herbicidas na totalidade da superfície não é permitida.

41

Uma cobertura vegetal durante o inverno é fortemente aconselhada pelo menos nas entrelinhas, excepto em regiões áridas onde tal cobertura poderá criar um défice de água.

Em zonas de precipitação elevada e se o tipo de solo permitir, a manutenção de uma cobertura vegetal permanente ou temporária durante o período de crescimento vegetativo é altamente recomendável.

Em geral, a mobilização superficial do solo deverá substituir ou reduzir a lavoura. Para evitar a erosão provocada pelo vento, a mobilização clássica do solo deve ser

substituída por uma mobilização mínima (10-15 cm) com grade ou escarificador e apenas se tal for absolutamente necessário. Esta mobilização poderá ser associada à utilização de herbicidas sistémicos de baixa persistência.

No caso de ser feita uma preparação do solo sob a copa das árvores para a colheita, o uso de herbicidas residuais com uma persistência média é permitida, mas a sua aplicação deve ser limitada ao início do outono para evitar resíduos nas azeitonas caídas no solo.

A aplicação de herbicidas de pós-emergência em qualquer circunstância apenas é permitida depois da colheita. 6. Rega A rega deve ser feita em função das necessidades e segundo os melhores métodos para evitar perdas (por exemplo, rega por micro aspersão). Humidade excessiva do solo pode originar a lixiviação dos nutrientes e risco de ataques de pragas e doenças. O uso excessivo de água de rega representa um desperdício. Em olivais regados, o fornecimento da água deverá cobrir as necessidades das árvores em água durante os seus estados críticos como no vingamento e no desenvolvimento rápido das azeitonas. A rega durante o ciclo vegetativo não deverá exceder 250 mm. A água de rega de qualidade adequada (condutividade, teor em cloro) deve ser fornecida em função do seu défice e da capacidade de retenção do solo. As directivas regionais devem estabelecer o volume máximo de água que não deverá ser ultrapassado. 7. Sistema de condução do olival As oliveiras devem ser regularmente conduzidas e podadas para se obter um equilíbrio entre crescimento e produções regulares e para permitir uma boa penetração da luz e dos tratamentos. Podas severas deverão ser evitadas excepto nas situações de renovação da copa ou de forte infestação de Saissetia oleae. Um arejamento apropriado da copa constitui uma medida profilática importante em relação a doenças especialmente Spilocaea oleaginum e a cochonilhas. Depois da poda, os cortes grandes devem ser protegidos com ”mastic” para evitar ataques de Euzophera pinguis. A desinfecção frequente do material de poda é recomendada para evitar a propagação da infecção de doenças (por exemplo, Pseudomonas spp.). A destruição mecânica de madeira de poda sã é recomendada como alternativa à queima para aumentar o teor da matéria orgânica no solo, excepto no caso de infecção por Verticillium dahliae. Neste caso, a madeira de poda deve ser retirada para evitar problemas com Phloeotribus scarabaeoides. 8. Protecção integrada A abordagem moderna à Protecção Integrada no contexto de sistemas de produção sustentável foi descrita na Directiva Técnica II da OILB (Anexo 4).

42

Fundamentalmente, todas as medidas profiláticas disponíveis (= protecção indirecta) devem ser aplicadas antes de se utilizarem medidas de luta directa. A decisão de aplicação de métodos de luta directa é baseada em níveis económicos de ataque (níveis de tolerância), na avaliação de risco e nas informações fornecidas pelos serviços oficiais de avisos (prognoses).

Cada organização de Produção Integrada que trabalhe segundo as normas OILB deve estabelecer uma lista limitada às pragas e doenças chave que requerem uma atenção habitual. Medidas de protecção indirectas (= prevenção): devem ser indicadas nas directivas e os agricultores devem ser encorajados a usá-las o mais amplamente possível (por exemplo, cultivares resistentes ou tolerantes; escolha adequada de sistemas de plantação e de condução quando se planearem novas plantações; evitar excesso de azoto; condução adequada da copa das árvores para reduzir o impacte de pragas e doenças; revestimento vegetal do solo quando possível para aumentar a biodiversidade no olival quer ao nível da flora quer da fauna; protecção e aumento dos inimigos naturais).

Pelo menos duas espécies chave de inimigos naturais (auxiliares) (um deles será em regra o predador Chrysoperla carnea e o outro um parasitóide de entre os considerados importantes) devem ser identificadas nas directivas regionais e a sua protecção e o seu favorecimento devem ser declarados importantes. Quando os inimigos naturais importantes não estiverem presentes nos olivais e se as pragas impuserem medidas de controlo regulares (como parasitóides de cochonilhas) aqueles deverão ser introduzidos, se tal for possível. Medidas de protecção directas (= controlo): a prioridade deve ser dada a meios de protecção naturais, culturais, biológicos e a métodos muito específicos para o controlo de pragas, doenças e infestantes e o uso de produtos fitofarmacêuticos deve ser reduzido ao mínimo. Os produtos fitofarmacêuticos podem apenas ser utilizados quando tal for justificável. O produto ou a técnica de protecção mais selectivo, menos tóxico e menos persistente e que seja tão seguro quanto possível para o homem e para o ambiente deve ser escolhido.

As directivas nacionais e regionais de Produção Integrada devem estabelecer uma lista selectiva de produtos homologados e de técnicas que respeitem estes critérios. Esta listagem deve separar claramente aqueles que podem ser usados sem restrições no programa de Produção Integrada (”lista verde”) e aqueles produtos que somente poderão ser usados mediante restrições claramente definidas (”lista amarela”) (ver mais à frente).

A utilização de aplicações localizadas de atractivos de proteína com insecticidas no combate a Bactrocera oleae é fortemente recomendada. Atractivos com base em feromonas podem também ser utilizados como alternativa àqueles com proteína. Armadilhas atractivas alimentares e sexuais impregnadas com insecticidas (técnica de atrair e matar – ”attract and kill”) constituem meios de combate à mosca da azeitona mais seguros para o ambiente. A utilização de Bacillus thuringiensis contra Prays oleae e Margaronia unionalis é fortemente recomendada se eficaz. Meios culturais são recomendados no caso de Pollinia pollini e insectos entomófagos em combinação com meios de protecção culturais são também recomendados para cochonilhas (Saissetia oleae, Aspidiotus nerii, etc.). Avaliação do risco e monitorização

As populações de pragas e as doenças devem ser regularmente monitorizadas e feito o seu registo. Métodos de avaliação estabelecidos em bases científicas apropriados à região ou ao local devem ser usados. Para cada praga ou doença deve ser estimado o nível de infestação ou o risco de estragos. A decisão, se um tratamento é necessário, deve ser baseada em níveis

43

económicos de ataque cientificamente estabelecidos e em avisos oficiais sobre a ocorrência e risco da praga e/ou da doença. Para as doenças, modelos de previsão existentes e validados devem ser usados e para grupos de agricultores o uso de dispositivos adequados de monitorização é recomendado. Escolha de produtos fitofarmacêuticos

Quando o uso de produtos fitofarmacêuticos é necessário, o produto escolhido deve ser o menos perigoso para o homem, animais e o ambiente desde que controle eficazmente a praga, a doença ou as infestantes em causa.

Os critérios seguintes deverão ser tomados em consideração para a classificação dos produtos fitofarmacêuticos nas categorias de ”autorizados”, ”autorizados com restrições” e ”não autorizados”:

• toxidade para o homem; • toxidade para inimigos naturais chave; • toxidade para outros organismos naturais: • contaminação potencial de água subterrânea e superficial; • capacidade de estimular pragas; • selectividade; • persistência e solubilidade no azeite; • informação incompleta sobre o produto.

Com base nestes critérios, a classificação de certos produtos fitofarmacêuticos e grupos de produtos é estabelecida como a seguir se indica, mas poderá necessitar de actualizações pontuais como resultado do desenvolvimento de novos produtos. Não autorizados • Pulverizações com insecticidas piretróides. O uso de piretróides é autorizado apenas em

armadilhas atractivas ou em sistemas de atractivos com proteínas e/ou feromonas. • Herbicidas tóxicos, poluentes para a água ou muito persistentes (por exemplo, diquato e

paraquato). Autorizados com restrições A organização de Protecção Integrada solicitando o reconhecimento da OILB deve justificar que não há disponível nenhuma alternativa mais segura do ponto de vista ecológico ou que a substância activa é necessária para definir uma estratégia de resistência. As directivas devem definir claramente as restrições e as utilizações permitidas.

Exemplos: • insecticidas organofosforados e carbamatos de largo espectro de acção – precisar a

utilização e o número máximo de tratamentos; • fungicidas com elevado potencial para o desenvolvimento de resistência; • cobre (as directivas têm de definir a quantidade máxima em kg por ha e por ano); • herbicidas residuais com um valor DT90 < 7 meses – as situações da sua aplicação

devem ser claramente especificadas e o risco de resíduos no azeite monitorizado.

A presença de resíduos de pesticidas nas azeitonas, na colheita, e no azeite deve ser minimizada o mais que se puder aumentando os intervalos de segurança (antes da colheita)

44

tomando em consideração os riscos de transferência para o azeite e a respectiva concentração. Quando normas oficiais não são definidas ou aplicadas, as embalagens dos produtos

fitofarmacêuticos devem ser armazenadas e manipuladas e as vazias eliminadas de modo a minimizar os riscos para o ambiente e para a segurança. 9. Métodos de aplicação eficazes e seguros O equipamento de pulverização e as condições de aplicação que minimizam o risco para a saúde do operador e o arrastamento (”drift”) devem merecer a preferência. Pulverizações em condições ventosas não são permitidas. O impacte da pulverização no ambiente pode ser minimizado pelo cálculo da quantidade de produto necessário por hectare em função do tamanho das árvores. Tratamentos localizados com proteína e/ou feromonas são fortemente aconselhados contra a mosca da azeitona. Os pulverizadores deverão ser calibrados anualmente pelo agricultor e revistos por um agente reconhecido pelo menos de quatro em quatro anos. Quando novos pulverizadores forem comprados recomenda-se a escolha de modelos com débito controlado para reduzir os resíduos e os restos de calda.

Os tratamentos por avião e helicóptero não são permitidos. Excepções poderão ser aceites quando estudos científicos oficiais provarem que não há disponível nenhuma alternativa ecologicamente mais segura. 10. Colheita e qualidade das azeitonas Para se obterem azeitonas com elevada qualidade as directivas regionais/nacionais devem definir a época correcta para a colheita.

As azeitonas só podem ser colhidas da árvore ou depois da sua queda artificial ou natural em redes. No caso da queda natural, as azeitonas devem ser recolhidas pelo menos semanalmente. As azeitonas que caiam no chão devem ser consideradas em separado e não poderão em qualquer circunstância ser incluídas sob o rótulo Produção Integrada. Quando a colheita mecânica for utilizada as azeitonas devem ser colhidas de modo a minimizar estragos nos frutos. O intervalo entre a colheita e a prensagem no lagar deve ser reduzido ao mínimo e indicado nas directivas regionais. Um intervalo máximo de quatro dias é geralmente exigido, excepto em condições especiais a serem claramente definidas e justificadas. Os contentores/recipientes devem ser rígidos e abertos (sacos não são permitidos) e devem ser armazenados em local seco e em boas condições de higiene evitando em absoluto a presença e o contacto com hidrocarbonetos (como a gasolina).

Estragos nas azeitonas, causados por colheita mecânica, poderão criar condições favoráveis a infecções de Pseudomonas; as directivas regionais deverão incluir recomendações específicas. 11. Inspecção e estrutura das directivas As organizações regionais de Produção Integrada solicitando reconhecimento à Comissão da OILB ”Directivas Produção Integrada e reconhecimento” (”IP-Guidelines and Endorsement”) devem organizar e concretizar os seus sistemas de inspecção e certificação, de acordo com as normas definidas no Anexo 2 da Directiva Técnica I da OILB (2ª. edição, 1999). Em relação ao estabelecimento de directivas nacionais e regionais (considerando a flexibilidade proposta com três tipos de directivas) ver as recomendações respectivas no Anexo 1 da Directiva Técnica I da OILB (2ª. edição, 1999).

45

Bibliografia • IOBC 1998. Integrated Production in Europe: 20 years after the declaration of Ovrannaz.

IOBC/WPRS Bulletin. 21 (1), 1998. • IOBC 1999. Integrated Production: Principles and Technical Guidelines. 2nd edition.

IOBC/WPRS Bulletin. 22 (4), 1999.

46

Guidelines for Integrated Production of Olives IOBC/wprs Bull. 25(4), 2002

pp. 47-55

47

∆ΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΖΗΜΙΩΝ ΖΩΩΝ ΚΑΙ ΦΥΤΩΝ

Ο∆ΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ

IOBC ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ο∆ΗΓΙΕΣ ΙΙΙ 2002 Τελικό σχέδιο Νοέµβριος

Αυτό το έγγραφο παρουσιάζει γενικές αρχές, τα ελάχιστα κριτήρια και οδηγίες για Ολοκληρωµένη Παραγωγή Ελιών (για παραγωγή λαδιού και επιτραπέζιας ελιάς). Προτείνεται σαν πλαίσιο εργασίας για την διατύπωση των τοπικών ή εθνικών οδηγιών σύµφωνα µε τα κριτήρια του IOBC και για να διευκολύνει την προσαρµογή τους. Το έγγραφο µε τις αρχές του IOBC για Ολοκληρωµένη Παραγωγή και οι Τεχνικές οδηγίες Ι και ΙΙ, που είναι δηµοσιευµένο στο IOBC/WPRS Βulletin 22(4) 1999 ή πρόσφατες εκδόσεις για αυτό, είναι αναπόσπαστό κοµµάτι των ειδικών Τεχνικών Οδηγιών ΙΙΙ για αυτήν την καλλιέργεια. 1. Ορισµός και Αντικειµενικοί Στόχοι της Ολοκληρωµένης Παραγωγής της Ελιάς

Στα πλαίσια του γενικού ορισµού της Ολοκληρωµένης Παραγωγής του IOBC, Ολοκληρωµένη Παραγωγή της Ελιάς ορίζεται ως η οικονοµική παραγωγή υψηλής ποιότητας ελιών και λαδιού, δίνοντας προτεραιότητα στους οικολογικά ασφαλείς µεθόδους, ελαχιστοποιώντας τις ανεπιθύµητες παρενέργειες από τη χρήση αγροχηµικών και προάγοντας τη προστασία του περιβάλλοντος και την υγεία του ανθρώπου.

Βασιζόµενοι σε αυτό το µικρό σύντοµο ορισµό η Ολοκληρωµένη Παραγωγή της Ελιάς δίνει έµφαση στους ακόλουθους στόχους :

• Να προωθήσει ένα µοντέλο παραγωγής ελιάς το οποίο να σέβεται το περιβάλλον, να είναι οικονοµικά βιώσιµο, και να διατηρεί τις πολλαπλές δραστηριότητες της γεωργίας, δηλαδή κοινωνικές, πολιτιστικές και ψυχαγωγικές πλευρές της.

• Να εξασφαλίζει µία αειφορική παραγωγή από υγιείς ελιές υψηλής ποιότητας και µε µία ελάχιστη παρουσία υπολλειµάτων εντοµοκτόνων.

• Να προστατεύει την υγεία των αγροτών όσον αφορά τον χειρισµό των αγροχηµικών. • Να προωθεί και να διατηρεί µια υψηλη βιοποικιλότητα στο οικοσυστήµα της ελιάς και

στις γειτονικές περιοχές. • Να δίνει προτεραιότητα στην χρήση φυσικών ρυθµιστικών µηχανισµών. • Να διατηρεί και να προάγει την µεγάλης διάρκειας γονιµότητα του εδάφους. • Να ελαχιστοποιεί την µόλυνση του νερού, εδάφους και αέρα. 2. Αγρότες επιστηµονικά εκπαιδευµένοι και ευαισθητοποιηµένοι για την ασφάλεια και το περιβάλλον

Η επιτυχής Ολοκληρωµένη Παραγωγή απαιτεί επίκαιρη επαγγελµατική εκπαίδευση και µία θετική και φιλική στάση στους σκοπούς της.

48

Οι ελαιοκαλλιεργητές ή οι υπεύθυνοι διαχείρισης των ελαιώνων πρέπει να είναι επαγγελµατικά εκπαιδευµένοι σε όλα τα θέµατα της Ολοκληρωµένης Παραγωγής παρακολουθώντας εκπαιδευτικά προγράµµατα τα οποία οργανώνονται τοπικά.

Αυτοί θα πρέπει να έχουν µία πλήρη γνώση των σκοπών και αρχών της Ολοκληρωµένης Παραγωγής καθώς και των τοπικών οδηγιών και κριτηρίων της Ολοκληρωµένης Παραγωγής (Ο.Π.). Θα πρέπει να έχουν ακόµη µία θετική και φιλική στάση στην διατήρηση του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας και ασφάλειας.

Είναι υποχρεωτική η απαίτηση για συµµετοχή σε ένα προκαταρκτικό εκπαιδευτικό πρόγραµµα προσφερόµενο από τον οργανισµό Ο.Π. καθώς επίσης και η συµµετοχή στις κανονικές επίκαιρες συναντήσεις µε στόχο την αναθεώρηση και τον απολογισµό.

Οι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να είναι µέλη ενός επίσηµα αναγνωρισµένου οργανισµού Ο.Π. Πρέπει επίσης να υπογράφεται ένα συµβόλαιο µεταξύ κάθε µέλους και του οργανισµού Ο.Π. το οποίο θα καταγράφει τις υποχρεώσεις του µέλους όπως αυτές καθορίζονται από τον Τεχνικό Οδηγό Ι του ΙΟΒC. 3. ∆ιατήρηση του Περιβάλλοντος των Ελαιώνων Ένας σπουδαίος σκοπός και απαίτηση της Ολοκληρωµένης Παραγωγής της Ελιάς είναι η διατήρηση του περιβάλλοντος των ελαιώνων, τών φυσικών καταφυγίων και της άγριας ζωής. Αυτά δεν πρέπει να είναι αλλαγµένα ανεπανόρθωτα ούτε και µολυσµένα.

Πρέπει να δηµιουργηθεί και να διατηρηθεί ένα ισόρροπο και φυσικό περιβάλλον ελαιώνων µε ένα ποικίλο αγροοικοσύστηµα από φυτά και ζώα. Σύµφωνα µε τα κριτήρια του IOBC τουλάχιστον το 5% της γεωργικής έκτασης (µε εξαίρεση τα δάση) πρέπει να αναγνωρίζονται και να διαχειριζόνται ως οικολογικά προστατευµένες περιοχές στις οποίες δεν θα γίνεται χρησιµοποίηση εντοµοκτόνων και λιπασµάτων και αυτό για να αυξηθεί η φυτική και η ζωϊκή βιοποικιλότητα. Σε περιοχές όπου επικρατούν πολυετείς καλλιέργειες καθώς και σε µικρές φάρµες όπου έχει διατηρηθεί αδιατάραχη ως οικολογικά προστατευµένη περιοχή µε επίσηµα και καλα τεκµηριωµένα προγράµµατα µιά επιφάνεια του 5 % ή περισσότερο από µία κοινή και οµογενή αγροκλιµατική µονάδα (όπως δηµοτική περιφέρεια) τότε το 5 % δεν είναι απαραίτητο να εφαρµόζεται σε ατοµικούς αγρούς.

Σπουδαία στοιχεία της οικολογικής υποδοµής είναι π.χ. οριακές περιοχές και πλαγιές από αγροτεµάχια φυτευµένα µε πλούσια σε είδη φυτών, πέτρινοι τοίχοι και χέρσες περιοχές. Ειδική προσοχή πρέπει να δοθεί στα εδάφη κοντά σε φράχτες και στα όρια. Υψηλή ποικιλότητα στην σύνθεση και στην δοµή θα πρέπει να είναι ο σκοπός, χρησιµοποιώντας ή ενθαρρύνοντας ιθαγενή είδη όπου αυτό είναι δυνατόν. Αυτή η κατάσταση µπορεί να βελτιώσει τον πληθυσµό των ωφέλιµων ειδών. Εθνικές/ περιφερειακές(τοπικές) οδηγίες πρέπει να απαιτούν την υλοποίηση τουλάχιστον δύο οικολογικών επιλογών από κάθε αγρότη µέλος για ένα ενεργό εµπλουτισµό της βιολογικής ποικιλότητας και πρέπει να παρέχουν µία λίστα δυνατών επιλογών.

Επιπροσθέτως, διαχείριση εδάφους και κάλυψη µε φυτά µπορούν να συνεισφέρουν στην βιοποικιλότητα (βλέπε Κεφ. 5). 4. Τοποθεσία, Ποκιλία και Σύστηµα Φύτευσης των καινούργιων ελαιώνων Για καινούργιους ελαιώνες, η τοποθεσία, η ποικιλία, το σύστηµα φύτευσης πρέπει να επιλεγούν και να εναρµονιστούν για να έχουµε µία κανονική απόδοση ελαιοκάρπου ποιότητας, και άρα να επιτευχθεί µια οικονοµική επιτυχία µε την ελάχιστη χρήση αγροχηµικών και οικολογικά επικίνδυνων πρακτικών. Θύλακες παγετού και εδάφη µε ελλιπή

49

στράγγιση πρέπει να αποφεύγονται όπως επίσης και αλατούχα εδάφη. Η Νότια και η Νοτιοδυτική έκθεση των ελαιώνων συστήνεται γενικά σε κρύες περιοχές. Νέες φυτεύσεις δεν επιτρέπονται σε περιοχές µε κλίση µεγαλύτερη από 25%µε εξαίρεση την περίπτωση όπου έχουµε αναβαθµίδες ή άλλα όµοια συστήµατα. Σε περιοχές µε κίνδυνο διάβρωσης οι σειρές φύτευσης της ελιάς θα πρέπει να εναλλάσσονται µε ακαλλιέργητο έδαφος (για την εγκατάσταση φυτείας βλέπε κεφάλαιο 5). Συστήνετε η χρησιµοποίηση ποικιλιών ανθεκτικών ή ανεκτικών σε ασθένειες και έντοµα. Όπου ο κίνδυνος προσβολής από τον δάκο (Bactrocera oleae) είναι υψηλός θα πρέπει να αποφεύγεται η κοινή ή ανάµεικτη καλλιέργεια ευαίσθητων και ανθεκτικών ποικιλιών ελιάς .Θα πρέπει να προτιµούνται φυτείες από καλά προσαρµοσµένες ποικιλίες στις τοπικές συνθήκες. Το φυτικό υλικό θα πρέπει να είναι υγιές και πιστοποιηµένο και απαλλαγµένο από ιούς. Όπου αυτό δεν είναι διαθέσιµο θα πρέπει να χρησιµοποιηθεί το υγιέστερο φυτικό υλικό το οποίο είναι διαθέσιµο. Συστήµατα καλλιέργειας µε υψηλή πυκνότητα φύτευσης (π.χ. 300 φυτά /εκτάριο) θα πρέπει να αποφεύγονται καθώς αυτά απαιτούν στις περισσότερες περιπτώσεις πρακτικές διαχείρισης εδάφους οι οποίες είναι σε αντίθεση µε τους σκοπούς της ολοκληρωµένης Παραγωγής (Ο.Π.) (π.χ. εφαρµογή ζιζανιοκτόνων σε όλη την έπιφάνεια). Συστήµατα εκπαίδευσης

Για την επιλογή συστηµάτων εκπαίδευσης οι περιφερειακές (τοπικές) οδηγίες πρέπει να προτείνουν ότι διευκολύνει τους ακόλουθους στόχους :

• Παραγωγή ελαιοκάρπου υψηλής ποιότητας • Μακροζωϊα ελαιοδέντρων • Βιολογική ποικιλότητα (βοτανική και ζωολογική) • Προστασία του εδάφους από την διάβρωση • Περιορισµός των ευνοϊκών συνθηκών για την ανάπτυξη εντόµων εχθρών και ασθενειών. • Μία περισσότερο αποτελεσµατική εφαρµογή των φυτοπροστατευτικών. • Περιορισµός της ποσότητας των φυτοπροστατευτικών τα οποία εφαρµόζονται. Ανάλυση και προετοιµασία του εδάφους πριν την φύτευση

Οι µετρήσεις θα πρέπει να αποτελούνται από :

• Η ανάλυση εδάφους : δοµή, pH,CaCO3, οργανική ουσία, µακροστοιχεία (τουλάχιστον P,K και Mg) και ιχνοστοιχεία (π.χ. βόριο)

• Η βασική λίπανση µε οργανικά ή/και ανόργανα συστατικά είναι απαραίτητη • Η βελτίωση του εδάφους εάν είναι απαραίτητη (π.χ. αποστράγγιση, αύξηση του

ποσοστού της οργανικής ουσίας όπου είναι κάτω 1% χωρις άρδευση και κάτω από 2% στην περίπτωση όπου έχουµε άρδευση).

• Πλήρης εξάλειψη των πηγών µόλυνσης από µύκητες ειδικά από το Verticillium dahliae.Θα πρέπει να ελεχθεί η απουσία αυτού του µύκητα.Θα πρέπει να αποφευχθεί η φύτευση στην περίπτωση όπου η προηγούµενη καλλιέργεια ήταν ξενιστής του Verticillium.

• Εξάλειψη των προβληµάτων από τα πολυετή ζιζάνια.

Η µεγάλης κλίµακας βελτίωση (π.χ. εσκαφές και συµπληρώσεις εδάφους ) θα πρέπει να εξεταστεί µε προσοχή όσον αφορά την επίδραση της στο περιβάλλον και της καταστροφής της τοπογραφικής ποικιλότητας καθώς και των οικολογικά προστατευµένων περιοχών.

Η χηµική απολύµανση του εδάφους δεν επιτρέπεται.

50

5. Θρέψη και ∆ιαχείριση Εδάφους Η δοµή, το βάθος, η γονιµότητα, η πανίδα και η µικροχλωρίδα πρέπει να διατηρηθούν και τα θρεπτικά στοιχεία και τα οργανικά υλικά πρέπει να ανακυκλώνονται όπου είναι δυνατόν. Περιορισµένες ποσότητες από λιπάσµατα σε συνδυασµό µε την παραγωγή υψηλής ποιότητας ελιάς, την υγεία των φυτών και τα αποθέµατα στο έδαφος ανοργάνων και οργανικών θρεπτικών στοιχείων µπορεί να χρησιµοποιηθούν µόνο εάν η χηµική ανάλυση του εδάφους ή του φυτικού υλικού δείξει ότι η χρησιµοποίηση τους είναι δικαιολογηµένη. Η µόλυνση των υπόγειων υδάτων µε λιπάσµατα, ειδικά αζωτούχων, πρέπει να αποφευχθεί.

Όποτε πρέπει να εφαρµοστούν λιπάσµατα µετά την φύτευση, πρέπει να γίνεται ανάλυση εδάφους και φυτού σε µία κανονική βάση ώστε να καθορίζονται οι απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία και λιπάσµατα. Περιφερειακές (τοπικές) ή εθνικές οδηγίες πρέπει να περιγράφουν καθαρά τις µεθόδους µε τις οποίες καθορίζονται οι απαιτήσεις, περιλαµβάνοντας διαδικασίες δειγµατοληψίας και ανάλυσης καθώς και κανόνες για τη λήψη των αποφάσεων . Τέτοιες διαδικασίες και κανόνες πρέπει να βασίζονται σε αυτές που έχουν καθιερωθεί από τα επίσηµα περιφερειακά (τοπικά) ιδρύµατα έρευνας και πειραµατισµού και τις υπηρεσίες συµβούλων. Η χρήση της οργανικής κοπριάς θα πρέπει να ενθαρυνθεί σε αντικατάσταση των ανόργανων υλικών.

Το µέγιστο επιτρεπόµενο χορηγούµενο άζωτο (εκφρασµένο σε κιλά αζώτου/ εκτάριο/ έτος και ανά τόνο συγκοµιζόµενων ελιών ανά εκτάριο – συνολικά και ανά εφαρµογή, π.χ. µέγιστο 50 κιλά/ εκτάριο για κάθε φορά) και η περίοδος εφαρµογής (π.χ. όταν το έδαφος είναι κορεσµένο από την βροχή) πρέπει να καθορτιστούν στις οδηγίες. Συνιστάται σε εγκαταστηµένους ελαιώνες το µέγιστο ποσό αζώτου να είναι ορισµένο στα 15 κιλά αζώτου (ανά εκτάριο και χρόνο) ανά τόνο συγκοµιζόµενων ελιών. Σε κάθε περίπτωση η αναµενόµενη παραγωγή πρέπει να υπολογιστεί ειδικά στην περίπτωση της εναλλασσόµενης παραγωγής (παρενιαυτοφορίας).

Το συνολικό ποσό του διαθέσιµου αζώτου στα οργανικά λιπάσµατα πρέπει να υπολογιστεί για µία περίοδο τρίων χρόνων. Οι καλλιεργητές της Ολοκληρωµένης Παραγωγής (Ο.Π.) θα πρέπει να παρακινηθούν να ελαττώσουν το ποσό του Νιτρικού Αζώτου όσο το δυνατό ώστε να ελαχιστοποιήσουµε την απορροή. Η υπερβολική χρήση αζώτου µπορεί να αυξήσει την ζηµιά από εχθρούς και ασθένειες. Για να αποφύγουµε την ρύπανση των επιφανειακών νερών

µια ικανοποιητική ουδέτερη ζώνη θα πρέπει να λαµβάνεται υποψιν κυρίως για τις εφαρµογές αζώτου.

Οι χρησιµοποιούµενες ποσότητες Καλίου και Φωσφόρου τα οποία υποδεικνύονται µετά από ανάλυση εδάφους ή/και φυτού δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα ποσά τα οποία υποδεικνύονται από τις περιφερειακές οδηγίες, εκτός από τα οργανικά λιπάσµατα χρησιµοποιούµενα κάθε δεύτερο ή τρίτο χρόνο. Να ληφθεί υπόψη επίσης ο ανταγωνισµός Κ-ΜgΟ λιπαίνοντας µε MgO στην κατάλληλη ποσότητα, όταν είναι απαραίτητο.

Η χρησιµοποίηση ιχνοστοιχείων πρέπει να δικαιολογείται µε ανάλυση φύλλων. ∆εν επιτρέπεται η χρησιµοποίηση λιπασµάτων ή κοπριάς µολυσµένων µε τοξικές ουσίες

ή µε περιβαλλοντικά επικίνδυνες όπως βαριά µέταλλα ή παθογενείς µικροοργανισµούς. Ο σκοπός της εγκατάστασης ζωνών µε φυτά κάλυψης (cover plants) είναι, να αποφύγουµε την εδαφική διάβρωση και συµπίεση χωρίς ζηµιά στην απόδοση και στη ποιότητα, να διατηρηθεί και να αυξηθεί η ποικιλότητα των φυτικών ειδών στους ελαιώνες, να αυξηθεί η οικολογική σταθερότητα και να ελαχιστοποιηθεί η χρήση ζιζανιοκτόνων. Η εφαρµογή ζιζανιοκτόνων σε όλη την επιφάνεια, δεν επιτρέπεται.

51

Συνιστάται έντονα η κάλυψη του εδάφους µε φυτά κατά την διάρκεια του χειµώνα τουλάχιστον στις ζώνες µε εξαίρεση σε ξηρές περιοχές όπου ο η πράσινη κάλυψη µπορει να δηµιουργήσει προβλήµατα στην διήθηση του νερού.

Σε περιοχές µε µεγάλη βροχόπτωση και σε αρκετούς τύπους εδαφών συνιστάται η διατήρηση ενός µόνιµου ή προσωρινού χλωροτάπητα κατά την διάρκεια της περιόδου αναπτύξεως.

Γενικά η χρήση του αυλακωτήρα πρέπει να αντικαταστήσει ή ελαττώσει το όργωµα του εδάφους

Για να αποφύγουµε την διάβρωση του εδάφους από τον άνεµο η κλασική συχνή διαχείριση του εδάφους πρέπει να αντικατασταθεί µε την ελάχιστη επιφανειακή καλλιέργεια (10-15 εκ.) µε άροτρο ή καλλιεργητή εφαρµοζόµενα µόνο εάν είναι απολύτως απαραίτητα. Αυτή η καλλιέργεια θα πρέπει να µπορεί να συνδιαστεί µε την χρησιµοποίηση διασυστηµατικών ζιζανιοκτόνων χαµηλής σταθερότητας (persistence).

Στην περίπτωση της προετοιµασίας του εδάφους κάτω από την κόµη για να διευκολύνει τη συγκοµιδή, επιτρέπεται η χρησιµοποίηση ζιζανιοκτόνων µε υπολείµµατα µέτριας σταθερότητας αλλά η εφαρµογή τους πρέπει να περιορίζεται µέχρι νωρίς το φθινόπωρο ώστε να αποφύγουµε υπολείµµατα στον πεσµένο ελαιόκαρπο.

Μεταφυτρωτικές εφαρµογές ζιζανιοκτόνων επιτρέπονται σε κάθε περίπτωση µόνο µετά την συγκοµιδή.

6. Άρδευση Η άρδευση πρέπει να εφαρµόζεται σύµφωνα µε τις ανάγκες και µε τον καλύτερο τρόπο ώστε να αποφύγουµε τις απώλειες νερού (π.χ. µικροάρδευση ). Υπερβολική εδαφική υγρασία ίσως προκαλέσει απόπλυση των θρεπτικών στοιχείων και υπάρχουν κίνδυνοι προσβολών από εχθρούς και ασθένειες . Η υπερβολική χρησιµοποίηση αρδευτικού νερού είναι σπατάλη. Στους ελαιώνες όπου εφαρµόζεται άρδευση, ο εφοδιασµός µε νερό πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες άρδευσης του φυτού κατά την διάρκεια των κρίσιµών σταδίων, π.χ. καρπόδεση και γρήγορη ανάπτυξη του καρπού. Η εποχιακή άρδευση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 250 mm. Αρδευτικό νερό ικανοποιητικής ποιότητας (αγωγιµότητα, περιεκτικότητα σε Cl) πρέπει να εφαρµόζεται σύµφωνα µε το έλλειµα εδαφικής υγρασίας και την υδατοϊκανότητα του εδάφους. Περιφερειακές (τοπικές) οδηγίες πρέπει να καθορίζουν τον µέγιστο όγκο νερού ο οποίος δεν µπορεί να ξεπεραστεί.

7. ∆ιαχείρηση κόµης Τα ελαιόδεντρα πρέπει να διαµορφώνονται κανονικά και να κλαδεύονται ώστε να πετύχουµε µία ισορροπία µεταξύ ανάπτυξης και κανονικής απόδοσης και να επιτρέπουν καλή διείσδυση φωτός και σταγονιδίων ψεκασµού (sprays). Aυστηρό κλάδεµα πρέπει να αποφεύγεται εκτός των περιπτώσεων ανανέωσης κόµης ή βαριάς προσβολής από Λεκάνιο (Saissetia oleae). Κατάλληλος αερισµός της κόµης είναι µια σπουδαία προστασία εναντίο ασθενειών ειδικά του Spilocaea oleaginum και κοκκοειδών. Μετά το κλάδεµα η επούλωση των µεγάλων πληγών πρέπει να βοηθηθεί µε ειδικές ουσίες (mastics) ώστε να αποφεύγονται προσβολές από τον Euzophera pinguis. H απολύµανση των εργαλείων κλαδέµατος είναι απαραίτητη ώστε να αποφευχθεί η διασπορά µολυσµάτων των ασθενειών (π.χ. Rseudomonas spp.). Συνιστάται η µηχανική καταστροφή των υλικών κλαδέµατος σαν εναλλακτική λύση του καψίµατος ώστε να αυξηθεί η οργανική ουσία στο έδαφος µε εξαίρεση την περίπτωση µόλυνσης από το

52

Verticillium dahlia. Σε κάθε περίπτωση αυτά τα υπολείµµατα πρέπει να αποµακρυνθούν ώστε να αποφύγουµε προβλήµατα από το Phloeotribes scarabeoides. 8. Ολοκληρωµένη Προστασία των Φυτών Η µοντέρνα προσέγγιση της Ολοκληρωµένης Προστασίας των Φυτών σε σχέση µε την αειφορική παραγωγή έχει περιγραφεί στο Τεχνικό Οδηγό ΙΙ.

Βασικά, όλα τα διαθέσιµα προληπτικά µέτρα (=έµµεση προστασία των φυτών) πρέπει να εφαρµοστούν πριν την χρησιµοποίηση άµεσων µέτρων αντιµετώπισης. Η απόφαση για την εφαρµογή των άµεσων µεθόδων αντιµετώπισης βασίζεται στο επίπεδο οικονοµικής ζηµιάς (επίπεδο ανοχής), εκτίµηση κινδύνου, και στις πληροφορίες που παρέχονται από επίσηµους Οργανισµούς προβλέψεων (προγνώσεων). Κάθε οργανισµός Ολοκληρωµένης Παραγωγής εργαζόµενος σύµφωνα µε τα κριτήρια του IOBC πρέπει να καθιερώσει µία περιορισµένη λίστα από σηµαντικούς εχθρούς και ασθένειες(κλειδιά) οι οποίοι απαιτούν µεθοδική προσοχή. Έµµεσα µέτρα προστασίας φυτών (= παρεµπόδιση) πρέπει να είναι καταγραµµένα στις οδηγίες και να ενθαρρύνονται οι καλλιεργητές να χρησιµοποιούν αυτά σε όλη τους την έκταση (π.χ. ανθεκτικές και ανεκτικές ποικιλίες, κατάλληλη επιλογή συστήµατος φύτευσης και εκπαίδευση όταν προγραµµατίζονται κανούργιες φυτείες, αποφυγεί του υπερβολικού αζώτου, κατάλληλη διαχείρηση κώµης ώστε να ελλατώσουµε την επίδραση εχθρών και ασθενειών, κάλυψη µε φυτά όπου αυτό είναι δυνατό ώστε να εµπλουτίσουµε την βιοποικιλότητα µέσα στους ελαιώνες στο επίπεδο της χλωρίδας και της πανίδας, προστασία και αύξηση των φυσικών εχθρών)

Τουλάχιστον δύο φυσικοί εχθροί κλειδιά (ένας από αυτούς συνήθως ο Crysoperla carnea, ο δεύτερος να αντιπροσωπεύει ένα σπουδαίο παρασιτοειδές ή αρπακτικό των εντόµων) πρέπει να καταγράφονται στις περιφερειακές (τοπικές) οδηγίες και η προστασία και ο πολλαπλασιασµός τους πρέπει να τονίζονται σαν αναγκαία. Όπου σπουδαίοι φυσικοί εχθροί είναι απόντες από τους ελαιώνες (π.χ. παρασιτοειδή των κοκκοειδών), αυτοί πρέπει να εισαχθούν, εάν είναι διαθέσιµοι και εφόσον η κατάσταση των εχθρών απαιτεί µέτρα αντιµετώπισης. Άµεσα µέτρα προστασίας των φυτών (= αντιµετώπιση): Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στίς φυσικές, καλλιεργητικές, βιολογικές και πολύ εξειδικευµένες µεθόδους για την αντιµετώπιση των εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων και πρέπει να ελαχιστοποιηθεί η χρησιµοποίηση αγροχηµικών. Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα πρέπει να χρησιµοποιηθούν όταν δικαιολογούνται και πρέπει να χρησιµοποιηθούν τα περισσότερο επιλεκτικά, λιγότερο τοξικά, και µε ελάχιστη υπολειµµατικότητα προϊόντα. Πρέπει να επιλεγεί η διαδικασία ελέγχου, η οποία είναι όσο το δυνατόν ασφαλής για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Συνιστάται η χρησιµοποίηση τοπικών εφαρµογών µε πρωτεϊνικό δόλωµα ανάµικτο µε εντοµοκτόνο εναντίoν του εντόµου Bactrocera oleae.Τα φεροµονικά δολώµατα µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως εναλλαγή των πρωτεϊνικών δολωµατων. Ελκυστικές παγίδες τροφής και φύλου εµποτισµένες µε εντοµοκτόνα αποτελούν µία ασφαλή µέθοδο για προσέλκυση και θανάτωση του δάκου.

Συνιστάται πολύ επίσης η χρησιµοποίηση του Bacillus thuringiensis εναντίον των εντόµων του Prays oleae και Margaronia unionalis όπου αυτό είναι αποτελεσµατικό. Καλλιεργητικές µέθοδοι συνιστώνται για την Pollinia pollini και συνιστώνται επίσης εντοµοφάγα έντοµα σε συνδυασµό µε καλλιεργητικές µεθόδους και για τα κοκκοειδή Saissetia oleae, Aspidiotus nerii κ.τ.λ.

53

Oι εθνικές και περιφερειακές (τοπικές) οδηγίες Ολοκληρωµένης Παραγωγής πρέπει να καθορίσουν ένα κατάλογο από επισήµως εγγεκριµµένα προϊόντα και διαδικασίες σύµφωνα µε τα κριτήρια αυτά. Αυτά τα προϊόντα πρέπει να διαχωριστούν ξεκάθαρα µεταξύ αυτών που µπορεί να χρησιµοποιηθούν χωρίς περιορισµούς στο πρόγραµµα Ολοκληρωµένης Παραγωγής (‘πράσινη λίστα’) και σ΄αυτά τα προϊόντα τα οποία µπορούν να χρησιµοποιηθούν µόνο µε καθαρά καθορισµένους περιορισµούς (κίτρινη λίστα) (βλέπε πιο κάτω). Εκτίµηση κινδύνου και παρακολούθηση Πρέπει να γίνεται κανονική παρακολούθηση και έλεγχος των πληθυσµών των εχθρών και ασθενειών. Πρέπει να χρησιµοποιούνται επιστηµονικά καθιερωµένες µέθοδοι εκτίµησης κατάλληλες για την περιφέρεια ή την τοποθεσία. Για κάθε εχθρό ή ασθένεια πρέπει να υπολογιστεί το κατά προσέγγιση επίπεδο προσβολής ή ο κίνδυνος ζηµιάς. Η απόφαση για το εάν η επέµβαση είναι απαραίτητη, πρέπει να βασίζεται σε επιστηµονικώς καθιερωµένα επίπεδα (ζηµιάς) και σε επίσηµες προβλέψεις για την ύπαρξη και τους κινδύνους από εχθρούς ή/και ασθένειες. Τα υπάρχοντα και επιβεβαιωµένα µοντέλα πρόβλεψης για ασθένειες πρέπει να χρησιµοποιούνται και προτείνεται η χρησιµοποίηση επαρκών συσκευών παρακολούθησης, από οµάδες παραγωγών. Επιλογή των εντοµοκτόνων Όπου η χρησιµοποίηση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι απαραίτητη, η επιλογή του προϊόντος πρέπει να είναι η λιγότερο επικίνδυνη στον άνθρωπο, στα ζώα και στο περιβάλλον και εφόσον ελέγχει αποτελεσµατικά τους εχθρούς, ασθένειες ή ζιζάνια.

Τα ακόλουθα κριτήρια πρέπει να ληφθούν υποψιν στη κατάταξη των φυτοπροστατευτικών σε κατηγορίες ‘επιτρεπόµενων’, ‘επιτρεπόµενων µε περιορισµούς’ και ‘µη επιτρεπόµενων’:

• Τοξικότητα στον άνθρωπο • Τοξικότητα στους σπουδαίους φυσικούς εχθρούς • Τοξικότητα στους άλλους φυσικούς οργανισµούς • Μόλυνση του υπόγειου και επιφανειακού νερού. • Ικανότητα να διεγείρει εχθρούς φυτών • Επιλεκτικότητα • Yπολειµµατικότητα και διαλυτότητα στο έδαφος • Ελλειπής πληροφορίες για το φυτοπροστατευτικό .

Με βάση αυτά τα κριτήρια καθιερώθηκε η ακόλουθη κατηγοριοποίηση ωρισµένων φυτοπροστατευτικών και οµάδων φυτοπροστατευτικών η οποία ίσως απαιτεί ανά διαστήµατα, αναπροσαρµογή, µε την ανάπτυξη νέων προϊόντων: Μη επιτρεπόµενα • Ψεκασµοί κάλυψης µε εντοµοκτόνα συνθετικών πυρεθρινών. Η χρησιµοποίηση

εντοµοκτόνων συνθετικών πυρεθρινών επιτρέπεται µόνο σε ελκυστικές παγίδες ή µε σύστηµα πρωτεϊνικού ή/και φεροµονικού δολώµατος.

• Τα τοξικά, αυτά που ρυπαίνουν το νερό ή ζιζανιοκτόνα που διατηρούνται στο νερό (e.g. Diquat και Paraquat).

54

Επιτρεπόµενα µε Περιορισµούς Οργανισµός Ολοκληρωµέµης Παραγωγής που χρησιµοποιεί τις κατευθύνσεις του IOBC πρέπει να αποδείξει ότι ή δεν είναι διαθέσιµοι άλλοι εναλλακτικοί τρόποι, οικολογικά ασφαλείς ή ότι ένα ενεργό συστατικό είναι απαραίτητο για τη διαχείρηση της ανθεκτικότητας. Οι οδηγίες πρέπει να καθορίζουν καθαρά τους περιορισµούς και τις επιτρεπόµενες ενδείξεις.

Παραδείγµατα: • Ευρέου φάσµατος οργανοφωσφορικά και καρβαµιδικά εντοµοκτόνα: ακρίβεια ένδειξης

και µέγιστος αριθµός εφαρµογών. • Μυκητοκτόνα µε υψηλό ενδεχόµενο ανάπτυξης ανθεκτικότητας • Χαλκός( οδηγίες πρέπει να καθορίζουν τη µέγιστη ποσότητα σε κιλά ανά εκτάριο και

χρόνο). • Υπολείµµατα ζιζανιοκτόνων µε dt90<7 µήνα: οι περιπτώσεις της χρήσεώς τους πρέπει να

είναι καθαρά καθορισµένες και να γίνει παρακολούθηση του κινδύνου ύπαρξης υπολειµµάτων στο λάδι.

Η ύπαρξη υπολειµµάτων φυτοπροστατευτικών στις ελιές κατά την συγκοµιδή καθώς και στο λάδι πρέπει να ελαχιστοποιηθεί περισσότερο µεγαλώνοντας το ασφαλές διάστηµα µέχρι την συγκοµιδή, λαµβάνοντας επίσης υπόψη τους κινδύνους της συγκέντρωσης.

Όπου δεν καθορίζονται ή δεν εφαρµόζονται επίσηµοι κανόνες, οι συσκευασίες των φυτοπροστατευτικών πρέπει να διευθετούνται και να συλλέγονται έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται ο κινδύνος για το περιβάλλον και την ασφάλεια. 9. Αποτελεσµατικοί και ασφαλείς µέθοδοι ψεκασµών Θα πρέπει να προτιµούνται εργαλεία ψεκασµού και συνθήκες ψεκασµού τέτοια που να ελαχιστοποιούν το κίνδυνο υγείας του χρήστη και τη ρύπανση από νέφος. Ψεκασµοί σε συνθήκες ανέµου δεν επιτρέπονται. Η επίδραση του ψεκασµού στο περιβάλλον µπορεί να ελαχιστοποιηθεί µε τον κατάλληλο υπολογισµό της ποσότητας του υλικού που χρειάζεται ανά εκτάριο εξαρτώµενη από το µέγεθος των ελαιοδένδρων. Τοπικές εφαρµογές µε πρωτεϊνη ή/και φεροµονών συνιστώνται έντονα εναντίον του δάκου. Οι ψεκαστήρες πρέπει να ρυθµίζονται ετησίως από τον παραγωγό και να συντηρούνται τουλάχιστον κάθε 4 χρόνια από αναγνωρισµένο συνεργείο . Όταν αγοράζονται καινούργοι ψεκαστήρες συνιστάται να γίνει επιλογή µοντέλων µε αυτόµατο εξοπλισµό στην ρύθµιση ροής καθώς επίσης χρήσιµα εργαλεία για να ελαττώσουµε τα υπολείµµατα και αποπλύµατα.

Εφαρµογές µε αεροπλάνα και ελικόπτερα δεν επιτρέπονται. Εξαιρέσεις µπορούν να γίνουν δεκτές όταν επίσηµες επιστηµονικές µελέτες αποδεικνύουν ότι δεν είναι διαθέσιµοι άλλοι τρόποι περισσότερο ασφαλείς από οικολογική άποψη. 10. Συγκοµιδή και ποιότητα ελιάς Για να έχουµε υψηλής ποιότητας ελιές πρέπει τοπικές /εθνικές οδηγίες να καθορίζουν τον ακριβή χρόνο συγκοµιδής.

Οι καρποί της ελιάς µπορούν να συγκοµιστούν µόνο κατευθείαν από το δένδρο ή µετά από τεχνιτή ή φυσική πτώση τους πάνω σε δίκτυ. Στην περίπτωση φυσικής πτώσης των ελιών πρέπει να συλλέγονται το µέγιστο διάστηµα κάθε εβδοµάδα. Ο ελαιόκαρπος που πίπτει στο έδαφος πρέπει να διαχειρίζεται ξεχωριστά και δεν µπορεί σε καµία περίπτωση να φέρει την ετικέτα της Ολοκληρωµένης Παραγωγής. Όταν εφαρµόζεται µηχανική συγκοµιδή πρέπει ο

55

ελαιόκαρπος να συγκοµίζεται µε ελαχιστοποίηση των τραυµατισµών πάνω στον καρπό. Το διάστηµα µεταξύ συγκοµιδής και άλεσης πρέπει να ελαχιστοποιηθεί και να αναφέρεται στις τοπικές οδηγίες. Τα δοχεία πρέπει να είναι στέρεα και ανοικτά (σάκοι δεν επιτρέπονται). Τα δοχεία πρέπει να αποθηκεύονται σε ξηρές και υγιεινές συνθήκες αποφευγώντας τελείως την παρουσία/επαφή µε υδρογονάνθρακες (π.χ. βενζίνη, κ.τ.λ.).Το µέγιστο διάστηµα που απαιτείται για όλα αυτά είναι τέσσερις (4) µέρες µε εξαίρεση για ειδικές συνθήκες οι οποίες πρέπει να να καθορίζονται και να δικαιολογούνται ακριβώς.

Ζηµιές στα δέντρα από την µηχανική συγκοµιδή µπορεί να δηµιουργήσουν ευνοϊκές συνθήκες για µολύνσεις από Pseudomonas: τοπικές οδηγίες πρέπει να να περιλαµβάνουν ειδικές συστάσεις γι’αυτό το θέµα. 11. ∆ιαδικασίες Ελέγχου και Σύνταξη Οδηγιών Οι τοπικοί Οργανισµοί Ολοκληρωµένης Παραγωγής οι οποίοι ζητούν την αποδοχή από την επιτροπή του ΙΟΒC ‘Oδηγίες και Yποστήριξη Ολοκληρωµένης Παραγωγής’ πρέπει να οργανώνουν και να λειτουργούν τους ελέγχους και το σύστηµα πιστοποίησης τους σύµφωνα µε τα κριτήρια που καθορίζονται στο Παράρτηµα 2 των Τεχνικών Οδηγιών Ι του ΙΟΒC (2η έκδοση 1999). Όσο αφορά την καθιέρωση ευέλικτων εθνικών και τοπικών οδηγιών αναφερόµαστε στις αντίστοιχες οδηγίες του Παραρτήµατος 1 των Τεχνικών Οδηγιών 1 (2η έκδοση). Βιβλιογραφία • IOBC 1998. Integrated Production in Europe: 20 years after the declaration of Ovrannaz.

IOBC/WPRS Bulletin 21 (1), 1998. • IOBC 1999. Integrated Production: Principles and Technical Guidelines. 2nd edition,

IOBC/WPRS Bulletin 22 (4), 1999.

56

Guidelines for Integrated Production of Olives IOBC/wprs Bull. 25(4), 2002

pp. 57-67

57

اآلفات ضد والمتكاملةالدولية للمكافحة الحيوية الجمعية

IOBC

المتكامل في زراعة الزيتونتعليمات توجيهية لإلنتاج

IIIتوجيهات تقنية 2002 األولىالطبعة

ادئ ذه ي المب ة تعط يةه الوثيق ايير و األساس ن المع ى م د األدن و الحاج الزيت أو إلسواء (ن لوضع نظام اإلنتاج المتكامل للزيتو وجيهاتالت نت

دة ون المائ ع , ) زيت ا لوض ارا تقني ون إط ن أن تك ة يمك ذه الوثيق وهة ايير منظم ب مع ة حس ة أو الوطني ات الجهوي هيل IOBCالتوجيه وتس

دان ات و البل ين الجه ا ب ة . تطابقه ذه الوثيق د ضمن ه ات , IIIويوج التعليما عدد الصادرة عن نفس المنظمة في م II و Iالتقنية الصادر )4( 22جلته .1999سنت

المتكامل في الزيتون وأهدافه اإلنتاج تعريف نظام -1

ة الجمعية المتكامل لإلنتاجفي إطار التعريف العام الدولية للمكافحة الحيوية د والمتكامل ات ض ر , IOBC اآلف اجيعتب ي اإلنت ل ف دمج أو المتكام المن

ودة اديا وذو ج ا اقتص ون إنتاج ة الزيت ام . عالي ذا النظ ي ه بقيةيعط األسرق اجلط ر اإلنت ة و األآث واد الكيماوي تعمال الم ن اس ل م ث يقل ا بحي أمان

.اإلنسانآثارها الجانبية وذلك قصد حماية البيئة و صحة :نتاج الزيتون إلىإلوعلى أساس هذا التعريف يهدف هذا النظام المتكامل

وم إلتشجيع وضع نموذج - ون يق اظ نتاج الزيت ة و الحف رام البيئ ى احت علب ك الجان ي ذل ا ف ة بم ذه الزراع ا ه وم به ي تق ائف الت م الوظ ى أه عل

.االجتماعي و الثقافي و الترفيهيا - ل نسبة من بقاي ة و بأق ضمان إنتاج دائم لزيتون صحي ذو جودة عالي

.المبيدات .حماية صحة المزارع عند استعماله للمواد الكيماوية الفالحية -

58

جيع - ون و تش اج الزيت اتين إنت ي بس وجي ف وع البيول ى التن اظ عل الحف .المناطق المجاورة لها

. و الطرق الطبيعية اإلجراءات الستعمال األسبقيةإعطاء - .الحفاظ على خصوبة التربة على المدى البعيد - . التقليل من تلوث الماء و التربة والجو -

ين واعين بأهمية البيئةي تكوين مزارعين مهن-2

ق اح تطبي ب نج اجيتطل ي اإلنت دريب المهن امج للت ع برن ل وض المتكامة اع و مواقف إيجابي اك اقتن المستمر في هذا المجال آما يجب أن يكون هن

. المعنيين من األهداف المرسومةىلدون اتين الزيت إدارة بس ائم ب زارع أو الق دربا في بالفعل يجب أن يكون الم م

ة حول آل مجاالت اإلنتاج المتكامل ل داريب محلي لزيتون وذلك بحضور تة حول . الموضوع املة وآافي زارع معلومات ش دى الم ويجب أن تكون ل

دد ايير المح ل والمع اج المتكام ام ا إلنت ية لنظ ادئ األساس داف و المب ةاألهة ى البيئ اظ عل ه قناعة شخصية بضرورة الحف ا ويكون لدي جهويا و وطني

ان حة اإلنس المة ص افة إ. وس ا باإلض ي تنظمه ة الت دورات التدريبي ى ال لل اج المتكام ة باإلنت ات المعني ات أو المؤسس راك , الجمعي ب إش يج

.المزارعين في االجتماعات الدورية لتحيين النظام أو لمراجعتهآما يجب انخراط المزارعين آأعضاء في الجمعيات أو المؤسسات المهنية

ا رف به ل و المعت اج المتكام ة باإلنت ل عضو ,المعني ين آ ة ب رم اتفاقي وتبوالجمعية بحيث تنص االتفاقية على االلتزامات للتي يحددها النظام التقني

. IOBCل

الحفاظ على بيئة بستان الزيتون-3

يعد الحفاظ على بيئة البستان من األهداف األساسية لإلنتاج المتكامل في بين النباتات و يجب العمل على خلق توازن في النظام البيئي. الزيتون

على األقل يجب , IOBCو طبقا لمعايير منظمة . الحيوانات و الحفاظ عليه من المساحة المزروعة دون مبيدات و ال أسمدة و يجب أن تدار %5ترك

آمنطقة للتوازن البيئي بدون مبيدات وال أسمدة آيماوية وهذا قصد التنوع

59

الزراعات الدائمة أو بالنسبة للمناطق التي تسيطر فيها. البيولوجيالمزارع ذات المساحات المحدودة أو األماآن التي تخصص فيها رسميا

في آل مزرعة %5يمكن أن ال تطبق ال , مناطق جماعية للتوازن البيئيهناك بعض اإلجراءات ذات أهمية بيئية مثل ترك جوانب . على حدا

جار و وضع حواجز من األح, تشمل على عدة أصناف من النباتات آما يجب أن تعطى أهمية . غيرها و ينصح بتنويع مكوناتها وبنيتها

ولهذا يجب أن . لألصناف األصلية واألحياء النافعة وتشجيع تطورهاتعطي التعليمات التوجيهية على الصعيد الجهوي أو الوطني لإلنتاج

لكل ةالمتكامل على األقل طريقتين لتشجيع التنوع البيولوجي و الئح .االختيارات الممكنة

إدارة التربة والغطاء األخضر للمزرعة في اإضافة إلى هذا تساهم إيجابي .التنويع البيولوجي

اختيار الموقع و الصنف ونظام الغرس بالنسبة ألغراس الزيتون -4 الجديدة

يجب أن يراعى اختيار الموقع والصنف , بالنسبة للبساتين الجديدة ئمة وذلك من أجل إنتاج جيد ودائم وبالتالي يمكن وطريقة الغرس المال

تحقيق نجاح اقتصادي باستعمال التقنيات األآثر أمانا وبأقل استعمال .للمواد الكيماوية

وذات ملوحة عالية وآذلك التي , يجب تفادي المناطق األآثر تعرضا للجليد في المناطق الباردة ينصح بتعريضها في. فيها مشكل تصريف المياه

ويجب تفادي غرس بساتين جديدة . االتجاه الجنوبي أو الجنوب الغربي ماعدا في المناطق ذات %25بالزيتون في المناطق التي يفوق انحدارها

. ذلكهمدرجات أو ما شابيجب أن يكون هناك , بالنسبة للمناطق األآثر تعرضا ألخطار التعرية

.ر مزروعة بتاتا تناوب في األراضي المغروسة بالزيتون وأراضي غييوصى باستعمال أصناف مقاومة أو متحملة لألمراض , بالنسبة لألصناف

oleaeالزيتونفي المناطق األآثر عرضة لإلصابة بذبابة . و الحشراتBactrocera وينصح , مزج األصناف الحساسة والمتحملة يجب تجنب

. لمحليةباختيار األصناف المالئمة والتي تتوافق مع الظروف البيئية ا

60

و ينصح بغرس شتالت الزيتون مصادق على خلوها من الفيروسات و . ينصح بغرس شجيرات ذات جودة صحية عالية, وفي حالة عدم توفرها

ألنها تتطلب )هكتار/ شجرة 300> مثال (يجب تفادي استعمال آثافة عالية .تقنيات في إدارة التربة تتناقض مع أهداف اإلنتاج المتكامل

لتدريببرامج ابالنسبة لبرامج التدريب يجب أن تكون تعليمات توجيهية محلية متفق عليها

:وتساعد على تحقيق األهداف التالية إنتاج زيتون ذو جودة عالية - تمديد عمر إنتاج أشجار الزيتون - تحقيق التنوع البيولوجي النباتي والحيواني - حماية التربة من التعرية - مالئمة لتطور األمراض و اآلفاتالتقليل من خلق الظروف ال - تحسين تقنيات استخدام المبيدات - التقليل من الكميات المستعملة من المبيدات -

تحليل متهيئ التربة قبل الغرس :اإلجراءات التي يجب اتخاذها

, نسبة المواد العضوية , ) (pHنسبة الحموض, قوامها: القيام بتحاليل التربةCaO3

.و باقي المواد الغذائية, المغنيزيوم ,البوتاس , الفوسفور أو المعدنية/ضرورة استخدام التسميد األساسي باألسمدة العضوية و

تحسين جودة التربة إذا آان ممكنا بتحسين تصريف المياه و إضافة مواد والمناطق المسقية , % 1عضوية في المناطق الغير مسقية ذات نسبة أقل من

. %2ذات نسبة أقل من لة آاملة لمصادر العدوى بالنسبة لألمراض خصوصا المرض الذي إزا

يجب التأآد من خلو التربة من هذا . Verticillium dahliaeيسببه الفطر .الفطر وتجنب المناطق التي آانت تزرع فيها زراعات عائلة للمرض

.إزالة األعشاب الضارة الدائمةيجب مراعاة , لك وفي أي عملية لتحسين األرض مثل الحفر وغير ذ

.تأثيرها على البيئة و المناطق الخاصة بالتنويع البيولوجي .ويمنع استعمال أي مادة آيماوية لتعقيم التربة

61

تغذية و إدارة التربة-5

يجب الحفاظ ما أمكن على بنية و عمق و خصوبة التربة وآل المكونات استنادا إلى تحاليل و يتم تحديد آميات األسمدة المستخدمة. الحية فيها

ويجب تجنب تلوث المياه . التربة و أجزاء النبات التي تبرر إضافتها . الجوفية باألسمدة خاصة النيترات

يجب أن تجرى التحاليل , إذا آان البد من استخدام األسمدة بعد الغرس وتنص . حسب قواعد محددة تطبق لتقييم االحتياجات من األسمدة

ية سواء منها الجهوية أو الوطنية على آيفية أخذ التعليمات التوجيه .العينات وآذا نظام التحاليل وآيفية أخذ القرار

وهذه اإلجراءات تحدد استنادا إلى تجارب و أبحاث تقوم بها المؤسسات .الجهوية الرسمية المختصة

.ويجب تشجيع استعمال األسمدة العضوية آبديل لألسمدة الكيماويةمات التوجيهية تحدد أعلى آمية مسموح باستخدامها من مادة وفي التعلي

السنة و حسب آمية الزيتون /الهكتار /Nالنيتروجين تقدر ب آيلو من المجني بالطن في الهكتار آذلك تحدد هذه التعليمات فترات استخدام

ينصح بأن ال تزيد هذه الكمية على , بالنسبة للبساتين المغروسة.األسمدةودائما . سنويا وفي آل طن من الزيتون المجنيN الهكتار منآيلو في 15

يجب األخذ بعين االعتبار آمية اإلنتاج المرتقب خصوصا في حالة .التناوب

يجب احتساب مجموع آمية النيتروجين على , بالنسبة لألسمدة العضوية, بالنسبة للمزارعين المطبقين لتعليمات اإلنتاج المتكامل. ثالث سنوات

واإلفراط من هذه . ب أن يقللوا من آمية النيتروجين المعدني ما أمكنيج . المادة يزيد من احتمال اإلصابة باألمراض و الحشرات

ويجب أن ال تفوق آمية الفوسفور و البوتاس المستخدمة حسب تحاليل ماعدا . الكميات المحددة في التعليمات الجهوية, التربة و األجزاء النبات

. األسمدة العضوية المستخدمة آل سنتين أو ثالث سنواتفيما يخص وذلك باستعمال K-MgOويجب األخذ بعين االعتبار ظاهرة التضاد بين

. MgOالكمية الضرورية من

62

و تحدد التحاليل الورقية الكميات الضرورية من المعادن األخرى أو micronutrients .

اد السامة أو التي لها تأثير سلبي وال يسمح باستخدام األسمدة الملوثة بالمو .على البيئة مثل المعادن الثقيلة أو الميكروبات المسببة لألمراض

: بغطاء نباتي في المزرعةةومن األهداف المتوخاة من ترك ممرات مغطاالحفاظ على عدة أنواع من النباتات و المساعدة , التقليل من تعرية التربة

. ك التقليل من استخدام المبيداتعلى االستقرار البيئي وآذل . ة مبيدات األعشاب في آل المنطقميمنع تعميم استخدا

وينصح بترك غطاء أخضر من النباتات خالل فترة الشتاء على األقل في الممرات باستثناء المناطق الجافة حيث يمكن أن يؤدي هذا اإلجراء إلى

.نقص في المياه تساقطات مطرية آافية وذات نوعية مالئمة بالنسبة للمناطق التي تعرف

. ينصح بترك غطاء نباتي خالل فترة النمو, للتربة يمكن تعويض الحرث المتكرر , للتقليل من التعرية الناتجة عن الرياح

و هذا الحرث يمكن إدماجه مع . سم بواسطة مشط15-10بحرث سطحي .استخدام مبيدات األعشاب الضارة

يمكن تنقية محيط األشجار من األعشاب , جنيمن أجل التحضير للباستخدام مبيدات األعشاب ذات ديمومة متوسطة ولتفادي تلوث الثمار

.يحدد استعمالها فقط في أوائل الخريف, ببقايا هذه المبيداتةالمتساقط . يسمح باستعمال مبيدات ضد األعشاب بعد إنباتها, بعد الجني

السقي -6

ب الحاجة وباستعمال أحسن طريقة للري لتفادي يجب سقي األشجار حستؤدي الرطوبة المفرطة في التربة إلى . ) مثل السقي بالتنقيط(ضياع الماء

و يعتبر . تسرب المواد المغذية واحتمال أآثر لإلصابة باألمراض واآلفاتبالنسبة للمناطق المسقية . ضياعا للماءنالسقي المفرط في بساتين الزيتو

قى األشجار في الفترات الحرجة من تطورها آمرحلة اإلثمار ويجب أن تسويجب إضافة القدر الكافي من الماء ذو الجودة الكافية حسب الحاجة أي .

ويجب أن تحدد . حسب النقص الحاصل و نسبة تخزينه في التربة . أعلى مقدار من الماء التي ال يمكن تجاوزه, التعليمات الجهوية

63

إدارة األشجار -7

يجب تقليم أشجار الزيتون بانتظام و ذلك لخلق توازن بين نمو الشجرة وهذه العملية تساعد على تسرب أشعة الشمس , واستمرارية اإلنتاج

ويجب تجنب التقليم الحاد . والتوزيع الجيد للمواد الكيماوية عند الرشبر تعت, أو تجديد األشجار Saissetia oleaeباستثناء في حالة اإلصابة ب

Spilocaeaخصوصاتهوية الشجرة من اإلجراءات الوقائية ضد األمراض

oleaginum يجب تغطية الجروح , بعد عملية التقليم . والحشرات القشريةويجب تنظيف و تعقيم . Euzophera pinguis لمنع أضرار masticsبمادة

أدوات التقليم لمنع انتشار بعض األمراض مثلPseudomonas spp . ويمكن استخدام أجزاء التقليم إذا آانت سليمة بعد

, Verticilliumفي حالة اإلصابة بمرض . تفتيتها ميكانيكيا آمادة عضوية . Phloeotribus scarabaeoides يجب إزالة بقايا التقليم لتفادي مشاآل

المكافحة المتكاملة -8

افحة المتكاملة تم هناك طريقة عصرية لتطبيق المك, في إطار إنتاج دائم -4الملحق - IOBC أعدتها IIإدراجها في الوثيقة التقنية

يجب تطبيقها قبل )وقاية غير مباشرة (في األول آل اإلجراءات الوقائية يجب أن يرتكز على حد الحرج ةوقرار المعالج. اللجوء إلى المكافحة

األضرار على تقييم ,)مستوي اإلصابة التي يمكن تحمله(–االقتصادي .وآذلك على المعلومات التي تعطيها محطات اإلنذار المبكر الرسمية

بحصر , IOBCحسب معايير , وتقوم آل مؤسسة مختصة باإلنتاج المتكامل .لالئحة األمراض واآلفات التي يجب أخذها بعين االعتبار

اإلجراءات الوقائيةتوجيهية وتشجيع يجب وضع الئحة لإلجراءات الوقائية ضمن التعليمات ال

, أصناف مقاومة و متحملة (المزارع على تطبيقها وتوسيع انتشارها تجنب اإلفراط , اختيار الموقع و التقنيات المالئمة عند غرس بساتين جديدة

ترك غطاء أخضر , إدارة مالئمة لنمو األشجار, في مادة النيتروجين )لحيوية الحفاظ على األعداء ا, لتشجيع التنوع البيولوجي

64

على األقل يجب اختيار اثنين من األعداء الحيوية واحد يمكن أن يكون والثاني يمثل أهم الحشرات المتطفلة وتحدد Chrysoperla carnea المفترس

ويجب الحفاظ عليها وتشجيع . التعليمات التوجيهية الجهوية نوعيتهادخال أعداء يجب إ, تكاثرها و عند انعدام وجودها في بساتين الزيتون

.حيوية مالئمة ضد اآلفات التي تتطلب معالجات مستمرة اإلجراءات المباشرة للمكافحة

يجب أن تعطى األسبقية للطرق الطبيعية والزراعية والبيولوجية والطرق ويجب . المختصة جدا لمكافحة األمراض والحشرات واألعشاب الضارة

. تستعمل إال عند الضرورة التقليل من استعمال المبيدات الكيماوية والوفي هذه الحالة يجب اختيار المادة األقل سمية واألآثر انتقائية وأمانا

والتعليمات التوجيهية سواء منها الجهوية والوطنية .لصحة اإلنسان والبيئةوهذه . يجب أن تشمل الئحة محددة للمبيدات المرخصة و التقنيات المالئمة

مبيدات يمكن استعمالها في إطار اإلنتاج المبيدات يجب تقسيمها إلى والئحة بالمبيدات التي يمكن ] الخضراء ةالالئح[المتكامل بال قيد

وينصح ] الالئحة الصفراء [ استعمالها في إطار شروط محددة مسبقا باستعمال طعم بروتيني جاذب ممزوج بالمبيد الحشري وذلك لالستخدام

ن استعمال طعم فيروموني آبديل الموضعي ضد ذبابة الزيتون آما يمكوتعتبر المصائد الغذائية والفيرومونية الممزوجة . للطعم البروتيني

وينصح آذلك . بالمبيدات من الطرق األآثر أمانا لمكافحة ذبابة الزيتون Margaronia و Prays oleaeضد Bacillus thuringiensisباستعمال

unionalis . و ضد الحشرات القشرية مثل Saissetia oleaeو Aspidiotus

nerii ينصح باستعمال الطرق الزراعية باإلضافة إلى الحشرات النافعة. تقييم الضرر و مراقبة تطور اآلفات واألمراض

وتطبق . يجب مراقبة تطور اآلفات و األمراض وتسجيل آل المعلوماتتوى آما يجب تقييم مس. طرق علمية للمراقبة تالئم الجهة أو المنطقة

اإلصابة لكل آفة وأخذ القرار بالتدخل أو المعالجة استنادا إلى الحد الحرج .االقتصادي والمعلومات الصادرة عن محطات التنبؤ عن بعد

65

: اختيار المبيدات المالئمةعند الضرورة يجب اختيار المبيدات األقل سمية و األقل ضررا بصحة

وتأخذ بعين االعتبار . اآلفة المستهدفةاإلنسان والبيئة و األآثر فعالية على عدة معايير لتصنيف المبيدات منها المبيدات المسموح باستعمالها والمبيدات الممكن استخدامها في إطار شروط معينة وآذلك المبيدات الغير

:مسموح باستعمالها بناء على السمية على اإلنسان - السمية على الحشرات النافعة - الطبيعية األخرىالسمية علي األحياء - تلوث المياه الجوفية والسطحية - التأثير على تطور اآلفات األخرى - انتخاب المبيد - ديمومة المبيد وقدرة ذوبانه في الزيوت -

:يتم تقسيم المبيدات أو أنواع من المبيدات إلى, استنادا إلى هذه المعايير

الغير مسموح بهاويسمح pyrethroids مية لعائلةالرش الكامل بالمبيدات الحشرية المنت -

جاذبة مع طعم بروتيني أو فيروموني دفقط باستخدامها ضمن مصا ئمبيدات األعشاب ذات ديمومة عالية و التي تلوث المياه مثل -

Paraquat, Diquate

مسموح بها بشروط محددةيجب أن تنص التعليمات التوجيهية على الشروط و االستعماالت المسموح

بها organophosphorésو carbamates بالنسبة للمبيدات الحشرية ل -: أمثلة

يجب تحديد مجال استخدامها وآذا عدد الرشاة المسموح بها المبيدات ذات قابلية عالية لظهور أجناس من الحشرات أو األمراض -

مقاومة لها في التعليمات التوجيهية يجب تحديد الكمية المسموح: مادة النحاس -

. سنة/ هكتار/ بها ب الكيلو

66

يجب تحديد ظروف , أقل من سبعة أشهرdt90مبيدات األعشاب ذات - .استعمالها ومراقبة بقاياها في زيت الزيتون

يمكن إطالة فترة , ولتقليل نسبة بقايا المبيدات في الزيتون عند الجنييز األمان بين الرش األخير و الجني و األخذ بعين االعتبار نسبة ترآ

.المادة الفعالة في المبيداتويجب حفظ و استعمال المبيدات في إطار أساليب تقلل من خطورتها على

.البيئة

االستعمال اآلمن و الفعال لتقنيات الرش -9

يجب اختيار الطرق . بالنسبة ألدوات الرش و ظروف استخدام المبيدات , بيدات أثناء الرياح برش المحوال يسم. األآثر أمانا علي صحة المستخدم

آما يجب تقدير آميات المبيد الضرورية في الهكتار حسب حجم األشجار .وينصح بقوة الرش الموضعي ضد الذبابة

بالنسبة لآلليات الرش يجب معايرتها سنويا من طرف المزارع ويمكن االستعانة بفنيين مختصين و معترف بهم آل أربع سنوات على األقل لهذا

.الغرض استخدام المبيدات بواسطة الطائرة إال إذا أظهرت األبحاث الرسمية يمنع

.عدم وجود بدائل أخرى أآثر أمانا

الجني وجودة الزيتون -10

تحدد التعليمات التوجيهية الجهوية أو , للحصول على إنتاج ذو جودة عاليةوعملية جني ثمار الزيتون تتم بالجني . الوطنية الوقت المالئم للجني

باشر من الشجرة أو باستعمال مواد اصطناعية أو طبيعية إلسقاط الم .الثمار

و . يجب جمعها أسبوعيا على األقل, في حالة السقوط الطبيعي للثمارالثمار المتساقطة على األرض يجب إدارتها على حدا وال يمكن أن تعتبر

.في إطار اإلنتاج المتكاملدي إلحاق الضرر بالثمار وينصح يجب تفا, عند استعمال الجني الميكانيكي

.بأقل فترة بين الجني وعصر الزيتون

67

أيام إال في ظروف خاصة 4على العموم يجب أن ال تفوق هذه الفترة .تكون مبررة وتحددها التعليمات التوجيهية بكل وضوح

حيجب أن تكون صلبة ومفتوحة و ال يسم, بالنسبة لحاويات الثمار تخزين الثمار في أماآن جافة وفي ظروف ويجب , باستخدام األآياس

. Hydrocarburesصحية وبعيدة عن بعض المواد مثل و Pseudomonasوالجني الميكانيكي يمكن أن يساعد على اإلصابة ب

.التعليمات الجهوية يجب أن تضيف نصائح خاصة في هذا المجال

مراقبة اإلجراءات و األنظمة-11

المتكامل بعملية المراقبة واعتماد جمعنية باإلنتايجب أن تقوم المؤسسات ال من 2البساتين المخصصة لإلنتاج المتكامل للزيتون في إطار الملحق

ولوضع تعليمات توجيهية . 1999 الطبعة الثانية IOBC ل Iالوثيقة التقنية I بالوثيقة التقنية 1جهوية أو وطنية يمكن الرجوع إلى النصائح في الملحق

.