gurmiq swci swcw vicwru] - shiromani gurdwara parbandhak...
TRANSCRIPT
gurmiq pRkwS 3 dsMbr 2017
< siqgur pRswid]
gurmiq swcI swcw vIcwru]
(Drm pRcwr kmytI dw mwisk-p`qr)
m`Gr-poh, sMmq nwnkSwhI 549 dsMbr 2017
mu`K sMpwdk sMpwdk
ismrjIq isMG sqivMdr isMG PUlpur
Approved for School libraries by the Director of Public Instructions PunjabVide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958
ijld 61 AMk 9
cMdw Byjx dw pqwsk`qr Secretary
Drm pRcwr kmytI Dharam Parchar Committee
(SRomxI gu: pR: kmytI) (S.G.P.C.)sRI AMimRqsr-143006 Sri Amritsar-143006
> >
Pon : 0183-2553956-59 AYks 304 PYks : 0183-2553919
website : www.sgpc.nete-mail :[email protected],
fwk rwhIN ‘gurmiq pRkwS’ nw pujx bwry auprokq Pon nMbr imlw ky
ieMcwrj gurmiq pRkwS nwl AYks: 303 ’qy sMprk kro jI[
(dyS) (ivdyS)
pRqI kwpI ` 5
swlwnw ` 50
pMj swl ` 250
lweI& ` 500
swlwnw ` 1250
pMj swl ` 5000
lweI& ` 10000
cMdw
gurmiq pRkwS 4 dsMbr 2017
gurbwxI ivcwr 5
sMpwdkI 6
v`fy swihbzwidAW dI Shwdq -pRo. ikrpwl isMG bfUMgr 8
dsmyS ipqw sRI gurU goibMd isMG jI dw Adu`qI jIvn -ig. suirMdr isMG inmwxw 16
ijqu boilAY piq pweIAY -fw. rUp isMG 21
srihMd Sihr Aqy swkw srihMd ieiqhwisk jwxkwrI -s. ismrjIq isMG 26
Coty swihbzwidAW dI Adu`qI Shwdq . . . -fw. ieMdrjIq isMG vwsU 37
isK rihq mrXwdw dw AiDAwqimk qy smwijk pRsMg -bIbI irjbn kOr 40
sYlUlr jylH AMfymwn: pMjwb dy suqMqrqw sMgrwmI -fw.prmvIr isMG 49
BweI vIr isMG dI sMpwdn klw -fw. Drm isMG 62
ptnw swihb Aqy Awly-duAwly dy izilHAW ivc vsdy isK -s. jgmohn isMG 69
. . . mu`dkI dI lVweI -s. hrBjn isMG 76
dwsqwn-ey-dsqwr -s. AmndIp isMG 84
gwgr ’c swgr-- 81 -fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI 88
dsm ipqw sI Dwr pRkwS Awey . . . (kivqw) -fw. rmndIp isMG dIp 91
Bu`lxI neIN kurbwnI . . . (kivqw) -s. blivMdr isMG ‘gMBIr’ 92
Awqm h`iqAw nhIN, pMjwbI jUJ ky mrdy ny (kivqw) -s. blbIr isMG bylI 93
^brnwmw 94
Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr srgrmIAW 97
qqkrw
gurmiq pRkwS 5 dsMbr 2017
gurbwxI ivcwr:
. . . giq pwvau miq dyho
poiK quKwru pVY vxu iqRxu rsu soKY]
Awvq kI nwhI min qin vsih muKy]
min qin riv rihAw jgjIvnu gur sbdI rMgu mwxI]
AMfj jyrj syqj auqBuj Git Git joiq smwxI]
drsnu dyhu dieAwpiq dwqy giq pwvau miq dyho]
nwnk rMig rvY ris rsIAw hir isau pRIiq snyho] (pMnw 1109)
pd ArQ:- poiK- poh (dy mhIny) ivc[ quKwru- k`kr, korw[ rsu- nmI[
soKY- sukw dyNdw hY[ vsih- qUM v`sdw[ muKy- muiK, muK ivc[ jg jIvnu-
jgq dw jIvn, jgq dw Awsrw[ mwxI- mwxY, mwxdw hY[ AMfj- AMfy qoN
pYdw hox vwly[ auqBuj- DrqI iv`coN au~gx vwly[ giq- au~cI Awqmk
AvsQw[ rMgI- ipAwr ivc[ rsIAw- pyRmI[ snyho- ipAwr[
ArQ:- poh dy mhIny ivc k`kr pYNdw hY, auh vx nUM Gwh ƒ (hryk Gwh-bUt
dy) rs nUM sukw dyNdw hY (pRBU dI Xwd BulwieAW ijs mnu`K dy AMdr korwpn zor
pWdw hY, auh aus dy jIvn iv`coN pyRm-rs sukw dyNdw hY)[ hy pRBU! qUM Aw ky myry
mn ivc myry qn ivc myry mUMh ivc ikauN nhIN v`sdw? (qW ik myrw jIvn ru`Kw
nw ho jwey)[
ijs jIv dy mn ivc qn ivc swry jgq dw Awsrw pRBU Aw v`sdw hY,
auh gurU dy Sbd ivc juV ky pRBU dy imlwp dw AnMd mwxdw hY[ aus nUM cOhW
KwxIAW dy jIvW ivc hryk Gt ivc pRBU dI hI joq smweI id`sdI hY[
hy idAwl dwqwr! mYnUM Awpxw drsn idE, mYnUM (cMgI) Akl idE,
(ijs krky) mYN au~cI Awqmk AvsQw hwsl kr skW (qy quhwnUM hr QW vyK
skW)[
hy nwnk! ijs mnu`K dI pRIq, ijs dw ipAwr prmwqmw nwl bx jWdw
hY, auh pyRmI pRBU dy ipAwr ivc (juV ky) aus dy gux AwnMd nwl Xwd krdw hY[
Bwv:- prmwqmw dI Xwd BulwieAW mnuK dy AMdr korw-pn zor pw lYNdw hY, auh
korw-pn aus dy jIvn ivcoN pyRm-rs sukw dyNdw hY[ prmwqmw dI isPiq-swlwh
hI mnuK dy AMdr au~cI Awqmk AvsQw pYdw krdI hY qy kwiem rKdI hY[
gurmiq pRkwS 6 dsMbr 2017
AwE! Awpxy b`icAW ƒ swihbzwidAW dy vwrsbxwaux leI au~dmSIl hoeIey
SwnWm`qy is`K ieiqhws AMdr dsMbr dw mhInw zbr, zulm, AinAW
Aqy A`iqAwcwr i^lwP h`k-s`c inAW dI Kwqr jUJidAW gurU swihb,
gurU-prvwr Aqy guris`KW duAwrw id`qIAW lwswnI ShwdqW nUM Awpxy AMdr
smoeI bYTw hY[ jwlm hukmrwnW duAwrw lqwVI jw rhI mzlUm prjw nUM
aunHW dy mOilk AiDkwr idvwaux Aqy inAW vwly DrmI rwj dI sQwpnw
krn ih`q srbMsdwnI sRI gurU goibMd isMG jI ny Awpxw pUrw jIvn Aqy
srbMs mnu`Kqw dy Bly leI inCwvr kr id`qw[ gurU jI ny Kwlsw pMQ dI
isrjxw smyN ie`ko bwty iv`coN swirAW nUM KMfy dI pwhul Ckw ky sdIAW qoN
dyS AMdr c`lI Aw rhI jwq-pwq dI vMf nUM pUrI qrHW Kqm kr id`qw[ gurU
jI ny Kwlsy nUM pMj kkwrI rihq dy DwrnI bxw ky sMpUrn mnu`K swijAw
qy smyN dIAW pRcilq Dwrimk BrWqIAW Aqy ibprvwdI rIqW qoN lokweI
nUM mukq krw ky inroeI jIvn-jwc d`sI[ ieh sB muZlIAw hkUmq Aqy
phwVI ihMdU rwijAW nUM kdwic`q pRvwn nw hoieAw[ aunHW gurU swihb ivru`D
sWJw sMGrS CyVI r`iKAw[ lMmw smW aunHW nwl jMg krn auprMq AKIr
gurU swihb ƒ sRI AnMdpur swihb dw iklHw KwlI krnw ipAw[ sRI
AnMdpur swihb dw iklHw C`fx qoN kuJ hI idnW dy bwAd v`fy swihbzwdy:
swihbzwdw AjIq isMG qy swihbzwdw juJwr isMG Aqy bhuq swry ipAwry
guris`K cmkOr dI jMg ivc vYrI dlW nwl jUJidAW ShId ho gey[ Coty
swihbzwdy: swihbzwdw jorwvr isMG Aqy swihbzwdw Piqh isMG ƒ
srhMd ivKy nIhW ivc icx ky ShId kIqw igAw Aqy mwqw gujrI jI TMfy
burj ivc ShIdI pw gey[ Coty swihbzwidAW dI Shwdq aumr dy qkwzy
nwl bw-kmwl Aqy byimswl hY[ CotI-CotI aumr hovy Aqy A`goN vYrIAW dI
Ssqr-b`D SwhI POj qrHW-qrHW dy lwlc, frwvy Awid hr pRkwr dw hIlw
vrq ky Q`k jwvy pr hONsly bulMd rihx, AijhI dlyrI ip`Cy dsmyS ipqw
duAwrw bKSy AMimRq dI SkqI, mwqw jIqo jI Aqy dwdI mW, mwqw gujrI
sMpwdkI...
gurmiq pRkwS 7 dsMbr 2017
jI dI is`iKAw Aqy dwdw, sRI gurU qyg bhwdr jI dI sIsu dIAw pr
isrru n dIAw vwlI pRyrnw kMm kr rhI sI[ gurU jI dy ienHW lwfly
swihbzwidAW ny ieh swbq kr ivKwieAw ik izMdgI ivc vfy kIrqImwn
sQwipq krn leI lMmI aumr dI nhIN blik v`fy jzby Aqy idRVH ierwdy
dI loV huMdI hY[
gurU swihbwn dw AwdrS Aijhy inroey mnu`K Aqy smwj dI isrjxw
krnw sI ij`Qy hryk nUM Awpxy Drm Anuswr Awpxy Dwrimk sMskwr krn
dI suqMqrqw hovy[ iksy au~pr jbrI Awpxw Drm nw QoipAw jwvy[ Awpxy
s`iBAwcwr Anuswr pihrwvw pihnx Aqy AwpxI bolI bolx dI AzwdI
hovy[ dyS dy AwriQk swDn Xogqw Anuswr sB leI brwbr hox[ iksy
grIb-gurby dw h`k nw mwirAw jwvy[ hryk kMm inAW dI ksv`tI ’qy
prK ky kIqw jwvy Awid, ienHW sB g`lW ƒ Aml ivc ilAwaux dI Kwqr
gurU swihbwn ny gurbwxI rwhIN pRcwr kIqw[ jdoN-jdoN ienHW AsUlW,
mwnvI h`kW dw Gwx hoieAw audoN loV pYx ’qy Ssqr-b`D sMGrS vI krnw
ipAw[ ies sMGrS ivc gurU swihbwn, gurU-prvwr, b`icAW-bzurgW Aqy
byAMq is`KW dIAW ShwdqW hoeIAW[ h`k-s`c leI jUJidAW id`qIAW
kurbwnIAW dy lhU iB`jy ieiqhws ƒ pVH-sux ky hryk guris`K ƒ Awpxy
puriKAW au~pr mwx mihsUs huMdw hY[ pr Asl ivc ieh mwx qW hI
smiJAw jw skdw hY jykr ienHW ShwdqW dy mMqv ƒ A`j AsIN Awpxy
AmlI jIvn ivc idRVH kr skIey[ swnUM Awpxy-Awpxy b`icAW ƒswihbzwidAW dIAW ShIdIAW dIAW bwqW Awp suxwauxIAW pYxgIAW[b`icAW nUM in`qnymI bxw ky gurbwxI dy ArQW ƒ smJwauxw pvygw Aqy v`fy-v`fyirAW dIAW audwhrnW aunHW A`gy pyS krnIAW pYxgIAW[ bygwnIAWBwSwvW dw moh C`f ky sB qoN pihlW AwpxI BwSw dw igAwn, Awpxy ivrsydw igAwn dyxw Aiq zrUrI bxwauxw pvygw[ jykr AsIN swry inScw krky Awpxy PrzW ƒ smJ ky ies mwrg ’qy c`lx dw pRx kr leIey, qW swfwsmwj A`j vI KuShwlI dI mMzlW ƒ CUh skdw hY[ ies leI swnUM Awpxyb`icAW nUM swihbzwidAW dy vwrs bxwaux leI au~dmSIl hoxw pvygw, qWhIN swfIAW Awaux vwlIAW pIVIAW swfy lwswnI ieiqhws, SwnWm`qI kOmIivrwsq Aqy swfI inAwrI hoNd hsqI nUM brkrwr r`K skxgIAW
gurmiq pRkwS 8 dsMbr 2017
v`fy swihbzwidAW dI Shwdq
-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr*
sRI gurU goibMd isMG jI dy cwry swihbzwidAW dI ShIdI dI idl-kMbwaU, invyklI, lwimswl Aqy ieiqhwisk Gtnw hY[ ies Gtnw ƒpUrI qrHW smJx leI Bwrq dy aus qoN ipCly ieiqhws qQw smyN dyDwrimk, AwriQk, smwijk Aqy rwjnIiqk hwlwq bwry jwxnw aupXogIhovygw[ sMKyp ivc ieh smJx dI loV hY ik iksy smyN ieh dyS “sonydI icVI” sI[ ividAw dw gVH, siBAqw dw pMGUVw, rwjnIiqk qOr’qy blvwn vjoN jwixAw jWdw sI[ ieh dyS, BwrqI smwj dI kIqIgeI jwq-vMf, vrx-vMf, AwSrm-vMf, Dwrimk ktVqw, CUq-Cwq,aUc-nIc Awid kwrn lIro-lIr ho igAw[ ies dy nwl hI ie`QoN dy dysIirAwsqI rwijAW dy AYS-pRsqI, lut-kut, AwpsI vYr-ivroD, AwriQkkwxI vMf ny bldI au~qy qyl pwaux dw kMm kIqw[ nqIjy vjoN dyS AMdrFyr swrIAW kmIAW-kmzorIAW Aw geIAW[ dyS Awpxy Drm, gYrq,AxK Aqy srh`dW dI r`iKAw krn qoN Asmr`Q ho igAw[ hwlwq AYsybx gey ik hzrq muhMmd swihb dy 632 eI. ivc v&wq (mOq) qoN 80swl bwAd 712 eI. ivc APgwinsqwn dw 18 swl dw CokrwmuhMmd-ibn-kwsm 200 GoV svwr lY ky dyS au~qy hmlwvr ho kyAwieAw Aqy swry dyS ƒ lut Aqy kut ky vwps clw igAw[ ies qoN v`fIqRwsdI iksy dyS dI hor kI ho skdI hY? ienHW A&gwnI hmilAW dw dOrjwrI irhw Aqy AMq 1192 eI. ivc dyS ies nvIN auBrI ‘muZlSkqI’ dw Zulwm ho igAw[ Awpxw Drm, dyS Aqy smwijk qwxw-bwxw bcwaux dI QW ie`QoN dy rjvwiVAW Aqy dyS dy lokW ny ZulwmI ƒhI kbUl kr ilAw[ Drm qbdIlI SurU ho geI[ AMqir pUjw pVihkqybw sMjmu qurkw BweI] dw bolbwlw ho igAw[ BwrqI irAwsqIrwijAW, Dwrimk k`tVvwdI SkqIAW Aqy muZl rwjkI SkqI dyzulmW hyT BwrqI ikrqI jmwq qrwh-qrwh kr rhI sI[ aunHW pwsnw hI gurU sI, nw hI Drm sI, nw hI koeI SkqI sI Aqy nw hI aunHWdI AgvweI krn vwlw koeI smr`Q Aqy Xog rwjnIiqk nyqw sI[hwlwq ie`QoN qk inGr gey ik ijnHW rwijAW ny dyS dI jwn-mwl Aqy
*pRDwn, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr swihb[
gurmiq pRkwS 9 dsMbr 2017
srh`dW Aqy Drm dI rwKI krnI sI, aunHW ny Coty-Coty vkqI lwBW ih`qZulwmI hI kbUl kr leI[ rwjpUq rwjw mwn ishuM ny AwpxI BYx joDwbweI dw folw hI bwdSwh Akbr dy hvwly kr idqw[ Awp aus dydrbwr ivc AihlkwrI pRwpq kr leI[ Aijhy smyN 12vIN, 13vINAqy 14vIN sdI ivc pihlW ‘sUPI lihr’ qy ‘BgqI lihr’ ny lokW ƒjgwaux dw Xqn kIqw[ ies lihr ƒ pUrw bl qy srbp`KI AgvweIsRI gurU nwnk swihb jI dy rUp ivc hI imlI[ gurU jI dw isDWqinmwixAW ƒ mwx, inqwixAW ƒ qwx, inEitAW ƒ Et-Awsrw,AgvweI-hIx lokW ƒ imswlI AgvweI dyx, Drm-hIx kIqy gey lokWƒ Drm, AxK, gOrv, gYrq, mnu`KI brwbrI Aqy jwq-pwq qy CUq-Cwq rihq vwlw iblkul inrwlw Aqy kRWqIkwrI sI[ sRI gurU nwnkswihb jI ny Awpxy Awp ƒ dyS dI ikrqI Aqy AKOqI nIc jwq nwlhI KVw kIqw[ aunHW dy auQwn leI kRWqIkwrI Avwz bulMd kIqI[ iessrbp`KI kRWqI dw swr-AMS ieM\ kih skdy hW:-
-nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu]
nwnku iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs] (pMnw 15)
-ijn kI jwq AOr kul mWhIsrdwrI nih BeI kdWhI...[
ien hI ko srdwr bnwvoN
qbY guibMd isMG nwm sdwvoN] (pMQ pRkwS)sRI gurU nwnk swihb jI dw AKOqI nIc jwqW dy h`k ivc zordwr
Avwz auTwauxw, BweI mrdwnw jI ƒ Awpxw swQI bxwauxw, kQw qykIrqn ivc ibnw iksy jwq-pwq, Byd-Bwv dy Swml hox dI K`ulH sI[sRI gurU AMgd dyv jI v`loN sMgq-pMgq ivc ibnw iksy jwq-pwqivqkry dy Swml hox dI K`ulH Aqy sRI gurU Amrdws jI v`loN “pihlypMgq pwCy sMgq” dw isDWq idRVH krvwieAw[ sRI gurU rwmdws jI v`loNsuSoiBq kIqy sRI AMimRqsr srovr ivc ibnw iksy iBMn-Byd dy lokweIdy hr bsr ƒ ieSnwn dI K`ulH-sWJ sQwipq kIqI[ sRI gurU Arjn dyvjI vloN sMpwdq ‘Awid sRI gurU gRMQ swihb’ ivc ibnw iksy ivqkry dysMqW-BgqW Kws krky AKOqI nIc jwqW nwl sMbMiDq Bgq swihbwn dIbwxI ƒ Swml kIqw[ sRI hirmMdr swihb, sRI drbwr swihb, sRIAMimRqsr swihb ivc hr iksy ƒ kIrqn srvx krn Aqy sMgq ivcjuVn dw h`k pRdwn kIqw[ ienHW kwrnW krky dysI rwjy, pujwrI vrg,
gurmiq pRkwS 10 dsMbr 2017
AKOqI au~c jwqIAW dy lok Aqy ieslwmI SkqI sB ie`k-ju`t ho kyivroD ivc ft gey[ ies qrHW ieh kRWqIkwrI lok-pKI lihr smyN dIrwjsI SkqI, k`tVpMQIAW, lokW dy hkW au~qy fwky mwrn, lu`t Aqy ku`tkrn vwilAW leI kwbl-ey-brdwSq nhIN sI[ ies leI dysIirAwsqI rwijAW, Dwrimk k`tVpMQIAW Aqy ieslwmI SkqI v`loNies nvIN roSnI, nvIN SkqI Aqy mukMml ienklwbI lihr ƒ Awpxyrsqy dw roVw mMn ilAw igAw[ ienHW swrIAW hI SkqIAW v`loN svY-ivroD hox dy bwvjUd iek-ju`t ho ky is`K lihr dw ft ky ivroD SurU hoigAw[ sRI gurU Arjn dyv jI Aqy sRI gurU qyg bhwdr swihb jI dIShIdI ƒ ies sMdrB ivc vyKx dI loV hY[ bwdSwh jhWgIr v`loN sRIgurU Arjn dyv jI ƒ ShId krn leI idqy PYsly ƒ jwiez TihrwauxleI jo quzk-ey-jhWgIrI ivc drj hY, auh ies qQ dI puStI krdwhY[
ijnHW ƒ Drm ipAwrw sI auh blhIx hox krky Drm dI riKAwkrnoN Asmr`Q sn[ kSmIrI bRwhmx pMfq ikrpw rwm dI AgvweIivc sRI gurU qyg bhwdr jI dy drbwr ivc PirAwdI bx ky phuMcy[ gurUswihb ny aunHW dI bWh PVI qy bwhyN ijnHW dI pkVIey isr dIjY bWhy nCoVIey dw kOqk mhwn blIdwn dy ky rcwieAw[ sRI gurU goibMd isMG jIies ShIdI bwry ieauN puStI krdy hoieAW PurmwauNdy hn: iqlku jMJUrwKw pRB qw kw] kIno bfo klU mih swkw]
sRI gurU nwnk swihb jI ny aus smyN dy Dwrimk, rwjnIiqk Aqysmwijk hwlwq bwry AwpxI bwxI ivc BrpUr jwxkwrI id`qI hY:
-kwdI kUVu boil mlu Kwie] bRwhmxu nwvY jIAw Gwie]jogI jugiq n jwxY AMDu] qIny EjwVy kw bMDu] (pMnw 662)
-rwjy sIh mukdm kuqy] jwie jgwiein@ bYTy suqy]
cwkr nhdw pwiein@ Gwau] rqu ipqu kuiqho cit jwhu] (pMnw 1288)-KqRIAw q Drmu CoifAw mlyC BwiKAw ghI]
isRsit sB iek vrn hoeI Drm kI giq rhI] (pMnw 663)
-rwjy pwpu kmWvdy aultI vwV Kyq kau KweI[ . . .kwjI hoey irsvqI vFI lY kY hku gvweI[
iesqRI purKY dwim ihqu BwvY Awie ikQwaUN jweI[
vriqAw pwpu sBis jig mWhI[ (vwr 1:30)BwrqI jnqw ƒ Apmwnjnk izMdgI iv`coN kF ky iek nroAw,
gurmiq pRkwS 11 dsMbr 2017
sMquilq, mnu`KI-brwbrI, sWJIvwlqw, gYrq, gOrv Aqy AxK-BrpUrjIvn muh`eIAw krwaux ih`q gurU swihbwn ny iek srbp`KI kRWqI dwmu`F bMinHAw[ ies nvIN roSnI dy pRkwS nwl BwrqI smwj dy hr pihlUau~qy kwbz lokW ny ft ky ivroD SurU kr idqw[ ies qrHW ie`k tkrwAArMB ho igAw[ ies lMmy sMGrS dOrwn gurU-prvwrW, Axigxq isMGW-isMGxIAW Aqy BuJMgIAW ƒ qsIhy J`lxy pey[ jMglW ivc jIvn bqIqkrn leI mjbUr hoxw ipAw[ lwimswl ShIdIAW pw ky dyS dy Drm,gOrv, AxK, hoNd-hsqI ƒ bcwA ilAw[ ienHW lwimswl ShIdIAW ƒhr roz smu`cw is`K jgq Ardws ivc Xwd kr ky aunHW mhwn ShIdWƒ SrDw Aqy siqkwr Byt krdw hY[ iksy mShUr Swier ny TIk hIikhw hY:
nw khUM Ab kI nw khUM qb kI
Agr nw hoqy gurU goibMd isMG
suMnq hoqI sB kI[sRI gurU goibMd isMG jI dy cwry swihbzwidAW dI Shwdq dunIAw
dy ieiqhws ivc sB qoN v`D drdnwk Gtnw hY[ ieh idl ƒ kMbwA dyxvwlw Gor pwp Aqy iGnwauxy zulm dw swkw hY[ ieh Gtnw mnu`KIdirMdgI dw iGnwauxw ic`qr pyS krdI hY[ swihbzwidAW dy AMdr jUJmrn, idRVHqw Aqy is`KI isdk dI Bwvnw dy isKr ƒ pRgt krdI hY[8 poh 1761 ibkRmI ƒ gurU jI dy do v`fy swihbzwdy bwbw AjIq isMGjI Aqy bwbw juJwr isMG jI cmkOr dI jMg lVdy hoey ShId ho gey[13 poh 1761 ibkRmI ƒ do Coty swihbzwdy bwbw zorwvr isMG jI Aqybwbw Piqh isMG jI sUbw srihMd vloN ijaUNdy-jIA kMDW ivc icxvw kyAkih qsIhy dy ky ShId kr id`qy gey[ ies Shwdq dI mhwnqw bwry‘mYiQlI Srx gupq’ ny iliKAw hY:
ijs kul jwqI dyS ky b`cy, dy skqy hYN XON blIdwn[aus kw vrqmwn kuC BI ho, Biv`SX hY mhW mhwn[
gurmiq Anuswr AiDAwqimk AnMd dI pRwpqI leI mnu`K ƒAwpw imtwaux dI loV huMdI hY[ ieh mwrg ie`k mhwn sUrmgqI dwmwrg hY[ is`K Drm dI nINh r`Kx vwly pihly pwqSwh sRI gurU nwnkswihb jI ny isKI mwrg ’qy c`lx leI isr Byt krn dI Srq r`KIsI[ iesy lIh ’qy quridAW sRI gurU goibMd isMG jI ny 1699 eI. ƒKwlsy dI swjnw kIqI[ Kwlsw ie`k AwdrSk, sMpUrn Aqy suqMqr
gurmiq pRkwS 12 dsMbr 2017
mnu`K hY[ gurbwxI ivc ies ƒ sicAwr, gurmuK Aqy bRhm igAwnI,gurisK Aqy sMq-ispwhI ikhw igAw hY[ Kwlsw sdgux BrpUr inrwlIS^sIAq hY[ Kwlsw gurU ƒ qn, mn qy Dn sONp idMdw hY[ jbr-zulmdy twkry leI jUJ mrn qoN iJjkdw nhIN hY[ siqgurW dw ies mwrgdy pWDI leI isDWq ies pRkwr hY:
-jau qau pRym Kylx kw cwau] isru Dir qlI glI myrI Awau]
iequ mwrig pYru DrIjY] isru dIjY kwix n kIjY] (pMnw 1412)
-sIsu vFy kir bYsxu dIjY ivxu isr syv krIjY] (pMnw 558)-qnu mnu kwit kwit sBu ArpI ivic AgnI Awpu jlweI]
(pMnw 757)
-Aru isK hoN Awpny hI mn kO ieh lwlc hau gun qau aucroN]jb Awv kI AauD indwn bnY Aq hI rn mY qb jUJ mroN]
(cMfI cirqR)
pihlW phwVI rwjy Aqy muZl slqnq iek`Ty sRI gurU goibMd isMGjI nwl BMgwxI dy Xu`D ivc tkrwey iPr phwVI rwjy qy sUbw srihMd gurUjI dy ivruD ie`k-j`ut ho gey sn[ 1704 eI. ivc muZl Aqy phwVIrwijAW dIAW POjW ny sWJI kmwn hyT sRI AnMdpur swihb ƒ Gyrw pwilAw[ Gyrw lMmw hox ’qy duSmx vloN gurU jI nwl smJOqw kIqw igAw[smJOqy dI Srq ieh sI ik iek vwr gurU jI sRI AnMdpur swihb C`fdyx aunHW ƒ byrok jwx idqw jwvygw[ ies bwry ilKqI ksmW vI gurU jIƒ ByjIAW geIAW[ dInw kWgV qoN bwdSwh AOrMgzyb ƒ gurU jI v`loN Byjyz&rnwmy ivc kIqy izkr qoN ienHW q`QW dI puStI huMdI hY[ gurU jIAOrMgzyb ƒ ilKdy hn ik jykr aus ƒ loV mihsUs hovy qW auh aus ƒilKqI kIqy vwAdy, KwDIAW piv`qr kurwn SrIP dIAW ksmW Byjskdy hn:
qurw gr bbwXd kauil kurW[binzdy Sumw rw rswnm hmW[ (z&rnwmw)
gurU jI dy iklHw KwlI kr ky jwx ’qy duSmx ny swrIAW ksmW qoVky aunHW dw ip`Cw krnw SurU kr id`qw[ ieh DrmhIx rwj s`qw dw hInMgw nwc sI[ byeImwnI, vwiedw-i^lwPI, cMgyzI Aqy dirMdgI dwiGnwauxw kwrw sI[ kvI Alwmw iekbwl Aijhy hwlwq bwry ieauNilKdy hn:
jlwl-ey-pwqSwhI ho ik jmhUrI qmwSw ho[
gurmiq pRkwS 13 dsMbr 2017
zudw ho dIN sy isAwsq qo rih jwqI hY cMgyzI[
srsw ndI dy nyVy phuMcidAW gihgc lVweI hoeI, ijs dOrwndohW iDrW dw BwrI jwnI Aqy mwlI nukswn hoieAw[ iesy Gmswn dy Xu`DdOrwn siqgurW dw prvwr iqMn ih`isAW ivc vMifAw igAw Aqy Awpsivc iv`CV igAw[ gurU jI dy do Coty swihbzwdy qy mwqw gujrI jI vhIrqoN iek pwsy ƒ v`K ho gey[ mwqw suMdrI jI Aqy kuJ isMG hor pwsy ƒho gey[ dunIAw dy jMgW-Xu`DW dy ieiqhws ivc ieh ie`ko-ie`k GtnwhoeI jdoN mrd-ey-mYdwn, SihnSwh-ey-SihnSwh sRI gurU goibMd isMGjI pws ij`Qy jMg dw swz-E-smwn qIr, qyg, Fwl, brCw Aqy CvIAwid sn, au~Qy gurmiq sMgIq dy swz isrMdw Aqy isqwr Awid vI nwlsn[ 6 Aqy 7 poh dI rwq dw smW AMimRq vyly dw hoieAw[ duSmxW nyBwrI hmlw boilAw hoieAw sI, pwqSwh ny Awpxy vfy spu`qr bwbwAjIq isMG, BweI jIvn isMG (jYqw jI), BweI audy isMG ƒ hor isMGWsmyq hmlwvrW dw mukwblw krn dw hukm kIqw[ dUjy pwsy BweIdieAw isMG Awid ƒ AMimRq vylw scu nwau vifAweI vIcwru Anuswr‘Awsw kI vwr’ dw kIrqn krn leI ikhw[ Aijhw kwrj kyvl qykyvl dsmyS ipqw hI kr skdy sn, jdoN Aijhy Aiq ibKm, ^qryBrpUr hwlwq ivKy Aqy mYdwn-ey-jMg ivc auh Awpxw ‘Prz-ey-ielwhI’ nhIN Bu`ly[ dunIAw dy ieiqhws ivc ieh ie`ko-ie`k AlokwrIAqy invyklI Gtnw sI[ srsw ndI ivc BwrI hVH Aqy duSmxW dwzordwr hmlw ieauN jwpdw sI ijvyN dovyN iek dUjy nwl ies iGnwauxykwrnwmy ivc Swml ho gey hox[ BwvyN ies X`uD ivc sYNkVy hI mrjIvVyisMGW smyq BweI jIvn isMG (jYqw jI) Aqy BweI audy isMG ShId hogey, prMqU duSmx dy dMd Kty kr idqy[ ij`QoN gurU swihb dy kw&ly nwloNgurU-prvwr iv`CiVAw, aus sQwn au~qy gurduAwrw ‘prvwr ivCoVw’swihb suSoiBq hY, jo ieiqhws dI ies drdnwk Gtnw dI Xwd ƒsMBwly hoey hn[ auprMq srsw pwr kr ky gurU jI ny ie`k idn ropV dynyVy inhMg Kwn dI gVHI (kotlw inhMg Kwn) ivc ibqwieAw[ rwq ƒA`gy c`l pey, pr duSmx dIAW POjW ny vI ipCw krnw SurU kr id`qw[gurU jI ny cmkOr dI k`cI gVHI ivc dw^l ho ky morcw-bMdI kr leI[gurU jI dy nwl do v`fy swihbzwdy qy pMj ipAwirAW smyq cwlHI ku isMGsn[ duSmx dI ds l`K POj ny gVHI ƒ Gyrw pw ilAw[ swrw idn jMghuMdI rhI[ Swm qk gurU jI kol qkrIbn swrw golI is`kw ^qm ho
gurmiq pRkwS 14 dsMbr 2017
igAw[ hux isMGW ny gVHI qoN bwhr Aw ky lVnw SurU kr id`qw[ gurU jIny Awp vwro-vwrI swihbzwdw AjIq isMG jI Aqy swihbzwdw juJwrisMG jI ƒ pUry Ssqr sjw ky mYdwn-ey-jMg ivc ByijAw[ AMq v`fyjMgjU XoiDAW vwly jOhr ivKwauNidAW swQI isMGW dy nwl gurU jI dy dovyNv`fy swihbzwdy bVI sUrmgqI nwl gurU jI dy swhmxy mYdwn-ey-jMgivc jUJdy hoey ShId ho gey[ swihbzwdw AjIq isMG jI ny Ajy jvwnIivc pYr r`iKAw hI sI[ swihbzwdw juJwr isMG jI qW Ajy ikSorAvsQw ivc sn[ ierwk dyS dy Sihr krblw dy mYdwn ivc hsnhusYn dI ShIdI qoN ielwvw dunIAw dy ieiqhws ivc ies qrHW dI koeIhor imswl nhIN imldI[ siqgur jykr cwhuMdy qW Awpxy spuqrW ƒbcwaux leI Xqn kr skdy sn, prMqU aunHW ny Aijhw nhIN kIqw[dunIAwvI lok Awpxy in`jI svwrQW dI Kwqr swry AsUl, isDWq AqykOmI ih`qW ƒ vI kurbwn krn qoN nhIN iJ`jkdy[ Aijhy lokW ƒ ieiqhwsivc iGrxw dI nzr nwl hI vyiKAw jWdw hY[ gurU jI leI isMGW Aqyspu`qrW ivckwr koeI AMqr nhIN sI[ siqgurW v`loN mYdwn-ey-jMg ivcjUJidAW ShIdI pwaux leI kIqI iqAwrI Aqy rihMdy mh`qvpUrnpMQk kwrjW dI pUrqI ƒ mu`K r`KidAW pMj isMGW v`loN gurU rUp ho kysiqgurW ƒ gVHI C`f ky cly jwx leI ikhw igAw[ Kwlsy dw hukmmMnidAW jdoN gurU jI ny qwVI mwr ky muZlW ƒ vMgwr ky bwhr ƒ cwlypwey[
krblw dI jMg Aqy cmkOr dI jMg ivc ie`k v`fw AMqr sI[krblw dI jMg ivc dovyN POjW brwbr dIAW sn[ ies dy mukwbly ’qycmkOr dI jMg dunIAw dI sB qoN v`D AswvIN jMg sI[ ies jMg dwizkr kridAW sRI gurU goibMd isMG jI ny AOrMgzyb ƒ ilKy z&rnwmyivc iliKAw hY ik Bu`Ky-Bwxy cwlHI AwdmI kI kr skdy hn, jy aunHW ’qybySumwr lSkr Acwnk tu`t pvy:
gursnh ich kwry kun`d ichl nr[
ik dh lk brwXd bro by^br[ (z&rnwmw)
ies qrHW dIAW AswvINAW jMgW dIAW imswlW isK ieiqhws ivcsRI mukqsr swihb Aqy swrwgVHI dI jMg dIAW imldIAW hn, prbwkI kOmW dy ieiqhws ivc Swied nw dy brwbr hn[
mhwn ShIdW dw piv`qr KUn f`ulHx nwl cmkOr dI DrqI cmkOrswihb bx geI Aqy ie`Qy cmkOr swihb dI ieiqhwisk jMg dI Xwd
gurmiq pRkwS 15 dsMbr 2017
ivc gurduAwrw kqlgVH swihb, gurduAwrw kcI gVHI swihb, gurduAwrwdmdmw swihb, gurduAwrw qwVI swihb Aqy gurduAwrw rxjIqgVHswihb suSoiBq hY[ ies mhwn piv`qr ShIdI AsQwn au~qy hr swlis`K sMgqW joV-myly ’qy iek`qr ho ky aunHW mhwn ShIdW ƒ SrDw Aqysiqkwr Byt krdIAW hn[
Alw Xwr KW jogI qW dunIAw dy qIrQ AsQwnW nwloN swihbzwidAWdy ShIdI sQwnW ƒ Drm-Xwqrw leI au~cqm mMndw hY, ikauNikAijhI ShIdI dunIAw dy ieiqhws ivc nw qW pihlW kdI hoeI Aqy nwhI Biv`K ivc Aws hY[ jogI jI ieauN ilKdy hn:
bs eyk ihMd myN qIrQ hY XwqRw ky lIXy[
ktwey bwp ny b`cy jhW udw ky lIXy[swihbzwidAW dI lwimswl ShIdI ƒ Xwd kridAW jdoN AsIN
Awpxy Awly-duAwly v`l Jwq mwrdy hW Aqy isK kOm AMdr Aw cu`ky GorinGwr ƒ mihsUs krdy hW qW isr Srm nwl Juk jWdw hY[ kI AsINsocWgy ik AsIN ikDr ƒ jw rhy hW? siqgurU ny Awpxy lKq-ey-izgrswihbzwidAW ƒ ShId krvw ky Bwrq vwsIAW Aqy isK kOm ƒ izMdgIb^SI sI[ swihbzwidAW ny Awpxy sIs Byt kr ky Bwrq dw sIs,Drm, AxK, gOrv Aqy s`iBAwcwr ƒ bcwieAw; prMqU AsIN kOm ƒqbwhI v`l D`k ky AwpxI Aqy AwpxI AOlwd dy kUVy su`K-Arwm AqyvkqI Swn-E-SOkq leI q`qpr hW[ auh kOmW dunIAw dy qKqy qoN imtgeIAW, jo KudgrzI kwrn Awpxy Dwrimk isDWq, mhwn ivrwsq,ieiqhws Aqy ShIdW ƒ AxgOilAW kr ky AwpxIAW kUVIAW lwlswvWƒ pUrIAW krn ivc hI glqwn ho geIAW[ ies dy nwl hI pMQ-ivroDISkqIAW qrHW-qrHW dIAW swizSW Aqy mnGVq khwxIAW GV ky is`KisDWq, mhwn ivrwsq, SwnWm`qy ieiqhws Aqy mrXwdw ƒ s`t mwrnleI pUrI qrHW srgrm hn, jo ik Aiq ^qrnwk mslw hY[ swƒ ies^qry qoN swvDwn hox dI loV hY, vrnw srbnwS XkInI hY[
AwE! AsIN Awpxy mhwn isDWq Aqy ivrwsq dy shI vwirs bxndw Xqn krIey Aqy Apnw ibgwr ibrWnw sWFY dy isDWq au~qy pihrwdyeIey, swihbzwidAW dI Shwdq qoN syD lYNdy hoey ies kwrj ivc qnoN-mnoN Awpo-Awpxw Xogdwn pweIey qy Awpxw jnm skwrQw krIey Aqy
Awpxy dyS-kOm dy gOrv, AxK qy Swn ƒ au~cw krIey, roSn krIey[
gurmiq pRkwS 16 dsMbr 2017
dsmyS ipqw sRI gurU goibMd isMG jI dw AduqI jIvn
-ig. suirMdr isMG inmwxw*
m`D Xu`g Gor AMDkwrmeI sI[ hor keI burweIAW dy nwl-nwl ies
ivc AigAwnqw qy krm-kWf bhuq BwrU sI[ ies AMDkwrmeI Xu`g ’c
sRI gurU nwnk swihb s`c Drm dy sUrj bx ky ivcry Aqy ienklwbI
gurmiq ivcwrDwrw nUM Aml ivhwr ’c vI ilAWdw igAw[ sRI gurU nwnk
swihb jI duAwrw clwey gey nwnk inrml pMQ dI Kwlsw pMQ dy rUp ivc
sMpUrnqw krn vwly sRI gurU goibMd isMG jI dI lwswnI izMdgI AsloN
ivl`Kx pRiqBwvwn S^sIAq qy AnUTI dyx ’coN kuJ coxvyN AMS pwTkW nwl
sWJy krnw ies lyK dw pRXojn hY[
Awp jI dw pRkwS nOvyN gurU sRI gurU qyg bhwdr swihb jI dy Gr mwqw
gujrI jI dI ku`KoN poh sudI sqvIN 1723 ibkRmI (22 dsMbr, 1666 eI.)
nUM ptnw swihb (ibhwr) ivKy hoieAw[ ieh pRkwS hox sdkw hI is`K
sMgqW leI ieh ptnw swihb bx igAw[ ieh pRkwS gurU-prvwr hI
nhIN sgoN smUh is`K sMgq vwsqy vI iek Aiq KuSI BirAw SuB smwcwr
sI[ sB hI kMvl Pu`lW vWg iKV gey[
gRih ivKy bwl dy pRgt hox smyN ipqw sRI gurU qyg bhwdr swihb ies
AsQwn qoN kwPI dUr pRcwr ih`q ivcr rhy sn ij`Qy Awp jI nUM ieh SuB
smwcwr imilAw[ siqgurU jI ny Akwl purK dw Sukrwnw Adw kridAW
sMdySk nUM moVvW ilKqI Purmwn pRdwn kIqw[ ptnw swihb dI sMgq BwvyN
ik gur-prvwr dI syvw-sMBwl ’c pihlW hI l`gI hoeI sI prMqU gurU
swihb ny aus dy aulyK sihq bwl goibMd rwey dI sMBwl qy sur`iKAw dw
inrdyS ilKqI rUp ’c dy kr ky sMdySk is`K nUM ptnw swihb v`l ru^sq
kIqw[ loVINdy AwiSAW dI pUrqI mgroN gurU swihb Awp kwPI lMby smyN
mgroN hI spu`qr goibMd rwey nUM ptnw swihb Aw ky iml sky[
bwl goibMd rwey dy pRgt hox ’qy is`K sMgqW nUM hI nhIN sgoN dUsry
mqW-mqWqrW dy is`K sMgqW nwl myl-jol Aqy gurU jI dy srbsWJIvwlqw
dy imSn dy pRsMsk lokW nUM vI KuSI sI[ ieh KuSI pIr BIKx Swh v`loN
GuVwm (pMjwb) qoN lMmIAW vwtW k`t ky ptnw swihb phuMcx ’qy qIbr is`k
*muKI, AYvrgRIn swieMs AYNf sports skUl, A`cl swihb (cwhl klW) izlHw gurdwspur;mo. +9188727-35111
gurmiq pRkwS 17 dsMbr 2017
r`KidAW bwl nUM dyK ky inhwl hox vwlw ieiqhwisk pRsMg proK rUp ’c
ieh drswauNdw hY ik siqgurU sRI gurU qyg bhwdr swihb jI dyS kOm nUM
eykqw dy sUq ivc iprox dw, siqgurU nwnk swihb jI duAwrw ArMB kIqw
kwrj Awpxy guirAweI-kwl dOrwn kr rhy sn[ sRI gurU nwnk swihb ny
iek qrHW is`K mq dI nINh Awrwmdwiek igRhsqI jIvn dy su`K-Awrwm
qoN au~pr au~TidAW Aqy guzrwn ih`q cMgI-BlI srkwrI nOkrI dw ie`iCq
iqAwg kridAW nw ko ihMdU nw muslmwn dI Awvwz bulMd kridAW r`KI
sI[ sRI gurU qyg bhwdr swihb iesy kwrj Bwv ihMdU/muslmwn aus smyN
dy dyS ’c pRcilq do v`fy mqW dy mMnx vwilAW ivckwr peIAW dUrIAW dUr
kridAW inBw rhy sn[ ieh g`l vI aulyKXog hY ik Dwrimk AzwdI is`K
Drm dw iek Aijhw v`fw srokwr sI ijs vwsqy sRI gurU qyg bhwdr
swihb ny id`lI dy cWdnI cONk ivc Awpxy sIs dw blIdwn dy id`qw[ dUsrI
g`l vkq dy k`tV hTDrmI bwdSwh AOrMgzyb nUM k`tV hTDrmI nIqI ’qy
punr-ivcwr krn vwsqy gurU swihb ny p`kw PYslw Awpxy hoxhwr spUq
sRI goibMd rwey duAwrw kIqI pRyrnw dy m`dynzr hI ilAw sI[
mwqw gujrI jI, mwmw sRI ikRpwl cMd jI dy nwl-nwl bwl sRI goibMd
rwey jI dI bhuq hI lwf-ipAwr nwl pwlxw prvirS krn ’c dweIAW
mweI pyVI bweI, bIbI lwfo Aqy bIbI rUpI dw BrpUr ih`sw boldw hY[
ptnw swihb dI is`K Aqy hor DrmW nwl sMbMD r`Kx vwly, ptnw swihb
dy gurU-Gr nwl sWJ mihsUs krn vwly vsnIk iesqrI purSW dw vI
mh`qvpUrn Xogdwn ieiqhwisk sroq drswauNdy hn[ rwjw Pqh cMd Aqy
aus dI rwxI mYxI qW ijvyN bwl goibMd rwey nUM vyK-vyK ky hI jIauNdy sn[
rwxI mYxI bwl goibMd rwey qy aunHW nwl Kyfx vwly hmaumr b`icAW
nUM moh-Bwv ivc iB`j ky Coly-pUVIAW CkwauNdy rhy[ bwl sRI goibMd rwie
dI AgvweI ’c bwlW dI tolI lMmw smW AwauNdI rhI[ auh rwxI nUM ‘mW’
AwKdy[ rwxI AQwh KuSI mihsUsdI[ aus nUM ptnw swihb gMgw ndI dy
iknwry bwl goibMd rwey dI mnohr sUrq ’coN dIdwr dI Jlk iv`coN AsIm
rUhwnI AnMd-hulws hwsl hoieAw[ ptnw swihb dIAW glIAW-bzwrW
’coN lMGdIAW nvwbW dIAW SwhI svwrIAW nUM isr Jukwaux qoN byprvwhIAW
’c ienkwr kridAW bwl sRI goibMd rwey qy aunHW dy hmaumr bwl jn-
swDwrn nUM AxgOlx vwly swmMqvwdI bwdSwhI isstm nUM nkwrdy rhy[ sRI
goibMd rwey bIr rsI jMgI AiBAws nwl sMbMiDq KyfW Kyfdy rhy, ijs
duAwrw auh iek qrHW hkUmq nwl Biv`K ’c tkrwau hox dw rmzI pRgtwvw
gurmiq pRkwS 18 dsMbr 2017
krdy jwpdy[ mwmw ikRpwl cMd jI bwlW nUM ievyN kridAW vyK ky qs`lI
mihsUs krdy[ sRI goibMd rwey jI aunHW qoN Kyf ’c jyqU tolI nUM ienwm qy
SwbwS idMdy[ ies pRkwr sRI goibMd rwey jI nUM bw-kmwl XoDy qy sYnwpqI
bxwaux ’c mwmw jI dI pihl-kdmI qy h`lwSyrI Awpxw pRBwv r`KdI hY[
prMqU ieh vI goibMd rwey hI sn ijnHW ipqw gurU jI dw sRI AnMdpur swihb
Awaux dw hukm KuSI-KuSI isrm`Qy mMnidAW ptny swihb vwlw AnMd mMgl
nwl BrpUr jIvn iqAwg id`qw qy sRI AnMdpur swihb dy nvyN sQl qy
iblkul Al`g qrHW dy AQwh, imhnq ’qy isKlweI BrpUr jIvn nwl
pUrn ieksurqw ivkisq kr leI[
‘AnMdpur swihb’ nwm c`k nwnkI nUM dyx vwly vI sRI goibMd rwey hI
sn[ siqgurU sRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny iek AYsI jgHw KrId ky
ieh ngr Awpxy mwqw jI dy nwm ’qy vswauxw kIqw sI ijs bwry lokweI
dy mn-msqk ’c keI qrHW dy Brm pwey jWdy sn[ dUsrw, ies nUM iv`idAw
dy kyNdr vjoN ivkisq krn dI loV vI sI[ ie`Qy bwl goibMd rwey dI
iv`idAw qy SsqrW nUM clwaux ’c muhwrq ipqw gurU jI duAwrw bhuq hI
qzrbykwr mwhr ausqwdW dI dyK-ryK qy isKlweI hyT krvweI geI[
jdoN isKlweI dyx vwlw ausqwd Aqy isKlweI pwaux vwlw iSS donoN
Awpxy-Awpxy ih`sy dw Aml-E-krm au~cqm isKr vwlI aucweI, fUMGweI
qy ivAwpkqw au~pr jw ky inBwauNdy hn audoN hI Ascrj is`ty qy pRwpqIAW
swkwr ho skdIAW hn[ sRI goibMd rwey jI nUM BweI b`jr isMG Swhdrw ny
AnykW SsqrW nUM clwaux qy GoV-svwrI ’c inpuMnqw pRdwn krvweI[
SsqrW nUM clwaux qy GoV-svwrI ivc Awp lwswnI is`D hoey[ sRI gurU qyg
bhwdr swihb jI duAwrw nvivkisq iv`idAw dy kyNdr sRI AnMdpur
swihb ’c aunHW dy hoxhwr qy gRihx krn ’c AswDwrn smr`Qw r`Kx vwly
spu`qr sRI goibMd rwey jI ƒ ibRj BwSw, sMsikRq, ArbI, &wrsI Aqy
pMjwbI BwSwvW qy ienHW leI inSicq ilpIAW dw igAwn AiBAws pMifq
ikrpw rwm, munSI swihb cMd, BweI cOpw isMG, munSI pIr muhMmd kwzI
Aqy BweI hrjs rwie qy BweI kysr isMG ijhy guVHy hoey ivdvwn ausqwdW
duAwrw krvwieAw[ jdik gurbwxI dw igAwn ipqw siqgurU sRI gurU qyg
bhwdr swihb jI ny ^ud pRdwn kIqw[
sRI AnMdpur swihb ivKy kSmIr ’c zbrI Drm pirvrqn krwaux
dI Axie`iCq smyN dI muZl srkwr dI A`iqAwcwrI nIqI dy sqwey
bRwhmxW dI pukwr ’qy Awpxy hoxhwr spUq v`loN ipqw jI nUM ud duKIAW dI
gurmiq pRkwS 19 dsMbr 2017
bWh PVn leI pyRirq krn krky ipqw gurU jI ny ^ud id`lI jw ky Awpxy
iqMn coxvyN is`KW smyq Awpxw srIr kurbwn kr id`qw, qW sRI goibMd rwey
au~pr is`K lihr dI AgvweI krn dI izMmyvwrI AweI jo Awp jI ny
au~cqm bhugux sMpMn ikrdwr qy AswDwrn Xogqw nwl inBwauNidAW
hoieAW sRI AnMdpur swihb dI pwvn sr-zmIn ’qy pMj ipAwirAW nUM
AMimRq-pwn krvw ky Kwlsw pMQ dI isrjxw kIqI Aqy aunHW pMj ipAwirAW
pwsoN ^ud AMimRq dI dwq hwsl kr ky goibMd rwey qoN sRI gurU goibMd isMG
bxy[
sRI gurU goibMd isMG jI dy gRih ivKy cwr swihbzwdy: swihbzwdw
AjIq isMG, swihbzwdw juJwr isMG, swihbzwdw zorwvr isMG Aqy
swihbzwdw Piqh isMG dw jnm hoieAw, ijnHW ny AwpxIAW ShIdIAW dy
ky lwswnI bhwdrI qy idRVHqw dIAW au~cqm imswlW kwiem kIqIAW[
ijnHW dw iek v`Krw SwnWm`qw ieiqhws hY[
‘sRI AnMdpur swihb’ vDyry ihMdU phwVI rwijAW Aqy muZl hkUmq
dIAW A`KW ’c rVkx l`gw[ so ie`Qy Aqy Awly-duAwly dy v`K-v`K sQwnW
’qy Awpxy guirAweI kwl ’c sRI gurU goibMd isMG jI nUM ku`l 14 Xu`D ienHW
vYrIAW nwl lVny pey[ ienHW Xu`DW ’c gurU jI duAwrw mwnisk-Awqimk
qOr ’qy iqAwr kIqy is`KW ArQwq isMG-sUrimAW v`loN vYrIAW dy hmilAW
nUM ApUrx sUrmqweI, hONsly qy idRVHqw nwl roikAw igAw[ phwVI rwjy
Aqy v`K-v`K nwmI muZl sYnwpqI hr vwr mUMh dI KWdy rhy Aqy gurU swihb
qy aunHW dy swjy-invwjy isMG sUrmy Kwlsy it`fI dlW dy hmilAW swhvyN pUry
Awqm bl qy sUrmqweI nwl sIny qwx ky KVHdy hoey s`c dI ij`q drj
krwauNdy hry[ kuJ iek phwVI rwjy BwvyN auh Awty ’c lUx swmwn hI sn,
gurU swihb dy smrQk vI rhy prMqU vDyry aunHW nwl vYr-ivroD qy eIrKw
pwldy rhy qy AnykW vwr aunHW duAwrw gurU jI nwl kIqy pRx qy iekrwrnwmy
vI qoVy[ smyN dI muZl hkUmq dI bdnIAqI qy zulm-zbr dw koeI myc-
bMnw hI nhIN sI[ muZl subydwrW dw isry dw nkwrwqmk rol ieiqhws ’c
kwly A`KrW ’c iliKAw igAw hY ijnHW ’coN sB qoN v`D m`kwr srhMd dw
sUbydwr vjIr Kwn swibq hoieAw ijs ny jMgW-Xu`DW ’c mUMh dI Kwx mgroN
gurU jI qy aunHW dy Coty swihbzwidAW nUM srIirk p`KoN Kqm krn dI
bdnIAqI Dwr leI[ Coty swihbzwidAW ny aus dy snmuK ApUrx hONsly
qy Drm ’qy idRVqw sihq KVH ky AwpxIAW ijMdVIAW is`KI AsUlW, ipqw
sRI gurU goibMd isMG jI dy au~cqm ivAkiqqv Aqy dwdw sRI gurU qyg
gurmiq pRkwS 20 dsMbr 2017
bhwdr swihb jI dy Adu`qI blIdwn nUM snmu`K r`KidAW vwr ky Afol,
Aif`g DrmI spUq bx ky Adu`qI is`K ieiqhws ricAw[
jdoN smyN dI muZl hkUmq iksy vI qrHW gurU swihb nUM invw jW hrw
nw skI qW ieh Aiq hoCy hiQAwrW ’qy auqr AweI[ JUTIAW ksmW Kw ky
gurU jI nUM sRI AnMdpur swihb dw iklHw C`fx dy hwlwq bxwey, kIqy pRxW
nUM iC`ky ’qy tMg srsw ndI iknwry ndI pwr kridAW aunHW ’qy hmlw
kIqw[ gurU swihb qy aunHW dIAW Kwlsw POjW duAwrw liVAw igAw cmkOr
dw Xu`D sMswr dw AnoKw Xu`D hY ijs ivc gurU swihb dy cwlI isMGW ny l`KW
dI muZl POj nwl PsvIN lVweI lV ky, jUJidAW qy v`fI igxqI ’c
vYrIAW nUM Kqm kr ky ShIdIAW pweIAW[ gurU swihb ny pMj-pMj isMGW
jQy Byj ky sMswr dy byimswl Xu`DnIqk sYnwpqI hox dw sbUq id`qw qy ienHW
’coN pihly do jiQAW ’c vwro-vwrI Awpxy spu`qr swihbzwdw AjIq isMG
Aqy swihbzwdw juJwr isMG nUM Byj ky iek ivl`Kx imswl kwiem kIqI[
gurU swihb nUM ies dw pUrw-pUrw ielm sI ik AYsI siQqI ’c aunHW dy ienHW
spu`qrW ny vwps nhIN sI Aw skxw prMqU gurU swihb nUM aunHW dy isMG vI
qW spu`qrW vWg hI ipAwry sn[ cmkOr dy Xu`D ’c gurU swihb ud vI jUJ
ky ShId hox dI cwhq qy ierwdw r`Kdy sn, prMqU aunHW nUM pMj isMGW ny
hukmnwmw kr ky cmkOr dI gVHI C`f ky ibKry Kwlsy nUM muV sMgiTq krn
dw hukm jwrI kr id`qw sI[ gurU swihb ny ies kwrj nUM vI AwpxI
idRVHqw nwl srAMjwm id`qw[ gurU jI ny dmdmw swihb ivKy Awid sRI gurU
gMRQ swihb dI muV sMpwdnw kr ky nWdyV (sRI hzUr swihb) ivKy ies nUM
gurU dw drjw idMidAW is`KW nUM ‘Sbd gurU’ sRI gurU gMRQ swihb jI dy lV
lwieAw[ ies qoN pihlW aunHW ny bMdw bYrwgI nUM Kwlsw swj ky bwbw bMdw
isMG bhwdr bxw ky Kwlsy nUM kUV qwkqW nwl is`Jx dy pUrI qrHW smr`Q
bxw id`qw sI[ ies qrHW ieh AMiqm Aiq zrUrI jIvn audyS pUrw krn
mgroN gurU swihb 1708 eI. nUM joqI joq smw gey[
gurU swihb hor Axigxq guxW dy nwl-nwl Kud iek byh`d-kuSl
qy ApUrx smr`Qw vwly bwxIkwr vI hn[ AYsy gurU jI nUM Axigxq hI
ivSySxI sMigAwvW sihq Xwd kIqw jWdw hY[ Alh Xwr KW jogI dw
kQn hY:
krqwr kI sugMd hY, nwnk kI ksm hY
ijqnI BI ho goibMd kI qwrIP vuh km hY[
gurmiq pRkwS 21 dsMbr 2017
ijqu boilAY piq pweIAY
-fw. rUp isMG*
isrjxhwr dI isrjxw ivsmwdmeI hY[ smu`cI isrjxw ƒ
jwxnw auqnw hI muSkl hY ijqnw isrjxhwr ƒ! ivsmwdI isrjxw
iv`coN hI mwnv-jwqI pRBU dI srvoqm ikrq mMnI geI hY[ mwnv ƒ
‘DrqI dw isrdwr’ kih ky invwijAw igAw hY[ l`KW hI jUnW iv`coN
mwnv ƒ pRBU ny isrdwr hox dI vifAweI bKSI hY[ jo isrdwrI dy
Avsr ƒ lb-loB, haumYN-hMkwr qy sMswirk niSAW ivc glqwn kr
ky guAw lYNdw hY, auh jnm-mrn dy c`kr dw du`K shwrdw hY[ mwnv
jIvn Amolk hY, durl`B hY, jo bwr-bwr nhIN imldw qy jo mnu`K
jIvn-AwdrS dI pRwpqI leI jIvn Br XqnSIl rihMdw hY, auhI
pRBU-dr ’qy pRvwn cVHdw hY[ smwijk mwx-snmwn dw h`kdwr vI
Aijhw hI mnu`K bxdw hY[
mn`uKw srIr hI nhIN sgoN jykr ghu nwl dyiKAw jwvy qW ies dw
hryk AMg hI Amolk qy durlB nzr Awvygw[ iksy AMg dI kImq dw
Aihsws iksy AMghIx dI byvsI v`l q`k ky sihjy hI ho skdw hY[ ijs
mnu`K dy nYx joq qoN hIx hn, auh hr kImq ’qy A`KW dI roSnI pRwpq
krnI locdw hY[
ies qrHW hI mnu`K ƒ soc qy bol-SkqI prmwqmw ny bKiSS kIqI
hY[ bol-SkqI hI iek Aijhw mwiDAm hY ijs rwhIN hr ivAkqI
AwpxIAW AMdrUnI BwvnwvW ƒ pRgt krdw hY[ bol-SkqI hI AYsw
swDn hY ik jykr mnu`K cwhy qW imTVy bol bol ky s`jxqweI pRwpq kr
skdw hY qy jy cwhy qW gwlI-gloc dy bolW nwl s`jxW ƒ vI duSmx bxw
skdw hY[ pwvn gurbwxI mnu`K ƒ jIvn dy hr pihlU qoN AgvweI
b^iSS krdI hY[ AsIN ivcwr krnI hY ik gurbwxI swƒ bol-cwl
sMbMDI ikvyN syD pRdwn krdI hY?
bol dw ArQ hY, ‘bcn’, ‘Avwz’, ‘kQn’[ bolx qoN Bwv
*mu`K sk`qr, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr swihb[
gurmiq pRkwS 22 dsMbr 2017
hY: vwrqwlwp krnw, iksy ƒ kuJ kihxw, g`lbwq krnI Awid[ hr
mnu`K dI AwpxI hI bolx-SYlI hY ijs duAwrw auh Awpxy Awp ƒ
ivAkq krdw hY! ivdvwnW ny Avwz jW bolI ƒ cwr BwgW ivc vMifAw
hY[ ‘prw’, ‘pSMqI’, ‘mDXmw’ qy ‘bYKrI’[ ‘prw’ auh Avwz hY jo
Ajy mUlwDwr ivc hI hY qy mUlwDwr qoN au~T ky ihrdy ivc Awaux vwlI
Avwz ‘pSMqI’ khwauNdI hY, jo kMT ivc Aw geI auh ‘mDXmw’ Aqy
jo muK rwhIN aucwrI geI auh ‘bYKrI’ kihlwauNdI hY[ ienHW iv`coN bYKrI
mh`qvpUrn hY[ pihlIAW AvsQwvW ivc qW mnu`K dw Awpw bwhr pRgt
hI nhIN huMdw qy cOQI AvsQw ivc Awpw ‘bolx’ duAwrw pRgt ho jWdw
hY[ isAwixAW dw kQn hY ik qIr kmwnoN qy bol zubwnooN inkly vwps
nhIN AwauNdy[ gurbwxI Anuswr auhI bol pRvwn mMny gey hn ijnHW dy
bolx nwl smwj ivc mwx-snmwn qy pRBU-drbwr ivc FoeI pRwpq
huMdI hY[ iP`ky bol bolx vwlw hmySW hI KuAwr huMdw hY[ gurbwxI dw
pwvn Purmwn hY:
ijqu boilAY piq pweIAY so boilAw prvwxu]
iPkw boil ivgucxw suix mUrK mn Ajwx] (pMnw 15)
ies krky hryk mnuK ƒ Awpxy bol-bcnW ivc imTws qy inmrqw-
Bwv dy sdgux pYdw krny cwhIdy hn[ kTor qy kOVy bol bolx vwly
ivAkqI smwj ivc kdy vI ie`zq-mwx dy h`kdwr nhIN bxdy[ AsIN
rozwnw jIvn ivc dyKdy hW ik kOVy bol bolx vwilAW qoN swry hI kMnI
kqrwauNdy hn[ kOVy bol bolx vwly ivAkqI ƒ hr pwsy qoN iPtkwrW hI
pYNdIAW hn qy aus ƒ smwj ivc mUrK dy nwm nwl Xwd kIqw jWdw hY
qy auh keI vwr qW iP`ky bol bolx krky ju`qIAW dw vI BwgI bxdw hY[
gurU nwnk swihb jI dw pwvn hukm hY:
nwnk iPkY boilAY qnu mnu iPkw hoie]
iPko iPkw sdIAY iPky iPkI soie]
iPkw drgh stIAY muih Qukw iPky pwie]
iPkw mUrKu AwKIAY pwxw lhY sjwie] (pMnw 473)
Bgq SyK PrId jI vI mnuKqw dw mwrg-drSn krdy hoey &rmwauNdy
hn ik jy qYƒ pRIqm ipAwry pRBU nwl imlx dI is`k hY qW qYƒ iksy nwl
vI mwVw bol nhIN bolxw cwhIdw ikauNik hryk mnu`K dy AMdr aus pRIqm
gurmiq pRkwS 23 dsMbr 2017
ipAwry dI joq ivAwpk hY[ Purmwn hY:
sBnw mn mwixk Twhxu mUil mcWgvw[
jy qau iprIAw dI isk ihAwau n Twhy khI dw] (pMnw 1384)
im`TVy qy inmrqw Bry bol hI cMgy guxW dw q`qswr hY:
imTqu nIvI nwnkw gux cMigAweIAw qqu] (pMnw 470)
bol mnu`K dI Azwd hsqI dw vI pRgtwA krdy hn[ Zulwm mnu`K
dI bol-SkqI ^qm ho jWdI hY[ auh bolx dy AMg r`Kdw hoieAw vI
bolx qoN Asmr`Q hY, gUMgw hY[ Zulwm dy bol Awpxy nhIN huMdy[ auh jo
boldw hY AwpxI zmIr dI Avwz qoN nhIN boldw sgoN mwlk dy hukm ’qy
hI boldw hY[ Zulwm jykr zmIr qoN bolxw SurU kr dyvy qW auh bwgI
sdvwauNdw hY[ pr Azwd-suqMqr mnu`K dy bol zmIr dI Avwz-
ADwirq huMdy hn, auDwry nhIN ley huMdy, Swied ies krky hI sUrmy mnu`K
dw srIr qW BwvyN ibns jwey pr bol sdIvI ho inbVdy hn[ sUrmw
mnu`K smyN isr s`cy qy imTy bol boldw hY[ gurU nwnk swihb jI ny smyN
isr scy qy sdIvI bol bol ky mwnvqw dw mwrg-drSn kIqw hY[ aunHW
ny smyN dy hwkmW v`loN kIqy jw rhy zulmW dy ivr`uD zordwr Avwz auTweI
qy bwbr ƒ jwbr qk ikhw[ aunHW lokweI ƒ vMgwr ky ikhw, “loko!
quhwfI qW bolI hI hor ho geI[” KqrIAW, ijnHW ny dyS dI r`iKAw dw
kwrj Awpxy isr ilAw sI qy K`qrIpuxy ƒ Awpxw Drm, krm smJdy
sn, aunHW ny vI ZulwmI AKiqAwr kr leI Aqy mlyC BwSw bolxI SurU
kr id`qI:
-Gir Gir mIAw sBnW jIAW bolI Avr qumwrI] (pMnw 1191)
-KqRIAw q Drmu CoifAw mlyC BwiKAw ghI] (pMnw 663)
bolW sMbMDI gurbwxI iv`coN swƒ BrpUr AgvweI imldI hY ik
mnu`K bolx-SkqI dw ikvyN sd-aupXog kr skdw hY[ ijvyN ik
AsW pihlW ivcwr kIqI hY ik pRBU-drbwr ivc auhI lok SoBw dy
pwqr bxdy hn ijnHW dI bol-bwxI AMimRqmeI hovy[ ijvyN gurmiq
ivc QoVHw Kwx qy QoVHw sOx dI qwkId kIqI geI hY; ievyN hI bolx
sMbMDI vI sMjm AKiqAwr krn dI loV ’qy zor id`qw igAw hY Aqy
bhuqw bolx qoN vrijAw igAw hY[ bhuqw bolxw PjUl hY, by-Pwiedw
hY ikauNik pRIqm ipAwrw mnu`K dI mUk BwSw ƒ vI suxdw, smJdw
gurmiq pRkwS 24 dsMbr 2017
hY! pwvn Purmwn hY:
bhuqw bolxu JKxu hoie]
ivxu boly jwxY sBu soie] (pMnw 661)
mnu`K dw mnu`K nwl snyh-ipAwr im`Ty bol bolx nwl hI bx
skdw hY pr ipAwr dI sWJ bury bol bolx nwl plW ivc tu`t vI
jWdI hY:
-gMFu prIqI imTy bol] (pMnw 143)
-tUit prIiq geI bur boil] (pMnw 933)
qy iPr ij`Qy bolxw hI ivArQ hovy, by Pwiedw hovy Bwv ij`Qy bolx
’qy suxn vwly Asr hI kbUl nw krn, au~Qy qW bolx nwloN cu`p hI BlI
hY:
ijQY bolix hwrIAY iqQY cMgI cup] (pMnw 149)
gurbwxI ivc mnuK ƒ AiDAwqimk p`K dy nwl-nwl smwijk
vrqoN-ivhwr ivc vI bol-cwl dw c`j-Awcwr A^iqAwr krn dI
nsIhq kIqI hY[ pRBU-rzw ivc c`lx vwlw mnu`K cMgIAW ibrqIAW ƒ
Dwrn krdw hY qy mwVy krmW qoN qobw krdw hoieAw kQnI qy krnI ivc
iekswrqw ilAwauNdw hY[ imTws qy inmrqw BrpUr bolx vwilAW ƒ
Gr-prvwr qy smwj ivc mwx-siqkwr pRwpq huMdw hY[ gurbwxI dw
pwvn isDWq hY:
AMimRq Pl iqn jn kau lwgy]
jo bolih AMimRq bwqw hy] (pMnw 1051)
ijQy gurbwxI ivc bwr-bwr inmrqw qy imTws BrpUr bol bolx ’qy
zor idqw igAw hY, au~Qy nwl hI ieh vI qwkId kIqI geI hY ik Awpxy
Drm Anuswr scy bol bolo, kdy vI JUTy bol bol ky dUsirAW dw mn nw
duKwE qy nw hI Awpxy Awp nwl ies qrHW kdy DoKw kro[ ijq hmySW scy
bolW dI hI huMdI hY[ JUT bolx vwilAW dy A^Ir nmoSI hI ply pYNdI hY:
bolIAY scu Drmu JUTu n bolIAY] (pMnw 488)
mMdy bol bol ky iksy dw vI mn nhIN duKwauxw cwhIdw[ igAwn dI
pRwpqI kr ky mnuK ƒ iehI smJ AwauNdI hY ik mUrK byvkUP nwl kdy
vI bihs jW vwd-ivvwd nhIN krnw cwhIdw:
mMdw iksY n AwKIAY piV AKru eyho buJIAY]
gurmiq pRkwS 25 dsMbr 2017
mUrKY nwil n luJIAY] (pMnw 473)
im`Ty bcn hr iksy ƒ mulwiem kr lYNdy hn[ bcnW dI imTws
hryk ƒ pRyr lYNdI hY:
koml bwxI sB kau sMqoKY] (pMnw 299)
buzidlW, mwnisk ApwhjW mnmuKW qy mUrKW dI pihcwx aunHW dy
srIr, rMg-rUp qy pihrwvy qoN nhIN huMdI sgoN aunHW dy bol hI aunHW dI
pihcwx krwauNdy hn[ buzidl, kwier, gulwm smyN isr s`c nhIN
boldy, auh kyvl hwkm dI KuSnUdI hwsl krn leI ^uSwmd krdy hn
qy hW ’c hW imlwauNdy hn[ mnmuK qy mUrK dI pRmu`K inSwnI hY ik auh
bolx qoN pihlW ivcwrdw nhIN, jo mUMh ivc AwauNdw hY augl idMdw hY[
auh dUsirAW ƒ qW AwpxI g`l suxwauNdw hY pr Awp nw qW iksy dI g`l
ghu nwl suxdw-ivcwrdw hY qy nw hI Awpxy khy ’qy Aml krdw hY[
gurbwxI dy pwvn vwk hn:
-mwnuKu kQY kiQ lok sunwvY jo bolY so n bIcwry] (pMnw 981)
-mnmuK kQnI hY pru rhq n hoeI] (pMnw 831)
ibnW socy-smJy boly hoey bol keI vwr qlvwr dy zKmW qoN vI v`D
Gwqk qy icrkwlI ho in`bVdy hn[ bysmJI ivc boilAw iek kOVw bol
aumrW dI lMmI sWJ ƒ duSmxI ivc bdl skdw hY[ dUsry pwsy inmrqw
nwl khy hoey im`TVy bol purwxy z^mW ƒ mytx ivc shweI ho skdy hn[
gurbwxI dy AwSy Anuswr hryk mn`uK dI bol-bwxI imTws-BrpUr qy
sMjmmeI hoxI cwhIdI hY, guris`K sdvwaux vwilAW leI qW ieh
nhwieq hI zrUrI hY ikauNik gwlI-gloc vwlI BwSw qy bol-bwxI gurU-
hukmW dI srwsr aulMGxw hY, jo guris`K kdy vI nhIN krdw! guris`KW
ƒ qW hdwieq hY :
bolIAY scu Drmu JUTu n bolIAY]
jo guru dsY vwt murIdw jolIAY] (pMnw 488)
gurmiq pRkwS 26 dsMbr 2017
srihMd Sihr Aqy swkw srihMd
ieiqhwisk jwxkwrI
-s. ismrjIq isMG*
srihMd iek bhuq purwxw Sihr hY[ ies dw Anumwn Awly-duAwly
dy QyhW iv`coN inkldIAW purwqn ie`tW, TIkrIAW, tu`ty TUiTAW Aqy im`tI
dy BWifAW qoN l`g jWdw hY[ keI lokW dw ivcwr hY ik ies dw nW
‘srihMd’ muslmwnW ny muZl-kwl vyly r`iKAw sI, ikauNik ieh ihMdusqwn
dy isr au~qy (sr+ihMd) au~qr v`l AwKrI Sihr sI, prMqU ieh g`l TIk
nhIN jwpdI, ikauNik ieh sQwn muslmwnW dy ie`Qy Awaux qoN bhuq purwxw
hY[ ies dw mu`F pRwcIn AwrIAw lokW nwl jw juVdw hY[ ho skdw hY ik
ieh aus qoN vI pihlW dw hovy[ ies dw izkr sB qoN pihlW ‘prwSr-
sMihqw’ ivc AwauNdw hY ij`QoN lY ky vrwh imhrI ny AwpxI ‘ibRhq-sihMqw’
ivc ies dw izkr kIqw hY[ vrwh imhrI mhwrwjw ibkrmwid`q dy nON
rqnW iv`coN iek sI[ auh ilKdw hY ik isrHMd Sihr Squdr dyS dw mu`K
AsQwn huMdw sI[ ie`Qy sYirMD nwauN dI AwrIAw jwqI dy lok v`sdy sn[
sYirMD lokW dy nW qoN hI aunHW dy ies mu`K ngr dw nW isrHMd pY igAw[
Squdr dyS iek ivSwl ielwkw sI[ A`jklH dy BUgol Anuswr ihmwcl
pRdyS dI aUnw qihsIl, sRI AnMdpur swihb Aqy kIrqpur swihb dy
ielwky nwlwgVH Aqy iSmly dy ielwky, AMbwlw qihsIl dw au~qr cVHdw
pwsw, srihMd (PiqhgVH swihb) rwjpurw, izlHw luiDAwxw, nwBw Aqy
pitAwlw Awid Squdr dyS ivc AwauNdy hn[
ieh vI izkr hY ik srihMd Sihr ƒ pMjwb ivc swlbwhn dy pu`qr
swr rwau ny vswieAw sI[ aus smyN ies dy v`fy Brw irswlU dy ADIn,
BwdsoN, hoflw qy sunwm Awid prgxy sn[ hWsI ivc ies dy BweI hMs rwey
dw rwj sI[ JMfU rwie dw ihswr ivc rwj sI[ iProzSwh quglk ny ies
ngr ƒ bhuq qr`kI id`qI[ Akbr dy smyN ie`Qy 52 l`K dI AwmdnI vwly
32 prgixAW dI srkwr bxI[ muslmwn bwdSwhW ny ies ƒ ihMd dw
drvwzw smJ ky bhuq pRPuilq kIqw[ kihMdy hn ik ieh ngr 12 mur`bw
mIl ivc v`sdw sI[ ieh srkwr ‘mdr dys’ AQvw ‘gurU ky mwlvy’ dI
*mIq sk`qr Aqy mu`K sMpwdk, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr swihb[
gurmiq pRkwS 27 dsMbr 2017
rUp-ryKw bxwaux dw A`j qk pRqIk mMnI jWdI hY[
Al-ibrUnI pusqk ‘Al-ihMd’ ivc ilKdw hY ik pihlW ie`Qy
sUrj-bMsI rwjy rwj krdy sn[ bwAd dy ihMdU rwj dy smyN ivc ieh lwhOr
(rwjDwnI biTMfw) dy pwl rwijAW dw au~Gw srh`dI Sihr huMdw sI[ aunHW
dI d`KxI h`d Qwnysr qoN d`Kx qk jWdI sI[ PirSqw dI ilKq Anuswr
srihMd, kwbl dy bRwhmxSwhI rwijAW dI cVHdI srh`d huMdw sI[ vlI-
aul-sdIkI AwpxI pusqk ‘AweInw bwgV bMs’ ivc ilKdw hY ik ies
Sihr dw nwm ‘srihMd rwE’ lwhOr dy rwjy lomwn rwE v`loN 531 ibkRmI
sMmq ivc ies dI buinAwd r`Kx kwrn ipAw[ keI ieiqhwskwrW dw
ivcwr hY ik nUr-aud-dIn ny ies dw nW ‘sIh’ Aqy ‘ihMd’ ƒ joV ky
bxwieAw, ijs dw mqlb hY SyrW dw jMgl[ aus smyN ieh ielwkw SyrW
Aqy cIiqAW nwl BrpUr jMglW vwlw sI, ijs kwrn ies dw nW ‘srihMd’
pY igAw[ sMn 1011 eI. ivc mihmUd gznvI ny pihlI vwr ies ƒ,
Qwnysr dy mMdrW Aqy hor SihrW ƒ lu`itAw qy qbwh kr id`qw[ pr ihMdU
rwj ie`QoN aus smyN Kqm hoieAw jdoN 1193 eI. ivc muhMmd gOrI ny ipRQvI
rwj cOhwn ƒ PV ky kql krvw id`qw[ Zulwm Grwxy dy sulqwn milk
nwisrudIn kbcw ny sMn 1210 eI. ivc ies ielwky au~qy kbzw kr
ilAw, pr ielquqmS ny CyqI hI ies ƒ vwps lY ilAw[ nwisrudIn
(1246-1266 eI.) dy vyly blbn dy BqIjy Syr KW ny srihMd ivc iek
iklHw bxvwieAw[ sMn 1360 eI. ivc iProzSwh quglk ny srihMd ƒ
smwxy dI hkUmq qoN Al`g kr ky ies ADIn 28 prgny kr id`qy Aqy
ies ƒ izlHy dw sdr mukwm bxw id`qw[ isrmOr dI phwVI ƒ k`t ky
sqluj dirAw dw pwxI slImw ndI ivc su`t id`qw Aqy srihMd dI nihr
(hMslI) bxw id`qI, ijs nwl sunwm qk dw ielwkw KuShwl ho igAw[
iProzSwh quglk ny sMn 1360 eI. ivc hMslI dy iknwry iek bhuq v`fw
iklHw bxvwieAw[ hMslI ƒ A`jk`lH srihMd coA krky jwixAw jWdw hY[
pihly s`Xd bwdSwh s`Xd iKjr KW dy AwKrI idnW ivc srihMd
dI hkUmq loDI APgwnW pws clI geI[ ies ny sMn 1415 eI. ivc
Awpxy pu`qr mwilk mubwrk ƒ iProzpur Aqy srihMd dw gvrnr QwipAw[
swDU nwdrw ƒ aup-gvrnr muk`rr kIqw sI[ pr sMn 1416 eI. ivc
qmwm reIs Aqy horW ny swDU nwdrw dw kql kr id`qw[ Agly swl ies
bZwvq ƒ smwxy dy gvrnr jIrk KW ny dbw id`qw[ s`Xd mubwrk Swh
(1421-1435 eI.) dy vyly g`KVW ny lwhOr qy jlMDr au~pr kbzw krn
gurmiq pRkwS 28 dsMbr 2017
qoN bwAd srihMd au~qy hmlw kIqw[ ie`QoN dw hwkm ieslwm Swh bVy
^qry ivc sI[ pr SwhI &Oj id`lI qoN Aw pu`jI Aqy g`KV AkqUbr 1421
eI. ivc muV lwhOr cly gey[
bihlol loDI vI srihMd dw hI sI[ auh ie`Qy hI pilAw Aqy v`fw
hoieAw[ ie`QoN hI sMn 1401 eI. ivc sulqwn dI aupwDI gRihx kr ky
hwkm bixAw[ ie`QoN hI auh id`lI jw ky ihMdusqwn dw bwdSwh bx igAw[
bwbr bwdSwh ny 1526 eI. ivc iebrwhIm loDI ƒ pwxIpq dI lVweI
ivc hrw ky ihMdusqwn dw rwj sMBwl ilAw[ srihMd vI aus dy kbzy ivc
clI geI[ ‘qwrIK-ey-swlwiqn-ey-APgInw’ Anuswr ies smyN srihMd
dy rwjw iKlvwr ny AwpxI izmINdwrI kwiem r`Kx leI bwbr ƒ 3 pMfW
sonw Byt kIqw[ ies qoN bwAd sulqwn dulMdI ƒ srihMd dw POjdwr
inXukq kIqw igAw[ aus smyN aus dy ADIn 15 l`K dI Awmdn vwlw
ielwkw AwieAw[
sMn 1529 ivc pMjwb dy gvrnr imrzw kwmrwn ny bwbr ƒ pMjwb
dy jwgIrdwrW dI mulwkwq leI lwhOr bulwieAw[ bwbr dy pu`jx qoN
pihlW aunHW ny muZl rwj dI eIn mMn leI[ ies dy nwl hI id`lI qoN
sqluj qk dw ielwkw muZl rwj ADIn ho igAw[
‘qwbwikq-ie-AkbrI’ Anuswr bwdSwh hmwXUM dy smyN rwjkumwr
Akbr ƒ srihMd ivKy bYrm KW pws pVHn leI ByijAw igAw[ ‘qwrIKie-
hmwXUM’ Anuswr imkrI jMg-jMg ƒ hmwXUM duAwrw srihMd srkwr dw
hwkm QwipAw igAw[ ‘Awien-ie-AkbrI’ Anuswr iskMdr APgwn ny
srihMd ivKy hmwXUM nwl iBAMkr Xu`D kIqw[ ‘Akbrnwmw’ Anuswr
Akbr dy smyN bYrm KW ƒ srihMd dw POjdwr inXukq kIqw igAw[
Akbr bwdSwh ƒ srihMd bhuq cMgw l`gw[ aus ny ies dI pRis`DI
ƒ vDwaux leI smwxw Aqy sunwm vI srihMd dI srkwr ADIn kr id`qy[
srihMd dw sMbMD is`Dw id`lI nwl joV id`qw igAw[ ‘Awien-ie-AkbrI’
Anuswr ies dy ADIn 52 l`K dI AwmdnI vwly 32 prgny hyT ilKy
Anuswr sn- 1. AMbwlw 2. bnUV 3. pwiel 4. BdOV 5. biTMfw 6. prMdr
7. iqgVw 8. Qwnysr 9. Cq 10. ciVk 11. iKjrwbwd 12. durwlw 13.
drUq 14. dyaugxw 15. ropV 16. srihMd jW hvylI 17. smwxw 18.
sunwm 19. sMFOrw 20. sulqwnpur (bwrwh) 21. Swhbwd 22. Pqypur
23. krXwq rwie swmU 24. kYQl 25. GuVwm 26. luiDAwxw 27.
musq&wbwd 28. msINgx 29. mnsUrpur 30. mwlyr 31. mwCIvwVw 32.
gurmiq pRkwS 29 dsMbr 2017
hwprI[ ies ivc 22 Aqy 23 nMbr dw pqw nhIN l`gdw ik ikhVy QW
hn Aqy prMdr vI srsvqI ndI au~pr v`isAw koeI purwxw ksbw ho
skdw hY ikauNik ies dw ArQ hY, ieMdr dyvqy dw Sihr (dYqW dIAW 99
purIAW ƒ dlx vwlw purMdrieMdr) Awid srsvqI au~qy hI ho skdw hY[
muslmwn bwdSwhW dw lwhOr qoN id`lI jwx vyly rsqy dw sB qoN v`fw
pVwA srihMd huMdw sI[ ies leI iksy vI bwdSwh dy auqwry qoN do-iqMn
mhIny pihlW Sihr ivc gihmw-gihmI ho jWdI sI[ muZlW dI hkUmq
smyN srihMd iek v`fw Gu`g v`sdw Sihr bx igAw sI[ ikhw jWdw hY ik
aus vyly ie`Qy 360 msijdW, mkbry, srwvW Aqy KUh sn[
‘Awien-ie-AkbrI’ Anuswr kuJ smyN leI imrzw rusqm vI
srihMd ivKy inXukq kIqw igAw[ ‘mInwr-aul-aumrw’ Anuswr Akbr
qoN bwAd Swh jhwn dy smyN 1630 eI. ivc srihMd dy sUby dy sMbMD muZlW
nwl suKwvyN nw rhy[ 1631 eI. ivc Swh jhwn ny pihlW rwey kwSI dws
qy bwAd ivc idAwnq KW ƒ dIvwnI, AmInI Aqy POjdwrI dy Ahudy sONpy[
ienHW qoN bwAd syT tofr m`l ƒ rwie dIvwn dI pdvI dy ky auprokq swry
AiDkwr dy id`qy gey[ dIvwn tofr m`l dy kMm qoN KuS ho ky bwdSwh ny
1648 eI. ivc 'rwjw' dw iKqwb id`qw[ bwdSwh ny idpwlpur, jlMDr
Aqy sulqwnpur loDI dy 50 l`K rupey dI Awmdn dw ielwkw vI dy id`qw[
dIvwn tofr m`l dy kMmW qoN jnqw vI bhuq KuS sI[ bwdSwh ny aus dy kMm
qoN KuS ho ky iK`lq id`qI[ hwQI, GoVy snmwn vjoN id`qy gey[ dIvwn tofr
m`l dy smyN ivc srihMd ny bhuq qr`kI kIqI[
Swhjhwn qoN bwAd AOrMgzyb dy smyN ivc srihMd dw pRbMD dIvwn
tofr m`l qoN lY ky mIr bwikr KW, Abdul AzIj KW qy bwAd ivc vzIr
KW sUbw-srihMd pws AwieAw[ ie`QoN hI swkw srihMd dw mu`F b`Jxw SurU
ho igAw[ ies ƒ ibAwn krn vwly ieiqhwskwr, sMswr pRis`D krblw
dy duKWq qoN vI v`fw mMndy hn[ dsMbr 1704 eI. dy idn swihbzwdw
zorwvr isMG Aqy swihbzwdw Piqh isMG, aunHW nwl aunHW dI dwdI mwqw
gujrI jI ƒ moirMfy dw koqvwl vzIr KW pws srihMd C`f igAw[ ‘gur
iblws pwqSwhI dsvIN’ ivc ies dw izkr hY ik jd swihbzwidAW ƒ
srihMd ilAWdw igAw qW aus smyN aunHW ny nIlw bwxw pwieAw hoieAw sI[
aunHW dy UbsUrq bdn ieMJ l`g rhy sn, ijvyN b`dlW ivc ibjlI cmk
rhI hovy[ h`QW ivc h`QkVIAW Aqy pYrW ivc byVIAW pweIAW hoeIAW sn:
nIly JgIAW qn mo kYsy[ ibjlI sXwm ABR mY jYsy[
gurmiq pRkwS 30 dsMbr 2017
koml Amg hQoVI hwQw[ pwd jMjIrI iqnu ko swQw[
kcihrI ivc pyS hox vyly aunHW kysrI bwxw sjw ilAw . . .
kysrI AMg poSwk mhwbr[
aunHW ƒ dyK sUbydwr dy mn ivc AwieAw ik ienHW ƒ dIn-ey-muhMmdI
ivc ilAwauxw cwhIdw hY[
ienHW iqMnW ƒ srihMd dy iklHy dy TMfy burj ivc kYd kr id`qw igAw[
TMfy burj ƒ srd-burj vI ikhw jWdw sI[ Sihr srihMd dy cwry pwsy
iek kMD sI[ aus ivc A`T burj sn[ TMfw burj aus ƒ ies leI ikhw
jWdw sI ik ieh 140 Pu`t au~cw sI Aqy ies dy nwl TMfy pwxI dw nwlw
vgdw sI, ijs kwrn ieh bhuq TMfw rihMdw sI Aqy sUbw grmI dy idnW
ivc ie`Qy TihirAw krdw sI[ A`q dI TMf dy idnW ivc ibrD mwqw
gujrI jI Coty-Coty b`icAW ƒ AwpxI bu`kl ivc lY ky in`G dyx dI koiSS
kr rhy sn[ mwqw jI swihbzwidAW ƒ Drm au~qy fty rihx dI is`iKAw
dy rhy sn[ ie`Qy BweI moqI rwm nW dw Blw-purK nvwb vzIr KW dw
rsoeIAw sI[ ieh gurU-Gr dw SrDwlU vI sI[ auh mwqw jI Aqy
swihbzwidAW ƒ AwpxI jwn dI prvwh nw krdy hoey TMfy burj ivc du`D
phuMcwauNdw irhw[ ies g`l dw pqw l`gx au~qy nvwb vzIr KW ny aus ƒ
swry prvwr smyq kohlU ivc pIV ky ShId kr id`qw[ srihMd dy sUbydwr
vzIr KW ny swihbzwidAW ƒ kcihrI ivc pyS krn dw hukm id`qw[
hukm dI qwmIl kridAW dIvwn su`cw nMd dI AgvweI hyT ispwhI TMfy
burj qoN mwqw gujrI jI pwsoN swihbzwidAW ƒ lY ky Awey[ A`lw Xwr KW
jogI ny ies Gtnw ƒ klm-bMd krdy hoey iliKAw hY:
b`coN ko lyny Awey grj cMd by-hXw,
srdwr ienkw khqy ik su`cw nMd Qw[
mwqw gujrI jI pwsoN swihbzwidAW dI judweI dw smW isr au~qy Awx
phuMcw[ A`lw Xwr KW jogI ies bwry mwqw gujrI jI dy ivcwr klm-bMd
krdw ilKdw hY ik:
jwny sy phly AwE gly sy lgw qo lUM[
kysoN ko kMGI krUM zrw mMUh Dulw qo lUM[
ipAwry sy sroN py nMnHI sI klgI sjw qo lUM[mrny sy pihly qum ko dulhw bnw qo lUM[
swihbzwidAW ƒ ilAw ky kcihrI ivc pyS krn leI ispwhI
pYdl hI vzIr KW dI kcihrI v`l qur pey[ jd auh kcihrI dy nyVy phuMcy
gurmiq pRkwS 31 dsMbr 2017
qW swihbzwidAW ny dyiKAw ik v`fw drvwzw bMd kr id`qw igAw hY[
in`kI bwrI Ku`lHI hY, ijs dy AMdr jwx leI isr Jukwauxw pYNdw hY[ sUJvwn
swihbzwdy hwkmW dI cwl smJ gey[ bVI cusqI nwl aunHW pihlW pYr
AMdr kIqy Aqy ibnW sIs Jukwey AMdr dw^l ho gey[ vzIr KW dI
kcihrI l`gI hoeI sI[ swihbzwidAW ny AMdr phuMcidAW hI g`j ky Pqh
bulweI:
vwihgurU jI kw Kwlsw,vwihgurU jI kI Pqh[
aunHW dy au~cy jYkwry nwl kcihrI gUMj au~TI qy sB dIAW nzrW
bhwdr qy infr swihbzwidAW au~qy itk geIAW[ sUbydwr ny aunHW ƒ
ieslwm kbUl krn leI ikhw[ keI qrHW dy qsIihAW dy nwl-nwl
lwlc vI id`qy gey[ ieh ikhw ik AOrMgzyb nwl quhwfI mulwkwq vI
krvwauNdy hW, rwj lY idMdy hW, rySmI k`pVy pwE, SihzwdIAW dy foly lY
lvo, isr& ieslwm kbUl kr lvo:
qumy swh ky myl krwvY[ bhu dysn ko rwj idvwvY[pt BUKn qum Anmn dY hY[ duKqr sihq sUbqr hYÍ hY[
joqI nwr cwh jo dy hI[ nIl ptMbr Dwro ey hI[
pr sUrmy swihbzwidAW ny sB lwlc Tukrw id`qy[ aunHW ikhw ik
auh Drm au~qy pky rihxgy cwhy ies leI Shwdq hI ikauN nw dyxI pvy:
hmry bMs rIq iem AweI[ sIs dyq pr Drm n jweI[
qW su`cw nMd ny ikhw:
ieh mUey ibn nih klXwnI[
‘kQw gurU jI ky suqn kI’ ivc BweI du`nw isMG ny iliKAw hY ik
ikqnw du`K id`qw igAw, pr swihbzwdy idRVH rhy:
bwl bulwie ley jb hI, qb Awn Adwlq bIc pTwey[
dyKq hY sB hI jg Awie, mnhu PUl gulwb suhwey[
qih mlyC lgy duK dyvn, cwhq hY, Kl dIn imlwey[nwih mMnY duK sIs shY, idRVqw hir Awp deI iqn Awey[
hwr mMn ky sUby ny aunHW ƒ dUsry idn pyS krn dw hukm dy id`qw[
Agly idn iPr kcihrI l`g geI[ swihbzwidAW ƒ pyS krn dw hukm
hoieAw[ auhI ipAwry b`cy A`gy nwloN vI cVHdI klw ivc pyS hoey[ sUbydwr
dw gu`sw Awpy qoN bwhr huMdw jWdw sI[ aus dI koeI pyS nhIN sI jw rhI[
kwzI ƒ swihbzwidAW dw ksUr smJw ky aunHW ƒ szw dyx leI ikhw
igAw[ kwzI ny ikhw ik ieslwm mwsUm b`icAW ƒ aunHW dy bwp dy kIqy
gurmiq pRkwS 32 dsMbr 2017
AprwD dI szw dyx dI iejwzq nhIN idMdw[ mlyrkotlw dw nvwb Syr
muhMmd KW vI hwzr sI[ sUby ny Syr muhMmd KW dy jzbwqW ƒ BVkwaux dI
koiSS kIqI geI[ aus ƒ ikhw igAw ik aus dy Brw nwhr KW ƒ Aqy aus
dy Bwxjy iKjr KW ƒ sRI gurU goibMd isMG jI ny cmkOr dy Xu`D ivc mwr
id`qw sI, auh aunHW dw bdlw ienHW b`icAW koloN lY lvy[ nvwb Syr muhMmd
KW ny ies dlIl ƒ r`d hI nhIN kIqw, sgoN hwA dw nwArw vI mwirAw
ik SIrKorW au~qy zulm Fwhuxw TIk nhIN:
bdlw hI lynw hogw qo hm lyNgy bwp sy[mihPUz r`Ky hm ko Kudw AYsy pwp sy[
ies dw vrxn 'mihmw pRkwS vwrqk' ivc ies qrHW kIqw igAw hY
ik:
“ieh SIrKor lVky hYin, ien kI bdI cwhnw bVw Ajwb hY[”nvwb mlyrkotly dw ieh dlyrI BirAw jvwb sux ky su`cw nMd ny AwpxI
mlIn b`uDI nwl BrpUr ie`k vwr hor kIqw:
aun khXo nvwb, ieh srp ibsUry[ Coty bVy ey f`sg zrUry[
ieh bwq sux ky- sUbydwr ko ^O& Kudw kw huAw[
s`ucw nMd ny ikhw- ieh SIr nhIN, Syr ky b`cy hYN[jd isAwxy hoieMgy qd ieh qUPwn auTwvyNgy[
Ar ien ko slwm krn ƒ kih, ieh nhIN krngy[
vzIr KW ny ikhw- ien ko kho slwm kro[su`cw nMd ny ikhw- sUby ko slwm kro[
qd swihbzwidAW bcn kIAw:
jo hm ny s`cy pwqSwh ko slwm kIAw hY,Aaur ko slwm nhIN krqy[
su`cw nMd ny mOkw sMBwl ikhw:
jo mYN Arz kIAw so Awp ny dyKw[ies bwq ko icq moN dyK ky, JUTw nMd dw kihxw idRV BieAw, qd
aus ny jlwd kau ikhw[
ies qrHW ieh kwrw hUAw[A`j vI g`l iksy kMFy nw l`gdI dyK ky AglI pySI r`KI geI iPr
auhI purwxI r`t ik ieslwm kbUl kro[ pr swihbzwdy Afol, SWq qy
byprvwh rhy[ Blw ijnHW b`icAW ny bcpn ivc hI dwdy, pVdwdy dIAW
bhwdrIAW dy ik`sy AwpxI dwdI qoN suxy hox[ sRI AnMdpur swihb ivKy
gurmiq pRkwS 33 dsMbr 2017
sUrbIr is`KW ƒ Awpxy Drm leI Awpxy A`KIN ShId huMdw vyiKAw hovy[
BweI bic`qr isMG vrgy sUrmy ƒ hwQI nwl lVdw vyiKAw hovy[ aunHW ƒ
Drm bdlx leI koeI lwlc jW fr kI kr skdw sI[ ieiqhwskwr
muhMmd lqIP ‘pMjwb dw ieiqhws’ ivc ilKdw hY ik jdoN sUby ny b`icAW
ƒ puiCAw ik jy quhwƒ Azwd kr idqw jwvy qW qusIN kI krogy? swihbzwidAW
dw au~qr sI, iKMfy-puMfy is`KW ƒ jQybMd krWgy[ aunHW ƒ jMgI hiQAwr
jutwvWgy[ quhwfy nwl lVWgy qy quhwƒ mOq dy Gwt auqwrWgy[ nvwb ny iPr
pu`iCAw, jy qusIN jMg ivc hwr gey qW iPr kI krogy? ies ’qy swihbzwidAW
dw iPr auhI au~qr sI ik, krnw kI hY? iPr AwpxIAW POjW iek`TIAW
krWgy[ qd qk lVdy rhWgy jd qk qusIN mu`k nhIN jWdy jW AsIN ShId
nhIN ho jWdy[
ies g`l dw vI izkr imldw hY ik b`icAW dI prK krn leI
suhxy-suhxy k`piVAW, iKfOixAW, miTAweIAW Aqy jMgI swj-E-swmwn
dIAW dukwnW sjweIAW geIAW[ jdoN b`icAW ƒ aunHW dukwnW pws iljwieAw
igAw qW auh bwkI dukwnW C`f ky hiQAwrW vwlI dukwn ’qy jw KVHy Aqy
aunHW dI jWc-prK krn l`g pey[
dUjy pwsy jdoN srihMd dI sMgq ny swihbzwidAW ƒ nIhW ivc icx
ky ShId krn dy &qvy bwry suixAw qW Sihr dy kuJ muKIAW ny dIvwn tofr
m`l dy Gr iek`T kIqw[ slwh-mSvry dOrwn mqw pkwieAw ik ienHW dy
qol dy brwbr sonw dy ky b`icAW ƒ bcw leIey[ pr iek isAwxy is`K ny
ikhw ik muZlW ƒ qusIN nhIN jwxdy, Bwxw vrq ky rihxw hY[ ieh sonw
vI r`K lYxgy qy aunHW ƒ ShId vI kr dyxgy:
sIrMd kI sMgq sbY, mn mYN krq bIcwr[qol suien kr dIjIAY, knk Xwih inrDwr[
eyk is`K qb XoN khI svrn lyihNgy lUt[
hovg so gur ny TtI, hmrI khw phUc[dIvwn tofr m`l dI AgvweI ivc iek vPd vzIr KW ƒ imilAw[
vzIr KW ny ies vPd ƒ JUTw Brosw dy id`qw ik gurU-prvwr dw pUrw
iKAwl r`iKAw jwvygw[
auDr koeI vI j`lwd swihbzwidAW ƒ ShId krn leI nhIN sI mMn
irhw[ id`lI dy SwhI jlwd swSl byg qy bwSl byg smwxy dy rihx vwly
sn[ ienHW ’qy kql dy sbMD ivc srihMd dI kcihrI ivc muk`dmw c`l
irhw sI[ nvwb vzIr KW ny muk`dmw br^wsq krn dI Srq au~qy aunHW
gurmiq pRkwS 34 dsMbr 2017
ƒ swihbzwidAW ƒ izbh krn leI mnw ilAw[ ies qrHW pihlW mwsUm
swihbzwidAW ƒ kMDW ivc icx id`qw Aqy bwAd ivc izbh kr ky ShId
kr id`qw igAw[ BweI rqn isMG (BMgU) 'pRwcIn pMQ pRkwS' ivc ilKdy
hn:
huqo auhW Qo Curw iek vwro, dY gofy hyT, kr izbh fwro[qVP qVP geI ijMd aufwie, iem SIr Kor duie dey kqlwie[
BweI su`Kw isMG, 'gur iblws' ivc ilKdy hn:
doau sIsn ky sIs auqwrI[ dey kwt aun ADm gvwrI[274[dunIAw dy lwlcW Aqy iK`cW dw swihbzwidAW dy idRVH ierwidAW au~qy
koeI &rk nhIN ipAw[ ies dw v`fw kwrn auh ipqw-purKI pUMjI sI, jo
aunHW ny Awpxy vfyirAW qoN pRwpq kIqI sI[ inrsMdyh hI SWqI dy puMj sRI
gurU Arjn dyv jI, sRI gurU qyg bhwdr jI, BweI sqI dws jI, BweI mqI
dws jI Aqy BweI idAwlw jI Awid duAwrw id`qIAW ShIdIAW b`icAW dy
mn ƒ Afol r`Kx ivc shweI hoeIAW[ ihMdI dy rwStr kvI ‘mYQlI
Srn gupq’ ny Awpxy mhW kwvX ‘Bwrq BwrqI’ ivc ies dw vrxn
krdy hoey iliKAw hY ik:
ijs kul jwiq kOm ky b`cy, dy skqy hoN XUM blIdwn,aus kw vrqmwn kuC BI ho, pr Biv`SX hY mhW mhwn[
b`icAW dI ShIdI dI ^br mwqw gujrI jI pws phuMcwaux leI
dIvwn tofr m`l ƒ ikhw igAw[ aus ny Bry mn nwl mwqw jI ƒ ieh
kihr dI ^br suxweI qW auh TMfy burj ivc bMd kihr dI TMf nw shwrdy
hoey Awpxy pMj-BUqk ibrD srIr nwl A`q dy qsIhy J`ldy hoey ShIdI
pRwpq kr gey[ b`icAW ƒ ShId kr ky aunHW dIAW Aqy mwqw jI dI imRqk
dyh ƒ bwhr r`K id`qw igAw[ dIvwn tofr m`l ny zoKm auTwauNdy hoey
vzIr KW pws mwsUm b`icAW Aqy mwqw jI dw AMqm-sskwr krn dI ie`Cw
pRgt kIqI[ vzIr KW v`loN qurMq iek Purmwn jwrI kr id`qw igAw ik
ienHW dw AMqm-sskwr srihMd dI DrqI au~qy nhIN kIqw jw skdw,
ikauNik ieh swrI DrqI muZl slqnq dI hY[ sskwr leI dIvwn tofr
m`l ny jgHw KrIdx dI pySkS kIqI[ vzIr KW ny ies au~qy iek bhuq
hI s^q Srq r`K id`qI ik ijMnI DrqI KrIdxI hY, auqnI au~qy KVHy ru^
mohrW icxIAW jwx[ dIvwn tofr m`l ny Dn iek`Tw kr ky sskwr leI
mohrW KVHy ru^ icx ky muhMmd A`qw nW dy iek cODrI pwsoN QoVHI ijhI jgHw
KrIdI, ijs au~qy iqMnW dw sskwr kIqw igAw[ izlHw PiqhgVH swihb
gurmiq pRkwS 35 dsMbr 2017
ivc zmIn dw ieh tukVw dunIAw dI sB qoN mihMgI DrqI dy rUp ivc Aj
vI mOjUd hY, jo dIvwn tofr m`l ny DrqI ’qy KVHy ru^ sony dIAW mohrW icx
ky KrIidAw sI[ ies qoN pihlW jW ies qoN bwAd A`j qk dunIAw ivc
koeI vI DrqI eynw mu`l qwr ky nhIN KrIdI geI[
dUjy pwsy ijs Dn dy lwlc ivc gMgU ny AYfw v`fw pwp kIqw sI, auhI
Dn aus dI mOq dw kwrn bixAw[ imlI irport dy AwDwr au~qy jwnI KW
Aqy mwnI KW ny nvwb vzIr KW ƒ d`isAw ik mwqw gujrI jI, jo mohrW
dI KurjI nwl lY ky Awey sn, auh gMgU kol hY[ vzIr KW ny auh rkm
srkwrI Kzwny ivc jmHW krvwaux vwsqy ikhw[ gMgU ny mMnx qoN ienkwr
kr id`qw, qW hwkmW v`loN mwr-kutweI SurU ho geI[ ku`t dw mwirAw gMgU
mwieAw dyxI mMn igAw[ aus ny keI QW ivKwey, ij`Qy Dn d`ibAw sI, pr
auh iksy jgHw qoN nhIN imilAw, ikauNik Dn qW hVH dy pwxI nwl ruVH igAw
sI[ hwkm smJ irhw sI ik gMgU aunHW ƒ jwxb`uJ ky DoKw dy irhw hY[
ispwhIAW ny iPr gMgU ƒ mwrnw-ku`txw SurU kr id`qw, ijs dw nqIjw ieh
inkilAw ik gMgU srkwrI bMidAW h`QoN k`ut Kw-Kw ky mr igAw[
sRI gurU goibMd isMG jI qoN AMimRq dI dwq pRwpq kr ky mwDo dws qoN
bwbw bMdw isMG bhwdr bxy mhwn is`K XoDy ny 12 meI, 1710 eI. ƒ
srihMd au~qy Dwvw bol id`qw[ srihMd pws c`pV-icVI dy mYdwn ivc jMg
hoeI sI, ijs ivc zwlm sUbw srihMd vzIr KW mwirAw igAw[ ies
lVweI ivc 6000 is`K ShId ho gey[ Piqh pRwpq krn ip`CoN su`cw nMd
ƒ igR&qwr kr ilAw igAw[ aus dy n`k ivc nkyl pw ky aus ƒ h`tI-
h`tI iPrwieAw igAw, hr QW au~qy aus ƒ ju`qIAW pYNdIAW sn, auh ju`qIAW
KWdw-KWdw hI nrk jw pu`jw[ srihMd dI ij`q ip`CoN srihMd dy prgixAW
dy POjdwrW ny eIn mMn leI[ dIvwn tofr m`l Awpxy swQIAW smyq bwbw
bMdw isMG bhwdr ƒ imly Aqy siqkwr vjoN aunHW ny v`fI rkm vI Byt
kIqI[ bwbw bMdw isMG bhwdr ny syT tofr m`l qoN vzIr KW Aqy aus dy
AihlkwrW v`loN BolI-BwlI jnqw ’qy kIqy gey zulm dIAW swrIAW
GtnwvW ƒ suixAw[ dIvwn tofr m`l ƒ nwl lY ky mwqw gujrI jI qy
swihbzwidAW dy sskwr vwlI QW dI inSwndyhI kr ky aus duAwly
cwrdIvwrI bxw id`qI[ srihMd dy pUry sUby dI Awmdn 36 l`K rupey sI[
bwbw bMdw isMG bhwdr ny srihMd Piqh krn qoN bwAd drbwr lwieAw[
ielwky dy mMny-pRmMny cODrI drbwr ivc hwzr hoey[ crnwrQl dw cODrI
Aqy jrg dw cODrI mohrW dw Qwl Aqy gurj lY ky pyS hoey[ ienHW ny bwbw
gurmiq pRkwS 36 dsMbr 2017
bMdw isMG bhwdr dI eIn mMn leI[ bwbw bMdw isMG jI ny BweI bwj isMG
ƒ srihMd dw gvrnr Aqy BweI AwlI isMG slOdI ƒ shwiek gvrnr
Qwp ky Awp sFOry dy nyVy iek Coty ijhy phwVI iklHy (lohgVH) ivc clw
igAw[ ieh rwj izAwdw dyr kwiem nw rih sikAw[
14 jnvrI 1764 eI. ƒ srihMd dy nvwb jYn KW ƒ hwr dy ky isMGW
ny srihMd ƒ iPr Piqh kr ilAw[ is`K srdwrW ijnHW ivc PUlkIAw
imsl dw vI kw&I h`Q sI, ny piv`qr gurDwmW v`l qurMq iDAwn id`qw[
srihMd dI Piqh qoN bwAd koeI vI ies Sihr ƒ Awpxy kbzy ivc nhIN
sI lYxw cwhuMdw ikauNik swihbzwidAW au~qy hoey kihr kwrn ies QW ƒ
mnhUs smiJAw jWdw sI[ ies leI gurmqw kr ky isMGW ny ieh Sihr
BweI bu`Fw isMG jo pRis`D BweI Bgq jI dI AMs iv`coN sn, ƒ Ardws krvw
id`qw Aqy aunHW pwsoN Pyr pitAwly dy mhwrwjw Aqy PUlkIAw imsl dy
srdwr Awlw isMG ny 2 Agsq, 1764 eI. ƒ 25000 rupey ivc KrId
ilAw[ purwxy is`K Ajy vI ies ƒ gurU-mwrI srihMd kihMdy hn[ PUl-
bMsI bwbw Awlw isMG ny srihMd au~pr kbzw krn auprMq 12 imslW dy
imlvrqn nwl sB qoN pihlw kMm Coty swihbzwidAW dI Xwdgwr gurduAwrw
PiqhgVH swihb dI nINh rKvweI[ irAwsq pitAwlw dy mhwrwjw krm
isMG ny sMn 1813 eI. ivc swihbzwidAW dI Adu`qI ShIdI dy swky ƒ
sdIvI rUp ivc sjIv r`Kx leI iek gurduAwrw swihb bxwaux dI
Xojnw bxweI[ aunHW ny nw kyvl gurduAwrw joqI srUp dI hI syvw kIqI,
sgoN lMgr dI pRQw vI cwlU kIqI[ mhwrwjw nirMdr isMG ny Awpxy pUrv
auqrwiDkwrIAW dy pRlok sDwr jwx qoN bwAd aunHW dIAW XojnwvW ƒ isry
cwiVHAw[sroq pusqkW :
1. BweI kwnH isMG nwBw - gurSbd rqnwkr mhwn koS
2. fw. POjw isMG - srihMd QrU dI eyizj
3. fw. gMfw isMG - bMdw isMG bhwdr
4. s. rCpwl isMG - pMjwb koS
5. fw. rqn isMG j`gI - is`K pMQ ivSvkoS
6. fw. gMfw isMG - pMjwb
gurmiq pRkwS 37 dsMbr 2017
Coty swihbzwidAW dI Adu`qI Shwdq dIieiqhwisk mhwnqw
-fw. ieMdrjIq isMG vwsU*
sRI gurU goibMd isMG jI mhwrwj dy Coty swihbzwdy: swihbzwdwzorwvr isMG qy swihbzwdw Piqh isMG ieMnI CotI aumr ivc mOq dyswhvyN Afol rihx dw ieiqhwisk kwrnwmw isr& aunHW dy ih`sy hIAwieAw hY[ ies ShIdI ny muZl rwj ƒ qbwh krn dw rwh p`DrwkIqw qy pMjwb AzwdI dy mwrg ’qy vDyry SkqI nwl gqISIl hox l`gw[
swihbzwidAW ny nINhW ivc Klo ky Aqy mOq ƒ kbUl kr ky sRI gurUnwnk swihb jI dy ArMBy AzwdI dy sMGrS ƒ A`gy qoirAw[ sRI gurUnwnk swihb jI ny pwp kI jM\ lY kwblhu DwieAw AwK ky hmlwvrbwbr dw jbrdsq ivroD kIqw sI qy dyS-vwsIAW ƒ jy jIvY piq lQIjwie] sBu hrwmu jyqw ikCu Kwie] dI vMgwr id`qI sI[ Coty swihbzwdyqqkwlIn muZl srkwr dy pRqIinD sUbw srihMd vzIr KW dI qwnwSwhIdy i^lw& Shwdq dy ky sRI gurU nwnk swihb dy Gr dI ivcwrDwrw dIhI pRqIinDqw kr rhy sn[ auh hryk iksm dy BYA qoN suqMqr ‘byZmpurw’ vswaux dy pRqIk bxy qy Bgq rivdws jI dy kQn iqau iqau sYlkrih ijau BwvY ’qy AwDwirq sMpUrn AzwdI vwly ^UbsUrq vqn dIsQwpnw leI AwpxIAW sihl qy ^UbsUrq jwnW dI AhUqI dy id`qI[aunHW dI kurbwnI sRI gurU Arjn dyv jI dy ‘hlImI rwj’ dy sMklp ƒswkwr krn leI hI sI ijs ivc koeI iksy leI duK dw kwrn nhINbxdw qy jnqw dI sMpUrn qy srbp`KI uShwlI dy AwdrS ƒ pUrw krnleI qwx lwieAw jWdw hY ijvyN:
huix hukmu hoAw imhrvwx dw] pY koie n iksY r\wxdw]
sB suKwlI vuTIAw iehu hoAw hlymI rwju jIau] (pMnw 74)auh mnu`KI smwj dIAW mu`FlIAW loVW smwnqw, suqMqrqw qy inAW
dIAW mwnvI kImqW leI ShId hoey[ auh jMg-ey-AzwdI dy in`kyispwhI sn[ auh jWbwz sUrmy sn[ bhwdrI jyry qy idRVHqw dy pRqIkhn, jo Bwrq dI jMg-ey-AzwdI dy inky ispwhI hn BwrqI dInW,
*1000, Arbn Astyt, PgvwVw- 144632; mo. +9190563-60763
gurmiq pRkwS 38 dsMbr 2017
inmwixAW qy inqwixAW lokW dI AzwdI leI aunHW ny inSwnw swiDAwqy AwpxI jwn ’qy hryk iksm dy duK jr ky jwnW vwr gey Aqy mnu`KIZulwmI dIAW zMjIrW qoVn vwly sMswr dy isrmOr jwn vwrU sUrimAW dIkqwr ivc KVo gey[ ies sbMD ivc Bgq kbIr jI dw kQn ivSyS qOr’qy Fukdw hY:
ggn dmwmw bwijE pirE nIswnY Gwau]
Kyqu ju mWifE sUrmw Ab jUJn ko dwau]
sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq]purjw purjw kit mrY kbhU n CwfY Kyqu] (pMnw 1105)
sRI gurU goibMd isMG jI dy Coty swihbzwdy rUh dI suqMqrqw dypRqIk hn[ aunHW dI ShIdI dw krm ieiqhwisk hY qy iksy iksm dysuAwrQ dI pkV qoN suqMqr hY[ aunHW ny BwrqIAW dI ZulwmI dIAWzMjIrW k`tx leI ieh ieiqhwisk swkw kr ivKwieAw[ ieh ShIdIBwrqIAW dI mnuKI Awqmw ƒ gqIhIx siQqI iv`coN k`F ky gqISIlkrdI hY[ ies qrHW isRStI dy ivkws dw pRqIk bx ky au~BrdI hY[
mnu`KI idmwg ivc ieh suAwl vwr-vwr AwauNdw hY ik muZlhkUmq dy iBAwnk frwivAW swhmxy auh ikauN nw ilPy? aunHW ny eInikauN nw mMnI? ies dw juAwb iehI hY ik auh sRI gurU goibMd isMG jIdy spu`qr sn[ smyN dI hkUmq duAwrw ilqwVI lokweI dI kwieAw-klp krn leI aunHW nwl ies qrHW dw vwAdw kIqw sI:
-ien grIb isKn ko dyaUN pwiqswhI[
Xh Xwd rKih hmrI guirAweI[ (pRwcIn pMQ pRkwS)
ienHW dy dwdw sRI gurU qyg bhwdr jI ny swry DrmW dI AzwdI leIAwp idlI jw ky ShIdI id`qI sI[ ienHW dy n`kVdwdw sRI gurU Arjndyv jI dy jhWgIr duAwrw ShId kIqy gey sn[ ieh Coty lwl Awpxy^wndwn dI prMprw ƒ hI kwiem r`K rhy sn[ mnuKqw dI AzwdI dIjgdI joq ƒ hor vI pRjvilq kr rhy sn[
ienHW ƒ dIvwr ivc icxy jwx bwry kcihrI ivc KulHI bihs dOrwnsUbw srihMd dy iek Ahudydwr su`cw nMd ny b`icAW dy kql dI hmwieqkIqI qy ikhw sp dy b`cy rihm dy kwbl nhIN huMdy[ ies smyN mlyrkotlydy hwkm Syr muhMmd KW ny hwA dw nwArw mwridAW hoieAW ikhw sI ikienHW b`icAW dw kI doS hY[ iesy leI Aj qk is`K ies mlyrkotly ƒsnmwn nwl dyKdy hn[
gurmiq pRkwS 39 dsMbr 2017
kwzI koloN puCx ’qy aus ny ikhw ik s`p dy b`cy sp hI huMdy hn[ies kr ky ienHW ƒ dIvwr ivc icx idqw jwvy[ kwzI dw Pqvw imlx’qy dsmyS jI dy ienHW Coty lwlW ƒ nINhW ivc icx id`qw igAw[ kuJsmW pihly jo izMdW DVk rhIAW sn, auh SWq ho geIAW[ ienHWShwdq dy plW dI kOm dy ieiqhws ivc bVI kImq hY[ mYN AwpxI iekkivqw ivc ienHW plW ƒ ies qrHW klm-bMd kIqw sI:
iek pl pihlW DVky izMdgI, dUjy pl kurbwn[
jIvn dw ieh pl AnoKw,kOm dI su`cI Swn[ieh pl huMdw sdIAW jyfw, bxdw Xu`g dy hwx[
ieh pl kOmW dI iksmq ƒ, is^rW ’qy lY jwx[
pRisD kvI Alh Xwr KW jogI Anuswr dsmyS jI dy ienHW PrzMdWny AwpxI ShIdI nwl is`K rwj dI nINh r`K idqI qy zwlmW dw Kurw Kojimtwaux dw bwnHxUM bMn idqw[ AwpxI ShIdI ’qy swihbzwidAW dIAWBwvnwvW ƒ jogI jI ny ies qrHW klmbMd kIqw hY:
hm jwn dy ky AOroN kI jwnyN bcw cly
is`KI kI nIv hm hYN sroN pr auTw cly
guirAweI kw hY ik`sw jhW myN bnw clyisMGoN kI slqnq kw hY pOd: lgw cly
g`dI sy qwjo-q^q bs Ab kOm pweygI
dunIAw sy zwilmoN kw inSW qk imtweygI
ipMf KYrwbwd ivKy gurmiq kYNp
bIbI hrpRIq kOr Kwlsw pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr
Drm pRcwr kmytI (SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI) sRI AMimRqsr
swihb v`loN mYNbr swihbwn s. mgivMdr isMG KwpVKyVI Aqy s.
guirMdrpwl isMG rxIky dI AgvweI hyT 18 qoN 27 Agsq, 2017
qk ipMf KYrwbwd ivKy gurmiq isKlweI kYNp lgwieAw igAw[ ies
gurmiq kYNp ivc ividAwrQIAW nUM kivqw gwien, kIrqn gwien,
gurbwxI Aqy is`K rihq mrXwdw dI jwxkwrI id`qI[
gurmiq pRkwS 40 dsMbr 2017
isK rihq mrXwdw dw AiDAwqimk qy smwijk pRsMg
-bIbI irjbn kOr*
smwj ivc rihMdw hoieAw hr mnu`K iksy nw iksy rUp ivc
Dwrimk inXmW dI pwlxw krdw hY, ienHW Dwrimk inXmW dy sMgRih ƒ
mrXwdw ikhw jWdw hY[ mrXwdw dw ArQ iek AYsI jIvn jugq,
jIvn dy rihx-sihx dI auh qrqIb hY ijs ivc jIvn byi&kr Aqy
sur`iKAq quirAw jwvy[ Dwrimk mrXwdw Aijhw sUqr hY, jo Dwrimk
eykqw, ieksurqw qy iekswrqw leI byh`d zrUrI hY[ hr Drm dI
mrXwdw dy iqMn buinAwdI AwDwr huMdy hn[ ies dy ieSt dw srUp qy
aus qk phuMc ivDI, dUsrw Drm dw audyS qy aus Anuswr jIvn jugqI
qy qIsrw aus dw bwhrI qy icMnHwqmk rUp[ ieh iqMny buinAwdI nukqy
rl ky Drm dI pCwx bxwauNdy hn[ ienHW buinAwdI nukiqAW ƒ swhmxy
r`K ky kuJ nym, zrUrI ikirAwvW qy prhyz inSicq kIqy jWdy hn, ijs
ƒ rihq mrXwdw ikhw jWdw hY[ ieh rihq mrXwdw jW jIvn-jwc
swry DrmW ivc pRwpq huMdI hY[
‘rihq’ qoN Bwv ‘rihx’ qoN ilAw jWdw hY Aqy rihq mrXwdw qoN
Bwv Dwrimk inXmW dI bMdS jW pwbMdI ivc rihx dI jIvn-jwc hY[
rihq pMjwbI dw Sbd hY ijs dw Bwv rihxw Aqy mrXwdw sMsikRq
BwSw dy Sbd mrX+Awdw qoN bixAw hY[ mrXw qoN Bwv bMdS jW sImw
hY Aqy Awdw dw ArQ pRvwn kr lYxw[ BweI kwnH isMG nwBw Anuswr
is`K-inXmW dI pwbMdI,is`K Drm dy inXmwnuswr rihx dI ikRXw[1
is`K Drm dy isDWqW Anuswr jIvn guzwrnw hI rihq hY[ iksy vI Drm
dI rihq mrXwdw aus Drm dy ieiqhws ivc inihq huMdI hY[ ieh aus
Drm dw Atu`t AMg huMdI hY[ rihq bgYr Drm dI klpnw hI nhIN kIqI
jw skdI, ikauNik Drm dw pRgt rUp rihq qoN aujwgr huMdw hY[ rihq
ieiqhws dy nwl-nwl aus Drm dy Dwrimk gRMQ iv`coN vI pRkwiSq huMdI
hY[ isK Drm dI rihq mrXwdw dw mUl sroq sRI gurU gRMQ swihb hn[
mrXwdw iek AYsI jIvn jugq, jIvn dy rihx-sihx dI auh qrqIb
*sRI gurU gMRQ swihb ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[ mo: +9198152-84863
gurmiq pRkwS 41 dsMbr 2017
ijs ivc jIvn byi&kr Aqy sur`iKAq quirAw jwvy, is`K ƒ ikauNik
ieh jIvn-jugq gurU b^Sdw hY Aqy is`K ies Anuswr hI jIvn
guzwrdw hY, ies leI is`KI ivc ies jugq ƒ gurmiq rihq mrXwdw
jW isK rihq mrXwdw BI AwKdy hn[2
‘rihq’ Sbd BwvyN sRI gurU gRMQ swihb dI sMpwdnw qoN kw&I icr
pihlW BgqI lihr dy smyN pRcilq sI, pr ieh Sbd sRI gurU gRMQ
swihb ivc vI pRwpq hY[ Bgq kbIr jI PurmwauNdy hn:
so guru krhu ij bhuir n krnw]
so pdu rvhu ij bhuir n rvnw]
so iDAwnu Drhu ij bhuir n Drnw]
AYsy mrhu ij bhuir n mrnw] . . .
Apu qyju bwie ipRQmI Awkwsw]
AYsI rhq rhau hir pwsw] (pMnw 327)
sRI gurUu Arjn dyv jI PurmwauNdy hn:
rhq Avr kCu Avr kmwvq] min nhI pRIiq muKhu gMF lwvq]
jwnnhwr pRBU prbIn] bwhir ByK n kwhU BIn] (pMnw 269)
is`K Drm ivc AwdrSk jIvn ijaUx vwsqy jo inXm inXq
kIqy gey hn, is`K bolI ivc aus Dwrimk inXmwvlI ƒ ‘rihq’ dw
nwm id`qw igAw hY[ auh jIvn-mrXwdw, cwl-Fwl jW c`j-Awcwr
‘rihq’ hY, ijs Anuswr sMswr ivc ivcrdw is`K in`jI Aqy pMQk
jIvn ijaUNdw hoieAw inrMkwr nwl AByd ho skdw hY:
hsMidAw KylµidAw pYnµidAw KwvMidAw ivcy hovY mukiq] (pMnw 522)
ieh is`KI jIvn dw swDwrn rUp hY jo izMdgI dy swry pihlUAW ƒ
sMquilq r`K ky Awpxy klwvy ivc lYNdw hY[ is`K Drm dI rihq mrXwdw
dw mUl sroq qW sRI gurU gRMQ swihb hn, pr ieh pMQk ikrq hox kr
ky rihqnwimAW Aqy hor is`K swihq ijvyN ik BweI gurdws jI, BweI
nMd lwl jI dIAW rcnwvW Aqy hor Dwrimk gRMQ vI ies dw AwDwr bxy
hn[ sRI gurU nwnk swihb jI qoN lY ky sRI gurU goibMd isMG jI qk
gurisKW v`loN gurU swihb dI AgvweI ivc rihq mrXwdw dw pwlx
kIqw jWdw irhw sI[ is`K ƒ jIvn-jugq gurU b^Sdw hY Aqy ies
Anuswr hI is`K jIvn guzwrdw hY[ ies leI sRI gurU gRMQ swihb ƒ is`K
gurmiq pRkwS 42 dsMbr 2017
rihq mrXwdw qy is`K jIvn-jugqI ivc pihl idqI jWdI hY, jo
jIvn dy hr ibKVy moV ’qy is`K ƒ rwh idKwauNdw hY:
ibKVy dwau lµGwvY myrw siqguru suK shj syqI Gir jwqy]
(pMnw 1185)
is`K rihq mrXwdw ƒ S^sI rihxI (AMdrlI rihq) Aqy pMQk
rihxI (bwhrlI rihq) ivc vMifAw igAw hY[ ie`k is`K ny S^sI Drm
pUrw kridAW pMQk &rz vI inBwauxw hY[ S^sI rihxI (AMdrlI
rihq) Dwrimk jIvn dw Asl AwDwr hY[ sRI gurU gRMQ swihb ivc
vDyry AMdrlI rihq bwry vrxn imldw hY[ s. ipAwrw isMG pdm
Anuswr “AMdrlI rihq nwl AwdmI dw mn Aqy Awqmw piv`qr ho ky
cVHdI klw Aqy srb`q dy Bly ivc ivcrdy hn[”3 ies AMdrlI rihq
ivc ie`k r`b ivc ivSvws, nwm, syvw, nykI, cMigAweI, inmrqw,
sMjm, praupkwr Awid Swml hn[ gurU swihb ny mnu`KI rihxI leI
buinAwdI gur ilK idqy hn, qWik is`K Awpxy Drm-krm qoN lY ky bol-
cwl, vrqoN-ivhwr, Kwx-pIx, pihnx qy bwkI suc`jw jIvn ijaUx
leI loVINdI isiKAw hwsl kr sky[ is`K Drm dw mUl AwdrS nwm
jpxw, ikrq krnw qy vMf Ckxw hY[ iehI jIvn rihxI hY[ nwm jpx
nwl Awqmw Su`D huMdI hY, ikrq nwl srIr Aqy vMf ky Ckx nwl mn
Su`D huMdw hY[ nwm ismrn Awqimk rihq hY, ikrq krnw srIrk
rihq hY Aqy vMf Ckxw mwnisk rihq hY[ ienHW nwl hI jIvn ƒ shI
syD imldI hY Aqy ies nwl hI mwnvI ivkws huMdw hY[
AMdrlI rihq dw muK AwDwr sRI gurU gRMQ swihb hn[ sRI gurU goibMd
isMG jI ny dyhDwrI gurU dI rvwieq qm kr ky Sbd ƒ ‘gurU’ dI pdvI
dy ky isKW ƒ sRI gurU gRMQ swihb dy lV lwieAw Aqy AwdyS idqw ik hr
isK dw hr kwrj sRI gurU gRMQ swihb Anuswr hovy[ sRI gurU gRMQ swihb
mnuK dI hr Kyqr ivc rihnumweI kridAW aus dy Asl AwdrS
(gurmuK) ƒ pRwpq krn ihq jwgrUk krdy hn, qWik auh AwpxIAW
kmzorIAW qoN au~pr au~T ky Awqimk qOr ’qy au~nq ho ky prmwqmw ƒ pw
sky[ ieh Awqimkqw Aqy AiDAwqimkqw dw sumyl hY[
sRI gurU gRMQ swihb ivc mnu`K ƒ ies AwdrS qk phuMcwaux leI
rihq jW jIvn-jwc ƒ AwDwr bxwieAw igAw hY[ ieh jIvn-jwc
gurmiq pRkwS 43 dsMbr 2017
iksy Kws iksm Aqy v`KrI rihq jW sMswr iqAwg ky ijaUx dy sMklp
dI hwmI nhIN BrdI, blik prvwr jW smwj ivc rihMidAW sdguxW
BrpUr sMquilq jIvn bqIq krnw hY[ sRI gurU gRMQ swihb ny mnu`K ƒ
gRihsQ ivc rihMidAW hoieAW iqAwgI, vYrwgI Aqy jogI bxn dI
jugq dsI hY:
siqgur kI AYsI vifAweI] puqR klqR ivcy giq pweI] (pMnw 661)
fw. blbIr isMG Anuswr “gurU swihb dw AwSw kuJ AYsw pRqIq
huMdw hY ik auh ienHW dohW qoN iksy inAwrI cIz dy mgr sn[ auh iek
AYsw bMdw pYdw krnw cwhuMdy sn jo privrqI Aqy inivrqI dohW qoN
inAwrw hovy[ eys bMdy dw nwm aunHW gurmuK r`iKAw hY[”4 Purmwn hY:
gurmuiK sr Apsr ibiD jwxY]
gurmuiK privriq nrivriq pCwxY]
gurmuiK qwry pwir auqwry]
nwnk gurmuiK sbid insqwry] (pMnw 941)
ieh AijhI rihxI hY ijs ivc iksy bwhrI AfMbr ƒ mh`qqw
pRwpq nhIN, blik s`cI-su`cI rihq jW rihxI ƒ hI mh`qvpUrn
mMinAw igAw hY[ sRI gurU nwnk swihb jI ies s`cI rihq ArQwq
‘kihxI qy krnI’ vwlI rihq dw pRgtwvw ieauN krdy hn:
igAwnu iDAwnu sBu gur qy hoeI]
swcI rhq swcw min soeI]
mnmuK kQnI hY pru rhq n hoeI] (pMnw 831)
sRI gurU gRMQ swihb ivc bwr-bwr scI rihq dw izkr imldw hY
ikauNik s`cI rihq nwl hI su`K pRwpq ho skdw hY:
scI rhq scw suKu pwey] (pMnw 1343)
s`cI rihq nwl hI Awpxy mUl mnorQ qk phuMicAw jw skdw hY[
ieh mUl mnorQ Awqmw dw prmwqmw nwl imlwp hY Aqy ies imlwp
dw mwiDAm nwm ismrn hY[ is`K ƒ AMimRq vyly au~T ky ieSnwn kr
ky ‘vwihgurU’ dw nwm jpx leI ikhw igAw hY[ AMimRq vyly nwm jpx
nwl mn krqwr dy ipAwr ivc ieksur huMdw hY Aqy ies nwl mn ibKVy
simAW ivc vI itkwA Aqy KyVy ivc rihMdw hY:
auiT iesnwnu krhu prBwqy soey hir AwrwDy]
gurmiq pRkwS 44 dsMbr 2017
ibKVy dwau lµGwvY myrw siqguru suK shj syqI Gir jwqy]
(pMnw 1185)
ieh AijhI jugq hY ijs nwl ie`k mnu`K sMswr ivc ivcridAW
hoieAW vI ies sB qoN dUr rihMdw hY[ ieh is`KI jIvn iek`l, iekWq
Aqy iekwgrqw dw AwpsI sumyl hY[ ienHW rwhIN hI mnu`K Awpxy Awp
ƒ pCwxdw hY[ sRI gurU gRMQ swihb ivc ‘Awpw cInx’ ’qy bhuq bl
id`qw hY[ sRI gurU qyg bhwdr swihb jI Anuswr:
jn nwnk ibnu Awpw cInY imtY n BRm kI kweI] (pMnw 684)
sRI gurU gRMQ swihb ivc AMdrUnI rihq mu`K qOr ’qy pRwpq hY[ kyvl
bwhrI ByK mnu`K dw kuJ vI nhIN svwr skdy[ iesy leI bwhrI qy
AMdrUnI ieksurqw hoxI bhuq zrUrI hY[ ijs leI nwm ismrn muK qOr
’qy hY ies dy jpx nwl Awqmw Su`D huMdI hY Aqy prmwqmw nwl irSqw
b`Jdw hY[ iesy leI gurU swihb nwm jpx ƒ sRyST mMndy hn[ sRI gurU
Arjn dyv jI PurmwauNdy hn:
srb Drm mih sRyst Drmu] hir ko nwmu jip inrml krmu]
(pMnw 266)
krnl jsvMq isMG ilKdy hn “koeI Drm v`fw nhIN qy koeI
Drm Cotw nhIN[sB Drm Awpo Awpxy sQwn ’qy A`Cy hn[ mnu`K dy
auDwr leI hrI dw nwm jpxw qy inrml krm krnw hI sB qoN
au~cqm Drm hY[”5 iesy leI sRI gurU nwnk swihb jI ny nwm ismrn
ƒ sB qoN v`D mh`qqw id`qI qy nwl hI ies rwh qy c`lx vwsqy ikrq
krn qy vMf ky Ckx dw aupdyS id`qw, ikauNik nwm ƒ jIvn ivc idRVH
krn vwsqy mn dw inrml hoxw zrUrI hY, iesy leI is`K Drm ivc
‘nwm jpo, ikrq kro qy vMf ky Cko’ dy isDWq ƒ mh`qqw pRwpq hY[
nwm jpx nwl Awqmw Su`D huMdI hY qy ikrq krn nwl srIr Aqy vMf
ky Ckx nwl mn Su`D huMdw hY[ iesy leI gurU dy is`K ƒ Drm dI ikrq
kr ky inrbwh krn leI ikhw hY, ikauNik dUjy dw Blw cwhux vwlw
inSkwm praupkwrI suBwA hI bwkIAW nwl vMf ky Kw skdw hY[ ie`k
is`K ƒ AwpxI s`cI ikrq kmweI iv`coN loVvMdW dI shwieqw krn
leI qwkId kIqI geI hY:
Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie] (pMnw 1245)
gurmiq pRkwS 45 dsMbr 2017
dUjy dw Blw cwhux vwlw inSkwm praupkwrI suBwA hI bwkIAW
nwl vMf ky Kw skdw hY, jo sRyStwcwr dw iek pRmu`K lCx hY[ ieh dwn
qoN aucyrI AvsQw hY, dwn ivc iek iBKwrI huMdw hY, dUjw dwqw, iek
prwDIn bx jWdw hY jdik dUjw mwlk, prMqU vMf Ckx dw gux smwnqw
qy brwbrI dy Bwv pirp`k krdw hY[ so purwqn is`K mrXwdw dy pRDwn
nukqy iesy kQn ivc Aw jWdy hn[‘nwnk nwm cVHdI klw, qyry Bwxy
srb`q dw Blw’ vwly pRisD nwAry ivc vI isKI dy do mUl AwdrSW nwm
qy syvw ƒ iek QW guMidAw igAw hY[ ieh is`KI mh`l dy do mUl QMmH hn,
ijnHW Awsry ieh swrI iemwrq KVHI hY[ is`K jIvn dw audyS hI ieh
hY ik ij`Qy aus dI Awqmw ny Awpxy mUl prmwqmw nwl ABydqw pRwpq
krnI hY, au~Qy swry mnuKW nwl vI eykqw Aqy sWJ dw vrqwrw vrqwauxw
hY[ drAsl Drm hY hI auh jIvn-jwc ijs duAwrw mnu`K nwl irSqw
prp`k huMdw hY[ nwm ismrn rwhIN r`b nwl Aqy syvw rWhI mnu`K jwqI
nwl irSqw b`Jdw hY[ Drm dw AslI pRkwS ies vqIry qoN pRgt huMdw
hY ik auh dUijAW nwl ikvyN vrqdw hY, 'srbq dw Blw' ies dI suMdr
mu`K ksOtI hY[”6
sRI gurU gRMQ swihb ivc ‘nwm’ dy nwl nwl ‘syvw’ ƒ vI au~qm
d`isAw igAw hY[ syvw duAwrw ie`k mnu`K Awpxy in`jqv qoN au~pr au~T
ky srb`q dy Bly ivc ivlIn huMdw hY[ iesy leI gurU swihbwn ny is`KI
dI mUl ‘rihq’ ivc nwm qy syvw dw sMgm ricAw hY:
sqgur kI syvw gwKVI isru dIjY Awpu gvwie]
sbid imlih qw hir imlY syvw pvY sB Qwie] (pMnw 27)
sRI gurU gRMQ swihb ivc Awcrn dI Su`Dqw leI ij`Qy nwm ismrn
ƒ ivSyS mMinAw igAw hY, au~Qy hI syvw auswrU Amlw ivcoN mh`qvpUrn
hY[ syvw Aijhw Aml hY ijs leI smrpx dI zrUrq hY[ syvw leI
svwrQ nhIN, blik pRym hoxw cwhIdw hY[ qn, mn, Dn nwl kIqI syvw
hI pRvwn cVHdI hY[ sRI gurU gRMQ swihb ivc pRwpq hY:
-Aink BWiq kir syvw krIAY] jIau pRwn Dnu AwgY DrIAY]
pwnI pKw krau qij AiBmwnu] Aink bwr jweIAY kurbwnu]
(pMnw 391)
-nwnk syvku soeI AwKIAY jo isru Dry auqwir]
gurmiq pRkwS 46 dsMbr 2017
siqgur kw Bwxw mMin ley sbdu rKY aur Dwir] (pMnw 1247)
BweI kwnH isMG nwBw ‘syvw’ bwry ilKdy hn ik “gurmiq ivc syvw
dw bhuq hI au~c Bwv hY, jo hor iksy mq ivc nhIN vyKIdw[ siqgurU ny
is`K ƒ ivSv dw syvk bxwieAw hY”7
mY bDI scu Drm swl hY] gurisKw lhdw Bwil kY]
pYr Dovw pKw Pyrdw iqsu iniv iniv lgw pwie jIau] (pMnw 73)
syvw qoN ibnw mnu`KI jIvn dw mnorQ pUrw nhIN huMdw[ iesy leI sRI
gurU gRMQ swihb ivc ies ƒ mh`qqw idqI geI hY[ fw. blbIr isMG
ilKdy hn “is`K sMqW ny syvw ƒ ie^lwkI pihlU qoN hI nhIN gRihx
kIqw, sgoN ies ƒ Awpxy in`jI DXwnI jIvn qoN iek Aiq zrUrI
dwrSink QuV pUrw krnhwrw ADXwqimk AMg smJ ky AmlI vrqoN
ivc ilAWdw hY[”8 syvw mnu`K ƒ AMdroN inrml bxw idMdI hY, ikauNik
syvw pRym qoN ibnW nhIN kIqI jw skdI[ pRym mnu`K ƒ prmwqmw qk
phuMcwaux ivc shweI hY:
swcu khoN sun lyhu sBY
ijn pyRm kIE iqn hI pRB pwieE] (Akwl ausqq)
pyRm ibnW kIqI syvw svwrQ ih`q hI ho skdI hY AijhI syvw pRvwn
nhIN cVHdI[ pRym nwl kIqI syvw hI mnu`K ƒ prmwqmw dy dr qy phuMcw
skdI hY:
ivic dunIAw syv kmweIAY] qw drgh bYsxu pweIAY] (pMnw 25)
Aqy iPr prmwqmw vI Awpxy syvkW dI r`iKAw krdw hY:
Apuny syvk kI Awpy rwKY Awpy nwmu jpwvY]
jh jh kwj ikriq syvk kI qhw qhw auiT DwvY] (pMnw 403)
ie`k mnu`K dI Awqimk aunqI ivc sdgux shwiek huMdy hn,
ikaNuik ieh mnu`K ƒ AiDAwqimk sMpUrnqw qk lY jWdy hn[ fw.
jgbIr isMG ilKdy hn, “gurU nwnk Anuswr siq, sMqoK, igAwn,
dieAw, Drm, iKmw, inmrqw, pRym, syvw AnykW hI nYiqk gux hn
ijnHW ƒ Dwrn kIqy ibnW koeI vI AwdrS mnu`K dI pdvI pRwpq nhIN
kr skdw[ ieh mnu`KI cir`qr dIAW sMcwlk SkqIAW hn jo ivAkqI
ƒ nYiqk AgvweI idMdIAW hn[ ivAkqI dy nYiqk jIvn ivc ivGn
bxn vwly Avgux hn-kUV, ihMsw, haumYN, hT, kpt, kwm, kRoD, loB,
gurmiq pRkwS 47 dsMbr 2017
moh, cuZlI, TgI, dMB, vYr, ivroD Awid[ mnu`KI cir`qr ivc ienHW dI
hoNd nYiqk pqn dw kwrn bxdI hY ies leI ienHW Avguxw ƒ dUr krn
leI sRI gurU nwnk swihb jI ny AnykW sQwnW qy pRq`K sMkyq kIqy hn”9
sRI gurU gRMQ swihb ivc pRwpq ieh sdgux mnu`K dI rihxI ƒ inrDwirq
krdy hn[ ienHW Anuswr jIvn ijaUxw hI AwdrSk jIvn hY[ iesy
leI iKmw, inmrqw, praupkwr, sdwcwr, sMqoK Awid ienswn dI
Awqimk au~nqI ivc mddgwr huMdy hn[ iehI mnu`K ƒ inrml bxwaux
ivc shwiek bxdy hn[ s. ipAwrw isMG pdm ilKdy hn, “isK ny
ivAkqIgq qOr Aqy smwijk qOr ’qy aumr Br AijhI jIvn-jwc dw
AiBAws krdy rihxw hY ijs duAwrw ismrn, syvw, sMqoK, igAwn,
dXw, sMjm, iKmw, inmrqw, iqAwg, praupkwr, rzw qy Bwxw Awid
gux pYdw hox Aqy kwm kRoD, loB, moh, AhMkwr, haumYN, mmqw, iqRSnw,
eIrKw, b^IlI, inMdw, cuZlI, vYr-ivroD Awid AOgux nw rihx[ swry
Drm-krmW dw swr ieho hY[”10 ieh swry gux mnu`K vwsqy aus dI
mMizl qk phuMcx leI shweI hn[
Aijhw ivAkqI hmySw praupkwr leI qqpr rihMdw hoieAw
in`j qoN srb`q dy Bly ivc lIn huMdw hY[ praupkwr auh hI kr skdw
hY ijs AMdr pRym hovy, qVp hovy, syvw dw jzbw hovy, kurbwnI dw cwA
hovy[ ies leI sRI gurU gRMQ swihb ivc bwr-bwr aunHW swry guxW ƒ
jIvn ivc idRVH krn dI qwkId kIqI geI hY jo mnuK dI au~nqI leI
shweI hn[ fw. blbIr isMG ilKdy hn, “srb`q dy Bwv ivc lIn
huMidAW hI swfy auh swry nuks dUr ho jWdy hn jo swfy Cotypn krky hn[
swfw inkwrwpn, swfw Cutidlwpn, swfw vKrwpn, ienHW sBnW qoN AYs
qrHW KihVw Cu`t jWdw hY qy mnu`K ies qrHW ienHW qoN au~pr ho jWdw hY ijs
qrHW aus dy v`fy huMidAW hI purwxy k`pVy Coty ho gey sn[ eysy dw nwm
cVHdI klw hY jo srb`q dy Bly dI Bwv lInqw qoN q`q iKx pRwpq huMdI
hY[”11 mnu`K dy Awqimk ivkws vwsqy ieh sB shweI hn Aqy auh
sihjy hI aunHW swry AaugxW qoN Afol hI srk jWdw hY[ iehI gurbwxI
dw AwSw hY aus ny ie`k mnu`K ƒ gurmuK bxwauxw hY[ ieh ihaUmn
bIieMg qoN bIieMg ihaUmn (Human Being to Being Human) dw
s&r hY, ijs leI gurbwxI idSw-inrdyS idMdI hY[
gurmiq pRkwS 48 dsMbr 2017
gurmuK bxnw hI ie`k mnu`K dw Asl AwdrS hY[ ies pdvI ƒ
pRwpq krn leI sMswirk pDr ’qy kwrj kridAW Awqimk pDr ƒ
blvwn bxwauNdw hY[ fw. blbIr isMG ilKdy hn, “sihj dy qrIky
nwl au~nq hoxw, ieh ivgws mwrg hY, au~nq hoieAw mnu`K AwpxIAW
kmzorIAW dI kuMj iv`coN Afol srk jWdw hY[ gurmuK dw inSwnw sc dI
qlwS hY, ijs dy idRS ivc rc ky auh sMswrI kUV qoN au~pr ho jWdw
hY”12 sRI gurU gRMQ swihb ivc Aijhy ivcwr pRwpq hn jo mnuK dI
S^sIAq ƒ auswrn ivc Aihm BUimkw inBwauNdy hn[ ies rwh ’qy
c`l ky koeI vI ivAkqI aus sQwn ƒ hwsl kr skdw hY ijs leI auh
ies sMswr ivc AwieAw hY[ ies leI sRI gurU gRMQ swihb ivc s`cI
rihq ƒ Awpxy jIvn ivc idRVH krn dy ivcwr pRwpq huMdy hn[ sRI gurU
gRMQ swihb ies dI rihnumweI krdy hoeyy mnu`K ƒ Awpxy AMdr s`cI
rihq ƒ Dwrn krn dI is`iKAw idMdy hoey sMquilq jIvn ijaUx dw rwh
d`sdy hn[hvwly Aqy it`pxIAW
1. BweI kwnH isMG nwBw, gurSbd rqnwkr mhwn koS, BwSw ivBwg, pMjwb, CyvIN vwr, 1999,
pMnw 1015.
2. s. drSn isMG Kwlsw, ‘muK bMd’, drpx is`K rihq mrXwdw, gurbKS isMG gulSn, Kwlsw
pRcwrk jQw, XU.ky., qIjI vwr, 2011, pMnw 24.
3. ipAwrw isMG pdm (sMpw), rihqnwmy, isMG bRdrz, sRI AMimRqsr swihb, CyvIN vwr, 1995,
pMnw 12.
4. s. blbIr isMG, klm dI krwmwq, Kwlsw smwcwr, sRI AMimRqsr swihb 1969, pMnw 222.
5. krnl jsvMq isMG (mrvwh), is`KI kI hY, ifPYNs klonI, nvIN id`lI, 1991, pMnw 181.
6. ipAwrw isMG pdm (sMpw), rihqnwmy, pMnw 14.
7. BweI kwnH isMG nwBw, gurmq mwrqMf, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr swihb,
cOQI vwr, 1998, pMnw 186.
8. s. blbIr isMG, lMmI ndr, Kwlsw smwcwr, sRI AMimRqsr swihb, dUjI vwr, 1975, pMnw
73.
9. s. jgbIr isMG, gurU nwnk bwxI ivc nYiqkqw dw sMklp, BwSw ivBwg, pMjwb, 1973, pMnw
186.
10. ipAwrw isMG pdm (sMpw), rihqnwmy, pMnw 17.
11. s. blbIr isMG, lMmI ndr, pMnw 57.
12. s. blbIr isMG, klm dI krwmwq, pMnw 321.
gurmiq pRkwS 49 dsMbr 2017
sYlUlr jylH AMfymwn: pMjwb dy suqMqrqw sMgrwmI
-fw.prmvIr isMG*
sYlUlr jylH Bwrq dy AzwdI pRvwinAW ’qy huMdy zulmW dw icMnH bx ky
swhmxy AweI hY[ kYdIAW ƒ ie`Qy ilAw ky kIqy jWdy zulm ieiqhws dw
ih`sw hn Aqy jdoN ieh jwxkwrI Bwrq dy lokW qk phuMcI qW srkwr ƒ
dyS-ivdyS ivc lok-roh dw swhmxw krnw ipAw sI[ zulm dw iSkwr
auh BwrqI sn, ijhVy jlwlq qoN mukqI pRwpq krn leI sMGrS kr rhy
sn[ pMjwb dy lokW Aqy ivSyS qOr ’qy is`KW ny ies sMGrS ivc mohrI
BUimkw inBweI sI[ ijhVw ivqkrw Bwrq dy iviBMn ielwikAW ivc
v`sdy SUdrW nwl kIqw jWdw sI, ausy qrHW dy ivqkry dw swhmxw BwrqIAW
ƒ aus smyN krnw pYNdw sI jdoN auh rylW, hotlW, kl`bW, AdwlqW, QwixAW
Awid ivKy jWdy sn[
AMgryz srkwr dy XUrp ivKy kwbz dySW dy lokW Aqy BwrqIAW leI
vKo-vKry kwƒn sn[ JolI-Juk, cwplUs Aqy svwrQW dI pUrqI qk sIimq
BwrqI qW ies ƒ AxgOilAW kr idMdy sn, pr AxKIly Aqy sUrmgqI ivc
ivSvws rKx vwilAW leI Aijhw sB kuJ sihx krnw muSikl sI[ dyS-
ivdyS ivc rihx vwly BwrqI jdoN Aijhy ivqkirAW dw swhmxy krdy sn
qW aunHW dw Un KOl auTdw sI[ ivdySW ivc rihMdy BwrqI vI ieh mihsUs
krn lgy sn ik aunHW nwl ivdySW ivc ivqkrw Swied ies kwrn vDyry
huMdw hY ikauNik aunHW dw dyS Zulwm hY[ ies dy nwl hI auh vqnIN vsdy
Awpxy BwrqI BweIcwry nwl vI hmdrdI rKdy sn ijnHW ƒ vgwr leI lY
jwx dy nwl-nwl aunHW ’qy AxmnuKI qsIhy kIqy jWdy sn[ Bwrq dy lok
AMgryzW dI ZulwmI qoN qMg Aw ky AzwdI leI zor mwrn lgy sn[ ZulwmI
dy Aihsws ny ivdySW ivc vsdy BwrqIAW ƒ iek plytPwrm ’qy iekqr
kr idqw sI[ ies Bwvnw ny swirAW ƒ ihMdU, musilm, isK, eIsweI,
jwq-pwq, aUc-nIc, BUZoilk i^qy, pwrtI Aqy injI-svwrQ Awid qoN
mukq kr id`qw sI[ swry iek-dUjy dy BweIvwl, sihXogI, im`qr,
ivSvwspwqr Awid bx ky AzwdI leI sWJy qOr ’qy sMGrS krn lgy sn[
sB dy mn ivc isr& Bwrq dI AzwdI dw su&nw hI pRPuilq ho igAw sI[
*is`K ivSvkoS ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[ mo: +9198720-74322
gurmiq pRkwS 50 dsMbr 2017
BwrqIAW dy mn ivc pYdw hoeI AzwdI dI Bwvnw ny brqwnvI
swmrwj dw ivroD krn vwilAW ƒ iekju`t kr id`qw sI[ ijhVy dySW
dIAW srkwrW nwl AMgryzW dw ivroD sI, auh BwrqIAW ƒ aunHW ivru`D
aukswaux dw Xqn krn l`gIAW sn[ iesy Xqn vjoN Bwrq ivroDI bhuq
swrIAW nvIAW jQybMdIAW hoNd ivc Aw geIAW sn[ pihlI sMswr jMg
qoN CyqI pihlW hoNd ivc AweIAW jQybMdIAW Aqy pwrtIAW dw ie`ko mnorQ
dyS ƒ Azwd krwauxw sI[ 1914 eI. ivc ‘ieMtrnYSnl pRo-ieMfIAn
kmytI’ jrmn ivc swhmxy AweI ijs ƒ AMgryz srkwr ivroDI swihq
Cwpx dI pRvwngI id`qI geI[ jrmn srkwr ny sMGrS krn vwly
BwrqIAW ƒ hiQAwr vI id`qy sn[ iesy qrHW AmrIkw ivKy hoNd ivc
AweI ‘Zdr pwrtI’ dIAW Sw^wvW keI dySW ivc KolIAW geIAW[
‘ieMfIAn nYSnl pwrtI’ vI dyS dI AzwdI leI sMGrS krn vwly
BwrqIAW dI jQybMdI vjoN kwrj kr rhI sI[ ienHW jQybMdIAW dy v`K-v`K
dySW ivc mOjUd mYNbrW ƒ hiQAwr Aqy swihq phuMcwaux dw kwrj kIqw jw
irhw sI[ Bwrq dy AMdr sMGrS kr rhy lokW ƒ bwhroN shwieqw imlx
nwl auh vDyry auqSwihq Aqy mzbUq mihsUs kr rhy sn[ ijhVy dyS
AMgryzW dy nwl sn, au~Qy v`sdy BwrqI lukvyN FMg nwl dyS dI AzwdI leI
XqnSIl sn[ ijhVy PVy jWdy sn, aunHW nwl Axmnu`KI ivhwr kIqw jWdw
sI[ Aijhy ivhwr ny vI BwrqIAW ƒ dbwaux dI bjwey hory vDyry idRVH kr
id`qw sI[ Aijhy dySW ivcoN ijhVy AzwdI dy pRvwny Bwrq Aw ky ih`sw lY
rhy sn, auh AwpxI zmIn-jwiedwd vyc idMdy sn[
au~qrI Bwrq ivc pMjwb Aqy pUrbI Bwrq ivc bMgwl do Aijhy
ielwky sn ij`QoN dy lokW ny AMgryzW dIAW nIqIAW dw hr qrHW nwl ftvW
ivroD krnw ArMB kr id`qw sI[ ikqy-ikqy ieh AMdoln ihMsk rUp vI
Dwrn kr igAw sI[ AzwdI dy AMdoln dw mukwblw krn leI AMgryz
in`q nvIAW XojnwvW bxwauNdy rihMdy sn[ lokW ƒ dbwaux leI auh ij`Qy
rwjsI h`QkMfy vrqdy sn, au~Qy kwƒn dI mdd nwl auh Awm lokW ƒ lMmy
smyN leI jylHHW ivc su`t idMdy sn[ lMmIAW Aqy s^q jylHHW Bugqx auprMq
jdoN auh vwps AwauNdy qW iPr sMGrS dy rwh pY jWdy sn[ sMGrS kr rhy
lokW ƒ Awpxy AwgUAW v`loN inrMqr pRyrnw Aqy AgvweI pRwpq ho rhI sI
ijs kwrn jylHHW dIAW s^qIAW vI aunHW dw mnobl fyg nhIN skIAW sn[
mulwkwqIAW, jylHH ivc QoVHy smyN leI Awaux vwly kYdIAW Aqy sQwnk
ispwhIAW rwhIN aunHW ƒ sMGrS dIAW brW inrMqr phuMc rhIAW sn ijs
gurmiq pRkwS 51 dsMbr 2017
kwrn sMGrSI XoDy hor vDyry auqSwhI ho jWdy sn[ sMGrS krn vwilAW
ƒ smwj qoN dUr r`Kx leI srkwr inrMqr XqnSIl sI Aqy iesy Xqn
vjoN sYlUlr jylHH iqAwr kIqI geI sI[ jylHH suprfYNt myjr mry Aqy jylHHHr
bYrI duAwrw suqMqrqw sMgrwmIAW ’qy kIqy gey Axmnu`KI zulmW ny hr
BwrqvwsI dw iDAwn ies jylHHH v`l iK`icAw sI[
AMfymwn Aqy inkobwr dIp smUh ivc bxI ies jylHHH ƒ ‘kwlw pwxI’
jylHHH vI ikhw jWdw hY[ ‘kwlw pwxI’ Sbd dI ivAwiKAw ivdvwnW ny v`Ko-
v`Kry qrIky nwl kIqI hY, pr ieMJ jwpdw hY ik pwxIAW ivc iGry hoey
twpUAW iv`coN vwps Awauxw AsMBv jwpdw sI, ies krky ies jylHH dw nW
kwlw pwxI pY igAw sI[ iesy Bwv ivc ikhw jw skdw hY ik ij`Qy pwxI
kwl dw rUp Dwrn kr jwvy auh ‘kwlw pwxI’ hY[ smuMdr dy nyVy jMgl ivc
KVy pwxI ivc ivSyS iksm dw m`Cr vI pYdw huMdw sI ijhVw ik kYdIAW
dI mOq dw kwrn bxdw sI[
1857 eI. dy AMdoln auprMq ie`Qy kYdIAW dw Awauxw ArMB ho igAw
sI Aqy ieh islislw inrMqr jwrI sI[ ieh twpU Awpxy Awp ivc hI
jylHH sI[ ie`Qy Awaux vwlw kYdI bwhr nhIN jw skdw sI[ ijhVw B`jx
dw Xqn krdw sI auh kbIilAW h`QoN mwirAw jWdw sI Aqy jykr dubwrw
PiVAw jWdw qW aus ’qy Gor qS`dd kIqw jWdw sI[ 1906 eI. ivc ie`Qy
iek jylHH dI bkwiedw auswrI kIqI geI ijs ƒ dyK ky ieh qsvIr
swhmxy AauNdI hY ik ies jylHH dy kyNdr ivc iek burj auswirAw hoieAw
hY ijs dy cwry pwsy s`q lMmIAW bwhIAW iqAwr kIqIAW geIAW Aqy hr
bwhI ivc kYdIAW leI iqAwr kIqy sYlW dI igxqI v`Ko-v`KrI hY[ hryk
sYl dy bwhr lohy dw drvwzw lgwieAw igAw Aqy ies dy bwhr dIvwr
ivc lgwey gey kuMfy jW qwly qk iksy kYdI dw h`Q nhIN phuMc skdw sI[
hr iek bwhI ivc sYl dy swhmxy brWfw hY ijs ’qy lohy dy mjbUq jMgly
l`gy hoey hn, qW ik koeI kYdI bwhr nw Aw sky[ sYl iv`coN bwhr inkl
ky burj rwhIN hyTW AwieAw jw skdw hY[ hr bwhI Aqy burj dy ivckwr
iek lohy dw BwrI gyt l`igAw hoieAw hY Aqy ienHW ƒ l`kV dy P`itAW nwl
joiVAw hoieAw hY[ ienHW l`kV dy P`itAW ƒ qoV id`qw jwvy qW iksy bwhI
iv`coN koeI kYdI bwhr nhIN Aw skdw[ burj rwhIN smUh kYdIAW ’qy s^q
nzr r`KI jWdI sI[ do bwhIAW dy ivckwr iek jgHw ’qy &WsI dyx leI
iqMn q^qy lgwey gey sn, qW ik AwpxIAW A`KW nwl ies GtnwkRm ƒ
dyK ky kYdI srkwr dI ADIngI kbUl kr lvy Aqy aus dy mn iv`coN
gurmiq pRkwS 52 dsMbr 2017
suqMqrqw pRwpq krn dI Bwvnw qm ho jwvy jW G`to-G`t jylH AiDkwrIAW
dw fr aus dy mn ivc bYT jwvy[ mOjUdw smyN ivc ies burj ivKy sMgmrmr
dy p`QrW ’qy v`K-v`K sUibAW qoN jylH ivKy Awey kYdIAW dy nW ilKy hoey hn[
ieiqhwisk KojW d`sdIAW hn ik pMjwb dy kuJ kYdIAW dw nW ienHW p`QrW
’qy aukirAw hoieAw nhIN hY ijvyN s. bu`Fw isMG, s. bu`Fw isMG PYloky, s.
myhr isMG Awid Aqy kuJ nW Aijhy hn ijhVy iek mMizl ’qy qW ilKy hoey
hn Aqy dUjI mMizl ’qy l`gy p`QrW ’qy auh nW nhIN hn ijvyN: s. surjn
isMG, s. nyhr isMG, s. munSw isMG duKI, rwjw rwm Awid[ ies jylHH ivc
ijhVy kYdI ilAWdy gey sn pihlW aunHW ’qy mukdmy clwey gey sn Aqy iPr
mu^brW dIAW irportW Aqy JUTy gvwhW dy AwDwr ’qy aunHW ƒ szw suxweIAW
geIAW sn[ sYlUlr jylHH ivc ilAwaux vwly kYdIAW ’qy ijhVy kys clwey
gey sn aunHW dw vyrvw ies qrHW dyiKAw jw skdw hY:
lwhOr swizS kys: fI&YNs Aw& ieMfIAw AYkt ADIn ZdrI dyS BgqW
i^lw& ieh pihlw kys sI ijs kr ky ies ƒ pihlw lwhOr swijS kys
vI ikhw jWdw hY[ ApRYl 1915 eI. ivc ieh kys lwhOr dI sYNtrl jylHH
ivc clwieAw igAw sI[ ies kys ivc bhuqy doSI auh pMjwbI sn ijhVy
v`K-v`K rsiqAW rwhIN Bwrq ƒ Azwd krwaux leI ivdySW qoN Awey sn[
ienHW ƒ pMjwb dIAW iviBMn jylHHW ivc bMd kIqw igAw sI Aqy muk`dmy qoN
pihlW sB ƒ lwhOr dI ies kyNdrI jylHH ivc qbdIl kr id`qw igAw sI[
ienHW ZdrI kYdIAW ƒ Juk jwx, mu^br bx jwx, sMGrS dw rwh C`f dyx
leI zor pwieAw jw irhw sI[ ieh ZdrI BwvyN pMjwb iv`coN hI ivdyS gey
sn, pr au~QoN dy KulHy-fulHy mwhOl ny aunHW ƒ infr bxw id`qw sI[ auh hr
g`l mUMh ’qy kih idMdy sn Aqy iksy vI srkwrI lwlc A`gy Jukx leI
iqAwr nhIN sn pr iPr vI srkwr Awpxy imSn ivc s&l ho geI sI[
kuJ ZdrIAW ƒ srkwr ny v`fy lwlc dy ky mu^br bxw ilAw sI ijs qoN
ZdrIAW dI swrI Xojnw aunHW qk phuMc geI sI[ iviBMn pusqkW qoN
mu^brW dIAW ijhVIAW sUcnwvW pRwpq huMdIAW hn aunHW ivc nvwb ^wn,
mUlw isMG mIrkotI, ikrpwl isMG mwdoky, Amr isMG AMbwlw Aqy su`cw
isMG Awid Swml sn[ ies qoN ielwvw v`fI igxqI ivc JUTy gvwh vI
bxwey gey sn, qW ik AdwlqI kwrvweI dw iF`f BirAw jw sky[
srkwr ZdrIAW i^lw& s^q kwrvweI krn dy rONA ivc sI Aqy
cwhuMdI sI ik ikqy ienHW dI dyS-BgqI vwlI Bwvnw hornW pMjwbIAW qk
nw phuMc jwvy[ pMjwb dy lokW leI ieh iek v`fI pRyrnw sI ik Bwrq ƒ
gurmiq pRkwS 53 dsMbr 2017
Azwd krwaux leI ivdyS gey pMjwbI qW vwps muV Awey hn pr ie`QoN dy
bhuqy pMjwbI hwly ZulwmI dI gihrI nINd ivc su`qy pey hn[ ienHW
ZdrIAW ƒ &WsI jW aumr kYd dI mnSw nwl srkwr ny jylHH ivc hI
Adwlq dw gTn kr id`qw sI qW ik muk`dimAW dI suxvweI ivc dyrI nw
ho sky[ ies dy nwl srkwr ny ieh &Yslw vI kr ilAw sI ik jylHH dI
ies Adwlq dI suxvweI iksy hor Adwlq ivc nhIN ho skdI[ ies nwl
kysW dw iek pwsV Aqy qurMq inptwrw krn ivc shwieqw imlygI[
ienHW doSIAW leI lwhOr dI jylHH ivc bxweI geI ivSyS Adwlq
muk`dmy dI suxvweI leI iqMn j`jW ƒ inXukq kIqw igAw[ ey.ey. ierivn
mu`K j`j sn; tI.pI. AYils Aqy iSv nrwiex ienHW dy nwl mYNbr sn[
26 ApRYl ƒ Adwlq dI kwrvweI ArMB hoeI qW smUh kYdIAW ƒ vwrI-
vwrI Adwlq ivc pyS kIqw jwx l`gw[ JUTy gvwhW ƒ mujrmW dI pCwx
krn leI ikhw igAw qW aunHW ikhw ik ienHW ny p`gW bdlIAW hoeIAW
hn[ kYdIAW ivc Swml BweI jvwlw isMG ny ikhw ik p`gW hI bdlIAW
hn, mMUh qW nhIN bdly[ ies g`l ’qy pYdw hoeI qkrwr kwrn j`j ny BweI
jvwlw isMG ƒ qIh bYNqW dI szw suxweI ijs ny smUh kYdIAW dy mnW ivc
ros dI lihr pYdw kr id`qI[ 81 ZdrIAW ’qy clwey gey kysW dw &Yslw
13 sqMbr, 1915 eI. ƒ swhmxy AwieAw ijs ivc 24 ZdrIAW ƒ &WsI
Aqy 27 ƒ aumr kYd dI szw suxweI geI[ bwkIAW dIAW szwvW G`t
kIqIAW geIAW Aqy vwAdw muAw& bxy gvwhW ƒ brI kr id`qw igAw[
&WsI dI szw vwilAW dw kys vwiesrwie lwrf hwrifMg dI kONsl kol
igAw, qW ieh ivcwr hoieAw ik pihlI sMswr jMg dy m`dynzr mOq dI
szw ’qy nzrswnI hoxI cwhIdI hY nhIN qW AMgryzW v`loN lVH rhIAW BwrqI
&OjW dy mn ivc bZwvq dw i^Awl pYdw ho skdw hY[ ienHW &OjW ivc vI
v`fI igxqI ivc pMjwb dy nOjvwn Swml sn Aqy ienHW iv`coN vDyry igxqI
is`KW dI sI[ pihlI sMswr jMg dy smyN pMjwb qoN BrqI kIqy gey &OjIAW
dI igxqI svw l`K dy l`gBg sI ijhVy AMgryz srkwr leI mrn vwsqy
iqAwr hoey sn[ ies dy nwl hI srkwr dy ieh vI iDAwn ivc sI ik
JUTy gvwhW dy AwDwr ’qy kIqy &Ysly Awm lokW ivc srkwr pRqI hmdrdI
pYdw nhIN kr skdy[ ienHW kwrnW krky 24 iv`coN 17 ZdrIAW dI &WsI
dI szw aumr kYd ivc bdl ky ienHW ƒ AMfymwn Byjx dw &Yslw kIqw
igAw[ szw ho jwx dy bwvjUd vI ZdrIAW ny jylHH ivc cVHdI klw vwlI
Bwvnw bxweI hoeI sI[
gurmiq pRkwS 54 dsMbr 2017
pihlw splImYNtrI swizS kys: ies kys dI suxvweI vI lwhOr
sYNtrl jylHH ivc hoeI sI Aqy ies ivc vI pihlW vwly j`j hI mOjUd sn[
ieh kys 29 AkqUbr ƒ SurU hoieAw sI Aqy 30 mwrc, 1916 eI. ƒ
ies dw &Yslw AwieAw sI[ ies kys ivc Prwr Aqy brI ho jwx vwilAW
qoN ielwvw 6 ƒ &WsI Aqy 45 ƒ aumr kYd hoeI sI[
ies kys ivc kuJ doSI BgOVy ho gey sn Aqy kuJ ƒ kys SurU hox qoN
pihlW hI C`f id`qw igAw sI[
dUjw splImYNtrI swizS kys: BwvyN ik ZdrIAW i^lw& ieh qIjw
muk`dmw sI, pr ieh pihly kys dy splImYNtrI kys vjoN pyS hoieAw sI
ies kr ky ies ƒ dUjw splImYNtrI kys ikhw jWdw hY[ ies dI suxvweI
leI ijhVy j`j inXukq kIqy gey aunHW dy nW sn: tI.pI. AYls, myjr
Pirzly Aqy rwey bhwdr gopwl dws BMfwrI[ 4 jnvrI, 1917 eI. ƒ
suxwey gey &Ysly Anuswr ies kys ivc 6 ƒ mOq Aqy 5 ƒ aumr kYd dI
szw suxweI geI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[
bnwrs swizS kys: ies kys dw sMbMD bMgwl dy aunHW lokW nwl sI ijnHW
ny Zdr pwrtI ivc ih`sw lY ky bnwrs ƒ AwpxIAW gqIivDIAW dw kyNdr
bxwieAw sI[ ivSxU gxyS ipMgly bMgwlI sI Aqy ieh pMjwb dy ZdrI
swQIAW nwl AmrIkw qoN Bwrq AwieAw sI[ ies dy pRBwv kwrn bhuq
swry bMgwlIAW ny Zdr lihr ivc Xogdwn pwieAw sI[ Zdr lihr dy
Pyl ho jwx kwrn ienHW dIAW XojnwvW vI DrIAW rih geIAW Aqy srkwr
ny ienHW ’qy iSkMjw k`s id`qw[ ijhVy mu^br bx gey auh bc gey, bwkIAW
’qy muk`dmw clwieAw igAw[ ienHW dy AwgU AYs. AYn. swinAwl ƒ aumr
kYd dI szw hoeI Aqy 10 hornW ƒ s^q szwvW id`qIAW geIAW Aqy
bwkIAW ƒ C`f id`qw igAw[
mWfly swizS kys: ies kys dI suxvweI mWfly, brmw, ivKy hoeI sI[ ies
kys dy jj sn - AYs. AYm roibnsn, mONg ikn Aqy AYc.eI. mkOl[ 27
julweI, 1916 eI. ƒ ies kys dw &Yslw suxwauNdy hoey 7 ƒ mOq Aqy 5 ƒ aumr
kYd dI szw hoeI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn Byj idqw igAw sI[
dUjw mWfly swizS kys: ies kys ivc 3 ƒ &WsI Aqy 1 ƒ aumr kYd
dI szw suxweI geI sI[ bwAd ivc mOq dI szw aumr kYd ivc bdl ky
ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[
ienHW qoN ielwvw dyS-BgqW ’qy v`K-v`K kysW ivc hor bhuq swry
mukdmy clwey gey sn ijnHW dI qPsIl vfyry Koj-kwrj dw ih`sw hY[ dyS-
gurmiq pRkwS 55 dsMbr 2017
BgqW nwl hmdrdI r`Kx vwly &Oj dy jvwnW ’qy vI keI muk`dmy c`ly sn
ijnHW ivc aunHW dw kort mwrSl kr ky szwvW id`qIAW geIAW sn[ ies
kys ivc &Oj dy 23vyN rswly dw nW ivSyS vrxnXog hY[ ikhw jWdw hY ik
srkwr ƒ ieh S`k sI ik &Oj dy ispwhIAW nwl ZdrIAW dw myl-jol hY,
pr ies dI puKqw jwxkwrI nhIN sI[ ieh Byq aus smyN KuilAw jdoN 23vyN
rswly dy jvwnW ƒ lwhOr qoN ngwEN CwauxI, XU.pI., ivKy bdilAw jw irhw
sI qW stySn ’qy swmwn cVwauNdy smyN s. vDwvw isMG dw trMk if`g ipAw
ijs ivc r`iKAw hoieAw bMb Pt jwx kwrn swrw Byq Ku`lH igAw[ pVqwl
hox ’qy ienHW dy ZdrIAW nwl sMbMDW bwry pqw l`igAw[ ies tu`kVI dy 20
jvwnW ƒ pihly ivSv Xu`D ivc ByijAw jw irhw sI, pr Byq Ku`lH jwx
kwrn sB ƒ vwps bulw ilAw igAw[ dgSeI ivKy ienHW dw kort mwrSl
hoieAw[ ienHW iv`coN bwrHW ƒ mOq dI szw suxweI geI Aqy bwkI Cy dI szw
aumr kYd ivc bdl ky ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw sI[ AMfymwn Byjy
jwx vwly jvwnW dy ieh nW d`sy jWdy hn: s. ibSn isMG FotIAW, s. ibSn
isMG FotIAW (dUjw), s. nQw isMG, s. kyhr isMG, s. cwnx isMG FMf ksyl
Aqy nMd isMG rwie ky burjW[ 23vyN rswly qoN ielwvw 128vIN pwienIAr,
12vW rswlw 5vIN ienPYNtrI Awid dy ispwhI vI Zdr lihr nwl juV gey
sn, ijnHW ƒ vKo-vKrIAW szwvW idqIAW geIAW sn[ Zdr pwrtI ivc
ihsw lYx vwilAW ’qy ijhVy mukdmy ivdySW ivc clwey gey aunHW ivc
swn&rWissko, iSkwgo Awid SihrW dw nW ivSyS qOr ’qy swhmxy AwauNdw hY[
kYdIAW nwl vqIrw: aumr kYd dI szw Bugqx leI ijhVy kYdIAW ƒ
AMfymwn Aqy inkobwr dIp smUh ivKy sQwipq kIqI sYlUlr jylHH ivc
ByijAw igAw sI aunHW dI kurbwnI vI &WsI cVHn vwilAW nwloN G`t nhIN
sI[ ienHW kYdIAW nwl ijhVw slUk huMdw sI aus ƒ sux ky hI rONgty KVy
ho jWdy hn[ jylHH A&sr kYdIAW ƒ s^q szwvW idMdy sn[ ienHW iv`coN iek
ieh sI ik kYdI ƒ lohy dy iek Aijhy ipMjry ivc bMd kr id`qw jwvy ijs
ivc AwdmI jW qW msW lMmw pY skdw hY Aqy jW bhuq muSkl nwl KVw
ho skdw hY[ ieh ipMjry bYrkW ivc r`Ky hoey sn Aqy keI dyS-BgqW ƒ
ienHW ivc lMmw smW bMd r`iKAw jWdw sI ijs nwl nw qW aus ƒ bwhrlI
hvw l`gdI sI Aqy nw kdy Du`p dy drSn huMdy sn[ mwstr cqr isMG, bwbU
Amr isMG, s. jvwlw isMG, s. lwl isMG ienHW ipMjirAW ivc keI swl
bMd rhy sn[ kYdIAW ƒ KVI hQkVI, koTI bMd, fMfw byVI, itkitkI ivc
bMn ky nMgy ipMfy ’qy bYNqW dI mwr, G`t Aqy GtIAw ^urwk Awid szwvW
gurmiq pRkwS 56 dsMbr 2017
id`qIAW jWdIAW sn[ kMbl pRyt Aqy jMglw pRyt do AijhIAW szwvW sn
ijhVIAW bMdy ƒ mwr idMdIAW sn[ kMbl pRyt dI szw aus kYdI ƒ id`qI
jWdI sI ijhVw iv`qoN v`D id`qw hoieAw kMm nw kr skdw hovy Aqy jylHHr
dI gwlI-gloc Aqy ku`t-mwr cu`p kr ky nw shy[ kYdI ƒ kMbl ivc pw
ky ieMnw ku`itAw jWdw sI ik gu`JIAW s`tW nwl jW qW jIvn Br leI rogI
jW ApMg ho jWdw sI Aqy jW byhoS ho ky jwn qoV idMdw sI[ ijhVw kYdI
ku`t-mwr nw shwrdw hoieAw mr jWdw sI aus ƒ cu`k ky jMgly nwl &WsI
’qy ltkw id`qw jWdw sI[ Alwrm vjw ky ieh AYlwn kr id`qw jWdw sI
ik kYdI ny Pwhw lY ilAw hY[ jylHH ivKy hoey ShIdW dy nW ies qrHW d`sy jWdy
hn; BweI Bwn isMG, BweI rwm r`Kw, BweI nMd isMG, BweI rulIAw isMG,
BweI rofw isMG, BweI bu`Fw isMG, BweI n`Qw isMG Aqy BweI kyhr isMG[
kYdIAW leI rihm jW muAw&I nW dI koeI cIz nhIN sI[ hr CotI
qoN CotI glqI leI vI s^q szw dyx ivc mwx mihsUs kIqw jWdw sI[
kYdIAW ƒ kIVy-mkOVy smJ ky burI qrHW nwl z^mI jW byhoS ho jwx qk
ku`t-mwr krnI Awm g`l sI[ mINh, hnyrI jW mOsm dI ^rwbI ivc vI
kMm qoN Cot nhIN sI[ ijMnw kMm id`qw jWdw sI, aunw krnw lwzmI sI nhIN
qW szw Bugqx leI iqAwr rihxw pYNdw sI[ AMfymwn dI Awb-E-hvw
AYsI hY ij`Qy swl ivc nO mhIny mOsm ^rwb rihMdw hY[ kdoN mINh pY jwvy
koeI pqw nhIN l`gdw[ kYdI mINh ivc vI kMm krn leI mjbUr sn[
kYdIAW dy k`pVy ig`ly ho jWdy sn ijhVy bImwrI dw kwrn bxdy sn[
mlyrIAw, qpidk, dsq Awid bImwrIAW bhuqIAW bwhr kMm krn vwly
kYdIAW ƒ lg jWdIAW sn[ mINh nwl pYdw hoieAw mCr Aqy jokW kYdIAW dw
BwrI srIrk nukswn kr idMdIAW sn[ ijhVy kYdI jylHH ivc rih jWdy sn
auh uSiksmq smJdy sn ik clo sw& jgHw ’qy qW kMm krn ƒ imilAw[
ijhVw Kwxw kYdIAW ƒ id`qw jWdw sI aus ivc keI vwrI pIisAw
hoieAw SISw, kMkr Awid imlwieAw huMdw sI[ rotI ivc im`tI huMdI sI[
ijhVy kYdI jylHH iv`coN bwhr kMm leI iljwey jWdy sn aunHW qoN sVkW
bxwaux, ru`K k`tx Aqy hor auswrI dy kMm ley jWdy sn[ ienHW iv`coN koeI
vI kYdI B`jx dI ihMmq nhIN kr skdw sI, ikauNik jMgl ivc jwnvrW
Aqy jWglI lokW qoN qrw huMdw sI Aqy smuMdr rwhIN Bwrq Awaux dw koeI
swDn mOjUd nhIN sI[ ijnHW ny qYr ky smuMdr pwr krn dw hIAw kIqw sI,
koeI vI iknwry nhIN l`g sikAw sI[ jylHH ivc kYdIAW ƒ nwrIAl iv`coN
qyl k`Fx Aqy nwrIAl dy bwhrI iClky ƒ k`ut ky ies ƒ nrm krnw pYNdw
gurmiq pRkwS 57 dsMbr 2017
sI qW ik ies qoN r`sy Awid bxwey jw skx[ ijnHW kol hry iClky Aw jWdy
sn aunHW dI jwn sOKI ho jWdI sI, ikauNik hry iClky ƒ CyqI hI nrm
kIqw jw skdw sI, pr ijnHW ƒ su`ky hoey iClikAW ƒ ku`tx dw kMm idqw
jWdw sI auhnW dI hwlq ^rwb ho jWdI sI[ iClky ku`tdy-ku`tdy h`QW ivc
Cwly pY jWdy sn[ ieMnI s^q imhnq krn vwilAW ƒ cwvlW dI ip`C jW
im`tI imlIAW rotIAW nwl Zuzwrw krnw pYNdw sI[ jylHH stw& dw kihxw
nw mMnx vwilAW leI bYNq dI szw dw ivDwn sI[
is`K kYdIAW dw Dwrimk joS: AMfymwn jylHH ivc pMjwb qoN ilAWdy gey
rwjsI kYdIAW ivc is`KW dI bhu-igxqI sI[ ihMdU Aqy muslmwnW dI
igxqI Awty ivc lUx dy brwbr sI[ is`K kYdI Awpxy Dwrimk ipCokV
Aqy prMprwvW nwl cMgI qrHW rsy hoey sn Aqy dUjy DrmW nwl sMbMiDq
ijhVy pMjwbI kYdI au~Qy ilAWdy gey sn aunHW iv`coN ie`kw-du`kw ƒ Cf ky sB
’qy pMjwb dI AxKI prMprw dw pRBwv sI[ jbr Aqy zulm ƒ sihx nw
krnw Aqy aus dw ft ky mukwblw krnw pMjwbIAW dy suBwA ivc sI[ gurU
dw Et-Awsrw lY ky ijhVw kwrj SurU krdy aus ƒ pUrw krn leI AwpxI
jwn dI vI prvwh nw krdy[ bwbw jvwlw isMG, bwbw vswKw isMG Awid
is`K uShwl jIvn dI Aws ivc jdoN AmrIkw jw v`sy sn qW ienHW ny au~QoN
dy stwktn ngr ivKy sB qoN pihlW gurduAwrw swihb bxwieAw sI[
AmrIkw jw v`sy pMjwbI jdoN Bwrq v`l muVy qW aunHW ny sRI gurU gRMQ swihb
A`gy dyS ƒ Azwd krwaux dw bcn ilAw sI ijs dw vrxn krdy hoey
crMjI lwl kMgxIvwl d`sdy hn ik bwbw jvwlw isMG ny “Awpxy swQIAW
bwbw vswKw isMG Aqy BweI sMqoK isMG nwl iml ky sRI gurU gRMQ swihb A`gy
pRx kr ky dyS leI Awpxw sB kuJ vwrn leI kmrk`sy kr ley[”
ZdrIAW dy mn ivc dyS pRym aus smyN pYdw hoieAw sI jdoN aunHW ƒ bwhrly
mulkW ivc ZulwmI dI Bwvnw dw Aihsws hoieAw sI[ ZulwmI dI Bwvnw
qoN mukq hox leI Dwrimk BwvnwvW ny aunHW dw AwDwr bxIAW sn[
pMjwbIAW dI prMprw ivc gurU swihbwn ny Ax^ ’qy svYmwx BrpUr
jIvn-jwc dw ijhVw bIj bIijAw sI, aus ny pRPuilq hoxw SurU kr id`qw
sI[ jylHHW dIAW kwl-koTVIAW Aqy s^qIAW ƒ aunHW ny pRBU dw Bwxw mMn
ilAw sI[ rwjsI kYdIAW ƒ AMfymwn jylHH ivc sB qoN vDyry s^qIAW dw
swhmxw krnw ipAw sI[ ienHW s^qIAW smyN is`K kYdIAW dI cVHdI klw
dw vrxn krdy hoey bwbw vsw^w isMG ilKdy hn:
s^q swƒ iPr dyx qklI& BweI,
gurmiq pRkwS 58 dsMbr 2017
kihr swfy auqy cMgw guzwirAw jI[r`K Awsrw AsIN krqwr dw jI,nwm vwihgurU mu^oN aucwirAw jI[
jylHH stw& dy ivhwr ivc nrmI: jylHH AiDkwrIAW dy zulmW qoN kYdI
bhuq qMg sn[ CotI-CotI g`l ’qy s^q szwvW id`qIAW jWdIAW sn[
kYdIAW dw srIr rMU vWg ku`itAw jWdw sI[ ig`lIAW bYNqW dI szw srIr
qoN mws v`K krn leI kw&I sI[ byhqwSw ku`t-mwr kwrn keI kYdI mwry
jw rhy sn[ bwbw Bwn isMG vI aunHW iv`coN hI iek sI[ kYdI cwhuMdy sn
ik jylHH ivc ho rhy zulmW dI g`l bwhr inkly qW hI rwhq iml skdI
hY[ bwhr jwx vwlI hr iek ic`TI, kwZz jW ru`kw jylHHr dI pRvwngI qoN
bZYr bwhr nhIN jw skdw sI[ l`gBg iqMn swl bwAd iek ic`TI
klk`qy pu`jx ivc kwmXwb ho geI ijhVI ik au~QoN dy iek A^bwr ivc
CpI[ ies ic`TI dy CpidAW hI lokW ivc hwhwkwr m`c geI[ AMfymwn
jylHH dIAW szwvW rwjnIiqk sMGrS kr rhIAW pwrtIAW dw mu`K mu`dw bx
igAw[ klkqy qoN pMjwb Aqy d`Kx qk AMfymwn dy zulmW dIAW brW Cpx
l`gIAW[ srkwr dI s^qI Aqy Awphudrypn kwrn ienHW idnW ivc hI
pMjwb ivc jilHAW vwly bwZ dw swkw ho igAw[ swry dyS ivc AMgryz
srkwr i^lw& n&rq dI A`g PYl geI[ srkwr ny AwpxI cmVI bcwaux
leI mwrc 1920 eI. ivc iek kimSn AMfymwn ByijAw ijs ny sYlUlr
jylHH dw dOrw kIqw[ jylHHr ny bhuq Xqn kIqy ik AzwdI dI jMg ivc PVy
hoey kYdI kimSn dy swhmxy nw Awaux, pr ijhw sMBv nw ho sikAw[
pVqwlIAw kimSn ny jdoN dyS-BgqW dy mUMhoN jylHH stw& dy zulmW dIAW
khwxIAW suxIAW qW dMg rih gey[ ies kimSn dI irport ny srkwr
ƒ mjbUr kr id`qw ik auh kYdIAW dIAW szwvW G`t kry, Bwrq dIAW
hornW jylHHW ivc qbdIl kry Aqy jW iPr aunHW ƒ C`f dyvy[ pVqwlIAw
kimSn dI irport ny jylHH stw& dy vrqwau ivc bhuq bdlwau lY AWdw[
v`Ko-v`Kry sroqW qoN ijhVy kYdIAW dy nWvW dw vyrvw pRwpq hoieAw hY,
aunHW bwry ie`Qy sMKyp jwxkwrI dyx dw Xqn kIqw jw irhw hY:
s. aUDm isMG: pMjwb dy sRI AMimRqsr izlHy ivc pYNdyy ksyl ipMf ivKy
1882 ivc s. myvw isMG Aqy mwqw hrnwm kOr dy Gr ienHW dw jnm
hoieAw sI[ 25 swl dI aumr ivc ieh bwhr cly gey Aqy keI mulkW
iv`coN huMdy hoey ieh AmrIkw phuMc gey ij`Qy Zdr pwrtI dy AwgUAW nwl
ienHW dw myl hoieAw[ ienHW ny kuJ nOjvwnW nwl iml ky s. jvwlw isMG
gurmiq pRkwS 59 dsMbr 2017
T`tIAW dy &wrm ’qy jw ky &OjI tRyinMg pRwpq kIqI[ AmrIkw qoN qoSwmwrU
jhwz ivc Bwrq Awey qW iZR&qwr kr ky ienHW ƒ pihly lwhOr swijS kys
ivc 29 AkqUbr, 1915 eI. ƒ aumr kYd dI szw suxweI geI[ szw
Bugqx leI ienHW ƒ pihlW klk`qy dI AlIpur jylHH ivc iljwieAw igAw
Aqy iPr 10 dsMbr, 1915 eI. ƒ AMfymwn Aqy inkobwr ivKy bxweI geI
sYlUlr jylHH ivc phuMcwieAw igAw[ ie`Qy bwbw jvwlw isMG dI AgvweI
ivc ieh jylHHr dIAW vDIkIAW dw ivroD krdy rhy[ 1921 eI. ivc ies
ƒ mdrws dI koieMbtUr jylHH ivc qbdIl kr id`qw igAw[ iesy swl ieh
koieMbtUr (mdrws) zyl iv`coN &rwr ho ky kwbul v`l cly gey sI[ ie`Qy vI
ienHW ny Awpxw imSn jwrI r`iKAw Aqy ienHW ny pMjwb dy suqMqrqw
sYnwnIAW nwl sMbMD bxwey hoey sn[ 1926 ivc ieh sRI AMimRqsr Awey
Aqy ie`QoN vwps jWdy ƒ rwh ivc do pTwx lutyirAW ny ienHW dw kql kr
id`qw sI[ pqw l`gx ’qy pTwx smwj ny aunHW lutyirAW dw bweIkwt kr
id`qw sI[ s. aUDm isMG dI mOq sMbMDI ieh g`l vI pRcilq ho geI sI
ik aunHW ƒ sI.AweI.fI. dy bMidAW ny mwirAw hY[
s. Amr isMG: ieh luiDAwxw izlHy dy ipMf Syrpur dy vsnIk s. virAwm
isMG dw puqr sI[ 1881 ivc ienHW dw jnm hoieAw[ rujgwr dI Bwl ivc
ieh ieh isAwm (QweIlYNf) cly igAw sI ijQy ienHW ny ieMjInIAr vjoN
nOkrI hwsl kr leI sI[ jrmn ieMjnIArW nwl ienHW dw suKwvW qwlmyl
sI Aqy ieh inrMqr Awpxy kMm ivc juty rihMdy sI, ijs kwrn ienHW dI
Awpxy swQIAW ivc pRsMsw vI huMdI sI[ iek kvI ienHW dy mn ivc hmySW
vlvly lYNdw rihMdw sI ijs dy pRBwv ADIn ieh dyS-BgqI dy gIq gwaux
lg pYNdy sI[ AmrIkw qoN pRkwiSq hox vwlw Zdr A^bwr ijhVy vI dyS
ivc jWdw BwrqIAW dy mn ivc AzwdI dI lihr pYdw kr idMdw[ ies dy
nwl hI AmrIkw qoN Bwrq Awaux vwly dyS-Bgq ijs vI dyS ivcoN ho ky jWdy
sn, AwpxIAW qkrIrW nwl sB ƒ pRBwivq kr jWdy sn[ qkrIrW dw
pRmuK sQwn gurduAwrw swihb hI huMdw sI[ ienHW qkrIrW dw s. Amr isMG
dy mn ’qy bhuq Asr hoieAw Aqy ieh Zdr lihr nwl juV gey[ brmw
Aqy QweIlYNf ivKy ZdrI kwrvweIAW clwaux vwsqy ienHW dw Gr muK
d&qr bx igAw sI[ ieh Awpxy swQIAW nwl iml ky dyS dI AzwdI ivc
Xogdwn pwaux leI inrMqr AgWhvDU BUimkw inBwaux lgy sI[ ivSv XuD
dy bdl smUh dySW ’qy mMfrwA rhy sn Aqy suqMqrqw sMgrwmI ies dw
ieMqzwr kr rhy sn qW ik ies qoN lwhw lY ky Bwrq ƒ Azwd krvwieAw
gurmiq pRkwS 60 dsMbr 2017
jw sky[ 1914 ivc pihlw ivSv XuD ArMB hoieAw qW BwrqIAW ƒ AwpxI
Xojnw ƒ bUr pYNdw nzr Awaux lgw[ ies XuD dw nkwrwqimk pihlU ieh
sI ik ieh Aws qoN pihlW SurU ho igAw sI Aqy BwrqI sMgrwmIAW ny hwly
ies dI pUrI iqAwrI nhIN kIqI sI[
jrmn Bwrq dy bwZIAW ƒ Awpxy hk ivc vrqxw cwhuMdw sI qW ik
Bwrq dI srkwr ƒ kmzor kr ky ies ’qy kbzw kIqw jw sky[ jrmn ny
ZdrIAW Aqy Bwrq ƒ Azwd krwaux dy ieCuk BwrqIAW ƒ Awpxy hk ivc
vrqx leI ijQy jrmn ivKy kMm krn vwlIAW BwrqI jQybMdIAW nwl
sMprk sQwipq kIqw, au~Qy isMGwpur, QweIlYNf, brmw Awid dySW ivc vsy
BwrqIAW ƒ hiQAwr phuMcwaux dw Xqn inrMqr jwrI sI[ ies muihMm ivc
lgy hoey iek jrmn bwgI dy PVy jwx nwl swrw Byd KulH igAw Aqy srkwr
ny ZdrIAW Aqy hiQAwrbMd sMGrS krn vwilAW ivruD s^q kwrvweI
ArMB kr idqI[ ijhVy PVy gey aunHW ’qy ‘if&YNs Aw& ieMfIAw AYkt’ ADIn
mukdmw clwieAw igAw ijhVw ik mWfly (brmw) swizS kys dy nW nwl
pRisD hY[ iesy kwrvweI dOrwn s. Amr isMG dy gYrwz ivcoN vI Bwrq dI
AzwdI hwsl krn vwlw swihq Aqy hiQAwr PVy gey[ ienHW ƒ igR&qwr
kr ky mukdmw clwieAw igAw[ julweI 1917 eI. ivc ienHW ƒ mOq dI
szw suxweI geI[ ieh szw aumr kYd ivc qbdIl kr ky ies ƒ &rvrI
1918 eI. ivc AMfymwn Aqy inkobwr ivKy sQwpq sYlUlr jylHH ivKy Byj
idqw igAw[ 1930 eI. ivc irhwA ho ky Bwrq Awey[ pMjwb dy luiDAwxw
izlHy ivc pYNdy ipMf shOlI ivKy sn ik dUjy ivSv XuD dw ibgl vj igAw[
pMjwb qoN ieh klkqw, Aswm huMdy hoey brmw phuMc gey Aqy jpwnIAW nwl
rl ky Azwd ihMd &Oj leI kMm krnw SurU kr idqw[ dUjy ivSv XuD dI
smwpqI ’qy ieh Awpxy ipMf Syrpur ivKy vwps Aw gey[
s. Amr isMG nMdbol: pMjwb dy vsnIk s. Amr isMG nMdbol Zdr
lihr dIAW srgrmIAW ivc rucI r`Kdy sI[ aumr kYd dI szw suxw ky
ienHW ƒ AMfymwn Byj id`qw igAw[ sYlUlr jylHH dy kYdIAW nwl sMbMiDq kuJ
pusqkW ivc ienHW dw izkr AwauNdw hY, pr jylHH ivc nWvW dy aukry hoey
p`QrW ’qy ienHW sMbMDI koeI vyrvw nhIN imldw[
s. ieMdr isMG: ieh luiDAwxw izlHy ivc pYNdy ipMf mlHw dy vsnIk s. Awlw
isMG dy puqr sI[ pihly lwhOr swizS kys ivc jwiedwd jbq krn Aqy aumr
kYd dI szw suxweI geI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn Byj idqw igAw[
s. ieMdr isMG (dUjw): pMjwb dy sRI AMimRqsr izlHy ivc pYNdy ipMf sur
gurmiq pRkwS 61 dsMbr 2017
isMG dy vsnIk s. mUlw isMG dw ieh pu`qr sI[ ieh kwmwgwtwmwrU jhwz
dw XwqrU sI[ 1914 eI. ivc ies ƒ iZR&qwr kr ilAw igAw[ sYNtrl
jylHH lwhOr ivc ienHW ’qy mukdmw clwieAw igAw[ nvMbr 1915 eI. ivc
ienHW dI jwiedwd jbq krn Aqy aumr kYd dI szw suxweI geI ijhVI
ik bwAd ivc Gtw ky 10 swl kr id`qI geI sI[ 1916 eI. ivc ienHW
ƒ AMfymwn Aqy inkobwr dI sYlUlr jylHH ivKy ByijAw igAw ij`QoN 1921 eI.
ivc Bwrq dI iksy hor jylHH ivc qbdIl kr id`qw igAw[
s. ieMdr isMG (qIjw): pwiksqwn pMjwb dy lwhOr izlHy ivc pYNdy ipMf
BsIn dy vsnIk s. gMfw isMG dy ieh pu`qr sI[ pihly lwhOr swizS kys
ivc 13 sqMbr, 1915 eI. ƒ aumr kYd dI szw suxweI geI ijhVI ik
bwAd ivc 10 swl kr id`qI geI[ szw Bugqx leI ienHW ƒ AMfymwn
Byj id`qw igAw, pr l`gBg 5 swl ip`CoN 20 ApRYl, 1920 eI. ƒ ienHW
ƒ irhwA kr id`qw igAw[
s. swaux isMG: Zdr lihr nwl sMbMiDq ieh sRI AMimRqsr izlHy ivc
pYNdy ipMf c`bw dy vsnIk s. ^uSwl isMG dy pu`qr sI[ 1915 eI. ivc
pihly lwhOr swizS kys ivc ienHW ƒ pihlW mOq dI szw suxweI geI sI
ijhVI ik bwAd ivc aumr kYd ivc qbdIl kr id`qI sI[ szw Bugqx
leI ienHW ƒ sYlUlr jylHH ivKy Byj id`qw igAw sI, ij`Qy ienHW ny bwbw
jvwlw isMG dI AgvweI ivc jylHHr duAwrw C`utI vwly idn kMm krvwey
jwx dw ivroD kIqw sI ijs dy is`ty vjoN ienHW ƒ Cy mhIny byVI ivc rihx
dI szw suxweI geI[ 1921 eI. ivc ienHW ƒ Bwrq dI iksy hor jylHH ivc
qbdIl kr id`qw igAw[
s. surjn isMG: ieh pMjwb dy luiDAwxw izlHy ivc pYNdy ipMf gujrvwl
dy vsnIk s. mhW isMG dy pu`qr sI[ 30 mwrc, 1916 eI. ƒ lwhOr
splImYNtrI swizS kys ivc jwiedwd jbq krn Aqy aumr kYd dI szw
suxw ky ienHW ƒ AMfymwn ivKy Byj id`qw igAw[
s. surYx isMG: pMjwb dy sRI AMimRqsr izlHy ivc qihsIl p`tI ADIn pYNdy
ipMf Shbwzpur dy vsnIk s. n`Qw isMG dy ieh pu`qr sI[ ieh ipMf ivc
KyqIbwVI krdy hoey &Oj ivc BrqI ho gey[ &Oj iv`coN B`j ky ienHW ny dyS
dI AzwdI leI sMGrS krnw ArMB kr id`qw[ 1915 eI. PV ky ienHW
’qy kys clwieAw igAw[ jwiedwd zbq kr ky ienHW ƒ AMfymwn Aqy
inkobwr ivKy sQwipq sYlUlr jylH ivc Byj id`qw, au~Qy hI ieh Akwl
clwxw kr gey[ cldw . . .
gurmiq pRkwS 62 dsMbr 2017
BweI vIr isMG dI sMpwdn klw
-fw. Drm isMG*
AwDuink pMjwbI swihq dy ipqwmw vjoN jwxy jWdy BweI swihb BweI
vIr isMG bhu-ivDwvI lyKk sn[ kvI, nwvlkwr, nwtkkwr, koSkwr
Aqy Anuvwdk hox dy nwl-nwl auh iek suGV isAwxy sMpwdk Aqy Kojkwr
vI sn[ bwkI ivDwvW ivc aunHW dy Xogdwn dI crcw iksy nw iksy rUp
ivc huMdI rhI hY, pr sMpwdn klw bwry koeI ilKxXog kMm hwly qk nhIN
hoieAw[ ies qoN pihlW ik aunHW dy sMpwidq gRMQW bwry crcw CyVI jwvy,
ieh jwxnw zrUrI hY ik BweI vIr isMG jI dw iDAwn ies pwsy v`l ikauN
igAw? byS`k BweI vIr isMG dI vDyry mihmw mOilk lyKk vjoN hoeI hY,
pr jy aunHW dy swry swihq bwry suiqRk rUp ivc g`l krnI hovy qW ikhw
jw skdw hY ik kuJ CotIAW kivqwvW ƒ C`f ky aunHW dI swrI dI swrI
rcnw ie`k hI nukqy au~pr kyNdirq hY Aqy auh hY, ‘ieiqhws dI Koj’ Aqy
‘ieiqhwskwrI’[ ieiqhws dI Koj BweI jI dw SOk nhIN, sgoN jzbw sI[
BweI vIr isMG duAwrw sMpwidq gRMQW ivc nzr mwrIey qW sB qoN
pihlw suAwl mn ivc iehI aupjdw hY ik BweI swihb ny ienHW gRMQW dI
cox hI ikauN kIqI? ies dw is`Dw ijhw jvwb iPr ieho hY ik ienHW dI
is`K ieiqhws dI Koj pRqI inSTw[ BweI swihb ny ijnHW m`DkwlI gRMQW
ƒ ieiqhws dI idRStI qoN mh`qvpUrn smiJAw, sMpwdnw leI aunHW gRMQW
dI hI cox kIqI[ aunHW dy sMpwidq gRMQW dI kRmvwr sUcI ies pRkwr hY:
(a) is`KW dI Bgq mwlw (mwrc 1912 eI.)
(A) pRwcIn pMQ pRkwS ikRq rqn isMG BMgU (mwrc 1914 eI.)
(e) purwqn jnm-swKI (Agsq 1926 eI.)
(s) sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (1926-1935 eI.)
(a) is`KW dI Bgq mwlw:- BweI gurdws jI dI igAwrHvIN vwr dw
tIkw jW ivAwiKAw ies gRMQ ivc hY[ ieh ikauN mh`qvpUrn hY? ies dw
jvwb dyNidAW BweI jI ny iliKAw hY[ BweI jI ny kyvl is`KW dy nW id`qy
hn, hryk dy jIvn jW iksy pRsMg jW swKI ivc rcx dI vwrqw jW pUrn
hox pr pqw nhIN sI c`l skdw jy kdy BweI gurdws jI AQvw ShId BweI
mnI isMG jI ieh au~dm nw krdy[ BweI mnI isMG jI ny swry is`KW dy QoVy-
*pRo&Ysr qy swbkw muKI, pMjwbI AiDAYn ivBwg, gurU nwnk dyv XUnIvristI, sRI AMimRqsr[ mo: +9198889-39808
gurmiq pRkwS 63 dsMbr 2017
QoVHy pRsMg jo aus vkq qk is`KW ivc pRcilq sn, ilKy Aqy poQIAW dIAW
ArMiBk sqrW qoN pqw l`gdw hY ik BweI jI ny ieh smwcwr sRI gurU goibMd
isMG jI qoN suxy qy ilKy sn[1
eysy qrHW iek hor QW ies dy mh`qv bwry aunHW iliKAw hY, “BweI
gurdws jI ny igAwrHvIN vwr dI 23 pauVI dy mgroN Awpxy qoN pihly qy
Awpxy smyN dy coxvyN is`KW dy nwm id`qy hn[ ieh is`KW dy swry nwm nhIN
hn Aqy nw hI swry pUrn is`KW dy prMqU AYsy is`KW dy nW hn ijnHW dy ivc
koeI Kws gux BweI jI ny i^Awl kIqy jW ijnHW dy nwm Awm pRcilq sn[
ieiqhwisk sbUq qW nhIN imldw, pr ikAws eys pwsy jWdw hY ik Swied
ienHW is`KW ƒ siqgurU v`loN pRcwr dw kMm spurd hoieAw hovy[ ies smyN
ieh rcnw iek Amolk ^zwnw hY jo kyvl BweI swihb dI ikRpw nwl h`Q
l`gw hY[”2 kihx dI loV nhIN ik is`KW dI Bgq mwlw ƒ BweI swihb
jI ieiqhws dI idRStI qoN bhuq pRmwixk gRMQ mMndy hn, ikauNik ies
ivclI sUcnw jW ibrqWq ieiqhws dI mOiKk ivDI rwhIN BweI mnI isMG
jI qk phuMicAw sI[ gurU-kwl ivc is`KI dy pRcwr-pRswr ivc ienHW is`KW
dw Xogdwn inrivvwd hY[ ijs pRiq ilpI qoN ies gRMQ dw mUl pwT iqAwr
kIqw igAw hY auh 1892 ibkRmI Bwv 1835 eI. hY[ ieh pRiq ilpI
ies gRMQ dw auqwrw hY Aqy ieh ikhVy swl ivc hoieAw? ies dw pqw
nhIN imldw Aqy nw hI koeI BweI vIr isMG ny ies sbMDI koeI ieSwrw
kIqw hY[
(A) pRwcIn pMQ pRkwS:- sMpwdn-lVI ivc dUjw gRMQ ‘pRwcIn pMQ
pRkwS’ ikRq BweI rqn isMG BMgU hY[ ieh gRMQ vI AwpxI ieiqhwsgq
kImq krky BweI jI dI nzr ciVHAw, ikauNik ies ivcly ibrqWq ƒ vI
auh bhuq pRmwixk Aqy BrosyXog i^Awl krdy hn[ ies gRMQ dI AihmIAq
bwry ies dI BUimkw ivc BweI swihb jI ny iliKAw hY, “ieh pRwcIn gRMQ
hY, jo mIrWkot dy pRis`D BweI rqn isMG BMgU jI ny iliKAw hY[ BweI
swihb ShId BweI mihqwb isMG mIrWkotIey dy poqry qy srdwr Swm isMG
jI jQydwr imsl kroVIey dy dohqRy ShIdW Aqy pMQ dy jQydwrW dy ^wndwn
ivc hox krky Awp ƒ bhuq swry hwlwq is`Dy Ar s`cy Awpxy Gr iv`coN hI
l`By . . . luiDAwxy ivc m`rHy swihb is`K ieiqhws dI Koj kr rhy sy[ so
m`rHy swihb ny, jo luiDAwxy rihMdy sn, AwpxI Koj ivc BweI rqn isMG
jI qoN mdd leI[ BweI rqn isMG jI, jo ieiqhws aus ƒ jw ky suxwieAw
krdy sy, soeI Aw ky ilK ilAw krdy sy[ aunHW dI ieh ilKq AslI qy
gurmiq pRkwS 64 dsMbr 2017
pihlw pMQ pRkwS bxI . . . ieh gRMQ pMQk hwlwq leI ausy qrHW dw zwnw
hY ijs qrHW dw gur ieiqhws leI gur pRqwp sUrj gRMQ hY[”3
spSt hY ik BweI vIr isMG, BweI rqn isMG BMgU dy gRMQ ƒ
ieiqhwisk Koj leI bhuq pRmwixk mMndy hn[ aumId kIqI jWdI sI ik
BweI swihb ny ‘pRwcIn pMQ pRkwS’ dy mUl pwT ƒ ibnw iksy CyV-CwV dy
ies dy Asl rUp ivc pyS kr id`qw hovygw, pr Aijhw nhIN hY[ fw.
hirMdr isMG Aqy fw. surjIq hWs ny BweI vIr isMG vwlI Cwp (1952
eI.) dy mUl pwT ƒ jd qoN h`Q-iliKq gRMQW dy mUl pwT nwl myl ky vyiKAw
qW aunHW ƒ ies ivc Fyr AMqr idsy[ ienHW ivdvwnW dw inrxw hY, “BweI
vIr isMG ny ‘pMQ pRkwS’ dw sMpwdn kridAW keI Gwty vwDy kIqy hn[
ieh Gwty vwDy bymqlb nhIN sgoN ivSyS audyS leI kIqy gey hn[ . . .
BweI swihb ny koeI b`qI QwvW qoN Awpxy koloN lweInW pweIAW hn Aqy koeI
pMj QWvW ’qy ieiqhwskwr dI suDweI kIqI hY . . . BweI swihb dy sMpwdn
qoN is`D huMdw ik auh is`KW qy ihMdUAW dI iv`Q dy kwiel hn[ BweI swihb
dw sMpwdn audyS-muKI hY[”4
(e) purwqn jnm-swKI:- sRI gurU nwnk swihb jI dw jIvn ibrqWq
hox krky BweI vIr isMG duAwrw sMpwidq gRMQW iv`coN pwTkW ivc ieh sB
qoN v`D mkbUl hoieAw gRMQ hY[ ies dI BUimkw ivc BweI swihb jI ny do
nukiqAW au~pr Awpxw iDAwn vDyry kyNdirq kIqw hY[ pihlw hY, ies dy
rcnw-kwl bwry inrxw Aqy dUsrw hY, ies dI musw&rI dI gwQw[ ies
dy rcnw-kwl bwry crcw kridAW BweI vIr isMG ies jnm-swKI ƒ
BweI bwly vwlI Aqy BweI mnI isMG vwlI jnm-swKI nwloN purwxI is`D
krdy hn[ auh ilKdy hn “ieh jnm-swKI ijs dI ivQXw AsIN ilK
rhy hW, pihlW mOjUd sI, ikauNik mOjUdw bwly vwlI jnm-swKI ivc ies
jnm-swKI dy iPkry Aqy sqrW imldIAW hn, Ar au~qrwKMf dI qIsrI
audwsI qW hUbhU ies dI nkl kr ky ilKI hY, so ho skdw hY ik Asl
jnm-swKI ieh hovy ijs qoN mOjUdw bwly vwlI qy hor nklW hoeIAW, pr
mumikn hY ik ies qoN pihlW koeI hor jnm-swKI bI hovy jo ies dw mUl
hovy[ ieh g`l hwly hor Koj dI muQwj hY[”5 kihx dI loV nhIN ik byS`k
BweI jI ny rcnw-kwl bwry koeI AMiqm inrnwiek g`l nhIN kIqI, pr
ies jnm-swKI ƒ purwqn nwm AQvw ivSySx dy id`qw Aqy A`j ieh
jnm-swKI eysy nW nwl hI pRis`D hY[ eysy jnm-swKI dy hor nus^y imlx
Aqy v`K-v`K h`QW Aqy QwvW iv`coN guzrn kr ky ies dI musw&rI dI gwQw
gurmiq pRkwS 65 dsMbr 2017
vI bVI idlcsp hY[ kol bru`k vwlI jnm-swKI, vlYq vwlI jnm-
swKI, hwPzwbwd vwlI jnm-swKI Aqy mYkwilP vwlI jnm-swKI eysy
jnm-swKI dy nusi^AW jW ies dy hI hor nW hn[”6
(s) gurpRqwp sUrj gRMQ:- BweI swihb jI duAwrw sMpwidq gRMQW iv`coN
ieh gRMQ Awkwr ivc vI sB qoN v`fw hY Aqy ies ivc BweI jI dI sMpwdn
klw vI vDyry inKr ky swhmxy AweI hY[ ieh gRMQ cOdW ijldW ivc
CipAw hoieAw hY ijs ƒ Kwlsw smwcwr Adwry qoN mgroN &oto kwpI ivDI
rwhIN BwSw ivBwg v`loN muV CwipAw igAw sI[ cOdW BwgW ivc ie`k Bwg
pRsqwvnw dw hY ijs ƒ moty qOr ’qy cwr Bwg ivc vMifAw igAw hY[ pihly
Bwg ivc ieiqhws dI isDWqk, ieiqhws drSn, ieiqhws dIAW
iksmW Aqy gur pRqwp sUrj gRMQ ivclw ieiqhws iks qrHW dw hY? ies
bwry crcw hY[ dUjy Bwg ivc BweI sMqoK isMG dy jIvn-vyrvy Aqy ies gRMQ
dy soimAW dw izkr hY[ cOQy Aqy Aw^rI Bwg ivc purwqn Sbd-joVW Aqy
sMkyqW dI ivAwiKAw hY[
BweI vIr isMG v`loN sMpwidq ies gRMQ dy nwl is`K Dwrimk Aqy
Akwdimk hlikAW ivc kw&I ihljul hoeI[ ‘gurpRqwp sUrj gRMQ’ Aqy
ies dy krqw BweI sMqoK isMG dy nW qoN Swied ivrly jwxy lok jwxU hox,
pr gRMQ dy Cpy nw hox krky ies dw pRcwr Awm nhIN sI[ myrw Anumwn
hY ik ‘gurpRqwp sUrj gRMQ’ dI sMpwdnw Aqy pRkwSnw nwl ies gRMQ dI
kQw v`fy gurduAwrw swihbwn ivc hox l`g peI, jo A`j vI jwrI hY[ BweI
swihb jI v`loN ies gRMQ dI BUimkw ivc jo jo g`lW ^ws kr ky is`K kOm
dI AxgihlI dIAW auTweIAW sn, aunHW ƒ dUr krn leI ErIAYNtl
kwlj dy iek AiDAwpk igAwnI Kjwn isMG A`gy Awey[ aunHW ny iek
kmytI bxweI ijs dy ipMf nUrdI ivc jw ky BweI sMqoK isMG jI dw jnm-
sQwn l`iBAw, auh jgw KrIdI Aqy aus QW gurduAwrw swihb dy rUp ivc
BweI sMqoK isMG dI Xwdgwr sQwipq kIqI[ ieMnw hI nhIN igAwnI Kjwn
isMG ny BweI sMqoK isMG bwry ‘jIvn kQw cUVwmix kvI sMqoK isMG jI’
pusqk 1960 ivc pRkwiSq kIqI[ ieMj BweI sMqoK isMG Aqy aus dy gRMQ
bwry Koj dI g`l c`l inklI[ A`j swfy kol aupwDI inrpyK Aqy aupwDI
swpyK Koj dy rUp ivc keI pusqkW imldIAW hn[ hux qk AMgryzI,
pMjwbI Aqy ihMdI ivc ilKy gey pIAY~c. fI Koj pRbMD Cp ky swhmxy Awey
hn[ ieMj AsIN kih skdy hW ik BweI vIr isMG dI ‘gurpRqwp sUrj gRMQ’
dI sMpwdnw dI bdOlq BweI sMqoK isMG dI iv`idAk Aqy Dwrimk hlikAW
gurmiq pRkwS 66 dsMbr 2017
ivc vifAweI hor vI vD geI[”7
hux QoVHI ijhI g`l BweI vIr isMG v`loN ApxweI geI Koj-ivDI dI
vI kr leI jwvy[ hr sMpwidq gRMQ dy mu`K qOr ’qy iqMn Bwg huMdy hn[
pihlW Bwg ‘BUimkw’ jW ‘pRsqwvnw’, dUjw ‘mUl pwT’ Aqy qIjy Bwg ivc
‘AMiqkwvW’ huMdIAW hn[ BweI jI ny ies inXm dI pwlxw hr gRMQ dI
sMpwdnw ivc kIqI hY[ ‘is`KW dI Bgq mwlw’, ‘pRwcIn pMQ pRkwS’, Aqy
‘purwqn jnmswKIAw’ dIAW BUimkwvW byS`k ivsiqRq nhIN, pr hr
zrUrI g`l dw inptwrw krn dw Xqn kIqw igAw hY ijnHW ivc rcnwkwr,
rcnw-kwl Aqy pwT dI pRmwixkqw bwry crcw kIqI geI hY[ ‘gur pRqwp
sUrj gRMQ’ Awkwr Aqy vsqU-smgrI krky ivSwl hY ijs krky ies dI
BUimkw dI iek suqMqr ijld bx geI hY[ cOdW ijldW ivc iek
pRsqwvnw dI ijld hY[
hryk rcnw dw rcnw-kwl inrDwrn krn vyly aus gRMQ dIAW
AMdrUnI gihrweIAW dI pVqwl kr ky is`ty k`Fy gey hn Aqy ieh qrIkw
hI vDyry BrosyXog mMinAw igAw hY[ qkrIbn hr gRMQ dI BUimkw ivc
“AsW kI kIqw” isrlyK hyT pwT dy imAwrIkrn leI kIqy gey XqnW
dw ivvrx hY[ pihlW aus gRMQ ivSyS dy auqwry Aqy aunHW dy pRwpqI sQwn
d`sidAW ieh vI ibAwn kIqw igAw hY ik AwDwr gRMQ ikhVw hY Aqy ikauN
hY? vDyry krky qulnwqimk AiDAYn rwhIN ijhVw KrVw sB qoN v`D purwxw
hY, ausy ƒ hI AwDwr bxwieAw igAw hY[ sMpwdk dw ie`k v`fw gux aus
dy ivcwrW ivclI lck hY Aqy ieh lck BweI jI ivc vI hY[ ienHW pMjW
hI gRMQW dIAW keI AYfISnW CpIAW hn Aqy ijs vI AYfISn ivc koeI
nvW vwDw kIqw igAw hY jW soD kIqI geI hY, aus dw ieSwrw vI kr id`qw
igAw hY[
dUjw Bwg pwT inrDwrx dw hY ijs ivc pwT dI Su`Dqw, pd Cyd,
Sbd-joV Aw jWdy hn[ ijvyN ik au~pr ieSwrw kIqw igAw hY ik AwDwr
byS`k sB qoN purwxw nus^w hI bxwieAw igAw hY, pr ij`Qy pwT ADUrw jW
AspSt sI, auh iksy dUsry KrVy qoN lY ky pUrw kIqw igAw hY[ audwhrn
vjoN ‘purwqn jnm-swKI’ dy pwT-inrDwrx leI jo qr`dd BweI swihb
jI ny kIqw hY, auh aunHW dy SbdW ivc hI dyxw bxdw hY[ “vlYq vwlI
jnm-swKI dw &oto nus^w, hwPjwbwdI nusKy dw p`Qr-Cwpw jo imstr
mYkwilP vwlw krky vDyry pRis`D hY qy isMG sB lwhOr dy p`Qr Cwpy dw
nus^w, qYA mukwblw kr ky ieh iqAwr hoieAw hY[8 ieho qulnwqimk
gurmiq pRkwS 67 dsMbr 2017
ivDI hY[
qIjw Bwg AMiqkwvW dw hY[ swry sMpwidq gRMQW ivc AMiqkwvW hn[
isKW dI Bgq mwlw ivc Awey pRmuK isKW dy nW “nwmwvlI” nW dI AMiqkw
ivc gurmuKI AKr-kRm Anuswr idqy gey hn Aqy purwqn jnm-swKI ivc
AMiqkwvW dI igxqI pMj hY[ BweI swihb jI duAwrw hr s&y dy hyTW idqy gey
Put-not vI ivSyS iDAwn dI mMg krdy hn[ ijQy ikqy iksy nuks dI vDyry
ivAwiKAw dI loV sI, au~Qy Put-not keI-keI si&AW ivc PYl gey hn[
swrMS rUp ivc ikhw jw skdw hY ik BweI vIr isMG Awpxy smyN dy
sB qoN v`D smr`Qwvwn sMpwdk Aqy Kojkwr sn ijnHW dI sMpwdn pRiqBw
dw pRBwv ipClIAW sMpwdnwvW au~pr vI vyiKAw jw skdw hY[ audwhrn
igAwnI ikrpwl isMG duAwrw sMpwidq igAwnI igAwn isMG dy gRMQ ‘sRI
gur pMQ pRkwS’ dI leI jw skdI hY[ julweI 1977 eI. ivc pRkwiSq
ies gRMQ dw sMpwdn-mwfl BweI vIr isMG duAwrw BweI sMqoK isMG vwlw
‘sRI gurU pRqwp sUrj gRMQ’ hY[ ausy qrHW BUimkw ƒ pihlI ijld ivc
r`iKAw igAw hY Aqy ijnHW iviSAW bwry crcw kIqI geI hY, auh isrlyK
vI BweI vIr isMG vwly hI hn[ ArQ vI auNj hI ley hn Aqy pYr-
it`pxIAW ivc Bu`lW dI soD vI ausy qrHW kIqI geI hY[ iek hor bVI
idlcsp g`l vI BweI swihb jI dIAW sMpwdnwvW bwry idsdI hY ik do
gRMQW dy mUl nW auh nhIN jo Awm pRcilq hn[ ‘pRwcIn pMQ pRkwS’ Aqy
‘purwqn jnm-swKI’ Aijhy hI nW hn[ BweI rqn isMG BMgU vwly gRMQ
dw mUl nW ‘sRI gur pMQ pRkwS’ hY, pr BweI jI ny sMpwdnw vyly ‘pRwcIn’
Sbd Awpxy koloN pw ky ‘pRwcIn pMQ pRkwS’ bxw id`qw Aqy A`j ieh gRMQ
iesy nW nwl hI pRcilq hY[ iesy qrHW purwqn jnm-swKI dw mUl nW swKI
sRI bwby nwnk jI kI hY, pr BweI swihb jI ny swrIAW jnm-swKIAW dy
rcnw-kwl dI pVqwl kr ky ies ƒ sB nwloN vDyry pRwcIn jwx ky ies
dw nW ‘purwqn jnmswKI’ r`K id`qw Aqy ieho nW hI pRcilq ho igAw[
BweI jI qoN ip`CoN ienHW gRMQW ƒ keI ivdvwnW ny vI sMpwidq kIqw hY, pr
BweI swihb jI dw pRBwv swirAW au~pr iksy nw iksy rUp ivc nzrIN pY
jWdw hY[ ieh swry gRMQ Awpxy guxW kr ky mh`qvpUrn qW sn hI, pr
BweI vIr isMG dI CUh ny ienHW dI swriQkqw ivc hor vI vwDw kr id`qw[
‘sRI gur pRqwp sUrj gRMQ’ mOjUd qW pihlW hI sI, pr ies dy sMpwdn Aqy
pRkwSn nwl ies dI kQw l`gBg swry hI ieiqhwisk gurduAwrw swihbwn
ivc hox l`g peI jo ies gRMQ dy pRcwr-pRswr dw vsIlw vI bxI[ iesy
gurmiq pRkwS 68 dsMbr 2017
qrHW ‘purwqn jnm-swKI’ pMjwb dIAW XUnIvristIAW ivc AYm. ey.
(pMjwbI) dy islybs ivc bVy icr qoN c`ldI Aw rhI hY Aqy ividAwrQI
eysy jnm swKI dw nW hI vDyry jwxdy hn[ ieMj AsIN vyKdy hW ik BweI
vIr isMG dI sMpwdn pRiqBw ny Akwdimk Aqy Dwrimk KyqrW ivc Awpxw
bxdw Xogdwn id`qw hY[ BwvyN BweI swihb jI ny ieh sMpwdnw-kwrj Drm
pRcwr ƒ iDAwn ivc r`K ky kIqw, pr sihj suBwA ieh pMjwbI swihq
dI in`gr syvw vI bx in`bVI[ BweI vIr isMG dI sMpwdn pRiqBw dw pRBwv
ivdvwnW Aqy aunHW dy sMpwidq gRMQW au~pr ipAw Aqy ieh pRBwv jW mwnqw
iksy vI sMpwdk leI mwx vwlI g`l hY[hvwly Aqy itpxIAW
1. is`KW dI Bgq mwlw, Kwlsw smwcwr, sRI AMimRqsr swihb, 11 mwrc, 2011, pMnw s
2. auhI
3. pRwcIn pMQ pRkwS, Kwlsw smwcwr, sRI AMimRqsr swihb, pMjvI vwr, AkqUbr 1982 eI. pMny 1-2
4. BweI vIr isMG dI swihiqk pRiqBw, (sMpw. gurcrn isMG) pMjwbI swihq AkwfmI, luiDAwxw,
1989 ivc pRkwiSq lyK BweI vIr isMG v`loN pMQ pRkwS dI sMpwdnw, pMny 188-200
5. purwqn jnmswKI, Kwlsw smwcwr, sRI AMimRqsr swihb, ATvIN vwr, AkqUbr 1980, pMny
1-2.
6. vDyry ivsQwr leI vyKo pRsquq lyKk dw lyK purwqn jnm swKI dI muswPrI, Koj piqRkw, AMk
79, sqMbr 2014 pMny 277-280
7. hor vyrvy leI vyKo pusqk pMjwbI Koj dw ieiqhws (fw. Drm isMG) pMjwbI AkwfmI, id`lI,
qIjw sMskrx 2017, pMny 237-242
8. ikrpwl isMG igAwnI (isMG swihb), sRI gur pMQ pRkwS dI pRsqwvnw, pRkwSk, mnmohn isMG
(brwV), sRI AMimRqsr swihb, 1977
sRI goieMdvwl swihb ivKy AMimRq-sMcwrBweI srbjIq isMG FotIAW pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr
gurduAwrw cubwrw swihb, sRI goieMdvwl swihb ivKy 6 sqMbr, 2017 ƒ
AMimRq-sMcwr smwgm krvwieAw igAw[ ies smwgm ivc ku`l 58 pRwxI
AMimRq Ck ky gurU vwly bxy[ ies smwgm dI sPlqw leI SoRmxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy mYNbr s. gurbcn isMG krmUMvwlw Aqy AMiqRMg mYNbr s.
blivMdr isMG vyeIN ny sihXog id`qw[ ies AMimRq-sMcwr smwgm dI
sPlqw leI 25 Agsq qoN 5 sqMbr, 2017 qk ielwky dy v`K-v`K ipMfW
ivc gurmiq smwgm vI krvwey gey Aqy sMgqW nUM AMimRq Ckx leI pRyirq
kIqw igAw[
gurmiq pRkwS 69 dsMbr 2017
ptnw swihb Aqy Awly-duAwly dy
izilHAW ivc v`sdy is`K
-s. jgmohn isMG*
ibhwr rwj ivc vsdy is`K v`K-v`K ipCokV nwl sMbMD r`Kdy sn[
kuJ is`K sRI gurU nwnk swihb jI, sRI gurU qyg bhwdr swihb jI Aqy
sRI gurU goibMd isMG jI dy vyly qoN pMjwb qoN ieDr Awey[ ienHW iv`coN keI
qrHW dy vpwrI Aqy pySwvr vI sn[ ie`QoN dy sQwnk lokW iv`coN bhuiqAW
ny isKI nUM nwnk-pMQIAW dy rUp ivc ApxwieAw[ ij`QoN qk is`KI nwl
nyVHqw vwlI g`l hY, ipCly fyF sO swlW ivc ie`QoN bhuq swry nwnk-pMQI
hOlI hOlI Alop ho gey hn[ audoN qoN hI ibhwr ivc isKI dI hoNd G`t
dI jw rhI hY Aqy AOKy dOr iv`coN guzr rhI hY[ kuJ is`KW ny Aj vI
AwpxI hoNd kwiem r`KI hY Aqy Awpxy Awp nUM isKI srUp ivc Fwl
ilAw hY[
ie`Qy mYN aunHW is`KW dI g`l kr irhw hW jo Asl ivc ptnw swihb
Aqy ies dy guAWFI izilHAW nwl sMbMD r`Kdy hn[ ienHW dy bVy ivl`Kx
audwhrn imldy hn[ ieh isK swDwrn ikswn qoN lY ky izmINdwr hn
ienHW AwpxI isKI vwlI pCwx nUM bVy mwx nwl sWiBAw hoieAw hY[
ienHW iv`coN keI gMMRQI, kIrqnIey, syvwdwr Aqy lWgrI hn[ ieh
qKq sRI hirmMdr jI Aqy ptnw swihb dy hor gurduAwrw swihbwn ivc
syvw kr rhy hn[ ieho ijhIAW hor Dwrimk syvwvW dI loV hox ’qy ieh
v`K-vK gurduAwrw swihbwn ivc vI swnUM ids pYNdy hn, ijvyN qKq sRI
hzUr swihb, JWsI, id`lI, kotw, biTMfw, mogw, luiDAwxw, pwkur, rWcI
Aqy hor keI QWvW ’qy prvwr dw ^ws ih`sw hox dy bwvjUd vI Swied
hI swfy iv`coN bhuqy ienHW bwry kuJ jwxdy hox[ ienHW bwry vDyry jwxkwrI,
pCwx, s`iBAwcwr Aqy muF bwry jwxn leI ijMnw hI mYN ienHW QWvW dw
dOrw krdw hW, aunIN hI myrI ienHW bwry idlcspI vDdI jWdI hY[
inrMqr sPr dy dOrwn mYN ptnw swihb Aqy hor keI ipMfW Aqy Coty
*ieMcwrj (Hony) is`K imSn klk`qw, Drm pRcwr kmytI[#Gill Apartment, 13/3- Mall Road, Dum Dum, KolKata- 700080; M: +9198319-08912
gurmiq pRkwS 70 dsMbr 2017
ksibAW ivc jw ky jwxkwrI pRwpq kIqI[
ieDrly pwsy lMmy Arsy qoN vsdy isKW dy sMprk ivc Aw ky ieh
lok lgwqwr is`KI dI Dwrwvwihkqw nwl juVy hn[ keIAW ny vIhvIN
sdI dy m`D qoN is`KI jIvn nUM ApxwieAw hY[ 1935 eI. ivc Awey
qbwhkuMn Bucwl nwl qKq sRI hirmMdr jI, ptnw swihb dI iemwrq
nUM vfw nukswn phuMicAw sI[ ieh is`K ies piv`qr sQwn nwl juV ky
v`K-vK syvwvW krn l`gy[ ies qoN pihlW ienHW ivc koeI isK nhIN
sn, pr ho skdw hY ik nwnk-pMQI prMprw nUM mMndy hox[ ies JukwA
kwrn hI is`KI v`l pyRirq hoey hox[ ieh v`K-v`K mu`F nwl sbMD r`Kdy
sn, pr smyN nwl soc ivc qr`kI kr ky is`K pMQ nwl juV gey[ ieh
is`K BweIcwry dy brwbr dy BweIvwl bx gey[ gurU-Gr dy gRMQI Aqy
syvwdwr bx ky PKr mihsUs krn l`gy[
ieh Awm qOr ’qy kyvt, cMdrvMSI, khwr, pwsvwn, mCUAwrw jW
inSwd rwj, Xwdv, qylI, kumhwr, rivdwsI, gdyrI, kurmI, pwl,
mwJwkwr jW mwlI jwqW Aqy keI bwxIey jwq nwl sbMiDq sn[
au~cIAW jwqW nwl sMbMD r`Kx vwly, ijvyN BUmIhwr, rwjpUq jW bRwhmx
vI gurduAwrw swihb dI syvw ivc lg gey[ sRI gurU goibMd isMG jI dI
‘lwflI POj’ dy ih`sydwr bx ky keI inhMg isMGW vwly bwxy pwaux
l`gy[ siqkwrXog jQydwr mwn isMG vrigAW ny qKq swihb dy jQydwr
vjoN syvw inBweI[ AwpxIAW sQwnk jVHW qoN au~T ky isKI dI mu`K Dwrw
ivc Swml hoey[ igAwnI POjw isMG ny ienHW QWvW dI isKI bwry sqMbr
1969 eI. ivc pRkwiSq ‘gurmiq pRkwS’ ivc iek lyK iliKAw sI[
aunHW dy lyK ivc pMfq igAwnI kyhr isMG dI 19 Agsq, 1968 ’c
ilKI ic`TI vI pRkwiSq hoeI[ aunHW ny is`KI irhwieS vwly kuJ ipMfW,
ijvyN: rwnIpur iKVkI, lkSIpur Aqy muzPrpur izlHy nwl juVdy do
ipMfW dw vI izkr kIqw hY[
pRyrnw dy sroq: gurU swihbwn qoN hI sQwnk lokW AMdr lgwqwr pyRrnw
dw pRvwh c`ldw sI[ ptnw swihb dy mhMqW, gMRQIAW Aqy Axigxq
audwsIAW fyirAW rwhIN lokW au~pr gihrw pRBwv ipAw[ vIhvIN sdI
ivc izlHw gujrwq dy mMfI bhwaudIn, pCmI pMjwb (jo hux pwiksqwn
ivc hY) dy bwbw inScl isMG mgroN Xmunwngr ivc v`s gey Aqy
gurmiq pRkwS 71 dsMbr 2017
gurduAwrw dmdmw swihb sulqwnpur loDI, kpUrQlw dy sMq krqwr
isMG ptnw swihb ivKy 1934 eI. ivc Awey Bucwl mgroN kwr-syvw
ArMB krn Aqy iemwrq dubwrw bxwaux leI Awey[ qKq swihb dI
muV auswrI leI keI is`K sMsQwvW ijvyN ik SoRmxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI, sRI AMimRqsr swihb, keI is`K mhwrwjy Aqy is`K S^sIAqW
A`gy AweIAW[ ienHW is`KW bwry fUMGI Koj qoN pqw cldw hY ik qKq sRI
hirmMdr jI, ptnw swihb dy mYnyjr igAwnI gurbcn isMG ny lokW ivc
is`KI isDWqW nUM pRcwrn ivc Aihm Xogdwn pwieAw[ ienHW dy kwrn
hI smwijk ruqby Anuswr izmINdwrI qoN lY ky keI hor jwqW dy lokW ny
is`KI nUM ApxwieAw[ rwGvydrDwrI isMG ny vI is`KI ApxweI Aqy aunHW
dy pRBwv hyT bhuq lokW ny is`K Drm nUM ApxwieAw[ ieh ptnw swihb
Aqy nwl l`gdy izilHAW qoN qkrIbn hryk ipCokV qoN sn[ swirAW ny
is`K Drm nUM SrDw nwl ApxwieAw, ijs dw Asr sQwnk lokW ’qy vI
ipAw Aqy aunHW ivc nvIN soc dw Awgwz hoieAw[ ieh is`K hmySw
AwpxI is`KI prMprw muqwbk iqAwr-br-iqAwr rihMdy Aqy AwDuink
hiQAwr vI r`Kdy[ s. ikRSn nMdn isMG qkrIbn iqMn vwr ivDwn sBw
dy mYNbr vI rhy Aqy ijs nUM ikRSnw srdwr vI kihMdy sn[ s. igrjyS
isMG Arvl izlHy dy son-B`dr ipMf dy (Akwl clwxy qk muKIAw rhy)
vrgy lok vI sn[ keIAW ny AwpxI injI lVweI leI rGUvIr sYnw
vrgI koeI jQybMdI bxwaux ivc pihl-kdmI vI kIqI[ s.
rwGvydrDwrI isMG dw swry Kyqr au~qy pRBwv sI[ hr swl sRI gurU goibMd
isMG jI dy gurpurb Aqy ngr kIrqn smyN auh shI qrqIb bxwaux
ivc Kws iDAwn idMdy sn, qWik koeI bwhrlw Ansr ies mOky ’qy
koeI sm`isAw nw pYdw kr sky[
ie`Qy swnUM igAwnI gurbcn isMG bwry hor ivsQwr nwl g`l krnI
cwhIdI hY[ 1931 eI. ivc qKq sRI hirmMdr jI ptnw swihb dy
nwzuk hwlwq smyN auh SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr
swihb dy pRcwrk vjoN ie`Qy Awey[ aunHW dI ingrwnI hyT aus smy SoRmxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI vloN ‘ibhwr is`K imSn’ bxwieAw igAw[
1969 eI. qk auh keI vwr v`K-v`K syvwvW inBwaux vwsqy ptnw
swihb AwauNdy rhy[ aunHW ny AwpxI svY-jIvnI ivc isKI dy pRcwr qy
gurmiq pRkwS 72 dsMbr 2017
hwlwqW bwry keI idlcsp glW ilKIAW hn[ qKq swihb dI sMpqI
dI suriKAw leI aunHW dw Aihm Xogdwn pwieAw Aqy is`K ieiqhwisk
QWvW nUM krzw-mukq krvw ky siQrqw v`l ilAWdw[ igAwnI jI pMQ
rqn mwstr qwrw isMG jI dy nyVly BrosyXog sihXogI sn[
mYnUM igAwnI jI dI vDyry jwxkwrI aunHW qoN pRBwivq bzurg is`KW
Aqy kuJ Awm lokW qoN ijnHW ny igAwnI jI dy kOmI jzby dIAW g`lW
suxIAW sn, koloN imlIAW[ igAwnI jI ny ieh syvw inSkwm syvwdwr
vjoN ibnw iksy grj dy inBweI[ sRI gurU goibMd isMG jI dy 300 swlw
pRkwS purb qoN pihlW qKq swihb dy mYnyjr vjoN syvw SurU kIqI[
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI qoN syvw-mukq hox smyN aunHW ny pihly
mYnyjr s. guridAwl isMG dI QW 6 dsMbr, 1965 eI. ivc leI sI[
aunHW ny qKq swihb dy Awly-duAwly dIAW iemwrqW dI syvw, gurU kw
bwg dI nvIN iemwrq, lVkIAW dy skUl Aqy gurU qyg bhwdr AkYfmI
dI syvw dw kwrj sMBwilAw[ ies mOky ’qy bhuq swrw gurmiq swihq
pRkwiSq hoieAw[ auh qKq sRI ptnw swihb qoN syvw-mukq ho ky pMjwb
cly gey sI[ hux aunHW dw prvwr sRI AMimRqsr swihb rih irhw hY[
mYnUM ieh jwxkwrI aunHW dy pu`qr s. nirMdr isMG qoN imlI, ijnHW dw
hvwlw aunHW dI CotI BYx dy lVikAW s. qijMdr isMG Aqy s. kuldIp
isMG qoN imilAw[ ies jwxkwrI dI qweId s. iqRlok isMG ny kIqI;
ijnHW dy ipqw jI Aqy hor isMG aunHW dy sihXogI rhy sn[ igAwnI
gurbcn isMG, kYptn Bwg isMG (‘is`K rIivaU’ dy sMsQwpk) Aqy kuJ
hor gurisKW nwl 1971 eI. ivc bMglwdyS dI AzwdI vyly hory ieiqhwisk
gurduAwrw swihbwn (bMglwdyS) dI v`fI qbwhI dw srvyKx krn
iek`Ty tIm vjoN gey sI[
luiDAwxw izlHw dy lwlqoN klW qoN swbkw POjI bwbw Ajwieb isMG
ny vI lgwqwr sT swlW qk slwhuxXog syvw kIqI[ 1957 eI. qoN
aunHW ny Awpxy ipCokV nwl koeI sbMD nhIN r`iKAw[ aunHW dI AgvweI
hyT rwjigrI ivKy ieiqhwisk gurduAwrw nwnk kuMf jW SIql kuMf dI
iemwrq bxI Aqy auh AMqm smyN qk ie`Qy hI rhy[ bRhm-kuMf dy mu`K
sQwn ’qy inSwn swihb vI sQwipq kIqw igAw[ ibhwr SrIP ksby
dy BrWaupr ivc ZYr-kwnUMnI qrIky nwl v`sy vsnIkW qoN aunHW ny
gurmiq pRkwS 73 dsMbr 2017
gurduAwrw swihb nUM muV kbzw idvwieAw[ ptnw Sihr bxn qoN pihlW
ieh ibhwr SrIP Sihr ibhwr dI rwjDwnI sI[
ies (ibhwr SrIP gurduAwrw swihb dI QW vwsqy) njwiez
kbzy htwaux dI muihMm dOrwn iek sQwnk is`K iSvidAwl isMG joik
koierI ipCokV qoN sn, ShId ho gey[ pcwnvyN swlW qoN vI vD aumr
dy bwbw Ajwieb isMG, sRI gurU goibMd isMG jI dy 350vyN pRkwS purb
qoN pihlW hI 11 nvMbr, 2016 eI. nUM Akwl clwxw kr gey[ myry nwl
mulwkwq dOrwn aunHW ny AwpxI KwihS zwihr kIqI sI ik auh ibhwr
dy gurduAwrw swihb Aqy fyirAW nUM gYr-kwnUMnI qrIky nwl v`sy lokW qoN
mukq krvwauxw cwhuMdy sn[ aunHW ny gurduAwrw nwnk kuMf qKq swihb
dI kmytI dy hvwly kr idqw[ fw. pRqwp isMG, inhMg muKI bwbw sMqw
isMG, s. joigMdr isMG ‘jogI’ Aqy horW ny vI ienHW sQwnk is`KW nUM
qKq kmytI nwl joVn Aqy keI syvwvW nwl joVn dI koiSS kIqI[
ieMj lgdw hY ienHW swirAW ny ie`QoN dI smwijk bxqr nUM kwPI nyiVauN
q`ikAw[ ienHW mhwn is`KW dI Amolk syvw dy bwry smu`cy is`K jgq nUM
vDyry jwxkwrI dI loV hY[
vsyby bwry sMKyp ivcwr: piv`qr qKq sRI hirmMdr jI ptnw swihb
ivKy v`K-v`K syvwvW ivc r`uJy Aijhy BrwvW qoN mYN AwpxI hryk PyrI ivc
jwxkwrI lYNdw irhw hW[ hor ivsQwr nwl jwxn dI lwlsw mYnUM keI
ipMfW ivc lY geI[ ieh ielwky ptnw swihb Aqy ies dy sO iklomItr
dy Gyry ivc sn[ ienHW ipMfW ivc ienHW syvwdwrW dy vDyry krky bzurg,
mW-bwp, iesqrIAW Aqy b`cy rihMdy hn[ Awm mrd GrW qoN dUr keI
qrHW dy kMmW-kwrW ivc ruJy huMdy hn[ auh isrP kuJ smyN leI hI AwauNdy
hn[ iPr Awpxy kMmW ’qy cly jWdy hn[ ie`Qy pqw c`ldw hY ik ieh Brw
mu`K sRoq qoN ikMnI dUr hn[ iPr vI ieh lok Dwrimk, s`iBAwcwrk,
ivrwsq Aqy ieiqhws nwl juV ky iek puL auswrdy hn[ auh hr p`KoN
is`KI dy nyVy Awaux dw Xqn krdy hn[ mYN kdyN soicAw nhIN sI ik
ienHW QWvW dw sPr ieMnw AnMd-dwiek hovygw[ keI idlcsp g`lW
bwry crcw zrUrI hY[ ieh gl pwTkW dy not krn leI hY ik isrP
ieiqhwisk jwxkwrI vjoN ipCokV dI jwxkwrI idqI geI hY[ hux
ieh swry Kwlsw pMQ dy ih`sy hn Aqy ipCokV vwlI g`l bhuq h`d qk
gurmiq pRkwS 74 dsMbr 2017
Kqm ho geI hY[
nwlMdw izlHw:- pihlW AsIN nwlMdw izlHy dy is`KW dI g`l krdy hW[
ieh vK-v`K ipCokV vwlIAW jwqW nwl sMbMD rKdy hn[ rwjigrI
(izlHw nwlMdw) dy au~qr-pUrb vwly pwsy qoN qkrIbn do iklomItr dI
dUrI ’qy rwmhrI ipMf ivc kuJ is`K prvwr (kyvt jW inSwd rwj
ipCokV vwly) rihMdy sn[ ie`Qy gurU nwnk imSnrI kyNdr dw d&qr hY,
prMqU hux ie`Qy koeI kMm-kwr nhIN huMdw[ qKq sRI hirmMdr jI ptnw
swihb dy swbkw jnrl skqr, svrgvwsI joigMMdr isMG jogI ny ie`QoN
dy sQwnk is`K s. iqrlok isMG Aqy hor is`KW dI mdd nwl SurU kIqw
sI[ rwjigrI qoN ibhwr SrIP qoN huMdy hoey nYSnl hweIvy- 31 qoN 43
iklomItr dUr ArOq mOV (kRwisMg) AwauNdw hY[ iPr AsIN ArOq ipMf
v`l K`by muVy, ie`Qy vIh is`K prvwr rihMdy hn[ ienHW ’coN izAwdwqr
ikrq leI JWsI vl cly gey jW iPr dyS dy hor QWvW dy gurduAwrw
swihbwn dIAW syvwvW ivc juVy hox krky kyvl iesqrIAW jW b`icAW
nwl hI, mulwkwq ho skI[ sqr swl pihlW ienHW dy vfyry qKq swihb
ivKy v`Ko-v`K imsqrIAW Aqy mzdUrW vjoN kMm krdy sn[ aunHW ’qy bwbw
Bwg isMG dw bVw pRBwv sI[
ienHW sQwnk isKW ivc BweI jgdIS isMG gRMQI (kyvt ipCokV)
Aqy nweI ipCokV qoN s. rwmidE isMG sn[ s. jgdIS isMG Aqy aunHW
dy BrwvW nUM sMq inScl isMG qoN pyRrnw imlI[ auh Blvwn vI sn[ aunWH
ny kyvt BweIcwry dy lokW nUM is`KI Apxwaux leI pyRirAw[ ArOq dy nyVy
swrQw ipMf ivKy iek purwxw nwnk SwhI fyrw hY[ bngwCw ipMf ivc
kuJ is`K prvwr rihMdy hn[ cMfI mOV kRwisMg nyVy m`l ibGw ipMf ’coN
huMdI hoeI m`l ibGw hwlt rylvy lwien lMGdI hY[ ie`Qy sB qoN izAwdw
is`K v`sdy hn[ 300 kyvt ipCokV vwly prvwrW ’coN 70 is`K prvwr
hn Aqy izAwdwqr sRI hzUr swihb ivKy v`sy hn[ ienHW iv`coN s. hIrw
isMG mShUr jQydwr sn[ isrP s. rwjU isMG hI au~Qy sI, auh CutI qy
Awey sn Aqy KyqI dw kMm kr rhy sn[ jdoN vI aunHW nUM CutIAW
imldIAW hn auh vyhly nw bih ky Awpxy Awp nUM KyqI Aqy ies nwl
juVy hoey hor kMmW nwl joVI r`Kdy hn[ nwlMdw qoN ibhwr-SrIP AwauNdy
hoey, rsqy ivc ieslwmpur blwk hyT pYNdy sUrI ipMf ivc AsIN
gurmiq pRkwS 75 dsMbr 2017
kuSvwhw mUl nwl sMbMiDq prvwr vyKy[ ienHW ivc ShId iSvidAwl
isMG dy poqy s. roSn isMG vI hn[ Drmpur bIGwpur ivKy kyvt ipCokV
nwl sMbMiDq pMdrHW prvwr vI l`By[
cMfI puils stySn ADIn AwauNdy ibsnpur ipMf ivc s. cMdn
isMG (cMdrvMSI ipCokV vrgy) kuJ isK prvwr vsdy hn[ goklpur
ipMf dw iek khwr jW cMdrvMSI prvwr is`K bx igAw[ iSlwE puils
stySn ’c pYNdy ivkSw kol ivKy kuJ kumhwr prvwr 25 gdyhI jW pwl
(au~n k`Fx vwly) Aqy mhwqoN (koierI) ipCokV vwly vI is`K bxy[ ienHW
iv`coN s. su`Kw isMG syvwdwr hY Aqy s. prsrwm isMG gRMQI hY Aqy bwkI
bhuqy gurduAwrw swihb dI syvw ivc ruJy hn[ hsnI ipMf ivc isrP
iek prvwr is`K hY[ ieslwmpur blwk ivc pYNdy cormw ipMf ivc
kumhwrW dy 7-8 prvwr isMG sj gey hn[ loDIpur ivKy pwl (gfyrI)
smwj dy 20-25 prvwr ibhwr SrIP Kyqr dy rivdwsIAw smwj dy
20-25 prvwr Aqy kuJ kumhwr Aqy mhwqo mUl dy prvwr vI is`K
hn[ nwlMdw Aqy kwmdrwgMj ivckwr dy is`K prvwr (kyvt) imly
hn[
rwjgIr qoN ielwvw kyvt mUl dy isK keI v`Ko-v`K ipMfW ivc
rihMdy hn, ijvyN: iqleIAw, Aropw-gOV (ilcrbwrw qihsIl) mhdIpurw
(srmIrw puils Qwxw) igirAwk (igirAwk puils Qwxw) rwjgIr dy
nyVy Aqy gormw bsqI (igirAwk puils Qwxw) dy nyVy[ krwey prsUrwj
ivKy koierI mUl dy do prvwr rihMdy hn[ Q`r-Q`rI guMjpur (Q`r-Q`rI
pI. AYs) ivKy ds kumhwr ipCokV vwly prvwr isK hn[ cMdrvMSI
ipCokV dy 6-7 prvwr vMngwCw ivKy pwey gey[
s. gokul isMG (ipMf gokulpur), igAwnI AmrjIq isMG qy s.
SmSyr isMG (ipMf qylmw) jo kurmI ipCokV nwl juVy hn Aqy kuJ hor
nwlMdw izlHy dy isMDvwrw ipMf qoN hn, au~Gy isK hn[ nwlMdw dy nyVy ipMf
jwPr qoN kumhwr ipCokV nwl juVy rwjgIr gurduAwrw swihb dy s.
mnjIq isMG qy s. CotU isMG hn[ bwbw Ajwieb isMG nwlqoN dI
ingrwnI hyT ieh ieiqhwisk rwjgIr, gurduAwrw swihb dI syvw bVI
lgn nwl krdy hn[ iesy izlHy dy ipMf ihlmw dy ibMd jwq dy s. rwm
rqn isMG Akylw ‘Kwlsw pqrkw’ dy sMpwdk hn[ cldw . . .
gurmiq pRkwS 76 dsMbr 2017
ihMdusqwn dI AzwdI dy ieiqhws ivc Bu`lIivsrI AswvIN jMg: mu`dkI dI lVweI
-s. hrBjn isMG*
dyS-vwsI 1857 eI. dy ivdroh nUM Bwrq dI AzwdI Kwqr lVIgeI pihlI jMg smJdy hn Aqy ieho hI Bwrq srkwr drswA rhIhY[ ieh jMg AMgryzW dI ZulwmI qoN dyS nUM Azwd krvwaux leI aunHWdI &Oj dy ihMdusqwnI ispwhIAW v`loN ArMiBAw igAw ivdroh sI ijsivc keI rjvwVy vI Swml sn[ pr ieh isr& dyS dy au~qrI qy m`DBwrq qk hI sImq irhw sI[ mOjUdw smyN dyS-vwsIAW dI Dwrnw bxIhoeI hY ik jykr pMjwb ny ivdrohIAW dw swQ id`qw huMdw qW ieh ivdrohPylH nw huMdw Aqy dyS nUM AzwdI iml jWdI[ dyS-vwsIAW dI mwniskqwies gl au~qy ies leI itkI hoeI hY, ikauNik ieiqhwskwr AMgryzWv`loN pMjwb nUM bdnwm krn leI PYlwey gey Brm au~pr ivSvws krIjw rhy hn[ ies ivdroh smyN pMjwb dy cI& kimSnr john lwrMs v`loNjo koeI 100 rjmYNtW ivdroh nUM dbwaux leI pMjwb qoN id`lI ByjIAWgeIAW sn, aunHW nUM jwx-bu`J ky is`K rjmYNtW dw nW id`qw igAw sI,jdik Asl ivc aunHW ivc ie`k vI is`K nhIN sI[ ienHW ivc muslmwn,gorKy qy ihMdusqwnI ispwhI sn, pr sqluj pwr irAwsqW dy is`KispwhI zrUr AMgryzW dw swQ dy rhy sn jo ieh ielwkw aus smyN pMjwbdw ih`sw nhIN sI[ nwl hI v`fI igxqI ivc aunHW lokW nUM jo bqOr mzdUrkMm krdy Aw rhy sn, pd-au~nq krdy hoey pwienIAr Aqy sYprBrqI kIqw igAw sI[
ies ieiqhwisk qQ nUM mMndy hoey john lwrMs ny AwpxI srkwrnUM Awpxy p`qr imqI 17 sqMbr, 1857 rwhIN iliKAw sI ik swfI hrkoiSS dy bwvjUd is`K ivdrohIAW iKlw& lVn leI &Oj ivc BrqInhIN sI ho rhy ijs dw swnUM APsos hY: It is much to be regrettedthat Sikhs could not be prevailed upon to secede from thecause of fighting for British India (Joginder Singh, ‘1857 Mythand Reality’, p. 239) jykr ieiqhwskwrW Aqy ^ws krky Bwrq
*jI-430, bI.Awr.AYs. ngr, luiDAwxw[ mo: +9198728-10820
gurmiq pRkwS 77 dsMbr 2017
srkwr ny ieiqhws dy JroKy ivc jw ky gupq dsqwvyzW qy aus smyN dysWBy pey rIkwrf nUM PoilAw huMdw qW pMjwb au~pr ieh dwg nw l`gdwAqy nwl hI pMjwbIAW dI Awn Swn ivc vwDw huMdw[ pMjwbI qW iesivdroh qoN koeI iek dhwkw pihlW sMn 1845 qoN ihMdusqwnIAW nUMAMgryzW dI gulwmI qoN inzwq idvwaux leI aunHW nwl do jMgW lV cu`kysn, ijs dw Awgwz mu`dkI dI lVweI (18 dsMbr, 1845) qoN SurU hoigAw sI[ ieh lVweI ieMnI Gwqk sI ik AMgryzW dy iqMn au~c A&sr(do myjr jnrl Aqy iek ibRgyfIAr) mwry gey sn[
Agr ienHW jMgW dy ieiqhwisk ipCokV v`l jweIey qW ieh doSihMdusqwnIAW au~pr l`gdw hY ik aunHW ny ienHW jMgW smyN pMjwbIAW dwswQ nhIN sI idqw, ikauNik auh AMgryzW dy Brm-BulyiKAW ivc Aw geysn[ AMgryz qW Awpxy ispwhIAW ƒ qnKwh qoN ielwvw bwhrly mulk(Foreign Country War Allowance) nwl lVweI vwlw B`qw vI dyrhy sn[ ienHW pUrbIey ihMdusqwnI ispwhIAW ny lwhOr srkwr v`loNkIqI geI ApIl nUM dr-iknwr krdy hoey Awpxy hI mulk dy iekAzwd Aqy KudmuKiqAwr sUby pMjwb nwl lVnw pRvwn kr ilAw sI[ieh ispwhI AMgryzW dI &OjI qwkq dw mu`K (75%) ih`sw sn[ nwlhI ihMdusqwn dy bhuq swry pUrbIey AMgryzW qoN ikqy v`D qnKwhW lYNdy hoeypMjwb dI &Oj ivc nOkrI kr rhy sn Aqy aunHW dw hI iek Brw iesAzwd sUby pMjwb dI &Oj dw kmWfr-ien-cIP (qyj isMG) sI[ ienHWpUrbIAW nUM Xwd sI ik ikvyN m`udkI dI lVweI qoN pihlW lwhOr drbwrv`loN gupq qOr ’qy Byjy gey Dwrimk numwieMdy (ihMdu Aqy muslmwn)AMgryzW dIAW luiDAwxw, iProzpur, krnwl, myrT Awid CwauxIAWivc phuMc ky Bwrq-vwsIAW nUM ihMdusqwn dI AzwdI dI Kwqr ienHWAYNglo-is`K jMgW smyN AMgryzW dw swQ nw dyx dIAW ApIlW krdy rhysn[ lwhOr drbwr dy pUrbIey A&srW ny qW pMjwb dI &Oj nUM (ijs ivcizAwdw is`K hox kwrn, isK &Oj ikhw jWdw sI) Brosw idvwieAwhoieAw sI ik AMgryzW dy ieh ihMdusqwnI pUrbIey ispwhI lVweIAWsmyN AMgryzW dw swQ nhIN dyxgy[ (jwrj brUs isks bYtl PwrieMfIAw dI AYNglo-is`K vwrz, sPw 90)
Agr hor ieiqhws v`l nzr mwrIey qW AMgryz Awpxy hI iekBrosymMd rhy dosq pMjwb nwl g`dwrI krn au~pr quly hoey sn, ijnHW nyA&gwinsqwn ’c ho rhy aunHW dy kql-ey-Awm smyN (sMn 1842 nUM
gurmiq pRkwS 78 dsMbr 2017
mhwrwjw Syr isMG dy smyN) aunHW nUM bcwieAw sI[ ies pihly Xu`D qoNpihlW (1845-46) AMgryzW vloN pMjwb au~pr hmly dIAW iqAwrIAWnwl drswauNdIAW ^brW ihMdusqwn dIAW A^bwrW ivc Cp rhIAW snAqy lwhOr vI phuMc rhIAW sn[ iek Azwd mulk ikvyN cu`p rih skdwsI Aqy AMgryzW dIAW vDIkIAW au~pr hYrwn vI ho irhw sI[ iesy nUMmu`K r`Kdy hoey Kwlsw pMcwieq v`loN jo &Oj dI numwieMdgI kr rhI sI,dosqI au~pr XkIn r`Kdy hoey ieh pRsqwv luiDAwxy AMgryzW v`lByijAw sI: “AsIN jMg nhIN cwhuMdy, sulwh rKxI cwhuMdy hW, pr jykrAMgryzW dI &Oj pUrb v`loN AwpxIAW luiDAwxy Aqy iProzpur siQqCwauxIAW v`l vDygI, qW hI Kwlsw &Oj sqluj v`l vDygI, nhIN qWnhIN[” (hvwlw: krIAr Aw& myjr jwrj bRwfPut, sPw 70) prAMgryz, ijnHW ny keI swlW qoN lMfn siQq fIauk Aw& vwilMgtn nwlqwl-myl krdy hoey pMjwb au~pr hmlw krn dw plwn aulIikAwhoieAw sI, ikvyN rukx vwly sn[ aunHW nUM qW lwhOr drbwr dy AihmdrbwrIAW dI ihmwieq vI hwsl sI, jo (gYr-pMjwbI huMdy hoey) AwpxIhI srkwr nwl g`dwrI krdy hoey, AMgryzW dy ihmwieqI bxy bYTy snAqy iesy g`dwrI hyT &Oj nUM id`lI mwrn Aqy lu`tx leI auqSwihq krrhy sn[ pr is`K &Oj dosqI au~pr XkIn r`KdI hoeI ienHW drbwrIAW(BweI rwm isMG, qyj isMG, lwl isMG, dInw nwQ qy ienHW dw lIfrfogrw gulwb isMG) dIAW dlIlW nUM nzrAMdwz krdI Aw rhI sI[ iesdI puStI krdw hoieAw AMgryzW dw s&Ir kinMGm jo mOky dw gvwh sIAwpxI ikqwb ivc ilKdw hY ik jykr AMgryzW ny hmly dIAW iqAwrIAWnw kIqIAW huMdIAW qW Kwlsw pMcwieq kdy vI sqluj v`l is`K &Oj dyvDx dI hwmI nw BrdI ijs leI lwl isMG Aqy qyj isMG ijhy(AMgryzW dy KrIdy hoey) gYr-pMjwbI g`dwr lIfr AwpxIAW lgwqwrkoiSSW rwhIN is`K &OjW nUM jMg vl Dkylx leI auqSwihq krdy Aw rhysn (ihstrI Aw& dI is`Kz, sPw 293)
auDr gvrnr jnrl ny AwpxIAW &OjW nUM kmWfr-ien-cIPhIau g& dI AgvweI hyT 11 dsMbr, 1845 eI. nUM AMbwlw, myrT qybwkIAW CwauxIAW qoN sqluj v`l vDx dw hukm jwrI kr id`qw AqyiPr ieh jwxdy hoey vI ik 12 dsMbr qk is`K &OjW v`loN dirAw sqlujpwr krn jW sqluj v`l vDx dI koeI hlcl nhIN hoeI, 13 dsMbrnUM JUT dI buinAwd au~pr iek-qrPw jMg dw AYlwn kr id`qw Aqy nwl
gurmiq pRkwS 79 dsMbr 2017
hI isKW dy sqluj pwr pUrb v`l 25 pRginAW nUM jbq krn dwnotIiPkySn (gMfw isMG, pRweIvyt korspwaufYNs rIlyitMg tU AYNglo-is`Kvwrz, ientRofkSn, sPw 83) ieh ^brW is`KW nUM vI iml rhIAW snik AMgryz &Oj hmly leI kUc kr cukI hY[ is`K &Oj, dIvwn AXuiDAwpRswd muqwbk ies smyN sqluj dirAw dy p`Cm v`l Awpxy ielwky ipMfnQIAWvwlw ivc pVwA krI bYTI sI[ ies leI is`K &Oj nUM hux sqlujdirAw pwr kr ky Awpxy hI pwr dy ielwikAW dI ih&wzq leIAMgryzW dw hmlw rokx leI morcwbMdI krnw zrUrI ho igAw sI[dIvwn dI ilKq muqwbk rYgUlr is`K &Oj dy pihly 4 ibRgyf AwpxyqopKwny smyq ngrGwt dy pqx rwhIN 14-15 dsMbr nUM dirAw pwrkr ky iProzpur pws Awpxy pwr dy ielwky ’c pYNdy ipMf AtwrI phuMcgey[ iesy qrHW 3 hor ibRgyfW ny 15-16 dsMbr nUM dirAw pwr krilAw sI, pr auh Awpxy kmWfr qyj isMG dI aufIk ivc dirAwau~pr pYNdy ipMf gMfw isMG vwlw pws ruky rhy[ (hvwlw: vwikAwey-jMg-ey-is`KW, sPw 25-26)
iek hor ATvW myvw isMG ibRgyf vI lwhOr qoN ies jMg ivc ku`dxleI 16 dsMbr nUM (sqluj leI) rvwnw ho igAw, ijs nUM qyj isMGswizS hyT lwhOr hI rokI bYTw sI[ qyj isMG Awp vI Awny-bhwny lwhOrhI ruikAw irhw, pr ieh jwx ky ik ikqy myvw isMG dw ibRgyf isK &OjnUM aus dy iKlw& BVkw nw dyvy, Kud vI 17 dsMbr nUM gMfw isMG vwlwpws pVwA kr rhy iqMn ibRgyfW pws jw phuMicAw[ ie`Qy iProzpur &rMtau~pr hux is`K &OjW dy 8 ibRgyf (koeI 30000 rYgUlr &Oj) Aqy iesqoN vKrI ierYgUlr &Oj AMgryzW nUM qbwh krn leI iqAwr KVI sI[
is`K &Oj dy kmWfr qyj isMG qy lwl isMG jo AMgryzW nwl rl cu`kysn, AMgryzW dI nhIN AwpxI hI &Oj dI qbwhI cwhuMdy hn[ ies leIaunHW ny AMgryzW dy s&wrqI AiDkwrIAW (kYptn inkolsn Aqy myjrbRwfPut) dy idSw-inrdySW au~pr c`lidAW AwpxI &Oj nUM iek jgHwrihx dI bjwey iKlwrx dw plwn aulIikAw[ 17 dsMbr dI rwq,lwl isMG pihly pwr hoey 4 ibRgyfW iv`coN Awpxy nwl 3 ibRgyf lY ky svyrqk PyrU Sihr phuMc igAw ik A`gy v`D ky gvrnr jnrl nwl Aw rhI&Oj dw rwh roikAw jwvy[ &Oj qW iek jgHw rih ky AMgryzW dw mukwblwkrnw cwhuMdI sI, pr ijvyN pMfq dyvI pRswd ny iliKAw hY, hukm qW &OjnUM Awpxy kmWfrW dw mMnxw pYNdw sI, ijDr auh hukm krdy aunHW nwl
gurmiq pRkwS 80 dsMbr 2017
&Oj qur pYNdI sI[ PyrU Sihr qoN svyry 18 dsMbr nUM lwl isMG Awpxynwl bhuq G`t pYdl &Oj (kinMGm muqwbk 2500 Aqy jwrj brUsmuqwbk 2000) Aqy 22 hlkIAW qopW lY ky AwpxI GoV-svwrierYgUlr &Oj (koeI 8,000 qoN 10,000) smyq AMgryzW dI mu`dkIv`l phuMc rhI &Oj dI sUh lYx dw bhwnw bxw ky inkl ipAw qW ik iehswrI rYgUlr &Oj qbwh ho jwvy Aqy ip`Cy Aw rhI AMgryzW dI swrI &Ojiek`TI ho jwvy[ jd ies &Oj nUM mu`dkI (jo isKW dw ielwkw sI)AMgryzW dy fty hox dw pqw l`gw qW aunHW lwl isMG au~pr hmly leI zorpwieAw[ ies smyN rYgUlr &Oj dy ibRgyf kmWfr mihqwb isMG mjITIAwqy rwm isMG Cwpyvwlw Aqy ierYgUlr &Oj dy kmWfr jnrl bu`D isMG qycqr isMG kwilAWvwlw &Oj dI mdd leI Aw phuMcy Aqy aunHW ny morcwsMBwl ilAw, 2000 pYdl &Oj ivckwr Aqy ierYgUlr GoV svwr &OjAwsy pwsy[ ienHW srdwrW dy phuMcx kwrn lwl isMG hux hmlw krndw hukm nhIN sI dy irhw, ikauNik auh qW AwpxI hI &Oj mrvwaux leIAwieAw sI[ pr AwKrkwr aus nUM hmly dw hukm dyxw ipAw Aqy auhKud lVweI SurU huMdy swr hI AwpxI 5,000 GoV-svwr &Oj smyq au~QoNiKsk igAw jo pIArsn hYskQ muqwbk AMgryzW dy qYASudw plwnmuqwbk hI aus vloN kIqI geI kwrvweI sI (hIro Aw& idhlI, sPw79)
dunIAw dy ieiqhws ivc ieh iek AswvIN lVweI sI, 2000pYdl (2 jW 3 btwlIAnW) isK &Oj dy mukwbly AMgryzW dI 12000pYdl &Oj (12 btwlIAnW) 3850 XUrpIAn Aqy 8500 ihMdusqwnIispwhI[ is`KW dIAW 22 hlkIAW qopW dy mukwbly AMgryzW dIAW 42qopW (30 hlkIAW Aqy 12 BwrIAW qopW)[ AMgryzW dw kmWfr-ien-cI& jnrl g&, gvrnr jnrl hwrifMg smyq AwpxIAW &OjW dIkmWf ’qy sn, pr is`KW dw kmWfr lwl isMG B`j igAw sI[ jwrjbrUs AwpxI ikqwb isks bYtl &wr ieMfIAw dI AYNglo-is`K vwrz dypMnw 117 au~pr ilKdw hY “The British were having five to oneinfantry superiority over to Sikhs.” AMgryzW dw s&wrqI AiDkwrImOky dw gvwh kYptn inkolsn ies mu`dkI dI lVweI smyN is`K &OjW dIku`l igxqI (rYgUlr Aqy GoV-svwr) bwry ilKdw hY ik ieh 3500 qoNv`D nhIN sI[ iesy qrHW krnl mwlysn ilKdw hY ik is`KW dI 2000qoN vI G`t pYdl &Oj dw mukwblw AMgryzW dI 11000 pYdl &Oj nwl
gurmiq pRkwS 81 dsMbr 2017
sI, jo ikvyN sMBv sI? pr iPr vI isK au~c hOsly qy AnuSwsn dwmujwihrw krdy hoey fty rhy[ auh ie`k-ie`k ieMc zmIn dI Kwqr lVdyhoey ip`Cy htdy gey, pr jd vI mOkw imldw duSmx au~pr tu`t pYNdy sn[(hvwlw: dI fIsIisv bYtl Aw& ieMfIAw, sPw 356-357) lVweIsmyN hwzr prUSIAw dy sihzwdy dw injI fwktr hOPmYiestr ilKdwhY ik igxqI ivc bhuq G`t huMdy hoey vI pYdl is`K &Oj ny iqMn vwrI A`gyvDdy hoey AMgryzW nUM KdyVn dI koiSS kIqI sI[ AMgryz rwq 12 vjylVweI Kqm hox qoN bwAd mIlW qk ryqly mYdwnW ivc vrdIAW smyqBu`Ky-ipAwsy lyty hoey swrI rwq sON nw sky ik is`K ikqy rwq iPr hmlwnw kr dyx[ aunHW ny (is`KW dIAW) qopW dI AijhI iBAwnk mwr Ajyqk dunIAw ivc lVidAW ikqy vI nhIN sI vyKI[ jnrl g& dI &OjIsmJ qy sUJ-bUJ jvwb dy rhI sI ik aunHW dy ieMny izAwdw au~cAiDkwrI ikvyN mwry gey[ jwrj brUs ilKdw hY ik is`K qopW dIiBAwnk mwr kwrn AMgryzW dw hmlw pCwV id`qw igAw sI[ AMgryzmncly A&sr qW kih rhy sn ik is`KW nwl lVn leI ieMnI izAwdw&Oj dI zrUrq nhIN sI, pr ies lVweI smyN aunHW dI Aws dy aultBwxw vwpr irhw sI jo ik aunHW dI pYdl qy GoV-svwr ku`l 18,500&Oj is`KW dI koeI 3,500 &Oj nwl lVn qoN AsmrQ ho rhI sI[ iesqrHW is`KW ny ibnW jrnYlW dy lVidAW, dyS dI AzwdI dI ies pihlIjMg ivc AwpxI bhwdrI qy &OjI qwkq dy AYsy jOhr ivKwey ikXUrpIAn ieh vyK ky hYrwn rih gey sn[
AMgryzW dy pUrbIey ispwhI ies pihlI AzwdI dI lVweI ivcis`KW dI dyS-BgqI, bhwdrI Aqy &OjI qwkq qoN iPr vI pRBwivq nwhoey Aqy AMgryzW dy hI v&wdwr bxy rhy jo ieh islislw AMgryzW qyis`KW dI dUsrI jMg (1848-49 eI.) qk c`ldw irhw[ aultw pMjwbau~pr kbzy qoN bwAd jo koeI 40,000 ihMdusqwnI ispwhI AMgryzW nypMjwb AMdr qwienwq kr rKy sn, pMjwbIAW nUM icVw rhy sn ik aunHWny isKW nUM hrwieAw hY, AMgryzW ny nhIN[ AMgryz &Oj dy nvyN bxykmWfr-ien-cI& jnrl cwrls nYpIAr ny gvrnr jnrl dI slwhhyT sMn 1849 eI. nUM kmWf sMBwlx smyN ienHW ihMdusqwnI ispwhIAWdIAW Biv`K ivc au~Tx vwlIAW bwgI surW pihcwxdy hoey aunHW dIAW74 rjmYNtW AMdr pwVo qy rwj kro nIqI qihq 80 qoN 100 (Kwlsw)is`K hryk rjmYNt iv`c BrqI kr ley sn[ 1856-57 eI. dy ivdroh
gurmiq pRkwS 82 dsMbr 2017
smyN ienHW ’c 43 rjmYNtW pMjwb qoN bwhr Aqy 31 pMjwb AMdrqwienwq sn, pr AMgryzW Aqy ihMdusqwnIAW dIAW rwvW dy ault ienHWis`K ispwhIAW ny ies ivdroh smyN AMgryzW dw nhIN blik AwpxyihMdusqwnI BrwvW dw isr& swQ hI nhIN sI id`qw, blik aunHW nUMAMgryzW i^lw& bgwvq krn leI auqSwihq vI kIqw sI[ ivdroh smyNid`lI AMgryzW nwl lVidAW ienHW pMjwb dy is`K ispwhIAW ny bhwdrSwh j&r dI sihmqI hyT iek v`Krw isK ibRgyf (3,000 pYdl) vIsQwipq kr ilAw sI jo kiTn moricAW au~pr lVidAW AMgryzW nUMKdyVdw irhw sI[ (joigMdr isMG, ‘1857 im`Q AYNf rIAYltI’, sPw181) pMjwb AMdr AMgryzW dIAW l`K koiSSW dy bwvjUd is`K AMgryzWv`loN nvIAW KVIAW kIqIAW jw rhIAW koeI 100 is`K rjmYNtW ivcBrqI nhIN sI hoey, jo Zdr smyN ivdrohIAW nUM ^qm krn leI johnlwrMs cIP kimSnr pMjwb idlI Byj irhw sI, pr ieh nvIAW is`KrjmYNtW dy ispwhI is`K nhIN sn, blik mulqwn, bloicsqwn qyA&gwinsqwn nwl lgdy srh`dI ielwky dy bhuqy muslmwn qy kuJ ihMdUsn, ijnHW nUM gvrnr jnrl flhojI swizS hyT is`K drswA irhwsI[ pMjwb AMdr qW AMgryzW ny pMjwbIAW ^ws krky is`KW dy sB qrHWdy hiQAwr jbq kr ley sn, ie`QoN qk ik aunHW dI gwqry vwlI CotIikrpwn pihnx au~pr vI pwbMdI sI[ pr pMjwbI idloN AMgryzW nwln&rq r`Kdy sn, ijs kwrn keI QwvW ’qy aunHW v`loN pUrbI ivdrohIAWdI mdd krn dy doSW hyT auh PWsI au~pr ltkwey gey sn[ smyN nwlivdroh dIAW GtnwvW pMjwb AMdr vI au~Tx l`g peIAW sn, ijskwrn john lwrMs nUM id`lI hor mdd Byjx qoN nWh krdy hoey ieh kihxwipAw sI, “Unable to send further help, Punjab on the verge ofbeing lost unless Delhi is conquered Aqy ieho hI pwrlImYNtrIport drswA rhI sI: Universal revolt in Punjab would havebroken out if Delhi had not soon fallen into our hands.”(Joginder Singh, ‘1857 Myth and Reality’, p. 138-140)
dyr rwq qk clI mu`dkI dI ies AzwdI dI pihlI lVweI ivcij`Qy AMgryzW dy 16 au~c AiDkwrIAW smyq ku`l 216 AwdmI mwry geyau~Qy is`KW dw vI bhuq BwrI jwnI nukswn hoieAw[ z^mIAW ivcAMgryzW dy 48 au~c AiDkwrI Aqy 609 ispwhI Swml sn[ mu`dkIAqy Aws-pws dy ipMf KwlI ho cu`ky sn, ies leI is`K &OjIAW dIAW
gurmiq pRkwS 83 dsMbr 2017
lwSW au~Qy hI ruldIAW rhIAW sn[ AMgryzW ny qW Awpxy z^mI sWBdyhoey Awpxy muridAW dIAW AMqm rsmW kr id`qIAW sn, pr dyS-BgqI Kwqr ShId hoey pMjwbIAW dI iksy swr nw leI[ AMgryz isvlAiDkwrI robrt k`st, gvrnr jnrl dy kwPly nwl vwps prqdwhoieAw 27 mwrc, 1846 eI. nUM jd PIrojSwh qy mudkI pwsoN lMiGAwqW ienHW gl-sV rhIAW lwSW dy drdnwk idRS nUM vyKdw hoieAw qVPau~iTAw sI[ (robrt kst, dI ihstrI Aw& konkuAYst Aw& dIpMjwb, sPw 47-48) keI mhIinAW bwAd jd mu`dkI dy lok GrW nUMprqy qW ibrD bwbw msqwn isMG jYldwr ipMf mu`dkI dI gvwhIAnuswr jo koeI 400 is`K &OjI mwry gey sn, dy krMgW nUM do v`fy-v`fyisivAW ivc iekTy kr ky sskwr kIqw igAw sI[ (hvwlw: krmisMG, ‘ihstorIAn, ieiqhwsk Koj’, Bwg dUjw, sPw 38-39)[ s.Amrpwl isMG AwpxI ikqwb ivc mwry gey jW sKq z^mI is`K&OjIAW dI igxqI 300 dy krIb ilKdy hn[ aunHW muqwibk mr rhyj^mIAW ny AMgryzW qoN mdd dI BIK nw mMgI Aqy igRPqwrI dI jgHwlVweI dy mYdwn ivc hI mOq nUM gly lwauxw AwpxI Swn smiJAw sI[
(‘dI Pst AYNglo-isK vwr’, sPw 54)sroq pusqkW:
1. isks bYtl Pwr ieMfIAw, dI AYNglo-is`K vwrz: jwrj brUs
2. krIAr Aw& myjr jorj bRwfPut,: fblXU bRwfPut
3. dI pMjwb pwienIAr PRIfm PweItrz,: AYm.AYl. AwhlUvwlIAw qy ikRpwl isMG
4. jMg ihMd pMjwb dw,: hrBjn isMG (cImw)
5. ey ihstrI Aw& dI is`Kz,: jy.fI. kinMGm
6. pRweIvyt korspwaufYNs rIlyitMg tU AYNglo-is`K vwrz,: fw. gMfw isMG
7. vwikAwey-jMg-ey-is`KW,: dIvwn AXu`iDAw pRswd
8. dI hIro Aw& id`hlI,: pIArsn hYskQ
9. dI Pst AYNf sYkMf is`K vwrz,: krnl Awr.jI. brtn
10. gulSn-ey-pMjwb,: pMfq dyvI pRswd
11. dI fIsIisv bYtl Aw& ieMfIAw, krnl jI.bI. mwlysn
12. dI pMjwb ien pIs AYNf vwrz,: AYs.AYs. Qorbrn
13. 1857 im`Q AYNf rIAYltI,: s. joigMdr isMG
14. dI ihstrI Aw& dI konkuAYst Aw& dI pMjwb: robrt k`st
15. ieiqhwsk Koj Bwg dUjw: s. krm isMG ihstorIAn
16. dI Pst AYNglo-is`K vwr : s. Amrpwl isMG
gurmiq pRkwS 84 dsMbr 2017
dwsqwn-ey-dsqwr
-s. AmndIp isMG*
BwvyN ik inSicq qOr ’qy ieh kihxw qW AOKw hY ik dsqwr dISurUAwq kdoN Aqy ikvyN hoeI pRMqU pRwpq Koj swDnW qoN AMdwzw lwieAwjw skdw hY ik dsqwr iksy nw iksy rUp ivc eIsw msIh qoN hzwrWswl pihlW b`JxI SurU ho cukI sI[ fw. gOqm cYtrjI dI Koj Anuswrp`gVI (dsqwr) dunIAw nUM Bwrq dI dyx hY qy ies dy sB qoN purwxypRmwx BrrUq, Bjw, boD-gXw, sWcI, mQurw Aqy mhWblIpurm sQwnWdy p`Qr ic`qrW Aqy mUrqIAW qoN purwqqv ivBwg ny Kojy hn[ bsqrieiqhws dy mhwn KojI fw. jI.AY~s. gurIAw Anuswr: “ihMdusqwnIiesqrIAW vI mrdW vWg isr ’qy p`gVI bMndIAW sn, BwvyN ik aunHWdw p`gVI stweIl v`Krw huMdw sI[” bwxBt dI ikRq ‘kdMbrI’ ivc vIdsqwr dw au~lyK hY[
dsqwr &wrsI dw lPz hY, ijs dw Bwv hY “hQW nwl svwr kybMinAw hoieAw bsqr[” dsqwr leI bhuq swry nW v`K-v`K zubwnWAqy DrmW v`loN r`Ky imldy hn ijvyN iemwmw, p`g, swPw, cmlw, cIrw,dulbMd, auSxIk, trbn, qurbW Awid[ p`g nUM pMjwbI ivc sw&w,p`gVI jW dsqwr AwiKAw jWdw hY[ &wrsI ivc dulbMd qurkI BwSwivc ‘qwrbS’ AwiKAw jWdw hY[ Asl ivc pMjwbI dw Sbd dsqwrdulbMd qoN Aqy dulbMd Sbd qwrbuS qoN pYdw hoieAw hY[ ies nUM AMgryzIivc ‘trbn’ PrWsIsI ivc ‘tbMd’ jrmn, spyn, purqgyjI, ieqwlvIivc ‘trbWdy’ rumwnI ivc ‘qUlIpwn’ eIrwnI ivc ‘surbMd’ AqymlweI ivc ‘srbn’ AwiKAw jWdw hY[ so dsqwr nUMU v`K-v`K dySW ivcv`K-vK nwvW nwl jwixAw jWdw hY[
is`K Drm qoN ibnW hor bhuq swry DrmW ivc dsqwr sjwaux dwirvwj hY[ Dwrimk Aqy smwijk p`K qoN mh`qvpUrn vI mMnI jWdI hYsMswr dy mu`K DrmW ivc pRBU drbwr ivc hwzrI smyN isr au~pr dsqwrsjwauxw zrUrI smiJAw igAw hY[ bwkI DrmW nwloN sB qoN pihlWieslwm Drm dw izkr krnw zrUrI hY[ ieslwm Drm ivc nmwz
*mkwn nM-67, ipMf auplI, mwhl p`qI, qih qy izlHw brnwlw[ mo: +9181467-15791
gurmiq pRkwS 85 dsMbr 2017
Adw krn smyN isr ’qy bsqr hoxw zrUrI hY[ hzrq muhMmd swihbAwp ud p`g bMndy hI nhIN sn, sgoN pgW dw vpwr vI krdy sn[ ArbdySW dy muslmwn dsqwr nUM qwj kihMdy hn[ keI muslmwn jdoN AwpxybwdSwhW nUM d&n krdy sn qW aunHW dIAW kbrW ivc p`gW vI r`KIAWjWdIAW sn[ pwiksqwn dy muslmwn nyqw A`j vI pg bMndy hn[ jdoNmuslmwn h`j ’qy jWdy hn qW p`g bMnH ky jwxw auh cMgw smJdyhn[“iensweIklopIfIAw AwP ieslwm” sPw 94 Anuswr qurkIsIrIAw, imsr Awid dySW ivc p`g dw bhuq siqkwr sI[ ivSv bu`k‘iensweIklopIfIAw’ Bwg 14 dy Anuswr:- “ie`k qurkI dw sulqwnp`g au~pr swrs dy iqMn KMB lwauNdw sI Aqy kImqI hIry sjwauNdw sI[aus dy SwhI vzIr do KMB jdik sDwrn srkwrI A&sr isr& ie`k KMBlgwauNdy sn[”
eIsweI Drm dI Dwrimk pusqk ‘bweIbl’ ivc p`g bMnHx dwizkr AnykW vwr AwauNdw hY, ijs qoN zwihr hY ik eIsw msIh qoN1300 swl pihlW qoN XhUdI qy iesrwielI lok p`gW sjwauNdy sn AqyAijhw prmwqmw dy hukm Anuswr hI sI[ dsqwr XhUdI pwdrIAW dIXuUnIPwrm dw ie`k Aihm ih`sw sI, ijs dw izkr XhUdIAW AqyeIsweIAW dI Drm pusqk bweIbl ivc imldw hY ik mnu`K nUM mlmldI dsqwr sjw ky drbwr ivc jwxw cwhIdw hY[ bweIbl dI poQI kUcdy 28 nMbr pMny ’qy AMikq hY:- qUM Awpxy Brw leI pUroihqweI dy k`pVybxw, jo vyKx ivc gOrvSwlI Aqy suMdr hox auh k`pVy ieh hn:- CwqIqy bMnHx vwlw ptkw, ie`k itaUink, ie`k kiFAw hoieAw kuVqw, ie`kpgVI Aqy ie`k lk duAwly bMnx vwlI pytI . . .[ eIsweI Drm ivcv`K-vK smyN, rwjgdI smyN Aqy hor AijhIAW rsmW smyN p`g bMnxIlwzmI sI[ bweIbl ivc izkr hY ik bybIlonIAW dy juAwnW dIAWdwVIAW Aqy p`gW nwl sjIAW S^sIAqW dy kMD-ic`qr jd dUr bYTIAWiesqrIAW ny dyKy qW auh mMqr-mugD ho geIAW[
ihMdU Drm ivc Dwrimk rsmW smyN isr au~pr dsqwr dw hoxwzrUrI sI, ijvyN ik ipqw dy mrn qoN bwAd Gr dy v`fy pu`qr nUM p`g bMnHxdI rsm kIqI jWdI sI[ jdoN vI iksy ihMdU prvwr ivc ivAwh huMdwqW lwVy dy isr ’qy p`g zrUr sjweI jWdI sI[ ies SuB Avsr ’qy horpRmuK irSqydwr vI p`g bMnHxI zrUrI smJdy sn[ irgvyd dy zmwny ivcvI X`g pUjw smyN v`K-vK rMgW dy isr-pihrwvy dw izkr imldw hY ijs
gurmiq pRkwS 86 dsMbr 2017
nUM sMsikRq BwSw ivc isroSqwrw kihMdy hn[is`K Drm ivc dsqwr dy siqkwr dI khwxI isK Drm ijMnI hI
purwxI hY[ is`K Drm dy sMsQwpk sRI gurU nwnk swihb jI nUM jdoN pWDypws pVHn leI ByijAw qW aus smyN vI gurU swihb dy isr au~pr suMdrdsqwr sjweI hoeI sI[ ies bwry kvI sMqoK isMG jI cUVwmxI ny ‘sRInwnk pRkwS’ ivc izkr kIqw hY ik:-
jl locn kMj ibswl Bly isr pY ausnIkih nIk bnHweI[
ctswr jhW Aiq cwr bnI bhu bwirk bwrih bwr AlweI[sRI gurU AMgd dyv jI dI syvw ivc sRI gurU Amrdws jI qqpr
rihMdy sn, aunHW nUM sRI gurU AMgd dyv jI hr swl dsqwr dw isropwEidMdy sn[ Swh zhWgIr dy mukwbly ’qy CyvyN pwqSwh sRI gurU hirgoibMdswihb jI dy drbwrI kvI FwfI n`Qy Aqy Abduly ny aunHW dI pgVI nUMsohxy bMDyj dI inSwnI smJ ky ieMnHW SbdW nwl slwihAw hY:
do qlvwrW b`DIAW ie`k mIr dI ie`k pIr dI [ie`k Ajmq dI ie`k rwj dI, ie`k rwKI kry vzIr dI . . .
p`g qyrI, kI jhWgIr dI[
1699 eIsvI ivc jdoN Kwlsw pMQ swijAw qW rihqnwimAWAnuswr dsqwr isK pMQ dw iek lwzmI AMg krwr id`qI geI qy hukmid`qw ik “jo isK dsqwr hIn AQvw nMgy isr rhy so qnKwhIAw[” sRIgurU gMRQ swihb jI ivc sRI gurU Arjn dyv jI ny “swbq sUriq dsqwrisrw]” kih ky dsqwr dI mihmW kIqI geI hY[ iensweIklopIfIAwAwP brtYinkw Anuswr: ihMdosqwnI pg dI g`l kridAW keI p`gstweIlW dI p`g dw izkr krdw hY[ pg ArbI, mnsbI, musYKI,ckrIdwr Aqy iKVkIdwr vI ho skdI hY[ ies qoN ielwvw pg lwtUdwr,joVIdwr, isprwlI, muV`sw Aqy ltwptI vI ho skdI hY[ie`k AMgryzivdvwn Anuswr pUrbI mulkW ivc p`g bMnx dy G`to-G`t ie`k hzwrstweIl hn[
dsqwr hr ie`k ivAkqI dI ie`zq huMdI hY[ ijs dy isr au~prp`g nhIN aus dI ie`zq vI nhIN[ ies g`l dw pRmwx swfy AmIrs`iBAwcwr iv`coN vI imldw hY , ijvyN kuJ muhwvry suxn ivc AwauNdy hnik :- myrI p`g nw roLIN, p`g ’qy dwg nw l`gx dyvIN, pg dI lwj rKIN,p`g nw lihx dyeIN Awid[ pYrW ivc pg r`Kx nUM mwPI mMgx dwAihsws smiJAw jWdw hY isr ’qy p`g rKx nUM ie`zq r`KI smiJAw
gurmiq pRkwS 87 dsMbr 2017
jWdw hY[ ie`k pRis`D gIq jo kvI lwlw bWky idAwl ny iliKAw “pgVIsMBwl j`tw, pgVI sMBwl Eey!” ies gIq qoN p`g ie`zq jW srdwrIdy pRqIk hox dw pRq`K pRmwx imldw hY[ iek purwxw AKwx hY ik jykriksy ivAkqI dI pihcwx krnI hovy qW aus ivAkqI dI pihcwxr&qwr, gu&qwr Aqy dsqwr qoN kIqI jw skdI hY[
auprokq qoN spSt hY ik dsqwr (pg) sdw hI ie`zq siqkwrAqy Brosy dw icMnH hY[ SyK swAdI eIrwn dw muKI swihqkwr pg nUMkyvl ilbws dw pRqIk hI nhIN mMndw, sgoN cMgy-mMdy Awcrn dy AMdwzydw ie`k p`K vI nIXq krdw hY:
mrdum-rw-my snwsd Aj, rPqwro gPqwro dsqwr[
kvI nzwbq ny nwdr sæwh dI vwr ivc vI p`g dw aulyK kIqw hY:-ijMnHW nUM p`g dwVI dI Srm hY, l`j mwq-ipqw dI[
id`qw gusl PirSiqAW B`j rly jnwjI[
AMq ivc AsIN ieh AwK skdy hW ik dsqwr pMjwbIAW dys`iBAwcwr Aqy ivrsy dw AMg hMudI hoeI sæwn dI pRqIk hY[ieh is`KWleI ij`Qy Kws mh`qv r`KdI hY, au~Qy hornW DrmW ivc vI ies dw
Awpxw sQwn hY[
izlHw qrn qwrn ivKy gurmiq smwgm
BweI hIrw isMG minhwlw Aqy BweI gurbcn isMG klsIAW
pRcwrk swihbwn v`loN pu`jI irport Anuswr ipMf qy fwk: lwKxw,
qih p`tI, izlHw qrn qwrn swihb ivKy 20 Aqy 21 Agsq,
2017 ƒ slwnw gurmiq smwgm krvwieAw igAw[ ieh smwgm
gurduAwrw bwbw hrnwm isMG r`qoky vwilAW dI pRbMDk kmytI Aqy
sMgqW dy sihXog nwl krvwieAw igAw[ 22 Agsq, 2017 ƒ
hoey AMimRq-sMcwr smwgm ivc sRI Akwl qKq swihb qoN pu`jy pMj
ipAwry swihbwn ny 84 pRwxIAW nUM AMimRq-Ckw ky gurU vwly bxwieAw[
AMimRq-AiBlwKIAW nUM Drm pRcwr kmytI, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI, sRI AMimRqsr swihb v`loN kkwr Bytw-rihq id`qy gey[
gurmiq pRkwS 88 dsMbr 2017
gwgr ’c swgr--81
prm purK ko dwsw
-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI*
mY ho prm purK ko dwsw] dyKn AwXo jgq qmwsw]
jo pRB jgiq khw so kihhoN] imRq lok qy mon n rihhoN]
(bicqR nwtk)
swihb sRI gurU goibMd isMG jI dy jIvn &ls&y nUM smJx qy smJwaux leI
sB qoN mulvwn rcnw ‘bicqR nwtk’ hY[ fw. hrBjn isMG Anuswr “bicqR
nwtk qoN siqgurW dw Bwv bicqR GtnwvW qoN hY jo jgq dI auqpqI qoN lY ky aunHW
dy smyN qk DrqI dy rMg mMc ’qy Gt rhIAW hn[” ‘mhwn koS’ dy krqw ny ies
nUM AjIb idRSXw kwiv qy sRI gurU goibMd isMG jI dw kuJ hwl ikhw hY[
bicqR nwtk ivc rh`smeI sMdyS qy ieiqhws hY[ prm purK dy dws
klgIDr pwqSwh ies jgq qmwSy ƒ iks idRStI qoN dyKdy hn, ieh
smJx dI loV hY[ B`t swihbwn dI bwxI ivc AMkq hY :
kIAw Kylu bf mylu qmwsw vwihgurU qyrI sB rcnw] (pMnw 1403)
Bwv, hy vwihgurU! qUM hI q`qW dw v`fw sMjog kr ky jgq dw qmwSw
jW Kyl isrijAw hY[ dwinAw kQn hY ik nzr sBnw pws hY, pr
nzrIAw iBMn-iBMn huMdw hY[ ijvyN AnuBvI kvI BweI vIr isMG ny ‘klgIDr
cmqkwr’ ivc pIr BIKx Swh dI kQw vrxn kridAW do ku`jIAW vwlw
pRsMg id`qw hY ik iek ivc du`D qy dUjI ivc pwxI pw ky dYvI bwlk dy
A`gy kIqw, pr kOqkhwr bwlk ny donoN aultw id`qIAW[ pwxI qy du`D fu`l
ky iml ky ie`k ho gey[ prq`K aupdyS dy id`qw ik quA`sb dI ku`jI
muslmwnW dI Ar vrxwSRm dy h`T dI ku`jI ihMdUAW dI qoV ky jl-du`D ƒ
iek Kwlsw kr idAWgy[ jl du`D dI pRIq mShUr hY. . . du`D A`g ’qy Dro
qW pwxI sVdw hY, du`D ƒ nhIN sVn dyNdw, du`D Awpxy ipAwry dw duK dyK
ky auCldw qy Awp A`g qy pY ky aus ƒ buJw dyNdw hY qy auCldy ƒ Pyr pwxI
iml jwey qW KuS ho ky muV jWdw hY[ A`gy BweI swihb ilKdy hn ik PkIr
dI AwXU ho cu`kI sI, nhIN qW vyKdw ik ies vwihgurU dy invwjy bwlk ny
iks qrHW lokW iv`coN ‘mYN’ k`F ky sIs Byt lIqy Ar iks qrHW ‘AMimRq’ swj
ky isRStI mwqr ƒ joVn leI mwno joVvW mswlw iqAwr kr id`qw[”
*Kwlsw kwlj, sRI AMimRqsr swihb[ mo: +9198159-85559
gurmiq pRkwS 89 dsMbr 2017
iehƒ AnuBvI ihridAW dy bol ikhw jw skdw hY[
hQly lyK dy ArMB ivc id`qIAW pMkqIAW dw Bwv ArQ hY ik mYN aus
Akwl purK dw dws hW qy ies jgq dw Kyl qmwSw dyKx AwieAw hW[
jo pRBU ny sMswrI lokW leI sMdyS id`qw hY, auhI sMdyS idAWgw Aqy ies lok
ivc iksy qoN fr ky cu`p (moin) nhIN rhWgw[ auh ‘bicqR nwtk’ dy CyvyN
AiDAwie ivc hY[ A`gy siqgurU PurmwauNdy hn:
kihE pRBU su BwiK hoN] iksU n kwn rwiK hoN]
iksU n ByK BIj hoN] AlyK bIj bIj hoN]
Bwv, mYƒ jo pRBU ny ikhw, auhI khWgw, mYN iksy dI prvwh (kwn)
nhIN krWgw[ iksy hor dy ByK ivc nhIN iB`jWgw Aqy pRBU dy nwm dw hI
bIj bIjWgw[
Agy klgIDr pwqSwh PurmwauNdy hn ik hy pRBU! mYN qyry nwm dy rMg
ivc hI rMigAw rhWgw Aqy iksy vI hor dyvI-dyvqy jW mq ƒ nhIN mMnWgw[
qyry pivqr iDAwn ivc mugD ho ky smUh pwpW kStW ƒ dUr kr lvWgw:
qv`k nwm r`iqXM] n Awn mwn m`iqXM]pr`m DXwn DwrIXM] AnMq pwp twirXM] (bicqR nwtk)
auprMq klgIDr pwqSwh jI dy jIvn dw mnorQ Drm clwvn sMq
aubwrn hY[ siqgurU jI PurmwauNdy hn:
hm ieh kwj jgq mo Awey] Drm hyq gurdyv pTwey]
jhW qhW qum Drm ibQwro] dust doKIAin pkir pCwro]
(bicqR nwtk)Bwv, mYN ies kwrj ƒ pUrn krn vwsqy sMswr ivc AwieAw hW[ scy
Drm dw shI mwrg clwaux leI mYƒ gurdyv Bwv Akwl purK ny sMswr ivc
ByijAw hY[ ieh Akwl dw hukm hY ik jhW-qhW-(sB QW) qusIN Drm dw
pRcwr kro Aqy ies sMswr qoN duStW-doKIAW dw nwS kro[ ivcwrn vwlI gl
hY ik doKI srIrk ql ’qy vI hn Aqy mwnisk ql ’qy vI hn[
srIrk ql ’qy if`gy-F`Ty qy jbr zulm dy sqwey lok hn Aqy
mwnisk ql ’qy sMswr dI ivcwrDwrw bdlnI hY[ klgIDr pwqSwh jI
ny qn dy p`KoN jIvn-jwc, bwhrI rUp, inAwrwpn b^iSS kIqw qy ieh
rUp ‘Kwlsy’ dI isrjxw hY[ dUjy pwsy mn (ivcwr) dy ql ’qy dsm
pwqSwh jI dI AwpxI swrI rcnw au~c ivcwr b^iSS krdI hY[ jwpu
swihb, Akwl ausqiq qÍpRswid kib`q, svYXy, bicqR nwtk, cMfI cir`qR,
igAwn pRboD, caubIs Avqwr, rwmklI pwqSwhI 10, qyqI svYXy,
gurmiq pRkwS 90 dsMbr 2017
Kwlsw mihmw, SsqRnwmmwlw, pwKXwn cirqR, z&rnwmw Awid rcnwvW
dw v`f-AkwrI gRMQ (sRI dsm gRMQ) ivdvqw dw Kzwnw hY[
ies ivc koeI AiqkQnI nhIN ik is`K pMQ dy gurU jugo-jug At`l
swihb ‘sRI gurU gRMQ swihb jI’ hn, ijnHW ƒ sdIvI guirAweI klgIDr
pwqSwh jI ny bKiSS kIqI hY[ dUjy pwsy klgIDr pwqSwh dI rcnw vI
inqnym, AMimRq sMcwr, kOmI Ardws, bIr rs AiDAwqimk, ieiqhwskwrI,
swihqkwrI Awid byAMq b^iSSW dI Kwx hY[ klgIDr pwqSwh jI Awpxy
jIvn lkS ƒ spSt krdy hn:
XwhI kwj Drw hm jnmM]
smJ lyhu swDU sB mn mM]
Drm clwvn sMq aubwrn]dust sBn ko mUl aupwrn] (bicqR nwtk )
hy dunIAw dy swDU purSo! mn krky jwx lE ik iesy kwrj ƒ pUrw
krn leI mYN jnm DwirAw hY[ myrw imSn Drm clwauxw, h`k s`c ’qy
pihrw qy &rz pwlx dI pRyrnw idMidAW Bly purSW ƒ bcwauxw hY[
BilAweI dy rsqy ’c jo rukwvtW hn; auh Drm doKI duSt lokW ƒ mUl
qoN hI jVHoN pu`txw hY[ siqgurU PurmwauNdy hn :
Avrn kI Awsw ikCu nwhI]
eykY Aws Dro mn mwhI]
Awn Aws aupjq ikCu nwhI]vw kI Aws DroN mn mwhI] (bicqR nwtk)
Bwv, dunIAw dy loko! iek Akwl purK qoN isvw hor iksy vI dyvI dyvqy
dI Awsw nhIN rKxI[ kyvl aus inrBau inrvYru pRBU dI Aws hmySW mn
ivc rKo[ sMswr ivc hornW dIAW AwsW rKx dw koeI vI lwB nhIN hoxw,
ies leI iek Akwl purK dI Aws hI sdw Awpxy ihrdy ivc vsw ky rKo[
is`K pMQ dy mhwn ivdvwn fw. qwrn isMG jI ny ‘bicqR nwtk’ bwry
bVw suMdr iliKAw hY, “gurU goibMd isMG jI dI ‘bicqR nwtk’ gRMQ rUp
ivc id`qI sÍY-jIvnI keI p`KW qoN AnUpm qy AdBuiq hY[ ies rcnw ivc
pRBU-ausqiq, imiQhws, ieiqhws Aqy gurU jI dy Awpxy nwl vwprIAW
Anyk GtnwvW dw vrxn hY[. . . gurU jI ny jugW-jugMqrW dy BwrqI qy
bRhmMf dy ivSwl jIvn qmwSy ƒ bRj BwSw dI SbdwvlI, BwrqI ibMbwvlI,
jwiq bl qy qmwSy nwl hI iciqRAw hY[”
(pusqk dsm gRMQ-rUp qy rs, pMnw 106-107)
gurmiq pRkwS 91 dsMbr 2017
dsm ipqw sI Dwr pRkwS Awey . . .
-fw. rmndIp isMG dIp*
lgI rOxk ivc ptny Sihr hYsI,
dsm ipqw sI Dwr pRkwS Awey[
mwqw gujrI ƒ imlI vDweI coKI,
nOvyN pwqSwh dy brKurdwr Awey[
BIKx Swh jd krn dIdwr AwieAw,
dohW ku`jIAW ’qy r`iKAw h`Q dwqw[
swry coj inAwry sI pwqSwh dy,
kIqI g`l nw jwey Ak`Q dwqw[
nON swl dI aumr ivc ipqw qWeIN,
id`lI qoirAw hY sI blIdwn Kwqr,
Drm dI r`iKAw krn dy leI,
ipqw vwirAw is`KI dI Swn Kwqr[
bKSI is`KW ƒ KMfy dI pwhul dwqy,
nvW Kwlsw rUp sjw id`qw[
lY ky pMjW qoN Awp vI pwhul dwqy,
gurU-cyly dw Byd imtw id`qw[
rihq bihq ivc rhU pRp`k ijhVw,
sdw KuSIAW KyVy hI mwxdw rhU[
ijhVw ibprn dI rIq ivc jw bYTw,
swrI izMdgI Kwk hI Cwxdw rhU[
bVw hONslw qy ijgrw sI pwqSwh dw,
KyrUM KyrUM sI swrw prvwr hoieAw[
hoieAw joVw ShId cmkOr AMdr,
dUjw joVw sI ivc dIvwr hoieAw[
sux ky br vI A`KW nw nm hoeIAW,
kIqw Pyr Sukrwnw dwqwr dw sI[
hoxI kIqI kbUl sI iKVy m`Qy,
Bwxw mMinAw aus krqwr dw sI[
Kurw Koj imtwaux leI jwlmW dw,
bMdw isMG Pyr sI AwieAw pMjwb AMdr,
iet nwl iet sI KVkweI ausny,
JMfw Awx JulwieAw pMjwb AMdr[
gurU swihb dw jIvn sI bVw ibKVw,
cVdI klw ’c inBwieAw sI pwqSwh ny[
srbMsdwnI nhIN AYNvy jg kihMdw,
swrw srbMs lutwieAw sI pwqSwh ny[
nOvyN gurU dI bwxI vI kr Swml,
bIV dmdmI ilKvweI sI pwqSwh ny[
gMRQ-pMQ nUM dy gurqw,
nvIN rIq clweI sI pwqSwh ny[
swry jg ’qy nhIN imswl imldI,
siqgur nIly dy Swh Asvwr vrgI[
dIp nhIN brwbrI koeI kr skdw,
gurU goibMd isMG jI dy prvwr vrgI[
gurU goibMd isMG jI dy prvwr vrgI[
*dIp hoimE klIink, kwhnUMvwn rof, btwlw (gurdwspur); mo. +9198141-81838
gurmiq pRkwS 92 dsMbr 2017
Bu`lxI neIN kurbwnI . . .
-s. blivMdr isMG ‘gMBIr’ qwrwgVH*
f`txw zulm i^lwP qy AxK nwl ijaUxw d`sdI ey,
sihj ’c rih ky ijhVI swnUM inaUxw d`sdI ey,
Fwrs bx ky ivcry ijhVI KUb duKwly dI,
Bu`lxI neIN kurbwnI siqgur bwzW vwly dI[
nHyirAW dy sMg lVnw ijhVI jwc isKwauNdI ey,
cVHdI klw dy hrdm ijhVI sohly gwauNdI ey
rihxI hr pl jgdI jg ’qy joq aujwly dI[
Bu`lxI neIN kurbwnI siqgur bwzW vwly dI[
pMQ sjw ky siqgur gwfI rwh drswieAw ey,
d`bI kuclI jnqw nUM aus Zl nwl lwieAw ey,
r`iKAw krnI d`isAw siqgur Boly Bwly dI[
Bu`lxI neIN kurbwnI siqgur bwzW vwly dI[
vwr id`qw prvwr qy fu`bdI ihMd bcw leI sI,
zulm hnHyr imtwvx leI qlvwr auTw leI sI,
hoS aufw ’qI siqgur ny pu`TI m`q vwly dI[
Bu`lxI neIN kurbwnI siqgur bwzW vwly dI[
rihq ipAwrI d`isAw siqgur is`K nUM d`isAw neIN,
ijsdy hox AsUl nw aus dw kuJ vI bicAw neIN,
AMdroN juVnw d`isAw koeI nw loV vKwly dI[
Bu`lxI neIN kurbwnI siqgur bwzW vwly dI[
AwE! ausdI soc nwl Awpw sWJW pw leIey,
qn mn vwr ky AwpW jy idl qoN ApxwA leIey,
suDrU jUn ‘gMBIrw’ qyry Awly-duAwly dI[
Bu`lxI neIN kurbwnI siqgur bwzW vwly dI[
*ipMf qwrwgVH, fwk: Drmkot b`gw, qihsIl btwlw, izlHw gurdwspur; mo. +9194647-56781
gurmiq pRkwS 93 dsMbr 2017
Awqm h`iqAw nhIN, pMjwbI jUJ ky mrdy ny
-s. blbIr isMG bylI*
hwrnw nhIN hwlwq bury ’c jUJxw zrUrI ey[
ihMmq krky pY jWdI hr kMm ’c pUrI ey[
AweI musIbq dw mukwblw ft ky krdy ny[
Awqm h`iqAw nhIN, pMjwbI jUJ ky mrdy ny[
qIr, qlvwrW, qopW qoN qusIN kdy nw hwry sI[
rMbI, crKVI, AwirAW dy vI du`K shwry sI[
rx-BUmI ’c sUrmy lwVI mOq nUM vrHdy ny[
Awqm h`iqAw nhIN, pMjwbI jUJ ky mrdy ny[
in`q muihMm pMjwbIAW nUM khwvq bx geI sI[
AxK qusW dI zwlmW leI Swmq bx geI sI[
pYr AgWh vDw ky iPr nw ip`Cy Drdy ny[
Awqm h`iqAw nhIN, pMjwbI jUJ ky mrdy ny[
n`k nUM r`Kx leI AYvyN nw, Krc vDwE jI[
cu`k ky krzy ivAwhvW ’qy nw Dn lutwE jI[
bwhr cwdroN pYr mUl nw isAwxy Drdy ny[
Awqm h`iqAw nhIN, pMjwbI jUJ ky mrdy ny[
iPr vI cVH igAw jy isr dy au~qy krzw BwrIey[
r`KoN hONslw qusIN ievyN ikauN ihMmq hwrI ey[
kr kmweIAW lwhuMdy jykr krzy cVHdy ny[
Awqm h`iqAw nhIN, pMjwbI jUJ ky mrdy ny[
Awqm h`iqAw krnI nhIN hY h`l sm`isAw dw[
by-ruzgwrI jrnI nhIN hY h`l sm`isAw dw[
‘bylI’ grIbI dUr krn leI imhnq krdy ny[
Awqm h`iqAw nhIN, pMjwbI jUJ ky mrdy ny[
*glI swlg rwm vwlI, muh`lw tWk-kS`qrI, qrn qwrn; mo: +917696357646
gurmiq pRkwS 94 dsMbr 2017
s`cKMf sRI hirmMdr swihb ivKy nqmsqk hoey Bwrqdy rwStrpqI sRI rwmnwQ koivMd
sRI AMimRqsr swihb, 16 nvMbr:
Bwrq dy rwStrpqI sRI rwmnwQ
koivMd ny rUhwnIAq dy kyNdr s`cKMf
sRI hirmMdr swihb ivKy nqmsqk
ho ky AwpxI SrDw Bwvnw dw pRgtwvw
kIqw[ ies mOky rwjpwl sRI vI.pI.
isMG bdnOr Aqy aunHW dy prvwrk
mYNbr vI aunHW dy nwl sn[ s`cKMf
sRI hirmMdr swihb ivKy phuMcx ’qy
sRI rwmnwQ koivMd dw GMtw Gr dy
bwhr plwzw ivKy SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy pRDwn pRo. ikrpwl
isMG bfUMgr, SRomxI AkwlI dl dy
pRDwn s. suKbIr isMG bwdl, kyNdrI
mMqrI bIbI hrismrq kOr bwdl,
jnrl sk`qr BweI AmrjIq isMG
smyq SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI
dy AhudydwrW Aqy AiDkwrIAW ny
PulW dy guldsqy dy ky svwgq kIqw[
ies qoN bwAd auh sRI gurU rwmdws
lMgr Gr ivKy gey Aqy pMgq ivc
bYT ky prSwdw CikAw[prkrmw
kridAW sRI rwmnwQ koivMd ny scKMf
sRI hirmMdr swihb Aqy ie`Qy siQq
hor AsQwnW sbMDI rucI pUrvk
jwxkwrI pRwpq kIqI[ aunHW ny kVwh
pRSwd dI dyg vI krvweI[ s`cKMf
sRI hirmMdr swihb ivKy nqmsqk
hox smyN rwStrpqI sRI rwmnwQ
koivMd, aunHW dy prvwrk mYNbrW Aqy
gvrnr sRI vI.pI. isMG bdnOr nUM
s`cKMf sRI hirmMdr swihb dy mu`K
gMRQI isMG swihb igAwnI jgqwr
isMG ny pRSwd rUp ivc isropwE Aqy
Pu`lW dw hwr bKiSS kIqw[
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI
v`loN pRo. ikrpwl isMG bfUMgr ny sRI
drbwr swihb dy nvyN bxy sUcnw
kyNdr ivKy rwStrpqI sRI rwmnwQ
koivMd, aunHW dy prvwrk mYNbrW Aqy
rwjpwl sRI vI.pI. isMG bdnOr nUM
s`cKMf sRI hirmMdr swihb dw
sunihrI mwfl, loeI/Swl Aqy
Dwrimk pusqkW dw sY~t dy ky
snmwinq kIqw[ ies mOky sRI
rwmnwQ koivMd ny scKMf sRI hirmMdr
swihb dI ivztr bu`k ivc Awpxy
AnuBv drj kridAW iliKAw ik
mYnUM ie`Qy nqmsqk hox ’qy sMgq,
pMgq Aqy lMgr ivc swry Byd-Bwv
imtwaux dI SkqI dw AnuBv hoieAw
hY[ ie`Qy SrDwlUAW AMdr srb`q dy
Bly leI smrpx Bwvnw dyK ky
mnu`KqwvwdI syvw dw mwx mihsUs
gurmiq pRkwS 95 dsMbr 2017
hoieAw hY[ aunHW iliKAw ik s`cKMf
sRI hirmMdr swihb ivKy SrDw nwl
mQw tyk ky aunHW nUM jo AnuBv hoieAw
aus nUM prmwqmw Aqy sRI gurU nwnk
dyv jI dy ASIrvwd vjoN mihsUs
krdy hn[
ies mOky SR omxI kmytI dy
jnrl sk`qr BweI AmrjIq isMG
AMiqR Mg mYNbr s. surjIq isMG
iBtyvf, BweI rwm isMG qy s. jYpwl
isMG mMfIAW, mYNbr s. BgvMq isMG
isAwlkw, s. rijMdr isMG mihqw,
BweI mnjIq isMG, s. idAwl isMG
koilAWvwlI, s. Ajwieb isMG
AiBAwsI, s. hrpwl isMG j`lw qy
s. Avqwr isMG vxvwlw, pMjwb dy
kYbint mMqrI rwxw gurjIq isMG,
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI mu`K
sk`qr fw. rUp isMG, sk`qr s.
Avqwr isMG sYNplw, s. mnjIq
isMG, s. hrBjn isMG mnwvW qy s.
mihMdr isMG AwhlI, vDIk sk`qr
s. suKdyv isMG BUrwkohnw Awid
hwzr sn[
SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dw sQwpnw idvs mnwieAw
sRI AMimRqsr swihb, 16 nvMbr:
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI
sQwpnw gurU-GrW dw pRbMD mhMqW dy
hQW ivcoN inkl ky sMgqI hQW ivc
Awaux dw auh s&r hY, ijs nUM qYA
krn leI isK kOm nUM AnykW ShwdqW
dy rUbrU hoxw ipAw[ ^wlsw pMQ dI
ies mwxmqI sMsQw dI sQwpnw leI
kIqw igAw sMGrS ijQy kOmI jzby
dw pRqIk hY, au~Qy hI gurU-GrW pRqI
scI SrDw Aqy smrpx dI au~GVvIN
imswl vI hY[ ieh pRgtwvw SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwn pRo.
ikrpwl isMG bfUMgr ny SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI dy sQwpnw
idvs nUM smripq qyjw isMG smuMdrI
hwl ivKy AwXoijq kIqy gey smwgm
ivc sMboDn kridAW kIqw[ pRo.
bfUMgr ny ikhw ik SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy hoNd ivc Awaux qoN
pihlW AwcrxhIx mhMqW vloN gurU-
GrW AMdr kIqIAW jWdIAW mn-
mwnIAW dy ^wqmy leI ‘gurduAwrw
pRbMD suDwr lihr’ qihq isKW ny
krVw sMGrS kIqw ijs ivcoN mhwn
sMsQw SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI
hoNd ivc AweI[ aunHW ikhw ik wlsw
pMQ dI ies ieiqhwisk sMsQw ny
kOm nUM sMgTq krn leI Aihm rol
inBwieAw hY[ aunHW ikhw ik bySk
ies dI hoNd hsqI nUM qm krn Aqy
ies au~qy kbzw krn dI nIAq nwl
vK-vK smyN pMQ ivroDI SkqIAW ny
hmly kIqy, lyikn isK kOm ny hr
qrHW dy hmilAW dw idRVHqw Aqy dlHyrI
nwl mukwblw kridAW ies dI Swn
nUM kwiem riKAw[ pRo. bfUMgr ny SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI dy drjw–
gurmiq pRkwS 96 dsMbr 2017
b-drjw mulwzmW dy kwrjW sbMDI
izkr kridAW ikhw ik ies dw
hr mulwzm Awpo-Awpxy izMmy lgI
syvw dy nwl-nwl pMQk mrXwdw dw
pRcwrk vI hY[ aunHW mulwzmW nUM sMsQw
dIAW pRMprwvW-rvwieqW nUM kwiem
r`Kx leI iekju`tqw nwl syvw
inBwaux dI pRyrxw vI kIqI[
ies mOky sRI Akwl q^q swihb
dy jQydwr isMG swihb igAwnI
gurbcn isMG ny SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dI sQwpnw dy audyS,
ieiqhws, BUimkw Aqy vrqmwn
siQqI sbMDI ivcwr sWJy kridAW
ies dy sQwpnw idvs dI smu`cy
^wlsw pMQ nUM vDweI idqI[ aunHW
ies gl dI vI pRsMsw kIqI ik ies
vwr SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI
dw sQwpnw idvs ieiqhwisk qyjw
isMG smuMdrI hwl ivKy mnwieAw
igAw hY[ aunHW ikhw ik gurU swihbwn
dy isDWqW dI roSnI ivc isK kOm
AMdr iekjutqw byhd zrUrI hY Aqy
ies leI SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI vfI BUimkw inBwA rhI hY[
isMG swihb ny SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy mOjUdw pRDwn pRo.
ikrpwl isMG bfUMgr vloN inBweIAW
jw rhIAW pMQk syvwvW dI vI SlwGw
kIqI[
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI
dy muK skqr fw. rUp isMG ny ijQy
styj sMcwlk dI syvw inBweI, au~Qy
hI SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI
vloN sQwpnw qoN lY ky hux qk dy
kwrjW sbMDI izkr kridAW sMsQw
vloN Drm pRcwr, ishq, is`iKAw
Aqy mnu `Kqw dI BlweI leI
inBweIAW syvwvW qoN jwxU krvwieAw[
ies mOky SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy hwzr AhudydwrW
Aqy mYNbrW nUM sRI Akwl q^q swihb
dy jQydwr igAwnI gurbcn isMG,
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy
pRDwn pRo. ikrpwl isMG bfUMgr, scKMf
sRI hirmMdr swihb dy vDIk muK
gRMQI isMG swihb igAwnI jgqwr
isMG ny isropwE b^iSS kIqy[
smwgm dOrwn SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy swbkw skqr s.
qrlocn isMG, swbkw mYnyjr s.
rimMdrbIr isMG Aqy swbkw syvwdwr
BweI ikrpwl isMG nUM loeI, isropwE
Aqy XwdgwrI icMnH dy ky snmwinq
kIqw igAw[
ies qoN pihlW sRI AKMf pwT
swihb dy Bog auprMq BweI kuldIp
isMG dy rwgI jQy ny gurbwxI kIrqn
kIqw Aqy Ardws auprMq scKMf sRI
hirmMdr swihb dy vDIk muK gRMQI
isMG swihb igAwnI jgqwr isMG ny
pwvn hukmnwmw srvx krvwieAw[
iesy dOrwn sQwpnw idvs nUM smripq
sRI Akwl q^q swihb ivKy vI hr
swl dI qrHW sRI AKMf pwT swihb dy
Bog pwey gey[
gurmiq pRkwS 97 dsMbr 2017
Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr srgrmIAW
gurduAwrw swihb gurU ky bwg ivKy gurmiq smwgmBweI mndIp isMG JMfyr pRcwrk vloN pujI irport Anuswr gurduAwrw
swihb gurU kw bwg, Gu`kyvwlI, qihsIl Ajnwlw, izlHw sRI AMimRqsr
swihb ivKy 6 qoN 8 Agsq, 2017 qk gurmiq smwgm krvwey gey[
ijs qihq ividAwrQIAW dy gurbwxI, kIrqn, kivqw, BwSx, kvISrI
Aqy dsqwr mukwbly vI hoey[ ies dOrwn 7 Agsq, 2017 ƒ krvwey
AMimRq-sMcwr smwgm dOrwn sRI Akwl qKq swihb qoN phuMcy pMj ipAwry
swihbwn ny 20 pRwxIAW nUM AMimRq-pwn krvwieAw[ 8 Agsq, 2017
nUM mu`K smwgm ivc isMG swihb igAwnI mwn isMG gMRQI, s`cKMf sRI
hirmMdr swihb, sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr swihb, BweI gurjIq
isMG rwgI jQw, guirMdrpwl isMG bYNkw kvISr, BweI rxjIq isMG
kvISr Aqy BweI inrml isMG inpwl dy kvISrI jQy ny sMgqW ƒ gur-
ieiqhws Aqy gurmiq ivcwrW nwl joiVAw[ ies mOky pRo. ikrpwl isMG
bfUMgr pRDwn, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ny gurduAwrw swihb gurU kw
bwg ivKy nvIN bxI srW dw audGwtn kIqw[ audGwtn qoN bwAd pRo.
ikrpwl isMG bfUMgr pRDwn, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ny dIvwn
hwl ivKy sMgqW nUM gurmiq ivcwrW nwl joiVAw[ ies mOky aunHW ny Dwrimk
mukwbilAW ivcoN pihly, dUjy Aqy qIjy sQwn ’qy Awaux vwly ividAwrQIAW
nUM snmwinq kIqw[ ies mOky SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy mYNbr s.
joD isMG smrw, bIbI svrn kOr qyVw, s. Amrpwl isMG bonI, mYnyjr
s. pRgt isMG ny pRo. ikrpwl isMG bfUMgr pRDwn, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI, sk`qr s. suKdyv isMG BUrw kohnw Aqy s. kulivMdr isMG rmdws,
mIq sk`qr nUM snmwinq kIqw[
gurduAwrw kMD swihb ivKy AMimRq-sMcwrBweI mnjIq isMG kwdIAW pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI v`loN hlkw btwlw ivc Drm pRcwr lihr dy
pRogrwm qihq gurduAwrw kMD swihb, btwlw (gurdwspur) ivKy 18
Agsq, 2017 ƒ AMimRq-sMcwr smwgm kIqw igAw[ ies smwgm ivc
sRI Akwl qKq swihb qoN pu`jy pMj ipAwry swihbwn ny 178 pRwxIAW nUM
AMimRq-Ckw ky gurU vwly bxwieAw[ AMimRq-AiBlwKIAW nUM Drm pRcwr
gurmiq pRkwS 98 dsMbr 2017
kmytI, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr swihb v`loN kkwr
Bytw-rihq id`qy gey[
ies smwgm dI sPlqw leI jQy. guirMdrpwl isMG gorw mYNbr,
SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI AgvweI ivc swry hlky dy ksibAW
ivc Drm pRcwr lihr clweI geI[ ijs qihq BweI blvMq isMG
AYnokot, BweI blbIr isMG syKvW Aqy BweI ismrjIq isMG pRcwrk
swihbwn qoN ielwvw BweI mihqwb isMG Kwlsw Aqy BweI blvMq isMG F`fy
dy kvISrI jQy ny sMgqW nUM AMimRq-Ckx leI pyRrnw kIqI[ ies dOrwn
gurduAwrw kMD swihb, btwlw dy mYnyjr BweI guriqMdrpwl isMG Aqy
smu`cy stwP dw pUrn sihXog irhw[
rwjsQwn ivKy AMimRq-sMcwrBweI gurmIq isMG, pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr ShId ngr
gurduAwrw swihb bu`Fw jOhV (rwjsQwn) ivKy 21 Agsq, 2017 ƒ
AMimRq-sMcwr smwgm kIqw igAw[ ies smwgm ivc sRI Akwl qKq
swihb qoN pu`jy pMj ipAwry swihbwn ny ku`l 73 pRwxIAW nUM AMimRq-Ckw ky
gurU vwly bxwieAw[ smwgm dI sPlqw leI BweI suKcYn isMG SwhpIxI
FwfI Aqy BweI gurmIq isMG pRcwrk ny ielwky ivc Drm pRcwr kIqw Aqy
sMgqW nUM AMimRq Ckx dI pyRrnw kIqI[ AMimRq-AiBlwKIAW nUM Drm pRcwr
kmytI, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr swihb v`loN kkwr
Bytw-rihq id`qy gey[
is`K imSn auqrwKMf v`loN gurmiq smwgmBweI hrijMdr isMG ieMcwrj, isK imSn kwSIpur, auqrwKMf vloN pujI
irport Anuswr sRI gurU nwnk AkYfmI, sRI nwnkmqw swihb ivKy 17 qoN 20
Agsq, 2017 qk cwr rozw gurmiq isKlweI kYNp lgwieAw igAw[ ies
kYNp ivc lgBg 50 bicAW ny Bwg ilAw[ kYNp ivc imSn dy pRcwrk BweI
suKivMdr isMG AYm. ey., BweI nirMdr isMG Aqy BweI jgdyv isMG ny bicAW
nUM gurbwxI, isK ieiqhws qy isK rihq mrXwdw qoN jwxU krvwieAw[ 21
Agsq, 2017 ƒ imSn dy pRcwrkW vloN sRI nwnkmqw swihb ivKy AMimRq-
sMcwr kIqw igAw ijs ivc 30 pRwxI KMfy-bwty dI pwhul Ck ky gurU vwly bxy[
ies mOky ivSyS qOr ’qy pujy sRI Akwl qKq swihb dy jQydwr igAwnI gurbcn
isMG ny bicAW nUM mYfl dy ky snmwinq kIqw[