Οικιακή ΟικονομίαΤάξη: Β΄ Γυμνασίου

Κυπριακή Λαϊκή ΤέχνηΛευκαρίτικο κέντημα / Φυτιώτικο υφαντό

Φύλλο Εργασίας

1. Με τη βοήθεια του πληροφοριακού και φωτογραφικού υλικού που έχετε μπροστά σας καθώς και του φωτογραφικού υλικού, εντοπίστε τα χαρακτηριστικά των Λευκαρίτικων κεντημάτων και των Φυτιώτικων υφαντών και συγκρίνετε τα ως προς τα ακόλουθα σημεία.

Γνωρίσματα Λευκαρίτικο Φυτιώτικο

Τόπος προέλευσης

Το σχήμα που έχουν τα σχέδια

Τα θέματα και οι ονομασίες των

σχεδίων

Τα τελειώματα

Τον αριθμό και το χρώμα των κλωστών

με τις οποίες κεντιούνται

Τα υλικά και τα μέσα κατασκευής τους

Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη

Όνομα Καθηγήτριας: Μαρία Ηλία

Οικιακή ΟικονομίαΤάξη: Β΄ Γυμνασίου

Λευκαρίτικο κέντημα / Φυτιώτικο υφαντόΠληροφοριακό Φυλλάδιο

Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη – Κεντητική Η κεντητική τέχνη είναι αναπτυγμένη στην Κύπρο από παλιά. Χαρακτηριστικά παραδοσιακά κυπριακά κεντήματα είναι τα ασπροκεντήματα. Τα ασπροκεντήματα κεντούσαν γυναίκες απ’ όλη την Κύπρο και ήταν καμωμένα από ντόπιο βαμβακερό ύφασμα υφαμμένο στον αργαλειό και κεντημένο με τις ίδιες βαμβακερές κλωστές του υφάσματος.

Κατά την εποχή της ενετοκρατίας, τα κυπριακά ασπροκεντήματα – ασπροπλούμια – επηρεάστηκαν από τις ιταλικές δαντέλες που έφεραν στην Κύπρο οι βενετσιάνικες κυράδες και αρχόντισσες. Με την εμφάνιση της δαντέλας και την εφαρμογή της πάνω στα ασπροπλούμια , γεννιέται το Λευκαρίτικο κέντημα. Τα Λευκαρίτικα είναι συνδυασμός των τοπικών ασπροκεντημάτων και των βενετσιάτικων δαντελών.

Σύμφωνα με μία εκδοχή, κατά την περίοδο της ενετοκρατίας (1489 – 1571 μ.χ), τα Λεύκαρα ήταν θέρετρο όπου παραθέριζαν βενετσάνες αρχόντισσες. Απ’ αυτές οι λευκαρίτισσες πήραν την τεχνική της δαντέλας και την εφάρμοσαν στα ασπροπλούμια.

Τα Λευκαρίτικα κεντήματα διακρίνει ο πλούτος και η ποικιλία των σχεδίων τους. Γι’ αυτό ευθύνεται ο συναγωνισμός που υπήρχε μεταξύ των γυναικών για τα καλύτερα προικιά. Η αξιοσύνη της κάθε κοπέλας κρινόταν από τη δεξιότητα της στο κέντημα, που φαινόταν τη μέρα του γάμου, όταν η νύφη εξέθετε τα προικιά της για να τα δουν οι χωριανοί και οι ξένοι.

Οι βελονιές που χρησιμοποιούνται κυρίως στο Λευκαρίτικο κέντημα είναι η ‘Ανεβατή’, η ‘Τυλικτή’, το ‘Φεστόνι’ και η ‘Ριζοβελονιά’. Από το συνδυασμό των βελονιών αυτών δημιουργούνται διάφορα διακοσμητικά σχέδια που έχει το καθένα ανάλογη ονομασία (‘Ποταμοί’, ‘Κόρτενα’, ‘Φοινικωτό’, ‘Μηλούθκια’, κ.α.). Εμπνεύσεις για το σχηματισμό των σχεδίων τους έπαιρναν οι ‘πλουμίστρες’ από εικόνες της καθημερινής τους ζωής απ’ όπου και οι διάφορες ονομασίες των σχεδίων (‘Μαργαρίτες’, ‘Λεμονούδες’, ‘Φραγκούδες’, ‘Φοινικούδες’, ‘Σταυρούθκια’, ‘Ποταμοί’, κ.α.).

Τα παλιά τα χρόνια τα Λευκαρίτικα κεντήματα γίνονταν σε βαμβακερά υφάσματα, με βαμβακερή κλωστή. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε το λινό και λινή κλωστή που επεξεργάζονταν οι ίδιες οι κεντήτριες. Σήμερα χρησιμοποιούνται εισαγόμενα ειδικά λινά υφάσματα και κλωστές βαμβακερές.

Κύρια χαρακτηριστικά του Λευκαρίτικου κεντήματος:

Όνομα Καθηγήτριας: Μαρία Ηλία

Οικιακή ΟικονομίαΤάξη: Β΄ Γυμνασίου Το Λευκαρίτικο κέντημα είναι ουδέτερο στο χρώμα και δεν

παρουσιάζει ποικιλία χρωμάτων ούτε στο ύφασμα ούτε στις κλωστές.

Το κέντημα σ’ όλα τα Λευκαρίτικα γίνεται με μονή κλωστή. Τα σχέδια του είναι γεωμετρικά λόγω της ύφανσης του

υφάσματος. Τα σχέδια του δημιουργούν ένα αρνητικό και θετικό χώρο, το

φως και τη σκιά. Σκιά επιτυγχάνεται με τα ανεβατά σχέδια (γεμωτά), και το φως με τα κοφτά, που δημιουργούνται με το κόψιμο και την αφαίρεση των κλωστών.

Όλα τα κύρια σχέδια του κεντήματος συμπληρώνονται και πλαισιώνονται στη άκρη με γαζιά.

Το Λευκαρίτικο κέντημα κεντιέται μόνο από την καλή μεριά, χωρίς να γυρίζεται ποτέ προς την ανάποδη για το στερέωμα των κλωστών. Όλες οι κλωστές του τέλους στερεώνονται στην καλή, περασμένες μέσα από τα σχέδια γι’ αυτό και δεν ξεχωρίζει καλή και ανάποδη στο κέντημα.

Όλα τα Λευκαρίτικα τελειώνουν με ένα είδος στενής ή πλατιάς δαντέλας που γίνεται εξολοκλήρου με βελόνι και κλωστή.

Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη – Υφαντική

Η Κύπρος λόγω της μεγάλης και ποικίλης παραγωγής της σε υφαντικές ύλες, ήταν στην αρχαιότητα ένα από τα σημαντικότερα κέντρα εξαγωγής υφαντών σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι στην κλασσική Αθήνα του Περικλή, ξεχώριζαν τα ‘πλουμιστά’ υφαντά δυο κυπρίων από τη Σαλαμίνα, ενώ στη Ρώμη εκτιμούσαν ιδιαίτερα τα κυπριακά υφαντά. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, με την εκτροφή μεταξοσκώληκα αναπτύχθηκε και η τέχνη των ‘χρυσοΰφαντων’ για εκκλησιαστική χρήση καθώς και η παραγωγή πολυτελών υφασμάτων τα οποία οι σταυροφόροι διέδωσαν σ’ όλη τη δυτική Ευρώπη.

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους, η Κύπρος γίνεται το σημαντικότερο κέντρο παραγωγής αυτών των ειδών. Η λαμπρή αυτή πορεία σταμάτησε με την κατάκτηση του νησιού από τους Τούρκους, οπότε από ανδρική αυτή η τέχνη, γίνεται γυναικεία και περιορίζεται στην κάλυψη των αναγκών της ντόπιας αγοράς και κυρίως της οικογένειας.

Από τα υφαντά που ξεχώριζαν κατά καιρούς, ήταν τα μεταξωτά της Λευκωσίας – τα ‘Αγιαντωνίτικα’, τα ‘Εφταλόιτικα’ μεταξωτά του Κοιλανίου, τα βαμβακερά του Λευκόνοικου – τα ‘Λευκονοιτζίατικα, και τα γνωστά ‘Φυθκιώτικα’ της Φύτης, καμωμένα κυρίως από μαλλί και βαμβάκι.

Τα Φυτιώτικα Υφαντά

Όνομα Καθηγήτριας: Μαρία Ηλία

Οικιακή ΟικονομίαΤάξη: Β΄ ΓυμνασίουΤα Φυτιώτικα υφαντά, τα ‘κεντητά’ όπως είναι γνωστά, ανήκουν στην κατηγορία των παλαιοτέρων υφαντών και κεντημάτων του τόπου μας. Με την ιδιαίτερη διακοσμητική πολύχρωμη κεντητική τους παρουσιάζουν μεγάλο αισθητικό και τεχνικό ενδιαφέρον σε βαθμό ώστε να κατέχουν σημαντική θέση στα παραδοσιακά σχέδια του τόπου μας και ευρύτερα να θεωρούνται ένα σημαντικό παρακλάδι της Κυπριακής Λαϊκής Τέχνης.

Ο κύριος τόπος προέλευσης της παραγωγής του Φυτιώτικου είναι η Φύτη – χωριό της επαρχίας Πάφου – από όπου πήρε και την ονομασία ‘Φυτιώτικα’. Σήμερα, σε περιορισμένη όμως κλίμακα, τα υφαντά αυτά υφαίνονται και σε άλλα γειτονικά χωριά της Φύτης όπως στη Λάσα, Άγιο Δημιτριανό, Γιόλου, Δρύνια, Πολέμι.

Στα Φυτιώτικα υφαντά, τα κεντήματα κεντιούνται στο ύφασμα από την υφάντρα ενώ το υφαίνει στον αργαλειό. Τα κεντήματα αυτά, τα ‘ξόπλια’ όπως χαρακτηριστικά τα ονομάζουν οι υφάντριες, παρουσιάζονται σε ποικιλία σχεδίων, συνήθως γεωμετρικών, τοποθετούνται σε παράλληλες γραμμές κυρίως στα άκρα των υφαντών. Τα θέματα των σχεδίων αυτών τα έπαιρναν οι γυναίκες της Φύτης από διάφορα αντικείμενα και παραστάσεις της καθημερινής τους ζωής στα οποία έδιδαν και τις σχετικές ονομασίες. ‘Τεσσερακάρυδο’, ‘Φοινικούδες’, ‘Κορούες’, ‘Καής’, ‘Φτερνιστήρι’, ‘Σφοντζιελιές’, ‘Μαυροματούδι’, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά σχέδια και ονόματα. Τα ‘Ξόπλια’, χωρίζονται πάνω στο υφαντό από την επόμενη τους σειρά με άλλες στενότερες σειρές σχεδίων, τις ΄Μόστρες’, που έχουν και αυτές δικές τους ονομασίες: ‘Καμαρούα’, ‘Ψαροκοκκαλούδι’, ‘Σταυρούθκια’. Ανάμεσα στα θέματα των Φυτιώτικων υφαντών χαρακτηριστική είναι και η χρήση σχεδίου σχήματος ‘Σταυρού’. Ο ‘Σταυρός’ αυτός, που είναι αρκετά μεγάλος σε διαστάσεις, συνήθως τοποθετείται στο κέντρο στενόμακρου υφαντού και διακοσμείται με τα ‘Φτερνιστηρούθκια΄ που ανάλογα με τον αριθμό τους σχηματίζονται διάφοροι τύποι ΄Σταυρού’.

Οι άκρες των υφαντών του Φυτιώτικου καταλήγουν στα ‘Κλόσια’ με τα φλοκκούθκια, άσπρα ή χρωματιστά, που δένονται στο χέρι αφού τελειώσει όλη η εργασία στον αργαλειό.

Οι χρωματισμοί που χρησιμοποιούνται στα κεντήματα των Φυτιώτικων υφαντών είναι πέντε: το μπλε, το κόκκινο, το πράσινο, το κίτρινο και το πορτοκαλί. Συγκεκριμένος συνδυασμός χρωμάτων δεν υπάρχει. Συνήθως αφήνεται στο γούστο της κάθε υφάντριας.

Η υφαντική και η κεντητική είναι από τις ωραιότερες και παλαιότερες τέχνες του τόπου μας. Γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντική η μελέτη τους, αφού μέσα από το είδος, την τεχνική, τα σχέδια, τα υλικά και τις ονομασίες των μοτίβων, ανακαλύπτει κανείς την ιστορία του τόπου μας.

Όνομα Καθηγήτριας: Μαρία Ηλία

Οικιακή ΟικονομίαΤάξη: Β΄ Γυμνασίου

Λευκαρίτικο Κέντημα

Όνομα Καθηγήτριας: Μαρία Ηλία

Οικιακή ΟικονομίαΤάξη: Β΄ Γυμνασίου

Φυτιώτικο Υφαντό

Όνομα Καθηγήτριας: Μαρία Ηλία