hal ve muhal sekülerlikten sekülerizme

8/7/2019 hal ve muhal seklerlikten seklerizme

1/8

hl ve muhl:seklerlikten

seklarizme

BEDR GENCER

zet

Seklerlikile seklerizm kavramlarnn ikisi desekler kelimesinden tredii halde zamanlaaralarnda kritik bir ayrma ortaya kmtr. Sek-lerlik, hikmete dayal geleneksel dnyagr sa-yesinde burada ve imdi cereyan eden beer re-alitenin kesintisiz srdrlmesini, evrensellik vesreklilii ifade eder. Hristiyanln cr beer re-alitenin aleyhine Kilisev ve uhrevye yapt vur-guya gsterdii tepki ise Batl aydnn zamanla bir

baka uca dmesine yol am, seklerlik, bura-da ve imdinin akn ve kutsaldan koparlarakprofann mutlaklatrlmasn ifade eden sekleriz-me dnmtr. Seklerlik, bu bakmdan hlinkollanmas, seklerizm ise muhlin talebi ola-rak grnr. Geni anlamda zde olsalar da Mark-sizm rneinde yakndan bakldnda dar anlam-da modernizm, seklerizmin bir tr olarak belirir.

Sekler: Hlin Kollanmas

Edmund Burke ile Ahmed Cevdetin dnceleri-

nin mukayesesini konu alan bir almada gster-

Do.Dr., Kocaeli niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi


2/8

diimiz gibi (Gencer 2009), bir btn olarak gele-neksel dnyagr ortak bir hikmete dayanr.Bu itibarla hikmete dayal bir dnyagrne balAristo ile Konfys veya Burke ile Cevdet gibiDoulu ve Batl dnrler arasnda artc dere-cede bir entelektel ortaklk bulunur. Geleneksel

dnyagrnn dayand hikmet ise Trkeyebazen yanllkla laikolarak evrilen sekleri konualr. amzda Carl Schmitt (1988), siyas teolo-ji kavramyla egemenlik, szleme, devlet gibigrnte modern btn siyas kavramlarn arka-snda derin bir teolojik espri yattna dikkat ek-mitir. Derinlemesine bir aratrmayla seklerkav-ramnn altnda yatan bu teolojik damar da akagrlecektir.

Geleneksel dnyagrnn konusunu oluturan

sekler, Latince saeculum (a, ahd) kelimesindentremitir. lgin olan ngilizce world(dnya) keli-mesinin de aslnda saeculum, daha dorusu insa-nn a anlamna gelmesidir (Brodsky 2008: 296-97). Bu itibarla dilimize bazen dnyevolarak ev-rilen seklerin Trke tam karl adatr. Buespri, Arapa karl ahdkelimesine bakarak da-ha iyi anlalr. Ahd, hem szleme, hem de szle-me a, yani dnyada gerekleen imtihan sre-ci anlamna gelir. nsan, ilah hikmet gerei atas

demin iledii gnah yznden bu imtihan yur-du dnyaya srlmtr. Artk insan iin babasdemin iledii gnah gemite kald gibi gele-cekte onu kimin ve nasl kurtaraca da bilinemez.Ona den, szlemenin, szleme a veya imti-han srecinin, bunun gerekletii dnya hayat-nn, hlin hakkn vererekahde vefa gstermek-tir.

Sekleri tanmlayan burada ve imdi, hl kav-ramyla formle edilebilir. Yunanl, slam veya

inli, geleneksel dnyagr tarafndan hle ya-plan vurgu, slamda ideal ilim ve amel tarifindeaka grlr. Hl, ilah bir imtihan, alveri s-recindeki insann amelleriyle iyi ve veya kt kar-lklar kazand (kesb) ortam ifade eder. Bu yz-den slamda ideal ilim, ilml-hl denen, insa-nn yaad hali ynetmesini salayacak, mm-Azamn (699-767) klasik tarifiyle fkhtr: Nef-sin leh ve aleyhindeki eyleri bilmesi (Tehnev1998: I/41-2). Hle odaklanan bu hukuk tarifinin,ondan nce Ulpian gibi Romal hukukularda dabulunmas, hikmete dayal geleneksel dnyagr-

nn ortakln gsterir (Honor 2002: 77-81).Geleneksel dnyagrnn kayna hikmet ileonun konusu seklerarasndaki iliki, hikmetin buanlamnda aka grlr. Tercmnul-Kurnsaylan bni Abbas (R. A.)a gre Kuranda hik-met, helal ve haramn renilmesi, yani fkh (hu-

kuk) anlamna gelir (el-Bosnav 2002: I/18). s-lamda ideal amel ise hsnl-hl denen, insannmasumiyet, meleklik haline kavutuu namazn ba-nda geldii ibadetler ile onlarn salad bu halgzelliini namaz dnda da koruma gayretidir.

te din ve gelenein varlk sebebi, mevcut beerrealitenin, burada ve bugnn srdrlmesidir.Arapa anane, Trke gelenekveya ngilizce tra-dition kavramlarnn lfz anlamlarndan da anla-

laca gibi, kemale ynelik sreklilik zellii, gele-nein seklerliini gstermeye yeter. Arapa sn-net denen gelenek, merulatrma denen, olan(amel) ile olmal (nomos) arasndaki optimal uyu-mun kuruluu tarz demektir. Bazen snnet ileeanlaml kullanlan tedeyyn, dinin yorumlanma-sn, yaanmasn belirten genel bir kavramdr; sn-nette yatan espri ise bu tedeyynn dinin yaanma-snn, Peygamber tarafndan gsterilen doru tar-zdr. Snnet/geleneksayesinde merulatrmannkurumsallamasna da dzen/nizam diyebiliriz. Bu-

rada kullanlan optimal kelimesi, anlamldr. Yu-nanca nomos denen ilah knun, kozmos gibi m-kemmel-mutlak, fakat beer amel, gayr-i mkem-mel-izafidir. Dolaysyla ilahnin beer yorumuanlamna gelen fkha (common law) dntrleneriat/nomosa (natural law) dayal snnet/geleneksayesinde bu mkemmel ilah ile gayr-i mkemmelbeer arasnda merulatrma denen optimaluyum kurulur (Gencer 2008: 105-06).

Merulatrma denen ilah nomos ile beer amel

arasnda optimal uyumun kurulmas zorunluluu,

SA Y I 13 LKB A HA R 2009 E SKYE N 15

Latince saeculum (a, ahd) kelimesindentremitir. lgin olan ngilizce world (dnya)kelimesinin de aslnda saeculum,

daha dorusu insann a anlamnagelmesidir. Bu itibarla dilimize bazendnyev olarak evrilen seklerinTrke tam karl adatr.

DOSYA


3/8

her iki ucun -nomos ve amel- da belli, makul bir es-neklik payna sahip olduuna delalet eder. nsandeneyimi, her halkarda srdrlmesi gerekendnya hayatnda gerekletii iin daima birliktealnan nomos ve amelular gelenek sayesinde bir-birlerine yaklatrlarak meruiyet korunur. Bu a-

dan gelenek, idealist/normatif olduu kadar rea-list/deskriptiftir. Deiime ak beer dzenin de-vamn salayacak ekilde bir deiim potansiyeli-ni, dinamizmi bnyesinde tayan gelenein bu an-lamda mutlak istikrarndan sz edilemez. Grams-cinin bazen pejoratif olarak yorumlanan, gelenek-sel aydnlar merulatrmada uzmanlar olaraktanmlamas, bu yzdendir. Geleneksel aydnlarngelenein sosyal deiime karlk verme doal ka-pasitesi sayesinde baardklar dinamik merula-

trma, beer dzenin kesintisiz devamn salar.

Seklerin bu geleneksel, orijinal, yani topik ve

ideolojik olmayan, ada ve evrensel anlamn,

genelde Yunanl, inli, Hintli gibi btn kadim

kltrlerde, zelde son brahim din olarak s-

lamda grmek mmkndr. slamn seklerin zir-veye kt bir din olduuna nl oryantalistler ta-

nklk eder. rnein I. Goldziher (1981: 23), s-

lamn dini dnyeviletirdiini syler. M. Watt

(1994: 15) da, slamn, l Araplarnn deil, ger-

ekte ayaklar dnyaya basan tccarlarn din oldu-

unu belirtir. Eskatolojike kar nomolojik bir din

olarak uhrev kurtuluun, ancak dnyev, toplumsal

deneyimle baarlacan ngren slam, bu dnya-

nn vastalaryla bu dnyann kralln kurmay

amalamtr.

Son slam ve Akdenizli imparatorluk olarak Os-manl, geleneksel-sekler dnyagrnn hem di-key-slam, hem yatay-Akdenizli boyutlarn bir-letirmitir. Osmanl dnyagr, Mezopotamyave Akdeniz kltrel havzasna zg bir sosyal ah-laka dayanyordu. Hikmet esprisince btn eski

kltrlerce paylalan, sosyal dzenin refah gibievrensel ilkelere dayandrld bu sosyal ahlakAristo, Nicomachean Ahlak adl eserinde standartifadesine kavuturmutu. Knal-zde Ali ele-binin (1511-1584) Ahlk- Alsi (2007) bata ol-mak zere slam ve Osmanl dnyasnda teorik ah-laka dair yazlan eserlerin ou, Muallim-i EvvelAristonun ahlakna dayanyordu; slam adan tekfark, bunlarn tevhid bir perspektiften ahirete yap-t atft.

Aristonun verdii dire-i adliye (adalet dairesi)forml, erken modern dnyada Osmanlda kva-mna erien geleneksel dnyagrnn formlsaylabilirdi: Adldir mcib-i salh- cihn / Cihanbir badr, divar devlet / Devletin nzm eriatdr/ eriate olamaz hi hris, illa mlk / Mlk zabteyleyemez, illa leker / Lekeri cem idemez illamal / Mal cem eyleyen raiyyetdir / Raiyyeti kuleder padiah- leme, adl.1 Bu forml, olan ile ol-malnn optimal bir uyumunu yanstr. Modern

dnyada ideal/reeldikotomisine paralel olarak be-er eylemler hakkndaki hkmler de kognitif/nor-matif, akl/meru ularna dmtr. Oysa P. L.Berger (1969: 30), btn sosyal olarak nesnelleti-rilmi bilginin merulatrc olduunu, bu adankognitif/normatif ayrmnn anlamsz olduunugstermitir. Ziya Gkalpn karlk olarakmefk-re kavramn uydurmasndan anlalaca gibi, ge-leneksel dnyada ideal kavramnn karl bileyoktur. Osmanl gibi geleneksel dnyada eskatolo-

jik beklentilerle ertelenmi hayat yoktur; asl olan,hayattr, bugndr, dinin her halkarda anlamlan-drmay, srdrmeyi hedefledii beer yolculuk-tur.

Seklerlikten Seklerizme

slam dnyasnda muallim-i evvel olarak adlan-drlan Aristoda en somut grld gibi hikmetedayal bir dnyagr, dinamik bir merulatrmasayesinde seklerlik olarak tanmlanabilecek be-er deneyimin srekliliini koruyarak teodisiproblemine yol aan bir meruiyet krizinin zuhuru-

16 E S K YE N L K B AH A R 2 0 0 9 S A Y I 1 3

Aristonun verdii dire-i adliye(adalet dairesi) forml, erken modern

dnyada Osmanlda kvamna erien gele-neksel dnyagrnn forml saylabilirdi:

Adldir mcib-i salh- cihn / Cihan birbadr, divar devlet / Devletin nzm

eriatdr / eriate olamaz hi hris, illa mlk

/ Mlk zabt eyleyemez, illa leker / Lekericem idemez illa mal / Mal cem eyleyen

raiyyetdir / Raiyyeti kul ederpadiah- leme, adl.


4/8

na izin vermez. Hz. Peygamberin Hikmet, mmi-nin yitiidir. ve Kurn- Kerimde birok yerdegeen Biz kitab ve hikmeti verdik. beyanlarnnbelirttii gibi peygamberler, aslnda ikisi de ilahkaynakl hikmet ile kitab telif eder. Ancak Hristi-yanlk, bu telifi baaramad; hikmet sayesinde ev-

rensel boyutunu kaybeden din, zamanla iktidar iinbir entelektel silaha dntrlecek teoloji ve bi-lahare ideolojiye indirgendi. Hristiyan din adamla-rnn tikel ile evrensel kimlikleri uzlatracak birdin yorumu gelitirmekte aciz kalmas, zamanla te-odisi problemine vcut veren bir meruiyet krizineve dolaysyla dinin teolojiletirilmesi/ideolojileti-rilmesi sayesinde alternatif meruiyet teebbsleri-ne yol at.

Bu ekilde dinin tedricen teolojiletirilmesi/ideolo-

jiletirilmesi, hikmetsayesinde seklerlii koruyangeleneksel dnyagrnden ideoloji sayesinde se-klerizme kan modern dnyagrne dnmeyol at. Beer dncenin reaktif, diskrsif karak-terinden dolay bu, uzun ve karmak bir sretegerekleti. Snrl, baml insan zihni, esas itiba-riyle karsna kan problemlere zm bulmakiin reaktif, diskrsif olarak ilediinden toplumayn verecek ideolojiler, hibir yerde dorudan has-b, speklatif bir entelektel faaliyetten domaz.

Her yerde sekinler, temelde tedbirveya tedebbrdenen, ortaya kan rutin veya acil problemlere -zm bulmaya alr. Bilahare teori ile pratik ara-sndaki ak anlamna gelen meruiyet krizi by-dke aslnda krizi savuturmak iin geici olarakbulunan zmleri temellendirme, dier bir deyiletedebbrden teemmle, siyasalardan ideolojileregeme zorunluluu ortaya kar.

Bu olgu, balca Avrupal seklerleme srecindegrlr. Rnesans sonras Avrupada teodisi prob-

leminden kaynaklanan din savalar, bir taraftanHristiyanln reformasyonu, dier taraftan da dinve politikann ayrlmas teebbslerine yol am-tr. Westphalia Antlamas ile din ve politikann ku-rumsal olarak ayrlmasn, iaret edilen gelenekselanlamndan farkl olarak modern anlamda sekler-likolarak adlandrabiliriz (Salvatore 2005). Bu an-lamda erken modern Avrupada erken seklerle-me, bir ayrlmalar sreci olarak kendini gster-mitir. Machiavelli ile politikann ahlaktan, West-phalia ile dinden, Adam Smith ile dinin ekonomi-den ayrlmas vs.

Sonunda seklerizm dediimiz eye varacak busancl ayrlmalar srecinin temelinde ise Yahudilikyoluyla Hristiyanla bulaan dikotomik Maniheikzihniyet yatyordu (Barr 1985, Neumann 1919).Eski bir Maniheizm mensubu olan Hristiyan teolo-jinin kurucusu Augustine sayesinde bu zihniyet,

Hristiyanla nfuz etti. Hikmete dayal gelenek-sel dnyagr, ontik btnlk ve sreklilii esasalarak dikotomileri tanmaz. in felsefesine zgYing/Yang ilkesi, Kartezyen zihin/beden diko-tomisinin aksine aslnda gece/gndz tr mo-nistik bir daliteye iaret eder. Modern dnyannbtn ifrat ve tefritleri, zikzaklar, iyi/kt, me-lek/eytan, zihin/beden tr Maniheik dikotomikanlaytan kaynaklanr.

Seklerlikten seklerizme geite Kilise-kaynaklbu Maniheik dikotominin oynad rol aka gr-lebilirdi. Geleneksel dnyagrnn konu aldsekler, erken Kilise babalar tarafndan gelitirilenKilise ve Dnya ayrm bakmndan kilisev,yani teolojik/ideolojik olmayan, ada anlamnageliyordu. Kilise, meleklerin cinsiyetine dair tart-malarla zamanla hlden koparak beer realiteyisrdrmekte aciz kalmt. Teolojik veya ideolojiktopyalar tarafndan gemi veya gelecek bir cen-net adna ertelenen burada ve bugnk hayata,hle vurgu, buna bir tepkiydi. Aydnlanma filozof-lar ve zellikle Hegel ve Marx gibi sekler dnya-grnn babalar, sekleri, Kilise ideolojisi d-nda, dnyaya ait anlamnda kullanmtr.Marxn ideolojiyi gerekliin tahrifi tanmylaseklerin zdd olarak kavramsallatrmas, kiliseve dnya, gelecek ve bugn ayrmna tepkiyi ifa-de ediyordu. nk modern an ideolojileri,

Anabaptizm gibi eskinin klk-deitirmi teolojile-


Kurn- Kerimde birok yerde geenBiz kitab ve hikmeti verdik. beyanlarnnbelirttii gibi peygamberler, aslnda ikisi deilah kaynakl hikmet ile kitab telif eder.Ancak Hristiyanlk, bu telifi baaramad;hikmet sayesinde evrensel boyutunukaybeden din, zamanla iktidar iin birentelektel silaha dntrlecek teoloji vebilahare ideolojiye indirgendi.

DOSYA


5/8

riydi. Marxn Yahudilik ve Hristiyanln teolojikyorumlarna olduu kadar ideolojilere duyduutepkinin arkasnda byle bir gerek yatyordu (Tuc-ker 1978: 26-52).

Ancak Kilise ve Dnya ayrm bakmndan budnya/aa ait olana, seklere vurgu, bir bakauca savrulmaya, seklerlikten (secularity) sekle-rizme (secularism) kaya yol aacakt. Bir alma(Kosmin 2007: 1), ngilizce-konuan literatrdenadiren yaplan bu tr bir ayrmla modernlik/mo-dernizm terimleriyle yaplan trden bir ayrmkasteder. Buna gre seklerlik, grgl analizin ko-nusu olarak ferd aktrlerin kiisel davran ve birbilin tarz olarak sekler kurum ve geleneklerlezdelemesine, seklerizm ise bir milletin siyasalan ve kamusal hayatnda seklerin kurumsal ifa-

delerini yanstan organizasyon ve yasal yaplanma-lara delalet eder (Dier bir ayrm iin, Glasner1977: 46).

Hlbuki biz, seklerlik ile seklerizm terimleriylegeleneksel ve modern dnyagrlerini karlatr-yoruz. Kilisenin hlden kopuuyla seklertepkinin sekleristike dnmesi kanlmazd.Seklerizm, Kilisev ve uhrevye vurguya tepkiolarak dnyev ucuna kaymay ifade eder. Hegel ve

Marxa kadar uzun bir srete kavramsal geliimi-ni tamamlayan seklerizm terimi, btn -izmlergibi, Batda modernlemenin zirveye kt XIX.asrda domutur. Terim, hr dnce ahlaknn uy-gulamasna delalet etmek zere 1841de GeorgeJacob Holyoake tarafndan uydurulmu (Royle1974), bylece modern ada sekler, ilah ve kut-sala kar beer ve profan olanla zdeletirilir ha-le gelmitir (Asad 2003).

Seklerin geleneksel-mistik bakmdan hle ait

olarak tercme edilebileceini belirtmitik. Tasav-

vufta bu hle itina, nefsi aarak hep riskli halden

hale gemekten, tahavvlden kurtulmann gerek-

leecei bir yce makama ulamak iindir; bu s-

rete burada oradaya, imdi, gemi ve ge-

leceke skca baldr. Modern, sekleristik ayd-

nn vurgusuyla ise burada ve imdi, orada ile

gemi ve gelecek, ilah ve kutsaldan kopar. Sek-lerizm, bylece Kantn otonomi kavramnn be-

lirttii gibi, burada ve imdi yaayan insann kendi

kendine yolunu bulmasn, kendi kendisinin efendi-

si olmas eilimini ifade eder.

Ancak insann kendi kendisinin efendisi olmas z-

lemi, 1922 ve 1933te suya dt; amzda bal-

ca talya ve Almanyada patlak veren faizm ile so-

nuland. Modernizm ile iddet ve faizm arasnda-

ki bu banty amzda, Arendt, Adorno, Fouca-ult ve Bauman gibi dnrler deiik alardan or-

taya koymulardr. nl ngiliz air T. S. Eliot

(1951: 63) ise Eer Tanrn yoksa Hitler veya Sta-

line tazimlerini sunarsn. szyle kula kulluun

sistemletirildii faizmi arpc bir ekilde eletir-

miti. Dolaysyla balmzda yanstld gibi se-

klerlik, hlin kollanmas, seklerizm ise muh-

lin talebi olarak tanmlanabilir; postmodernizmin

yeterince gsterdii gibi.

Seklerizm Modernizm likisi

Bu bakmdan modernizm ile seklerizm, bir elma-

nn iki yznn ifadesi olarak grlebilir. Katolik

Kilisenin ak veya rtk tasavvuruna gre mev-

cut dnya dzeni (ordo seclorum), insann gnah-

kr tabiatnn rndr ve kanlmaz rmlk-

le maluldr. Ahir zamanda gelecekyeni dnya d-

zeni (novus ordo seclorum) ise tarihte beyaz bir

sayfa aacaktr. Gelecek yeni dnya dzenine ka-

dar Kilise, bu mevcut rm dnyada insanlarnsnaca mukaddes bir ocak, bir ada ilevi gre-

cektir. Bu eskatolojik Kilise ve Dnya ayrmna

kar burada ve imdi sloganndan hareket eden

seklerizm, gelecein zaten balam olduunu

varsayar. O, kendisini gelecein yepyeniliine

aan, gelecek iin yaayan bir devir olarak belirir

(Habermas 2002: 5). Yani aslnda ahir zamanda ku-

rulacak adalet dolu yepyeni dnyann, burada ve

imdi kurulmas inancnda modernizm ile sekle-

rizm birleir.


Ancak insann kendi kendisinin efendisiolmas zlemi, 1922 ve 1933te suya dt;

amzda balca talya ve Almanyada patlakveren faizm ile sonuland. nl ngiliz air

T. S. Eliot (1951: 63) ise Eer Tanrn yoksa

Hitler veya Staline tazimlerini sunarsn.szyle kula kulluun sistemletirildiifaizmi arpc bir ekilde eletirmiti.


6/8

kisi, bu itibarla modern dnyagrnn arkasn-

da yatan meta-ideolojileri temsil eder. Btn -

izmler gibi ikisi de bir btn olan hakikatin belli

bir ynnn mbalaas ve tahrifiyle maluldr.

Marx, seklerin zdd olarak grd teoloji/ide-

olojiye en kuvvetli tepkiyi gstermesine ramen

paradoksal bir ekilde retisi, zamanla dinin yeri-

ni alacak ana ideoloji haline geldi (Gencer 2008:

187). Avrupada erken seklerlemenin ahlak, poli-

tika, ekonomi, hukuk vs.nin dinden ayrlmas ola-

rak kendini gsterdiini belirttik. Bu eksik sekler-

leme, dinden ayrlan bu bilgi sferlerinin btnle-

tirilerek Hristiyanln yerini alacak, Marksizm

denen sekler bir dine dntrlmesiyle tamamla-

nacakt. Burada modernizm ve seklerizm ama,

Marksizm gibi ideolojiler ise bunun aracn temsilediyordu.

Bu anlamda Marksizm, yegne sekler din olarak

seklerizmin zirvesini temsil ediyordu. Geni an-

lamda seklerizm ile modernizmin zde olduunu

belirttik. Ancak Marksizm rneinde yakndan ba-

kldnda dar anlamda modernizm, seklerizmin

bir tr olarak grlebilirdi. Bunu daha net grmek

iin sa ve sol olarak ayrdmz seklerlik ile

seklerizm altnda topladmz bir ideolojileme

tipolojisine bakmakta fayda vardr.

Geleneksel aydnlarn gelenein sosyal deiime

karlk verme doal kapasitesi sayesinde baardk-

lar dinamik merulatrma, beer dzenin kesinti-

siz devamn salar. Ancak t znde teodisi krizi-

ne bal zgrlk arayndan kaynaklanan mo-

dernleme denen, normal deiim snrlarn aan

apta bir sosyal deiim, gelenee meydan okur.

Modernleme, merulatrmayla salanan byy

bozarak, dinin gelenee dnmesiyle silikleenbilisel/normatif ayrmn belirginletirerek insan-

larda meruiyet krizi hissine yol aar. Bu his, balk-

larn iindeki yaadklar gelenek denizinin farkna

varlarna benzer. Bu krize kar verilecek cevap-

lar ise aydnlarn dayandklar geleneklerin dina-

mizm derecelerine gre deiir. Herhangi bir yerde

meruiyet krizine yol aan modernlemeye kar

yeniden-merulatrmaya ynelik entelektel ce-

vaplar, gelenekselcilik ve moderncilik olarak

balca iki, bunlarn iki alt-kategorileriyle birlikte

toplam drt kategoride topland yle bir tabloda

gsterebiliriz:

Modernlemeye Tepki Olarak deolojileme Trleri

Sa/Seklerlik Sol/Seklerizm

I. Gelenekselcilik II. Moderncilik Tepki Boyutu

1.Muhafazakrlk 3.Fundamentalizm Hayat tarz2.Gelenekselcilik 4.Moderncilik Dnce tarz

Bu terimler, fenomenleri ifadeyi kolaylatran, We-beryen ideal tipler ve ideolojilerdir. Modernciliintrlerini daha iyi anlamak iin A. J. Toynbeenin(1992: 151-4; 1962: 167-87) gelitirdii tahaddi vekarlk modeline bakmakta fayda vardr. Ona greancak bakalarnn pahasna yaylabilen bir kltrnsaldrsna, madur kltrn mensuplar tarafndaniki alternatif karlk verilebilir. Zealotizm denen bi-rinci tutum, kurbanlarn, bu kltrel saldrya kendikltrlerine her zamankinden daha sk bir ekildesarlma eklinde pasif bir karlk vermesini belirtir.Batl nfuza kar XVIII. ve XIX. asr slam dnya-snda gerekleen Vehhab ve Mehd hareketlerindegrld gibi, daha gl bir kltre bu ekilde pa-sif bir karlk vermek, baarszla uramaya mah-kmdur.

Herodianizm denen ikinci alternatif ise yabanckltrle bir ekilde uzlamaya ynelik aktif bir kar-lktr ki tarihteki rnekler, bu tarz karln baa-r ansnn daha yksek olduunu gsterir. Batlkltre kar toptan bir ret gsteren Vehhabilik veMehdilik gibi fundamentalist hareketler, slamdnyasnn Arabistan ve Sudan gibi nisbeten ilkelblgelerinde kmt. Bu blgeler, gemite mo-dern hayat ve dnce tarzyla herhangi bir etkile-im yaamadklar iin uzlama arayna girimek-sizin Batl kltr toptan reddedebilmilerdi. Oy-sa Osmanl, Msr, Suriye, Tunus, ran, Hindistanve Rusya gibi Batl hayat ve dnce tarzyla yo-

un etkileime girmi medenilemi slam blge-


Kilisenin hlden kopuuyla seklertepkinin sekleristike dnmesikanlmazd. Seklerizm, Kilisev veuhrevye vurguya tepki olarak dnyevucuna kaymay ifade eder.

DOSYA


7/8

ler, Batya daha aktif ve sofistike bir karlk ver-mek, slam yeniden yorumlayarak hesaplamakzorundayd.

Bir tarihi olarak Toynbee, bu etki/tepki ilikisinisadece akltrasyon denen farkl, mtefavit kltr-lerin karlamas bakmndan ele almtr. Oysatahaddi/karlk diyalektii, sadece Batl/Dou-lu gibi farkl kltrler arasnda deil, her kltr

iinde grlebilir. Geleneksel dzene tehdit, 30 YlDin Savalarnda olduu gibi bazen Batya ieri-den, bazen Fransz htilalinin yayl srecindeolduu gibi Douya dardan gelebilir. Bu, Toyn-beenin Yahudi mezhepler tarihinden ald iki teri-min sosyal bilimsel terminolojideki karlklarnabakarak daha iyi anlalacaktr. Bu kavramlardanzealotizm, fundamentalizm, herodianizm ise gele-nekselcilie tekabl eder.

Yerimiz tafsilata msait olmad iin fundamenta-

lizm ile modernizmin eskatolojik vizyon asndantadklar anlamlarn altn izmekle yetineceiz.Deskriptif-olumsuz anlamda modernleme, merui-yet krizine yol aan kkl bir sosyal deiimi belir-tir. Fundamentalistler ve modernistler iin bu dei-im, zulmden uzak, hakl dnyann kayb anlam-na gelse de altn a olarak sembolletirilen buhakl dnyann adresi, iki kesimin alglamasna g-re deiir. Fundamentalistler, altn a bataki il-kel ada, gemi cennette grdklerinden genel-

likle kaybolan safla dnmeye ynelik restoratifbir ruhla yola karlar. Modernistler ise tarihin za-ten batan yanl balam olduu kanaatiyle altna gelecek meden ada, cennette grdkle-rinden talihsiz bir gemii talihli bir gelecekle den-gelemek iin yarglayc bir tutumla hareket ederler(Schwartz 1987).

Bu noktada modernleme teriminin anlam, des-kriptifve normatifolarak deiir. Deskriptif-olum-suz anlamda modernleme, meruiyet krizine yol

aan kkl bir sosyal deiimi, gelenekten uzakla-

may belirtir. Normatif-olumlu anlamda modern-

leme ise, bu olumsuz deimeyi dengeleyecek, es-

katolojik olarak hakl yeni dnyann kurulmas

anlamna gelen yeni, kkl bir sosyal deime s-

recine delalet eder. Bu bakmdan znde yeni

dnya, altn a zleminde buluan fundamenta-

listler ile modernistler arasndaki yegne fark, biri-nin bunu gemite, dierinin gelecekte grmesi ve

bu yzden de birincisinin geriye, ikincisinin ileriye

ynelik olarak gelenei reddetmesidir.

Hlbuki gelenek, gemi ve gelecek altn a ta-

savvurlarn reddederek, insann kusurluluunu ve-

ri alarak burada ve imdinin srdrlmesini he-

defler. Bu itibarla fundamentalizm de aslnda mo-

dernizmin br yzn oluturan bir szde-gele-

nekselcilik olarak belirir, gemi veya gelecek

topyalar adna bugn, esas sekleri redde-

den ikisi de ayn seklerizm kapsna kar. Moder-

nizmin ileriye ynelik olarak gelenek reddini gr-

mek daha kolaydr. Esas zorluk, gelenei gemie

dnk, sinsi bir ekilde reddeden fundamentaliz-

min tehisinde belirir; zellikle de modern dnya-

nn ba ideolojisi Marksizm rneinde. Gelenek

reddi ak olmasna ramen Marksizm modernist

olarak grlemez. Derinden bakldnda o, Alman

Protestan romantik geleneinde fundamentalist

olarak belirir; zira ideal komn, gemite kalan

masumiyet ana tekabl etmektedir.

Sonu

Seklerlikile seklerizm kavramlarnn ikisi de se-

kler kelimesinden tredii halde zamanla arala-

rnda kritik bir ayrma ortaya kmtr. Hikmete

dayal geleneksel dnyagrn karakterize eden

seklerlik, burada ve imdi cereyan eden beer

realitenin kesintisiz srdrlmesini, evrensellik ve

sreklilii ifade eder. Hristiyanln cr beer re-

alitenin aleyhine Kilisev ve uhrevye yapt vur-

guya gsterdii tepki ise Batl aydnn zamanla bir

baka uca dmesine yol am, seklerlik, burada

ve imdinin akn ve kutsaldan koparlarak pro-

fann mutlaklatrlmasn ifade eden seklerizme

dnmtr. Seklerlik, bu bakmdan hlin kol-

lanmas, seklerizm ise muhlin talebi olarak

grnr. Geni anlamda zde olsalar da Marksizm

rneinde yakndan bakldnda dar anlamda mo-

dernizm, seklerizmin bir tr olarak belirir.


Marx, seklerin zdd olarak grdteoloji/ideolojiye en kuvvetli tepkiyi

gstermesine ramen paradoksal bir ekilderetisi, zamanla dinin yerini alacak ana

ideoloji haline geldi.


8/8

kaynaka

Asad, Talal (2003) Formations of the Secular: Christianity,Islam, Modernity. Stanford: Stanford UP.

Barr, James (1985) The Question of Religious Influence:The Case of Zoroastrianism, Judaism, and Christianity,Journal of the American Academy of Religion 53/2 (June):201-235.

Berger, Peter L. (1969) The Sacred Canopy: Elements of aSociological Theory of Religion. New York: Doubleday &Anchor.

el-Bosnav, Al Dede (2002) Havtiml-Hikem ve Hal-lr-Rmz ve Kefl-Knz, I-II. mam Hanef Nasrul-lah-Mahmud Nassar (eds.). Kahire: Drul-fkl-Ara-biyye.

Brodsky, David (2008) Spanish Vocabulary: An Etymolo-gical Approach. Austin: University of Texas Press.

Eliot, Thomas S. (1951) The Idea of Christian Society.London: Faber.

Gencer, Bedri (2008) slamda Modernleme, 1839-1939.Ankara: Lotus.

- (2009) Hikmet Kavanda Edmund Burke ile AhmedCevdet. Ankara: Lotus.

Glasner, Peter E. (1977) The Sociology of Secularisation:A Critique of A Concept. London: Routledge & K. Paul.

Goldziher, Ignaz (1981) Introduction to Islamic Theologyand Law. Princeton: Princeton UP.

Habermas, Jrgen (1987) The Philosophical Discourse ofModernity. Cambridge: MIT Press.

Honor, Tony (2002) Ulpian: Pioneer of Human Rights.Oxford: Oxford UP.

Itzkowitz, Norman (1980) Ottoman Empire and IslamicTradition. Chicago: University of Chicago Press.

Knal-zde Al elebi (2007) Ahlk- Al. Mustafa Ko(yay.). stanbul: Kaynak.

Kosmin, Barry A.-Keysar Ariela (eds.) (2007) Secularismand Secularity: Contemporary International Perspectives.Hartford, CT: Institute for the Study of Secularism in So-ciety and Culture.

Mardin, erif (1962) The Genesis of Young Ottoman Tho-ught: A Study in the Modernization of Turkish Political

Ideas. Princeton: Princeton UP.

Neumann, Henry (1919)Manichaean Tendencies in theHistory of Philosophy, The Philosophical Review 28/5(September): 491-510.

Royle, Edward (1974) Victorian Infidels: The Origins ofthe British Secularist Movement 1791-1866. Manchester:Manchester UP.

Salvatore, Armando (2005) The Euro-Islamic Roots ofSecularity: A Difficult Equation, Asian Journal of SocialScience 33/3 (September): 412-437.

Schmitt, Carl (1988) [1922] Political Theology: Four

Chapters on the Concept of Sovereignty, 2nd ed. George

Schwab (trs.), Cambridge: MIT Press.

Schwartz, Hillel (1987) Millenarianism: An Overview,The Encyclopaedia of Religion, Mircea Eliade (ed.),IX/521-532, New York: Macmillan.

et-Tehnev, Muhammed Ali (1998) Kefu Istlhtil-Fnn, I-IV. Beyrt: Drul-Ktbil-Ilmiyye.

Toynbee, Arnold Joseph (1962) Civilization on Trial andthe World and the West. New York: Meridian.

- (1992) Change and Habit: the Challenge of Our Time.Oxford: Oneworld.

Tucker, Robert (ed.) (1978) The Marx-Engels Reader.New York: W.W. Norton.

Tunuslu, Hayreddin (1986) [1868] Akveml-Mesalik fiMarifeti Ahvalil-Memlik. Munsf nf (yay.), Tunus:ed-Drut-Tunsiyye.

Watt, W. Montgomery (1994) The Influence of Islam inMedieval Europe. Edinburgh: Edinburgh UP.

dipnot

1 Tunuslu (1986: 117) Hayreddinin Arapa eserinde zikretti-i gibi, aslnda Aristoya dayanan ve XVII. yzyl limle-rinden Knal-zde Alddn tarafndan dire-i adliye ola-rak ifade edilen bu forml, ynetimin dayand felsefeninpratik bir ifadesi olarak ortak kabul bulmu ve XI. yzyl-da yazlm Kutadgu Biligden 1839 Tanzimat Fermannakadar Trk siyas literatrnde srekli atf yaplmtr(Mardin 1962: 98-102, Itzkowitz 1980: 88).


DOSYA

hal ve muhal sekülerlikten sekülerizme

Documents